BAB I

PAMBUKA

1.1. Latar Belakang

Indonesia minangka negara majemuk, maneka warna suku, ras,
budaya, adat istiadat, agama lan basa. Basa iku salah sawijining perkara
sing ndadekake negara kita luwih maneka warna. Saben taler kudu
nduweni basa dhewe, ngucapake suku Jawa, Sundha, Batak, Bugis, Dayak,
sing mung bagian cilik. Basa Jawa iku salah sawijining basa sing wis kita
mangerteni lan wis digunakake wiwit kita cilik. Sadar utawa ora,
tatakrama Jawa banget kena pengaruh kita. Antarane kabeh wong sing ana
ing Jawa, akeh sing kudu mulang basa kanggo bocah-bocah wiwit lair.
Jawa nduweni peran sing penting banget ing saben dinten. Ing
babagan jumlah, panggunaan wong Jawa luwih saka 150.000.000 lan urip
ing ngendi wae. Ing pulo Jawa utamané ing saindhenging Nusantara ing
umum, basa Jawa dadi alat komunikasi sing akrab lan akrab. Malah wong
Indonesia sing manggon ing luar negri, wong Jawa asring digunakake
minangka simbol identitas nasional. Wiwit jaman biyen, basa Jawa wis
dipigunakaké kanggo ngliwati nilai-nilai budaya kanggo generasi.
Ing basa pokok yaiku alat komunikasi sajroning pangertene
basa iku sesambungan. Sifat komunikasi minangka proses ngirim pesen,
ora sistem pangiriman pesen. Sukses utawa kegagalan komunikasi
gumantung apa utawa ora informasi diwenehi ora apik utawa apa sistem
komunikasi digunakake.
1.2.Rumusan Masalah
1.2.1. Kepripun bahasa Jawa ing sejarah?
1.2.2. Kepripun asal usulipun bahasa Jawa?
1.2.3. Kepripun Eksistensi Bahasa Jawa ing pergaulan para kawula
muda?
1.3.Ancas
1.3.1. Kanggo mangerteni bahasa Jawa ing sejarah
1.3.2. Kanggo mangerteni asal usulipun bahasa Jawa

1
1.3.3. Kanggo mangertenie eksistensi bahasa Jawa ing pergaulan para
kawula muda.

2
 BAB II
ISI
2.1. Basa Jawa ing Peranan Sejarah
Kongres Basa Jawa wiwit tanggal 6 Juli 1991 minangka kongres basa
Jawa pertama lan diprakarsai ku telung kepala daerah Jawa Tengah, Jawa
Timur lan Daerah Istimewa Yogyakarta. Lan kaping lima dianakaké tanggal
27-30 November 2011 ing Surabaya. Jawa minangka basa internasional kaping
11 ing Basa 6.000 basa ing donya, miturut cathetan Unesco. Linguists nyebut
Basa Jawa Nusantara Language, banjur pitakonan muncul; kok ora nganggo
bahasa Indonesia Kuno?
Ptolemaeus Clusus ing karyane "Geographike Hyphegesis" nulis bab
pulo Jawa ing abad kaping-2 Masehi kanthi jeneng Chryse Chernesos teges
negara emas utawa semenanjung emas. Jeneng pulo Jawa uga disebut jeneng
panggonan Iabadiou utawa pulo Jelai. Iabadiou dibaca; 'Yawadiwu', sada
tegese Yawa tegese Jelai, ing basa Pakrit, uga bisa kasebut dwipa ing basa
Sansekerta. Senajan Prof. Krom dhewe ora yakin babagan iki, nanging ing
wektu paling sethithik jeneng Jawa bisa dingerteni. Ing taun 732 M, prasasti
Canggal nyebut jeneng Dwipa Yawa, uga ing warta yen Cina disebut jeneng
Yeh-p'o-t'i kanggo pulo Jawa, senadyan sawetara sarjana nganggep "ora kudu
diinterpretasi minangka pulo Jawa". Malah prasasti ing Angor Wat nyatake yen
ing abad kaping lima Kamboja wis diserang dening pasukan saka kerajaan
Jawa supaya kahanan iki rusak. Lan ing abad kaping pitulas Raja Jayawarman
II nyerang Kakaisaran Jawa lan kasil menang. Dadi jeneng sing dikenal ing
China, Kamboja lan India mung rong jeneng, Suvarnnabumi lan Yawadwipa.
Nusantara kuno yaiku basa Jawa kuno, sing dikenal kanthi asosiasi saka
basa Melayu kuno, sing dipigunakaké ing Malagasi lan sawetara panggonan
ing tanah daratan Asia Tenggara (Slamet Mulyana, 1964; 18-19), sing banjur
ditindakake dening J. Crawfurd. macem-macem kamus ing basa Austronesia,
mbandingake siji-sijine, kanthi basa Jawa, kalebu:
a. 8000 Tembung Malagasy duwe 140 tembung sing padha karo basa Jawa
b. 4560 tembung Selandia Anyar nduweni 103 tembung sing padha karo basa
Jawa

