‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

1 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

 ‘Ω√Ò∂ ÏπÒÁ
ß º÷Ø

◊∞ÙÈ «√≥ÿ ’∞Ó≈

«¬√∂ ’ÒÓ ÂØ∫ :-

A. ÓÂ∂¬Δ-ÍÂÈΔ (’‘≈‰Δ-√≥◊z«‘)
B. «Óº‡Δ È≈ ÎØÒ ‹Ø◊Δ¡≈ (’‘≈‰Δ-√≥◊z«‘)

2 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø 3 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

 Hosle Buland Rakho √Ó͉
by
Gursharan Singh Kumar ¿∞È∑ª ÓÈ∞º÷ª ˘
Kothi No.1183, Phase-10
S.A.S Nagar-Mohali ‹Ø «È «˜≥Á◊Δ ÁΔ¡ª
Punjab-India-160002 √Óº«√¡≈Úª È≈Ò ‹∞fiÁ∂ ‘ج∂
Mobile: 094631-89432, 098164-22335
¡≈͉∂ ‹ΔÚÈ „≥◊ ˘ ÏÁÒ ’∂
Email:gursharan1183@yahoo.in
¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ˘ √ÎÒ Ï‰≈¿∞‰ Ò¬Δ ÔÂÈÙΔÒ ‘È
2011
Published by Lokgeet Parkashan
S.C.O. 26-27, Sector 34 A, Chandigarh-160022
Ph.0172-5077427, 5077428
Punjabi Bhawan Ludhiana,
98154-71219
visit us at : www.unistarbooks.com
Type Setting & Design PCIS
Printed & bound at Unistar Books (Printing Unit)
11-A, Industrial Area, Phase-2, Chandigarh (India)
98154-71219

© 2011
All rights reserved
This book is sold subject to the condition that it shall not, by way of trade or otherwise, be lent,
resold, hired out, or otherwise circulated without the publisher's prior written consent in any form of
binding or cover other than that in which it is published and without a similar condition including this
condition being imposed on the subsequent purchaser and without limiting the rights under copyright
reserved above, no part of this publication may be reproduced, stored in or introduced into a retrieval
system, or transmitted in any form or by any means(electronic, mechanical, photocopying, recording or
otherwise), without the prior written permission of both the copyright owner and the above-mentioned
publisher of this book.

4 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø 5 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

 ÂÂ’≈

d ¡≈͉≈ Ó»Ò Í¤≈‰ AA

d ¡≈˙ «˜≥Á◊Δ ˘ «È÷≈Δ¬∂ AE
d Ù’ÂΔ Á≈ √ØÓ≈-Íz∂È≈ B@
d «√ ¿∞·≈ ’∂ ‹Δ˙ BE
Ò∂÷’ ÚÒØ∫ Ë≥ÈÚ≈Á d Í«‘Ò≈ ’ÁÓ CA

ÓÀ∫ ‚≈’‡ ÍzΔ ’Ω ‹Δ, d √«‘‹ Í’∂ √Ø ÓΔ·≈ ‘ج∂ CE

Ô∞È≈«¬«‡‚ «√º÷ ¡Ω◊∂È≈¬Δ‹∂ÙÈ, d Í≈¬Δ ÍΔÛ Á∂ Ú‰‹≈∂ CI

«¬≥◊ÒÀ∫‚ Á≈ Ï‘∞ Ë≥ÈÚ≈ÁΔ ‘ª d «˜≥Á◊Δ Á≈ √Î DC
«‹È∑ª È∂ Ó∂∂ «¬È∑ª Ò∂÷ª ˘ ÍÛ∑ ’∂ d «Í¡≈ Á∂ Ë≈«◊¡ª ÁΔ Í’Û DF
¿∞È∑ª ˘ √Ò≈«‘¡≈ ¡Â∂ d Ô∞ºË «Ú⁄ ‘≈È Ú≈Ò∂ ÒØ’ EA
ÓÀ˘ «¬‘ Íπ√Â’ «Ò÷‰ Ò¬Δ Íz∂«¡≈Õ d «Í¡≈ ‘Δ ÿ Á≈ ¡Ë≈ EE
d ı∞ÙΔ Á≈ ’Ø¬Δ ÓπºÒ È‘Δ∫ F@
d ‚ ‚ ’∂ È≈ ‹Δ˙ FC
d ‹Δ˙ ª «¬√ Â∑ª ‹Δ˙ FF
d ‘È∂Δ¡ª ≈ª Á∂ Ù≈‘ √Ú≈ GA
d √πº÷ ¡Â∂ ÍÀ√≈ GE
d ‹∂ √≈‚∂ Úº‚∂ Ú‚∂∂ È≈ ÓÁ∂ ? H@
d ıπÙΔ ¡Â∂ ıπÙ‘≈ÒΔ Ò¬Δ √Ï ‹»Δ HD
d ‘Ω√Ò∂ ÏπÒßÁ º÷Ø HI
d √Ó≈‹ «Ú⁄ ¡Ω ¡Â∂ ÓÁ Á≈ √Ê≈È IB

6 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø 7 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø


