5ο Πανελλήνιο ΢υνέδριο Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε.

Γιάννενα 26-28/11/2010

ΕΠΙ΢ΣΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ:
Πρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής:
Παντής Ιωάννης, Αντιπρύτανης ΑΠΘ
Μέλη:
Πανεπιστήμιο Αιγαίου:
Κόκκορης Γιώργος, Λιαράκου Γεωργία, Θεοδωροπούλου Έλενα
Πανεπιστήμιο Αθήνας:
Αριανούτσου Μαργαρίτα, Δασκολιά Μαρία, ΢κορδούλης Κων/νος, ΢κούλλος Μιχαήλ,
Υλογαΐτη Ευγενία
Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών:
Καραμάνος Ανδρέας, Κουτσουρής Αλέξανδρος
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσ/νίκης:
Γεωργόπουλος Αλέξανδρος, Ράγκου Πολυξένη
Πανεπιστήμιο Δυτικής Ελλάδας:
Δημόπουλος Παναγιώτης
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας:
Παπαδοπούλου Πηνελόπη, Καλλεράντε Ευαγγελία
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας:
Παπαδημητρίου Βασιλική, Παρασκευόπουλος ΢τέφανος
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων:
Αλμπάνης Σριαντάφυλλος, Κατσίκης Απόστολος, Πλακίτση Κατερίνα
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης: Δημητρίου Αναστασία, Mόγιας Αθανάσιος
Πανεπιστήμιο Κύπρου:
Κορφιάτης Κωνσταντίνος
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο:
΢πυροπούλου Δήμητρα
Εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης - Τπέυθυνοι ΠΕ -
Εκπαιδευτικοί ΚΠΕ – ΢χολικοί ΢ύμβουλοι:
Αγγελίδης Ζήσης, Αγγελίδου Ευαγγελία, Αθανασάκης Αρτέμης, Βασάλα Παρασκευή,
Μανδρίκας Αχιλλέας, Μαρδίρης Θεόδωρος, Μπαζίγου Αικατερίνη, Νικολάου
Κωνσταντίνος, Παπαϊωάννου Ιωάννα, Περδικάρη ΢οφία, Πήλιουρας Παναγιώτης, ΢χίζα
Κωνσταντίνα, Σρικαλίτη Αγγελική, Φατζηλεοντιάδου ΢οφία, Φριστοπούλου Ευσταθία

ΣΙΜΗΣΙΚΗ ΟΡΓΑΝΨΣΙΚΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ

Αλμπάνης Σριαντάφυλλος, Πρύτανης Παν. Ιωαννίνων, Πρόεδρος
Μέλη:
Υουσέκη Ευσταθία, Δ/ντρια ΢ΕΠΕΔ του ΤΠΔΒΜΘ
Μπράτης Δημήτρης, Πρόεδρος Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδας,
Πεπές Δημήτριος, Πρόεδρος Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης
Γεωργακοπούλου-Μπάστα Δήμητρα, Γενική Γραμματέας Περιφέρειας Ηπείρου
Καχριμάνης Αλέξανδρος, Νομάρχης Ιωαννίνων
Γκόντας Νίκος, Δήμαρχος Ιωαννίνων
Κατσίκης Απόστολος Καθηγητής ΠΣΔΕ Παν/μιου Ιωαννίνων

5o Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

Πλακίτση Κατερίνα, Επίκουρη Καθ/τρια Παιδ. Σμήμα Νηπ/γων Παν/μιου Ιωαννίνων
Γκίκας Γρηγόρης, Πρόεδρος ΣΕΙ Ηπείρου
Νόκα Ζαράχη Υιλιώ, Περιφερειακή Διευθύντρια Εκπαίδευσης Ηπείρου
Αγγέλης Ιωάννης, Δ/ντης Εκπ/σης Α/θμιας Εκπ/σης Ιωαννίνων
Σσατσαρώνης Γεώργιος, Δ/ντης Εκπ/σης Β/θμιας Εκπ/σης Ιωαννίνων
Σσιάλος ΢τέφανος, Προϊστάμενος Παιδαγωγικής Καθ/σης Α/θμιας. Ν. Ιωαννίνων
Δήμος Ανδέας, Προϊστάμενος Παιδαγωγικής Καθ/σης Β/θμιας Ν. Ιωαννίνων

ΟΡΓΑΝΨΣΙΚΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ ΣΟΤ ΢ΤΝΕΔΡΙΟΤ

΢τεφανόπουλος Νίκος, Πρόεδρος Δ.΢. & Οργανωτικής Επιτροπής
Μέλη του Δ΢ της Ένωσης:
Μαρδίρης Θεόδωρος, Πήλιουρας Παναγιώτης, Λεμπέσης Κυριάκος, ΢φακιανάκη Μαρία,
΢αλαπατάρας ΢τέλιος, Υαρμάκης Ιωάννης, ΢ταγιαννη Κατερίνα
Αναπληρωματικά μέλη Δ΢ της Ένωσης:
΢κρίνης Ευάγγελος, Ξυλόκοτα Αναστασία, Παπακωνσταντίνου Κων/νος, Ζωδιάτου Έλενα
ΔΙΟΙΚΟΤ΢Α ΕΠΙΣΡΟΠΗ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑΣΟ΢ ΗΠΕΙΡΟΤ
Νάστου Μαριάννα, Πρόεδρος Δ.Ε. του Παραρτήματος και Σοπικής Οργανωτικής Επιτροπής,
Αναγνώστου Ευάγγελος, Παπακίτσου ΢οφία, Λώλης Θωμάς, Ζιώγου Ευφροσύνη, Κολιός
Νικόλαος, Καρακώστας ΢ωτήρης, Φατζηαθανασίου Αγγέλα, Γκαραμπίνας Υίλιππος
Εκπρόσωποι των Δ.Ε. των Παραρτημάτων της Ένωσης
Έβρου- Ροδόπης: Σσιροπούλου ΢οφία
Δράμας - Καβάλας-Ξάνθης: ΣσελεχτσίδουΠαναγιώτα
Κεντρικής Μακεδονίας: ΢τυλιάδηs Κώσταs
Δυτική Μακεδονία: Mπλάντζας Νικόλαος
Κ. & Δυτικής Θεσσαλίας: Ζαγανάς Κων/νος
Μαγνησίας: Καραγιάννης Αθανάσιος
΢τερεάς Ελλάδας - Εύβοιας: Παπαγεωργίου Μαρίνα
Αττικής: ΢πανού Μάγδα
Δυτικής Ελλάδας: Παπασωτηροπούλου Κων/να
Πελοποννήσου: Πουλοπούλου Σρισεύγενη
Ιονίων Νήσων: Σριαντάφυλλος Διονύσης
Κέρκυρας: Γκούσης Κώστας
Κρήτης: Φαλκιαδάκης Γεώργιος.
Περιοδικό της ΠΕΕΚΠΕ «Για την Περιβαλλοντική Εκπ/ση»
΢ουβατζή Δέσποινα
ΚΕΝΣΡΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ΢ ΕΚΠΑΙΔΕΤ΢Η΢ ΗΠΕΙΡΟΤ
Σσούβαλη Αικατερίνη, Τπεύθυνη ΚΠΕ Κόνιτσας
Μανίκας Μιλτιάδης, Τπεύθυνος ΚΠΕ Ζηρού
Νικολάου Μάρκος, Τπεύθυνος ΚΠΕ Υιλιατών
Καψάλη Κων/να, Μέλος Π.Ο. ΚΠΕ Αράχθου
ΤΠΕΤΘΤΝΟΙ Π. Ε. Α/θμιας & Β/θμιας Εκπ/σης:
Μώκου Φρυσούλα, Τπεύθυνη Π. Ε. Β/θμιας Ν. Ιωαννίνων
Σσανέλης Γεώργιος, Τπεύθυνος Π. Ε. Β/θμιας Ν. Πρέβεζας
Παππάς Γεώργιος, Τπεύθυνος Π. Ε. Β/θμιας Ν. Άρτας
Αρβανίτης Βασίλειος, Τπεύθυνος Π. Ε. Β/θμιας Ν. Θεσπρωτίας

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 Παρασκευή 26 Νοεμβρίου 2010
«Hotel Du Lac» Κεντρική αίθουσα

15:30-17:30 Προσέλευση - Εγγραφές

Ε. Υουσέκη, Εκπρόσωπος ΤΠΕΠΘ,

Ν. ΢τεφανόπουλος, Πρόεδρος ΠΕΕΚΠΕ
Θ. Μαρδίρης, Αντιπρόεδρος ΠΕΕΚΠΕ
Προεδρείο: Π. Πήλιουρας, Γενικός Γραμματέας ΠΕΕΚΠΕ
Ι. Παντής, Πρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής
Σ. Αλμπάνης, Πρύτανης Παν. Ιωαννίνων

17:30-18:40 Έναρξη ΢υνεδρίου - Φαιρετισμοί

Εισηγήσεις Προσκεκλημένων Ομιλητών

18:40-19:00 Νικόλαος ΢τεφανόπουλος, Η ταυτότητα του ΢υνεδρίου

Πρόεδρος Δ.΢. ΠΕΕΚΠΕ

Ευσταθία Υουσέκη,
΢χεδιασμός του ΤΠΔΒΜΘ για την
19:00-19:30 Αναπληρώτρια
Εκπαίδευση για την Αειφορία
Διευθύντρια ΢ΕΠΕΔ

Σριαντάφυλλος Αλμπάνης, Σοξικές Φημικές Ενώσεις στο Περιβάλλον

19:30-20:00
Πρύτανης Παν. Ιωαννίνων και Επιπτώσεις

Ι. Δ. Παντής, Αντιπρύτανης
Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την
20:00-20:30 ΑΠΘ, Λευκαδίτου Α.
Αειφορία: ΢τόχοι και Προκλήσεις

