Prastavana

You might also like

Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 86

izLrkouk %&

fodluf’ky ns’kkrhy xzkeh.k efgyk] >ksiMiV~Vhrhy efgyk]


d"Vdjh e- vkf.k brj v’kk efgyk ;kaP;krhy vusd leL;k@iz’ukph]
O;kidrk] tVhyrk vkf.k rhozrk vf/kd vlrs- Eg.kwu R;kP;krhy
fodklkP;k n`"Vhus ^^egkRek xka/khthuh :ijs"kk tursiq<s
ekaM.kh d:u Lo%dkVh dsys- vkf.k 2 vkWDVkscj 1952 iklwu
^^xV^^ fodkl dk;ZdzekavarxZr ;kstuk veykar vk.kY;k xsY;k-

yksdkaP;k fodklkdfjrk vusd Lo;aLosoh laLFkk lkekftd


la?kVuk o ljdkj >Vr vkgs- vkfFkZd leL;k lksMfo.;kdfjrk fofo/k
laLFkk vkiY;k dk;kZuqlkj osxosxGs dk;Zdze jkcfor vlrkr-

vkfFkZd fodkl gk lokZr eksBk egRokpk fodklkRed ?kVd


vkgs- R;kdfjrk ykssdkauk rlsp efgykauk cnyfo.ks R;kaP;k
vkRefo’okl fuekZ.k dj.ks vko’;d vkgs- R;klkBh vYicprhps ek/;e
ljdkj}kjs jkcfo.;kr ;sr vkgs-

xzkeh.k vkf.k ’kgjh lektkrhy O;Drhauk rlsp efgykauk la?kfVr


d:u R;kP;k fodklkyk xrh feGowu ns.;kdfjrk jkcfo.;kr ;s.kkjh gh
;kstuk vkgs- Lor% Lokoyach gks.;kP;k vusd ekxkZiSdh cpr
xV gk ,d ekxZ fuoMwu R;keQZRk dtZ ?ksowu R;kaph
vMhvMp.k Hkkxor vlrkr-

efgykauk Lka?kfVr fjrhus cpr dj.;kdfjrk efgyk cpr xV gs


pkaxys ek/;e vkgs- dqVqackP;k vkfFkZd fodklkyk pkyuk
feGsy ák gsrqus cpr xVkph LFkkiukdj.;kr vkyh vkf.k
dqaVwckpk egRoiw.kZ vax Eg.kts vkbZ vkgs- vkf.k vkbZoj
1
dqVwackP;k fodklkph tckcnkjh vlrs lokZr tkLr Hkkj fL=;kaojp
vlrks- Eg.kwu R;kdfjrk vkfFkZd o`n~~/kh gks.;kl rh osxosxGs
lk/ku ’kksf/kr vlrs- Lor%ps dqVwackpsxVkrhy lnL;kps iz’u
letqu ?ks.ks o rs lksMfo.ks o ,dw.k xkokrhy Hkkxkrhy 10&20
v’kk xfjc] xjtq] fujk/kkZj efgyk lgdk;kZus mn~ns’kiw.kZ gsrwus
la?kfVr gksowu vkfFkZd lkekftd iz’u lksMfo.;kr xV enr djrs-

efgykaph l/;kfLFkrh %&

izkphu dkGkr efgykaP;k fodkl vkf.k vk/kqfud dkGkrhy


efgykapk fodkl ;kapk vH;kl dsyk vlrk vkt efgykaP;k feG.kkÚ;k
la/kh o ykHk ;kpk mi;ksx efgykauh iqjsiqj ?ksrysyk vkgs o
vktgh tk.khoiqoZd ?ksr vkgs- Eg.kwu ;k ;kstus varxZr
efgykapk fodkl R;kaps l{ehdj.k efgyk cpr xVk varxZr vH;klys
vkgs-

iq:"kkaP;k cjkscjhus dk;Z djrk ;kos] ;s.kkÚ;k vMhvMp.kh]


R;kps gks.kkjs ifj.kkekyk leksjs tk.;klkBh vkRefo’okl fuekZ.k
gksowu Lor%efgyk o brj efgyk fodklklkBh ljdkj ;kstuk jkcor
vkgs-

vk/kqfud dkGkr ykHk/kkjd efgyk & 100 VDds R;kiSdh 75


VDds efgyk l{ke >kY;k vkgsr- efgyk cpr xVgh ,d ;kstuk
efgykaP;k fodklklkBh egRoiw.kZ jkcfo.;kr vkysyk vkgs-

cpr xV nksu izdkjs jkcfoys tkrkr- nkfjnzjs"ks[kkyhy xV ¼ch-ih-


,y½ vkf.k js"ksojhy xV ¼,-ih-,y½

2
1½ ch-ih-,y- cpr xVkr & cWdsdMwu dehr deh njkus dtZ feGrs
x`gmn;ksxklkBh iw.kZ dtZ feGrs- ¼xVkl½ vkf.k izR;sdh i.k
feGrs- xfjc efgykauk ykssu feGr vlrs- vkf.k ijr R;kaP;k xVkrhy
efgysl f’ko.kdke ef’kUl] f’k{k.kkdfjrk efgysl dkgh VDD;kus dtZ
yksu feGr vlrs- eqyhauk lax.kd lks;h miyC/k v’kk l/;k fLFkrhr
gksr vkgs-

2½ nkfjnz; js"kjsofjy cpr xV ¼,-ih-,y½ ;k LofufeZr cpr xVkyk


QDRk cWdkdMwu ch-ih-,y is{kk deh izek.kkr lqfo/kk vlrkr-
;kauk QDr cWd yksu nsrs-

v’kkizdkjs efgyk cpr xVkrhy fL=;k iwjsiwj l{ke >kY;k vkgsr-

efgyk cpr XkVkps egRo %&

efgyk cpr xVkekQZr cWdkP;k lsok feGowu ns.;kdfjrk o


deh O;kt njke/;s dtZ miyC/k d:u ns.;kdfjrk cpr xV gs ,deso
ek/;e vkgs- ;k}kjs dehr&deh 10 o tkLrhr tkLr 20 efgyk ,d=
;srkr o R;kauk tesy R;k i/nrhus nj efg.;kyk cpr tek djrkr- tls &
5]10] 20] 30] :Ik;s v’kkizdkjs

egRo [kkyhyizek.ks %&

1- Ekfgykauk cpr xVkekQZr cprhph lo; ykxrs-


2- efgykaukdsysY;k cprhoj dtZ feGrs] xVkyk cWd yksu nsr
vlwu izR;sdh lnL;kl i.k dTkZ ?ksrk ;srkr-
3- efgyk la?kfVr gksrkr o R;kaP;ke/;s usr`Rokpk fodkl
gksrs-
4- efgyk cpr xVkeqGs efgykae/;s vkRefo’okl fuekZ.k gksrs-
3
5- efgyk cpr xVkeqGs brj yksdka’kh R;k laidkZr ;srkr o
ckgsjhy txkph R;kauk ekfgrh izkIr gksrs-
6- brjgh leL;koj lHkse/;s ppkZ gksr vlrkr R;keqGs efgykaps
Kku laiknu gksrs tkLrhph ekfgrh izkIr gksrs-
7- lnL;Ro fLodkjY;keqGs R;kaP;k eukr lrr vi;’kkph fHkrh
eukr jkgr ukgh-
efgyk cprxVke/kwu VapkbZP;kosGh cWd vkfFkZd enr
?ksr ;srs- efgykauk

pyckph nsok.k&?ksok.k lkj[ks lkaaf[;dh Kku izkIr gksrs-

efgykauk Lor%ps fgr tio.kqd djrk ;srkr- cpr xVkrhy efgyk


Lo;aLQ`rhZ gksrkr- vkf.k R;kaP;kr ldkjkRed lgdk;kZph
R;kaP;kr izxrh gksrs- efgyk cpr xVkeqGs dkSVwfcad] lkekftd
tkrhHksn efgyk ,d=hdj.kkeqGs nqj gksrkr-

efgysP;k fopkjlj.khrhy fodklkRed cny gksrkr- R;k efgyk cpr


xVkeqGs jkcor vlysY;k- midzekyk eksBs Lo:Ik ns.;kps iz;Ru
dfjr vlrkr- izR;sdh lnL; lHkk ?ksowu @Bsowu vkiys
egRoiw.kZ midze jkcowu ;kstuspk ykHk ?ksowu cpr xVkps
egRo lk/; dfjr vkgs-

cpr xVkph dk;Zi/nrh %&

cpr xVkph LFkkiuk pGoG txHkj osxosxG;k ladYiusrwu lkdkj


gksr xsyh-

lu 1993 lkyh egkjk"V~z ’kklukus ¼eq[;e=h ’kjn iokj½ efgyk


vk;ksx tkghj d:u efgyk cpr xV pGoGhyk izk/kkU;dze fnY;kus

4
egkjk"Vz~kr loZ ftYg;kaP;k dkukdksiÚ;kr gh iksgpyh xsyh-
vkt laiw.kZ ftg;kr cpr xVkps le{khdj.k dsys tkr vkgs-

dk;Zi/nrh [kkyhy izek.ks %&

v½ xV LFkkiuk @ fufeZrh %&

dks.kR;kgh dk;kZph lq:okr djrkauk izsj.kk vko’;d vlrs- xV


fuekZ.k djrkauk dks.khgh iq<s ;kps ykxrs- xkoa] okMh] oLrh
;sFkhy yksdkauk@ efgykauk ,d= d:u xVkaph LFkkiuk dsyh
tkrs rs [kkyhy izek.ks &

1½ xV LFkkiuk dj.ks %&

10 &20 efgykapk O;Drh ;kapk ,dkp Hkkxkrhy xV


LFkkiuk dsyh tkrs-

2½ XkVkyk uko ns.ks %&

Ckpr xV fuekZ.k >kY;koj ukoa n;kos ykxrs-

3½ XkVkP;k inkf/kdkÚ;kaph fuoM %&

xVkrhy lHkklnke/kwu v/;{k] lfpo] dks"kkv/;{k vls in vkgs-

4½ xVkps cWdsr [kkrs m?kM.ks %&

loZ lnL;kP;k laerhus xVkP;k ukokus jk"V~zh;d`r fdaok


ftYgk e/;orhZ lgdkjh cWdsr [kkrs & lq:okrhP;k dkgh jDde
fu;ekuqlkj [kkrs m?kMrkauk Hkjkoh ykxrs- v’kkizdkjs xV
LFkkiuk dsyh xsyh-

c½ xVLFkkiuk uarjph xVdk;Zi/nrh %&


5
xVkph LFkkiuk >kY;kaurj [kÚ;k vFkkZus xVkP;k dkedktkph
lq:okr gksr vlrs-

1½ ekfld lHkk &

ekfld lHksph rkfj[k] osG] fBdk.k Bjfoys tkrs-

2½ lHkkln mifLFkrh &

Ekkfld lHksl loZ lHkklnkaph mifLFkrh vfuok;Z vlrs-


vuqmifLFkr lnL;kl naM n;kok ykxrks-

3½ cpr tek dj.ks %&

loZ lnL; mifLFkr >kY;kuarj lHksP;k lq:okrhl fuf’pr dsysyh


cpr jDde tek d:u ?ksryh tkrs- T;k lnL;kaph cpr vkyh ulsy R;k
lnL;kl naM vkdkjyk tkrks-