Í≈·’ª Á∂ √ÈÓπ÷
¡º‹ ÓÀ∫ ¡≈͉∂ Íz∂È≈Á≈«¬’ Ò∂÷ª ÁΔ Íπ√Â’-T‘Ω√Ò∂ ÏπÒßÁ º÷ØU-
Áπ¡≈≈ «¬’ Ú≈Δ «Î ¡≈͉∂ Í≈·’ª Á∂ √ÈÓπ÷ ‘؉ ÁΔ ÷πÙΔ ÒÀ «‘≈
‘ªÕ «¬√ ÂØ∫ Í«‘Òª ÓÀ∫ ¡≈͉∂ Í≈·’ª ˘ ÁØ ’‘≈‰Δ √≥◊z«‘-TÓÂ∂¬Δ
ÍÂÈΔU ¡Â∂ ““«Óº‡Δ È≈ ÎØÒ ‹Ø◊Δ¡≈U-¡͉ ’ ⁄πº’≈ ‘ª, «‹È∑ª
Á≈ ÓÀ˘ ÌÍ» ‘∞≥◊≈≈ «Ó«Ò¡≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ ¡≈Í‰Δ ÂΔ√Δ Íπ√Â’-T‘Ω√Ò∂
ÏπÒßÁ º÷ØU-«¬’ Úº÷∂ ¡≥Á≈‹ «Ú⁄ «Ò÷Δ ‘ÀÕ
¡º‹ ÚÍ≈Δ’È Á≈ ‹Ó≈È≈ ‘ÀÕ ÍÀ√∂ ÁΔ ¡øÈ∑Δ ÁΩÛ Òº◊Δ ‘Ø¬Δ ‘ÀÕ
‘ ’Ø¬Δ ≈ÂØ ≈ ¡ÓΔ ‘Ø ‹≈‰≈ ⁄≈‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ÍÀ√∂ ÁΔ «¬√ ÁΩÛ «Ú⁄
‘ ÓȺ∞÷ Á»√∂ ˘ «Íº¤∂ ¤º‚ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ÓÈ∞º÷ ’ØÒ ÍÀ√≈ ¡≈¿∞‰≈
⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À, Ì≈Ú∂∫ «’Ú∂∫ ÚΔ ¡≈Ú∂Õ ‹∂ «¬Ó≈ÈÁ≈Δ È≈Ò ÍÀ√≈ È≈ ¡≈Ú∂
ª ÓÈ∞º÷ Ì«Ù‡ √Â∂ ¡Í‰≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ◊∞± È≈È’ √≈«‘Ï ¡≈͉Δ
Ï≈‰Δ «Ú⁄ «Ò÷ ◊¬∂ ‘È :
Í≈Í≈ Ï≈fi‘∞ ‘ØÚÀ È≈‘Δ
Óπ«¬¡ª √≈Ê È≈ ‹≈¬Δ®
√Ì ’∞fi ‹≈‰Á∂ ‘ج∂ ÚΔ ¡√Δ∫ ¡ÓÒ È‘Δ∫ ’Á∂Õ Ó‘ªÍπ÷ª Á∂
Ï⁄Ȫ ˘ ¡‰◊Ω«Ò¡ª ’Á∂ ‘ªÕ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ¡ª Ò≈Ò√≈Úª ÚË≈
Ò¬Δ¡ª ‘È, ‹Ø Í»Δ¡ª È‘Δ∫ ‘∞≥ÁΔ¡ªÕ «¬√ Ò¬Δ ¡√Δ∫ «⁄≥Â≈ «Ú⁄
«‘≥Á∂ ‘ªÕ √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ Ï‘∞ ◊∞≥fiÒÁ≈ ‘Ø ◊¬Δ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬Δ
√≈‚Δ¡ª √Óº«√¡≈Úª ÚΔ ◊∞≥fiÒÁ≈ ‘Ø ◊¬Δ¡ª ‘ÈÕ «¬√ Ò¬Δ ¡√Δ∫
Áπ÷Δ «‘≥Á∂ ‘ªÕ √≈‚≈ ÓÈ Áπ÷Δ ‘∞≥Á≈ ‘À ª ¡√Δ∫ ’Ø¬Δ È≈ ’Ø¬Δ ◊≥ÌΔ
«ÏÓ≈Δ ¡≈͉∂ √Δ ˘ Ò≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ªÕ ‹∂ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ˘ √π÷Δ
ω≈¿∞‰≈ ‘À ª √≈˘ «˜≥Á◊Δ È≈Ò ’Ø¬Δ √ÓfiΩÂ≈ ’È≈ ÍÚ∂◊≈, √≈˘
¡≈͉∂ ’≈ «Ú‘≈ ¡Â∂ «‘‰ √«‘‰ «Ú⁄ ÏÁÒ≈¡ «Ò¡≈¿∞‰≈ ÍÚ∂◊≈
ª ‘Δ √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ √π÷Δ ¡Â∂ √≈ÚΔ∫ ͺËΔ «‘ √’ÁΔ ‘ÀÕ
ÓÀ∫ «¬√∂ ¡≈Ù≈ È≈Ò «¬’ Ò∂÷ «Ò«÷¡≈ √Δ-‘Ω√Ò∂ ÏπÒßÁ º÷Ø-‹Ø
8 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
¡‹Δ ¡÷Ï≈ «Ú⁄ ¤«Í¡≈ √ΔÕ «¬√ Ò∂÷ ˘ ÒØ’ª È∂ Ï‘∞ √Ò≈«‘¡≈
√ΔÕ «‹√ Ï≈Ï ÓÀ˘ √À∫’Û∂ ‡ÀÒΔÎ»È ¡Â∂ √πÈ∂‘∂ ¡≈¬∂Õ ¿∞È∑ª È∂ Ó≥◊
’ΔÂΔ ’∂ ÓÀ∫ ¡«‹‘∂ ‘Ø ÚΔ Ò∂÷ «Ò÷ªÕ Ï√ «Î ’Δ √Δ, ⁄Ò √Ø ⁄ÒÕ ÓÀ∫
¡«‹‘∂ Ò∂÷ «Ò÷Á≈ «◊¡≈, ‹Ø Úº÷ Úº÷ ¡÷Ï≈ª ¡Â∂ «¬≥‡ÈÀ‡ ÁΔ¡ª
¡Òº◊ ¡Òº◊ ÚÀÏ√≈¬Δ‡ª Â∂ Ò◊Á∂ ◊¬∂Õ Í≈·’ ¿∞È∑ª ˘ √Ò≈‘∞≥Á∂ ‘∂Õ
Ó∂≈ ‘Ω√Ò≈ ÚËÁ≈ «◊¡≈Õ «Î Í≈·’ª È∂ Ó≥◊ ’ΔÂΔ ’∂ ÓÀ∫ «¬È∑ª √≈∂
Ò∂÷ª ˘ Íπ√Â’-ÏºË ’ª, ª ‹Ø ¿∞È∑ª ˘ √≈∂ Ò∂÷ «¬’ ‹◊∑ª ‘Δ ÍÛ∑‰
˘ «ÓÒ ‹≈‰ Õ «‹√Á≈ ÈÂΔ‹≈ Ó∂Δ «¬‘ Íπ√Â’ -““‘Ω√Ò∂ ÏπÒßÁ º÷Ø””-
¡≈Í ‹Δ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ‘ÀÕ
«¬√ Íπ√Â’ Á∂ √≈∂ Á∂ √≈∂ Ò∂÷ √≈‚∂ √Ó≈«‹’ ‹ΔÚÈ Áπ¡≈Ò∂
ÿ∞≥ÓÁ∂ ‘ÈÕ ‹∂ √≈‚≈ √Ó≈«‹’ ‹ΔÚÈ √π÷≈Úª ‘ØÚ∂◊≈ ª √≈‚Δ √≈Δ
«˜≥Á◊Δ √π÷Δ ‘ØÚ∂◊ΔÕ √≈‚Δ Ùı√Δ¡Â «Ó’È≈ÂΔ√Δ ‘ØÚ∂◊ΔÕ √≈‚≈
√πÌ≈¡ «Óº·ÏØÒÛ≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¡√Δ∫ «¬’ Á»√∂ ˘ Úº„± ÷≈¿∞∫ È‘Δ ’ª◊∂Õ
«¬√ Íπ√Â’ Á∂ ¡≥ «Ú⁄ «¬’ Ò∂÷ √Ó≈‹ «Ú⁄ ¡Ω ¡Â∂ ÓÁ
Á∂ «٫¡ª Ï≈∂ «ÁºÂ≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ ¡Ω ¡Â∂ ÓÁ «˜≥Á◊Δ Á∂ ÁØ
‘√ΔÈ ÎπºÒ ‘È, «‹È∑ª Á∂ √πÓ∂Ò ÂØ∫ ‘Δ «˜≥Á◊Δ Í»Δ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ «√zÙ‡Δ