21:15 Δείπνο ΢υνεδρίου

5o Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 ΢άββατο 27 Νοεμβρίου 2010
«Hotel Du Lac»
΢υνεδρία 1: Έρευνες
Αίθουσα Α - Κεντρική αίθουσα
Προεδρείο: Κατερίνα Πλακίτση, Κωνσταντίνος Κορφιάτης, Αγγελική Σρικαλίτη
΢πυρίδων Παζαρόπουλος,.
Ερευνητική Αξιολόγηση Διδακτικής
Παναγιώτης ΢ταμάτης,
Πρότασης για την Ανάπτυξη
09:15-09:30 Μιχαήλ Μάστορης,
Περιβαλλοντικής και Ενεργειακής
Ευαγγελία Υαρατζή,
΢υνείδησης σε Μαθητές Δημοτικού
Πηνελόπη Θεοδοσιάδου
Θεματολογία και Διαστάσεις της Αειφόρου
09:30-09:45 Μήλιου Ζωή
Ανάπτυξης στα ΢χολικά Προγράμματα ΠΕ
Φρήστος Κρητικός,
Ηλεκτρομαγνητική Ρύπανση: Έρευνα και
Δέσποινα Δοβλέτογλου,
09:45-10:00 Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής
Φάρις Φατζηνικόλα,
Εκπαίδευσης στη Δ/θμια Εκπαίδευση
Γιώργος Κρητικός
Αποτίμηση των Προγραμμάτων Π.Ε. των
10:00-10:15 ΢χολείων της Δευτεροβάθμιας Φριστίνα ΢ωτηροπούλου
Εκπαίδευσης του Ν. ΢ερρών
Επίδραση σε Μαθητές Λυκείου
Περιβαλλοντικού Προγράμματος με Φρυσούλα Λαλαζήση,
10:15-10:30 Περιεχόμενο Προβλήματα της Σοπικής Περικλής Λατινόπουλος
Κοινωνίας. Κοινωνικά Κριτική
Προσέγγιση με Θετικιστική Mεθοδολογία
Οι Τπαίθριες Περιβαλλοντικές
Δέσποινα Φαραλάμπους,
10:30-10:45 Δραστηριότητες ως Παράγοντας
Κωνσταντίνος Κορφιάτης
Ανάπτυξης Κινήτρων για Μάθηση
Διερεύνηση της ΢υμβολής της ΠΕ στην
Πορεία προς την Εκπαίδευση για την Δημήτριος Δικαιάκος,
10:45-11:00
Αειφόρο Ανάπτυξη σε Μαθητές του Μιχαήλ ΢κούλλος
Γυμνάσιου
11:00-11:30 Διάλειμμα

΢υνεδρία 2: Θεωρητικές
Αίθουσα Β
Προεδρείο: Μαρία Δασκολιά, Γιώργος Υαραγγιτάκης, Γιώργος Φαλκιαδάκης
Η Ακμή και η Κάμψη ενός
Εκπαιδευτικού Κινήματος που διασυνδέει
τη Βιωματική Μάθηση με τις
Περιβαλλοντικές Αξίες: Μια Κριτική,
09:15-09:30 Αρτέμης Μ. Αθανασάκης
Κοινωνικο-πολιτισμική Αποτίμηση της
30χρονης Πορείας Εφαρμογής της ΠΕ και
Αγωγής στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό
΢ύστημα

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 Η ΢ημασία της Διαλεκτικής στη Μελέτη
09:30-09:45 του Αμφιλεγόμενου Φαρακτήρα των Αφροδίτη Κατσιγιάννη
Περιβαλλοντικών Ζητημάτων
Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
στην Ελλάδα: Οι ΢τόχοι, τα Μέσα για την
09:45-10:00 Γιώργος Υαραγγιτάκης
Επίτευξή τους και η Εξέλιξη του Θεσμού
από το 1993 μέχρι ΢ήμερα
Διαγενεακή Αλληλεγγύη και
10:00-10:15 Ζαχαρένια Κεφαλογιάννη
Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
Η Οικοπαιδαγωγική και η Κριτική
10:15-10:30 Γιώργος Μπλιώνης
Προσέγγιση της Αειφορικής Ανάπτυξης
΢ημαντικές Εμπειρίες Ζωής και
Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αναλύοντας Μαρία Δασκολιά,
10:30-10:45
τη ΢χέση Μέσα από την Προοπτική της Παναγιώτα-Μαρία Γρίλλια
Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη
Ο Ρόλος ενός Κέντρου Περιβαλλοντικής
Βλάχου- Βρέτου Ειρήνη,
Εκπαίδευσης στην Εκπαίδευση της
Γρίλλια Παναγιώτα- Μαρία,
10:45-11:00 Σοπικής Κοινωνίας προς την Αειφόρο
Πανάγου Ελένη, Ζεπάτου
Ανάπτυξη: Μια Πρόκληση που
Πετρούλα
Καλούμαστε να Αντιμετωπίσουμε
11:00-11:30 Διάλειμμα

΢υνεδρία 3: ΢χολικά Προγράμματα

Αίθουσα Γ
Προεδρείο: Σασία Ξυλόκοτα, Μαρία ΢φακιανάκη, Γιάννης Υαρμάκης
Η Λίμνη Λαγκαδά και η Μυγδονία Λεκάνη Γεωργίτσα Δήμου,
09:15-09:30 Η Πράσινη Φημεία και η Προστασία του Βασίλειος Εγγονόπουλος-
Περιβάλλοντος Παπαδόπουλος
Οι Αξίες Ζωής μέσα από την Εκπαίδευση Φριστίνα Παπαζήση,
09:30-09:45
για το Περιβάλλον και την Αειφορία ΢οφία Καινούργιου
Πρόγραμμα Εκπαίδευσης για την
09:45-10:00 Αβδελλή Θεολογία
Αειφορία: Αγωγής Καταναλωτή
Πρόγραμμα ΠΕ: «Ανανεώσιμες Πηγές Παναγιώτου Απόστολος,
10:00-10:15
Ενεργείας» ΢αρρή ΢οφία
Παρουσίαση Δραστηριοτήτων
10:15-10:30 Αξιολόγησης στα Πλαίσια ενός ΢χεδίου Καραβίδα Μαρία
Εργασίας για την ΠΕ
Γεωπεριβαλλοντικά - Γεωμυθολογικά Ζωή Πολυχρόνου
10:30-10:45
Μονοπάτια στην Εύβοια
Περιβαλλοντικές Δράσεις: Παλεύοντας με
Αργυρούλα
το (Αν)έφικτο κατά την Τλοποίησή τους. Η
10:45-11:00 Αλεξανδροπούλου,
Περίπτωση του Πειραματικού Γυμνάσιου
Θεοδώρα Μακρίδου
Πανεπιστήμιου Πατρών

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

11:00-1130 Διάλειμμα

΢υνεδρία 4: Έρευνες
Αίθουσα Α - Κεντρική αίθουσα
Προεδρείο: Δήμητρα ΢πυροπούλου, Πολυξένη Ράγκου, Ελισάβετ Σσαλίκη
Η Εκπαίδευση για την Αειφορία σε
΢χολικά Εγχειρίδια της Πρωτοβάθμιας
Αλεξάνδρα Κοσκολού,
Εκπαίδευσης: Διερεύνηση του Βαθμού
11:30-11:45 Δήμητρα ΢πυροπούλου
Διάχυσης Εννοιών, Αρχών και Αξιών,
Ζητημάτων και Προβλημάτων του
Περιβάλλοντος
Κριτική προσέγγιση τηλεοπτικής Ευφημία Μπαλτζάκη,
11:45-12:00 εκπομπής οικολογικού περιεχομένου από Πολυξένη Ράγκου
τη σκοπιά της ΠΕ
«Οι ΢ημαντικοί Άλλοι»
Πεποιθήσεις ΢χετικές με τις Κοινωνικές
Ελισάβετ Σσαλίκη, Βασίλης
12:00-12:15 Πιέσεις που Επηρεάζουν την Εκδήλωση
Σσελφές
Πρόθεσης για ΢υμμετοχή σε
Υιλοπεριβαλλοντικές Δράσεις
«Πυροσβεστική και ΢χολείο για το ΢οφία Περδικάρη,
Περιβάλλον»: Ο Δρόμος προς την Αειφόρο Αναστάσιος Βλάχος,
12:15-12:30
Ανάπτυξη Απαιτεί Δημιουργία Ομάδων Βαρβάρα Βορύλλα, Μιχαήλ
από Διαφορετικά Εργασιακά Πεδία; Μπαρμπαδήμος
Αντίληψη Σουριστών για Περιβαλλοντική
Ανδριανή Κάφυρη,
Αναψυχή και Διατηρησιμότητα
Σάσος Φοβαρδάς,
12:30-12:45 Προστατευόμενων Νησιωτικών
Κων/νος Ποϊραζίδης,
Οικοσυστημάτων. Η Περίπτωση των
Γεράσιμος Αντύπας
Παξών - Αντίπαξων
Οι Δημογραφικές Μεταβλητές των Γονιών
ως Παράγοντες που Επηρεάζουν την
12:45-13:00 Ιωάννης Βασιλούδης
Εμφάνιση Υιλοπεριβαλλοντικών
΢υμπεριφορών
Γεώργιος Καρρής, ΢οφία
Προσδιορισμός των Προτεραιοτήτων της Μάζη, Αριστοτέλης
13:00-13:15 Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη Μαρτίνης,
στους Παξούς-Αντίπαξους Αριστοτέλης Αλεξόπουλος,
Αθηνά Κόκκαλη
Διαδικτυακή Προώθηση του
Θρησκευτικού Σουρισμού ως Άννα Λιβέρη , Ιωάννης
13:15-13:30 Εκπαιδευτικό Εργαλείο για την επίτευξη Παρκοσίδης, Μαρία Καΐλα
Πολιτισμικής Αειφορικής Ανάπτυξης: Η
περίπτωση της Ζακύνθου

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 Εμπειρική Έρευνα για την Επιμόρφωση
των Εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμιας
13:30-13:45 Αντωνίου Ειρήνη
Εκπαίδευσης προς την Κατεύθυνση της
Αειφορίας

