Wykład 7

• Treść poniższych slajdów z zakresu logiki nieformalnej jest oparta na

książce „Logika i argumentacja. Praktyczny kurs krytycznego
myślenia”. Andrzej Kisielewicz, (2017) PWN.
Historia filozofii

Arystoteles
Wstęp

Bertrand Russell: Dzieje Filozofii Zachodu. Wydwnictwo Aletheia, Warszawa 2000.

 Urodził się 384 p.n.e. w Stagirze (Tracja).
Był synem Nikomacha, nadwornego lekarza króla macedońskiego
Historia filozofii Amyntasa (ojca Filipa II). Po śmierci rodziców wychowywał go Proksenos
w Myzji. W wieku 18 lat przybył do Aten i wstąpił do Akademii Platońskiej,
w której pozostawał przez 20 lat.
Po śmierci Platona opuścił Akademię z jego najwierniejszym uczniem
Arystoteles Ksenokratesem i udał się do Assos (Azja Mniejsza) i Mityleny (Lesbos),
gdzie prowadził dalsze badania naukowe. Zaproszony 343 na dwór króla
Życie macedońskiego Filipa II, który powierzył mu wychowanie swego syna
Aleksandra, przebywał tam aż do objęcia władzy przez wychowanka.
W 335 wrócił do Aten i założył Likejon — szkołę naukową i filozoficzną, w
której przez 12 lat nauczał i kierował pracami uczniów, organizując po raz
pierwszy w dziejach zespołowe badania naukowe. W 323, po śmierci
Aleksandra, swego protektora, opuścił Ateny w obawie przed
prześladowaniami ze strony ruchu antymacedońskiego i osiadł w Chalkis
(wyspa Eubea), gdzie zmarł w 322.
Encyklopedia PWN. Hasło: Arystoteles
 W rozwoju myśli filozoficznej i naukowej Arystotelesa można wyróżnić 3
główne okresy:
1) przynależności do Akademii Platońskiej;
2) działalności filozoficzne i naukowe w Assos i Mitylenie;
Historia filozofii 3) kierowania szkołą w Likejonie.
W pierwszym okresie był w zasadzie zwolennikiem doktryny platońskiej,
jakkolwiek już wówczas odnosił się krytycznie do niektórych jej
elementów i jeszcze za życia Platona wystąpił z krytyką jego nauki o
Arystoteles ideach.
Rozwój myśli W drugim okresie sformułował podstawy własnej doktryny filozoficznej;
w jego poglądach zaznaczył się wyraźniej empiryzm, którego wyrazem
było m.in. zapoczątkowanie intensywnych badań przyrodoznawczych.
W trzecim okresie odrzucił platoński typ filozofowania i skupił głównie
uwagę na szczegółowych badaniach naukowych; był pierwszym
myślicielem starożytnym, który w swoich badaniach opierał się na
materiale doświadczalnym i dokumentalnym. Z tego okresu pochodzi
większość zachowanych dzieł Arystotelesa, zwłaszcza z czasów jego
działalności nauczycielskiej w Likejonie.
Encyklopedia PWN. Hasło: Arystoteles
 Dzieła Arystotelesa przechowały się w układzie i redakcji Andronikosa z
Rodos. Zgodnie z tradycją dzieli się je zwykle na 7 grup:
1) pisma z zakresu logiki, które później zostały opatrzone łącznym
tytułem Organon [‘narzędzie’];
2) pisma z zakresu fizyki, z których najważniejszym jest Fizyka;
Historia filozofii 3) pisma biologiczne, z których głównymi dziełami są: Zoologia i O
częściach zwierząt;
4) pisma z zakresu psychologii, z których podstawowym jest rozprawa O
duszy;
Arystoteles 5) pisma dotyczące nauki zwane przez Arystotelesa pierwszą filozofią,
Dzieła umieszczone przez Andronikosa z Rodos po księgach o fizyce i nazwane Tà
metà tà physiká [‘tymi, które następują po przyrodniczych’, ‘metafizyka’];
6) tzw. pisma praktyczne, obejmujące zagadnienia: etyki, polityki,
ekonomiki oraz teorii państwa i prawa; najważniejsze z nich to: Etyka
nikomachejska i Polityka;
7) tzw. pisma poetyczne, dotyczące teorii wymowy i poezji; do grupy tej
zalicza się: Retorykę i Poetykę, z której zachowała się jedynie księga
pierwsza, traktująca głównie o tragedii.
Samo wyliczenie tych grup pism Arystotelesa ukazuje wszechstronność jego
zainteresowań badawczych, jego ambicję traktowania filozofii jako „encyklopedii
nauk” — nauki uniwersalnej — obejmującej w jednym systemie całość
wartościowego naukowo dorobku poznawczego. Dlatego też działalność filozoficzna
i naukowa Arystotelesa i jego uczniów obejmowała wszystkie gałęzie ówczesnej
wiedzy. Encyklopedia PWN. Hasło: Arystoteles
 Arystotelizm jest filozoficzną doktryną środka, unikającą skrajnych rozwiązań, a
skłonną do uznania cząstki prawdy, jaka w każdym z nich tkwi. W metafizyce
arystotelizm unika zarówno idealizmu jak materializmu, w teorii poznania - zarówno
czystego racjonalizmu jak czystego sensualizmu, w etyce - zarówno moralizmu jak
hedonizmu.
W metafizyce jest twierdzeniem, że (wbrew idealizmowi) nie ma innych substancji
Historia filozofii niż materialne, ale że (wbrew materializmowi) osnowę substancji stanowi idealna
ich istota; że substancje są jednostkowe, ale istota ich jest ogólna. W jednostkowych
rzeczach odnajdywać ogólną istotę - to arystotelizm.
W teorii poznania arystotelizm jest twierdzeniem, że (wbrew aprioryzmowi)
pochodzenie poznania jest empiryczne, ale że (wbrew empiryzmowi) wyniki jego są
Arystoteles racjonalne. Empiryczną drogą znajdywać racjonalną wiedzę - to arystotelizm.