¡º◊∂ Â∞ÁΔ ‘ÀÕ ÁØ‘ª Á≈ «˜≥Á◊Δ Â∂ Í»≈ ‘º’ ‘ÀÕ ’Ø¬Δ Úº‚≈ ‹ª ¤Ø‡≈
È‘Δ∫Õ ÁØ‘ª «Ú⁄Ø∫ ’Ø¬Δ ÿ‡Δ¡≈ È‘Δ∫Õ Í«Ú≈ «Ú⁄ ÁØ‘ª Á∂ Ï≈Ï
¡«Ë’≈ ‘ÈÕ ◊z«‘√ÂΔ ÁΔ ◊º‚Δ Á∂ ÁØÚ∂∫ Í‘Δ¬∂ Ï≈Ï ‘؉◊∂, ª ‘Δ
«˜≥Á◊Δ Á≈ √Î √π‘≈Ú‰≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ √π÷Δ Í«Ú≈ Ò¬Δ ¡Ω ¡Â∂ ÓÁ
Á∂ Í√Í √Ï≥Ë √π÷≈Ú∂∫ ‘؉∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘ÈÕ
ÓÀ∫ «¬È∑ª Ò∂÷ª ˘ «ÏÒ’∞Ò √Ò ¡Â∂ √ÍÙ‡ ÙÏÁ≈ÚÒΔ «Ú⁄
«Ò÷‰ ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’ΔÂΔ ‘À ª ’∂ «¬‘ √Ë≈È Í≈·’ ÁΔ √Ófi «Ú⁄
¡√≈ÈΔ È≈Ò ¡≈ √’‰ ¡Â∂ ¿∞‘ «¬È∑ª Ò∂÷ª ÂØ∫ Í»≈ Ò≈Ì ¿∞·≈ √’‰Õ
Ó∂∂ ’¬Δ ÁØ√ Íπº¤Á∂ ‘È ’∂ ±≥ «Ò÷Á≈ «’¿∞∫ ‘À∫? ¡ÀÚ∂∫ ≈ª
‹≈◊ ‹≈◊ ’∂ ’≈◊˜ ’≈Ò∂ ’Δ ‹ªÁ≈ ‘À∫Õ Ó∂≈ ¿∞È∑ª ˘ ¿∞μÂ ‘À ’∂ ÓÀ∫
⁄≈‘∞≥Á≈ ‘ª ’∂ «˜≥Á◊Δ √≈Î √πÊΔ, √π≥Á ¡Â∂ √π÷Δ Ï‰∂Õ ÓÀ∫ ª ÓÈ∞º÷
‘؉ Á≈ ÓπºÒ ⁄π’≈ «‘≈ ‘ª, «’¿∞∫«’: ‹Á Â’ ’ÒÓ ⁄ÒÁΔ ‘∂◊Δ √≈‘
⁄ÒÁ∂ «‘‰◊∂Õ ‘È∂∂ «ÁÒª ”⁄ ¡≈Ù≈ Á∂ «⁄≈◊ ÏÒÁ∂ «‘‰◊∂Õ
9 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
 Ó∂≈ «¬‘ Ô’ΔÈ ‘À ’∂ «¬√ Íπ√Â’ Á∂ Ò∂÷ª «Ú⁄Ò∂ Áº√∂ È∞’«Â¡ª
Â∂ ⁄Ò ’∂ ’Ø¬Δ ÓÈ∞º÷ ¡≈͉≈ ‹ΔÚÈ √ÎÒ Ï‰≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ‘Ø √’Á≈
‘À «’ «¬√ Íπ√Â’ «Ú⁄ ’∞fi ’ÓΔ¡ª «‘ ◊¬Δ¡ª ‘Ø‰Õ ¿∞ÓΔÁ ‘À «’
Ó∂∂ √π«‘Á Í≈·’ ¡≈͉∂ ’ΔÓÂΔ √πfi≈¡ Á∂ ’∂ Ó∂≈ Ó≈◊ ÁÙÈ
’Á∂ «‘‰◊∂, ª ‹Ø ÓÀ∫ ¡º◊∂ ÂØ∫ ¿∞È∑ª ˘ ‘Ø ÚΔ √Ø‘‰Δ¡ª ⁄È≈Úª
¡«ÍÂ ’ √’ªÕ
¡≥ «Ú⁄ ÓÀ∫ ¿∞È∑ª √π«‘Á Í≈·’ª Á≈ Ï‘∞ Ù∞’◊∞‹≈ ‘ª,
«‹È∑ª È∂ Ó∂∂ Ò∂÷ ÍÛ∑ ’∂ ÓÀ˘ ‘Ø ÚΔ √Ø‘‰≈ «Ò÷‰ Ò¬Δ ¿∞Â√≈«‘Â
’ΔÂ≈Õ
◊∞ÙÈ «√≥ÿ ’∞Ó≈
#AAHC, Î∂˜-A@, Óπ‘≈ÒΔ
ÓØÏ≈«¬Ò:-@IDFCA-HIDCB
@IHAFD-BBCCE
email:- gursharan1183@yahoo.in
¡≈͉≈ Ó»Ò Í¤≈‰
ÓÈ Â±≥ ‹Ø«Â √»Í ‘À
¡≈͉≈ Ó»Ò Í¤≈‰®
Í≥«‚ ’«‘≥Á∂ ‘È ’∂ ÓÈ∞º÷ ÁΔ «’√Ó ¿∞√ Á∂ ‘ºÊª ”Â∂ «Ò÷Δ ‘∞≥ÁΔ
‘ÀÕ ‘√Â-∂÷≈ Â∂ ‘˜≈ª «’Â≈Ϫ «Ò÷Δ¡ª ◊¬Δ¡ª ‘È, ‹Ø ¡Òº◊ ∂÷≈
Á≈ ¡Òº◊-¡Òº◊ Ì«Úº÷ Áº√ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ‘√Â-∂÷≈ Á∂ ‹Ø«ÂÙ Áπ¡≈≈
‘Δ Ì≈ «Úº⁄ ¡È∂’ª ’º⁄ ÿÛ Í≥«‚ª ÁΔ Á≈Ò Ø‡Δ ¡Â∂ ‘ÒÚ∂ Ó≥‚∂
⁄ÒÁ∂ ‘ÈÕ Í ¡√Δ∫ «¬√ ˘ È‘Δ∫ Ó≥ÈÁ∂Õ «¬º’ ’ÚΔ «Ò÷Á≈ ‘À:
«‹È’∂ ‘≈Ê È‘Δ∫ ‘ØÂ∂
Ì≈◊ ÂØ ¿∞È’∂ ÌΔ ‘ØÂ∂ ‘À∫Õ
«¬√∂ «Ú⁄≈ ˘ ÒÀ ’∂ Í≥‹≈ÏΔ Á∂ «¬º’ Ù≈«¬ È∂ «’√≈È ¡Â∂ Ó˜Á»
ÁΔ «˜≥Á◊Δ Ï≈∂ ÏÛ≈ √Ø‘‰≈ «Ò«’¡≈ ‘À, «¬√ Á∂ ‘ºÊª ÁΔ¡ª Ò’Δª
Á∂÷ ÿ√Δ¡ª, ’«‘≥Á≈ √Δ ‡∂Ú∂ ω≈¿∞‰ Ú≈Ò≈, «¬√ ÁΔ ¡≈Í‰Δ «’√ÓÂ
Á≈ ª ÍÂ≈ ‘À È‘Δ∫, Í «¬‘ ‘À Á∂Ù ÁΔ «’√Ó ω≈¿∞‰ Ú≈Ò≈Õ
√Ø ÁØ √ ÂØ Ú«‘Óª ÌÓª «Ú⁄ ÍÀ ‰ ÁΔ ’Ø ¬ Δ ÒØ Û È‘Δ∫Õ ◊À 
«Ú«◊¡≈È’ ◊ºÒª ˘ Ó≥È’∂ «ÁÒ ÊØÛ∑≈ ’È ÁΔ ‹ª ‚È ÁΔ ’Ø¬Δ ÒØÛ
È‘Δ∫Õ «¬È√≈È ¡≈Í‰Δ «’√Ó ˘ ÷πÁ ÿÛÁ≈ ‘ÀÕ ˜» ‘À ’∂ ¡√Δ∫
«ÁzÛ «¬≈Á∂ È≈Ò ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ Á∂ ͺÊ Â∂ ’Ò≈«ÂÓ’ ÂΔ’∂∂ È≈Ò
«¬√ ˘ √Ø‘‰Δ «Á÷ Á¬Δ¬∂Õ ÍzÓ≈ÂÓ≈ È∂ √≈˘ «¬√ ËÂΔ ”Â∂ ‹ÈÓ «ÁºÂ≈
‘ÀÕ ’∞Á √≈˘ ںˉ ÎπºÒ‰ ¡Â∂ ¡≈Í‰Δ Ùı√Δ¡Â ˘ «Ú’√ ’È
Á≈ ÓΩ’≈ «Á≥ÁΔ ‘ÀÕ ‹∂ √≈‚Δ «Á÷ ÁπÈΔ¡≈ √≈‘Ó‰∂ ’∞fi ⁄≥◊Δ È‘Δ∫ ª
«¬√ «Ú⁄ ˜» «’ºË∂ √≈‚∂ «Ú⁄ ‘Δ ’∞fi ’ÓΔ «‘ ◊¬Δ ‘ØÚ∂◊ΔÕ √≈‚∂
’≥Ó Ï∂ÂÂΔÏ∂ «‘ ◊¬∂ ‘؉◊∂ ‹ª √≈‚∂ ÏØÒ⁄≈Ò, «Ú¿∞‘≈ ‹ª √ÒΔ’∂∂
«Ú⁄ ’ÓΔ «‘ ◊¬Δ ‘ØÚ∂◊Δ, «‹√ ’≈È ¡√Δ∫ ’ÁÁ≈Ȫ ÁΔ¡ª Șª
«Ú⁄ È‘Δ∫ ⁄Û∑ √’∂Õ
¡√Δ∫ ¡≈͉≈ ÓπºÒ «¬√ ⁄Δ˜ ÂØ∫ ¡ª’Á∂ ‘ª ’∂ ¡√Δ∫ ’Δ ’ √’Á∂

