‫حکومەتی هەرێمی کوردستان – عیراق‬

‫وەزارەتی خوێندنی بااڵو توێژینەوەی زانستی‬

‫زانکۆی سلێمانی – کۆلێژی وەرزش‬

‫بابەت‪( :‬لێهاتووی جەستەیی)‬

‫ئامادەکردنی‪:‬‬
‫ئاشنا خالید بابکر‬
‫(گروپی‪)A -‬‬

‫بەسەرپەرشتی‪:‬‬
‫د‪ .‬بێباک ‪ ،‬م‪ .‬تەنیا‬

‫‪٢٠٢٠ - ٢٠١٩‬‬
‫لێهاتووی جەستەیی‬
‫‪ -١‬توانای لەشی‬
‫توانای لەشی بووە بە هۆیەک بۆ تاقیکردنەوەی مرۆڤی سەرەتایی بۆ مانەوە لە ژیان ئەو‬
‫شتانەی کەپابەندی بووە پێی و کردوویەتی کە پشتی پێ بەستووە کە چۆن بتوانێت‬
‫بەرەنگاری ئەو ڕووداوە سروشتیانە ببێت وە کە ڕوودەدات کە ئەویش پشتی بەستووەتە‬
‫توانای لەشی و هێزی دەست و قاچەکان توانای خێرایی و توانای بەرەنگاربوونەوە بەرامبەر‬
‫ئەو نەخۆشیانەی کەدێتە ڕێگای‪ ،‬بۆیە گشتی لە کۆمەڵگا سەرەتاییەکان بایەخیان بەتوانای‬
‫لەش و بەهێزکردنی لەشیان ئەدات بەمەبەستی بەرەنگاربوونەوەو مانەوە‪.‬‬

‫‪ -٢‬یەک بوونی کۆمەاڵیەتی (بەهێزکردنی گیانی کاری بەکۆمەڵ کردن)‬

‫ئەندام لەناو کۆمەڵە کەسانێک زۆر پێویست بووە بایەخدان بەتوانای بەهێزکردنی لەش وای‬
‫لەمرۆڤی کۆن کردووە کەببێتە یاریدەدەرێک بۆ بەردەوام بوون لە ژیان وە باڵوکردنەوەی بیری‬
‫کارکردنی بەکۆمەڵ و بەهێزکردن پێویست بووە‪ ،‬کەپاش ئەمەش واتای لەشی و‬
‫بەهێزکردنی بووە بو هۆیەکا بۆ فێرکردنی خەڵکەکان وە زۆرجار بووەتە نەریتی کۆمەڵگا‪ ،‬ڕای‬
‫بەکۆمەڵکردن و کاری بەکۆمەڵ کردن بووە بەئامانجێکی سەرەکی کەسەرۆک هۆزەکان‬
‫بەکاریان هێنا لەناو کۆمەڵگایەکانیان بۆ بەهێزکردنیگیانی کۆمەڵگاکە‪.‬‬

‫‪ -٣‬پشودان‬
‫گرنگیدان بە پشوودان لەسەردەمی مرۆڤی پێش کەوتوو لەگەڵ مرۆڤی سەرەتایی هەبووە‬
‫بەاڵم هەندێ لەم کارانە کەمرۆڤی پێشکەوتوو ئەنجامی ئەدا جۆراوجۆر بووە بەمەبەستی‬
‫بەسەربردنی کات بووە لەکاتی بێ کاری وە بووە بە نەریتێک کە ڕۆژانە ئەنجامی ئەدا‪ ،‬بەاڵم‬
‫مرۆڤی سەرەتایی پشوودانی زانیوە لەوکاتەی کەدەستی کردووە بەڕاوکردنی گیانلەبەران‬
‫وەهەوڵی داوە بۆ دابینکردنی پشوو لەڕێگای سەماکردن و یاریکردن و پەروەردەکردن‬
‫لەکۆمەڵگای سەرەتایی کارێک بووە یان ئیشێک بووە کەباوکان و دایکان سەرپەرشتیان‬
‫دەکرد چونکە هیچ قوتابخانەیەکی سەرەتایی نەبووە بەمانای ئێستا ماڵ تاکە شوێن بووە‬
‫کەئەم کارانەی تیادا ئەنجام داوە بەمەبەستی فێرکردن و پەروەردە‪،‬وەزۆرجار لەکۆمەڵگای‬
‫سەرەتایی مرۆڤ توانای لەشی و هێزی خۆی بەدیارکردووە بەمەبەستی بەسەلماندنی‬
‫بوونی خۆی‪ ،‬وەهەروەها هەوڵدان و هەڵەکردن و ڕاست کردنەوەی هەڵەکان و دووبارە‬