Istota Arystotelizmu W etyce jest twierdzeniem, że (wbrew moralizmowi) najwyższym dobrem jest nie
cnota, lecz szczęście, ale że (wbrew hedonizmowi) osnowę szczęścia stanowi nie
doznawanie przyjemności, lecz działalność godna człowieka, rozumna i cnotliwa.
Przez cnotę dochodzić szczęścia - to arystotelizm.
Ogromna jest ilość pomysłów, teorii, rozumowań, jakie Arystoteles wprowadził do
filozofii i w niej utrwalił. Szczegółowy podział filozofii, wyodrębnienie logiki, jako
dyscypliny służebnej, i „pierwszej filozofii", jako dyscypliny naczelnej; - szczegółowe
opracowanie logiki, pojętej jako sylogistyka, i szczegółowe opracowanie psychologii,
pojętej jako teoria władz psychicznych; - próba zestawienia kategorii i zasad (cztery
zasady, czyli przyczyny: formalna, materialna, sprawcza i celowa); - nowe pojęcia
metafizyczne: formy, materii, energii, potencji, istoty rzeczy;- nowe pojęcie Boga
jako pierwszej przyczyny świata i nowe ujęcie duszy jako formy ciała organicznego; -
nowa teoria rozumu, rozdzielonego na czynny i bierny - to wszystko i wiele innych
idei naukowych i filozoficznych pochodzi od Arystotelesa.
Władysław Tatarkiewicz: Historia Filozofii, tom I.
 • Nieuprawnione uogólnienie (pospieszna generalizacja, ang. hasty
generalization) – wyciąganie ogólnych wniosków na podstawie zbyt małej
próbki.
Przykładów jest wiele i popełniamy ten błąd codziennie. Hasztag #notall jest
konsekwencją powszechności tego zjawiska. Jest to przykład bardzo słabego
wnioskowania indukcyjnego. Każdy przykład słabo uzasadnionego wnioskowania
Logika indukcyjnego jest przykładem nieuprawnionego uogólnienia. (Psychologiczne
powody takich błędów.)
Zabawny przykład: (pochopne uogólnienie)
Dobrym przykładem stosowania „logiki pochopnych wniosków” jest następująca
Błędy rozumowania i historyjka.