10 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø 11 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

‘ª, Í ÁØ√ÂØ ÒØ’ √≈‚≈ ÓπºÒ «¬√ ÂØ∫ ¡ª’Á∂ ‘È ’∂ ¡√Δ∫ ÁπÈΔ¡ª ˘ ’Δ
’’∂ «Á÷≈«¬¡≈ ‘ÀÕ √≈˘ ¡ÀÚ∂∫ ¡≈Í‰Δ ’≈ÏÒΔ¡Â ¡Â∂ «Ú¿∞‘≈ ÁΔ¡ª
ÎØ’Δ¡ª ‚Δ∫◊ª È‘Δ∫ Ó≈ÈΔ¡ª ⁄≈‘ΔÁΔ¡ªÕ ¡≈͉∂ ◊∞‰ª ˘ Í«‘⁄≈‰ØÕ
ÁπÈΔ¡ª ˘ ¡≈Í‰Δ Í»Δ ’≈ÏÒΔ¡Â ¡Â∂ √ÒΔ’∂ È≈Ò ’∞fi ·Ø√ ¡Â∂ √Ø‘‰≈
’’∂ «Á÷≈˙Õ «Î Á∂÷Ø Â∞‘≈‚Δ «’Ú∂∫ ’Á ÍÀ∫ÁΔ ‘ÀÕ ÍzØ. ÓØ‘È «√≥ÿ È∂
¡≈Í‰Δ ’«ÚÂ≈ “√≈Ú∂ ͺÂ” «Ú⁄ «’≥È≈ √Ø‘‰≈ «Ò«’¡≈ ‘À:-
¡√Δ∫ «ÈÓ≈‰∂ √≈Ú∂ ͺÂ,
√≈˘ ’Ω‰ «÷¡≈Ò∂Õ
ÁØ «ÁÈ ¤ª ÎπºÒª ÁΔ √πºÂ∂,
‹≈◊∂ √≈‚∂ Â≈Ò∂Õ
√Ø‘‰∂ Á∂ ◊∞ÒÁ√Â∂ ÷≈«Â,
‹≈‰ ‹ÁØ∫ ¿∞‘ Ò◊∂Õ
÷≈ ’∂ Â√ ¡√ª ¿∞ºÂ∂ ÚΔ,
ÒÀ ◊¬∂ √≈˘ È≈Ò∂Õ
‹∂ ͺ«Â¡ª ÁΔ ÎπºÒª «‹≥ÈΔ ’Á ÍÀ √’ÁΔ ‘À ª ’Ø¬Δ ’≈È È‘Δ∫ ’∂
Â∞‘≈‚∂ ◊∞‰ª ÁΔ ’Á È≈ ÍÚ∂Õ √Ø «ÚÙÚ≈√ ¡Â∂ √ÒΔ’∂ È≈Ò ¡≈͉Δ
«Á÷ √Ø‘‰Δ ω≈ÚØÕ
’¬Δ Ú≈ √≈˘ «Ù’≈«¬Â «‘≥ÁΔ ‘À ’∂ √≈˘ ںˉ Á≈ √‘Δ Ó≈‘ΩÒ
È‘Δ∫ «Ó«Ò¡≈, «¬√ Ò¬Δ ¡√Δ∫ «˜¡≈Á≈ Â∑’ º Δ È‘Δ∫ ’ √’∂Õ «¬‘ «Ú⁄≈
’∞fi ‘ºÁ º’ ª ·Δ’ ‘Ø √’Á∂ ‘È, Í «¬È∑ª «Ú⁄≈ª ˘ ¡≈͉Δ
Ùı√Δ¡Â Â∂ Ì≈» È‘Δ∫ ‘؉ Á∂‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ ‹∂ ’∞Á È∂ Â∞‘≈‚Δ «’√ÓÂ
«Ú⁄ ’Ø¬Δ ’ÓΔ º÷Δ ‘À ª ¿∞√ È∂ ¡≈Í ‹Δ ˘ ’Ø¬Δ ¡À√Δ Ù’ÂΔ ÚΔ «ÁºÂΔ
‘ØÚ∂◊Δ, «‹√ È≈Ò Â∞√Δ∫ ¡≈Í‰Δ¡ª √≈Δ¡ª ’ÓΔ¡ª ˘ „º’ √’Ø ¡Â∂
¡≈͉∂ √Ø‘‰∂ ͺ÷ ˘ ¿∞Ì≈ √’ØÕ «⁄‘∂ Â∂ ÓπÁ∂‘≈‰Δ ¤≈¬Δ ‘جΔ, √π√Â
¡Â∂ «„ºÒÛ «‹‘≈ Ï≥Á≈ «’√∂ ˘ ÚΔ ⁄≥◊≈ È‘Δ∫ Òº◊Á≈Õ ‘Ó∂Ù≈ «⁄‘∂ ”Â∂
Óπ√’≈‘‡ º÷Ø ¡Â∂ Í»∂ ¡≈ÂÓ «ÚÙÚ≈√ È≈Ò Á»√∂ È≈Ò ◊ºÒ ’ØÕ «Î
Á∂÷Ø Â∞‘≈˘ ‘ ’Ø¬Δ Í√≥Á ’∂◊≈Õ Â∞‘≈‚Δ Í»Δ ’Á ÍÚ∂◊ΔÕ
¡√Δ∫ «’√∂ Ï◊Δ⁄∂ «Ú⁄ ‹ªÁ∂ ‘ª ª Á∂÷Á∂ ‘ª ’∂ «’Ú∂∫ ÎπºÒ «√Δ¡ª
⁄πº’ ⁄πº’ ’∂ ‡«‘’ ‘∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ √≈‚∂ È≈Ò ◊ºÒª ’Á∂ ‹≈ÍÁ∂ ‘ÈÕ
√≈˘ √Ø‘‰Δ Â∑ª «÷Ò‰ ¡Â∂ Óπ√’≈¿∞‰ Á≈ √πÈ∂‘≈ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ˘
12 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Ó≈ÒΔ È∂ ÷≈Á Í≈ ’∂ √Ø‘‰Δ Â∑ª «√≥‹ ’∂ ÂÂΔÏ È≈Ò Ò≈«¬¡≈ ‘∞≥Á≈
‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ‹Á ¡√Δ∫ ÷∂ª ”⁄ ⁄º’ Ó≈Á∂ ‘ª ª «’√≈È Áπ¡≈≈
ÏΔ‹Δ¡ª Î√Òª, √Ï˜Δ¡ª ¡Â∂ ÎÒª Á∂ Ï»‡∂ √≈˘ √Ø‘‰∂ Òº◊Á∂ ‘È ¡Â∂
«÷º⁄ Í≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ ’¬Δ Ú≈Δ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ”⁄ fi≈ Ó≈Á∂ ‘ª
ª √≈˘ Òº◊Á≈ ‘À ’∂ √≈˘ ’Ø¬Δ ¡«‹‘≈ Ó≈ÒΔ È‘Δ∫ «Ó«Ò¡≈, ‹Ø √≈‚Δ
«˜≥Á◊Δ ˘ √Ú≈ √’Á≈Õ ÁØ√ÂØ «¬√ Á≈ ÓÂÒÏ «¬‘ È‘Δ∫ ’∂ ¡√Δ∫ „∂Δ
„≈‘ ’∂ ÏÀ· ‹≈¬Δ¬∂Õ √≈˘ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À ’∂ ¡√Δ∫ Í»≈ ÓÈ Ò≈ ’∂ ¿∞Í
¿∞·Δ¬∂ ¡Â∂ ¡≈Í‰Δ ‘Ø∫Á ˘ Íz◊‡ ’Δ¬∂Õ ˜≈ ÊØ‘ ÚºÒ Á∂÷Ø, ¿∞‘ ¿∞‹≈Û
«Ú⁄ ¡≈Í∂ ÍÀÁ≈ ‘∞≥ÁΔ ‘À, ª ÚΔ ÎπºÒ «÷Û≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ ‘Ø ª ‘Ø «¬’
“«ÂÛ” («ÏȪ ÎπºÒ ¡Â∂ ͺŒ«Â¡ª ÂØ∫) «’√∂ Ó≈ÒΔ ‹ª Ú≈Â≈ÚÈ ÂØ∫ «ÏȪ
ͺÊ «Ú⁄Ø∫ ÚΔ «È’Ò’∂ «√ ⁄πº’ ’∂ ÁπÈΔ¡ª ”⁄ ¡≈Í‰Δ ‘Ø∫Á Íz◊‡
’ÁΔ ‘ÀÕ «Î Â∞√Δ∫∫ ª «¬È√≈È ‘ØÕ Â∞√Δ∫ ’Δ È‘Δ∫ ’ √’Á∂? √Ú∂∂
È‘≈ ËØ ’∂ √ÒΔ’∂ È≈Ò ’ºÍÛ∂ Í≈ÚØÕ ÙΔÙ∂ «Ú⁄ ¡≈͉≈ «⁄‘≈ Á∂÷ØÕ Ó»≥‘
”Â∂ Óπ√’≈‘‡ «Ò¡≈ÚØ Âª ’∂ Â∞√Δ∫ ‘ «¬’ ˘ «÷Û∂ ÓºÊ∂ «ÓÒØÕ ¡√Δ∫
√≈Δ ¿∞Ó «Ù’Ú∂ «Ù’≈«¬Âª «Ú⁄ ‘Δ ◊∞˜≈ «Á≥Á∂ ‘ªÕ ‹Ø ’∞fi √≈‚∂
Í≈√ ‘À, ¿∞√ Á≈ Ù∞’≈È≈ È‘Δ∫ ’Á∂Õ √≈˘ ¡≈͉∂ ÂØ∫ ¿∞Í«Ò¡ª ÁΔ¡ª
√πº÷ √‘»Òª «Á√ÁΔ¡ª ‘È Í ¡√Δ∫ ¡≈͉∂ ÂØ∫ ʺÒ∂ Ș Ó≈È ÁΔ
’Ø«ÙÙ È‘Δ∫ ’Á∂Õ ‹ÁØ∫ √≈‚≈ ’∞fi ÷πº√ ‹ªÁ≈ ‘À ª ¡√Δ∫ Ø∫Á∂ ’∞ÒªÁ∂
‘ªÕ ’Δ ‘Ø«¬¡≈ ‹∂ √≈‚∂ ’ØÒ ÍÀª ”⁄ Í≈¿∞‰ Ò¬Δ ⁄≥◊∂ Ï»∞‡ È‘Δ∫Õ ˜≈
¿∞È∑ª Á≈ ÚΔ √Ø⁄Ø «‹È∑ª Á∂ ÍÀ È‘Δ∫Õ
¡√Δ∫ ‘ √Ó∂∫ ı∞ÙΔ ÁΔ ÂÒ≈Ù ”⁄ «¬ºË-¿∞μË ÁΩÛ∂ «¯Á∂ ‘ª Í
ı∞ÙΔ È‘Δ∫ «ÓÒÁΔÕ ¡√Δ∫ «È≈Ù ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ª, Í ÁØ√ÂØ «’√∂ ⁄Δ˜ ˘
Í≈¿∞‰ Ò¬Δ ’∞fi «Â¡≈◊ ÚΔ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «’√∂ Ù≈«¬ È∂ ·Δ’ «Ò«÷¡≈
‘À:
‘˜≈Ø∫ ⁄ªÁ «√Â≈Ø∫ ’≈ ’ÂÒ ‘ØÂ≈ ‘À
ÂÏ ¬∂’ ‘√ΔÈ √πÏ≈‘ «Î˜≈ Ó∂∫ Óπ√’≈ÂΔ ‘ÀÕ
ı∞ÙΔ ¡ÀÈΔ √√ÂΔ È‘Δ∫ ’∂ Ï≈˜≈ ◊¬∂ ¡Â∂ ‹≈ ’∂ ı∞ÙΔ ÷ΔÁ «Ò¡ªÁΔÕ
Ï≈˜≈ «Ú⁄Ø∫ ÓÈÍz⁄≈Ú∂ ÁΔ ⁄Δ˜ ª ÷ΔÁΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘À, ‹Ø ÊØÛ∑Δ Á∂
Ò¬Δ Âª √≈˘ ı∞ÙΔ Á∂ √’ÁΔ ‘ÀÕ Ïº⁄∂ ÁΔ Â∑ª ‹ÒÁΔ ‘Δ ¡«‹‘Δ ı∞ÙΔ