3
c. 3000 tembung Marquesas ana 70 tembung sing padha karo basa Jawa
d. 9000 Basa Tagalog duwe 300 tembung sing padha karo basa Jawa
Supaya jumlah mirip sing mung kira-kira 2% dianggep ora duwe
kamiripan ing kesatuan, sanajan ana rong perkara sing patut dicathet yaiku: 1)
Wong Indonesia ora teka saka ngendi wae, malah wong tuwa saka kelompok
etnis sing nyebar nang endi wae 2) Basa Jawa iku basa sing paling tuwa lan
uga induk basa Austronesia liyane. Ing kasus iki P.J. Veth ora setuju karo
Basa Jawa minangka Basa Basa saka basa Austronesia, kayata Wilhem van
Humboldt (1836), babagan respon marang basa Jawa kuna sing diarani basa
Kawi, sing diintervensi dening Sansekerta (Slamet Mulyana, 1992; 19),
nanging paling ora basa Jawa nduweni isi sing menarik kanggo sinau, sinau
lan ngetrapake wong sing nganggo basa Jawa.
Peneliti jawa ing wektu iku mung sinau Basa Jawa Serat minangka bukti
sejarah saka abad IX-XVII, amarga basa Jawa asli angel ditemokake maneh
amarga ing wektu iku ora dicatet ing wangun kamus (sastra Jawa) utawa kaya
(Poerbatjaraka, 1952; vii).
Misale mangkene kasus sing didandani dening wong Jawa kuno yaiku
saksi bisu kanthi wujud tradisi ditulis, lan iki angel banget kanggo nglacak
sejarah basa Jawa, sadurunge kelahiran Kawi utawa Jawa Kuno. Iku mung
nalika wong-wong India mlebu ing Nusantara sing loro bangsa (pribumi lan
migran) diadopsi tradisi ditulis sing banjur dikembangaké kanggo generasi
(Poerbatjaraka, 1952; vii), dening ijol-ijolan informasi lan kedadenake
perkawinan antarane pribumi lan migran. Wekasane, garis kasebut ditetepake
minangka tundhuk kanggo nyinaoni sejarah budaya Jawa, yaiku wiwit
kedadeyan budaya India. Kapuloan Austronesia (kepuloan kepulauan) ing
pulo iki. Saka sajarah dominasi manca ing Nusantara, pangaruh sing dominan
ing basa Jawa saka Sanskerta lan Arab, pengaruhe ora mung babagan
kosakata, nanging uga aturan paramasastra sing akeh dipengaruhi dening basa
kasebut. Iki mesthi ora bisa diendhani, amarga meh kabeh basa ing donya
dipengaruhi dening basa kasebut (Hazeu, et al., 1979; 111-112).
Sejarah banjur diganti karo basa Jawa Kuno pungkasane diganti dening
Basa Jawa Kuno, sing akeh dipengaruhi dening jaman pemerintahan Hindu