chwyty erystyczne Mówi ojciec do synów:

Błędy nieformalne − Ktoś ukradł nam krowę!

przykłady Starszy syn:
− Jak ukradł, to znaczy konus jakiś.
Średni syn:
− Jak konus, to pewnie z Trojanowa.
Najmłodszy syn:
− Jak z Trojanowa, to pewnie Wasyl.
Zaprzęgli konia do wozu i pojechali do Trojanowa. I dali Wasylowi po mordzie. Wasyl
jednak nie przyznał się do kradzieży. Profilaktycznie dali mu po mordzie drugi raz, ale
także bez efektu.
 Chcąc nie chcąc, wsadzili Wasyla na wóz i pojechali do sądu grodzkiego.
Stanęli przed sędzią i ojciec mówi:
− Obudziłem się rano, patrzę, krowę ktoś ukradł. Mówię o tym synom.
Najstarszy mówi, że jak krowę ukradł, to musiał być konus. Średni mówi,
że jak konus, to z pewnością z Trojanowa. Najmłodszy mówi, że jak z
Trojanowa, to na pewno Wasyl. Daliśmy mu po mordzie, jak należy, ale
Logika krowy nie chce oddać!
Sędzia:
− Hmmm… logika niby żelazna, ale to jeszcze niczego nie dowodzi. No, na
ten przykład, powiedzcie mi, co mam w tym pudełku?
Błędy rozumowania i Ojciec:
chwyty erystyczne − Pudełko kwadratowe.
Błędy nieformalne
Najstarszy syn:
przykłady
− To znaczy, że w nim coś okrągłego.
Średni syn:
− Jak okrągłe, to musi być pomarańczowe.
Najmłodszy:
− Jak pomarańczowe, to z pewnością mandarynka.
Sędzia zagląda do pudełka i zdumiony wykrzykuje:
− No, Wasyl… Krowę trzeba jednak oddać.
 Logika • Nieuprawniony wyjątek (ang. special pleading) – traktowanie czegoś
jako wyjątku od reguły bez dostatecznego uzasadnienia, że mamy do
czynienia z wyjątkiem.

Błędy rozumowania i PRZYKŁADY

chwyty erystyczne (Rodzic do nauczycielki) Tak, proszę pani, myślę, że nie powinno się
Błędy nieformalne kłamać, ale ona jest moją córką i zwykle jest naprawdę dobrym
przykłady dzieckiem!
(Pracownik do szefa) Oczywiście ci, którzy nie są produktywni w pracy, nie
powinni otrzymywać podwyżki. Ale ja mam rodzinę do nakarmienia!
 Logika

• Argument z niewiedzy (łac. argumentum ad ignorantiam) –

utrzymywanie, że twierdzenie jest prawdziwe (lub fałszywe), bo nikt nie
Błędy rozumowania i dowiódł, że jest inaczej.

chwyty erystyczne Przykłady

Błędy nieformalne Nie ma dowodu na istnienie Obcych, więc nie istnieją.
przykłady Bóg istnieje, ponieważ nikt nie udowodnił że nie istnieje.
 • Fałszywe tropy (tzw. czerwone śledzie, ang. red herring) – próba
odwrócenia uwagi od istoty sprawy poprzez wprowadzanie wątków
Logika niemających dla niej znaczenia, zepchnięcie dyskusji na inne tory. Jest to
chwyt erystyczny, który działa tym lepiej, im bardziej intrygujący fałszywy
trop wprowadzimy. W pewnym sensie większość chwytów erystycznych
można zakwalifikować jako odwracanie uwagi od istoty sprawy.