4½ xVkarxZr dtZ okVi o olqyh%&

xVkP;k ekfld lHkse/;s cpr tek >kY;kuarj dtZ okVikpk fu.kZ;


lokZuqers ?ksryk tkrks- gs dtZokVi cWdekQZRk dsys tkrs-

5½ uksanh %&

xVkrhy loZ O;ogkj >kY;kuarj lHksrp lpho xVkP;k nIrjke/;s


uksanh djrkr- & tls

1- [kro.kh ¼dW’kcqd½
2- lnL; cpr [kro.kh

6
3- lnL; dtZ [kro.kh
4- lnL; iklcqd
5- lHksps bfro`rkar ¼izkslsfMax cqd½ b- nIrj okijkos
ykxrkr-

6½ leL;kaoj ppkZ o fu.kZ; ?ks.ks %&

lHkse/;s loZ vkfFkZd O;ogkj >kY;kuarj lkekftd o brj iz’ukoj


ppkZ d:u fu.kZ; ?ksrkr- efgU;kHkjkps fu;kstu dsys tkrs- rlsp
Bjko] ’kS{kf.kd iz’u] O;fDrxr iz’u] bR;knhoj ppkZ d:u dkgh
ekxZ dk<ys tkrs-

7½ lHksph lkaxrk %&

lHkk laiY;kuarj iqUgk lfpo] v/;{k lokZps vkHkkj ekurkr- vkf.k


lHksph lkaxrk djrkr- ekfld lHksuarj nqlÚ;k fno’kh cWdsr Hkj.kk
dsyh tkrs-

d½ Loa;gk¸;rk leqgkps eqY;kdau %&

leqg O;ofLFkr fjrhus dk;Zjr vkgs fdaok ukgh gs tk.kwu


?ks.;klkBh R;k xVkps eqY;kdau rhu Lrjkoj dsys tkrs- xVkps
cWdsr [kkrs vMY;kuarj lgk efgU;kuarj 1 ½ fujarj izfdz;k 2½
lgHkkxh izfdz;k 3½ izokgh izzdzh;k ;k izek.ks eqY;kdau dsys
tkrs- eqY;kdau d:u xq.k fnys tkrs o xq.kkizek.ks Js.kh Bjfoyh

7
tkrs- Js.kh uqlkj cWd xVkuk fofRr; enr djrkr- nksu izdkjs
lgHkkxh eqY;kdau nksu izdkjs dsys tkrs-

1 ekfld ns[kjs[k &

Lkeqgkps ekfld ns[kjs[k eqY;kdau eq|k’kh djrkr-

1½ cSBdhph iwoZr;kjh 2½ lHkk lkrR; 3½ fuf’pr osG] okj]


cSBd 4½ mifLFkrh 5½ cpr lkrR; 6½ varxZr dtZokVi o
olqyh-

2½ okf"kZd ns[kjs[k %&

Lkeqgkps okf"kZd ns[kjs[k [kkyhyizek.ks &

1½ tckcnkjhrhy cny 2½ lkeqfgd fu/kh 3½ dtZ okVikrwu


xjtiwrhZ 4½ mRiUukr ok< 5½ jkstxkj fufeZrh 6½ foek
7½ izf’k{k.k 8½ vkWMhV 9½ dtZQsM 10½ fg’kksch
use.kwd 10½ okf"kZd lHkk bR;knh-

d½ xVkph cWds’kh layXurk %&

b½ xVkdMwu dtZQsM &

bZ½ mn;kstdh; n`"Vhdksu fodflr &

LFkkiukuarj xV lnL;kr mn;kstdh; izf’k{k.k nsowu mn;ksx


ok< dsyh tkrs-

m½ la?kizfdz;k xqaQ.k &

Ž leqgkpk lans’k izlkj&


8
Izklkj] izpkj d:u xV pGoG etcwr dsys tkrkr-

v’kkizdkjs xVfufeZrh izfdz;srwu xVkph dk;Zi/nrh pkyw vlrs-

efgyk cpr xVkps l{kehdj.k &

vkiY;k ns’kke/;s iq:"k iz/kku ns’k vlY;keqGs iqohZiklwu


fL=;kauk nq¸;e LFkku ns.;kr vkys vkgs- R;keqGs vkiY;kyk
L=h;kafo"k;h fdrhrjh leL;k fnlwu ;srkr- fL=;kaph fLFkrh fg
Qkj’kh pkaxyh ukgh- Eg.kwku efgykauk iq:"kkcjkscjhps
LFkku feGkos o frpk fodkl Ogkok ;kdfjrk xsY;k dkgh
o"kkZiklwu efgyk l{kehdjk eksfgesvarxZr ’kklu ;kstuk
/kMkMhus xzkeh.k] ’kgjh Hkkxkrhy efgyk g;k ?kj[kpkZyk
gkrHkkj dj.;klkBh iq:"kkis{kk tklr esgur djrkr- rjh fcxj {ks=kr
fL=;kauk vtqugh etqjhph jDde gh dehp feGrs-

vk/kqfud dkGkrgh efgyakuk pqy&eqy v’kk ladYiuk ykxq


gksrkr] [kqysi.kkus pkj yksdkar cksyk;yk la/kh feGr ukgh
ljdkjh ekfgrh R;kauk vlyh rjh R;k QDRk ykHk/kkjd Eg.kwu
R;akpk mi;ksx gksrks- R;kaP;kdMs l{ke Eg.kwu R;kapk
mi;ksx gksrks- R;kaP;kdMs l{ke Eg.kwu cf?krys tkr ukgh-
Eg.kwu vkt cgqrsd xzkeh.k o ’kgjh Hkkxkr fo’ks"kr % d"Vdjh
efgyk] >ksiMiV~Vhrhy efgyk ;kauk R;kaP;ke/khy lqt
xq.koSf’k"V;kaP;k vk/kkjs R;kaP;k iz;RukeqGs R;k xzkeh.k o
ukxjh lektkr vkfFkZdn`"V;k l{ke gksÅu R;kaph ijkoyackP;k
ijaijsrwu ckgsj ;s.;kpk ,d ufou ekxZ ^^efgyk cpr xVkeqGs**
feGkyk vkgs vkt dqVwackr dU;k] ck;dks] lqu] vkbZ ;k
Hkqfedk ctko.kkjh gh efgyk fuj{kj jkgysyh ukgh rj ^^efgyk cpr
9
xVkeqGs** ek/;ekrqu dkVdlj cprhph dkl /k:u vkfFkZd n`"V;k
lcy o leFkZ gksr vkgs- lk{kj efgyk Eg.kwu ekU;rk ikoyks vkgs-
brdsp ukgh rj vkt L=h lektdkj.k jktdkj.kkps izkFkfed /kMs
fxjowu xzkeiapk;rhpk dkjHkkj ikg.;kbrir jk"V~zirh v’kk inkoj vkt
efgykaps LFkku vkgs- v’kkfjrhus efgyk l{ke vkgs-

cprheqGs R;k vUu] oL=] fuokjk] f’k{k.k o vkjksX; ;klkj[;k


eqyHkqr xjtk efgyk LodrqZRokus Hkkxor vkgs-

efgykaP;kk fodklklkBh ’kklukus laLFkk}kjs@cWdk}kjs


jkcfo.;kr ;s.kkÚ;k ;kstukaph ekfgrh feGowu R;kapk iwjsiwj
ykHk ?ks.;kr vktP;k efgyk egkjk"Vz~kr vk?kkMhoj vkgs- vls
fnlwu ;srs-

10
v/;;u in~/krh %&

v/;;u i/nrhpk lk/kk vFkZ Eg.kts la’kks/ku ra= dh T;k vk/kkjs


rF; ladyu dsys tkrs- o fu"d"kZ Ik;Zr iksgprk ;sowu v/;;u djrk
;srs-

v/;;u i/nrh Eg.kts la’kks/ku izfdz;sps rRoKku vkgs-

v/;;u O;k[;k &

fi-Ogh-;axP;k ers &

^^lkekftd la’kks/ku ,d euksoSKkfud i/nrh gks;- ftpk


mn~ns’k dkS’kY; iw.kZ o ;kstukcn~/k fof/kP;k vk/kkjs ufou
rF;kapk ’kks/k dj.ks fdaok tqU;k fln~/kkarkps iqu % ifj{k.k
vkarjlaca/k lkekftd laca/kkps fo’ys"k.k dj.ks gks;-

fo"k;kph fuoM %&

la’kks/ku djko;;kps EgVys dh] loZizFke fo"k;kph fuoM


djkoh ykxrs- la’kks/ku djko;kl fo"k; fuoM.ks vko’;d vlrs gh
fuoM vusd xks"Vhsaoj voyacwu vlrs- ifgyh xks"V Eg.kts
la’kks/kdkph eqY;kfHkeq[krk vFkkZr la’kks/ku dks.kR;k
eqY;kauk egRo nsrs o nqljs Eg.kts lekt vFkok lektekU;k v’kk
nksUgh xks"Vh y{kkr ?ksrk LoPNsus ekxZn’kZdkP;k
ijokuxhus ^^efgyk cpr xVkps dk;Zi/nrh o l|kfLFkrh o R;k

11
efgykaP;k Lk{ehdj.kkoj iMysY;k izHkkokps v/;;u** ;k
fo"k;kph fuoM dsyh vkgs-

leL;k lq=.k %&

efgyk cpr xVkP;k ek/;ekrwu efgykaP;k lkekftd] vkfFkZd ntkZ


lq/kkj gks.;kl enr Ogkoh vkf.k lektkr efgyspk fodkl R;kaps
l{ehdj.k efgy cpr xVkvarxZr R;kaps ftou lq[ke; gksowu lekt
lq/kkj djrk ;kok ;k mn~ns’kkus ;k fo"k;kph fuoM dsyh vkgs-

lkfgR; ifj{k.k%&

lkfgR; ifj{k.k Eg.kts fo"k;ka’kh lacf/kr fo"k;kaoj ts dkgh


fy[kk.k >kys vlsy R;kpk vk<kok ?ks.ks o la’kks/kku >kys
vlrhy rj R;k fu"d"kkZpk mnkiksg ppkZ dj.ks v’kk vFkZ
gksrks-

izLrqr la’kks/ku efgyk cpr xVkps vkgs- R;kaP;k


dkSVwafcd] vkfFkZd fodflr cny d’kk ?kMowu vk.krkr-
R;kd’kkizdkjs Lokoyach gksrkr] R;kaP;krhy vkfFkZd fLFkrh
lanHkkZr R;kaP;k eukps v/;;ukdfjrk fo"k;klacaf/kr cpr xV
iqfLrdk vkf.k ekxZn’kZu dj.kkjs iqfLrdkaps voyksdu [kkyhy
izdkjs dj.;kr vkys-

