Pobjeda Petak, 20. septembar 2019.

Feljton 21

100 GODINA OD OSNIVANJA KOMUNISTIČKE PARTIJE JUGOSLAVIJE (SKJ) I

75 GODINA OD OSLOBOĐENJA CRNE GORE (DRUGI DIO) 12.
Crna Gora se od 1963. naziva
„socijalističkom republikom“
» Piše: Slobodan SIMOVIĆ
Na osmom kongresu u Beogradu 1964. godine je prvi
U Crnoj Gori je u 1955. posto- put poslije rata pokrenuto nacionalno pitanje za koje
jalo 28 bioskopa, a 34 u 1958.
godini. Od 1954. proizvedeno
se smatralo da je riješeno tokom rata i revolucije.
je 6 umjetničkih i 29 doku- Tito je podvrgnuo kritici shvatanje centralističko-
mentarnih filmova. Školstvo
je doživjelo veliki razvitak.
birokratskih snaga da su „nacionalisti“ u Jugoslaviji
Svaki šesti stanovnik Crne Go- završili svoju ulogu, smatrajući ga unitarističkim
re pohađao je neku od redov-
nih škola. Dotadašnji privred-
ni razvitak je ukazao na velike
mogućnosti podizanja proi-
zvodnih snaga u Crnoj Gori i
time podizanja životnog stan-
darda radnih ljudi. U tom smi-
slu se ističe obaveza angažova-
nja svih neiskorišćenih rezervi
i otklanjanja subjektivnih sla-
bosti. Ukazano je i na obavezu
skladnijeg razvoja Republike i
zanemarivanje interesa cjeli-
ne o kojim slabostima je Tito
na Sedmom kongresu rekao:
„Interesi pojedinaca i lokalnih
privrednih i drugih jedinica
moraju se usklađivati sa inte-
resima čitave zajednice“.
Polazeći od nove društvene
Edvard Kardelj (prvi zdesna) pedesetih godina
uloge SK, naročito je istaknuta

uloga ostvarivanja avangardne
uloge SK u bazičnim ćelijama
društva, u organima radničkog
samoupravljanja, društvenog
upravljanja, u Socijalističkom
savezu radnog naroda, u Sindi-
katu, omladini, svuda đe se od-
lučuje o položaju radnog čo-
vjeka. Zato komunisti moraju
da „prednjače pred masama i u
ideološko-političkom smislu, i
po spremnosti u izvršavanju
svakodnevnih zadataka socija-
lističke izgradnje. To znači da
lik komuniste danas treba mje-
riti po rezultatima njegove po-
litičke aktivnosti u masama, po
primjerima njegove konkretne
aktivnosti svuda tamo gdje
radni ljudi žive i rade“ (Blažo
Jovanović, Savez komunista
Crne Gore u borbi za dalji
društveni i ekonomski razvi-
tak, Referat na Trećem kon-
gresu Saveza komunista Crne
Gore, jul 1959, str. 51).
Zaključci kongresa odnose se
na dalji još dinamičniji razvoj
Crne Gore i na privrednom
planu i na planu daljeg razvit-
ka socijalističkih samouprav-
nih društveno-ekonomskih
odnosa.
Izabran je Centralni komitet
od 81 člana. Za predsjednika
Saveza komunista Crne Gore
izabran je Blažo Jovanović, ko-
ji će tu dužnost obavljati do 29.
juna 1963. godine.
Novi članovi Izvršnog komite-
ta CK su: Veselin Đuranović,
Tito na Petom kongresu KPJ u julu 1948.