‫کردنەوە سەرچاوەیەک بووە یان ڕێگایەک بووە بۆ ئەنجامدانی پەروەردە لەشی و ڕاهێنان‬
‫کردنیان لەسەری لەناو کۆمەڵگایەکەدا‪ ،‬وەهەندێ چاالکی کەسی پێویستی بەتوانایەکی‬
‫بەهێز بووە بۆیە پێویستە لێرەدا باسی هەندێ پەروەردەی لەش لەسەر هەندێک لەنەتەوە‬
‫کۆنەکان باس بکەین‪.‬‬
‫کەئەمانە ئەگرێتەوە‪:‬‬
‫ڕۆژهەاڵتیەکان‪ ،‬یۆنانیەکان‪ ،‬ڕۆمانیەکان)‪ ،‬قۆناغەکانی سەدەکانی ناوەڕاست وەقۆناغی‬
‫سەرهەڵدان هەتاکو ساڵی ‪.١٨٠٠‬‬

‫التربیةالبدنیة وشعب الشرق القديم (پەروەردەی لەش و گەالنی‬

‫ڕۆژهەاڵتی کۆن)‬
 ‫یەکەم ‪/‬پەروەردەی لەش لەسەردەمی بابل و اشور ‪/‬عیراق (التربیة البدنیةفي‬
‫بابل واشور ‪/‬عیراق)‬
‫خاکی عێراق لەواڵتی دوو ڕووبارەکە‪ ،‬دیجلە و فوڕات کە خاکەکەی بەپیتە وەگرینگترین‬
‫شارستانیەتی سەری تیادا هەڵداوە لەمێژوو و لەخاکی عێراق بووە‪ ،‬کەبەشارستانی دۆڵی‬
‫ڕافیدەین ناسراوە‪ ،‬کەئەو کاتە مرۆڤی کۆنی عێراق دەورێکی گرنگی تیادا هەبووە لەبناغە‬
‫دانانی شارستانیەت کەئەم بنیادنانە پێویستی بەمرۆڤی زۆر بەتوانای هەیە و پێش کەوتوو‬
‫هەیە لەهەموو الیەنەکانی ژیان لەوانە الیەنی سەربازی کەدەورێکی هەیە بۆ ئامادەکردنی‬
‫لەشێکی بەهێز و توانا بۆ دامەزراندنی میللەتێکی بەهێز و توانا کەبتوانێت ملمالنێ بکات‬
‫لەگەڵ ئەو هەموو ناخۆشیانەی کەدێتە ڕێگایەوە وە هەروەها ئەم شارستانیە تووشی‬
‫هەندێ کاری دوژمنداری بووە وە کەلەدەرەوەی عێراق ئەهات لەهەزاری سێیەمی پێش‬
‫زایین هەندێ ویالیەتی جۆراوجۆر دامەزرا لەشارەکان لەخوارووی عێراق کە قەومێک تیایدا‬
‫سەری هەڵدا‪ ،‬کەبووە هۆیەک بۆ نوسینەوەی هەموو شتێک بەم سەرهەڵدانەی بەرەو‬
‫قۆناغێکی تر چوو کە مێژوونووسان ناویان نا بەسەردەمی مێژوویی‪ ،‬کەبووە هۆی‬
‫سەرهەڵدانی سەردەمی ویالیەتەکان و سەردەمی پشتاو پشر وە ئەم سەردەمە درێژ‬
‫دەبێتەوە لە (‪ )٢٨٠٠_٣٥٠٠‬پێ کەعێراقە کۆنەکان جۆرەها ڕاهێنانی لەشیان ئەنجام داوە‬
‫وەک مصارعەکردن وەهەروەها پیاویان ئامادەکردووە بۆ پارێزگاری کردنی لەدوژمنان کە‬
‫ئامادەکردنێکی سەربازی بووە و هەروەها ڕاویان کردووە بەاڵم ئامانجی سەرەکی ئەم‬
‫ڕاهێنانەی لەشیە لەالیەن عێراقە کۆنەکان ئەمانەی لەخۆی گرتووە‪:‬‬
‫‪ -١‬سەربازی ‪ /‬سۆمەریەکان ڕاهێنانی لەشیان بەکارهێناوە بەمەبەستی ئامادەکردنی‬
‫سوپای بەهێزو توانا بۆ پارێزگاری کردنی واڵتەکەیان لەچاو تێبڕانی دەرەوە وە پشتگیریکردنی‬
‫خۆیان‪ ،‬ئەمەش خۆی لەوەدا ئەبینێتە وەک ڕژێمێکی سەربازی پڕچەک کردن دێتە ئاراوە‬
