1) Από ποια σημεία του διηγήματος φαίνεται ότι έτρεφε φιλορωσικά

αισθήματα ο Μοσκώβ Σελήμ;

Διάλογος μεταξύ του αφηγητή και του συνοδού του (σ. 27-28) -Διάλογος
μεταξύ του αφηγητή και του Μοσκώβ Σελήμ: Απογοήτευση μετά την
απάντηση του πρώτου ότι δεν είναι Ρώσος, αλλά Έλληνας (σ. 29) γ) Μόνο με
τον διάλογο αποδίδεται η συμπάθεια του Μ.Σ. για τους Ρώσους ή και με
άλλους τρόπους;
-Περιγραφή των ενδυμάτων και υποδημάτων του: ρωσικά υποδήματα (σ. 28,
κέντρο), παλαιός ρωσικός στρατιωτικός επενδύτης (πανωφόρι) / Ωστόσο, το
ψηλό τουρκικό φέσι που φέρει ο Μοσκώβ Σελήμ παραπέμπει στον διχασμό
που βιώνει μεταξύ των φιλορωσικών του αισθημάτων και της προσήλωσής του
στην εθνότητά του, για την οποία άλλωστε πολέμησε πολλά χρόνια. –
Αφήγηση: «Λαβών δε την χείρα μου … βραχύτερος»: Διάψευση της αρχικής
εντύπωσης ότι ο αφηγητής είναι Ρώσος. Απογοήτευση του Μοσκώβ Σελήμ.

2) Να συγκρίνετε τη στίξη στα ακόλουθα αφηγηματικά μέρη των δύο

διηγημάτων και να εξηγήσετε πώς αυτή συνδέεται με την εξιστόρηση
της ζωής των πρωταγωνιστών σε αυτά: α) Γ. Βιζυηνός, «Μοσκώβ
Σελήμ»: «Εγεννήθην … εις το χαρέμι» (σ. 30) β) Αλ. Παπαδιαμάντης,
«Ο ξεπεσμένος δερβίσης»: «Εἶχεν ἀναφανῆ. Πότε; … τὸν καθ' αὑτὸ
ἀμανέν». (φ. σ. 2)
+ Εγεννήθην από Μπέηδες και είχα πλουσίαν οικογένειαν. Είχα ακόμη δυο
αδελφούς ομομητρίους1. Επειδή δε ήμην ο τελευταίος και αδελφήν δεν είχομεν,
η μητέρα μας η συγχωρεμένη, όχι μόνον δεν ήθελε να με εβγάλει από το
«χαρέμι», αλλά και μ' εστόλιζεν ως να ήμουν κόρη. Ήθελε βλέπεις η καημένη να
γελά τον εαυτό της και [να] παρηγορεί την λύπην της, διότι δεν είχε κι εκείνη
μίαν θυγατέρα. Έγινα δώδεκα χρόνων παιδί και ακόμη είχα μακριά μαλλιά,
κινιασμένα* νύχια, βαμμένα μάγουλα, κι εφορούσα κοριτσίστικα φορέματα. Η
μητέρα μ' εκαμάρωνε —Θεός συγχωρέσοι την!— τόσω περισσότερον, όσω
φανερότερον ήτο ότι μόνον εγώ την ομοίαζα καθ' όλα. Εγώ, ενόσω ήμην μικρός,
υπέφερα να με ζωγραφίζουν και να με στολίζουν ωσάν κούκλα. Ενόσω όμως
εμεγάλωνα, επερίσσευε και η αηδία μου διά τα χαϊδεύματα των γυναικών. Αυτό
προξενούσε μεγάλην θλίψιν εις την καλήν μου την μητέρα, διότι το έβλεπεν η
καημένη πως ήμουν ανυπόμονος, πως δεν έβλεπα την ώρα να πετάξω έξω από
τα χέρια της. Τον πατέρα μας τον έβλεπα πολύ σπανίως· ήταν υπερήφανος,
αυστηρός άνθρωπος και δεν ομιλούσε πολύ εις το χαρέμι. Εμένα ποτέ δεν μ'
επήρεν εις την ποδιάν του να με χαϊδεύσει· θαρρείς πως μ' εσιχαίνονταν όταν μ'
έβλεπε με μακριά μαλλιά και κοριτσίσια ρούχα. Ποτέ δεν μ' εχάρισε τίποτα, και
πάντοτε με ονόμαζε με εμπαιχτικά παρανόματα. Ήταν όμως και παλικαράς
άνθρωπος· αγαπούσε πολύ τα άλογα και τα όπλα και επερίπαιζε τα γυναικίστικα
πράγματα. Εγώ μέσα μου τον ελάτρευα· κι επιθυμούσα να γίνω σαν εκείνον,
οπλισμένος καβαλάρης, τόσω θερμότερα, όσω περισσότερον επέμεναν να με
κρατούν εις το χαρέμι!