4
 wiwit jaman Dinasti Wyaça Syailendra, lan Sanjaya wamça sing mrentah
Nusantara iki, saka Rakai Mataram 732-760 M Rakai Watuhumalang ing
pertengahan abad kaping sanga (Sulaiman, 1980; 107), kanthi bukti-bukti teks
Jawa kuna sadurunge aksara Jawa kuno digunakake sacara resmi, kaya ing
prasasti Canggal 732 M, Kalasan 778 M, Karangtengah 804 M, Gandasuli
832M, Perot 850 M, Ratubaka 856 M, Pereng 864 M, Argapura 864 M lan
Salingsingan 876 M. Jarak antarane basa Jawa kuno (Sundik) lan basa Jawa
Kuno cukup suwe, bisa uga ana pirang-pirang abad, amarga ora ana bukti
kanggo menehi tandha wanci wektu, kayata artefak lan kaya.
2.2. Asal-Usul Bahasa Jawa
1. Pembangunan Basa Nasional
Basa Jawa kasebut asalé saka basa-basa ing saindhenging pulo
Jawa kayata Sunda, Melayu, Madura, Dayak, Bugis, lan liya-liyane. Basa
sing dipigunakaké ing tanah utawa pulo antara pulo Pas ing wétan, wiwit
saka pulo Madagaskar ing sisih kulon, ing sisih lor pulo Pulo Formosa, lan
ing sisih kidul dadi pulo Selandia Baru. Basa ing wilayah kasebut kalebu
ing kulawarga basa Austronesia. Basa iki asal saka basa-basa ing Hindia
sing diarani Mon Khmer sing uga nduweni akrédik karo basa Polong,
Samkai, Munda, lan Samtali. Kabeh basa kalebu ing kulawarga basa
Austro Asia. Kelompok basa Austronesia bisa dibagi dadi rong klompok,
yaiku: Oseania lan Indonesia
Munculake pengakuan kakuasaan sing sakdurungé mrentah pulo
Jawa paling tuwa babagan Dinasti Salakanagara, sing ngaku wis adoh
sadurunge Kerajaan Tarumanegara, banjur paling sepeserna basa Jawa
kuno utawa sadurunge, sepisan digunakake dening wong Jawa ing wektu
dahoeloe. Yèn bener apa sing ditulis ing naskah Wangsakarta bab anané
kerajaan Salakanegara, sing wis migunakaké Basa Jawa Kuno, mula
manawa basa Jawa wis dikenal nalika abad kaping 3 Masehi, utawa mbok
menawa sadurunge awal abad kaping-1 Masehi.
Oseania dipérang dadi telung golongan miturut jarak pulo, yaiku:
Basa Micronesian, basa Melanesia, lan basa Polinesia. Basa Indonesia