‫کەبوو بووە کارێکی عێراقیەکان‪ ،‬لەسەرەتای سەردەمی پشتا و پشت جۆری چەکەکان تیر و‬
‫شیر و تیروکەوان بووە کەتیروکەوان لەگەاڵی دارەکان دروست دەکرا‪ ،‬وە لەسەردەمی‬
‫سەرجوق ڕژێمی سەربازی زۆر پێش کەوت وەهەروەها جۆری ڕاهێنانکردنیان گەشەپێدرا‪،‬‬
‫کەسەرەتایی بە چەکی سووک ڕاهێنان دەکرا‪ ،‬بەاڵم لەسەردەمی بابلیەکان یاسای‬
‫خزمەتکردنی سەربازی پەیدابوو وەلەسەردەمی ئاشووریەکای ناوەڕاست سوپا بەیەکەم‬
‫شتی حکومەت دانرا‪.‬‬
‫‪ -٢‬الیەنی ژینگەیی‪ /‬لەیەنی ژینگەیی ناوچەکە لەواڵتی نێوان دوو ڕووبارەکە یارمەتی دەر‬
‫بووە بۆ ئامادەکردنی لەشێکی بەهێز و توانا پارێزگاری کردن لێی‪.‬‬
‫‪ -٣‬الیەنی ئاینی‪ /‬ئەم الیەنە ئەو کاتانەی کەخۆیان بۆ زۆران بازی ئامادە دەکرد کەلەوتاری‬
‫ئاینیان هەوڵیان ئەدا بایەخ بدەن بە بەهێزکردنی توانای لەش کەهۆکارێک بووە بۆ‬
‫پشتگیریکردنیان لەکاری سەرباخی وەزۆران بازیان بەشتێکی پیرۆز دەزانی کەعێراقیەکان‬
‫بایەخی پێ بدەن و خۆیان جێبەجێیکەن چونکە شەڕی جاران پێویستی بەم جۆرە توانایە‬
‫بووە‪.‬‬
‫‪ -٤‬الیەنەکانی تر‪ /‬هۆیەکی دانراوبووکە بەسەرەکی دانەرابوو لەالیەن عێراقیە کۆنەکان‬
‫کەهیچ کاتێکی پێویستیان نیە بۆی‪.‬‬
‫دووەم پەروەردەی لەشی لەسەردەمی کۆندا (التربیة مدنیة في العصر القدیم)‪:‬‬
‫مرۆڤ نیشتەجێبووە لەناو بەرد لەسەرەتای مێژووەوە یان لەسەردەمی بەردینەکان‪،‬‬
‫میسیریە کۆنەکان پێشبڕکێیان کردووە لەسەر داهێنانی جۆرەها چاالکی وەرزش وە‬
‫بەوەرزش زۆران بازی ناسراو بوون وە هەڵگرتنی شتی قورس و شکاندن و ڕۆیشتنی دوور و‬
‫مەلەوانی‪ ،‬بەاڵم داری لێ قوڕین و تیر هاویشتن کەشوێنی دارە کۆنەکان ئەمە‬
‫ئەسەلمێنێت وەچەندەها وێنەیان بۆبەجێ هێشتووین کەکاری هونەریان دیاری دەکات‬
‫میسریە کۆنەکان مانایەکی تریان لەپەروەردەی لەشی ناوە ئەویش کە پەروەردەی لەش‬
‫بەشێکە لە پەروەردەی گشتی وە لە پڕۆگرامە گشتیەکانی پەروەردە و لەقوتابخانەکانیش‬
‫وەهەروەها سەرچاوەکان ئەوە دەگەیەنن کە میسریەکان مەللەتێک بوون کەحەزیان‬
‫لەڕاهێنانی لەش کردووە گەرچی بۆکاری سەربازی بێت یان ئاینی یان حەسانەوە‪ ،‬هەستان‬
‫بایەخیان بەمەشقی سەربازی داوە کە یاریەکانی و بابەت بیرکاری کەیارمەتیت ئەدا بۆ‬
‫گەشەکردن و پێداویستی شەڕ وەهانی پاشایان و دەستەو پەیوەندەکانی داوە کەبایەخ‬
‫بەڕاوکردن بدەن وەهەروەها زۆر لەپاشماوە ماوە کە میسریەکان بایەخیان بەوەرزش داوە‬
‫کەیەکێکە لەپڕۆگرامەکانی فێربوونی ئاینی وەزۆران بازیش بەشێک بووە لەچاالکیەکان‬