΢υνεδρία 5: Προγράμματα ΚΠΕ & Θεματικά Δίκτυα

Αίθουσα Β
Προεδρείο: Ζήσης Αγγελίδης, Δημήτρης Καλαϊτζίδης, Μαρίνα Παπαγεωργίου,
Πρόγραμμα Π.Ε. του Κ.Π.Ε. Κόνιτσας: «Από Κατερίνα Σσούβαλη, Μαρία
11:30-11:45 το ΢πόρο στο Χωμί», Αειφορική Ζαλοκώστα, Ευθυμία
Προσέγγιση Σσιάρα
Ευάγγελος Μαρκατσέλης,
Η Γεωλογική - Γεωαρχαιολογική Μελέτη Κωνσταντίνος Βουβαλίδης,
του Προϊστορικού Οικισμού της Αγίας Μαρία-Υωτεινή
Παρασκευής (Λαμία, Υθιώτιδα) και η Παπακωνσταντίνου,
11:45-12:00
΢υμβολή της στον Εμπλουτισμό του Μαρίνα Παπαγεωργίου,
Προγράμματος Π.Ε. «Ο Τγρότοπος της Κωνσταντίνος Αγγελής,
Αγίας Παρασκευής» Γεώργιος ΢ταυρόπουλος,
Νικολέττα Κουτσοκέρα
Κωνσταντίνα Κιζήλου,
Κωνσταντίνος Γιαννίρης,
Σο Καμένο Δάσος ως Πεδίο
Κωνσταντίνος
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης:
Κυριακόπουλος, Αθανασία
Απολογισμός Σριών Φρόνων Εφαρμογής
12:00-12:15 Πάνου, Παναγιώτα
του Εκπαιδευτικού Προγράμματος
Νταλταγιάννη, Ιωάννα
«Εκπαίδευση Ζωής στα Καμένα» από το
Κούρτη, Γεώργιος Φείρας,
Κ.Π.Ε. Ακράτας
Κωνσταντίνος
Παπακωνσταντίνου,
Οργάνωση, ΢χεδιασμός και Τλοποίηση Αγγελική Σζιατζιά,
από Εκπαιδευτικούς Δικτύου Δια-σχολικής Αλεξάνδρα Κοσκολού,
12:15-12:30 ΢υνεργασίας για την Πραγματοποίηση ΢ταυρούλα Μιχαλοπούλου,
Προγράμματος Περιβαλλοντικής Ανδρέας Κοκορόσκος,
Εκπαίδευσης με θέμα «Θάλασσα» Ευθυμία Κατσούλη
Γεώργιος Μπουτάκης,
Η Πορεία προς την Αξιολόγηση του Μαρίζα Α. Κούβελου,
Προγράμματος Π.Ε. του ΚΠΕ ΢ουφλίου «Οι Μ. Κωνσταντογιάννη, Φ.
12:30-12:45 Περιπέτειες του Μεταξοσκώληκα στην Μπαΐρας, Ι. Αλεξούδης, Δ.
Πόλη του Μεταξιού» και η Αλληλεπίδρασή Αρχοντούλης, Α. Ιωαννίδης,
του με το Εθ.Δ. «Σο Μετάξι» Η. Κουτσούλας, Δ.
Λιανόπουλος, Γ. Μπιστίνας
Σα Υαράγγια στο Μέσο Ρου του Κωνσταντίνος ΢αμαράς,
Αλιάκμονα. Η ΢υμβολή του ΚΠΕ Νικόλαος Σσιουκαρδάνης,
12:45-13:00 Βελβεντού στην Ανάδειξη του Σοπικού ΢οφία Σσακμάκη, Ερεφίλη
Περιβάλλοντος Μέσα από τις Υουντούλη, Βασίλης
Εκπαιδευτικές Δράσεις του ΢καρκαλάς

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 Αδόμητοι - Πράσινοι Φώροι στο Αστικό
Ιωάννα Κοντοζήση, Κώστας
Περιβάλλον: Προνομιακό Πεδίο
13:00-13:15 Σενεκετζής, Ευγενία
Ανάπτυξης Εκπαιδευτικών
Πανώριου
Δραστηριοτήτων
Δημήτρης Καλαϊτζίδης,
13:15-13:30 Σο Βραβείο Αειφόρου ΢χολειού
Βαρβάρα Δηλάρη
Οικολογικά ΢χολεία: Ένα διεθνές
Αντιόπη Υραντζή,
13:30-13:45 εγχείρημα για τη σταδιακή εφαρμογή της
Παντελής Μάναλης
αειφορίας στη σχολική πραγματικότητα

΢υνεδρία 6: Ειδική Αγωγή

Αίθουσα Γ
Προεδρείο: ΢τέφανος Παρασκευόπουλος, Μαριάννα Καλαϊτζιδάκη, Κατερίνα
΢ταγιάννη
Παρατηρήσεις από τη ΢υμμετοχή
11:30-11:45 Μαθητών με Αναπηρίες σε Προγράμματα Θεόδωρος Υλωρίδης
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (Π.Ε.) και
Μαρία Δημακοπούλου
11:45-12:00 Ειδική Αγωγή (Ε.Α) στο σημερινό σχολείο:
κοινοί ορίζοντες
Φτίζοντας γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ
των μαθητών Γενικής και Ειδικής Αγωγής Αμαλία Υιλιππάκη &
12:00-12:15
μέσω της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μαριάννα Καλαϊτζιδάκη
στην πορεία προς μια Αειφόρο Ανάπτυξη
Σο Περιφερειακό Δίκτυο «Περιβαλλοντική
Εκπαίδευση και Ειδική Αγωγή» του ΚΠΕ Αναγνώστου Γιώργος,
12:15-12:30
΢τυλίδας. Δραστηριότητες για ΑΜΕΑ με ΢ταυρόπουλος Γιώργος
Θέμα τη Θάλασσα
Διδακτική Πρόταση για Άτομα με Ειδικές
Εκπαιδευτικές Ανάγκες στο Μάθημα της
12:30-12:45 Αγαπιάδου Πασχαλίνα
Πληροφορικής για την Εκπαίδευση στην
Αειφόρο Ανάπτυξη
Ο Ρόλος της Περιβαλλοντικής
Εκπαίδευσης στην Ειδική Αγωγή: το Ιωάννα Γιαννοπούλου,
12:45-13:00
Παράδειγμα μιας Περιβαλλοντικής Μαρία Καζάκου
Δράσης σε Ειδικό ΢χολείο
Οπτικοακουστικό υλικό: Περιβάλλον –
13:00-13:20 Οικολογία – Εκπαίδευση: Ένα Μουσικό – Αρτέμης Μ. Αθανασάκης
Ποιητικό Ντοκουμέντο

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 Παράλληλες Δραστηριότητες
΢άββατο 27/11/10
15:00-17:00 Βιωματικό Εργαστήρι ΠΕ: «Ενέργεια» ΚΠΕ Καστοριάς

Περιβαλλοντικές Διαδρομές στην πόλη των Ιωαννίνων: Ιστορία, Κοινωνία,

15:00-17:00
Οικονομία
Τπεύθυνος Διαδρομής:
Α΄ Διαδρομή: ΢το Νησάκι των Ιωαννίνων Θωμάς Λώλης, Τπ. ΠΕ
Α/θμιας Ν. Ιωαννίνων
Τπεύθυνοι Διαδρομής:
Υίλιππος Καραμπίνας,
Β΄ Διαδρομή: ΢το Κάστρο των Ιωαννίνων
Μέλος Π.Ο. ΚΠΕ Ζηρού &
Κων/νος Βέργος, ξεναγός
Αριθμός συμμετεχόντων στο εργαστήριο: 20-25 άτομα
Αριθμός συμμετεχόντων στα περιβαλλοντικά μονοπάτια: έως 40 άτομα
Δηλώσεις συμμετοχής στη Γραμματεία του συνεδρίου: ΢άββατο 27 /11: ώρες 09:00-12:00

΢υνεδρία Παρουσίασης
Αναρτημένων Ανακοινώσεων (Πόστερς)
Σα Πόστερς θα είναι αναρτημένα σε όλη τη διάρκεια του ΢υνεδρίου
Α/Α
Οι συγγραφείς θα πρέπει να είναι Παρόντες το ΢άββατο 27/10/2010
Ώρες 17:00-18:45
Τπεύθυνοι: Ευφροσύνη Ζιώγου, Έλενα Ζωδιάτου, Μάγδα ΢πανού

Βασίλης Ζήκας, Άννα

Υυσική Αγωγή και Περιβαλλοντική
1. Μυρωνάκη, Γιάννης
Εκπαίδευση: Ένα Project για το Λύκειο
Παπαδομαρκάκης
Η Διδασκαλία της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης
της Αγροτικής Παραγωγής ως ένα Φαράλαμπος Λιθουργίδης,
2.
Αποτελεσματικό ΢ύστημα που Αποσκοπεί στην Ιάκωβος Καλαμαρτζής
Αειφόρο Ανάπτυξη
ΝΕΡΟ: Φαρακτηριστικά, Αξία, Διαχείριση. Ένα
Παναγιώτα Βλόνταρτζικ,
3. Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης-
Κατσίκης Απόστολος
Ευαισθητοποίησης-Δράσης
H Αειφορική Ανάπτυξη στα Βιβλία της Α΄ ΢ταύρος Λάσκαρης
4.
Λυκείου
Σο Πράσινο στις ΢χολικές Αυλές και Αικατερίνη Παρθενίου,
Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Αποτελέσματα Αναστασία Ακουμιανάκη-
5.
Έρευνας Μαθητών και Εκπαιδευτικών (Β΄/θμιας Ιωαννίδου, Αλέξανδρος
Εκπαίδευσης) στη Μάνδρα Αττικής Κουτσούρης
Η Φρήση των Ιστοεξερευνήσεων (WebQuest) ως
6. Εκπαιδευτικά Εργαλεία για τη Περιβαλλοντική Ελένη Γαγάτση
Εκπαίδευση

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 Ανίχνευση της Δυνατότητας Εισαγωγής του
Θεολόγος Γιαννουλάκης,
Διδακτικού Αντικείμενου «Βιολογικές Πρώτες
7. ΢τέφανος ΢πανομήτσιος,
Ύλες και Ανανεώσιμες Μορφές Ενέργειας» στο
Αναστασία Δημητριάδου
Ελληνικό Εκπαιδευτικό ΢ύστημα
Διδασκαλία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο
Γεωργία Καρούντζου
8. Δημοτικό ΢χολείο. Θεματικό έτος 2010 -11:
Ανθρώπινα Δικαιώματα
Αθανασία Καρακώστα,
Αναστασία Γιαννοπούλου,
9. ΢υναισθηματική Νοημοσύνη και ΠΕ
Αντιγόνη Μιξαφέντη,
Δέσποινα Καλανταρίδου
Εξατμισοδιαπνοή – Παρουσίαση του
Υαινομένου στους Εκπαιδευτικούς της Ιωάννης Λ. Σσιρογιάννης,
10
Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης με ΢κοπό τη Φρήση Ευαγγελινή Κίττα
του στη Διδασκαλία του Κύκλου του Νερού
Σα Αστικά Πάρκα ως Εργαλείο ΠΕ. Πρόταση
Παναγιώτης Γκατσόπουλος,
Αναδιαμόρφωσης του Πάρκου Περιβαλλοντικής
11. Μιχάλης Διακάκης, Λουκάς
Ευαισθητοποίησης “Αντώνης Σρίτσης” στο
Σσαντές
Ίλιον, Αττικής
Από την Σέλεια Αρμονία της Θείας Δημιουργίας, Αχιλλέας Σσιρούκης,
στην Περιβαλλοντική Κρίση και με την Βασίλειος Αρέτος, Αθηνά
12.
Ορθόδοξη ΢υνείδηση και Αγωγή, στην Αειφόρο Καβράκη, Γεώργιος
Ανάπτυξη και Ελπίδα. Σσαλίκογλου
Η Παλαιοντολογική ΢υλλογή του
Παναγιώτης Περπέσας,
Σραμπαντζείου Γυμνασίου ΢ιάτιστας και η
13. Κωνσταντίνος Σηλαβερίδης,
Αξιοποίησή της στην Περιβαλλοντική
Αναστασία Φατζηζήση
Εκπαίδευση
Παγκόσμιο Πανόραμα Κλιματικής Κρίσης &
Αειφορίας Διεθνής Κόμβος Ευαισθητοποίησης
14. Ανδρέας Ανδρεόπουλος
www.vatraxosvrastos.gr:
Δυναμικό Εργαλείο για την ΠΕ
Πράσινη Επιχειρηματικότητα &
15. Σσικολάτας Αλέξανδρος
Δημιουργία Θέσεων Εργασίας μέσω ΑΠΕ
Σα Παιδιά Αναλαμβάνουν «ΔΡΑ΢Η ΓΙΑ ΣΟ
Φριστίνα Κάτσενου,
16. ΚΛΙΜΑ!» στο ΢χολείο τους. Ένα Εκπαιδευτικό
΢τελλίνα Κουλουζάκη
Πρόγραμμα από το Δίκτυο ΜΕ΢ΟΓΕΙΟ΢ SOS
Θεοδότη Σζημούλη, Όλγα
΢τάθη, Μαρία Σσιτινίδου,
Φρυς. Καραγιάννης, Ελένη
Παιδαγωγικό Τλικό για τον Λύκο: Σα
Μανωλοπούλου, Νικολέτα
17. Αποτελέσματα της Ομάδας του Αρκτούρου «Ο
Νάνου, Δήμητρα Μπάδα,
λύκος μας ενώνει»
Ανδρ. Παπαδημητροπούλου,
Κίρλας Μάριος, Φαρίκλεια
Κρομυάδου