5
 miturut arah angin dibagi dadi rong jinis yaiku: basa ing sisih kulon lan
lor, lan basa ing wétan.
2. Pangguna Basa Jawa Basa ing Indonesia lan ing sekitare.
Yen banjur dipérang dadi pirang-pirang basa, utamané amarga
kasunyatan manawa Indonesia dumadi saka pirang-pirang pulo. Kahanan
geografis iki nyebabake pangurangan saka siji basa ing basa liyane. Kajaba
iku, saben pulo nduweni pamaréntahan daerah dhewe. Kahanan sing kaya
mangkono nate nyebabake panyebaran maneka warna basa nganti saiki.
Panyebab liyane kalebu ing salah sawijining tanah, intensitas kurang saka
rapat (mobilitas kurang) uga nyebabake owah-owahan lan ngganti
tembung, makna lan makna, lan uga nyebabake cara nyusun tembung ing
ukara, supaya macem-macem jinis bengkong muncul ( dialect). Supaya
wong Jawa, sing siji karo liyane ora padha manawa iku apik, atos utawa
Gamelan. Miturut sawetara panemu nganti saiki, basa Jawa sing dianggep
apik lan ditapis yaiku: Cengkok Surakarta utawa Cengkok Yogyakarta.
Kalih tiang Portugis, pangaruh wong Tionghoa ing Jawa iku liwat
kontak perdagangan. Conto: Mie, bakwan, bakso, bakpia, tahu, tuwung,
saoto, mubah, mangkuk, sampel, dacin, tèh, loteng, lan sapanunggalane.
Basa Melayu sing diserep ing basa Jawa ora kakehan dibandhingake karo
basa Jawa sing diserap ing basa Melayu. Tembung-tembung sing kalebu
ing basa Jawa kayata: tempo, bung, karya, pangaruh, gencatan senjata,
skrip, khusus, lan liya-liyane. Ing jaman pamaréntahan Hindhia-Walanda
lan Inggris, mesthine akeh tembung sing diserap ing basa Jawa. Tembung
kasebut kayata: sekolah, buku, bench, lampu, potelot, bensin, mesin, pena,
genggeman, montor, tiket, onder, warga, gubernur, dokter, lan liya-liyane.
3. Madu Basa, Madu Rasa, Madu Brata
Brata Miturut Damardjati Supadjar, penyair lan sarjana biyen
umume Dhiskusi sethitik. Tekanan dumunung ing awal pangolahan lan
kepribadian kepribadian. Sing ing ngarep, tokoh masyarakat, pemimpin,
kudu asungtuladha, kelas tengah lan mayoritas Mangun niat Wuri
Handayani tut. Nanging tinimbang siswa iki dipisah lan kasebar bab tanpa
sistem, nanging iku dipindhah kasebut kanthi teliti, sing sensitivitas,

6
 kakiyatan bakal lan stratified: dhasar madu kang kalebu duweni basa,
andhap asor, adat, utamane kanggo nggabungake basa, kanggo rasa manis
saka madu. Madu roso kalebu Tepa sarira, Tepa-pinggiran, upload-
ungguh, eguh-angel, pindhah Panuju, empan papan, kalam, geese, lan
guess prayoga. Ing rasa manis rasa ing tingkat kapindho iki luwih jero lan
luwih tahan tinimbang tingkat pisanan, uga luwih apik. Aceh kang Ilmi
thalabul, Ngudi ka-wruh, tidah tau berku-rang malah tansah nambah.
Madu brata kalebu: 1) Eling Ian minangka tandha utawa tandha 2)
Nawung kridha: manungsa bisa ngrasakake, yen pangopènan urip
mbutuhake kawruh sing beda. Iku manungsa sing kudu adaptif lan
responsif kanggo alam ing watesan sing dibutuhake. 3) Pangastuti: yaiku
kekuwatan utama sing diridhai Gusti (jinurung ingghaib), sing bisa
ngalahake sura dira jayaningrat. Sistematika tataran tataran: madu-madu,
madu-madu lan brata madu sing sejajar karo urip sastra sastra kawi sing
minangka purwakanthi Sultan Agung. Trapsilaning migunani sandining
sastra sandining sasmita

