 Mga Hakbang sa Pagsulat ng Sanaysay magbura at muling isaayos ang mga ideya o

detalye kung kinakailangan.

1. Pumili ng isang general subject area na nais mo.
 SISTEMATIKONG DULOG
2. Ilista ang lahat ng iyong naiisip o ideya tungkol
sa paksa. 8. Kung kailangan mo pa ng mga karagdagan
suporta sa iba pang bahagi ng iyong sanaysay,
3. Gamitin ang iyong mga inilista upang matulungan
magbasa, magsaliksik o kaya ay mag-isip pa
kang magpokus sa mga tiyak na paksa mula sa
kung kinakailangan.
subject area.
 MALAYANG DULOG
4. Magsagawa ng pagbabasa, pagsasaliksik o mag-
isip pa ng mahahalagang bagay upang 8. Kung kailangan mo pa ng mga karagdagan
mapalawak ang iyong kaalaman sa tiyak na suporta sa iba pang bahagi ng iyong sanaysay,
paksa magbasa, magsaliksik o kaya ay mag-isip pa
kung kinakailangan.
 SISTEMATIKONG DULOG
10. Rebisahin ang unang burador ng iyong
5. Tukuyin kung ano ang nais mong sabihin tungkol
sanaysay. Mag-rewrite kung maaari, isa pa sa
sa paksa at sumulat ng tentatibong pahayag
nilalaman --- bigyang- pansin ang panimula at
kung saan tumutungo sa ganitong layunin. (Ang
pagwawakas na paragraph. Muling sulatin ng
ganitong pahayag ay tinatawag na thesis
ikalawang beses para sa istilo ng iyong pagsulat.
statement)
11. Basahin ang narebisang sulatin para sa baybay o
 MALAYANG DULOG
ispeling, bantas, gamit at ilang pang mekanikal
5. Karamihan sa mga manunulat ay nararamdaman na pagkakamali.
nilang sumulat muna ng paunang burador upang
12. I-makinilya/ I-kompyuter o isulat na ang kopya ng
makadiskubre ng mga mensahe sa kanilang
iyong pinal na burador ayon sa sinasabi ng guro
sanaysay. Malayang magsulat, hayaan ang mga
o ng kinauukulan.
bagong kaisipan at tahakin ang manaig sa iyo.
 SISTEMATIKONG DULOG
6. Magsagawa ng listahan ng mga detalye na
gagamitin upang suportahan ang iyong thesis Gabay sa Pagkikritik
statement
Ano ang Pagkritik?
 MALAYANG DULOG
Ikaw ay nakikritik kapag sinusuri mo ang isang akda
6. Basahing muli ang naunang burador at tukuyin
Ziegler (2008)
ang mga controlling idea o tiyak na pokus ng
iyong sanaysay. Ang ganitong pahayag sa paksa KRITISISMO
ang kinakailangang lumitaw sa panimula ng
iyong sanaysay Ginagawa kapag sinusuri ang isang akdang maituturing
nang klasiko o tumatanggap na ng mataas na
 SISTEMATIKONG DULOG pagtangkilik mula sa mga mambabasa sa paglipas ng
panahon.
7. Ayusin ang mga nakalistang detalye sa isang
maayos na balangkas KRITIK
 MALAYANG DULOG Nangyayari kapag ang isang akda, lalo na kapag
nagmula ito sa isang baguhan o hindi pa establisadong
7. Subuking balangkasin ang debelopmental na
manunulat, ay tinataya upang lalong mapabuti.
paragrapo ng iyong unang burador. Magdagdag,
Bilang Manunulat
1.Pagsusuri at pagtiyak sa mambabasa o audience.
Isinasaalang-alang ko ba ang kanilang interes?
Sinisindak ko ba sila sa paggamit ng mga salita o
konseptong mahirap unawain?
Angkop ba ang lenggwaheng ginagamit ko?
Salunggat ba ang paniniwala ko sa mambabasa?
May kaisahan ba ang kaisipang tinalakay ko?
2.Pagsusuri at pagtiyak sa mga layunin ng manunulat
Ano ang aking layunin sa pagsusulat?
Anong tugon ang nais ko sa mambabasa?
3.Pagpili ng Mensahe
Ano ang sinasabi ko sa paksang pinili ko?
Paano ko ito naihatid?