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 ΢οφία Καινούργιου,
Σο Παιχνίδι του Κρυμμένου Θησαυρού: Μαριάννα Φατζημιχαήλ,
18.
Εργαλείο Μάθησης και Δράσης Μυρτώ Σσιάκαλου,
Αλεξάνδρα Κοσκολού
Σέχνη και Αειφορία Φαρά ΢ταματάκη,
19.
Διαθεματικό Project ΢.Δ.Ε. Συλίσου Αλεξάνδρα ΢ωμαράκη
Κωνσταντίνος Δημουλάς,
Θεοδώρα Παπαδημητρίου,
Ευριπίδης Δημουλάς,
20. Η Αειφορία ως Ψφελιμιστικά Ατομική Τπόθεση Θωμάς Κατσαρός, Υωτεινή
Καλύβα, Κωνσταντίνος
Βαϊνάς, Νικόλαος
Υαρμάκης
Ευριπίδης Δημουλάς,
Κωνσταντίνος Δημουλάς,
Θεοδώρα Παπαδημητρίου,
Πολυπαραγοντισμός στην Ανάπτυξη
21. Θωμάς Κατσαρός, Υωτεινή
της Καταστροφικότατης στo Περιβάλλον
Καλύβα, Κωνσταντίνος
Βαϊνάς, Νικόλαος
Υαρμάκης
22.. Μικροί Μαθητές Εξερευνούν το Δάσος Κωνσταντίνα Μπέμπη
Αντωνία Κωτούλα,
23. Η ΢τάση μας Απέναντι στα Ζώα
Δέσποινα Κατσούλη
18:45-19:00 Διάλειμμα

΢υνεδρία 7: Εκπαιδευτικό Τλικό

Αίθουσα Α - Κεντρική αίθουσα
Προεδρείο: Παρασκευή Βασάλα, Γεώργιος Περδίκης, Διονύσης Σριαντάφυλλος,
Κριτική επισκόπηση έντυπου
Αικατερίνη Αβδελά ,
19:00-19:15 εκπαιδευτικού υλικού
Θοδωρής Α. Μαρδίρης
Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης
Από το Οικολογικό Αποτύπωμα στην
19:15-19:30 Εξέλιξη: Μαθητεύοντας στο Βλέμμα του Ελένη ΢βορώνου
Άλλου
Η Παρουσία του Νερού στο Έντυπο Θοδωρής A. Μαρδίρης,
19:30-19:45
Τλικό των Προγραμμάτων των ΚΠΕ ΢οφία Φατζηλεοντιάδου
«Δάσος, Ξύλο και Βιομηχανία στην
Πιερία». Αξιοποιώντας τη Βιομηχανική Νικόλαος Γραίκος,
19:45-20:00
Αρχαιολογία για την Παραγωγή Γεώργιος Περδίκης
Εκπαιδευτικού Τλικού ΠΕ
Δάσος: Πηγή Νερού και Ζωής.
20:00-20:15 Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Φαρίκλεια Κρομυάδου
Εκπαίδευσης του Αρκτούρου
20:15-20:30 Μικροί Ερευνητές στο Μονοπάτι – Κατερίνα Κλωνάρη,

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 Ανακαλύπτουν τη Υύση και Μαρία Σζουρά
Δημιουργούν Γεωγραφικά Δεδομένα με
τη Φρήση Νέων τεχνολογιών (GPS και
GIS): Δημιουργία Εκπαιδευτικού Τλικού
Παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού:
Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης
και Κομποστοποίησης (Ε.Μ.Α.Κ.) - Άνω Νικόλαος Σόγιας
20:30-20:45
Λιοσίων και Εφαρμογή του σε Μιχαήλ ΢κούλλος
Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα

΢υνεδρία 8: Διδακτικές Προτάσεις

Αίθουσα Β
Προεδρείο: Αλίκη Καζταρίδου, Νικόλαος Μπλάντζας, ΢οφία Σσιροπούλου
΢υμβολή στην Ανάπτυξη ΢υστημικής
΢κέψης κατά τη Μελέτη των
Ελένη Μόρφα,
19:00-19:15 Ανθρωπογενών Οικοσυστημάτων:
΢οφία Φατζηλεοντιάδου
΢χεδιασμός, Τλοποίηση και Αποτίμηση
μιας Διδακτικής Παρέμβασης
΢χολικός Κήπος: Ένα από τα Εργαλεία
Δήμητρα- Ευτέρπη
19:15-19:30 Τλοποίησης των ΢τόχων του Αειφόρου
΢ωτηροπούλου
΢χολείου
Η Σέχνη της Εγκατάστασης ως
Διαδραστικό Εργαλείο στην Εκπαίδευση Ιωάννης Βλάχος,
19:30-19:45 για το Περιβάλλον και την Αειφορία. Μία Φαρίκλεια Βλάχου,
Πρόταση Εφαρμογής σε Παιδιά Δημοτικού Ιωάννα Γιακουμάτου
΢χολείου
Η Καλλιέργεια της Δημιουργικότητας
19:45-20:00 μέσα από Προγράμματα και Αλίκη Καζταρίδου
Δραστηριότητες ΠΕ
Σο WebQuest ως Εργαλείο Μάθησης στην
Παναγιώτης Σαστσίδης,
Περιβαλλοντική Αγωγή: Διδακτική
20:00-20:15 Μαριάννα Φατζημιχαήλ,
Πρόταση: «Προβλήματα του
Παναγιώτης Αντωνίου
Περιβάλλοντος»
Η Αξιοποίηση της Θεωρίας της
Μετασχηματίζουσας Μάθησης στην
20:15-20:30 Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Αικατερίνη Καλαμαρτζή
Σο Παράδειγμα «Ο Κύριος της Υτωχής
Οικογένειας» του Cheri Samba
΢κέψεις του Albert Camus και η
Υωτογράφηση στην Περιβαλλοντική
20:30-20:45 Κλεάνθης Βασδόκας
Εκπαίδευση. Η Εμπειρία μου από την
Εφαρμογή της στα ΢χολεία
20:45-21:00 Η Κλιματική Αλλαγή στην Εκπαίδευση Άννα Σσουκαλά,

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 Γιώργος Κωφόπουλος

΢υνεδρία 9: Έρευνες
Αίθουσα Γ
Προεδρείο: Πηνελόπη Παπαδοπούλου, Αθανάσιος Μόγιας, Γεώργιος Μανουσάκης
Η Αναλυτική Επεξεργασία Δεδομένων (On
Line Analytical Processing) στην Γιώργος Ραβασόπουλος,
Τποστήριξη Αποφάσεων των Τπευθύνων Ιωάννα Παπαιωάννου,
19:00-19:15
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης των Βουτσινάς Βασίλειος
Διευθύνσεων Εκπαίδευσης

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και

Αθανάσιος Δήμος,
Δημιουργική ΢κέψη. Αντιλήψεις
19:15-19:30 Μαρία Δασκολιά
Εκπαιδευτικών για τις Έννοιες
και τη Μεταξύ τους ΢χέση
Διερεύνηση Επιμορφωτικών Αναγκών των
Εκπαιδευτικών της Α΄ Δ/νσης
Μαρία Δημοπούλου,
19:30-19:45 Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αθηνών που
Ελένη Μπαμπίλα
Εφαρμόζουν Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής
Εκπαίδευσης
Η Εφαρμογή Προγραμμάτων Π.Ε. και
Υιλοπεριβαλλοντική ΢υμπεριφορά και Μαρία Κουρέτα,
19:45-20:00
Ενέργειες Εκπαιδευτικών της Προσχολικής Πηνελόπη Παπαδοπούλου
Αγωγής
Διερεύνηση Αντιλήψεων των
Εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμιας Νεζάμ Σζαμπερής,
20:00-20:15
Εκπαίδευσης για τα Περιβαλλοντικά Βασίλης Παπαβασιλείου
Ζητήματα
Οι απόψεις και οι αντιλήψεις των
εκπαιδευτικών για την επιμόρφωση στη Αναγνωστάκης ΢ .,
20:15-20:30
μεθοδολογία της συστημικής Νάσαινας Γ.
προσέγγισης του περιβάλλοντος
Ερμηνείες Εκπαιδευτικών για τις
Πολυδιάστατες Έννοιες της Ανάπτυξης,
20:30-20:45 Βάιος Κώτσιος
της Αειφορίας και της Αειφόρου
Ανάπτυξης
Διερευνώντας τις Γνώσεις των
Θεόδωρος Αντωνίου,
Εκπαιδευτικών ΢χετικά με τη Ρύπανση
20:45-21:00 Νεζάμ Σζαμπερής,
των Τδάτων και την Εκπαίδευση για
Νατάσα Σζαμπερή
Αειφορία

