Psihologija

II kolokvijum

I grupa

1. Objasnite bihejvioristicko shvatanje moralnosti:

Bihejvioristicka teorija razvoja moralnosti polazi od ucenja moralnosti putem

uslovljavanja i operantnog ucenja, puet potkrepljenja-kaznjavanja. Objektivista smatra da
kroz stalno procjenjivanje djecijeg ponasanja i odgovarajucim odnosom prema pojedinim
oblicima ponasanja (nagradjivanja ili kaznjavanja) vodi put razvoja moralnosti. To dalje
znaci da je moralno vaspitanje prvenstveno spoljni proces, a unutrasnji procesi se svode
na poznate mehanizme ucenja. Moralna nacela bice ugradjena u licnost nagradjivanjem i
kaznjavanjem bez obzira na prirodu tih nacela.

2. Sa cime humanisticko shvatanje povezuje razvoj moralnosti?

Humanisticko shvatanje razvoja moralnosti povezano je sa razvojem samoaktualizacije i

vrednosnog sistema licnosti. Nisu samo vazni formalni principi morala, vec koliko oni
uvazavaju covjekovo unutrasnje bice, koliko postuju bitne vrijednosti covjeka. Humanisti
autoritarnom pristupu suprotstavljaju samoaktualizaciju. I kod razvoja moralnosti moze
se govoriti o sazrijevanju i ucenju. I kod razvoja moralnosti odigrava se proces
interiorizacije.
Unutrasnji regulatori moralnog ponasanja: moralna svijest, vrijednosti, moralno sudjenje.
Moralnost se satoji iz sistema pravila, a sustina moralnosti moze se odrediti posredstvom
osjecanja, sudjenja i ponasanja licnosti.

3. Istrazivanje Popovica i Micanovica 1977. Godine otkriva tri perioda u razvoju

moralnosti:
1. Od 7. do 9. godine-dominiraju konkretna djela, nastaje hetelonomna moralnost
2. Od 11. do 13. godine- period promjena, smjena kriterijuma vrednovanja
3. Od 15. do 17. godine- dominiraju unutrasnji razlozi, nastaje apstraktna autonomna
moralnost

4. Navedite neke karakteristike konkretno- operacionog misljenja prema Pjazeovoj teoriji:

Formiranje konzervacije djetetu olaksava shvatanje i primjena dva vazna logicka principa:

a) Ekvivalentnost (ako je a jednako b, a b je jednako c, onda je i a jednako c)

b) dijete shvata da objekti imaju nekoliko mjerljivih karakteristika, koje se mogu nalaziti u
razlicitim odnosima i da na to treba obratiti paznju (decentracija). Poimanje relativnosti odnosa
omogucava djeteu da istovremeno posmatra nekoliko objekata i uporedjuje ih medju sobom.
Psihologija

5. Kako se simbolicka misao manifestuje na kraju orvog stadijuma razvoja misljena-

senzomotorno misljenje prema Pijazeovoj teoriji?

Simblocka misao se amnifestuje kroz odlozenu imitaciju, simbolicku igru i ukljucivanje govora u
pokazivanje.

6. Koji su bitni preduslovi za pojavu verbalnog (pojmovnog) misljenja prema kulturno-istorijskoj

teoriji Vigotskog?

Bitni preduslovi za pojavu verbalnog misljenja su: opazajno-prakticno i opazajno-predstavno

misljenje.

7. Navedite 2 glavna obiljezja formalnih operacija:

Glavna obiljezja formalnih operacija su: kombinatorika i grupa dvije reverzibilnosti.

Kombinatorika predstavlja generalizaciju operacija koje su stecene u stadijumu konkretnih
operacija, jer se na ovom stadijumu, pored kombinovanja obejkata, kombinuju sudovi
operacijama hipoteticko-deduktivnog misljenja.

8. 6 osnovnih obiljezja igre koje navodi Ivic?

A) aktivnost-koja se ispoljava u vidljivom prakticnom ponasanju koje se moze objektivno

posmatrati.

B) samostalnost-za razliku od ostalih prakticnih aktivnosti u igri odrasli daju djetetu punu
samostalnost.

c) autotelicnost-igra posjeduje vlastite izvore motivacije, igra se izvodi samo radi sebe, diejte je
vise usmjereno na proces igre nego na rezultat igrovne aktivnosti.

d) divergentnost-igra se moze razvijati u razlicitim smjerovima.