Błędy rozumowania i
Przykład
chwyty erystyczne Debata prezydencka 2012: W drugiej debacie między Mittem Romneyem i
Błędy nieformalne Barackiem Obamą kobieta zapytała, w jaki sposób kandydaci „ograniczą
przykłady dostępność broni palnej (szturmowej)”. Ani jeden ani drugi nie
odpowiedział na to konkretne pytanie. Zamiast tego Obama mówił o
zmniejszeniu przemocy, zanim wymknie się spod kontroli, a Romney
skupił się na dobrych szkołach i wychowaniu dzieci w domach z dwojgiem
rodziców. Obaj odwrócili uwagę od pierwotnego pytania za pomocą
czerwonych śledzi.
 Logika • Argument z powszechnej opinii (łac. argumentum ad populum) –
powołanie się na to, że wielu lub większość ludzi tak myśli.

Przykład
Błędy rozumowania i podżegacz na wiecu: Wszyscy doskonale wiecie, że X to banda złodziei,
wichrzycieli, oszustów i darmozjadów! Od zawsze tacy byli i to się nigdy
chwyty erystyczne nie zmieni! Niech się stąd wynoszą skąd przyszli!
Błędy nieformalne Może istnieć odwrotna wersja, gdzie powszechność uznania jest
przykłady interpretowana jako np. oznaka pospolitości sztuki, muzyki.
Przykład
„Wszyscy uwielbiają <Aktora A>. <Aktor A> nie może być równie
utalentowany jak oddani i poważni, metodyczni aktorzy, którzy nie są tak
popularni – na przykład <aktor B>.”
 • Argument do emocji – różnego rodzaju argumenty obliczone na
wywołanie emocji, które powodują przychylenie się do danej opinii, bez
jej racjonalnego rozważenia.

Logika
Przykłady
Student, który nie zdał egzaminu, prosi wykładowcę o to, by nie stawiał
mu oceny niedostatecznej, ponieważ straci przez to stypendium i nie
będzie go stać na dalszą naukę.
Błędy rozumowania i
chwyty erystyczne Należy podnieść podatki i rozdać pieniądze biednym, bo inaczej ich dzieci
Błędy nieformalne będą głodować.
przykłady
Reklama produktu dla niemowląt:
Ona jest najważniejsza. Więc obdarz ją najlepszą opieką z produktami XZ.

Reklama Czerwonego Krzyża, która pokazuje skutki huraganu tuż przed

poproszeniem widzów o przekazanie pieniędzy.
 Logika

• Argument mniejszego zła (ang. two wrongs reasoning) – przyznanie, że

Błędy rozumowania i coś jest złe, ale argumentowanie, że zapobiega to lub likwiduje większe
chwyty erystyczne zło.
Błędy nieformalne (Argumentacja etycznie niepoprawna?)
przykłady
 • Argument równi pochyłej (ang. slippery slope argument). Argument
ten ogólnie polega na argumentacji przeciwko danemu postępowaniu
Logika podając, że postawienie już pierwszego, drobnego kroku w danym
kierunku, nawet gdyby wydawał się on właściwy i pożądany,
doprowadzić może do kolejnych, mniej pożądanych, i w efekcie do
dojścia do katastrofalnych skutków.

Błędy rozumowania i Forma logiczna

chwyty erystyczne Jeśli A to B; jeśli B to C; jeśli C to D; ... ; jeśli Y to Z.