1½ MkW- lqjs’k esJke &

^^ izkR;kf{kd lkekftd la’kks/ku** 1995 vorkj esagjckn ,l-


ds lsYl ukxiwj-
12
2½ vgqtk jke &

^^lkekftd vuqla/kku 4858@24] valkjh jksM] nfj;kxat]


U;q fnYyh & 110002

3½ MkW- cks/kudj vkf.k vyks.kh &

^^lkekftd la’kks/ku i/n~rh** 1993-

4½ izk- ,l- ;q- eqyk.kh ^&

^^efgyk Lo;algk¸;rk cpr xV** nRrk=s; x- ik"Vs Mk;eaM


ifCyds’ku] 1691] lnkf’ko isB] ’kadj izlkn dks- gks- frljk etyk
fVGd jksM] iq.ks &30

5½ la’kks/kudrhZ

dq- :ikyh n- oyksdj & ^^ Lo.kZ t;arh xzke Lojkstxkj


;kstusvarxZr LFkkfir efgyk cpr xVkP;k O;olk;kfo"k;d leL;k o
R;kaP;k O;olk; dk;Zi/nrhoj gks.kkjk ifj.kke % ,d v/;;u** fo-
lanHkZ& jkeVsds rkyqD;krhy fuoMd xkos- 2007 & 2008

6½ la’kks/kudrhZ &

dq- viZ.kk xHk.ks & ^^ efgyk cpr xVkekQZr efgykaP;k


gks.kkÚ;k vkfFkZd] lkekftd l’kDrhdj.kkckcr cpr xVkP;k
lnL;kP;k erkpk vH;kl & 2006&07

v/;;ukps iz’u %&

1- cpr xVkrhy ;k efgykaph oS;fDr o dkSVwafcd


ik’oZHkqeh dk; vkgs\

13
2- Ekfgykaph cpr xVkr varHkkZo gks.;kiwohZph vkfFkZd
fLFkrh d’kh gksrh\
3- Ckpr xVkr d/kh izos’k dsyk-
4- Ckpr xVkph LFkkiusiklwuph dk;Zi/nrh dk; vkgs\
5- Ckpr xV l/;k dks.kR;k voLFksr dk;Zjr vkgs\
6- xVkr okojrkauk efgykauk dks.kR;k leL;k HksMlkorkr\
7- O;fDreRoke/;s dks.kR;k izdkjpk cny ?kMwu vkyk-
8- Ckpr xVkeqGs ;k efgykaP;k vkfFkZd fLFkrhr dk;
lq/kkj.kk >kyh\
9- Ckpr xVkr dks.krs midze jkcfoyh tkr vkgsr\
10- dqVwackrhy mRiUukr ok< gks.;kl efgyk lnL;kapk
fdrir lgHkkx vkgs-
11- cpr xVkr lekos’k >kY;kus efgykaP;k izxrhr
ok<>kyh dk\
12- dks.kR;k izdkjph izxrh >kyh\
13- efgykadMs c?k.;kpk dqVwackpk o lektkP;k
n`"Vhdks.kkr dk; cny >kyk\

la’kks/kukps mn~ns’k %&

la’kks/ku fo"k; dq<Y;kgh vlks- mn~ns’kkf’kok; la’kks/ku


iw.kZ gksow ’kdr ukgh- R;klkBh la’kks/kukpk mn~ns’k
Bjfo.ks vko’;d vkgs- mn~ns’kk}kjs useD;k g;k ’kkL=h; i/nrhpk
voyac d:u cq/nhfu"B o O;kogkfjd v’kk iz’ukaph mRrjs
’kks/kwu dk<.;kpk iz;Ru vkgs- mn~ns’kk}kjs usedk d’kkpk
vH;kl dj.kkj vkgs gs fuf’pr gksr vlrs-

14
izLrqr mn~ns’k [kkyhy izek.ks &

1- mRrjnkR;kaP;k oS;fDrd o dkSVwafcd fLFkrhps v/;;u


dj.ks-
2- dk;Zjr efgyk] cpr xVkph dk;Zi/nrh tk.kwu ?ks.ks-
3- cpr xVkaph l/;kph fLFkrh tk.kwu ?ks.ks-
4- cpr xVkauk HksMlko.kkÚ;k leL;kapk vH;kl dj.ks dj.ks-
5- cpr xVkpk efgykaP;k l{kehdj.kkojhy izHkko vH;kl.ks-

midYiukph fufeZrh%&

la’kks/kuklkBh ?ks.;kr vkysY;k la’kks/kukph] la’kks/ku


iz’ukaph mRrjs Eg.kts ^midYiuk* gks; ts la’kks/kukP;k
iwohZ T; Lo:ikr ekaM.;kr ;srkr o R;kapk iMrkGk iw.kZ
la’kks/ku >kY;kuarj dj.;kr ;srks- midYiukauk x`fgrd`R;s vlk
Ik;kZ;h ’kCn okij.;kr ;srks-

1- cpr xVkr lekfo"V >kY;kus efgykapk vkRefo’okl


nq.kkoyk vkgs-
2- vkfFkZd fLFkrh o cpr xV ;kapk ijLij laca/k vkgs-
3- cpr xVkrhy lekos’kkeqGs ;k efgykadMs c?k.;kpk
n`"Vhdksu ldkjkRed >kyk-

la’kks/kukpk vkjk[kMk%&

la’kks/ku vkjk[kMk gh ’kkL=h; lkekftd la’kks/kukrhy


,d izeq[k

15
ik;jh vkgs- dks.kR;kgh dk;Zikj ikM.;klkBh R;k dk;kZpk
vkjk[kMk r;kj dj.;kr vkyk vkgs-

la’kks/ku vkjk[kM;kps nksu izdkj vkgsr-

1- vUos"k.kkRed @ ifjp;kRed la’kks/ku vkjk[kMk


2- o.kZukRed la’kks/ku vkjk[kMk
izLrqr v/;;ukr nksUghpk lekos’k dj.;kr vkyk vkgs-

v/;;ukps {ks=%&

la’kks/kudrhZP;k lks;h uqlkj lgt ekfgrh feGw ’kdsy vkf.k osG


Je o iSlk ;kpk fopkj d:u ^^efgyk cpr xVkps dk;Zi/nrh o
l|kfLFkrh o R;k efgykaP;k Lk{ehdj.kkoj iMysY;k
izHkkokps v/;;u**;k fo"k;kps v/;;u dj.;klkBh ^^fiiGk QkVk
ukxiwj**- gs la’kks/ku {ks= Eg.kwu fuoM dsyh vkgs-

v/;;ukps fo’o%&

izLrwr la’kks/kukdfjrk ^^fiiGk QkVk ukxiwj**- ;sFkhy cpr


xVkrhy efgykaPkh ,dq.k la[;k ;k v/;;uklkBh fo’o Bjys vkgs-

uequk fuoM in~/krh%&

uequk Eg.kts laiw.kZ leqgkpk ,d NksVklk Hkkx vlrks


uequk fuoMhps laHkkO;rk o xSjlaHkkO;rk gs nksu izdkj

16
vlrkr- izLrqr v/;;uke/;s xSjlaHkkO;rk uequk fuoM in~/krhrhy
lks;hLdj uequk fuoM i)rhpk okij dsyk vkgs-

uequk fuoMhps nksu izdkj iq<hy izek.ks vkgsr- &

uequk fuoMh i/n~rhps izdkj

laHkkO;rk uewuk xSjlaHkkO;rk uewuk


fuoM i/n~rh fuoM i/n~rh

xSjlaHkkO;rk uequk fuoM in~/krh %& izzLrwr v/;;uklkBh


xSlaHkkO;rk uequkpk mi;ksx dj.;kr ;sbZy- R;ke/;s
xSjlaHkkO;rk uequk g;k ueqU;krhy lks;hLdj uequk ra=kpk
mi;ksx d:u vkfFkZd cpr dj.kkÚ;k efgykacn~ny dkSVwafcd
ekfgrh fopk:u R;kP;k’kh laidZ lk/kwu v/;;uk dfjrk ,dw.k 60

17
fuf’pr dsysY;k 60 efgykapk cpr xVkP;k v/;;ukdfjrk fuoM
dsyh vkgs-

rF; laadyu i/nrh o L=ksr %&

la’kks/kuklkBh ykx.kkjh ekfgrh eqyk[kr vuqlwph}kjs


?ks.;kr ;sbZy- R;kdfjrk fof’k"V izdkjph iz’ukoyh r;kj d:u R;kr
cafnLr vkf.k [kqys iz’u Bso.;kr ;sbZy o fo"k;k’kh lacaf/kr
ekfgrh xksGk dsyh vkgs-

rF; ladyu i/nrh @L=ksr [kkyhy izek.ks &

1½ izkFkfed L=ksr

2½ nq¸;e L=ksr

izkFkfed in~/krh%&

;k izdkjkr la’kks/kudrkZ Lor% ?kVuk LFkGkoj tkm~u


leL;s’kh lacaf/kr v’kk ftoar O;DrhdMqu fujh{k.k] vuqlwfp]
iz’ukoyh] eqyk[kr d:u ekfgrh xksGk dsyh vkgs b- izkFkfed
rF;kr okij dsyk vkgs-

n`¸;e in~/krh%&

18
nqÓ;e in~/krhr la’kks/kudrhZ tsOgk mRrjnkR;k’kh izR;{k
laidZ LFkkfir d: ’kdr ukgh- tsOgk ekfgrh iqLrds] xzaFkky; b-
nLrkostkpk okij dsyk tk.kkj- izLrqr ojhy nksUgh
L=ksr@ i/nrhpk okij dsyk vkgs-

rF; izfdz;u%&

rF; ladyukn~okjs ekfgrh xksGk dj.;klkiklwu rs vgoky


fyf[kr Lo:ikph izLrqr dj.;ki;Zr dks.kdks.kR;k izfdz;k ikj
ikMkO;k ykxrkr ;k laca/khpk izfdz;k Eg.kts rF; ladyu izfdz;k
gks;-

rF; laLdj.k@ laiknu o Ekkfgrhps oxhZdj.k


rF; izfdz;.kkpk izFke egRokpk VIik laLdj.k vkgs- laLdj.k
laiknu djrkuk izFke feGkysyh ekfgrh fdaok rF; cjkscj vkgs
fdaok ukgh gs iMrkGwu ikg.;kr vkys- rlsp viw.kZ ekfgrh
ifjiq.kZ ijr ladfyr d:u lR; ifjiw.kZ feGsy-
izkIr ekfgrhyk ;ksX; Lo:ikr izLrqrhlkBh frps oxhZdj.k vkys-
v’kkizdkjs ,dkp iz’ukauk izkIr vusd mRRkjnkR;kps deh
xVkr oxhZdj.k dj.;kr vkys- R;keqGsp fo’ys"k.k dj.ks lksih
>kys-

ladsrhdj.k ¼ladsrkad½%&

xq.kkRed rF;kuk la[;kRed rF;kr :ikarj dj.ks Eg.kts


lkadsrhdj.k gks;- lkadsrhdj.k rkaf=d in~/krh vkgs-
ftP;kn~okjs ekfgrhyk dzec/n ;k rF;kyk ladsrke/;s ijkorhZr
djrs-la’kks/kudR;kZus eqyk[kr vuqlwph feGkysY;k izR;sd