+Εἶχεν ἀναφανῆ. Πότε; Πρὸ ἡμερῶν, πρὸ ἑβδομάδων. Πόθεν; Ἀπὸ τὴν
Ρούμελην, ἀπὸ τὴν Ἀνατολήν, ἀπὸ τὴν Σταμπούλ. Πῶς; Ἐκ ποίας ἀφορμῆς;
Ποῖος;
Ἦτον Δερβίσης; Ἦτον βεκτασής, χόντζας, ἰμάμης; Ἦτον οὐλεμάς, διαβασμένος;
Ὑψηλός, μελαψός, συμπαθής, γλυκύς, ἄγριος. Μὲ τὸ σαρίκι του, μὲ τὸν τσουμπέν
του, μὲ τὸν δουλαμάν του.
Ἦτο εἰς εὔνοιαν, εἰς δυσμένειαν; Εἶχεν ἀκμάσει, εἶχεν ἐκπέσει, εἶχεν
ἐξορισθῇ; Μποὺ ντουνιὰ τσὰρκ φιλέκ. Αὐτὸς ὁ κόσμος εἶναι σφαῖρα καὶ γυρίζει.
Ἐκείνην τὴν βραδιὰν τὸν εἶχε προσκαλέσει μία παρέα. Ἑπτὰ ἢ ὀκτὼ φίλοι
ἀχώριστοι. Ἀγαποῦσαν τὴν ζωήν, τὰ νιᾶτα. Ὁ ἕνας ἀπ' αὐτοὺς ἔβαλλε γιουβέτσι
κάθε βράδυ. Οἱ ἄλλοι ἔτρωγαν.
Ἦτον λοταρτζὴς κ' ἐκέρδιζε δέκα ἢ δεκαπέντε δραχμὰς τὴν ἡμέραν. Τί νὰ τὰς
κάμῃ; Τοὺς ἔβαλλε γιουβέτσι καὶ τοὺς ἐφίλευε. Ἦσαν λοτοφάγοι, μὲ ὀμικρὸν καὶ
μὲ ὠμέγα.
Ἀγαποῦσαν τὰ τραγούδια, τὰ ὄργανα. Ὁ Δερβίσης δὲν ἔπινε κρασί, ἔπινε
μαστίχαν. Δερβισάδες ἦσαν κι αὐτοί. Τοῦ εἶπαν νὰ τραγουδήσῃ. Ἐτραγούδησε.
Τοῦ εἶπαν νὰ παίξῃ τὸ νάϊ. Ἔπαιξε.
Δὲν τοὺς ἤρεσε. Ὤ, αὐτὸς δὲν ἦτον ἀμανές.
Δὲν ἦτον, ὅπως τὸν ἤξευραν αὐτοί. Ἀλλ' ὁ Δερβίσης τοὺς ἔλεγε τὸν καθ' αὑτὸ
ἀμανέν.