Κυριακή 28 Νοεμβρίου 2010

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 «Hotel Du Lac»
΢υνεδρία 10: Έρευνες
Αίθουσα Α - Κεντρική αίθουσα
Προεδρείο: Γεώργιος Σσαπαρλής, Ζυγούρη Έλενα, Σάσος Φοβαρδάς
Οι πολιτικές ανάπτυξης της
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην
09:15-09:30 Ελλάδα μέσα από το θεσμό των Κέντρων Θεμιστοκλής ΢μπαρούνης
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.
1990 – 2010: Μία κριτική θεώρηση
«Επιστημονικός Αλφαβητισμός μαθητών
Λυκείου: Η περίπτωση διδακτικών
παρεμβάσεων του προγράμματος PARSEL Ευφροσύνη Νάκου,
09:30-09:45
σε θέματα Σεχνολογίας, Περιβάλλοντος Γεώργιος Σσαπαρλής
και Κοινωνίας(STES) Science, Technology,
Environment and Society
Οι Αντιλήψεις των ΢πουδαστών της
Θεματικής Ενότητας «Ανοικτή και εξ
Παρασκευή Βασάλα,
09:45-10:00 Αποστάσεως Εκπαίδευση» του
Παλασία Γεωργιάδου
Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου για
την Εξ Αποστάσεως Επιμόρφωση στην ΠΕ
Ερευνητική Προσέγγιση των Απόψεων των
Εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας
Εκπαίδευσης για τις Βασικές Αρχές, τα
10:00-10:15 Ζυγούρη Έλενα
Μεθοδολογικά Ζητήματα και τα
Ζητήματα Αξιολόγησης στα
Προγράμματα Π.Ε.
Ανάλυση Επιχειρηματολογίας ΢χετικά με
Σάσος Φοβαρδάς,
10:15-10:30 τη Μείωση του Οικολογικού
Κωνσταντίνος Κορφιάτης
Αποτυπώματος
Βοτανικοί Κήποι και ο Ρόλος τους στο
Άννα Σαμπούκου,
Φώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης:
10:30-10:45 Μαρία Παπαφωτίου,
Οι Αντιλήψεις των Εκπαιδευτικών των
Αλέξανδρος Κουτσούρης
ΚΠΕ
Αξιολόγηση της Αποτελεσματικότητας
του Περιβαλλοντικού Προγράμματος
«Οι Δρόμοι του Νερού – Η Λίμνη της
10:45-11:00 Ιωάννης Κούτρας
Καστοριάς» του Κέντρου Περιβαλλοντικής
Εκπαίδευσης Καστοριάς σε Μαθητικό
Πληθυσμό του Ν. Κοζάνης
Αντιλήψεις Νηπίων και Παιδιών Γ΄
Δημοτικού για τους Σρόπους
11:00-11:15 Ιφιγένεια Ηλιοπούλου
Αντιμετώπισης της Καταστροφής του
Δάσους
΢υνεδρία 11: Διδακτικές Προτάσεις

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 Αίθουσα Β
Προεδρείο: Απόστολος Κατσίκης, Κωνσταντίνος ΢κορδούλης, Μπαζίγου Κατερίνα

Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων: Περιβαλλοντική

Απόστολος Κατσίκης
09:15-09:30 πολιτική και δράσεις στο πλαίσιο της
αειφορίας
Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για
Αχιλλέας Μανδρίκας,
09:30-09:45 Τποψήφιους Εκπαιδευτικούς Α΄/θμιας
Κωνσταντίνος ΢κορδούλης
Εκπαίδευσης
Ανάπτυξη Λογισμικού για τη Μελέτη του Ιωάννης Παρκοσίδης,
09:45-10:00
Υαινομένου του Θερμοκηπίου Αχιλλέας Μανδρίκας,
Αξιοποιώντας τις ΣΠΕ για Περιβαλλοντικό
10:00-10:15 Γραμματισμό και τις Περιβαλλοντικές Άνθιμος Φαλκίδης
Επιστήμες για Πληροφορικό Γραμματισμό
Νέες Σεχνολογίες στο Εργαστήριο Πλούταρχος Χωμιάδης,
10:15-10:30
Περιβαλλοντικών Επιστημών Κωνσταντίνος ΢κορδούλης
Σοπική Ιστορία και ΠΕ στο Δημοτικό
Παρασκευή Γκόλια, Έλενα
10:30-10:45 ΢χολείο: Η Διδακτική Αξιοποίηση του
Ζυγούρη
Λιμναίου Οικισμού Δισπηλιού
Κατσιγιάννη Αφροδίτη,
Μαραγκουδάκη Ελένη,
Μελέτη Περίπτωσης, Ανάλυση Λόγου και Μικρογιαννάκη Ιωάννα,
Εννοιολογική Φαρτογράφηση ΢χέσεων Μπαζίγου Κατερίνα,
10:45-11:00 Αιτίας Αποτελέσματος ως Διδακτικές ΢μπαρούνης Θεμιστοκλής,
Σεχνικές για την Προσέγγιση των ΢ωτηροπούλου Δήμητρα,
Επιπτώσεων των Κλιματικών Αλλαγών Υαραγγιτάκης Γιώργος,
Υωτιάδης Μιχάλης,
Φριστοδούλου Νικόλαος
Κωνσταντίνα Μπολιεράκη,
Μελπομένη-(Μελίνα)
Περιβαλλοντικό Εικαστικό Παιχνίδι στην
11:00-11:15 Κυζερίδη,
Κατεύθυνση της Αειφορίας
Σριανταφυλλιά Υυντανίδου,
Μαρίνα Μαραβελάκη
11:15-11:45 Διάλειμμα

΢υνεδρία 12: Δια Βίου Μάθηση

Αίθουσα Β
Προεδρείο: Κώστας Νικολάου, Ιωάννα Παπαϊωάννου, ΢τέλιος ΢αλαπατάρας
Λογοτεχνία και Περιβαλλοντικός
Ευαγγελία Κυλιντηρέα,
Γραμματισμός στη Δια Βίου Μάθηση:
Ελευθέριος Αλεξόπουλος,
09:15-09:30 Διεπιστημονική Προσέγγιση μετά
Ελένη Λιανού
Μουσικής (και ΣΠΕ) στο ΢χολείο Δεύτερης
Ευκαιρίας Καλαμάτας
09:30-09:45 Σο ΢χολείο Δεύτερης Ευκαιρίας στο Δρόμο ΢αρακινίδου ΢οφία ,

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 για την Αειφορία. Ένα παράδειγμα: Υαρμάκης Ιωάννης
«Ενέργεια, εσύ είσαι η ζωή μου»
Ιωάννα Παπαϊωάννου,
«Ήμασταν δυο, ήμασταν τρεις, είμαστε
Ιωάννης Βλάχος,
χίλιοι δεκατρείς<»: Η επιμόρφωση των
09:45-10:00 Κων/να
εκπαιδευτικών στην ΠΕ, στο νομό Αχαΐας,
Παπασωτηροπούλου,
την πενταετία 2005-2010
Ελένη Αντωνακοπούλου
Η συμβολή της Έρευνας Δράσης στην Φριστίνα Κάτσενου,
10:00-10:15 επαγγελματική ανάπτυξη του Φριστίνα Νομικού,
εκπαιδευτικού Ευγενία Υλογαΐτη
Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών στη
Διαχείριση Περιβαλλοντικών Κουράκου Γεωργία,
10:15-10:30 Προβλημάτων στο Δρόμο για ένα Αειφόρο Καλκάνη Ασημίνα,
Αύριο, με ένα πρόγραμμα Leonardo da Σζιότζιου-Μηλιώνη Λένα
Vinci, στη Βαρκελώνη
Διαθεματική προσέγγιση στην
Εκπαίδευση για την Αειφορία στο δημόσιο
τομέα: Παρουσίαση ενός προγράμματος Φρήστος Μπιμπίτσος,
10:30-10:45
επιμόρφωσης στελεχών Οργανισμών Ευγενία Πετρίδου
Σοπικής Αυτοδιοίκησης του Νομού
Πέλλας

Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη Καλαμαρτζής Ιάκωβος,

10:45-11:00
στα ΢χολεία Δεύτερης Ευκαιρίας Λιθουργίδης Φαράλαμπος

Δημήτριος Πατουχέας,
Η Π.Ε. στην κοινωνία της ύστερης
11:00-11:15 ΢ουζάνα Νικολαΐδου,
νεωτερικότητας
Βασιλική Δάσιου

11:15-11:30 Διάλειμμα

΢τρογγυλό Σραπέζι
Αίθουσα Α - Κεντρική αίθουσα
Θέμα: Σοπικές Κοινωνίες και Αειφόρο ΢χολέιο
΢υντονιστής: Θεόδωρος Μαρδίρης
11:30-13:30
΢υμμετέχουν: Μιχάλης Σρεμόπουλος, Ευρωβουλευτής, Απόστολος
Κατσίκης, Καθηγητής Παναπεστημίου Ιωαννίνων, Σσούβαλη Κατερίνα,
Τπεύθυνη ΚΠΕ Κόνιτσας, Παπαϊωάννου Ιωάννα, Τπ. ΠΕ Β/θμιας Ν.
Αχαΐας, Αβδελλή Θεολογία, Δασκάλα

΢υνεδρία σε Ολομέλεια
13:30-14:00 Αίθουσα Α - Κεντρική αίθουσα
΢υμπεράσματα - Κλείσιμο του ΢υνεδρίου
Προεδρείο: Ιωάννης Παντής, Νίκος ΢τεφανόπουλος Θοδωρής Μαρδίρης,

5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, Γιάννενα 26-28/11/2010

 «Δάσος, Ξύλο και Βιομηχανία στην Πιερία».
Αξιοποιώντας τη Βιομηχανική Αρχαιολογία για την
Παραγωγή Εκπαιδευτικού Υλικού Περιβαλλοντικής
Εκπαίδευσης

Νικόλαος Γραίκος1, Γεώργιος Περδίκης2

1. Σχολικός Σύμβουλος Π/βάθμιας Εκπ/σης Πιερίας
graikos@otenet.gr
2. Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπ/σης Δ/βάθμιας Εκπ/σης Πιερίας
gperdikis@kat.forthnet.gr

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Στην Πιερία, μία περιοχή της Βόρειας Ελλάδας με πλούσια δάση γνωστά από την
αρχαία ακόμη εποχή, στα μέσα του 20ου αιώνα λειτούργησαν τρία εργοστάσια
επεξεργασίας ξύλου πανελλήνιας εμβέλειας. Σήμερα από αυτά υπο-λειτουργεί μόνον το
ένα, ενώ τα υπόλοιπα βρίσκονται σε κατάσταση εγκατάλειψης. Οι κτιριακές
εγκαταστάσεις και τα υπολείμματα του τεχνολογικού εξοπλισμού που σώζονται ακόμα
in situ στα εργοστάσια αυτά, αποτέλεσαν το υλικό σχεδιασμού μιας πρότασης
προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για παιδιά όλων των σχολικών βαθμίδων
(Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο) στο πλαίσιο εκπαιδευτικού υλικού για την
υποστήριξη δικτύου σχολείων με θέμα τη βιομηχανική κληρονομιά και συντονιστικό
φορέα το ΚΠΕ Νάουσας. Με δεδομένο το διεπιστημονικό χαρακτήρα της βιομηχανικής
αρχαιολογίας, στην πρότασή μας διερευνούμε τις δυνατότητες αξιοποίησης των
βιομηχανικών καταλοίπων στο σχεδιασμό προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης
με δραστηριότητες διαθεματικού χαρακτήρα.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Βιομηχανική αρχαιολογία, τεχνολογία επεξεργασίας ξύλου,