19
mRrjkauk ,d fo’ks"k ladsr ns.;kr ;sbZy- R;keqGs mRrj
gkrkG.ks lksis >kys-

ladsr iqLrhdk%&

lkadsrhdj.k >kY;kuarj la’kks/kudR;kZus ladsr iqLrhdk r;kj


dsyk ;k iqLrhdsr eqyk[kr vuqlwph fopkjY;k laiw.kZ mRrjkpk
uequk Bjfo.;kr vkys o R;keqGs osGsph] Jekph cpr >kyh-

ekLVj pkVZ %&

eqyk[kr vuwlwphn~okjs mRrjnkR;kaph eqyk[kr ?ksowu


miyC/k >kysyh ekfgrh gh foLr`r o foLdfGr izek.kkrhy ;k
ekfgrhyk ekLVj pkVZe/;s Hkj.;kr ;sbZy- ekLVj pkVZeqGs
la’kks/kudRkhZyk lkj.;k dj.ks] vaR;r lksis >kys o osGsph o
Jekph cpr gksrs- rlsp ekfgrh ;ksX; o lqVlqfVr fjrhus
ekaM.;kr vkys-lkj.khdj.k%&

lkekftd la’kks/kuklkBh ladfyr dsysY;k rF;kauk fdaok


vkdM;kuk O;ofLFkr ljG Lo:ikr izLrqr dj.ks Eg.kts lkj.khdj.k
gks; izLrqr v/;;ukr lk/;k o laca/k n’kZd lkj.;kpk okij dj.;kr vkyk
vkgs-

ekfgrhps fo’ys"k.k o izLrqrhdj.k%&

la[;k’kkL=kP;k lkj.kho:u vkdMsokjh fdaok ’ksdMk izek.k


;kuk ’kCnke/;s ijkorhZr dj.;kr ;sbZy o fo’ys"k.k dj.;kr vkys o
fo’ys"k.k dj.;kr vkys vkf.k ’ksoVh BGd fu"d"kZ dk<.;kr vkys-

20
fo’ys"k.k o izLrqrhdj.k %&

lkj.kh; dsY;kuarj R;kP;k vk/kkjkoj rF;kl fu;ecn~/k o


mn~ns’k iw.kZfo’ys"k.k ekaM.;kr vkys- la’kks/kukph :ijs"kk
r;kj djhr vlrkuk lkj.khps foys’"k.k dsY;kuarj ’ksoVh
fuoZpukP;k ek/;ekrwu ’ksoVh fu"d"kZ dk<.;kr vkys-

fu"d"kZ o lqpuk %&

la’kks/kukpk ’ksoVpk Hkkx Eg.kwu laHkkfor dsysY;k


v/;;ukpk ikB iqjkok Eg.kwu ekaM;kr ;s.kkÚ;k lkjka’k
fu"d"kkZP;k ek/;ekrwu ekaM.;kr ;s.kkj vkgs-

v/;;ukps ts fu"d"kZ fu?kkys R;akP;k vk/kkjkoj lwpuk o


f’kQkj’kh lqpfo.;kr vkY;k vkgs-

la’kks/ku vgoky ys[ku %&

vgoky ys[kukr rF; ladyu d:u rF;kauk O;ofLFkrfjrhsus


ekaM.;kr ;sowu R;klkBh oxhZdj.k] lkj.khdj.k] vkd`rh] vkys[k
tek dsysY;k rF;kps fo’ys"k.k gk fuoZpu ’ksoVh fu"d"kZ
dk<Y;koj R;kph vgokykaP;k :ikus ’kkL=h; fjrhus ekaM.kh
dj.;kr vkyh vkgs-

21
lkj.kh Øa- & 1

/keZ

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- fganq 48 80-00
2 eqLyhe 01 01-6
3 ckS/n 11 18-3
,dq.k 60 100

ojhy lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 48


Eg.kts 80 VDds mRrjnkrs gs fganq /kehZ; vkgsr- rj 01 Eg.kts

22
1-6 VDds mRrjnkrs eqLyhe /kehZ; vkgs- vkf.k 11 Eg.kts 18-3
VDds mRrjnkrs ckS/n /kehZ; vkgsr-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs dh] eqLyhe vkf.k ckS/n


/kehZ;kaP;k rqyusr fganq /kekZph la[;k lokZf/kd vkgsr-

lkj.kh Øa- & 2

’kS{kf.kd ntkZ

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1 f’kf{kr 57 95-00
2 vf’kf{kr 03 05-00

23
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 57


Eg.kts 95 VDds gs mRrjnkrs f’kf{kr vkgs- rj 03 Eg.kts 05
VDds gs mRrjnkrs vf’kf{kr vkgsr-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs dh] vf’kf{kr oxkZP;k rqyusr


f’kf{kr oxkZph la[;k tkLr vkgsr-

lkj.kh Øa- & 3

f’k{k.k Lrj

24
v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-
izek.k
1- izkFkfed 19 31-6
2 mPp ek/;fed 20 34-4
3 Ekgkfo|ky;hu 18 30-00
4 Ykkxqq gksr ukgh 03 05-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


lokZf/kd mRrjnkrs oxZ Eg.kts mPpek/;fed vkgs- rs 20 la[;k
vlwu R;kaps ’ks- iz- 34-4 VDds ,o<s vkgsr-

ojhy Li"Vdj.kkus vls y{kkr ;srs dh] ek/;fo|ky;hu f’k{k.kkP;k


rqyusr mPp ek/;fed f’k{k.k Lrjkrhy mRrjnkrs lokZf/kd vkgs-

25
lkj.kh Øa- & 4

tkrhph oxZokjh

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- vuq- tkrh 13 21-06
2 vuq- tekrh 02 03-33
3 Hk- tk- fo tk 01 01-06
4 brj ekxlkoxhZ; 42 70-00
5 [kqyk 02 03-03
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] izfr


oxZ brj ekxkloxhZ; g;k efgyk la[;sua 42 Eg.kts 70 VDds ,o<;k
vkgsr-

ojhy lkj.kho:u vls Li"V gksrs dh] ,dq.k mRrjnkR;ke/kqu Hk-


tk-fo-tk- 01 Eg.kts 1-6 ’ks- izek.k P;k rqyusr ekxkloxhZ;
tkrhps lokZf/kd ekfgrh mRrjR;kP;k cpr xVkr vkgsr-

26
lkj.kh Øa- & 5

oSokfgd ntkZ

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- fookfgr 48 80-00
2 vfookfgr 09 15-00
3 fo/kok 03 05-00
,dq.k 60 100

ojhy lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 48


mRrjnkrs Eg.kts 80 VDds gs efgyk mRrjnkR;kP;k fookfgr
vkgsr- rj 09 efgyk mRrjnkR;k Eg.kts 15 VDds g;k mRrjnkR;k
vfookfgr vkgs vkf.k 03 Eg.kts 5 VDds fo/kok mRrjnkR;k
vkgsr-

ojhy foospuko:u vls fun’kZukl ;srs dh] vfookfgr vkf.k fo/kok


oxkZP;k rqyusr fookfgr oxkZph la[;k lokZf/kd vkgs-

27
lkj.kh Øa- & 7

O;olk;

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- ukSdjh 15 25-00
2 mn;ksx 07 11-06
3 brj 38 63-3
,dq.k 60 100

ojhy lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


lokZf/kd mRrjnkrs 38 vlwu R;kps ’ks- iz- 63-3 VDds ,o<s
vkgsr-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs dh] mn;ksx dj.kkjs


mRrjnkR;kP;k rqyusr brj O;olk; dj.kkÚ;kapk la[;k lokZf/kd
vkgsr-

28
lkj.kh Øa- & 8

ekfld mRiUu

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- 3000 & 5000 27 45-00
2 6000 & 10]000 12 20-00
3 10]000 & 20]000 02 03-06
4 dkghp ukgh 15 25-00
,dq.k 60 100

29
mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 27
Eg.kts 45-00 VDds mRrjnkR;kP;k mRiUu 3000 & 5000 ,o<s
vkgsr- rj 2 Eg.kts 3-6 VDds mRrjnkR;kaps 20]000 is{kk vf/kd
mRiUU vl.kkjs vkgsr-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs dh] ekfld mRiUukPkk oxZ


3000&5000 : brj fderhP;k rqyusr lokZf/kd vkgsr-

;ko:u vls Eg.krk ;sbZy dh] lokZf/kd 3000 rs 5000 :i;s i;Zr
ekfld mRiUu vl.kkÚ;k mRrjnkR;k xVkr lgHkkxh vkgsr-

vkÑrh Øa- &01

ekfld mRiUu n’kZfo.kkjk LraaHkkys[k

30
izek.k ¾ 1 lseh ¾ 5 mRrjnkrs

60
55
50
45
40
35 45%
30 20% 3000&5000
25 25%
20 6000&10000
15 3.6%
10
5 10]000&20]000
0
;k is{kk vf/kd

lkj.kh Øa- & 9

o;

31
v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-
izek.k
1- 18 & 20 o"kZ 01 01-06
2 20 & 25 o"kZ 03 05-00
3 25 & 30 o"kZ 21 35-00
4 30 o"kkZ is{kk vf/kd 35 58-03
,dq.k 60 100

ojhy lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 1


Eg.kts 01-6 VDds mRrjnkrs R;kps 18&20 o;ksxVkrhy vkgsr-
rj 3 Eg.kts 5 VDds 20&25 o;ksxVkrhy vkgsr- rj 12 Eg.kts 35
VDds gs 25&30 o;ksxVkrhy vkgsr vkf.k 35 mRrjnkrs lokZf/kd
vlqu R;kps ’ks- izek.k 58-3 VDds ,o<s vkgsr- rlsp lokZr deh
gs 18 rs 20 ;k o;ksxVkrhy vkgs-

ojhy foospuko:u vls Eg.krk ;sbZy dh] 18 rs 20 o;ksxV


mRrjnkR;kP;k rqyusr 30 o"kkZis{kk tkLr o; vl.kkÚ;k
o;ksxVkrhy mRrjnkR;k lokZf/kd vkgs-