√≈‚Δ Ï∂∞÷Δ Á≈ ’≈È Ï‰ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ «È≈Ù≈ «Ú⁄ «ÿ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ
13 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
ı∞ÙΔ ‘≈√Ò ’È Ò¬Δ ’∞fi ÓπÙº’ ’ÈΔ ÍÀ∫ÁΔ ‘ÀÕ ’∞fi √π«‘Á ’≥Ó ’È∂
ÍÀ∫Á∂ ‘È, ª ‹≈ ’∂ ı∞ÙΔ «ÓÒÁΔ ‘ÀÕ
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ’¬Δ Ú≈Δ ‘≈Á√∂ ÚÍÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ’∞Á Á≈ «ÈÔÓ
‘À, ¡√Δ∫ «¬È∑ª ˘ ‡≈Ò È‘Δ∫ √’Á∂Õ ’¬Δ Ú≈Δ √≈‚Δ √≈Δ ¿∞Ó ÁΔ
«Ó‘È ÁΔ ’Ó≈¬Δ «¬º’ ÁÓ Ò∞º‡Δ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ √≈‚∂ È≈Ò ’Ø¬Δ ËØØ÷≈ ‘Ø
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √≈‚∂ ’ΔÏΔ ‘Δ √≈‚∂ È≈Ò «ÚÙÚ≈√ÿ≈ ’ ‹ªÁ∂ ‘È ‹ª
¡√Δ∫ «’√∂ ◊≥ÌΔ «ÏÓ≈Δ ÁΔ Í’Û «Ú⁄ ¡≈ ‹ªÁ∂ ‘ª, ‹ª √≈‚∂ «’√∂
¡«Â «Í¡≈∂ ÁØ√ «ÓºÂ ‹ª √È∂‘Δ È≈ÒØ∫ «Ú¤ØÛ≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡√Δ∫
ÿÏ≈ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ √≈˘ ¡≈√∂-Í≈√∂ ‘È∂≈ Ș ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ «‹¿∞‰ Á≈
’Ø¬Δ ¿∞ÂÙ≈‘ È‘Δ∫ «‘≥Á≈Õ ¡«‹‘Δ √«ÊÂΔ ÿØ «È≈Ù≈ ÁΔ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ
¡√Δ∫ ¡«‹‘Δ ¡‰‘Ø‰Δ ˘ ‡≈Ò È‘Δ∫ √’Á∂Õ «¬‘ ⁄Δ˜ª √≈‚∂ Ú√Ø∫ Ï≈‘
‘∞∞≥ÁΔ¡ª ‘ÈÕ «’√∂ «√¡≈‰∂ È∂ ·Δ’ ‘Δ «’‘≈ ‘À, «‹√ ¡º◊∂ ’Ø¬Δ ⁄≈≈
È‘Δ∫, ¿∞√ ˘ √«‘‰≈ ‘Δ ÍÀ∫Á≈ ‘À, Ì≈‰∂ ˘ Ó≥ȉ≈ ‘Δ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ Ï∂Ù’
¡«‹‘≈ Ï‘∞ ÓπÙ’Ò ‘À, «Î ÚΔ √≈˘ ¡≈Í‰Δ √≈Δ √ÓºÊ≈ «¬’º·Δ
’’∂ ÈÚ∂∫ «√∂ ÂØ∫ «˜≥Á◊Δ Ù∞» ’ÈΔ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫ «˜≥Á◊Δ Á≈ √Ì
’∞fi ÷πº√ ‹≈Ú∂, ª ÚΔ Ì«Úº÷ Ï≈’Δ «‘≥Á≈ ‘Δ ‘ÀÕ
14 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
¡≈˙ «˜≥Á◊Δ ˘ «È÷≈Δ¬∂
T¡º÷ª «Ú⁄ √πÓ≈ ª √≈∂ ‘Δ Í≈ ÒÀ∫Á∂ ‘È
Í Ó‡’≈¿∞‰≈ «’√∂ «’√∂ ˘ ‘Δ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕU
«¬È∑ª ÙÏÁª «Ú⁄ «˜≥Á◊Δ Á∂ ◊∞fi
º ∂ Ì∂Á ¤∞Í∂ ‘ج∂ ‘È, «’¿∞∫«’ «˜≥Á◊Δ
ª √≈∂ ‘Δ ‹Δ¡ ÒÀ∫Á∂ ‘È, Í √≈Ê’ «˜≥Á◊Δ «‹¿∞‰≈ «’√∂ «’√∂ ˘
‘Δ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Ï‘∞ √≈∂ ÒØ’ «¬√ ÁπÈΔ¡ª ÂØ∫ Ø∫Á∂ ’ÒÍÁ∂ ‘Δ Â∞
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª ÁΔ √≈Δ «˜≥Á◊Δ Á»«‹¡ª È≈Ò «◊Ò∂ «Ù’«Ú¡ª ¡Â∂
fiØ«¡ª «Ú⁄ ‘Δ ÏΔ ‹ªÁΔ ‘À, «‹Ú∂∫ ¿∞È∑ª Á≈ «¬√ ËÂΔ Â∂ ‹ÈÓ ‘Δ
Áπº÷ √«‘‰ Ò¬Δ ‘Ø«¬¡≈ ‘ØÚ∂Õ ºÏ È∂ ¿∞È∑ª È≈Ò Ï‘∞ «˜¡≈ÁÂΔ ’ΔÂΔ
‘ØÚ∂Õ ’Δ ¡«‹‘∂ ‹ΔÚÈ ˘ «˜≥Á◊Δ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ‘À? ‹∂ «’Ë∂ ’جΔ
È’ ‘À ª ¡«‹‘Δ «˜≥Á◊Δ, È’ ÁΔ «˜≥Á◊Δ ‘Δ ’‘Δ ‹≈ √’ÁΔ ‘ÀÕ
√Ì ÂØ∫ Í«‘ÒΔ ◊ºÒ ª «¬‘ ‘À ’∂ √≈˘ ¡º‹ º’ «¬‘ ‘Δ È‘Δ∫
ÍÂ≈ ’∂ «˜≥Á◊Δ ’Δ ‘À? «‹√ «ÁÈ ÂØ∫ «¬√ ËÂΔ Â∂ ÓÈ∞º÷ Á≈ ‹ÈÓ
‘Ø«¬¡≈ ‘À, ¿∞√ «ÁÈ ÂØ∫ ‘Δ Ò◊≈Â≈ ÓÈ∞º÷ Á∂ «ÁÓ≈◊ «Ú⁄ «¬‘ √Ú≈Ò
⁄º’ Ò≈¿∞∫Á≈ «‘≈ ‘À ’∂ «˜≥Á◊Δ ’Δ ‘À? ¡Òº◊ ¡Òº◊ «ÚÁÚ≈Ȫ È∂
¡≈͉∂ ¡≈͉∂ „≥◊ È≈Ò «¬√ ÍzÙÈ Á≈ ¿∞μÂ Á∂‰ ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’ΔÂΔ ‘À,
Í ‘≈ÒΔ Âº’ ÓÈ∞º÷ ÁΔ «Í¡≈√ È‘Δ∫ ÏπºfiΔ, «’¿∞∫«’ √≈‚≈ ¡≈Ò≈ Áπ¡≈Ò≈
¡Â∂ √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ Ò◊≈Â≈ ÏÁÒÁΔ «‘≥ÁΔ ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ ÁΔ «¬√
«’z¡≈ÙΔÒÂ≈ ’≈È «˜≥Á◊Δ Á∂ ¡Ê ÚΔ √Ó∂∫ √Ó∂∫ ÏÁÒÁ∂ «‘≥Á∂ ‘ÈÕ
Ó؇∂ ÂΩ Â∂ √Ø«⁄¡≈ ‹≈Ú∂ ª √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ √≈‚∂ ‹ÈÓ È≈Ò ‘Δ Ù∞»
‘∞≥ÁΔ ‘À ¡Â∂ √≈‚Δ ÓΩ È≈Ò ‘Δ ÷ÂÓ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ «¬√ Â∑ª «’‘≈ ‹≈ √’Á≈
‘À ’∂ ‹ÈÓ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ÓÈ Âº’ Á≈ √Î ‘Δ «˜≥Á◊Δ ‘ÀÕ
’¬Δ ÒØ’ ’≈ÒÍ«È’ È’ª ¡Â∂ √Ú◊ª Á∂ ‚ ’≈È ‘Δ «¬√
«˜≥Á◊Δ ˘ È’ ω≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ «¬’ ⁄Δ‹ ͺ’Δ ‘À ’∂ ÓΩ «¬’ «ÁÈ
‹» ¡≈¿∞‰Δ ‘À, Ì≈Ú ÓΩ Á≈ «ÁÈ «ÈÙ«⁄ ‘ÀÕ ¿∞√ «ÁÈ √≈˘ ’جΔ
È‘Δ∫ Ï⁄≈ √’Á≈ (Ì≈Ú «‹≥Á≈ º÷ √’Á≈) ¡Â∂ ¿∞√ √Ó∂∫ ÂØ∫ Í«‘Òª √≈˘
15 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
’Ø¬Δ Ó≈ È‘Δ∫ √’Á≈Õ «Î «˜≥Á◊Δ Á≈ √≈˘ «‹ÂÈ≈ √Óª «Ó«Ò¡≈ ‘À,
¿∞√ ˘ ‚ ‚ ’∂ «’¿∞∫ «Ú¡Ê ◊∞¡≈«¬¡≈ ‹≈¬∂Õ «’¿∞∫ È≈ «˜≥Á◊Δ ˘