E) ekspresivnost-u igri dijete izrazava unutrasnje potrebe.

f) fikcija-imaginativnost, stvaranje iluzornog plana, sto je obiljezje simbolicke igre.

9. Kako mozemo razvrstati igracke prema funkciji?

Po funkciji igracke se mogu razvrstati u:

a) igracke za razgibavanje i razvijanje spretnosti

b) igracke za milovanje

c) igracke is redstva za igru uloga

d) igracke za konstrukciju
Psihologija

e) igracke za drustvene igre

f) prigodne igracke koje djeca sama prave

10. Masen i saradnici isticu dvije osnovne dimenzije porodicnih odnosa:

Prihvatanje-odbacivanje i autonomija-kontrola i smatraju da djeca najbolje napreduju u

porodici. Njihovi nalazi ukazuju da su djeca najbolje napredovala ako se roditelji i i dijete
nalaze u toplim uzajamnim odnosima, kada se kao osnovna sredstva vaspitanja pojavljuju
paznja i podsticanje i objasnjavanje postupaka.

II grupa

1. Kako se razvija superego? (Razvoj moralnosti prema psihoanalitickoj teoriji)

Na pocetku razvoja diejte je neutralno u odnosu na moralnost. Sa razvojem misljenja najprije se

javlja primarni narcizam, a pri jacem investiranju libida na objekte javlja se i sekundarni
narcizam u obliku ego ideala koji sadrzi i mnoge socijalne vrijednosti. Dijete ulaze u obrasce
ponasanja i identifikacijom sa roditeljima. Uz identifikaciju Frojd uocava razvoj Edipovog
kompleksa. Kroz njegovo razresenje radjase superego koji upravlja morlanim ponasanjem
pojedinca. Anksioznost prati i sve kasnije sukobe licnosti sa svojim superegom, jer to ona
dozivljava kao prijetnju sopstvenom integritetu.

2. Cime je uslovljen razvoj moralnosti prema kognitivno-razvojnoj teoriji? (kogintivno razvojna

teorija)

Uzajamnost odnosa ljudi predstavlja jedan od glavnih izvora moralnosti. Iz odnosa djeteta sa
odraslima se razvija moralna heteronomija koja se zasniva na prinudi (od 7 do 8 godina). Odnosi
su jednosmjerni, dijete postuje autoritet starijih, tu je i moralni realizam: dijete smatra.
Autoritarna moralnost-biti dobar znaci biti poslusan, moral je duznost koja proizilazi iz
postovanja (ljubavi i straha) prema roditeljima. Dijete postuje slovo, a ne duh normativa, rigidno
prihvata pravila, krivica se iskupljuje kaznom. Objektivizacija odgovornosti-vazan je objektivni
cin ponasanja, a ne subjektivna namjera, motiv; krivica se zasniva na velicni objektivne stete.
Razvoj moralnosti je uslovljen ukupnim, posebno kognitivnim razvojem ali i obrazovno-
vaspitnim uticajem. Ako roditelji naglasavaju namjeru u ponasanju, djeca i prije 7,8 godine
shvataju subjektivnu odgovornost.

3. Poslozite hijerarhijski model vrijednosti: (razvoj moralnih vrijednosti djece i adolescenata)

Primanja, reagovanje, vrednovanje, organizacija, karakterizacija.

4. Navedite osnovne forme misljenja:

Psihologija

a) apstrakovanje

b) poimanje

c) zakljucivanje

d) sudjenje

e)zamisljanje

f) anticipacija ili zamisljanje unaprijed

Postepeno se formiraju, usavrsavaju od rodjenja do odraslog doba.

5. Koje su karakteristike preoperacionog misljenja?

Karakteristike: dominacija zelja, zavisnost od opazajnog iskustva, koriscenje vlastitog gledista

(egocentrizam), u misljenju (objansjavanju) ne koristi indukciju (od poejdinacnog ka opstem) i
dedukciju (od opsteg ka pojedinacnom)-u misljenju dominira transdukcija: od pojedinacnog ka
pojedinacnom, zbog cega izostaje pravo objasnjenje pojave. Nije dostigao logiku reverzibilnosti.