4. Pagpili ng persona/punto de vista/perspektiv
Kapani-paniwala ba ang pagkakatatag ko sa aking sarili
sa aking sulatin?
Makatwiran ba ang aking sinasabi o isang
pagmamalabis?
Konsistent ba ako sa ginamit na punto de vista?
Formal ba o di-formal ang tono ko?
Anong emosyon ang napaparating ko sa mambabasa?
Paano ko naiparating ang aking tinig?
Bilang Mambabasa
1.Pagsusuri at pagtiyak sa mambabasa o audience
Napukaw ba ang interes ko sa binasa?
Akma ba ang mga salita?
Angkop ba ang lenggwaheng ginamit?
Salungat ba ang paniniwala ng manunulat sa
mambabasa?
May kaisahan ba ang kaisipang tinalakay mula una
hanggang wakas?
2. Pasusuri at pagtiyak sa mga layunin ng manunulat
3.Pagpili ng persona/punto de vista/perspektiv
Kapani-paniwala ba ang pagkakatatag sa sulatin?
Makatwiran ba ang sinasabi o isang pagmamalabis?
Konsistent ba sa ginamit na punto de vista?
Formal ba o di-formal ang tono?
Akma ba ang emosyong napaparating sa mambabasa?
• ANG TUNAY NA SAMPUNG UTOS
Ni Apolinario Mabini
• UNA
Ibigin ang diyos at iyong karangalan nang higit sa
lahat ng bagay. Ang diyos ang batis ng lahat ng
katotohanan, ng lahat ng katarungan,at ng lahat ng
gawain, at ang karangalan mo’y siyang tanging
kapangyarihang mag-uutos sa iyo na ikaw ay maging
tapat, mabait at masipag.
• IKALAWA
Sambahin mo ang Diyos sa paraang minabuti at
minarapat ng iyong budhi, sapagkat sa iyong budhi na,
humahatol sa masama mong gawa at pumupuri sa
mabuti ay makakausap mo ang iyong Diyos.
• IKATLO
Linangin mo ang mga sadyang katangiang kaloob sa iyo
ng Diyos sa paggawa at pag-aaral ng kagalingan at
katarungan upang matamo ang sariling kadalisayang
ikatutupad mo sa tungkuling ipinataw sayo ng Diyos sa
buhay na ito at sa ganito’y ikaw ang pararangalan, at sa
dangal mong ito’y luwalhati ang Diyos mo.
• IKAAPAT
Ibigin mo ang iyong bayan kasunod sa Diyos at sa iyong
karangalan at mahigit sa iyong sarili pagkat ang bayan
mo’y siyang tanging Paraisong kaloob ng diyos sa buhay
na ito.
• IKALIMA
Pagsumikapan mo ang kaligayahan ng iyong bayan una kaugnay mo sa iisang kapalaran, kasukob sa ligaya at
kaysa sa sarili mo, gagawin mo siyang maging kaharian lungkot at sa magkakatulad na hangarin at kapakanan.
ng katwiran, ng katarungan at ng paggawa pagkat kung
ang bayan mo’y maligaya, ikaw at sampu ng iyong
pamilya ay magiging maligaya rin. Mga katangiang dapat taglayin ng isang mananalaysay
• IKAANIM 1. Mabilis mag-isip Sensitibo sa kapaligiran
2. May laging tugon at hinuha sa interes ng buhay
Pagsumikapan mo ang kasarinlan ng iyong bayan
sapagkat ikaw lamang ang maaaring magkaroon ng 3. May kakayahang manuklas ng mga bagay-bagay
tunay na adhika sa kanyang ikauunlad at ikatatayog Malikhain at orihinal sa isip at sa damdamin
sapagkat ang kanyang kasarinlan ay siyang 4. May mapiling panlasa
panggagalingan ng iyong kagalingan; at ang kanyang 5. May kalugurang mapagkakatiwalaan
katayuan ay siyang pagkukunan ng sarili mong luwalhati 6. May kabatiran sa mga kaalamang makabago
at pagkawalang kamatayan hinggil sa makataong kapakanan
7. Pamilyar sa mga mabubuting panitikan at iba pang
• IKAPITO sining
Huwag mong kilalanin sa iyong bayan ang kapangyarihan
ninumang hindi inihalal mo at ang iyong mga kababayan,
sapagkat ang kapangyarihan ay galing sa Diyos, at dahil
sa ang diyos ay nagsasalita sa pamamagitan ng budhi ng
bawat tao, ang sinomang hinirang at inihayag ng budhi
ng kabuuan ng mga tao ay siyang tanging maaaring
gumamit ng tunay na kapangyarihan.