ÌÍ» ¡ÈßÁ È≈Ò ‹Δ«Ú¡≈ ‹≈Ú∂Õ «˜≥Á◊Δ Âª √≈∂ «‹¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ ’جΔ
‘º√ ’∂ «‹¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂ ’Ø¬Δ ؉∂ Ë؉∂ «Ú⁄ ‘Δ ◊∞‹≈ «Á≥Á≈ ‘ÀÕ «’¿∞∫ È≈
¡√Δ∫ «˜≥Á◊Δ ˘ Ó‡’≈ ’∂ ‹ΔÚΔ¬∂? «’¿∞∫ È≈ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ˘
«È÷≈Δ¬∂?
«˜≥Á◊Δ «¬’ ’Ò≈ ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ ÎπºÒª ÁΔ √∂‹ È‘Δ∫Õ «˜≥Á◊Δ Á∂ √Â∂
‡∂‚∂ Ó∂‚∂ ¡Â∂ ’≥«‚¡ª Ì∂ ‘ÈÕ ¡√Δ∫ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄Ò∂ ’≥«‚¡ª ˘ √≈Î
’È≈ ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ Á∂ ‡∂‚∂ Ó∂‚∂ ¡Â∂ ’«·È √«Â¡ª ÂØ∫ √≈ÚË≈ÈΔ È≈Ò
¡≈͉≈ √Î «‘ ’È≈ ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ √≈ÚË≈ÈΔ È‘Δ∫ Úª◊∂ ª
·∂‚∂ ÷ªÁ∂ ‘ª◊∂, «‚◊ ÍÚª◊∂ ¡Â∂ ¡Í‰∂ ¡≈Í ˘ Ò‘» Ò∞‘≈‰ ’
ÒÚª◊∂Õ «¬√ Ò¬Δ «˜≥Á◊Δ ˘ «¬’ ÒÀ¡ «Ú⁄ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬Δ «È≥Â
√≈ÚË≈ÈΔ ÁΔ ÒØÛ ‘ÀÕ
ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄ ÒØ’ª ÁΔ ÌΔÛ ‘Δ ÌΔÛ ‘ÀÕ Ó≥«≥ Á, Ó√«‹Á, ◊∞Áπ¡≈∂,
‘√ÍÂ≈Ò, Ù≈Ï÷≈È∂, ‹∞¬∂÷≈È∂ ¡Â∂ Í≈◊Ò÷≈È∂ √Ì ÒØ’ª È≈Ò Ì∂ ͬ∂
‘ÈÕ ‘ ’Ø¬Δ ’≈‘Ò «Ú⁄ ‘ÀÕ «’√∂ ˘ Á»√∂ Á≈ «Ë¡≈È È‘Δ∫Õ ‘ ’جΔ
Á»√∂ È≈ÒØ∫ ¡º◊∂ «È’Ò‰≈ ⁄≈‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ÁπÈΔ¡ª ÁΔ «¬√ ÌΔÛ «Ú⁄ ‘
«¬È√≈È ¡≈͉∂ ¡≈Í «Ú⁄ «¬’ºÒ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ó∂Ò∂ «Ú⁄ ◊∞¡≈⁄∂ ‘ج∂ Ϻ⁄∂
ÁΔ Â∑ª ‘ÀÕ ¡√Δ∫ «¬√ ÂÓ≈Ù∂ Á≈ «‘º√≈ È‘Δ∫ ωÈ≈Õ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ «¬’
¡Òº◊ Í«‘⁄≈‰ ω≈¿∞‰Δ ‘ÀÕ
‹∂ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ˘ ÒÀ¡ÏºË È‘Δ∫ ’ª◊∂ ª √≈‚Δ √≈Δ
¿∞Ó Ø«‰¡ª ËØ«‰¡ª «Ú⁄ ‘Δ ◊∞‹ ‹≈Ú∂◊ΔÕ ‹∂ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ
˘ ÊØÛ∑Δ ‹‘Δ ÂÂΔÏ Á∂ Ò¬Δ¬∂ ª √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ √≥Ú √’ÁΔ ‘ÀÕ «¬√
Ò¬Δ ÒØÛ ‘À ’∞fi È∞’«Â¡ª Â∂ ¡ÓÒ ’È ÁΔÕ ‘ «¬È√≈È ÓÈ ÁΔ
ÙªÂΔ, ÷πÙ‘≈ÒΔ ¡Â∂ √πº÷ ÌΔ «˜≥Á◊Δ ⁄≈‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ Í «¬√ ⁄Δ‹ ÁΔ
Íz≈ÍÂΔ Ò¬Δ √≈‚∂ ÔÂÈ √≈«Ê’ È‘Δ∫ ‘∞≥Á∂, ’∞fi ¡Ë»∂ ‘∞≥Á∂ ‘È, «¬√
Ò¬Δ √≈‚Δ Íz≈ÍÂΔ ’∞fi ¡Ëπ»Δ «‘ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ
√Ì ÂØ∫ Í«‘ÒΔ ◊ºÒ «¬‘ ‘À ’∂ ¡≈͉≈ ÓπºÒ ¡≈Í Í≈¿∞‰≈ «√º÷ØÕ
Â∞√Δ∫ √Ø⁄Ø ’∂ Â∞√Δ∫ ÁπÈΔ¡≈ «Ú⁄ Áπº÷ √«‘‰ Ò¬Δ ÍÀÁ≈ È‘Δ∫ ‘ج∂Õ Â∞√Δ∫
ÍÓ«ÍÂ≈ ÍzÓ≈ÂÓ≈ ÁΔ ¡ΩÒ≈Á ‘ØÕ ’Ø¬Δ «ÍÂ≈ È‘Δ∫ ⁄≈‘∞≥Á≈ ’∂ ¿∞√ÁΔ
¡ΩÒ≈Á Áπ÷Δ ‘ØÚ∂ ‹ª ◊ΔÏΔ, Â≥◊Δ Â∞ÙΔ ¡Â∂ ؉∂ Ë؉∂ «Ú⁄ ¿∞Ó ’º‡∂Õ
16 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
ÍzÓ≈ÂÓ≈ ’ØÒ ¡√Δ∫Ó ÁΩÒª ¡Â∂ ı∞ÙΔ¡ª Á∂ Ì≥‚≈ ‘ÈÕ «¬‘ Ì≥‚≈
¿∞√È∂ ¡≈Í‰Δ ¡ΩÒ≈Á Ò¬Δ ‘Δ º÷∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ Ø‡Δ ÷≈‰ Ò¬Δ ÚΔ
’∞fi ¿∞μÁÓ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ √≈‘Ó‰∂ Ø‡Δ ÁΔ Ê≈ÒΔ Í¬Δ ‘ØÚ∂ ª ÚΔ √≈˘
¡≈͉∂ ‘ºÊª È≈Ò ◊≈‘Δ ÂØÛ ’∂ Ó»∞≥‘ «Ú⁄ Í≈¿∞‰Δ ÍÀ∫ÁΔ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª
√≈‚∂ √≈‘Ó‰∂ Ï∂¡≥ ÁΩÒª ¡Â∂ ÷∞ÙΔ¡ª Í¬Δ¡ª ‘ÈÕ «¬È∑ª ˘ ‘≈√Ò
’È Ò¬Δ √≈˘ ’∞fi ª ¿∞μÁÓ ’È≈ ‘Δ ÍÚ∂◊≈Õ
¡º‹ ÂØ∫ ‘Δ ÎÀ√Ò≈ ’ Ò¿∞ ’∂ ¡º◊∂ ÂØ∫ Â∞√Δ∫ Ø«‰¡ª ËØ«‰¡ª ÁΔ
«˜≥Á◊Δ È‘Δ∫ ◊∞‹≈ÈΔ √Δ ÁØÒª ¡Â∂ ÷∞ÙΔ¡ª ¡≈͉∂ ¡≈Í Â∞‘≈‚∂ Í≈√
⁄ÒΔ¡ª ¡≈¿∞‰◊Δ¡ªÕ Â∞√Δ∫ ’Ø¬Δ ÍºÊ È‘Δ∫, ‘Δ≈ ‘ØÕ «¬√ Ò¬Δ √Á≈
¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ⁄Ó’≈ ’∂ º÷ØÕ ‹Á «’√∂ ‹Ω‘Δ ÁΔ È˜ Í¬Δ Âª Á∂÷‰≈
«’Ú∂∫ Â∞‘≈‚Δ ’Á ÍÀ∫ÁΔ ‘ÀÕ
«Î Â∞√Δ∫ √Ø⁄Ø ’∂ Â∞√Δ∫ √Ó∂∫ Á≈ √Á¿∞ÍÔØ◊ ’È≈ ‘ÀÕ √Óª Ï‘∞Â
’ΔÓÂΔ ‘À, «¬√˘ Ï∂’≈ È‘Δ∫ ◊∞¡≈¿∞‰≈Õ √◊Ø∫ «¬√ √Ó∂∫ ˘ Â∞√Δ∫ «¬’
«ÙÒÍ’≈ ÁΔ Â∑ª ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ˘ ÿÛÈ ¡Â∂ √π¡≈È Â∂ Ò≈¿∞‰≈
‘ÀÕ ¡≈Ò√Δ ÓÈ∞º÷ ËÂΔ Â∂ √≈Í ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ‹∂ ’∞fi ‘≈√Ò ’È≈ ‘À ª
√≈˘ ¿∞μÁÓ ’È≈ ÍÚ∂◊≈Õ ‹∂ Ó≥‹Ò Â∂ Í‘∞≥⁄‰≈ ‘À ª √≈˘ Â∞È≈ ‘Δ
ÍÚ∂◊≈Õ «¬√∂ Ò¬Δ ’«‘≥Á∂ ‘È-TÂ∞«¡ª «ÏÈ≈ È≈ Óπº’‰∂ ¿∞Óª Á∂
Î≈√Ò∂ÕU «¬√ ¿∞μÁÓ È≈Ò Â∞‘≈‚Δ ◊ΔÏΔ Á» ‘Ø ‹≈Ú∂◊ΔÕ
‘∞‰ √π¡≈Ò ¿∞·Á≈ ‘À ’∂ ÁπÈΔ¡≈ «Ú⁄ Â∞√Δ∫ «Ú⁄È≈ «’Ú∂∫ ‘ÀÕ