Błędy nieformalne więc jeśli A to Z.
przykłady Przykłady
Jeśli pozwolimy tym razem dzieciom wybrać film, niedługo będą
oczekiwać, że będą mogli wybrać szkołę, do której chodzą lub lekarzy, do
których odwiedzą.
Jeśli przewiesz dietę i zjedz dziś jedno ciasteczko, jutro będziesz chciał z10
ciastek, i zanim się zorientujesz, odzyskasz 5 kilo, które ostatnio zrzuciłeś.
 • Atakowanie chochoła (strawman argument) – atakowanie
zniekształconej formy argumentu. Najczęściej ta forma jest gorszą lub
uproszczoną wersją oryginalnego argumentu.
Przykłady

Logika A: Powinniśmy złagodzić przepisy dotyczące spożywania piwa.

B: Nie! Każde społeczeństwo z nieograniczonym dostępem do środków
odurzających traci etykę pracy i skupia się na natychmiastowej
gratyfikacji.

Błędy rozumowania i Podczas kampanii wiceprezydenckiej w 1952 r. Nixon został oskarżony o

nielegalne przywłaszczenie 18 000 USD na fundusze kampanii na jego
chwyty erystyczne własny użytek. W telewizyjnej odpowiedzi, odniósł się do innego
Błędy nieformalne prezentu, podarowanego przez jednego ze zwolenników:
przykłady „Był to mały czarno-biały pies cocker spaniel, w skrzyni, którą wysłał z
Teksasu, a nasza sześcioletnia dziewczynka Tricia nazwała go Łatek. I
dzieci, tak jak wszystkie dzieci, kochają tego psa, a ja chcę tylko
powiedzieć teraz, że bez względu na to, co o tym powiedzą, nie
zamierzamy go oddawać.”
A: Jest trochę duszno w Sali. Jeśli otworzymy okno, to wleci trochę
świeżego powietrza.
B: Otwieranie wszystkich okien wyziębi salę!
 Logika
• Brak związku (łac. ignoratio elenchi) – dowodzenie czegoś, co nie ma
związku z przedmiotem sporu; poprawna argumentacja, ale nieodnosząca
się do istoty problemu. (Czyli w metodzie ARS, relewancja jest
niedotrzymana.)
Błędy rozumowania i
Przykład
chwyty erystyczne A: Wystawianie karmników na drzewach przy parkingu nie jest dobrym
Błędy nieformalne pomysłem, ze względu na ptasie odchody. Proponuję przenieść karmniki
przykłady na drzewa rosnące dalej od parkingu.
B: Ależ skądże! To nie ma sensu. Przecież wiadomo że ptaki mają skrzydła!
 • Argument ad personam (lub ad hominem) – atakowanie osoby
adwersarza, zamiast jego tezy; dyskredytowanie wiarygodności
adwersarza. W skrajnej wersji: obrażanie adwersarza mające na celu
wyprowadzenie go z równowagi.
Artur Schopenhauer w swoim dziele Die eristische Dialektik (Erystyka,
Logika czyli sztuka prowadzenia sporów) wymienia argumentum ad personam
jako ostatni sposób nieuczciwej argumentacji, stosowany, gdy wszystkie
inne sposoby zawodzą i nie ma szans na wygranie sporu argumentacją
merytoryczną.

Błędy rozumowania i
Przykłady
chwyty erystyczne Doprawdy pojąć nie mogę, jak państwo możecie dawać wiarę temu
Błędy nieformalne idiocie?
przykłady

Jak może pan wypowiadać się na temat stanu wojennego? Przecież miał
pan wtedy 5 lat!

(Rodzic do dziecka) Nie powinieneś palić.