Pagpili ng makatawag-pansing pamagat
• IKAWALO
May mga katangiang dapat taglayin ang isang kaakit-akit
Pagsumikapan mong makapagtatag ng Republika at at mabuting pamagat tulad ng:
kailan man ay hindi ng isang kaharian para sa iyong
bayan, sapagkat ang huli ay nagpapatayog sa isa o ilang May orihinalidad
pamilya lamang at may paghaharing Manahan, ang una’y
nakapagpaparangal at nagpapamarapat sa isang lahi sa Di pangkaraniwan
pamamagitan ng kalayaan, at nakapagpapasagawa at
makahulugankapansin-pansin,
nakapagpapaningning sa pamamagitan ng paggawa.
• IKASIYAM Kapana-panabikbik

Mahalin mo ang iyong kapwa gaya ng pagmamahal mo Mga Dapat Iwasan sa Pagpili ng Pamagat
sa iyong sarili sapagkat ikanatang ng diyos sa kanya at
sa iyo rin ang tungkuling ikaw ay tulungan at huwag Pangkaraniwang pamagat
gawin sa iyo ang hindi niya nais na gawin mo sa kanya
Maaring hindi na pag-ukulan ng pansin ng
ngunit kung hindi makatupad ang kapwa mo sa ganitong
mambabasa ang pagsasalaysay na nagtataglay
tungkulin at maghangad siya ng laban sa iyong buhay,
ng pangkaraniwang pamagat.
kalayaan at kapakanan, sa gayon, sa ilalim ng batas sa
pagtatanggol man sa iyong sarili ay igugupro mo siya’t Halimbawa : Kamatis
lilipulin.
Nagbubunyag sa lihim ng pagsasalaysay Hindi na
• IKASAMPU
magaaksaya ng panahong basahin ang
Itatangi ang iyong kababayan nang higit sa kapwa mo, pagsasalaysay o kwento kung sa pamagat pa
ipalagay mo siyang kaibigan, kapatid o kasamang lamang ay malalaman na ang laman nito.
 Halimbawa: Maralitang Yumaman
Maituturing na isang kahangalan Sa hangarin ng
isang may-akda na maging kapansin-pansin ang
kanyang pamagat at lumalabas itong kahangalan
Halimbawa: Yelong Malamig
Nalalabag sa mabuting panlasa Sa layunin ng may-
akda na maging kakaiba ang pamagat na kanyang
ginamit, kung minsan ay nalalabag ito sa mabuting
panlasa na maaaring magdulot ng kakaibang
pakiramdam sa isang tao.
Halimbawa: Inuuod na Bangkay
MARARAHAS NA MGA ANAK NG BAYAN
ni Andres Bonifacio
Ang inyong ipinakilalang katapangan sa pakikihamok sa
kaaway na mga Kastila buhat pa ng simulan itong
panghihimagsik ay siyang nagsasabing mataas na di
ninyo ikinasisindak ang ugong ng paghahanda at
pagsalakay dito ng hukbong akay ni Polavieja, na sa
kaunting panahon ay nagpakilala na ng malabis na
karuwagan at hamak na kaasalan ng alipin sa kanyang
pagpapahirap at malimit na pagpatay sa makapal na
kalahing hindi nagsisilaban. Yaong pagpapasunog nito sa
mga bayan, yaong paglapastangan at pagdungis sa
kapurihan ng mga babae na di pinakundanganan ang
kanilang kahinaan, yaong pagputol ng buhay ng mga
matatandang hindi na makausad at sanggol na
sumususo pa, na kailanman ay hindi aasalin at gagawin
ng sino pa mang lalaking may puri at may tapang, ay
humihingi ng isang masiglang paghihiganti at matinding
kaparusahan.
Sa inyong pamimiyapis, mangyayaring abutin ang kayo’y
tanghaling bangkay sa gitna ng parang ng pakikidigma;
nguni’t ito’y isang kapurihang inyong maipamamana sa
ating Bayan, sa ating lahi, at sa ating angkan.