2.3. Eksistensi Bahasa Jawa ing pergaulan para kawula muda

Indonesia minangka negara majemuk, maneka warna suku, ras,
budaya, adat istiadat, agama lan basa. Basa iku salah siji sing ndadekake
negara kita luwih maneka warna. Saben taler kudu nduweni basa dhewe,
ujar suku Jawa, Sundha, Batak, Bugis, Dayak, sing mung bagian cilik.
Narik kawigaten babagan basa Jawa. Basa Jawa iku salah sawijining basa
sing wis kita mangerteni lan wis digunakake wiwit kita cilik. Sadar utawa
ora, tatakrama Jawa banget kena pengaruh kita. Antarane kabeh wong sing
ana ing Jawa, akeh sing kudu mulang basa kanggo bocah-bocah wiwit lair.
Anak-anak sing biasane diwulang ing adicara Jawa wiwit cilik nganti
remaja, prosedur kanggo ngomong karo wong liya bakal beda tinimbang
sing ora ngerti basa krama. Iki cetha ndadekake kepribadian apik kanggo
wong-wong sing nyumerepi nalika lagi diwasa. Para remaja sing biasa
guneman nganggo prilaku bakal luwih gampang karo kanca-kancane, karo
kanca utawa kanca sing luwih tuwa tinimbang dheweke.

7
 Nanging rupane basa kramahe wis dilali dening generasi mudha
saiki. Senajan wiwit cilik wis mulang tatakrama basa Jawa, nalika diwasa
biasane eroded dening jaman modern-dileksanakke kaya saiki. Sing cah
lanang enom saiki saya seneng sinau basa manca saka basa Jawa Krama,
basa kirang sopan kanggo masyarakat tlatah Jawa. Nanging, basa Jawa
kudu diaplikasi kanggo njaga keragaman wong ing negara sing dikasihi.
Iki ditrapake liwat tradisi turun-temurun, wong tuwane ngajari anak-anak
lan sapanunggalane. Lingkungan sing paling pengaruh nalika bocah enom
iku kulawarga. Yen kanak-kanak wis rakulino kanggo nganggo tatakrama
basa Jawa, bakal kejiret munggah ing nganti diwasa. Lan ora langsung
proses regenerasi bakal terus.
Basa Jawa iku basa populasi suku Jawa, utamané ing sawetara
bagéan, utamané ing distrik Banten Serang lan Tangerang, Jawa Barat,
utamané ing sisih lor wilayah Coast mulet saka pesisir lor Karawang,
Subang, Indramayu lan Cirebon, Jawa Tengah lan Jawa Timur ing
Indonesia.

8
 BAB III
PANUTUP
3.1. Simpulan
Basa Jawa kasebut asalé saka basa-basa ing saindhenging pulo
Jawa kayata Sunda, Melayu, Madura, Dayak, Bugis, lan liya-liyane. Basa
sing dipigunakaké ing tanah utawa pulo antara pulo Pas ing wétan, wiwit
saka pulo Madagaskar ing sisih kulon, ing sisih lor pulo Pulo Formosa, lan
ing sisih kidul dadi pulo Selandia Baru. Basa ing wilayah kasebut kalebu
ing kulawarga basa Austronesia. Basa iki asal saka basa-basa ing Hindia
sing diarani Mon Khmer sing uga nduweni akrédik karo basa Polong,
Samkai, Munda, lan Samtali. Kabeh basa kalebu ing kulawarga basa
Austro Asia. Kelompok basa Austronesia bisa dibagi dadi rong klompok,
yaiku: Oseania lan Indonesia

3.2.Saran
Zaman saniki basa kramahe wis dilalike dening generasi mudha
saniki. Senajan wiwit cilik wis mulang tatakrama basa Jawa, nalika diwasa
biasane dening jaman modern mboten dilaksanakke kaya saiki. Ingkang
para kawula muda saiki saya seneng sinau basa manca saka basa Jawa
Krama, basa kirang sopan kanggo masyarakat tlatah Jawa. Nanging, basa
Jawa kudu diaplikasi kanggo njaga keragaman wong ing negara sing
dikasihi. Iki ditrapake liwat tradisi turun-temurun, wong tuwane ngajari
anak-anak lan sapanunggalane. Lingkungan sing paling pengaruh nalika
bocah enom iku kulawarga. Yen kanak-kanak wis mboten kulino kanggo
nganggo tatakrama basa Jawa, bakal kejiret munggah ing nganti diwasa.
Lan ora langsung proses regenerasi bakal terus.