32
lkj.kh Øa- & 10

dqVqackpk izdkj

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- la;qDr 14 23-03
2 foHkDr 46 76-06
,dq.k 60 100

ojhy lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 14


mRrjnkrs Eg.kts 23-03 VDds gs la;qDr dqVqac i/nrhrhy
vkgsr- rj 46 Eg.kts 76-06 VDds mRrjnkR;k efgyk g;k foHkDr
dqVwac i/nrhrhy vkgsr-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs dh] lokZf/kd mRrjnkrs foHkDr


dqVwac izdkjkrhy vkgs-

33
lkj.kh Øa- & 11

dqVqac lnL; la[;k

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- 1&2 12 20-00
2 2&3 26 43-03
3 4&5 11 18-03
4 6&8 10 16-06
5 8 is{kk vf/kd 01 01-06
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 26


dqVwac lnL; la[;k lokZf/kd vlqu R;kps ’ks- iz- 43-3 ,o<s vkgs-
rj 1 Eg.kts 1-6 VDds dqVqac la[;k deh vkgs-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksr dh] 26 Eg.kts 43-3 VDds


mRrjnkrs 2&3 dqVwac lnL; la[;k gh 8 is{kk vf/kd dqVqac
lnL;P;k rqyusr tkLr la[;sus vkgsr-

34
lkj.kh Øa- & 12

dqVqac lnL; O;olk;

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- ukSdjh 31 51-06
2 ’ksrh 02 03-03
3 gkretqjh 14 23-03
4 ’ksretqjh & &
5 ?kjdke 06 10-00
6 dqVhj mn;ksx 07 11-06
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 31


Eg.kts 51-6 VDds mRrjnkR;kiSdh dqVwac lnL; gs ukSdjhyk
vkgsr- vkf.k lokZr deh 2 Eg.kts 03-3 VDds ,o<s vkgsr-

35
ojhy foopsuko:u vls Li"V gksrs dh] ’ksrh O;olk; dj.kkÚ;k
dqVwac lnL;kapk rqyusr ukSdjh O;olk; dj.kkÚ;k dqVwac
lnL;kaph la[;k lokZf/kd vkgsr-

lkj.kh Øa- & 13

ekfld mRiUu ¼dkSVqafcd lnL;kps½

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- 1000 & 5000 12 20-00
2 5]000 & 10]000 29 48-03
3 10]00 & 15]000 09 15-00
4 15]000 & 20]000 04 06-06
5 20 is{kk tkLr 06 10-00
,dq.k 60 100

36
mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]
lokZf/kd 29 Eg.kts 48-03 VDds mRrjnkR;kP;k dkSVqafcd
lnL;kaps ekfld mRiUu 5000 & 10]000 ,o<s vkgs- 04 Eg.kts 6-
6 ,o<s lokZr deh 15]000 mRiUu ?ks.kkjs mRrjnkR;kaps
dqVwac lnL; vkgsr-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs dh] mRrjnkR;kaP;k 15]000


ekfld mRiUu ?ks.kkÚ;k dqVwac lnL;kP;k rqyusr dqVwac
lnL;kaps 5]000 & 10]000 ekfld mRiUu ?ks.kkÚ;k
mRrjnkR;kP;k la[;k lokZf/kd vkgsr-

lkj.kh Øa- & 14

dkSVwafcd xjtk iw.kZ gksrkr dk\

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- gks; 51 85-00

37
2 Ukkgh 09 15-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


lokZf/kd mRrjnkrs 51 Eg.kts ’ks- iz- 85 VDds ,o<s vkgsr- rlsp
09 Eg.kts 15 VDds gs deh vkgs- ojhy Li"Vdj.kkus vls Li"V
gksrs ,dq.k mRrjnkR;kiSdh] lokZr tkLr la[;k gh dkSVqafcd xjtk
iw.kZ gksrkr Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;kaph vkgs-

;ko:u vls fun’kZukl ;srs dh] cpr xVlnL; cuY;keqGs vkfFkZd


cpr gksrs- vkfFkZd enr gksrs- ;sowu nSuafnu xjtk iw.kZ djrk
;srkr- vls Eg.k.kkÚ;k lokZf/kd mRrjnkR;k vkgs-

lkj.kh Øa- & 15


38
lkfey gks.;klkBh dks.kkdMwu izsj.kk feGkyh

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- ’kstkÚ;kdMwu 31 51-06
2 fe=kdMwu 06 10-00
3 Xkzkeiapk;r dMwu 01 01-06
4 iapk;r dMwu & &
5 Ckpr xV v/;{kkdMwu 22 36-06
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 31


vlwu R;kps ’ks- iz- 51-06 VDds ,o<s vkgs-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs xzkeiapk;r dMwu izsj.kk


feGkY;k Eg.k.kkÚ;kP;k rqyusr ’kstkÚ;kadMwu cpr xVkr lkfey
gks.;klkBh izsj.kk feGkyh Eg.k.kkjss mRrjnkrs lokZf/kd vkgsr-

vkÑrh Øa- & 02

39
lkfey gks.;klkBh dks.kkdMwu izsj.kk feGkyh gs
n’kZfo.kkjh ’k`a[kkys[k

izek.k ¾ 1 lseh ¾ 5 mRrjnkrs

60
55
50
45
40
51.06%
35
30 36.06%
25 'kstkjkdMwu
20
15 10% fe=eaMGhdMwu
10 1.6%
5 xzkeiapk;rhdMwu
cpr xV v/;{kkdMwu
0

40
lkj.kh Øa- & 16

dks.kR;k ;a=.ksr LFkkiu >kyk-

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- iapk;r lehrh 06 10-00
2 Loa;lsoh laLFkk 54 90-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 54


Eg.kts 90 VDds efgykaukpk cpr xV LFkkiu >kyk-

ojhy lkj.kho:u vls Li"V gksrs 06 Eg.kts 10 VDDs xVkrhy


efgysP;k rqyusr lokZf/kd 54 Eg.kts 90 VDds lokZf/kd
mRrjnkR;kpk xV Loa;lsoh laLFkk ;a=.ksuh LFkkiuk >kyk
vkgsr-

41
lkj.kh Øa- & 17

xVkr lgHkkxh >kY;kpk dkyko/kh

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- 6 efg- 12 efgus & &
2 1&2 o"kZ 04 06-6
3 2&3 o"kZ 17 28-3
4 3&4 o"kZ 15 25-00
5 4 o"kZ is{kk vf/kd 24 40-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 24


Eg.kts 40 VDds mRrjnkrs g;k 4 o"kZ is{kk vf/kd o"kZ >kysys
vkgsr- rj 1 & 2 o"kZ >kysys mRrjnkrs gs deh vkgsr-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs 24 mRrjnkrs lokZf/kd vlqu 1&2


o"kZ vl.kkÚ;k mRrjnkR;kP;k rqyusr 4 o"kZ is{kk tkLr o"kZ
dkyko/kh >kysys mRrjnkrs lokZf/kd vkgsr-

42
lkj.kh Øa- & 18

cpr xV LFkkiuk

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- 2011 36 60-00
2 2012 22 36-06
3 2013 00 00-00
4 2014 01 01-06
5 2015 01 01-06
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


lokZf/kd mRrjnkrs 36 vlqu R;kps ’ks- iz- 60 ,o<s vkgsr-

43
ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs dh] brj o"kkZP;k rqyusr
2011 ;k o"khZyk mRrjnkR;kaPkh la[;k cpr xVkph LFkkiu
dj.;klkBh lokZf/kd vkgsr-

lkj.kh Øa- & 19

dk;Zi/nrh

fnysY;k ekfgrhuqlkj efgyk cpr xVke/;s R;kaph


dk;Zi/nrhph ekfgrh [kkyhy izek.ks ?ksryh-

lkajk’k %&mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60


mRrjnkR;kiSdh] lokZf/kd mRrjnkR;kauh lokZuh lokZuqers cpr
xVkr dk;Zi/nrh pkyrs- 60 vlwu R;kaps ’ks- iz- 100 VDds ,o<s
vkgsr-
44
fu"d"kZ %&loZ mRrjnkR;kauh lokZP;k erkauh dk;Zi/nrh
Bjoysyh vkgs-

lkj.kh Øa- & 20

cpr Lrj

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- v/;{k 04 06-06

45
2 lfpo 04 10-00
3 dks"kkxkj 48 80-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 48


lokZf/kd vlwu 80 VDds gs ’ks- izek.k vkgsr- rlsp 2 Eg.kts 03-3
’ks- iz- gs deh mRrjnkrs vkgsr-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs dh] dks"kkxkj LFkj


mRrjnkR;kP;k rqyusr lnL; LFkj la[;k tkLr vkgsr-

lkj.kh Øa- & 21

46
lnL; cuo.;kps dkj.k

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- vkoM vlY;keqGs 09 15-00
2 vkfFkZd vMp.kheqGs 50 83-03
3 brj dkj.kkLro 01 01-06
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 50


mRrjnkrs vlqu R;kps ’ks- iz- 83-3 VDds ,o<s vkgsr-

ojhy Li"Vhdj.kkrwu vls y{kkr ;srs dh] brj dkj.kkaP;k rqyusr


vkfFkZd vMp.kheqGs lnL; cu.;kps dkj.k vl.kkÚ;k efgykaph
la[;k lokZf/kd vkgsr-

47
lkj.kh Øa- & 22

vkfFkZd fLFkrh

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- dedqor 06 10-00
2 Pkkaxyh 21 35-00
3 Lkk/kkj.k 33 55-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


R;kiSdh lk/kkj.k vkfFkZd fLFkrh vlysys mRrjnkrss 33 vlqu 55
VDds R;kps ’ks- iz- vkgs-

ojhy Li"Vhdj.kkus vls Li"V gksrs dh] cpr xVkr vkfFkZd fLFkrh
dedqor vlysY;k mRrjnkR;kP;k rqyusr lk/kkj.k fLFkrh vlysY;k
mRrjnkR;k lokZf/kd vkgsr-

48
lkj.kh Øa- & 23

cpr vMp.kh ¼leL;k½

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- gks; 13 21-00
2 Ukkgh 47 78-03
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


lokZf/kd mRrjnkrs 47 vlqu R;kps ’ks- iz- 78-03 VDds ,o<s
vkgsr-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs- leL;k ukgh Eg.k.kkÚ;kP;k


rqyusr cpr xV LFkkiu dj.;klkBh vMp.kh ;srkr- Eg.k.kkÚ;k
mRrjnkR;kaph lokZf/kd la[;k vkgs-