Ang inyong mapupugtong hininga ay siyang magbibigay
buhay sa ating Bayan at siyang matamis na alaala sa
gunita ng inyong mga kapatid na maiiwan.
Dapat naman ninyong mabatid na ang kadahilanan ng
ating paggugugol ng lalong mahalaga sa loob at sampu
ng ingat na buhay ay nang upang tamuhin at kamtan
yaong nilalayong Kalayaan ng ating Bayang tinubuan na
siyang magbibigay ng buong kaginhawahan at
magbabangon ng ating kapurihan na inilugmok ng
kaalipinan sa hukay ng kadustaang walang makatulad.
Sasagi kaya sa inyong loob ang panlulumo at aabutin
kaya ng panghihinayang na mamatay sa kadahilanang
ito? Hindi! Sapagka’t nakikintal sa inyong gunita yaong
libolibong kinitil na buhay ng mapanganyayang kamay ng
Kastila, yaong daing, yaong himutok at pananangis ng
mga pinapangulila ng kanilang kalupitan, yaong mga
kapatid nating nangapipiit sa kalagimlagim na bilangguan
at natitiis ng walang awang pagpapahirap, yaong walang
tilang pag-agos ng luha ng mga nawalay sa piling ng
kanilang mga anak, asawa at matatandang magulang na
itinapon sa iba’t ibang malalayong lupa at ang
katampalasanang pagpatay sa ating pinakaiibig na
kababayan na si M. Jose Rizal ay nagbukas sa ating
puso ng isang sugat na kailan pa ma’y hindi mababahaw.
Lahat ng ito ay sukat nang magpaningas sa lalong
malamig na dugo at magbunsod sa atin sa pakikihamok
sa hamak na Kastila na nagbibigay sa atin ng lahat ng
kahirapan at kamatayan.
Kaya mga kapatid, igayak ang loob sa pakikipaglaban at
pakaasahan ang pagtatagumpay, sapagka’t nasa atin
ang tunay na katuwiran at kabanalang gawa. Ang kastila,
iyang kasuklamsuklam na lahing dito’y napasuot, ang
tanging ipinaglalaban ay ang maling katuwirang
panggagaga at panlulupig dito sa di nila bayan.
Sa lahat ng ito, nang malubos ang kabanalan at
kapurihan ng ating lahi, ng tanghalin ng sandaigdigan
ang kamahalan ng ating kalooban, ay huwag nating
tularan ang kalabang Kastila sa pagkahamak ng asal na
ugaling gamit sa pakikidigma. Huwag tayong
makipaghamok sa kaibigan lamang na pumatay kundi sa
pagtatanggol ng Kalayaan ng ating Bayan, at abutin sa
mahigpit na pagkakayakap nating mga anak ng Bayan ay
maihiyaw ng buong lakas na Mabuhay! Mabuhay ang
Haring Bayang Katagalugan!
Kartilya ng Katipunan
ni Emilio Jacinto
1. Ang buhay na hindi ginugugol sa isang malaki at
banal na kadahilanan ay kahoy na walang lilim,
kundi damong makamandag.
2. Ang gawang magaling na nagbuhat sa
paghahambog o pagpipita sa sarili, at hindi
 talagang nasang gumawa ng kagalingan, ay di
kabaitan.
3. Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawang-
gawa, ang pag-ibig sa kapwa at ang isukat ang
bawat kilos, gawa't pangungusap sa talagang
Katuwiran.
4. Maitim man o maputi ang kulay ng balat, lahat ng
tao'y magkakapantay; mangyayaring ang isa'y
hihigtan sa dunong, sa yaman, sa ganda...;
ngunit di mahihigtan sa pagkatao.
5. Ang may mataas na kalooban, inuuna ang puri
kaysa pagpipita sa sarili; ang may hamak na
kalooban, inuuna ang pagpipita sa sarili kaysa sa
puri.
6. Sa taong may hiya, salita'y panunumba.
7. Huwag mong sayangin ang panahon; ang
yamang nawala'y mangyayaring magbalik; ngunit
panahong nagdaan ay di na muli pang
magdadaan.
8. Ipagtanggol mo ang inaapi; kabakahin ang
umaapi.
9. Ang mga taong matalino'y ang may pag-iingat sa
bawat sasabihin; matutong ipaglihim ang dapat
ipaglihim.