‫کەزۆرجار بەرنامەیان دەست پێدەکرد بە ڕێوڕەسمی ئاینی بەبۆنەی هاتنی سەری ساڵی‬
‫نوێ وە لەسەردەمی کۆنی میسریەکان زۆرشتیان دابین کردووە بۆ مناڵەکان لەگەڵ جۆرەها‬
‫هۆیەکانی فێرکردن کەکوڕان و کچان یاری چەمباز و جواڵنەوەی پاڵەوانیەتیان دەکرد‪،‬‬
‫زۆرجار بەشداری یاریەکانیان دەکرد لەڕێگای هەڵبژاردن و تاقیکردنەوە یان هەندێکیان داوای‬
‫زئرانبازی دەکرد لەگەڵ ئەوانەی ترلەگەڵ بەرزکردنەوەی قورسایی (رفح الثقال) وەیاری‬
‫سەلوەجاتی ناوئاو لەالیەن ئەوان بایەخی پێ ئەدرا‪.‬‬
 ‫سێیەم‪/‬پەروەردەی لەشی لەزەمانی چینی کۆنەوە (التربیة البدنیة في الصین‬
‫القديمة)‬
‫شارستانیەتی چین بەکۆنترین شارستانیەتی دادەنرێت لەجیهان کەزۆر ئامانجی گەورەی‬
‫بەدەست هێناوە کەخزمەتی مرۆڤ و مرۆڤایەتی کردووە‪ ،‬وە هەر لەکۆنەوە چین بەوە‬
‫ناسراوە سیاسەتی تاک ڕەوی و یەک ڕیزی بەکارهێناوە بۆیە هەڵساوە بە دروستکردنی‬
‫دیوارە مەزنەکەی کەبەیەکەم لەسەر سوڕهێنەرەکانی جیهان دادەنرێت وەچینیەکان بەوە‬
‫ناسراون کەزۆر پابەندی عادات و تەقالیدی خۆیان بوون‪ ،‬بەاڵم قوتابخانەکانیان چینی‬
‫دەوڵەمەندی تیادا دەخوێند‪ ،‬وەکچانی چین هیچ فێربوونێک فێر نەبوون چونکە پەروەردەی‬
‫لەشی هیچ شوێنێکی تایبەتی نەبووە‪،‬گەلی چین چونکە واڵت پێویستێکی ئەوتۆی پێ‬
‫نەبووە وە مەترسی داگیرکەرانی بێگانە لەالیەک و نەبوونی نەخشی فراوانکردنی واڵت بۆ‬
‫داگیرکەرانی واڵتانی تر‪ ،‬چونکە یاری تاکەکەسی لەناو چین یارمەتی دەرێک نەبووە بۆبایەخ‬
‫پێدان بە پەروەردەی لەشی‪ ،‬لەسەدەی پێنجی زایینی یەکێک لەدەسەاڵت دارانی چین‬
‫پڕۆگرامێکی تایبەتی دانا کەتایبەتە بەڕاهێنانی پزیشکی کەناوی (کونگ فوو) کەوای دانابوو‬
‫هۆیەکانی توشبوون بەنەخۆشی ئەگەڕێتەوە سەر ئەوەی کەمرۆڤ هەڵناستێنن‬
‫بەئەنجامدانی وەرزشی لەش لەگەڵ ڕاهێنانی دەروونی بۆ ئەوەی ژیانێکی درێژ و بەهێز‬
‫بەدەست بێنێت‪ ،‬وە چینیەکان اعتمادیان کردوتە سەر بۆخۆ ئامادەکردن بۆکاری سەربازی‬
‫لەسەر بنەمای (میارەزەکردن) کەبنچینەکەی لەشێکی بەهێزی ئەوێت‪ ،‬وەهیچ وەرزێکی‬
‫نیشتیمانی لەصین نەبووە کە ملیۆنەها کەس بیکات وە بەناوبانگترین یاری کەچینیەکان‬
‫جیاواز دەکات دەکاتە گەڵ الیەنی تر ئەویش هەڵدانی کۆالرەی کاغەزی بووە بەزۆر جۆری‪،‬‬
‫بەفەرمانبەرێکی حکومی دادەنرێت لەسەردەمی فەرمانڕەوایی بنەماڵەی(تشو) کەیاریەکان‬
‫جێبەجێدەکرا لەسەربوونی هێزی لەشی لەشی وەهەروەها توانای دەروونی کەلەیاریگا‬
‫ئەکرا کەلەسەر ئامێری مۆسیقاش یاریەکە بەڕێوەدەچوو وەک تیر هاویشتن و سواربوونی‬