49
lkj.kh Øa- & 24

vlY;kl dks.kR;k vMp.kh

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- dkSVqafcd 09 13-03
2 vkfFkZd 20 28-03
3 Lkkekftd 03 05-00
4 jktdh; & &
5 dks.kR;kp ukgh 28 38-03
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 28


mRrjnkR;k vlqu R;kps ’ks- iz- 38-03 VDds ,o<s vkgs-

ojhy Li"Vhdj.kkus vls Li"V gksrs dh] lkekftd vMp.kh vlysY;k


mRrjnkR;kaP;k rqyusr dks.kR;kp vMp.kh ukgh Eg.k.kkpk
efgyk lokZf/kd vkgsr-

50
lkj.kh Øa- & 25

ykHk feGkyk dk;\ dks.krk ?ksryk

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- cpr dj.ks 04 07-00
2 dtZ feGfo.ks 06 10-00
3 vkfFkZd n`"V;k ykHk iw.kZ 50 83-00
?ks.ks
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


lokZf/kd mRrjnkrs lokZf/kd 50 vlwu ’ks- iz- 83 VDds ,o<;k
efgyk vkgsr-
51
rlsp deh Eg.kts 06 vlqu R;kps ’ks- iz- 10 ,o<s vkgsr- ojhy
lkj.kho:u vls Li"V gksrs dh] lokZr tkLr izek.k vkfFkZd ykHk
?ks.kkjs mRrjnkR;kaps vkgsr-

Eg.ktsp vls Li"V gksrs cpr xVkr iw.kZi.ks efgyk vkfFkZd


n`"V;k ykHk ?ksrkr- vls gs lR; vlwu rs fln~/k Bjrs-

vkÑrh Øa- & 03

ykHk n’kZfo.kkjk orqZGkys[k

52
izek.k 1 va'k & 6 mRrjnkrs

70
100 cpr dj.ks

dtZ feGfo.ks
830

vkfFkZdn`"V;k ykHk
iq.kZ ?ks.ks

lkj.kh Øa- & 26

53
ykHk ?ksrkuk vkysY;k vMp.kh dks.kR;k

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- ppkZ l=kckcr 01 01-06
2 cWdsP;k O;ogkjkckcr 08 13-03
3 dkxn i=kckcr 27 45-00
4 dks.kR;kgh ukgh 24 40-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


ykHk ?ksrkuh vkysY;k vMp.kh dks.kR;kp ukgh Eg.k.kkjs
lokZf/kd mRrjnkrs 24 vlqu R;kps ’ks- iz- 40 VDds vkgsr-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs- ykHk ?ksrkuh vMp.kh ppkZ


l=kckcr vMp.kh ;srkr vls Eg.k.kkÚ;kP;k rqyusr ukgh ;sr
Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;kph la[;k lokZf/kd vkgs-

54
lkj.kh Øa- & 27

cprh O;frfjDr dks.krs dk;ZØe ?ksrys

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- izf’k{k.k 03 05-00
2 mn;ksx & &
3 dks.krsgh ukgh 57 95-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


lokZf/kd mRrjnkrs cprh O;frfjDr dks.krsp dk;ZØe ?ksrys ukgh
Eg.k.kkjs 57 vlwu R;kps ’ks- iz- 95 VDds ,o<s vkgs-

ojhy Li"Vhdj.kkus vls y{kkr ;srs dh] izf’k{k.k dk;ZØe gksrkr


Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;kP;k rqyusr dks.krsgh dk;ZØe cprhr
O;frfjDr gksr ukgh Eg.k.kkjs mRrjnkrs lokZf/kd vkgsr-

55
lkj.kh Øa- & 28

dk;ZØe ?ksrY;kpk O;fDreRokoj dks.krk izHkko


iMyk

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- Pkakxyk 45 75-00
2 okbZV 15 25-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


O;DrheRokoj pkaxyk ifj.kke iMyk- vls Eg.k.kkjs mRrjnkrs 45
vlqu R;kps ’ks- izek.k 75 VDds ,o<s vkgs-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksr dh] dk;ZØe ?ksrY;kps


O;fDreRokoj okbZV izHkko iMY;k Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;kaP;k
pkaxyk izHkko iMyk Eg.k.kkjs mRrjnkrs gs lokZf/kd vkgs-

56
lkj.kh Øa- & 29

cpr xVkeqGs fLFkrh lq/kkjyh xsyh dk;\

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- gks; 57 95-00
2 Ukkgh 03 05-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] cpr


xVkeqGs fLFkrh lq/kkjyh xsyh Eg.k.kkjs mRrjnkrs 57 vlqu
R;kps ’ks- iz- 95 VDds ,o<s vkgs-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs dh] fLFkrh ukgh lq/kkjY;k


Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;kP;k rqyusr lokZf/kd la[;k cpr xVkeqGs
fLFkrh lq/kkjyh xsyh Eg.k.kkÚ;k vkgsr-

57
lkj.kh Øa- & 30

l/;k miØe pkyq vkgs dk\

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- gks; 09 15-00
2 Ukkgh 48 80-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 48


efgyk vlqu R;kps ’ks- iz- 80 VDds ,o<s vkgsr- rlsp rj
dehr&deh 9 Eg.kts 15 VDds vkgsr-

58
ojhy foospuko:u vls Li"V gksr dh] l/;k miØe pkyq ukgh vkgs
Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;kP;k rqyusr pkyq vkgs Eg.k.kkÚ;k lokZr
vf/kd izek.kkr vkgsr-

lkj.kh Øa- & 31

dks.krs miØe vkgs

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- x`gmn;ksx & &
2 f’ko.kdke & &
3 dqVhj mn;ksx & &
4 O;ktnjkoj iSls ns.ks 21 35-00
59
5 dks.krsgh ukgh 39 65-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


lokZf/kd mRrjnkrs 39 vlwu R;kps ’ks- iz- 65 VDds ,o<s vkgs-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs- O;ktnjkoj iSls ns.ks g;k


miØekP;k rqyusr nqljs dks.krsgh miØe gksr ukgh Eg.k.kkÚ;k
mRrjnkR;k lokZf/kd vkgsr-

lkj.kh Øa- & 32

vki.k lgHkkxh vlrk dk;\

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


60
izek.k
1- gks; 32 53-03
2 Ukkgh 28 46-06
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] cpr


xV midzekr lgHkkxh vl.kkjs mRrjnkrs 32 vlqu R;kps ’ks- iz-
53-3 ,o<s vkgsr-

ojhy Li"Vhdj.kkus vls Li"V gksrs dh] lgHkkxh gksr ukgh


Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;kaP;k rqyusr miØekr lgHkkxh gksrs
Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;kaph la[;k lokZf/kd vkgsr-

61
lkj.kh Øa- & 33

miØe ?ksrkuk leL;k HksMlkorkr dk\

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- dqVaqckdMs nqyZ{k gksrs & &
2 Ckpr xV lnL;k osGsoj iSls nsr 10 16-06
ukgh
3 dks.kR;kgh ukgh 50 83-03
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 50


mRrjnkR;k vlwu R;kps ’ks- iz- 83-03 VDds ,o<s vkgsr-

ojhy foopsuko:u vls Li"V gksrs dh] cpr xV lnL;k osGsoj iSls
nsr g;k leL;kP;k rqyusr miØe ?ksrkuh dks.kR;k leL;k
HksMlkor ukgh Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;k lokZf/kd vkgs-

62
lkj.kh Øa- & 34

miØekr lgHkkxh >kY;kus dks.krh izxrh >kyh

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- vkfFkZd izxrh 54 90-00
2 dkSVwafcd izxrh 05 08-03
3 Lkekftd izxrh & &
4 oS;fDrd izxrh 01 01-06
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] cpr


xVkr lgHkkxh >kY;kus izxrh >kyh vls Eg.k.kkjs mRrjnkrs 54
vlqu R;kps ’ks- iz- 90 VDds vkgs-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs] oS;fDrd izxrh >kysY;kP;k


rqyusr vkfFkZd izxrh >kyh cpr xVkr lgHkkxkeqGs vls
Eg.k.kkjs mRrjnkrs lokZf/kd vkgsr-

63
lkj.kh Øa- & 35

izxrhr ok< d’kh >kyh

lkjka’k %&

loZ60 mRrjnkR;kph cpr xVkr lgHkkx lnL;keqGs izxrhr


ok<>kyh-

fu"d"kZ %&

loZp mRrjnkrs cpr xVkps lnL; cuY;keqGs izxrhr ok<>kyh


Eg.k.kkjs 100 VDds vkgsr-

64
lkj.kh Øa- & 36

cpr xVkr lkfey >kY;kus Kku ok<ys dk\

lkjka’k %&

loZp mRrjnkR;kps cpr xVkr lkfey >kY;kus 100 VDds Kku


ok<ys vkgs-

fu"d"kZ %&

cpr xVkr lkfey >kY;keqGs efgykps lokZf/kd Kku ok<ys vkgs-

65
lkj.kh Øa- & 37

d’kkizdkjs Kku ok<ys

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- Lkaf[;dh Kku 03 05-00
2 fu.kZ; ?ks.;kps Kku 06 10-00
3 brj & &
4 ;kiSdh loZp 51 85-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 51


okjaokfjrk vkgs R;kps lokZf/kd ’ks- izek.k 85-00 VDds vkgs-

66
ojhy foospuko:u vls Li"V gksr dh] brj Kku ok<ys Eg.k.kkÚ;k
mRrjnkR;kP;k rqyusr loZp izdkjs Kku ok<ys Eg.k.kkjs
mRrjnkrs lokZf/kd vkgsr-

lkj.kh Øa- & 38

vkfFkZd fu.kZ; ?ks.;kph la/kh feG.ks

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- gks; 57 95-00
2 Ukkgh 03 05-00
,dq.k 60 100

67
mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 57
gs vkfFkZd fu.kZ; ?ks.;kph la/kh ?ks.kkjs vlqu R;kps ’ks- iz-
95-00 VDds ,o<s vkgsr- rlsp 03 Eg.kts 05 VDds gs la/kh u
?ks.kkjs vkgsr-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs dh] vkfFkZd fu.kZ; u ?ks.kkÚ;k


is{kk la/kh ?ks.kkjs lokZf/kd vkgsr-

lkj.kh Øa- & 39

efgykdMs c?k.;kpk n`f"Vdks.k cnyyk dk;\

v-Øa- izfrlkn oxZ Okkjaokfjrk’ks-


izek.k
68
1- gks; 57 95-00
2 Ukkgh 03 05-00
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh]


c?k.;kpk n`f"Vdks.k cnyyk Eg.k.kkÚ;k lokZf/kd mRrjnkR;k 57
vlqu ’ks- iz- 95 VDds ,o<s vkgs-

ojhy foospuko:u vls Li"V gksrs- vkfFkZd izxrheqGs c?k.;kpk


n`f"Vdks.k ukgh cnyyk vls Eg.k.kkÚ;k 3 mRrjnkR;kP;k rqyusr
c?k.;kpk n`f"Vdks.k cnyyk vkgs- vls Eg.k.kkÚ;kph lokZf/kd
la[;k vkgsr-

lkj.kh Øa- & 40


69
n`f"Vdks.k d’kk izdkjs cnyyk

v-Øa- izfrlkn oxZOkkjaokfjrk’ks-


izek.k
1- dqVwackr yksd tkLr egRo & &
nsow ykxyh
2 Lkektkr eku lUeku ok<yk 06 10-00
3 vkRefo’okl cGkoyk] vkfFkZd 05 08-03
fu.kZ; gks.;kl enr >kyh
4 ;kiSdh loZp 49 81-06
,dq.k 60 100

mijksDr lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 60 mRrjnkR;kiSdh] 49