6. Sledbenici Vigotskog navode redosled djelatnosti psihickog razvoja:

Psihicki razvoj se odvija u procesu aktivnosti i zavisi od uslova i prirode tih aktivnosti. Najprije
se javlja manipulativna djelatnost (prva godina), zatim predmetna (od druge godine), igrovna
aktivnost (predskolski uzrast), skolsko ucenje...

7.Stadijumi razvoja djecijeg crtanja su:

a) skrabanje (2-3 god)

b) simbolicko crtanje (3-7 godina)

c) vizuelni realizam (8-9 god)

d) realisticki crtez (od 10 god)

e) crtez kao dijagnosticko i terapijsko sredstvo-kao i igrovna aktivnost i crtanje moze posluziti
kao dijagnosticko sredstvo za upoznavanje djeteta: licnosti i stepena intelektualnog razvoja

f) crtanje se koristi i kao terapijsko sredtsvo

8. Navedite primjere za kosntruktivni proces grupisanja prema Pijazeu:

Kontretne akcije cine prelaz izmedju akcija i opstih logickih struktura (formalnih operacija) koje
sadrze kombinatoriku i strukturu grupe koja povezuje dva moguca oblika reverzibilnosti. I
konkretne operacije mogu se koordinirati u cjelovite strukture-grupisanja, jer stvaraju posebna
Psihologija

povezivanja i sadrzaj kompozicije direktnih operacija (serijacija, klasifikacija, broj, prostor,

vrijeme i brzina)

9. Navedite odlike funkcionalne igre:

U prvoj godini u funkcionalnoj igri prevladjuju aktivnosti djecijih funkcija a ne karakteristike

materijala ili izrazajnost igracaka. Odlike funkc igre su:

-do 6 mjeseci pokreti tijela

-od 6 mjeseci do kraja prve god-funkcionalna igra rukama

-na pocetku druge god, posebno kad dijete prohoda istrazuje okolinu, vjezba hvatanje i bacanje
predmeta

-u periodu 1,6 do 2 god dijete poakzuje interesovanje za igracke i drugu djecu, javlja se
recepcijska igra, igra maste i dramatizacije-igre uloga

-u cetvrtoj godini pocinje stvaralacka igra

-u petoj goidni dijete privlaci gradjenje i oblikovanje i igra van kuce

-u periodu 6-8 god preovladjuje stvaralacka igra, sportska, receptivna i izvodjacka igra

Vigotski i Pijaze

1. Piajzeova teorija kognitivnog razvoja:

Osnovne konstante u Pijazeovom ucenju su princip razvojnosti i stadijalnosti kognitivnog

razvoja. Po njemu razvoj je uspostavljanje ravnoteze kroz neprekidno razvijanje dva procesa:
asimilacija i akomodacija. Pijaze je razvoj shvatio kao interakciju organizma i sredine, gdje se
pomocu asimilacije (organizam mijenja sredinu) i akomodacije (organizam mijenja sebe) postize
adaptacija. U situaciji kada sheme nisu u stanju da prime novu informaciju subjekt je izbacen iz
ravoteze, nejgove sheme se akomodiraju novoj situaciji i ravnoteza se ponovo uspostavlja.

2. Stupnjevi razvoja inteligencije po Pijazeovoj teoriji kognitivnog razvoja?

a) senzomotorni period (od 0 do 18 mjeseci)

b) preoperacioni period (18 mjeseci do 7 god)-dijete obrazuje strukture kvalitativnog identiteta

Psihologija

c) konkretne operacije (8-11 godina)-javljaju se cjelovite strukture grupisanja (serijacija,

klasifikacija, korespodencija) koje omogucavaju kvantifikovanje, reverzibilno misljenje i
nastajanje pojmova konzervacije.

d) formalne operacije (posle 11 god) dijete je sposobno da manipulise postavkama, idejama i

zakljucuje na osnovu verbalnih iskaza

Glavna obiljezja su: kombinatorika, grupa dvije reverzibilnosti, INRC-grupa 4 transformacije.

Obrazovanje ovih formalnih struktura je zavrsni porces izgradnje cjelovitih struktura i time se
odigrava intelektualno ukljucivanje u svijet odraslih.