‫ئەسپ و هەروەها لەبوونی بەشداربوو ئەبوایە خوێندەواری هەبایە‪ ،‬بەاڵم تاقیکردنەوەکانی‬
‫خزمەتی سەربازی بۆ سەربازەکان ئەنجام ئەدرا لەسەر ڕاهێنانەکانی لەشی بوو وەک‬
‫بەرزکردنەوەی قورسایی وە هاویشتنی تیروکەوان و جۆری تر‪.‬‬
 ‫چوارەم‪ /‬پەروەردەی لەشی لەزەمانی هندی کۆن (التربیة البدنیة في الهند‬
‫القديمة)‬
‫شارستانیەتی هیند هیچی کەمتر نەبوو لە شارستانیەتی چین شوێنی جوگرافی هیندو‬
‫سروشتی خاکەکەی گەلی هیندی والێکرد کە تایبەتمەندیەکی خۆیان هەبێت‪ ،‬کەهیند‬
‫جۆرەها ئاینی پەرستنی تیادا بووە لەگەڵ چەندەها مەزهەبی ئاینی جیاجیا‪ ،‬وەزانایان و‬
‫پڕۆفیسۆرەکانی هیندی بەم شتانە ناسرابوون لەوەسفکردن و گەشەکردن و دەربڕین‬
‫لەسەر بنەمای گیانی پیرۆزی کەهەرچەندە جۆرەها شەڕ و داگیرکاری زۆری بەخۆبینیوە‬
‫لەگەلی هین توانیویەتی بووەستن بەرامبەر الیەنە ئاینەکان کەزۆربەیان پابەندبوون بە‬
‫مەزهەبی هندوسی وەهەروەها مەزهەبەکانی تر‪ ،‬بەاڵم گەلی هیند و چین زۆر لەیاریە‬
‫نەتەوایەتەکەیان هەبوو کەئەنجامیانداوە لەسەدە کۆنەکانی پێشتر‪ ،‬ئەو ئاینانەی کەهاتوتە‬
‫هیند بایەخیان بەالیەنی ئاینی ئەدا‪ ،‬کەهیچ بایەخێکی بەچاالکی لەشت نەئەدا وەهەروەها‬
‫زۆر بایەخیان بە تەندروستی و زیندویی لەشیان ئەدا لەکەژیانی ڕۆژانەدا ئەنجامدانی کەم‬
‫بوو وەکەسانێکی کەم ئەم جۆرە وەرزشەیان ئەکرد‪ ،‬بەاڵم ئەو کچانەی کەئارەزووی‬
‫سەماکردنیان هەبوو و چینێک شەڕکەرانی (کاشتریا) بەاڵم تایبەت بە سەماکەران ئەنجامی‬
‫ڕاهێنان کردنی لەش تەنها بۆ الیەنی ئاینی ڕاهێنانی سەربازی بۆ سەربازەکان ئەنجام ئەدرا‬
‫بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانیان بوو لەگەڵ ئەمەش گیانی سەربازی شتێکی جیاواز نەبوو‬
‫بۆ هیندیەکان و پەروەردەی لەشی هاتبووە ناو هیند بەڕێگایەکی ناڕاستەوخۆ نەک‬
‫ڕاستەوخۆ‪ ،‬کەپێویستیان هەبووە بۆ ئەنجامدانی ئاهەنگە ئاینیەکانیان وە سەمایان دەکرد بۆ‬
‫(لەیەنی ئایینی‪ ،‬الیەنەکانی بەسەربردن)‪ ،‬بۆ زانین یاری(الیولو) لەهیند لەدوا سەدەی‬
‫سەری هەڵدا وەباڵوبۆوە لەنێوان شەڕکەران لەناو واڵتدا کەناوی لەکتابی مێژوو پەروەردە‬
‫هاتووە ئەمەش بۆ بەدەستهێنانی هێزێکی بێ سنووری بووە کەکۆنەکان هەڵنەستان‬
‫بەئەنجامدانی بەبیرۆکەیەکی پەروەردەی لەشی کە ئەبووە هۆی بەستنی لەش بە‬
‫هەستکارەکان و مێشک بۆیەک الیەن (ایوغا) کەگەڕابووە لە‬
 ‫پێنجەم‪ /‬پەروەردەی لەشی و شارستانیەتی یۆنانی (التربیه البدنیە والضارة‬