βιομηχανικά τεκμήρια, ανάγνωση πηγών, εθνογραφική έρευνα, πολυτροπικότητα,
βιωματικές τεχνικές, διαθεματικότητα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ορεινή περιοχή της Πιερίας, δηλαδή οι ανατολικές πλευρές των Πιερίων και
του Ολύμπου, διαθέτουν ιδιαίτερα πλούσια και παραγωγικά δάση από την αρχαιότητα
ακόμη. Στην περιοχή αυτή ξεκίνησε ουσιαστικά στη χώρα μας η εκμετάλλευση του
δάσους σε βιομηχανική κλίμακα. Κατασκευάστηκαν, στη δεκαετία του ’30, ένα
εργοστάσιο ξυλείας στα Σκοτεινά (Μόρνα) Πιερίων που παρήγε ξύλινους στρωτήρες
για το σιδηρόδρομο και ένα εργοστάσιο εμποτισμού τους στην Κατερίνη. Ένα τρίτο
εργοστάσιο προστέθηκε το 1964 στο Λιτόχωρο ως συνέχεια του πρώτου εργοστασίου
της Μόρνας. Από τα εργοστάσια αυτά σήμερα υπο-λειτουργεί μόνον το τρίτο, ενώ οι
εναπομείνασες εγκαταστάσεις αποτελούν μέρος της βιομηχανικής κληρονομιάς της
Πιερίας.
 Η μελέτη αυτών των βιομηχανικών καταλοίπων και της επίδρασης που είχαν κατά
τη λειτουργία τους στις τοπικές κοινωνίες είναι αντικείμενο έρευνας της
Βιομηχανικής Αρχαιολογίας. Χρησιμοποιώντας τις αρχές και μεθόδους του κλάδου
αυτού της ιστορικής επιστήμης, συγκεντρώσαμε στοιχεία, πηγές και μαρτυρίες για τη
λειτουργία τους και τα χρησιμοποιήσαμε στη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Το περιβάλλον ως χώρος ζωής του σημερινού ανθρώπου και οι προβληματικές
καταστάσεις του που αποτελούν αντικείμενα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης,
έχουν καθοριστικά επηρεαστεί και διαμορφωθεί από δύο και πλέον αιώνες
βιομηχανικού τρόπου παραγωγής και βιομηχανικού πολιτισμού. Τα ορατά σημεία
αυτής της επίδρασης τα βλέπουμε συχνά γύρω μας, συνήθως με μια απλή περιήγηση:
Παλιά λατομεία, μεταλλεία, εργοστάσια, αποθήκες, μύλοι, ελαιοτριβεία, παλιά
μηχανήματα, οχήματα και άλλα αντικείμενα εμφανίζονται μπροστά μας συνήθως
εγκαταλειμμένα και αφημένα στη φθορά, σιωπηλοί μάρτυρες της ιστορίας της
βιομηχανικής εποχής. Τα κατάλοιπα αυτά του βιομηχανικού πολιτισμού αποτελούν
βιομηχανική κληρονομιά και μπορεί να είναι σημαντικά από αρχιτεκτονική, ιστορική,
τεχνολογική, επιστημονική ή αισθητική άποψη.

Σύμφωνα με έναν ορισμό, βιομηχανική κληρονομιά είναι οι επινοήσεις, τα

τεχνικά επιτεύγματα και τα αγαθά της βιομηχανικής εποχής που διαμόρφωσαν αυτό
που αποκαλείται σύγχρονος τρόπος ζωής (Judith Al. & Putnam T., 1996·
Μπελαβίλας, 2001, Δεληγιάννη, 2007). Κυρίως μετά το 1950, διαμορφώθηκε η
Βιομηχανική Αρχαιολογία (Β.Α.), ως κλάδος των αρχαιολογικών και ιστορικών
επιστημών με στόχο τη διεπιστημονική μελέτη της βιομηχανικής κληρονομιάς.
Μπορεί να οριστεί ως συστηματική διερεύνηση όλων των υλικών πηγών του
βιομηχανικού παρελθόντος από την προϊστορία ως και το παρόν της καταγραφής και
της αναζήτησης τρόπων διατήρησης τους σε ορισμένες περιπτώσεις, έρευνα των
τόπων και των δομών της πρώτης βιομηχανικής δραστηριότητας και ειδικά των
μνημείων της βιομηχανικής επανάστασης (Slotta, 1992· Δεληγιάννη 2007). Όπως
είναι φανερό η Β.Α. δεν περιορίζεται στη δραστηριότητα της βιομηχανικής εποχής,
αλλά εντάσσει στη μελέτη της τη μακρά διάρκεια της οικονομικής και τεχνολογικής
δραστηριότητας των ανθρώπινων κοινωνιών (Ρεπούση, 2007). Η Β.Α. έχει διπλό
χαρακτήρα: είναι πεδίο διεπιστημονικών αναζητήσεων και ταυτόχρονα πεδίο
πολιτισμικών πρακτικών. Ξεκινά από τα αντικείμενα, τις μηχανές, τα κτίρια και τους
τόπους δουλειάς για να φθάσει στους ανθρώπους, τις κοινωνικές σχέσεις και τα μέσα
παραγωγής (Αγριαντώνη & Μπελαβίλας, 1998).

Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση δεν μπορεί να αδιαφορεί για την βιομηχανική

κληρονομιά καθώς συχνά έχει συμβάλλει αποφασιστικά στη φυσιογνωμία του τοπίου
ή του οικοσυστήματος (π.χ. στα λιγνιτορυχεία ή στις αλυκές) και γενικά του
περιβάλλοντος. Ο διεπιστημονικός και συνθετικός χαρακτήρας που διακρίνει τη
μέθοδο έρευνας της Β.Α. μπορεί να αξιοποιηθεί από την Π.Ε. που επιδιώκει σύνθετες
και ολιστικές προσεγγίσεις του περιβάλλοντος. Εξάλλου η κριτική προσέγγιση των
σημερινών καταστάσεων του περιβάλλοντος δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την
ιστορική διάσταση, δηλαδή την αναφορά στο παρελθόν. Η Β.Α. μπορεί να συμβάλλει
στην κατανόηση και ερμηνεία σημερινών καταστάσεων του περιβάλλοντος, όταν σε
αυτό περιλαμβάνονται σημαντικά στοιχεία του βιομηχανικού παρελθόντος (Ρεπούση,
2007· Γραίκος & Περδίκης 2008). Μια τέτοια περίπτωση αποτελούν τα τρία
εργοστάσια δασικής βιομηχανίας στην Πιερία.

ΤΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΞΥΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ ΚΑΙ Η ΕΡΕΥΝΑ ΜΑΣ

Η Πιερία είναι ιστορικά συνδεμένη με το δασικό στοιχείο. Σε όλη τη διάρκεια των
ιστορικών χρόνων μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, το μεγαλύτερο τμήμα της
Πιερίας καλύπτονταν από πλούσια δάση, τα οποία αποτέλεσαν πηγή πλούτου για
τους κατοίκους της (Αναγνωστόπουλος, 1971· Κωτούλας, 1989· Παντερμαλής, 1999·
Κουρουζίδης, 2001).

Μέχρι την απελευθέρωση του 1912 δεν γίνονταν ορθολογική εκμετάλλευση του
δασικού πλούτου της Πιερίας, εξαιτίας της έλλειψης δασοπονικής στρατηγικής από
την Οθωμανική διοίκηση. Μετά την απελευθέρωση και τη μικρασιατική καταστροφή,
η εκχέρσωση δασικών εκτάσεων για τη γεωργική αποκατάσταση των προσφύγων, η
υπερβόσκηση, οι παράνομες ξυλεύσεις και οι πυρκαγιές από φυσικά ή ανθρωπογενή
αίτια (εμπρησμοί για τη δημιουργία βοσκοτόπων, πόλεμοι κλπ) ήταν οι βασικές αιτίες
της συρρίκνωσης των δασικών εκτάσεων μέχρι το πρώτο μισό του 20ου αιώνα.

Κατά τη δεκαετία του 1930 και μεταπολεμικά, παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη

στον τομέα επεξεργασίας του ξύλου στην Πιερία, συνέπεια της αντίστοιχης προόδου
που σημείωσε η ελληνική δασοπονία, με την εγκατάλειψη του παραδοσιακού
συστήματος διαχείρισης με ενοικιαστές και τη δημιουργία Δασαρχείων πρότυπης
δασοπονίας. Παράλληλα παρουσιάζεται έντονο κρατικό ενδιαφέρον για
εκσυγχρονισμό των υποδομών (δασικών δρόμων, φυτωρίων, μηχανισμών επιτήρησης
κ.λπ.) και την κατασκευή εργοστασίων επεξεργασίας του ξύλου.

Κατασκευάζονται έτσι στα τέλη της δεκαετίας του ’30 στην Πιερία δύο πρότυπες
για την εποχή τους μονάδες επεξεργασίας ξύλου. Το εργοστάσιο στρωτήρων στα
Σκοτεινά (Μόρνα) Πιερίων και το εργοστάσιο εμποτισμού των Ελληνικών
Σιδηροδρόμων (ΣΕΚ) στην Κατερίνη. Μετά τον πόλεμο, στα μέσα της δεκαετίας του
’60 λειτούργησε η μεγάλη μονάδα επεξεργασίας ξύλου στο Λιτόχωρο, η οποία
αντικατέστησε τη μονάδα της Μόρνας.

Σύμφωνα με μελέτες που εκπονήθηκαν το διάστημα 1929 – 30, η επιλογή της

Πιερίας για την ίδρυση των πρότυπων μονάδων οφείλεται στην ύπαρξη
σιδηροδρομικού δικτύου και θαλάσσιας διεξόδου σε περίπτωση ανάγκης, στη
διαπιστωμένη ύπαρξη υπόγειων υδάτων σε μικρό βάθος στην Κατερίνη, τα οποία
ήταν αναγκαία για τη διαδικασία εμποτισμού, στην κεντρική θέση της περιοχής σε
σχέση με την προβλεπόμενη εκμετάλλευση των δασών οξυάς Μακεδονίας –
Θεσσαλίας και στην ύπαρξη του πλούσιου δασικού συμπλέγματος Σκοτεινών –
Φτέρης – Λιβαδίου (Κοκκίνης, 1947-1949).