Eg.ktsp 81-6 VDds gs tkLr izek.kkr vkfFkZd enr ?ks.;kl enr
>kysyh vkgs-

ojhy lkj.kho:u vls Li"V gksrs dh] lokZf/kd mRrjnkR;kauk]


dqVwackr yksd tkLr egRo nsow ykxyh] Lkektkr eku lUeku
ok<yk] vkRefo’okl cGkoyk] vkfFkZd fu.kZ; gks.;kl enr >kyh-
;kiSdh loZp izdkjs n`f"Vdks.k cnyk Eg.k.kkjs lokZf/kd
mRrjnkrs vkgs--

70
loZlkekU; fu"d"kZ %&
 lokZf/kd mRrjnkrs gs fganq /kekZrhy vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;k f’kf{kr vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;kauh mPp ek/;fed Lrjkps f’k{k.k
?ksrysys vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;k brj ekxkloxhZ;krhy vkgsr
 lokZr vf/kd mRrjnkR;k g;k oSokfgd vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;k brj O;olk; dj.kkÚ;k efgyk vkgssr-
 lokZf/kd mRrjnkR;kps ekfld mRiuu 3000&5000 :i;s
vl.kkjs vkgsr-
 lokZf/kd la[;us 30 o"kkZis{kk tklr o;krhy efgyk vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;k foHkDr dqVqqackrhy vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;k 2&3 oxkZrhy dqVqac lnL; la[;k
vkgs-
 lokZf/kd mRrjnkrs dqVwac lnL; O;olk; ukSdjh dj.kkjs
vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;k g;k dkSVaaaqfcd 5000&10]000 :
ekfld mRiUu vl.kkÚ;k vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;k cpr xV lnL; cuY;keqGs dkSVqafcd
xjtkiw.kZ gksrkr Eg.k.kkÚ;k vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;k ’kstkÚ;kdMwu izsj.kk feGkyh
Eg.k.kkÚ;k vkgsr-

71
 lokZf/kd mRrjnkR;k Loa;lsoh laLFkk ;a=.ksus xV
LFkkiu >kysY;k vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;k 4 o"kkZ is{kk vf/kd o"kZ dkyko/kh
>kysY;k efgyk ;k xVkr lgHkkxh vkgsr-
 cpr xV miØekr lokZf/kd 2011 ;k o"kkZyk xV LFkkiuk
>kY;kys vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkrs iw.kZ 60 lokZuqers dk;Zi/nrhrhy
vkgsr-
 cpr xVkr fLFkj lokZf/kd la[;k gh lnL;kph vkgs-
 xV lnL; cuU;kps dkj.k vkfFkZd vMp.k vlysY;k lokZf/kd
mRrjnkrs vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;k vkfFkZd fLFkrh lk/kkj.k oxZ
vlysY;k xV lnL;k vkgsr-
 miØekr dks.kR;kgh vMp.kh ukgh Eg.k.kkÚ;k lokZf/kd
mRrjnkrs vkgsr-
 cpr xVekQZr cgqrka’k la[;k vkfFkZd n`"V;k iw.kZ ykHk
?ksr Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;kph vkgsr-
 cpr xVkr ykHk ?ksrkuk vkysy;k vMp.kh dkxni=kckcr
lokZr tkLr vlrs vls Eg.k.kkÚ;k lokZf/kd mRrjnkR;k
vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;kuh cprh O;frfjDr dks.krsp dk;Zdze
?ksr ukgh Eg.k.kkÚ;kaph la[;k tkLr vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkR;kauk dk;Zdze ?ksrY;kus
O;fDreRokoj pkaxys izHkko iMyk vls Eg.k.kkÚ;k
vkgsr-
72
 cpr xVkeqGs fLFkrh lq/kkjY;k xsyh Eg.k.kkÚ;k
lokZf/kd 95 VDds mRrjnkR;k vkgsr-
 cpr xVkr nqljs midze l/;k pkyq ukgh Eg.k.kkÚ;k
lokZf/kd 80 VDds mRrjnkR;k vkgsr-
 midze ?ksr vlrkauh lokZf/kd mRrjnkR;k lgHkkx
?ks.kkÚ;k vlrkr-
 midze ?ksrs rsOgk dks.kR;kp leL;k HksMlkor ukgh vls
lger vl.kkjs lnL; mRrjnkrs tkLr vkgsr-
 cpr xVkr lgHkkx >kY;kus vkfFkZd izxrh >kyh vls
Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;k g;k lokZf/kd la[;us vkgsr-
 lokZf/kd mRrjnkrs laiw.kZ cgqerkus cpr xV lnL;keqGs
izxrhr ok<>kyh Eg.k.kkÚ;k vkgsr-
 cpr xVkr lkehy >kY;kus lokZf/kd iw.kZ Kku ok<ys dls
Eg.k.kkÚ;k mRrjnkR;k vkgsr-
 lokZr tkLr Kku ok<ys lkaf[;dh Kku] fu.kZ; ?ks.;kps Kku]
brj O;ogkfjd oSxsjs Kku ;kiSdh loZp Eg.k.kkÚ;k
lkoZf/kd mRrjnkR;k vkgsr-
 vkfFkZd fu.kZ; ?ks.;kph la/kh feGkyh vls lger vl.kkjs
lokZf/kd mRrjnkrs vkgsr-
 vkfFkZd izxrheqGs cpr xVkrhy lnL;kaps lektkps
R;kap;k c?k.;kpk n`f"Vdks.k ldkjkRed >kyk vls lger
vl.kkjs 95 VDds mRrjnkrs lokZf/kd la[;sus vkgsr-
 n`f"Vdksu loZp izdkjs cnyyk Eg.kts dqVwackr eku
lUeku ok<yk] vkRefo’okl cGkoyk] lektkr eku lUeku

73
ok<ys vkfFkZd fu.kZ; ?ks.;kph la/kh lokZf/kd la[;sus
mRrjnkR;kaps er lger vkgsr-

izeq[k fu"d"kZ

 v/;;ukrhy lokZf/kd mRrjnkrs gs izkS<koLFksrhy vkgsr


R;kps ’ks- iz- 58-043 VDds vkgsr-

 v/;;ukrhy lokZf/kd mRrjnkrs gs fookfgr oxkZrhy vkgs


R;kps ’ks- izek.k 80 VDds vkgsr-

74
 v/;;ukr lokZf/kd f’k{k.k Lrj gk mPp ek/;fed oxkZrhy vkgs-

 v/;;ukr cgqrka’k mRrjnkR;k g;k brj dke ?kjdke dj.kkÚ;kph


la[;k tkLr vlqu 38 vlqu 63-3 VDds vkgsr-

 cpr xV midzekus lokZf/kd mRrjnkR;kP;k dkSVqafcd xjtk


iq.kZ gks.;kl enr gksrs- R;kpss ’ks- iz- 85 VDds vkgs-

 v/;;ukrhy cpr xV dk;Zdzekr ?ksrY;kpk lokZf/kd 75 VDds


pkaxyk izHkko O;fDreRokoj iMyk vkgs-

 cpr xVkeqGs mRrjnkR;kauh 95 VDds fLFkrh lq/kkjyh


vkgsr-

 v/;;ukrhy lokZf/kd 100 VDds efgykaps Kku cpr xVkr


lkehy >kY;kus ok<ys-

 v/;;ukrhy lokZf/kd mRrjnkR;k g;k midzekeqGs 90 VDds


vkfFkZd izxrh >kysY;k vkgs-

 vkfFkZd fu.kZ; ?ks.;kph la/kh lokZf/kd 95 VDds iz/kku


>kyh-

midYiukpk iMrkGk

75
midYiuk %& 1

cpr xVkr lekfo"V >kY;kus efgykapk vkRefo’ok;l nq.kkoyk


vkgs-

gh midYiuk lR; fl/n >kY;kps fnlrs- dkj.k ¼lkj.kh Øa- 35½


uqlkj 100 VDds efgykaps Kku ok<ys vkgs- rlsp lkj.kh dz- &
35 uqlkj R;kaph 90 VDds vkfFkZd izxrh >kyh vkgs vkf.k lkj.kh
dza- & 37 uqlkj R;kP;k O;ogkjhd] lkaf[;dh; fu.kZ;kd Kku 85
VDds izek.kkr ok<ys-

midYiuk %& 2

vkfFkZd fLFkrh o cpr xV ;kapk ijLij laca/k vkgs-

cpr xVkr mRrjnkR;kaph vkfFkZd fLFkrh lq/kkjyh gh midYiuk


lR; Bjyh gs dkj.k lkj.kh dz& 28 uqlkj 95 VDds fLFkrh lq/kkjyh
;ko:u gh midYiuk fl/n >kY;kps fnlrs-

midYiuk %& 3

cpr xVkrhy lekos’kkeqGs ;k efgykadMs c?k.;kpk


n`f"Vdks.k ldkjkRed >kyk-

gh midYiuk lR; fl/n >kY;kps fnlrs- dkj.k ¼lkj.kh Øa- 38½ uqlkj
efgykaph vkfFkZd izxrh lq/kkjyh R;keqGs R;kaP;kdMs
c?k.;kpk n`f"Vdks.k ldkjkRed 95 VDds izfrlkn feGkyk vkgs-
Eg.kwu fg midYiuk lR; Bjrs-

76
lqpuk o f’kQkj’kh

 cpr xVkP;k ek/;ekrwu izf’k{k.k midzekr tkLrhr tkLr


jkcfo.;kr ;kos-
 v’kk miØeke/kwu fujk/kkjh fL=;kauk jkstxkj feGw ’kdsy
vlk iz;Ru dsyk tkok-
 xV lnL;kauh osGsoj dtkZps O;kt ns.;kr ;kos- dkj.k R;kps
ifj.kke cWdsP;k O;ogkjkr vMp.k ;s.kkj ukgh-
 Loa;gk;rk efgykeaMGkus cpr xVkr ’kS{kf.kd] vkfFkZd]
lkekftd] O;kogkfjd fodklkRed iw.kZi.ks ykHk ?;kosr-
 Ckpr xVkr efgyk lnL;kauh xVckth d: u;sr-
 xV lnL;kauh iw.kZ fodkl ?kMowu vk.k.;kr lnSo iz;Ruf’ky
jgkos-
dkj.k loZp lnL;kauk R;kapk lnL;kauk laiw.kZ n`"Vhus
Qk;nk feGsy vkf.k dqBY;kp leL;kauk leksjs tkos ykx.kkj
ukgh-