‘Ó∂Ùª ÎπºÒ ω ’∂ ‘ØÕ ÎπºÒ «‹Ú∂∫ Í≈‰Δ Â∂ ÂÀÁ≈ ‘À, «’√∂ ˘ ’Ù‡ È‘Δ∫
«Á≥Á≈Õ Á»∞√«¡ª ÁΔ √Á≈ ÓºÁÁ ’ØÕ Á»√«¡ª È≈Ò ¡À√≈ «Ú¿∞‘≈ ’Ø,
‹À√≈ Â∞√Δ∫ ¿∞È∑ª ÂØ∫ ¡≈͉∂ Ò¬Δ ⁄≈‘∞≥Á∂ ‘ØÕ «’¿∞∫«’ ÁπÈΔ¡≈ ÷»‘ ÁΔ
¡Ú≈˜ ‘À, ‹À√Δ ¡Ú≈˜ Â∞√Δ∫ Ó»∞≥‘ «Ú⁄Ø∫ ’„Ø◊∂, ÚÀ√Δ ¡Ú≈˜ ‘Δ ◊»≥‹ ’∂
Â∞‘≈‚∂ Í≈√ Ú≈«Í√ ¡≈Ú∂◊ΔÕ ¡º‹ ’ºÒ Á∂ ª Ϻ⁄∂ ÚΔ Ï‘∞ «√¡≈‰∂
‘ÈÕ ¿∞È∑ª ÁΔ Ó≈È«√’Â≈ ˘ √ÓfiØÕ ‹∂ Â∞√Δ∫ ¿∞È∑ª ˘ ±≥ ’’∂ ÏπÒ≈˙◊∂
ª ¿∞‘ ÚΔ Â∞‘≈˘ ±≥ ’’∂ ‘Δ ¿∞μÂ Á∂‰◊∂Õ ‹≈ «Ò‘≈‹ È‘Δ∫ ’È◊∂Õ
«¬√ Ò¬Δ ‹∂ Ϻ«⁄¡ª ÂØ∫ «¬º‹Â ⁄≈‘∞≥Á∂ ‘Ø Âª ¿∞È∑ª È≈Ò «Í¡≈ È≈Ò
«Óº·≈ ÏØÒØÕ Óª Ï≈Í ¡Â∂ Ï‹∞◊ª È≈Ò ‘Ó∂Ùª ¡≈Á È≈Ò ÏØÒØÕ ‹∂ «’√∂
√≈ÊΔ √≥◊Δ ¡Â∂ ◊∞¡ª„Δ È≈Ò ÚΔ ÚÂÁ∂ ‘Ø, ª «¬√ Â∑ª ÚÂØ «’
«‹Ú∂∫ Â∞√Δ∫ ¿∞√˘ ¡≈÷Δ Ú≈ «ÓÒ ‘∂ ‘ØÚØÕ ‹∞Ï≈È ‘Δ √≈˘ ≈‹ ’≈
«Á≥ÁΔ ‘À ¡Â∂ ‹∞Ï≈È ‘Δ √≈˘ Á Á ÁΔ¡ª ·Ø’ª ÷π¡≈ «Á≥ÁΔ ‘ÀÕ ‘Ó∂Ùª
17 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Á»«‹¡ª Á∂ ’≥Ó ¡≈ÚØ «¬√ Â∑ª ‘Δ Â∞√Δ∫ ¿∞È∑ª Á∂ «ÁÒ «‹ºÂ √’Ø◊∂ ¡Â∂ Ó‘≈È √≈«¬≥√Á≈È ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√È∂ «Ï‹ÒΔ Á∂ ÏÒÏ ÁΔ ÷Ø‹ ’ΔÂΔÕ
¡≈͉∂ √È∂‘Δ¡ª Á≈ ÿ∂≈ «ÚÙ≈Ò ’ √’Ø◊∂Õ √≈Δ ÁπÈΔ¡ª ˘ ÈÚΔ∫ ΩÙÈΔ «ÁºÂΔÕ «¬√ ÂØ∫ Í«‘Òª ¿∞‘ ’Ø¬Δ B@@
¡≈Í‰Δ Ø‹≈È≈ ÁΔ «‘‰Δ Ï«‘‰Δ «È¡Ó ’ØÕ √Ø‘‰∂ ’ºÍÛ∂ Í≈ÚØÕ Ú≈ ¡√ÎÒ ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞√È∂ «ÁÒ È‘Δ∫ ¤º«‚¡≈, ¡≥ √ÎÒ ‘Ø«¬¡≈Õ
’Δ ‘Ø«¬¡≈ ‹∂ Â∞‘≈‚∂ Í≈√ ÈÚ∂∫ Ï»‡ ¡Â∂ ’ºÍÛ∂ È‘Δ∫ ‘ÈÕ Â∞√Δ∫ Íπ≈‰∂ ¿∞√È∂ «’‘≈ ’∂ Ó∂≈ ÍzÔØ◊ B@@ ⁄Ȫ «Ú⁄ √ÎÒ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ √Ø
Ï»‡ª ˘ ‘Δ √≈Î ’’∂ ⁄Ó’≈ √’Á∂ ‘ØÕ Íπ≈‰∂ ’ºÍÛ∂ ËØ ’∂ ÍzÀ√ ’’∂ Í≈ ¡√ÎÒÂ≈ ÁΔ ÍΩÛΔ ‘Δ √≈˘ √ÎÒÂ≈ ÁΔ ‡Δ√Δ Â∂ «Ï·≈¿∞∫ÁΔ ‘∂ÀÕ ⁄≥◊∂
√’Á∂ ‘ØÕ ¡≈Í‰Δ «Á÷ √πË≈ØÕ «¬√ Â∑ª Â∞‘≈‚Δ Íz√ÈÀ«Ò‡Δ ω∂◊ΔÕ √Ø‘‰∂ ÈÂΔ‹∂ ‘Ó∂Ùª «¬Ó≈ÈÁ≈ ÔÂȪ È≈Ò ‘Δ Íz≈Í ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ
Â∞‘≈‚Δ «Á÷ «È÷∂◊ΔÕ ‘ ’Ø¬Δ Â∞‘≈‚∂ ÚºÒ ¡≈’«Ù ‘ØÚ∂◊≈Õ Â∞‘≈˘ «¬‘ ◊ºÒª Ï∂Ù’ ¤Ø‡Δ¡ª ¤Ø‡Δ¡ª ¡Â∂ ¡≈Ó ‘È, Í ‘È Ï‘∞Â
«ÓÒ‰ «Ú⁄ ¡≈Í‰Δ ÷πÙΔ √Ófi∂◊≈Õ ’≥Ó ÁΔ¡ª ¡Â∂ ¡ÓÒ ’È Ú≈ÒΔ¡ªÕ «‹‘Û≈ √Óª ÏΔ «◊¡≈ √Ø ÏΔÂ
√Ú∂∂ ¡≥«Óz Ú∂Ò∂ ¿∞μ·Ø, √Ú∂ ÁΔ √À ’ØÕ È‘≈ ËØ ’∂ ¡≈Í‰Δ √Δ’ «◊¡≈Õ ¡º‹ ÂØ∫ ‘Δ «¬È∑ª ◊ºÒª Â∂ ⁄Ò‰ Á≈ «ÁzÛ «ÈÙ⁄≈ ’ Ò˙Õ
√Î≈¬Δ ’ØÕ ¡≈͉∂ «ÚÙÚ≈√ ¡È∞√≈ Í»‹≈ ¡⁄È≈ ÚΔ ’ØÕ ¡º‹ Á∂ ‹ÒÁΔ ‘Δ Â∞‘≈˘ «¬È∑ª Á∂ ‹≈Á» Á≈ ¡√ «Á÷≈¬Δ Á∂‰≈ Ù∞» ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ
«ÁÈ Á∂ ’È Ú≈Ò∂ ’≥Óª ÁΔ «¬’ √»⁄Δ Ï‰≈˙Õ ≈ ˘ √Ω‰ Òº«◊¡ª «¬√∂ Â∑ª ‘Δ Â∞√Δ∫ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ˘ «È÷≈ √’Ø◊∂Õ ¡≈͉∂ ¡≈Í ‘Δ
Á∂÷Ø ’∂ ’Δ Â∞√Δ∫ ¡º‹ Á∂ √≈∂ ’≥Ó Í»∂ ’ Ò¬∂ ‘È? «Î «¬‘ ÚΔ Á∂÷Ø ’∂ Â∞‘≈‚∂ ÒØ’ √π÷Δ¬∂ Â∂ ÍzÒØ’ √π‘∂Ò∂ ‘؉◊∂Õ
Â∞√Δ∫ ¡º‹ «’√∂ Á≈ «ÁÒ Âª È‘Δ∫ Áπ÷≈«¬¡≈Õ ¡º‹ Â∞‘≈‚∂ «Ú⁄ ’Δ ’ÓΔ
«‘ ◊¬Δ ‘À? ‹∂ ¡À√≈ ‘À, ª ¡º◊∂ ÂØ∫ «¬‘ ’ÓΔ Á» ’È Á≈ «È√⁄≈
’ØÕ
cc
«¬‘ √≈‚Δ ÏÁÈ√ΔÏΔ ‘À ’∂ ¡√Δ∫ ËÓ ˘ ◊ΔÏΔ È≈Ò ‹ØÛ «Ò¡≈
‘ÀÕ ¡√Δ∫ ‘Ø‰Δ Â∂ √Δ ’∞fi ¤º‚ «Á≥Á∂ ‘ª ¡Â∂ ¿∞μÁÓ ÚºÒØ∫ Óπ»≥‘ ÓØÛ ÒÀ∫Á∂
‘ªÕ «¬√ Ò¬Δ √Ì ’∞fi «’√Ó Â∂ ‹ª ÍzÓ≈ÂÓ≈ Â∂ È≈ ¤º‚ØÕ ÍzÓ≈ÂÓ≈
’ÁΔ È‘Δ∫ ⁄≈‘∞≥Á≈ ’∂ Â∞√Δ∫ ¿∞μÁÓ ’È≈ ¤º‚ «Á¿∞Õ ¡≈͉∂ ’Ó ˘
Íz≈ÍÂΔ È≈Ò ‹ØÛØÕ ’Ó «Ê¿∞Δ «Ú⁄ «ÚÙÚ≈√ º÷Ø, «’¿∞∫«’ ’Óª Â∂
‘Δ ‘؉◊∂ «ÈÏ∂Û∂Õ ¡≈͉∂ «Ú⁄ ◊∞‰ ÍÀÁ≈ ’ØÕ ºÏ È∂ Â∞‘≈˘ Ó≈‰ ’È
Ò¬Δ Ï‘∞ ’∞fi «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ¡≈͉∂ ◊∞‰ª ˘ ¿∞Ì≈ØÕ Â∞‘≈‚Δ Ù÷√Δ¡Â
«Ó’È≈ÂΔ√Δ Ï‰∂◊Δ ’∂ ÒØ’ ¡≈͉∂ ¡≈Í Â∞‘≈‚∂ ÚºÒ «÷º⁄∂ Â∞∂ ¡≈¿∞∂‰◊∂Õ
Íz«√ºË «ÚÁÚ≈È “√Ú∂‡ Ó≈‚È” «Ò÷Á≈ ‘À-T√≥√≈ √Á≈ ‹∂±¡ª Á≈
√ÈÓ≈È ’Á≈ ‘ÀÕ ÒØ’ ¿∞√∂ ÓÈ∞º÷ ˘ Í√≥Á ’Á∂ ‘È, «‹√Á∂ «⁄‘∂ Â∂
Óπ√’≈È ¡Â∂ ÷∞ÙΔ fiÒ’ÁΔ ‘ÀÕ «‹√Á∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈¿∞‰ È≈Ò »‘ «÷Û ‹ªÁΔ
‘ÀÕU
√Ø √Á≈ «˜≥Á◊Δ ÁΔ ‹≥◊ «Ú⁄ ‹∂± ‘Ø ’∂ «ÈºÂØÕ Ù∞ºÌ ’≥Ó Ò¬Δ √≈∂
√Ó∂∫ ‘Δ Ù∞ºÌ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ «’√∂ Ó‘∞ ÁΔ ÒØÛ È‘Δ∫Õ ¡≈͉≈ «ÈÙ≈È≈ ‘Ó∂Ùª
¿∞μ⁄∂ ÂØ∫ ¿∞μ⁄≈ º÷ØÕ ¡√ÎÒÂ≈ Á≈ ‚ È≈ º÷ØÕ ‹∂ ¡√ÎÒ ‘Ø ÚΔ ◊¬∂ ª
«Î ÂØ∫ Ù∞π» ’ØÕ «¬’ «ÁÈ ‹» √ÎÒ ‘ØÚØ◊∂Õ ¡À‚Δ√È ÁπÈΔ¡ª Á≈
18 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø 19 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