Αναμενόμενη απάντηση: -Στο απόσπασμα από τον «Μοσκώβ Σελήμ» δεν

υπάρχουν ερωτηματικά. Κυριαρχεί η τελεία. Εδώ ο αφηγητής (που τώρα είναι
ο Μοσκώβ Σελήμ) αναφέρεται αναλυτικά στα παιδικά του χρόνια. -Στο πρώτο
μέρος του αποσπάσματος από τον «Ξεπεσμένο δερβίση» υπάρχουν
συσσωρευμένα πολλά ερωτηματικά, που αφορούν ερωτήματα για το παρελθόν
του πρωταγωνιστή. Όχι μόνο δεν γνωρίζουμε για τα παιδικά χρόνια του
δερβίση, αλλά αγνοούμε από πού ήλθε, γιατί, αν είναι εξόριστος κλπ. Άρα ο
Παπαδιαμάντης δημιουργεί με αυτό τον τρόπο ένα κλίμα μυστηρίου γύρω από
τον δερβίση, σε αντίθεση με τον Βιζυηνό που ψυχογραφεί τον ήρωά του σε
βάθος.
 3) Να καταγράψετε τις λέξεις κλειδιά στο απόσπασμα 1 από τον «Μοσκώβ
Σελήμ» και στο πρώτο απόσπασμα από τον «Ξεπεσμένο δερβίση» με τις
οποίες περιγράφεται η εξωτερική εμφάνιση των πρωταγωνιστών. Πώς
διαφοροποιείται ο τρόπος της περιγραφής σε κάθε κείμενο;
Ὑψηλὴ μορφή, μὲ λευκὸν σαρίκι, μὲ μαύρην χλαῖναν καὶ χιτῶνα χρωματιστόν,
εἶχε σταθῆ ἐνώπιον τοῦ σαλεπτσῆ.
− Ποῦ, σ' αὐτὸν τὸν κόσμο;
− Μποὺ ντουνιὰ τσὰρκ φιλέκ.
− Ἄσκ ὀλσούν… ὑπεψιθύρισεν ὁ σαλεπτσής.
Δὲν εἶχε γνωρίσει τὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὸ ἔνδυμα. Κάθε ἄλλος θὰ τὸν
ἐξελάμβανεν ὡς φάντασμα. Ἀλλ' αὐτὸς δὲν ἐπτοήθη. Ἦτο ἀπ' ἐκεῖνα τὰ χώματα.
⁂
Εἶχεν ἀναφανῆ. Πότε; Πρὸ ἡμερῶν, πρὸ ἑβδομάδων. Πόθεν; Ἀπὸ τὴν Ρούμελην,
ἀπὸ τὴν Ἀνατολήν, ἀπὸ τὴν Σταμπούλ. Πῶς; Ἐκ ποίας ἀφορμῆς; Ποῖος;
Ἦτον Δερβίσης; Ἦτον βεκτασής, χόντζας, ἰμάμης; Ἦτον οὐλεμάς, διαβασμένος;
Ὑψηλός, μελαψός, συμπαθής, γλυκύς, ἄγριος. Μὲ τὸ σαρίκι του, μὲ τὸν τσουμπέν
του, μὲ τὸν δουλαμάν του.
Ἦτο εἰς εὔνοιαν, εἰς δυσμένειαν; Εἶχεν ἀκμάσει, εἶχεν ἐκπέσει, εἶχεν
ἐξορισθῇ; Μποὺ ντουνιὰ τσὰρκ φιλέκ. Αὐτὸς ὁ κόσμος εἶναι σφαῖρα καὶ γυρίζει.
Ἐκείνην τὴν βραδιὰν τὸν εἶχε προσκαλέσει μία παρέα. Ἑπτὰ ἢ ὀκτὼ φίλοι