77
la’kks/kukP;k e;kZnk o vMp.kh %&

e;kZnk %&

1- efgyk cpr xV lnL;k ;k fo"k;h la’kks/ku djrkuk R;kaph


eqyk[kr ?ksrkauh iz’ukoyh lqph Hkj.;klkBh] R;kapk
osG feG.;klkBh e;kZfnr osGsph fuoM djkoh ykxyh-
2- rlsp izR;sd mRrjnkR;k’kh laokn lk/krkuk Hkk"kspk vkf.k
’kCnkapk ;ksX; okij djkok ykxr-

vMp.kh %&

efgyk cpr xV lnL;k ;k xzke fiiGk {ks= gs vlqu rsFkhy


efgyk tkLr izek.kkr brj O;olk; dj.kkÚ;k vkgsr- Eg.kwu
R;keqGs R;kauk {ks=dk;kZP;k osGsyk R;k mifLFkr jgkr
uOgR;k Eg.kwu vusd vMp.kh vkY;k-

78
R;keqGs okjaokj R;kauk HksVkos ykxr gksrs- ,d
mRrjnkRkh HksVyh rj nqljh HksVr uOgrh Eg.kwu iz’ukoyh
Hkj.;kl vMp.k ;sr gksrh-

lanHkZ xzaFk lqph


v-Ø ys[kdkps iqLrdkps uko izdk’ku&o"kZ
uko vko`Rrh
1 izk- MkW- Hkkjrh; lekt Lojpuk Jh lkbZukFk 2005
vkxykos vkf.k leL;k izFke vko`Rrh
izfni
2- izk- vyks.kh Lkkekftd la’kks/ku i)rh Jh-lkbZukFk
MkW- izdk’ku] /kjeisB]

79
cks/kudj lqf/kj ukxiqj]
Tkkusokjh
2007&08
3- izk- vgqtk jke Lkkekftd vuqla/kku
4- izk-cks/kudj izkR;f{kd lkekftd lkbZ izdk’ku
lq/khj la’kks/ku ukxiwj-
izk-esJke 1995
lqjs’k

5- izk- Lkkekftd la’kks/ku i)rh fo|k izdk’ku ukxiwj-


HkkaMkjdj lu 1996
iq-y
6 izk- eqyk.kh Efgyk Lo;algk¸;rk cpr nRrk=; x- ik"Vs
,l-;q xV Mk;eaM
lnkf’ko isB iq.ks&3
7 ^^tYgk xzkeh.k fodkl 17 rs 19 tqu 2005
;a=.kk ukxiwj Lo;alsoh
laLFkk Lo;lgk¸;rk cpr
xVk}kjs vk;ksftr fodkl
izn’kZuh** ¼ekfgrh
iqLrhdk½
8 ^^yksder^^ orZeku i=
¼l[kh efgyk cpr
xVklkBh jkcfoysys
fodklkRed m|ksx

80
ekfgrh ½

iq#’kksRre FkksVs lektdk;Z egkfo|ky;] ujlkGk jksM]


ukxiwj--
fo"k;%& ^^rktckx ifjljkorhy efgyk cpr xVkph dk;Zi/nrh o
l|kfLFkrh vkf.k R;kpk efgykaP;k l{kehdj.kkoj iMysY;k
izHkkokps v/;;u**

eqyk[kr vuqlwph
ekxZn’kZd l= la’kks/kudrhZ
izk- MkW- nsokuan fxjMdj lj 2018&19 vkns”k vadq”k
>kMs
fi;q’k fHkejkoth
dksa<kxqysZ

mRrjnkR;kps uko%&
mRrjnkR;kpk iRrk %&
v- fooj.k Lra Lak Lka
dz Lak
oS;fDrd ekfgrhps v/;;u
1- mRrjnkR;kpk /keZ

81
1½ fganq 2½ eqfLye 3½ ckS/n
2- ’kS{kf.kd ntkZ
1½ f’kf{kr 2½ vf’kf{kr
3- f’kf{kr vlY;kl f’k{k.k
1½ izkFkfed 2½ mPp ek/;fed 3½
egkfo|ky;hu
4- Tkkr oxZokjh \
1½ vuqlwfpr tkrh 2½ vuqlqfpr tekrh
3½ Hk-tk-fo-tk
4½ brj ekxkkloxhZ; 5½ [kqyk
5 oSokfgd ntkZ
1½ fookfgr 2½ vfookfgr 3½ fo/kok
4½ ?kVLQksV
6- mRrjnkR;kpk O;olk; \
1½ ukSdjh 2½ mn;ksx 3½ brj
7- Rkqeps ekfld mRiUu \
1½ 3000&5000 2½ 6000&10000
3½ 10&20]00
4½ ;k is{kk vf/kd
8 o;
1½ 18 & 20 2½ 20 & 25 3½ 25 & 30
4½ ;kis{kk tkLr
foHkkx c& dkSVwafcd ekfgrh
9- dqVwackpk izdkj dks.krk vkgs\
1½ la;qDr 2½ foHkDr
10- dqVwaclnL; la[;k fdrh vkgs\
1½ 2&3 2½ 4&5 3½ 6&8 4½ 8
is{kk tkLr
11- dqVwackrhy lnL; dks.krk O;olk;
djrkr\
1½ ukSdjh 2½ ’ksrh 3½ gkretqjh
4½ ’ksretqjh

82
5½ ?kjdke 6½ dqVhj mn;ksx bR;knh
12- dkSVwafcd mRiUu efgU;kps fdrh
vlrs \
1½ 1000&5]000 2½ 5]000&10]000
3½ 10]000&15]000 4½ 15]000&20]000
5½ R;kis{kk vf/kd
13 R;ke/;s rqeP;k dkSVwafcd xjtk iw.kZ
gksrkr dk;\
1½ gks; 2½ ukgh
d& cpr xVkfo"k;h
14- Ckpr xVkr lehy gks.;kph izsj.kk
rqEgkyk dks.kkdMwu feGkyhr\
1½ ’kstkÚ;kdMwu 2½
fe=eaMGhdMwu 3½xzkeiapk;rhdMwu
4½ iapk;r lferhdMwu 5½ cpr xV
v/;{kkdMwu
15- vki.k cpr xV dks.kR;k ;a=.ksph
LFkkiuk dssyk \
1½ iapk;r lferh 2½ Loa;lsoh laLFkk
16- Ckpr xVkr dsOgk lgHkkxh >kY;k \
1½ 6 efgus&12 efgus 2½ 1&2 o"kZ
3½2&3 o"kZ 4½ 3&4 o"ksZ
17- Ckpr xV dsOgk LFkkiu >kyk \
1½ 2011 2½ 2012 3½ 2013 4½
2014 5½ 2015
18- Ckpr xVkph dk;Zi/nrh d’kh vkgs \

19- cpr xVkr rqEgh dks.kR;k Lrjkoj


vkgkr\
1½ v/;{k 2½ lfpo 3½ dks"kkxkj 4½

83
lnL;
20- cpr xVkr lnL; cuU;kps dkj.k\
1½ vkoMvlY;keqGs 2½ vkfFkZd
vMp.kheqGs
3½ brj dkj.kkLro
M& brj ekfgrh
21- Ckpr xVkr rqepk lekos’k gks.;kiwohZ
vkiyh vkfFkZd fLFkrh d’kh gksrh \

22 Ckpr xV LFkkiu dj.;klkBh vMhvMp.kh


vkY;k dk; \
1½ gks; 2½ ukgh
23- vusd vMp.khuk lkeuk djkok ykxyk ex
R;k dks.kR;k \
1½ dkSVwafcd 2½ vkfFkZd 3½
lkekftd 4½ jktdh;
24 Ckpr xVkpk rqEgh dks.krk ykHk
?;kok ykxyk\
1½ cpr dj.ks 2½ dtZ feGfo.ks
3½ vkfFkZdn`"V;k ykHk iq.kZ ?ks.ks
25- ykHk ?ksrkuh vkysY;k vMp.kh
dks.kR;k \
1½ ppkZ l=kckcr 2½ cWdsP;k
O;ogkjkrckcr
3½ dkxn i=kckcr
26 Ckpr xVkr cprh O;frfjDr dks.krs
dk;Zdze ?ksrys \
1½ izf’k{k.k 2½ mn;ksx
27 R;kpk rqEkP;k O;fDreRokoj dks.krk
izHkko iMyk\

28 Ckpr xVkeqGs vkiyh fLFkrh lq/kkjY;k


xsyh vkgs dk;\
1½ gks; 2½ ukgh

84
29 l/;k midze pkyq vkgs dk\
1½ gks; 2½ ukgh
30 vlY;kl rs dks.krs \
1½ x`gmn;ksx 2½ izf’k{k.k 3½
dqVhj mn;ksx
4½ O;ktnjkoj iSls ns.ks
31 R;ke/;s vki.k lgHkkxh vlrk dk;\
1½ gks; 2½ ukgh
32 ;ke/;s rqEgkyk dks.k&dks.kR;k leL;k
HksMlkorkr\
1½ dqVwackdMs nqyZ{k gksrs 2½
cpr xV lnL;k osGsoj iSls nsr ukgh
33 midzekr lgHkkxhewqGs dks.krh
izxrh >kyh vkgs\
1½ vkfFkZd izxrh 2½ dkSVwafcd
izxrh 3½ lkekftd izxrh
4½ oS;fDrd izxrh
34 Izkxrhr ok< d’kh >kyh
1½ ukrsokbZdkeqGs 2½ lektkeqGs
3½ cpr xV lnL;keqGs
4½ dsanz’kklukeqGs 5½ ’kklukeqGs
6½laLFkseqGs
35 Ckpr xVkr lkehy >kY;kus rqeps Kku
ok<ys dk;\
1½ gks; 2½ ukgh
36 d’kkizdkjs ok<ys rs dks.krs\
1½ lkaf[;dh Kku 2½ fu.kZ; ?ks.;kps Kku
3½ brj
4½ ;kiSdh loZp
37 Ckpr xVkeqGs vki.kkl vkfFkZd fu.kZl
?ks.;kps la/kh feGkyh dk;\
1½ gks; 2½ ukgh
38 vkFkhZd izxrheqGs vkiY;kdMs
c?k.;kpk n`f"Vdks.k cnyk dk;\
1½ gks; 2½ukgh
39 Cknyyk vlY;kl d’kkizdkjs cnyyk\
1½ dqVwackr yksda tkLr egRo nsow

85
ykxyh 2½lektkr eku] lUeku ok<yk 3½
vkRefo’okl cGkoyk vkfFkZd fu.kZ;
?ks.;kl enr >kyh 4½ ;kiSdh loZ

86

You might also like