3. Pedagoske implikacije Pijazeove teorije?

U svom ucenju posebno istice potrebu za razvijanjem kognitivne organizacije licnosti ucenika.
Zalaze se za skolu u kojoj ce nastavnik kombinovati usmjeravanje i samostalan rad ucenika,
koristiti unutrasnje potkrepljivace-kroz samoregulaciju. Ucenje mora biti aktivan proces. Vazno
je uciti djecu kako da misle-razvijati kognitivne strukture. Pri izboru gradiva i nacina njegovog
reprezentovanja voditi racuna o nivou razvijenosti mentalnih sheme ucenika-mogucnostima
asimilacije.

4. Pedagoske implikacije kulturno-istorijske teorije Vigotskog?

Vigotski uvodi nacelo „istorizma“, „da svaka visa psihicka funckija prolazi kroz spolajsnji
stadijum svog razvitka, zato sto se ona prvobitno javlja kao socijalna funckija“-i time otkriva
opstu zakonitost razvoja koja omogucava da se objasni geneza psihickih procesa, tako i opsti
razvoj licnosti. Psihicki razvoj je ovladavanje kulturnim vrijednostima, njihovo usvajanje. To
usvajanje moze nastati samo u procesu komunikacije. Vigotski i razvoj misljenja i razvoj govora
smjesta u drustveno-istorijski okvir za razliku od nizih (prirodnih) funckija (motoricke,
senzomotorne, elemenatrni oblici pamcenja, primarne emocije i drugo) koje su jednostavne
strukture i istorijski nepromjenljive, vise funkcije (logicko pamcenje, voljna paznja, govor,
misljenje, govorno misljenje, slozena osjecanja itd.) su slozene strukture jer se u njih ugradjuje
znak i znacenje koji se mijenjaju, pa su stoga vise mentalne funkcije razlicito organizovane kod
razlicitih ljudskih grupa, u razlicitim istorisjkim razdobljima i kod djece u razlicitim razvojnim
fazama.

5. Teorija bihejviorizma i njene vaspitno-obrazvone implikacije?

Uvazavaju faktor nasljedja ali posebno naglsavaju ulogu sredine i procesa ucenja, ne prihvataju
stadijalnost razvoja, vec na razvoj gledaju kao na kontinuiran proces, koj ise sa uzrastom odvija
brze ili sporije ali bez kvalitativnih prelaza. U sredistu naucnog interesovanja treba da bude
proces ucenja, jer covjek je uglavnom ono sto je stekao procesom ucenja.

6. Razvojna psihologija humanisticke teorije

Psihologija

Maslov kao osnovnu potrebu licnosti istice „da postane ono sto jeste“. A to ce joj omoguciti
zadovoljenje potrebe za istrazivanjem, predstavljanjem i dokazivanjem-to vodi samoaktualizaciji
licnosti. Otuda Maslov od vaspitaca trazi da dijete prihvate onakvo kakvo jeste i pomazu mu da
razvije svoje najbolje potencijale, da se samoaktualizuje, prepustiti djeteu da samo otkrije ko je i
sta je.

7. Razvoj misljenja-bihejvioristicke i kognitivne teorije

Misljenje-memtalna simbolicka aktivnost kojom posredno saznajemo o stvarnosti, uvidjenjem i

otkrivanjem odnosa i veza potrebni hda se savlada aktuelna situacija-adaptivni zadatak. Osnovne
forme misljenja-apstrahovanje, poimanje, zakljucivanje, sudjenje, zamisljanje, anticipacija
(zamisljanje unaprijed). Bihejtvioristicke teorije-razvoj misljenja tumace kao kvantitativan
proces u kome sve promjene nastaju pod uticajem specificnog iskustva-ucenja, u datim
sredinskim uslovima. Kognitivne teorije-razvoj misljenja je proces koji se sastoji iz niza
kvalitativnih pomjena: elementarnih oblika misljena do visih razvojnih stadijuma koji se
zavrsavaju dostizanjem pojmovnog-apstraktnog misljenja.