Povodom
stogodišnjice od os-
nivanja Komunističke
partije Jugoslavije
i 75 godina od
oslobođenja Crne
Gore, autor is-
pred SUBNOR-a
i antifašista Crne
Gore podsjeća na
najvažnije datume
i događaje. Prvi dio
feljtona objavili smo
tokom aprila-maja
2019. godine. Drugi
dio nastavljamo od
kapitulacije Italije
Milan Vukasović i Velizar Ške-
rović.
USTAV 1963.
Skupe investicije i potrošnja
iznad stvarnih mogućnosti do-
veli su šezdesetih godina 20.
vijeka do određenog zastoja u
razvoju zemlje, što je bio ra-
zlog zakazivanja proširene
sjednice Izvršnog komiteta CK
SKJ 14-16. marta 1962. godine.
Rasprava na plenumu je poka-
Titograđani oko 1955.
zala prisustvo brojnih slabosti
koje su potkopavale materijal-
nu snagu samoupravljanja: ne-
lojalna konkurencija, lokali-
stička i parcijalna ponašanja,
egoistička ponašanja, pojave
špekulantskih poslova i dr. Na
sva ta i druga zastupanja Tito
je oštro govorio na mitingu u
Splitu u maju 1962. godine.
Realizacija donesenih zaklju-
čaka trebala je da oživi pri-
vrednu aktivnost, da se uklone
negativne pojave koje koče
dalji, pravilan razvitak i da se
ojača materijala osnova samo-
upravljanja. U samoupravnoj
praksi su se često dešavali nes-
porazumi između uloge SK i
organa samoupravljanja, što
su birokratske snage znale da
koriste i parališu rad samou-
pravnih organa. Radi ostvari-
vanja i afirmacije samouprav-
ne koncepcije, Savezna
narodna skupština je 7. aprila
1963. godine usvojila novi
ustav poznat i kao „povelja sa-
moupravljanja“.
Polazište ustava je čovjek, gra-
đanin i proizvođač, slobodno
udruženi rad i jedinstven druš-
tveno-ekonomski položaj svih
radnih ljudi.
Savezna skupština (predsjed-
nik Edvard Kardelj) i republič-
ke skupštine dobile su zadatak
da se izgrađuju kao radna, sa-
moupravna tijela, kao centri đe
se stiče čitava društvena prak-
sa i đe se usklađuje politika na
osnovama samoupravljanja.
Utvrđeno je i mjesto društve-
no-političkih organizacija (Sa-
vez komunista Jugoslavije, So-
cijalistički savez radnog
naroda, Savez sindikata i dr) u
političkom sistemu.
Promijenjen je naziv države.
Federativna Narodna Republi-
ka Jugoslavija dobila je naziv
Socijalistička Federativna re-
publika Jugoslavija (SFRJ).
Po Ustavu predsjednik Repu-
blike je biran svake četiri godi-
ne, ali se ova odredba nije od-
nosila na prvog predsjednika
Republike Tita koji je postao
doživotni predsjednik.
Dok je ustavom iz 1953. godine
Vlada Crne Gore preimenova-
na u Izvršno vijeće kao organ
narodne skupštine, Ustavom iz
1963. godine Crna Gora je dobi-
la službeni naziv „Socijalistič-
ka republika“ (promjene su iz-
vršene u svim republikama).
OSMI KONGRES SKJ
Održan je u Beogradu 7-12. de-
cembra 1964. godine. Prisutnih
delegata 1.302. U centru pažnje
ovog skupa jugoslovenskih ko-
munista je bilo pitanje ostvari-
vanja samoupravne koncepcije
jugoslovenskog društva: raspo-
djela dohotka i borba protiv
centralističke akumulacije, a za
razvitak neposrednog samou-
pravljanja. Poslije dugo vreme-
na, prvi put poslije rata pokre-
nuto je nacionalno pitanje za
koje se smatralo da je riješeno
tokom rata i revolucije. U stvari
na nacionalno pitanje se gleda-