ἀχώριστοι. Ἀγαποῦσαν τὴν ζωήν, τὰ νιᾶτα. Ὁ ἕνας ἀπ' αὐτοὺς ἔβαλλε γιουβέτσι
κάθε βράδυ. Οἱ ἄλλοι ἔτρωγαν.
Ἦτον λοταρτζὴς κ' ἐκέρδιζε δέκα ἢ δεκαπέντε δραχμὰς τὴν ἡμέραν. Τί νὰ τὰς
κάμῃ; Τοὺς ἔβαλλε γιουβέτσι καὶ τοὺς ἐφίλευε. Ἦσαν λοτοφάγοι, μὲ ὀμικρὸν καὶ
μὲ ὠμέγα.
Ἀγαποῦσαν τὰ τραγούδια, τὰ ὄργανα. Ὁ Δερβίσης δὲν ἔπινε κρασί, ἔπινε
μαστίχαν. Δερβισάδες ἦσαν κι αὐτοί. Τοῦ εἶπαν νὰ τραγουδήσῃ. Ἐτραγούδησε.
Τοῦ εἶπαν νὰ παίξῃ τὸ νάϊ. Ἔπαιξε.
Δὲν τοὺς ἤρεσε. Ὤ, αὐτὸς δὲν ἦτον ἀμανές.
Δὲν ἦτον, ὅπως τὸν ἤξευραν αὐτοί. Ἀλλ' ὁ Δερβίσης τοὺς ἔλεγε τὸν καθ' αὑτὸ
ἀμανέν
Γ. Βιζυηνός, «Μοσκώβ Σελήμ» Αλ. Παπαδιαμάντης, Υψηλός, ευθυτενής, πολύ
πλέον ή μεσήλιξ, ρωσικά υποδήματα πάρα πολύ φθαρμένα, κόκκινη ζώνη,
παλαιός στρατιωτικός επενδύτης με μερικά ρωσικά κομβία, υψηλόν τουρκικόν
φέσι. Παραδοξοτέρα στολή δεν ηδύνατο να γίνη.
«Ο ξεπεσμένος δερβίσης» Ὑψηλὴ μορφή, μὲ λευκὸν σαρίκι, μὲ μαύρην
χλαῖναν καὶ χιτῶνα χρωματιστόν […]Ὑψηλός, μελαψός, συμπαθής, γλυκύς,
ἄγριος. Μὲ τὸ σαρίκι του, μὲ τὸν τσουμπέν του, μὲ τὸν δουλαμάν του. […]
Κατσαρὰ ψαρὰ γένεια του, μὲ τὸ τσιμπούκι του. Ἄνω τῶν 50 ἐτῶν ἡλικίας.
[…] Ἄστεγος, ἀνέστιος, φερέοικος

4) Σε ποιο ιστορικό γεγονός αναφέρεται ο συγγραφέας σε αυτό το απόσπασμα;

-Κριμαϊκός πόλεμος (1853-1856): Ήττα και ταπείνωση Ρωσίας από την
Οθωμανική αυτοκρατορία.

5) Ποιο είδος αφήγησης έχουμε στο απόσπασμα 2 [Να τον αγαπήσει ο

πατέρας]

-Εγκιβωτισμένη αφήγηση: Κάθε φορά που έχουμε ενσωμάτωση μιας

αφήγησης μέσα σε μιαν άλλη έχουμε εγκιβωτισμό. Εδώ η αφήγηση του
Μοσκώβ Σελήμ ενσωματώνεται στην αφήγηση του πρωτοπρόσωπου αφηγητή
του πρώτου μέρους. Παράδειγμα εγκιβωτισμένης αφήγησης: η αφήγηση του
Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων.

6) Ποιες τραυματικές εμπειρίες είχε από την παιδική του ηλικία ο

Μοσκώβ Σελήμ; β) Με ποιους αφηγηματικούς τρόπους παρουσιάζονται
οι εμπειρίες αυτές από τον συγγραφέα;