8. Stadijumi razvoja misljenja prema Pijazeovoj teoriji:

Senzomotorno misljenje: stadijum kognitivnog razvoja Pijaze je podijelio u 6 faza:

A) do kraja prvog mjeseca-reflesken aktivnosti i vjezbe refleksa

b) od 2 do 4 mjeseca-sadrzi sve razvijenije oblike asimilacije u cijoj osnovi su primarne kruzne

reakcije, samopotkrepljujuce kruzno ponavljanje aktivnosti (sisanje palca, drmusanje predmeta
koji proizvode zvuk)

c) 4 do 8 mjeseci-sekundarna kruzna reakcija-ponavljanje radnje koja ima prijatan ishod.

Ove prve tri faze cine pripremu za pojavu senzomotonre inteligencije.

E) od 8 do 12 mjeseci-pocetak razvoja senzomotorne inteligencije

F) 11 do 12 mjeseci-dijete moze da dosegne igracki koja se nalazi van dohvata ruke. To je

trazenje novih sredstava putem diferencijacije poznatih shema.

g) dijete postaje sposobno da pronadje nova sredstva interiorizovanim kombinacijama kojima se

dolazi do uvidjanja odnosa

Preoperaciono intuitivno misljenje-pojava simbolicke funkcije, oznacava razvoj novog stadijuma

na kome dijete koristi simbole, u tom periodu se formiraju predstave, razvija govor, dolazi do
„interiorizacije“ radnje.

Karakteristike: dominacija zelja, zavisnost od opazajnog iskustva, koriscenje vlastitog gledista u

misljenu (obajsnjavanju), ne koristi indukciju (od pojeidnacnog ka opstem) i dedukciju (od
Psihologija

opsteg ka pojedinacnom), u misljenju dominira transdukcija (od pojedinacnog ka pojedinacnom)

zbog cega izostaje pravo objasnjenje pojave, nije dostigao logiku reverzibilnosti.

Konkretno operaciono misljenje, dva logicka principa:

A) Ekvivalentnost (ako je a jednako b, a b je jednako c, onda je i a jednako c)

B) dijete shvata da objekti imaju nekoliko mjerljivih karakteristika, koje se mogu nalaziti u
razlicitim odnosima i da na to treba obratiti paznju (decentracija). Poimanje relativnosti odnosa
omogucava djeteu da istovremeno posmatra nekoliko objekata i uporedjuje ih medju sobom.

Formalno misljenje (od 11 do 12 god): glavna obiljezja formalnih operacija-kombinatorika i

dvije grupe reverzibilnosti.

9. Socijalni razvoj

Kognitivni, socijalni i emocionalni razvoj su glavn iaspekti razvoja u ranom uzrastu i javljaju se
kao jedinstveni i medjusobno zavisni procesi. Bolbi-kod sve djece je od rodjenja prisutna
primarna potreba za afektivnim vezivanjem. Novorodjence ima utemeljena ponasanja: gukanje,
osmjehivanje, privijanje i njima pridobija one koji o njemu brinu i koji m uuzvracaju njeznoscu i
milovanjem. Ozbiljnije narusavanje procesa emocionalnog vezivanja stvara problem cije se
posljedice osjecaju i u naredni mperiodima socijalnog razvoja djeteta. Najvaznija je sposobnost
majke (odraslog) da s eneposredno odazove na signale djeteta: pogled, osmijeh, plac itd. Masen i
saradnici navode eksperimentalne nalaze o socijalnom i emocionalnom razvoju djece u
predskolskim ustanovama. Rezultat: negativan razvoj i pojava privrzenosti prema roditeljima.
Pojava prvirzenosti u prvoj godini cini osnovu socijalizacije.

10. Teorija igre (Pijaze i Vigotski)

Prema Pijazeovom shvatanju sustina igre je asimilacija ili primat asimilacije nad akomodacijom.
Piajze igru izucava kao razvojni fenomen u sklopu opsteg, a posebno kognitivnog razvoja.
Razlikuje 4 kategorije igre: 1. Funkcionalna igra-igra vjezbe; 2. Simbolicka igra-koja dostize
svoj vrhuanc izmedju 2-3 i 5-6 godina; 3. Igra sa pravilima-zamjenjuje simbolicku igru i ona
napreduje u skladu sa socijalizacijom djeteta; 4. Konstrukciona igra-razvija se uporedo sa
simbolickom igrom.