lo kao na klasno, što je značilo
da se mijenjanjem društvenih
odnosa mijenjaju i nacionalni
odnosi. Tito je na Osmom kon-
gresu podvrgnuo kritici shvata-
nje centralističko-birokratskih
snaga da su „nacionalisti“ u Ju-
goslaviji završili svoju ulogu,
smatrajući ga unitarističkim.
Konstatovano je da se od 7-8
kongresa SKJ odnos snaga u
svijetu promijenio u korist mi-
ra i socijalizma, da je politika
aktivne i miroljubive koegzi-
stencije, čak i među državama s
različitim društveno-politič-
kim sistemima, postala jedina
alternativa za opstanak čovje-
čanstva. Ukazano je na opa-
snost od nuklearnog rata i na
odgovornost radničkih partija
pred sopstvenim narodom. Pi-
tanju ekonomskog razvoja ne-
razvijenih republika i pokraji-
na i ukidanja administrativnih
metoda privređivanja, kongres
je posvetio značajnu pažnju.
Osmi kongres SKJ izabrao je
novi Centralni komitet SKJ od
155 članova. Za generalnog se-
kretara izabran je Josip Broz
Tito a Izvršni komitet su sači-
njavali: Josip Broz Tito, Vladi-
mir Bakarić, Blažo Jovanović,
Cvijetin Mijatović, Miha Ma-
rinko, Krsto Crvenkovski,
Ivan Gošnjak, Boris Krajger,
Đoko Pajković, Petar Stambo-
lić, Edvard Kardelj, Aleksan-
dar Ranković, Svetozar Vu-
kmanović, Veljko Vlahović,
Mijalko Todorović, Jovan Ve-
selinov, Mika Špiljak, Lazar
Koliševski i Đuro Pucar.
Značaj Osmog kongresa SKJ je
u tome što je najavio proces
deetatizacije u jugosloven-
skom društvu.
ČETVRTI KONGRES SK
CRNE GORE
Održan je u martu (15-17) 1965.
godine u Titogradu. Poslije iz-
bora Blaža Jovanovića za pred-
sjednika Ustavnog suda Jugo-
Đoko Pajković
slavije 1963, za predsjednika
SK Crne Gore izabran je Đoko
Pajković. U ime CK SKJ kon-
gresu prisustvuje Ivan Goš-
njak. Komunisti nemaju važni-
jeg zadatka do razvijanja
socijalističkih društvenih od-
nosa istakao je Đoko Pajković,
u svom referatu koji je podnio.
Izvršena je analiza stanja i od-
nosa između Trećeg i Četvrtog
kongresa i utvrđeni dalji zadaci.
Sve snage treba usmjeriti na ra-
zvoj koji će „dovesti našu Repu-
bliku u položaj da sredstvima
sopstvene akumulacije odluču-
juće utiče na svoju dalju socija-
lističku izgradnju“, kaže se u
referatu Četvrtog kongresa.
Efikasnije rešavanje problema
u radnim organizacijama,
stvaranje dohotka i njegova
raspodjela prema rezultatima
rada, aktivnost u socijalistič-
kom savezu, kroz razne oblike
neposredne demokratije (zbo-
rovi birača, kućni savjeti, po-
družnice socijalističkog save-
za i drugo), su najvažniji
idejno-politički zadaci komu-
nista u narednom periodu.
Četvrti kongres SK Crne Gore
uputio je pozdravno pismo
(tekst pročitao književnik Če-
do Vuković) Centralnom komi-
tetu SKJ u kojem se kaže: „Svi
naši napori i poduhvati biće
usmjereni na stvaralačkom oži-
votvorenju Osmog kongresa
SKJ. Sav okrenut prema rad-
nom čovjeku i njegovom polo-
žaju, pravima i perspektivi,
Osmi kongres SKJ je bio govor-
nica sa koje se čula ona prava
riječ prodiranja u najdublji
smisao socijalističkog kreta-
nja“.
Izabran je Centralni komitet od
71 člana. Za predsjednika SK
Crne Gore izabran je Đorđije
(Đoko) Pajković, a za sekretare
IK: Drago Stojović, Budislav
Šoškić i Vidoje Žarković.
(Nastavlja se)