10. Sa daang matinik ng buhay, lalaki ang siyang
patnugot ng asawa at mga anak; kung ang
umaakay ay tungo sa sama, ang pagtutunguhan
ng inaakay ay kasamaan din.
11. Ang babae ay huwag mong tingnang isang
bagay na libangan lamang, kundi isang katuwang
at karamay sa mga kahirapan nitong buhay;
gamitin mo nang buong pagpipitagan ang
kanyang kahinaan, at alalahanin ang inang
pinagbuharan at nag-iwi sa iyong kasanggulan.
12. Ang di mo ibig gawin sa asawa mo, anak at
kapatid, ay huwag mong gagawin sa asawa,
anak at kapatid ng iba.
Noong ika-12 ng Disyembre 1888, isang pangkat
ng kababaihan ang iginiit sa pamahalaang Kastila
ang kanilang hangaring makapag-aral. Nang
mabalitaan ito, sinulatan sila ni Jose Rizal ng liham
na naglalaman ng pitong habilin, na para sa kaniya
ay dapat magsilbing panata ng bawat Pilipina.
Bilang pag-alala sa anibersaryo ng pagkasilang ni
Rizal, narito ang mga pagsasalarawan ng mga
habiling ito. Kalakip ng orihinal na mensahe ni Rizal
na nasa lumang Tagalog ang bersyong
isinakonteksto para sa ating panahon.
BABAE SA MALOLOS NI JOSE RIZAL
“Unang-una. Nagiging taksil ang ilan dahil sa
kaduwagan at kapabayaan ng iba.”
“Ikalawa. Ang taong nagpapaalipusta ay kulang ng
pagmamahal sa sarili at labis na nasisilaw sa
umaalipusta.”
“Ikatlo. Ang kamangmangan ay pagkaalipin; sapagkat
kung ano ang isip ay ganoon ang tao: ang taong walang
sariling isip ay taong walang pagkatao; ang bulag na
tagasunod sa isip ng iba ay parang hayop na susunod-
sunod sa tali.”
“Ikaapat. Kapag nagtago ka, para mo na ring hinimok ang
ibang magtago rin, dahil kung pabayaan mo ang iyong
kapwa ay pababayaan ka rin naman; madaling baliin ang
nag-iisang tingting, pero mahirap baliin ang isang bigkis
na walis.”
“Ikalima. Kung hindi magbabago ang babaeng Tagalog,
hindi siya dapat magpalaki ng anak, at sa halip ay gawing
paanakan lamang; dapat alisin sa kaniya ang
kapangyarihan sa bahay, sapagkat kung hindi ay walang-
malay niyang ipapahamak ang asawa, anak, bayan, at
lahat.”
“Ikaanim. Ipinanganak ang tao na pare-parehong
hubad at walang tali. ‘Di sila nilikha ng Diyos upang
maalipin, ‘di binigyan ng isip para magpabulag, at ‘di
biniyayaan ng katwiran upang maloko ng iba. Hindi
pagmamataas ang hindi pagsamba sa kapwa-tao, ang
pagpapaliwanag ng isip, at pagiging tuwid sa
anumang bagay. Ang mapagmataas ay ang
nagpapasamba, ang nambubulag sa iba, at ang ibig
panaigin ang kaniyang gusto sa matuwid at tama.”
“Ikapito. Pagnilayan ninyong maigi kung ano ang
relihiyong itinuturo sa atin. Tingnan ninyong mabuti kung
iyan ba talaga ang utos ng Diyos o ang pangaral ni
Kristong panlunas sa hirap ng mahirap, pang-aliw sa dusa
ng nagdurusa. Alalahanin ninyo ang lahat ng itinuturo sa
inyo, ang pinatutunguhan ng lahat ng sermon, ang nasa
kaibuturan ng lahat ng misa, nobena, kuwintas,
eskapularyo, larawan, milagro, kandila, sinturon, at iba’t
iba pang iginigiit, inihihiyaw at idinidiin araw-araw sa
inyong loob, tainga, mata. Hanapin ninyo ang puno’t dulo
at ihambing ninyo ang relihiyon sa malinis na relihiyon ni
Kristo. At tingnan kung ang inyong pagka-Kristiyano ay
kapareho ng inaalagaang gatasang hayop o kaya ng
pinatatabang baboy, na pinatataba hindi dahil sa
pagmamahal sa kaniya, kundi upang maipagbili nang mas
mahal at nang lalong pagkakitaan.”