‫الیوناني ‪/‬اإلغریق هومریون)‬
‫واپێدەچێ کە پەروەردەی لەشی یۆنانی پێچەوانەیهەبوەە بە پەروەردەی ڕۆژهەاڵتی ڕووت و‬
‫تەواو چونەک پێکهاتنی دەروونی وتەواوی لەشی یەکێک بووە لەنموونە بەرزەی لەالیەن‬
‫یۆنانیەکان بۆ بەدەستهێنانی ئامانجی گونجانێک لەنێوان تەواوکەەی گیانی و تەواوکەری‬
‫لەشی‪ ،‬ئەغریقیەکان ئەو هۆزو تیرەن کە زمانی هیند و ئەوروپی قسەدەکەن ئەوان لەیەک‬
‫چین نین (خیس) نزیکەی زیاتر لەسێ سەدە‪ ،‬بەاڵم سەردەمی هۆمری ئەو ماوە‬
‫دیاریکراوەیە کەپاش جێگیربوونی ئاسایش لەواڵت پاش چەندەها شەڕ‪ ،‬بەاڵم هیندوسەکان‬
‫پابەندیان بووە بە هۆزە ئەغریقیەکان ئەوانەی یۆد و واڵتی یۆنان هاتوون کەپشتی ئەبەست‬
‫بە پەروەردەکردنی کەبەبنچینەیەکی سەرەکی لەشیان دا ئەدا بۆ ئامادەکردنی‬
‫کۆمەڵگایەکی بەهێز کەپشر بەتوانا و هێزی لەشی ببەستێت لەشەڕەکاندا تاکو‬
‫سەربکەوێت بەسەر بەرامبەرەکەی‪ ،‬لێرەوە ئەم تێگەیشتین کەپەروەردەی لەشی و‬
‫بەهێزکردنی توانای لەش بایەخی پێ ئەدا بۆ الیەنی سەربازی بە پلەیەکی سەرەکی‪،‬‬
‫وە وەرزش کردنیش هەبووە لەبۆنە ئاینیەکان کە زۆرجار پێشبڕکێی ئەسپ سواری تیادا‬
‫ئەکرا یان گالیسک ڕاکێشانی بەئەسپ‪ ،‬وەهەروەها زۆرانباز ڕۆیشتن بەپێی ئەو ڕێژەیەکی‬
‫لەسەردەمی ئەغریق و سەدەی هۆمری بەپلەیەک بایەخ ئەدرا بە توانا و هێزی لەیاریەکانی‬
‫وەرزشی وە چاالکیە سەربازیەکان لەبەشێکی ژیانی ڕۆژانەیاندا بۆ کات بەسەربردن و‬
‫ڕابواردن پەروەردەی یۆنانی یەکس شێوە نەبووە لەزۆربەی سەدەکان وەیەک شێوەیەشی‬
‫وەرنەگرتووە کەدووجۆر بووە‪//‬‬
‫‪_١‬پەروەردەی لەشی لە اسبرطه‪.‬‬
‫‪_١‬پەروەردەی لەشی لە ئەثینا‪.‬‬
‫‪_١‬سەردەمی اسبرطه‪ /‬ئەم سەردەمە سیفەتەکانی پەروەردەی لەشی و سیفەتی‬
‫پەروەردەیی تیادا بووە کە تأکیدیان ئەکردەوە لەسەر تاقیکردنەوەی سەربازی بۆ تاکەکەسی‬
‫لەڕێگای پەروەردەی لەشی هەروەها بەکارهێنانی جواڵنەوەکانی دەربڕین (حرکات تعبیریة)‬
‫کەلەجوانی لەشی خۆی نیشان ئەدا وەسەماکردن و هەڵپەڕکێ کردن ئامرازێک بووە بۆ‬
‫ئامادەکردنی سەربازی بەتوانا ولێهاتوو کە بلوتارک ئەڵێت ‪/‬هەڵپەڕکێ سەربازی کارێکی‬
‫ڕێکی تەواوی هەیە بۆبەدیارکەوتنی ئازایەتی و و توانای لەشی کەئەوان لەڕێگای شەڕەف و‬
‫خەباتن‪،‬‬
‫بەاڵم الیەنی سەربازی بایەخی پێئەدرا بە پەروەردەی دەروونی بۆ بەدەستهێنانی‬
‫پەروەردەی لەشی کەهێزی لەشی و توانایی بەشتێکی زۆر پیرۆز دائەنرا لەالیەن اسیرطه‪،‬‬
‫وەزۆر لەجوڵەی داواکراو ئەنجام ئەدرا بۆ بەدەستهێنانی توانا و هێزی لەشت کە باوەڕیان‬