(Dziecko do rodzica) Dlaczego mam nie palić skoro ty palisz?
 • Argument z autorytetu (łac. argumentum ad verecundiam) –
wskazywanie, że nasze twierdzenie podzielane jest lub pochodzi od osoby
lub instytucji stanowiącej odpowiedni autorytet w rozważanej kwestii.
Logika Przykłady:
Reklama twierdzi, że konkretna marka płatków śniadaniowych jest
najlepszym sposobem na rozpoczęcie dnia, ponieważ sportowiec Michael
Jordan twierdzi, że to właśnie je codziennie na śniadanie.
Błędy rozumowania i Mały chłopiec mówi, że jego przyjaciele nie powinni pływać w rzece,
chwyty erystyczne ponieważ jego mama powiedziała, że ​w rzece są zarazki.
Błędy nieformalne Reklama twierdzi, że 3 na 4 dentystów wybrałoby tę konkretną markę
przykłady pasty do zębów dla własnych rodzin.
Oczywiście takie powołanie nie musi być zawsze błędem – szczególnie w
sytuacji gdy zdanie danego autorytetu jest kwestią sporną, np.:
A: Rząd nie zamierza zwiększyć podatków.
B: Czyżby? Dziś rano rzecznik rządu powiedział na konferencji prasowej że
zamierza.
 Logika Ćwiczenie 1
Zalegalizowanie eutanazji staje się w rękach państwa niebezpieczną
bronią mogącą prowadzić do szeroko zakrojonej akcji przeciwko
własnemu społeczeństwu, przeciwko przeciwnikom politycznym.
Pierwszym krokiem jest przekonanie wszystkich, iż istnieje coś takiego jak
Ćwiczenia „życie niewarte przeżycia”. Zaczyna się od ciężko i przewlekle chorych,
Eutanazja: argumenty przeciw potem dołącza się jednostki społecznie nieużyteczne, a kończy na
jednostkach ideologicznie odmiennych.

Pytanie: jaką formę ma ta argumentacja?

 Logika

Ćwiczenie 2

Ćwiczenia Nie ma normalnych ludzi, którzy sami, dobrowolnie zgodziliby się na

własną śmierć. Pragnienie śmierci to objaw chorobowy, który należy
Eutanazja: argumenty przeciw leczyć. Dając człowiekowi pełną, prawidłową opiekę w trudnych chwilach,
możemy spowodować, iż nie zgodziłby się on na swoją przedwczesną
śmierć.
 Logika

Ćwiczenia
Eutanazja: argumenty przeciw
Ćwiczenie 3
Do zgody na eutanazję przekonują chorego najbliżsi lub lekarze, aby
„pozbyć się kłopotu”. Dla większości rodzin taki chory człowiek jest
jedynie problemem, sprawia ogromny kłopot. W takim przypadku
wystarczy tylko wzmianka „jesteś dla nas ogromnym obciążeniem, twoja
choroba wiele nas kosztuje”. Więc zgoda na eutanazję jest zgodą
wymuszoną a nie wolną. Wykrycie tego typu przypadku jest w praktyce
niemożliwe.
 Logika

Ćwiczenia Ćwiczenie 4
Eutanazja: argumenty przeciw
Diagnozy lekarskie będące podstawą do podjęcia decyzji o eutanazji mogą
być błędne. Czasami zdarzają się niewytłumaczalne uleczenia.
 Logika

Ćwiczenie 5
Ćwiczenia Widząc chore i cierpiące zwierzę którego nie da się wyleczyć,
Eutanazja: argumenty za postanawiamy ulitować się nad nim i doprowadzić do tzw. „uśpienia”
przez weterynarza, co skróci jego męki. Czy człowiek jest mniej warty niż
zwierzę, skoro skazujemy go na śmierć w męczarniach? Powinniśmy
ulitować się nad nim podobnie jak litujemy się nad zwierzętami.
 Logika

Ćwiczenia Ćwiczenie 6
Eutanazja: argumenty za Nie opłaca się utrzymywania przy życiu ludzi nie rokujących żadnych
nadziei wyleczenia, ze względu na ogromne środki finansowe, które to
podtrzymywanie kosztuje.
 Logika

Ćwiczenia Ćwiczenie 7
Eutanazja: argumenty za Niepotrzebne przedłużanie ludzkiego życia ludzi dotkniętych poważną
chorobą jest dodatkową krzywdą, jakie społeczeństwo im robi. Ich
nieszczęście jest jeszcze dodatkowo, niepotrzebnie przedłużane.