Onderwijskunde

Portret – cognitivisme

Door de ontwikkeling van computers na de Tweede Wereldoorlog groeide in de jaren vijftig en zestig
binnen de psychologie ook de interesse voor de leerprocessen in het brein: Psychologische stroming,
cognitivisme. Deze omwenteling heeft later de naam ‘cognitieve revolutie’ gekregen.
Analoog aan het beeld van de computer, die ruwe data omzet in bruikbare informatie, gaan veel
(leer)psychologen de mens zien als een informatie-verwerkend systeem.
Het cognitivisme is geïnteresseerd in de leerprocessen die zich in het hoofd van de leerling afspelen
(the black box).

De Cognitivisten waren van mening dat het behavioristische model alleen voldeed als het ging om
eenvoudige vormen van leren, maar te weinig diepgang om complexere leer- en geheugen processen
te verklaren.

De cognitieve leer psychologie heeft zich mede ontwikkeld vanuit de gestaltepsychologie.

Gestalt: Het geheel blijkt meer te zijn dan de som van delen. Het pregnantieprincipe. Wat er niet is
vullen we aan tot een ‘gute gestalt’.

Het vinden van een oplossing voor een probleem is niet te danken aan ‘Trial-and-error’, maar aan het
verkrijgen van inzicht in de probleemsituatie. Inzicht is het resultaat van doelgericht
(her)structurering of (her)interpretatie van het probleem die tot een oplossing leidt.

De reactie op het doorbreken van het inzicht wordt Aha-Erlebnis genoemd.

‘Transfer’ betekend dat het inzicht ervoor heeft gezorgd dat de oplossing in een nieuwe
probleemsituatie niet vergeten is en weer toegepast wordt.
Het vinden van een oplossing op een probleemsituatie is afhankelijk van je vermogen de
probleemsituatie vanuit verschillende invalshoeken te benaderen.

De Gestaltepsychologen konden het inzicht niet verklaren doordat de Mentale activiteiten niet te
observeren waren en door hun niet onderzoekbaar werden geacht. Ze hebben wel de betekenis van
het denken (cognitie) in het onderzoek naar leren opnieuw onder de aandacht van de psychologen
gebracht.

Omdat leren niet alleen maar een kwestie is van informatieverwerking, maar van cognitief
functioneren in bredere zin, ontstaat er min of meer gelijktijdig met de opkomst van de cognitieve
psychologie daarbinnen een stroming die expliciet aandacht vraagt voor de ‘meta-cognitieve’
aspecten van het leren, zoals de vaardigheden of leerfuncties die een rol spelen bij de voorbereiding,
verwerking en regulatie van leerprocessen.
Simons en Broekaerts kunnen in ons land gerekend worden tot vertegenwoordigers van deze
stroming. Vanwege de diversiteit aan onderzoeks- en aandachtsgebieden wordt in plaats van
cognitieve ook wel gesproken van cognitivistische leerpsychologie. Deze benaming als doel om
handelingspsychologie te scheiden van de cognitieve psychologie. Handelingspsychologie kan ook
beschouwd worden als vorm van de cognitieve psychologie.

Binnen het cognitivisme zijn er verschillende manieren om gedrag te veranderen; verschillende

manieren om te leren. Hoofdzakelijk onderscheiden we:
Zelf-ontdekkend leren (Jerome Bruner)

Jerome Bruner behoort tot de grondleggers van de cognitieve psychologie in de Verenigde Staten.
Hij richt zich op de wijze waarop mensen kennis verwerven. Bruner ziet de mens als een actieve
informatieverwerker en als intentionele (doelgerichte) leerlingen. Hij legt een sterk accent op de
cognitieve aspecten van het leren en het zelf ontdekken door de leerling.
De leerling zoekt, selecteert, codeert en bewerkt informatie dat in zijn cognitieve structuur past.
Cognitieve structuur = representatiesysteem: Declaratieve kennis geclusterd in schema’s.
De schema’s zijn mappen waarin kennis overzichtelijk en hiërarchisch geordend is opgeslagen in het
geheugenarchief.
Opslag = storage
Opname = encoding
Terugvinden = retrieval

Bruner onderscheidt drie zogenoemde representatievormen in hoe informatie en ervaringen

gevormd worden tot persoonlijke, bruikbare kennis.
1: enactieve representatie
2: iconische representatie
3: Symbolische representatie

Enactieve representatie:
Hier vindt leren plaats door het handelend omgaan met concreet materiaal. Een object of
gebeurtenis wordt begrepen door de handelingen die erop zijn uitgevoerd. Er wordt motorisch
handelend geleerd.