‫وابووە ئەم کارە ئەبێتە هۆی بەدەستهێنانی تەندروستیەکی باش و لەشێکی بەهێز‬
‫کەنەتەوەیەکی بەهێز ئەهێنێتە کایەوە‬
‫وەهاوکاری کردنی ژنان بۆ پارێزگاری کردن لەواڵت زۆرجار پێویست بوو کەشان بەشانی پیاو‬
‫ئەنجام ئەدا‬
‫کاری سەرشانی دایک پەروەردە کردنی مناڵەکانی بووە لەیەک ساڵیەوە بۆ شەش ساڵی‬
‫بۆ کوڕان و لەیەک ساڵی بۆ حەوت ساڵی بۆ کچان‪،‬کەحکومەت مناڵی وەرئەگرت لەتەمەنی‬
 ‫‪٦‬ساڵی تاکو ‪٢٠‬یان‪٣٠‬ساڵی بۆ دەرەوەی واڵت بۆ ژنهێنان تایبەت بەکوڕان بەاڵم تایبەت‬
‫بەکچان پەروەردە ئەکران تائەمەش ‪١٨‬یان‪٢٠‬ساڵی‪.‬‬

‫‪_٢‬سەدەی دووانە ‪/‬الحمرا االثنین‬

‫پەروەردە بەئاڕاستەی دەروونی و لەشی ئەدرا لەگەڵ هەندێ ڕوشنبیری دەروونی‬
‫وەهەردووالدا بایەخی پێ ئەدرا‪.‬‬
‫وەهەموو خەڵکی شاری ئەثینا چاالکی لەشیان ئەنجام ئەدا بۆ بەهێزکردن و توانایی‬
‫لەشیان بەاڵم وەک عادەتێک باوکانی ئەثینا گەر کوڕێکی ببوایە یان بایەخیان بە چاودێری و‬
‫پەروەردەیی ئەدات یان وازیان لێ ئەهێنان و پشت گوێیان دەخستن‪ ،‬وەمناڵەکانیان‬
‫هەتاکووم تەمەنی ‪٧‬سااڵن دایکان بەخێویان دەکردن و پاش ئەم حەوت ساڵە دەستیان‬
‫دەکرد بە پەروەردەکردنێکی چڕوپڕ وە بەدڵ‪ ،‬بەاڵم کچانیان لەماڵەوە ئەمانەوە وە‬
‫بەخێوکەرانیان زۆربەیان کۆیلە بوون کەکوڕەکەیان لەماڵەوە دەبردە قوتابخانە و بەپێچەوانە وە‬
‫بەقوتابخانەکەیان دەووت قوتابخانەی جومیاستیک (الیال ترا) واتە شوێنی زۆران بازی‬
‫کەوەرزشەوانان ڕاهێنانیان دەکرد لەسەر بازدان و مالکەمە و زۆران بازی بەاڵم وەرزشکارانی‬
‫تر لەدەرەوەی هۆڵەکانی ئەنجام ئەدرا‪.‬‬
 ‫شەشەم‪ /‬پەروەردەی لەشی لەسەردەمی ڕۆمانیەکان‬
‫مێژووی ڕۆما کراوە بەچەند قۆناغێک وە لەشێوە و جۆری گۆڕانکاریەکی گەورەیی هەبووە‬
‫لەسەدەیەکەوە بۆ سەدەیەک‪.‬‬
‫‪_١‬قۆناغی یەکەم‪ /‬پەروەردەی لەشی لەم قۆناغەدا بۆ لەشساغی بوو وە خزمەتی‬
‫تەندروستی لەشی دەکرد بەاڵم الیەنی سەربازی لەشاری ڕۆما دەستی پێکرد‪.‬‬
‫کۆتایی هات بەفراوانکردنی ئیمپراتۆریەت و جۆرەکانی ڕاهێنانی لەشی زۆر پێویست بوو بۆ‬
‫خزمەتکردنی واڵت بۆ سەربازەکانیان ڕژێمی وەرزشی توندیان لەڕاهێنان بەکاردەهێنا وەک‬
‫‪/‬ڕۆیشتن‪ ،‬ڕاکردن‪ ،‬هەڵدان‪ ،‬مەلەوانی‪ ،‬تیرهاویشتن‪.‬‬
‫‪_٢‬قۆناغی دووەم ‪ /‬پێیان دەوت کۆماری هێزی سەربازی لەم قۆناغەدا گۆڕانکاری کردن‬
‫هەبووە لەشوێنی سەربازەکان وەک دروستکردنی سەربازی کۆماندۆ وەسەربازە ڕۆمانیەکان‬
‫باوەڕیان بەڕاهێنانی بەهێزکردن نەبووە وە هەروەها باوەڕیان بەڕاهێنانی کردن بۆ دوژمنان‬