Πριν από το σχεδιασμό του εκπαιδευτικού μας προγράμματος ερευνήσαμε

διεπιστημονικά τα αρχαιολογικά, ιστορικά, οικονομικά, ανθρωπολογικά και
εθνογραφικά στοιχεία που σχετίζονται με τη λειτουργία των εργοστασίων
ακολουθώντας την παρακάτω μεθοδολογία:
(α) Έρευνα σε τοπικά αρχεία και τα αρχεία των εργοστασίων (βλ. κατάλογο
ανέκδοτων αρχείων).
(β) Μελέτη του ιστορικού πλαισίου ανέγερσης και λειτουργίας των εργοστασίων,
μέσα από γενικότερες μελέτες της ιστορίας των περιοχών, βιβλιογραφία τοπικής
ιστορίας και δημοσιεύματα στον τοπικό τύπο της Κατερίνης.
(γ) Παλιό φωτογραφικό υλικό και προφορικές μαρτυρίες εργαζομένων.
(δ) Μελέτη των κύριων και βοηθητικών κτιριακών εγκαταστάσεων (κατόψεις,
μορφολογία, αρχιτεκτονικά στοιχεία, περιβάλλον χώρος).
(ε) Καταγραφή του μηχανολογικού εξοπλισμού, όπως επίσης και άλλου υλικού στους
χώρους των εργοστασίων.
(στ) Περιγραφή και ανασύνθεση της γραμμής παραγωγής των εργοστασίων και της
λειτουργίας των μηχανημάτων.
(ζ) Μελέτη μεθόδων επεξεργασίας του ξύλου που χρησιμοποιήθηκαν, όπως χημικές
εμποτιστικές τεχνικές, μέθοδοι πρίσης ξυλείας κ.ά.
(η) Προσπάθεια ερμηνείας των κοινωνικών, πολιτισμικών και οικολογικών
επιπτώσεων λειτουργίας των εργοστασίων, όπως βιοτικό επίπεδο εργαζομένων και
πλησιόχωρων οικισμών, ατυχήματα, συνθήκες εργασίας και αμοιβές, αλλαγή
νοοτροπιών, θετικές ή αρνητικές επιδράσεις στο άμεσο περιβάλλον κ.ά.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

Όπως προαναφέραμε τα βιομηχανικά κατάλοιπα αποτέλεσαν τις τελευταίες
δεκαετίες αντικείμενο διεπιστημονικής έρευνας. Η Β.Α., οι πολιτισμικές σπουδές, η
πολιτισμική οικολογία και εθνογραφία, η οικονομική ιστορία, η κοινωνιολογία, η
ιστορία των επιστημών και της τέχνης είναι μερικοί από τους επιστημονικούς
κλάδους, οι οποίοι συνεισέφεραν επιστημολογικά εργαλεία, για την πληρέστερη
ερμηνεία και κατανόηση των βιομηχανικών τεκμηρίων.

Τα βιομηχανικά κατάλοιπα όμως είναι συγχρόνως και πολλά υποσχόμενες, πηγές

άντλησης υλικού για την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Ένα μεγάλο μέρος των
σύγχρονων αστικών περιβαλλόντων διαμορφώθηκε κάτω από την επίδραση της
βιομηχανικής και της τεχνολογικής ανάπτυξης, οι αρνητικές συνέπειες της οποίας
έναντι του φυσικού περιβάλλοντος τονίζονται συχνά από τις περιβαλλοντικές
αναλύσεις. Όμως η βιομηχανική και η τεχνολογική πραγματικότητα δημιουργεί νέα
ανθρωπολογικά και πολιτισμικά δεδομένα και κατά συνέπεια προκαλεί νέων πεδία
ενδιαφέροντος στις περιβαλλοντικές σπουδές και στην περιβαλλοντική εκπαίδευση.
Εργοστάσια, νερόμυλοι ή ατμοκίνητοι μύλοι, μεταλλεία, εργαλεία και πλήθος άλλων
βιομηχανικών εγκαταστάσεων, που κατασκευάστηκαν το περασμένο αιώνα ή και
παλαιότερα εκτός από οικονομικές, τεχνολογικές και κοινωνιολογικές μονάδες
αποτελούν συγχρόνως αρχιτεκτονικά και πολιτισμικά τεχνουργήματα (Slotta 1992,
Nessi 2005), τα οποία εκφράζουν τις ανθρωπολογικές νοοτροπίες της εποχής και τις
νέες σχέσεις αλληλεξάρτησης με το δομημένο ή το φυσικό περιβάλλον στο οποίο
εντάσσονται (Milton, 1996). Γι αυτό μπορούν να αποτελέσουν αφορμές για το
σχεδιασμό εκπαιδευτικού υλικού για ποικίλα αλληλεξαρτώμενα μαθησιακά πεδία,
όπως την ιστορία, την τεχνολογία και την περιβαλλοντική εκπαίδευση.

Το εκπαιδευτικό υλικό με θέμα την επεξεργασία της ξυλείας στην Πιερία

αποτέλεσε μέρος του ευρύτερου εκπαιδευτικού υλικού: «Εκπαίδευση και
Βιομηχανική κληρονομιά. Νήματα, καπνά, σχοινιά, ξύλα και καράβια…» (Ρεπούση
& Δεληγιάννη Ο., 2007: 191 - 231). Το υλικό αρθρώνεται σε πέντε ενότητες κάθε μία
από τις οποίες στοχεύει σε ειδικότερα ζητήματα.
 Έτσι η πρώτη ενότητα με τίτλο: «Το δάσος και το ξύλο στην καθημερινή ζωή μας
από τα αρχαία χρόνια ως σήμερα» έχει ως βασικούς στόχους τη γνωριμία των παιδιών
με την έννοια του δάσους ως σημαντικής βιοκοινότητας και την κατανόηση της
διαχρονικής σημασίας της χρήσης των επεξεργασμένων ή όχι προϊόντων του ξύλου
στην καθημερινή ζωή και σε ποικίλες άλλες εκδηλώσεις της ζωής του ανθρώπου
(εμπόριο, θρησκεία, τέχνη κ.ά.) και ν’ ανακαλύψουν τις υπηρεσίες και τα προϊόντα
που προσφέρει το δάσος στον άνθρωπο.

Η δεύτερη ενότητα με τίτλο: «Από το τσεκούρι στα ηλεκτροκίνητα μηχανήματα

κοπής. Η επεξεργασία του ξύλου παλαιότερα και σήμερα» έχει ως βασικούς στόχους
να κατανοήσουν τα παιδιά τη σημασία της μετάβασης από τους χειρωνακτικούς
τρόπους επεξεργασίας του ξύλου στους μηχανοκίνητους, να γνωρίσουν τις βασικές
μετατροπές ενέργειας και τη λειτουργία των βασικών μηχανών και εργαλείων
επεξεργασίας του ξύλου (πλάνη, τόρνος κ.ά.), όπως επίσης και των βασικών
υλοτομικών εργασιών.

Η τρίτη ενότητα με τίτλο: «Νεροπρίονο. Η τομή στην τεχνολογία επεξεργασίας

του ξύλου» στοχεύει στη γνωριμία των παιδιών με τη λειτουργία του νεροπρίονου και
των μετατροπών ενέργειας που συνδέονται με αυτήν, ενώ στόχοι της τέταρτης
ενότητας με τίτλο: «Βιομηχανική επεξεργασία του ξύλου. Το παράδειγμα των
εργοστασίων στην Πιερία» είναι να κατανοήσουν τα παιδιά την έννοια της γραμμής
παραγωγής των εργοστασίων και τα τεχνικά χαρακτηριστικά μηχανημάτων.

Στόχοι της πέμπτης ενότητας με τίτλο: «Αυξάνοντας την αντοχή του ξύλου.
Εργοστάσια εμποτισμού» είναι να κατανοήσουν την έννοια της γραμμής παραγωγής
επεξεργασίας του ξύλου στα εργοστάσια εμποτισμού ξυλείας, να πειραματιστούν με
τη φυσικοχημική διεργασία του εμποτισμού και να γνωρίσουν τεχνικούς όρους και
χαρακτηριστικά μηχανών.

Η έκτη και τελευταία ενότητα με τίτλο: «Επεξεργασία ξύλου και κοινωνίες

εργατών. Για μια αειφορική διαχείριση του δάσους» έχει ως στόχους να
συναισθανθούν τα παιδιά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι εργάτες/τριες της
επεξεργασίας του ξύλου την παλαιότερη εποχή (μισθοί, εργατικά ατυχήματα,
ασφάλιση, δικαιώματα κ.ά), να ευαισθητοποιηθούν σε θέματα εργατικής
απασχόλησης και συνθηκών εργασίας της γυναίκας εργάτριας σε διαχρονικό επίπεδο,
να διαμορφώσουν θετικές στάσεις και συμπεριφορές ως προς το δάσος και την ορθή
διαχείρισή του σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας και να αντιληφθούν τη σημασία
των διεθνών συνθηκών προστασίας του περιβάλλοντος.

Για την επίτευξη των στόχων αυτών αλλά και γενικότερων στόχων όπως οι
ικανότητες συσχετισμού και διαχείρισης πληροφοριών, η κατανόηση και η χρήση
τεκμηρίων κ.ά., προτείνονται δραστηριότητες για κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα
(Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο), οι οποίες θα μπορούσαν να χωριστούν σε
τέσσερεις κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν οι δραστηριότητες πειραματισμού,
παρατήρησης και καταγραφής δεδομένων. Για παράδειγμα στην πέμπτη ενότητα
προτείνεται ένα απλό πείραμα κατανόησης της διαδικασίας του εμποτισμού, που
απευθύνεται σε μαθητές όλων των ηλικιών (Γραίκος & Περδίκης, 2008). Στην πρώτη
και στη δεύτερη ενότητα προτείνονται δραστηριότητες παρατήρησης και καταγραφής
δεδομένων, όπως των προϊόντων και των υπηρεσιών τις οποίες προσφέρει το δάσος
και των υλοτομικών εργασιών που γίνονται με χειρωνακτικά ή μηχανοκίνητα μέσα.
 Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι γνωστικού τύπου δραστηριότητες με τις
οποίες οι μαθητές πληροφορούνται για εξειδικευμένα τεχνολογικά, ιστορικά και άλλα
ζητήματα. Για παράδειγμα στην πέμπτη ενότητα τα παιδιά γνωρίζουν τα μηχανήματα
του εργοστασίου εμποτισμού μέσω ενός αποσπάσματος τεχνικού κειμένου. Στη
δεύτερη ενότητα μαθαίνουν για τις βασικές μετατροπές ενέργειας και για τους
τρόπους μηχανικής επεξεργασίας του ξύλου. Στην τρίτη ενότητα πληροφορούνται για
τον τρόπο λειτουργίας του νεροπρίονου και στην τέταρτη για τη γραμμή
επεξεργασίας του ξύλου.

Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις δραστηριότητες διασύνδεσης διαφόρων μορφών

τεκμηρίων, όπως γραπτών ή προφορικών ιστορικών πληροφοριών, τεχνικών και
πολυτροπικών κειμένων (σχεδιαγραμμάτων, φιρμών εργοστασίων, εφημερίδων,
χαρτών κ.ά.), οι οποίες συνιστούν μία ξεχωριστή τρίτη κατηγορία με έντονο
διαθεματικό χαρακτήρα (Lemke 1990: 183–213, Halliday & Martin 1993: 197-198,
Kress & Leeuwen 2001). Για παράδειγμα στην πέμπτη ενότητα τα παιδιά καλούνται
να ανασυνθέσουν τη γραμμή παραγωγής του εργοστασίου εμποτισμού μέσω του
συνδυασμού εικονιστικών πηγών (φωτογραφιών των μηχανημάτων) και γραπτών
κειμένων. Στην ίδια ενότητα παρατίθενται τα πολυτροπικά κείμενα με τις ελληνικές
και τις ξένες φίρμες και τα τεχνικά χαρακτηριστικά διαφόρων μηχανημάτων του
εργοστασίου εμποτισμού και οι μαθητές καλούνται να διασυνδέσουν τις πληροφορίες
που προκύπτουν και να καταλήξουν σε συμπεράσματα σχετικά με την ελληνική και
ξένη βιομηχανία παραγωγής μηχανημάτων επεξεργασίας του ξύλου. Στην τρίτη
ενότητα, η ταυτόχρονη παράθεση διαφόρων ειδών πηγών στοχεύει στην κατανόηση
των βασικών χαρακτηριστικών ποικίλων κειμενικών ειδών (τεχνικών, λογοτεχνικών
και πολυτροπικών κειμένων) και την αναγνώριση του επικοινωνιακού τους στόχου.
Συγχρόνως τα παιδιά αναπτύσσουν ικανότητες συνδυασμού πληροφοριών από
διαφορετικά είδη πηγών επιλέγοντας τα στοιχεία που υπερτερούν σε κάθε μία από
αυτές.

Η τέταρτη κατηγορία δραστηριοτήτων αφορά τις ελεύθερες μαθητικές δράσεις

και παρεμβάσεις, οι οποίες στοχεύουν στην ευαισθητοποίηση σε θέματα
περιβαλλοντικής διαχείρισης των βιομηχανικών μονάδων και των ποικίλων
περιβαλλοντικών επιπτώσεων της λειτουργίας τους. Τα παιδιά ασκούνται ατομικά ή
ομαδικά στην ανάγνωση προφορικών ή φωτογραφικών μαρτυριών και καλούνται να
σχεδιάσουν μικρές εθνογραφικές έρευνες συλλογής δεδομένων, που σχετίζονται με τη
διαχρονική λειτουργία των εργοστασίων (Frake 1962, Thompson 2002, Γραίκος
2006). Προτείνονται επίσης ποικίλες άλλες δράσεις, όπως ρεπορτάζ στις μαθητικές
εφημερίδες, παρουσιάσεις σε συγκεντρώσεις των τοπικών κοινωνιών, παιχνίδια
ρόλων κ.ά., με τις οποίες τα παιδιά καλούνται να αναπτύξουν δυναμικούς και
βιωματικούς τρόπους διαφύλαξης της βιομηχανικής κληρονομιάς και να
αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση των βιομηχανικών
αποβλήτων και την αλόγιστη βιομηχανική εκμετάλλευση των δασών.

Σε όλες τις κατηγορίες δραστηριοτήτων παρατίθενται πληροφορίες, οι οποίες

βοηθούν τα παιδιά να αναζητήσουν πληροφορίες από το διαδίκτυο, ενώ στο τέλος του
εκπαιδευτικού προγράμματος παρατίθεται και βασικό λεξιλόγιο τεχνικών όρων.

Συμπερασματικά, οι διάφορες κατηγορίες δραστηριοτήτων, όπως πειραματισμού,

καταγραφής δεδομένων, συσχετισμού τεκμηρίων και γνώσεων, ελεύθερης βιωματικής
έκφρασης προτείνουν τρόπους για την εκπαιδευτική αξιοποίηση των βιομηχανικών
τεκμηρίων. Ο διεπιστημονικός χαρακτήρας και οι ποικίλες ιστορικές και κοινωνικές
προεκτάσεις του θέματος συνιστούν το γνωσιακό και βιωματικό πλαίσιο των
δραστηριοτήτων. Είναι στο χέρι του εκπαιδευτικού να αξιοποιήσει το υλικό αυτό
διαμορφώνοντας το πλαίσιο των εκπαιδευτικών πρακτικών, που ανταποκρίνονται
καλύτερα στις ανάγκες της τάξης του και μπορούν να κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον
και τη δημιουργικότητα των παιδιών στη διαδικασία του γενικότερου αλλά και
ειδικότερου περιβαλλοντικού γραμματισμού τους (Baynham 2002).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αγριαντώνη Χ. & Μπελαβίλας Ν. (επιμ.) (1998). Ιστορικός και βιομηχανικός εξοπλι-
σμός στην Ελλάδα. Αθήνα: Οδυσσέας.
Αναγνωστόπουλος Π. (1971). Η αρχαία Ολυμπική Πιερία. Θεσσαλονίκη, Εστία
Πιερίδων Μουσών Κατερίνης, 1971.
Γραίκος Ν. (2006). Αφηγήσεις και φωτογραφίες για το περιβάλλον του τόπου μου. Οι
εθνογραφικές και οι εικονιστικές μαρτυρίες στην περιβαλλοντική εκπαίδευση.
Κονταριώτισσα: ΥΠ.Ε.Π.Θ. - Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Δημοτικό Σχολείο
Κονταριώτισσας Πιερίας.
Γραίκος Ν. & Περδίκης Γ. (2008). O εμποτισμός ως μέθοδος προστασίας του ξύλου
και η ιστορία της χρήσης του στην ελληνική βιομηχανία ξύλου – Αξιοποίηση στη
δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Στο: 3ο
Περιβαλλοντικό Συνέδριο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 14-17/5/2008, CD πρακτικών.
Θεσσαλονίκη: Ένωση Ελλήνων Χημικών – Περιφερειακό Τμήμα Κεντρικής και
Δυτικής Μακεδονίας.
Δεληγιάννη Ο. (2007). Από τη Βιομηχανία στην Κληρονομιά της. Στο: Ρεπούση Μ.
& Δεληγιάννη Ο. (επιμ.), xv – xx.
Κοκκίνης Ι. (1947-1949). Το εργοστάσιον εμποτισμού των Σ.Ε.Κ. εν Κατερίνη. [Α΄
μέρος], Το Δάσος 4, (έτος Α΄, τριμηνία Δ΄, 1947), σ. 43 – 50. [Β΄ μέρος], Το Δάσος
5, (έτος Β΄, τριμηνία Α’, 1948), σ. 47 – 52. [Γ΄ μέρος], Το Δάσος 6 - 7, (έτος Β΄,
τριμηνίαι Β΄ – Γ΄, 1948), σ. 57 – 64. [Δ΄ μέρος], Το Δάσος 8 -9, (έτος Β΄ - Γ΄,
τριμηνίαι Δ΄, 1948 – Α΄, 1949), σ. 43 – 50.
Κουρουζίδης Σ. (επιμ.) (2001). Όλυμπος. Κείμενα και εικόνες δύο αιώνων. Κατερίνη:
Πιερική Αναπτυξιακή Α.Ε.
Κωτούλας Δ. (επιμ.) (1989). Ελληνικά Δάση. Αθήνα: Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής
Ιστορίας – Ε.Τ.Β.Α.
Μπελαβίλας Ν. (2001). Ο δρόμος με τις φάμπρικες. Στο: Οδός Πειραιώς. Εκεί όπου
στέκουν ακόμη καμινάδες, ένθετο, Επτά Ημέρες-Η Καθημερινή.
Παντερμαλής Δ. (1999). Δίον. Η Ανακάλυψη, Αθήνα: Adam.
Ρεπούση Μ. (2007), Βιομηχανική Κληρονομιά. Ένα νέο διεπιστημονικό πεδίο. Ένα
νέο διαθεματικό σχολικό αντικείμενο. Στο: Ρεπούση Μ. & Δεληγιάννη Ο. (επιμ.), ix
– xii.
Ρεπούση Μ. & Δεληγιάννη Ο. (επιμ.) (2007). Εκπαίδευση και Βιομηχανική
Κληρονομιά. Νήματα, καπνά, σχοινιά, ξύλα και καράβια… Θεσσαλονίκη:
ΥΠ.Ε.Π.Θ., ΚΠΕ Νάουσας.
Baynham, M. (2002). Πρακτικές Γραμματισμού. Μεταφρ. Αραποπούλου Μ., Αθήνα:
Μεταίχμιο.
Frake, C.O., (1962), Cultural ecology and ethnography. American Anthropologist 64,
σ. 53 – 59.
Halliday, M.A.K. & Martin, J.R. (1993), Writing Science. Literacy and Discursive
Power. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
Kress, G. & Leeuwen, van T. (2001). Multimodal Discourse. The modes and media of
contemporary communication. London: Arnold.
Lemke, J. L. (1990). Talking Science. Language, Learning and Values. Westport,
Connecticut. London: Ablex Publishing.
Milton, K. (1996). Environmentalism and Cultural Theory. Exploring the role of
anthropology in environmental discourse. London: Routledge.
Nessi L. et. all (2005). Εργαλεία των τεχνών. Η τέχνη των εργαλείων. Από την
Αναγέννηση στη βιομηχανική εποχή. Συλλογή Luigi Nessi και Musée international
d’horlogerie de La Chaux-de-Fonds. Kατάλογος έκθεσης. Αθήνα: Μουσείο
Μπενάκη.
Judith Al. & Putnam T. (1996). Η βιομηχανική κληρονομιά. Διαχείριση πόρων και
χρήσεις. Μετάφρ.: Ελεάνα Βλάχου, Αθήνα: Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα
ΕΤΒΑ.
Slotta R. (1992). Εισαγωγή στη Βιομηχανική Αρχαιολογία. Μετάφρ. Α. Παπαδόπουλος.
Αθήνα: Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ.
Thompson P. (2002). Φωνές από το παρελθόν. Προφορική Ιστορία. Μετάφρ. Ρ. Β.
Μπούσχοτεν – Ν. Ποταμιάνος. Αθήνα: Πλέθρον.

Ανέκδοτα αρχεία:
Αρχείο Εργοστασίου εμποτισμού Ελληνικών Σιδηροδρόμων Κατερίνης.
Αρχείο Εργοστασίου Στρωτήρων Μόρνας Πιερίων.
Αρχείο Κρατικής Βιομηχανίας Ξύλου Λιτοχώρου.
Βιβλίον Χρονικών Δασαρχείου Σκοτεινών, από έτους 1950 μέχρι 1973, χειρόγραφο.