‫نەبوو‪ .‬بەاڵم هەندێ یاری توندو خوێناویان ئەکرد‪ ،‬بەاڵم ڕاهێنانی لەشی هیچ بایەخێک و‬
‫شوێنێکی نەبوو لەژیانی دەوڵەمەندەکان‪.‬‬
‫‪_١‬دفیتو یبدا فتر االیطالی‪ /‬ئەم قوتابخانەیە دامەزراوە بۆ ڕاهێنانی لەشی کردن بەپێی‬
‫بەرنامە لەمانە یاری کۆبسین وەهەڵدان و شمشێری (مبارزە) وە سوار بوونی ئەسپ‬
‫وەگەڕان و جمبازی کردن‪.‬‬
‫‪_٢‬الون با ثبیت البدنی‪/‬لەسەر ئەم بنەمایە بووە کە لەش مێشک پڕدەکاتەوە وەهەر کەم و‬
‫کوڕیەک لەیەکێک لە ئەندامەکانی لەشت هەبێت کاردەکاتە سەر مێشک بئیە داوایان‬
‫کردبوو کە یاریەکانی تۆپێن‪ ،‬مبارزە‪ ،‬هەڵدان‪ ،‬مەلەوانی‪ ،‬سواربوونی ئەسپ بکرێت‪.‬‬
‫‪_٣‬ڕاهێنانی لەشی شوێنێکی گرنگی هەبووە لە فەلسەفەی کۆمەاڵیەتی پێویست ناکات‬
‫بەئامادەکردنی وەرزشەوانی بەڵکو بەئامادەکردنی خوێندکاران بۆ بەرامبەر بوونەوەی‬
‫کارەکانیان وەکەئێمە باوەڕمان پێداوە کەلەلەشێکی گونجاوی هەبێت نەک لەشێکی بەهێزی‬
‫وەرزشەوانی‪.‬‬
‫‪_٤‬مارثلوتر المانی‪ /‬یەکێکە لەو کەسانەی کەتوندڕەوی هەبووە بەرامبەر چاکسازی کردن‬
‫وەداوای دامەزراندنی قوتابخانەی کردووە کەلەبەرنامەکانیدا هەبێت بایەخ بەئامادەکاری‬
‫لەش بدات‪.‬‬
‫‪_٥‬زویثیمان سویدی‪ /‬پیاوێکی ئاثیبیە و وتویەتی من گوێ بیستی ئەو کەیاریەکان ئەکرێت‬
‫کەداوای توانایی دەکات کەسوودی هەیە بۆ لەشت‪.‬‬
‫‪٦‬جوان لویس‪/‬‬
‫‪_٧‬مایکڵ دی موستن‪ /‬بەبۆچونی ئەوەت ئامانجی پەروەردەی لەشی هیچ بایەخێکی‬
‫کەمتری نەبووە لە بایەخی سۆزی و دەروونی ومێشکی کە هەموویان کاردەکەن بۆ‬
‫ئامادەکردنی و پێکهێنانی کەسێکی تەواو‪ ،‬وەزۆر بیرو بۆچوون هەیە لەسەر پەروەردەی‬
‫لەش‪ ،‬لەوکاتە کەتیپەکانی ڕۆژئاوا قوتابخانەیان کردەوە تەنها بایەخی پێ ئەدرا بەالیەنی‬
‫ئاینی و الیەنی پەروەردەی لەشی مێشک گۆی خرابوو وە هەندێک لەقەشە هەبوون‬
‫کەداوایان دەکرد کەبایەخی پەروەردەیی لەشی بخوێندرێت لەو قوتابخانانە وە باوەڕیان‬
 ‫هەبوو کەیاری زۆرانبازی و تۆپێن کردن و ڕۆیشتن هۆکارێک بۆ یارمەتی دانی لەش بۆ خۆ‬
‫ئامادەکردنی چاالکی بەاڵم کەتیپەکان ئەم داوایەیان پشت گوێ خست وەهەروەها دژایەتی‬
‫حرامی ڕۆمانیان دەکرد‪ ،‬وە ڕێگر بوون لەمەسیحیەکان لەئامادەبوونی ئاهەنگەکانی‬
‫وەرزشی و ڕێگا نادرێت بەوەرزشەوانی زۆرانبازی بێت‪ ،‬مەسیحیەکان زۆر هەوڵیاندا‬
‫کەیاریەکانی ئۆڵۆمپی نەهێڵن وە وایان دا ئەنا کە ڕەقص کردن یەکێکە لە هۆیەکانی ئاینی‪،‬‬
‫پاش تێپەربوونی ماوەیەک گیانی ئایینی باڵو بویەوە‪.‬‬