Ù’ÂΔ Á≈ √ØÓ≈-Íz
∂ È≈
Íz∂È≈ «¬’ ¡À√≈ ¡≥«Óz ‘À
‹Ø ÓπÁ≈ »‘ª «Ú⁄ ÚΔ ‹≈È Í≈ «Á≥Á≈ ‘ÀÕ
ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄ «‹‘Û∂ ÚΔ Úº‚∂ Úº‚∂ ’≈È≈Ó∂ ‘ج∂ ‘È, ¿∞‘ «’√∂ È≈
«’√∂ ÁΔ Íz∂È≈ √Á’≈ ‘Δ ‘ج∂ ‘ÈÕ ÍºÊ Ô∞º◊ ÂØ∫ «¬È‡ÈÀ‡ Ô∞º◊ Â’
ÓÈ∞º÷ È∂ ‹Ø ÚΔ Âº’Δ ’ΔÂΔ ‘À, ¿∞‘ «’√∂ È≈ «’√∂ ÁΔ Íz∂È≈ √Á’≈ ‘Δ
’ΔÂΔ ‘ÀÕ
Íz∂È≈ Á≈ Ì≈Ú ‘À «’ «’√∂ ˘ ¿∞ÂÙ≈‘ Á∂‰≈Õ ¿∞√˘ ’∞fi ⁄≥◊≈ ’È
Ò¬Δ ≈‹Δ ’È≈Õ ¡≥◊z∂‹Δ «Ú⁄ «¬√˘ «¬È√Í≈«¬ ’È≈ ’«‘≥Á∂ ‘È,
Ì≈Ú «’√∂ «Ú⁄ Ù’ÂΔ Ì Á∂‰≈Õ Íz∂È≈ «¬’ ’Ó‹Ø ¡≈ÁÓΔ ˘ Â≈’Â
Á≈ ‡Δ’≈ Ò◊≈¿∞‰ ÁΔ Â∑ª ‘ÀÕ Íz∂È≈ «’√∂ ÚΔ «¬È√≈È ˘ √ÎÒÂ≈ ÁΔ
‡Δ√Δ Â∂ Í‘∞≥⁄≈¿∞‰ ÁΔ Ù’ÂΔ º÷ÁΔ ‘ÀÕ
«˜≥Á◊Δ ’Ø¬Δ √π‘≈Ú‰≈ √Î È‘Δ∫Õ ’Ø¬Δ «√ºË≈ ¡Â∂ √≈Î √πÊª √Î
È‘Δ∫Õ «˜≥Á◊Δ Âª «¬’ ÓπÙ’Òª ÌÍ» Â∂ «Ú≥◊≈ ‡∂„≈ ¡Â∂ ¿∞Ò«fi¡≈
‘Ø«¬¡≈ √Î ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ Á≈ √Î «¬’ Í‘≈ÛΔ È≈Ò∂ ÁΔ Â∑ª ‘À, «‹√
«Ú⁄ ¡È∂’ Íz’≈ ÁΔ¡ª π’≈Ú‡ª ¡≈¿∞∫ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ÍºÊ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘È,
„Ò≈‰ª ¡≈¿∞∫ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ’¬Δ ÚÒ Ú«Òß◊ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª
«˜≥Á◊Δ ⁄π‰ΩÂΔ¡ª È≈Ò ÌΔ Í¬Δ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ÎπºÒ È≈Ò ’≥‚∂ ‘È, ¿∞√∂
Â∑ª «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ‹∂ √πº÷ ‘È Âª Áπº÷ ÚΔ ‘ÈÕ ‹∂ √ÎÒÂ≈Úª ‘È Âª
¡√ÎÒÂ≈Úª ÚΔ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ‘Δ ¡≈¿∞∫ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ¡ÓΔΔ È≈Ò ◊ΔÏΔ
ÚΔ ‘ÀÕ ⁄≈È‰Δ¡ª ≈ª È≈Ò ’≈ÒΔ¡ª ‘È∂Δ¡ª ≈ª ÚΔ ‘ÈÕ ¡È∂’ª
Â∞Î≈È ‘È, Â≥◊Δ¡ª Â∞ÙΔ¡ª ‘ÈÕ «¬È∑ª „∂ √≈Δ¡ª Óπ√ΔϪ ‘؉
’≈È «¬È√≈È ‘ √Ó∂∫ √≥’‡ «Ú⁄ «ÿ«¡≈ «‘≥Á≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª ‘≈Òª
«Ú⁄ «¬È√≈È ‘ √Ó∂∫ ‰≈˙ «Ú⁄ «‘≥Á≈ ‘ÀÕ «‹¡≈Á≈ ‰≈˙ ’’∂
«¬È√≈È «‚ÍÀÙÈ (¿∞Á≈√Δ) «Ú⁄ «‘‰ Òº◊ ÍÀ∫Á≈ ‘À, «‹√Á≈ ‚≈’‡
Í≈√ ÚΔ ’Ø¬Δ «¬Ò≈‹ È‘Δ∫Õ «¬È√≈È ◊Ó Á∂ √Óπ≥Á «Ú⁄ ‚∞ºÏ ‹ªÁ≈
20 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
‘ÀÕ ’∞fi ⁄≥◊≈ È‘Δ∫ Ò◊Á≈Õ ¿∞‘ ‹ΔÚÈË≈≈ È≈ÒØ∫ ‡∞º‡ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÷πÁ’ÙΔ
’È ˘ ÓÈ ’Á≈ ‘ÀÕ «ÁÒ ’Á≈ ‘À ’∂ Ï≥Á≈ «¬√ ÁπÈΔ¡ª ˘ ¤º‚
«’Ë∂ ÁΩÛ ‹≈Ú∂Õ Í «’ºÊ∂ ÁΩÛ ‹≈¬∂? ’«‘≥Á∂ ‘È «’ ‹∂ Ó ’∂ ÚΔ ⁄ÀÈ
È≈ Í≈«¬¡≈ ª «’ºÊ∂ ‹≈ÚØ◊∂? ’¬Δ ÒØ’ ÁπÈΔ¡ª ¤º‚ ’∂ √≈Ë» ω ‹ªÁ∂
‘È, Í ª ÚΔ ÁπÈΔ¡ª È‘Δ∫ ¤∞º‡ÁΔÕ «’¿∞∫«’ ¡≈Í‰Δ¡ª Ø‡Δ ’ºÍÛ∂
ÁΔ¡ª Óπ„ÒΔ¡ª ‹»ª Í»Δ¡ª ’È Ò¬Δ «¬√ √≈Ë ˘ «Î ÁπÈΔ¡ª
Á∂ √≥Í’ «Ú⁄ ¡≈¿∞‰≈ ‘Δ ÍÚ∂◊≈Õ ‹Á «¬È√≈È √È Í≈«√˙∫ ‡∞‡ º ‹ªÁ≈
‘À ª «¬√ √Ó∂∫ ‹» ‘∞Á ≥ Δ ‘À «¬’ √º⁄∂ ‘ÓÁÁ ÁΔ, ‹Ø ¿∞√˘ ◊Ó «Ú⁄Ø∫
¿∞Ì≈ √’∂Õ ‚∞Ï º Á∂ ˘ ª «Â‰’∂ Á≈ ÚΔ √‘≈≈ ‘∞Á ≥ ≈ ‘ÀÕ ◊Ó Á∂ √≈◊ «Ú⁄
‚∞Ï
º ∂ «¬È√≈È Ò¬Δ ‹∂ ’Ø¬Δ Íz∂ È≈ »ÍΔ º√Δ √π‡ º ∂ ª ¿∞√˘ ÎÛ ’∂ Ï≈‘
«È’Ò‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ √Ó∂∫ «’√∂ ‘ÓÁÁ Á∂ ÓØ‘ «Ìº‹∂ ÏØÒ ÂÍÁ∂ «‘Á∂
˘ ·ß„’ Í‘∞⁄ ≥ ≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ «’√∂ √≈ÊΔ ÁΔ «ÁºÂΔ ‘Ø¬Δ Íz∂ È≈ ¿∞√ «Ú⁄ ¡≈ÂÓ
«ÚÙÚ≈√ ÍÀÁ≈ ’ÁΔ ‘ÀÕ ¿∞√˘ «Î ÂØ∫ «‘≥Ó ’’∂ «˜≥Á◊Δ Á≈ Óπ’≈ÏÒ≈
’È≈ «√÷≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ
Íz∂È≈ «¬È√≈È ˘ ◊Ó ÁΔ¡ª ‘È∂Δ¡ª ≈ª «Ú⁄ ⁄≈ȉ ÓπÈ≈∂
Á≈ ’≥Ó «Á≥ÁΔ ‘ÀÕ Íz∂È≈ «¬È√≈È ÁΔ «˜≥Á◊Δ ˘ √‘Δ √∂Ë «Á≥ÁΔ ‘ÀÕ
«‹Ú∂∫ Í≈‰Δ «Ú⁄ ¡Ê≈‘ Ù’ÂΔ ‘ÀÕ ‹Á «¬‘ Ù’ÂΔ ¡≈Í‰Δ ¡≈¬Δ Â∂
¡≈ ‹≈Ú∂ ª ’¬Δ ÂÏ≈‘Δ¡ª Ó⁄≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ ‘Û∑ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘È, Ó’≈È πÛ∑
‹ªÁ∂ ‘È, ËÈ Â∂ √≥ÍÂΔ Á≈ È∞’√≈È ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ’¬Δ «ÏÓ≈Δ¡ª ÎÀÒÁΔ¡ª
‘ÈÕ «¬√∂ Í≈‰Δ Â∂ ‹∂ ‚ÀÓ Ï‰≈ «ÁºÂ≈ ‹≈Ú∂ ª «¬‘ Í≈‰Δ √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ
√Ú≈È «Ú⁄ √‘≈¬Δ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ÍΔ‰ Á∂ Í≈‰Δ ÁΔ ‹» ͻΔ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ
«¬‘ ‘Δ Í≈‰Δ «√≥⁄≈¬Δ Á∂ ’≥Ó ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ √≈‚Δ ÷π≈’ ÁΔ √Óº«√¡≈
‘ºÒ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ «¬√∂ Í≈‰Δ Áπ¡≈≈ «Ï‹ÒΔ ’º„Δ ‹ªÁΔ ‘À, «‹√ È≈Ò √≈‚∂
ÿª «Ú⁄ ΩÙÈΔ ‘∞≥ÁΔ ‘À ¡Â∂ ’≈÷≈È∂ ⁄ÒÁ∂ ‘ÈÕ Á∂Ù «Ú’≈√ Á∂ √Â∂
Â∂ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª «¬È√≈È ¡≥Á ÚΔ ¡Ê≈‘ Ù’ÂΔ ‘ÀÕ ‹∂ «¬È√≈È
˘ √‘Δ √∂Ë «ÓÒ∂ ª «’‘Û≈ ’≥Ó ‘À, ‹Ø «¬È√≈È È‘Δ∫ ’ √’Á≈Õ «Î
«¬È√≈È Í‘≈Ûª È≈Ò ÚΔ ‡’≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬’ºÒ≈ ‘Δ Â∞Î≈Ȫ Á≈
Óπ’≈ÏÒ≈ ’È ÔØ◊ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √‘Δ Íz∂È≈ √Á’≈ ‘Δ ÁπÈΔ¡ª Â∂ Úº‚∂
Úº‚∂ √»ÏΔ ÍÀÁ≈ ‘ج∂ ‘ÈÕ ’Ò≈’≈ª È∂ Ù≈‘’≈ ω≈¬∂Õ Ó‘≈È
√≈«¬≥√Á≈È ¡Â∂ «¬≥‹ΔÈΔ¡ ÍÀÁ≈ ‘ج∂, «‹È∑ª È∂ Ó≈ÈÚÂ≈ ˘ «Ú’≈√ Á∂
≈‘ Â∂ Í≈«¬¡≈Õ Íz∂È≈ √Á’≈ ‘Δ Ó‘≈È √≈«‘Â’≈ ÍÀÁ≈ ‘ج∂, «‹È∑ª
21 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
È∂ «¬È√≈ÈΔ¡Â ˘ ÈÚΔ∫ ΩÙÈΔ «ÁºÂΔ ¡Â∂ Ó≈ÈÚÂ≈ ÁΔ »‘ ÁΔ «ÂzÍÂΔ
’ΔÂΔÕ
Íz∂È≈ «¬È√≈ÈΔ¡Â ˘ «ÁÙ≈‘ΔÈ ‘؉ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ ‹Á
¡ÈßÁÍπ Á∂ «’Ò∂ ˘ Óπ◊Ò √ÀÈ≈ È∂ ÿ∂«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √Δ Âª Ì≈¬Δ Ó‘ª
«√≥ÿ ¡Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ ’∞fi √≈ÊΔ ¡≈Í‰Δ ‹≈È Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬Δ ◊∞π» ◊Ø«Ï≥Á
«√≥ÿ ‹Δ ˘ Ï∂Á≈Ú≈ «Ò÷ ’∂ Á∂ ¡≈¬∂ ª ¿∞È∑ª Á∂ ÿ «Á¡ª È∂ ¿∞È∑ª ˘
Ó»∞≥‘ È≈ Ò≈«¬¡≈Õ ¡÷∂-TÂ∞√Δ∫ ¡≈Í‰Δ ‹≈È «Í¡≈Δ √Ófi ’∂ ◊∞» ˘
«Íº· «Á÷≈ ¡≈¬∂ ‘ØÕ √≈‚∂ Í≈√ ‘∞‰ Â∞‘≈‚∂ Ò¬Δ ’Ø¬Δ ‹◊∑≈ È‘Δ∫ÕU «¬√
√Ó∂∫ «¬‘ «√º÷ «ÁÙ≈‘ΔÈ ‘Ø ◊¬∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª Á∂ ¡º◊∂ «Íº¤∂ ’Ø¬Δ √Â≈
È‘Δ∫ √ΔÕ ¡À√∂ √Ó∂∫ Ó≈¬Δ Ì≈◊Ø È∂ ¿∞È∑ª ˘ √‘Δ √∂Ë «ÁºÂΔÕ ◊∞»∞ ‹Δ
÷≈Â ÒÛ ÓÈ Ò¬Δ Íz∂«¡≈Õ Óπ’Â√ ÁΔ ËÂΔ ¿∞μÂ∂ «¬È∑ª «√≥ÿª È∂
ÁπÙÓ‰ Á∂ ‹Ø ¡≈‘∞» Ò≈‘∂, ¿∞√˘ «¬«Â‘≈√ ¡º‹ ÚΔ Ô≈Á ’Á≈ ‘ÀÕ
Íz∂È≈ «¬’ ÈÚª «¬«Â‘≈√ ÚΔ «√‹ÁΔ ‘ÀÕ Ó‘ªÌ≈ ÁΔ ‹≥◊
Ú∂Ò∂ ’∞’Ù∂Â Á∂ ÓÀÁ≈È «Ú⁄ ‹Á ¡‹∞È È∂ ¡≈͉∂ √≈‘Ó‰∂ Óπ’≈ÏÒ∂
Â∂ ¡≈͉∂ Ï‹∞  ◊ª-ÌΔÙÓ «ÍÂ≈Ó≈, ◊∞  π » Áz Ø ‰ ≈⁄≈Δ¡ª ¡Â∂ ‘Ø 
«ÙÂ∂Á≈ª ˘ Á∂«÷¡≈ ª ¿∞‘ «ÁÒ ¤º‚ ÏÀ·≈Õ ¿∞√ È∂ √Ø«⁄¡≈-T«‹È∑ª
Ï‹∞◊ª Á≈ ÓÀ∫ «¬ÂÈ≈ √«Â’≈ ’Á≈ ‘ª, ÓÀ∫ ¿∞È∑ª Â∂ ‘«Ê¡≈ «’Ú∂∫
⁄π’ º √’Á≈ ‘ª? U ¡‹∞È ˘ «¬√ ‚≈Úª‚ØÒ √«ÊÂΔ «Ú⁄Ø∫ Ì◊Ú≈È «’zÙÈ
‹Δ È∂ ◊ΔÂ≈ Á∂ ¿∞ÍÁ∂Ù Áπ¡≈≈ ¿∞Ï≈«¡≈Õ ¿∞È∑ª Áº«√¡≈ ’∂ ‹Ø ’∞fi ÚΔ
«ÍzÊÚΔ Â∂ Ú≈ÍÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ÍzÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ‘∞’Ó «Ú⁄ ‘Δ Ú≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
«¬√ Â∑ª ‹∂ Ì◊Ú≈È «’zÙÈ ¡‹∞È ˘ ’Ó ’È Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù È≈ «Á≥Á∂
ª ¡‹∞È ’ÁΔ ‘«Ê¡≈ È≈ ⁄πº’Á≈Õ ËÓ ¡Â∂ √º⁄≈¬Δ ÁΔ «‹ºÂ È≈
‘∞≥ÁΔ ¡Â∂ Ó‘ªÌ≈ Á≈ «¬«Â‘≈√ ’∞fi ‘Ø ‘∞≥Á≈Õ
√≈˘ «˜≥Á◊Δ ÁΔ ¤Ø‡Δ ¤Ø‡Δ ¡√ÎÒÂ≈ ˘ «˜≥Á◊Δ ÁΔ ¡≥ÂÓ ‘≈
È‘Δ∫ Ó≥È ÒÀ‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ ¡√ÎÒÂ≈ ÁΔ¡ª ÈΔ‘ª Â∂ ‘Δ √ÎÒÂ≈ Á∂ Ó«‘Ò
÷Û∂ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ◊ºÒª ÂØ∫ √≈˘ Íz∂È≈ ÒÀ‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ Í»Δ
«¬Ó≈ÈÁ≈Δ È≈Ò «Î ÂØ∫ ÔÂÈ ’È∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘ÈÕ √ÎÒÂ≈ «¬’ «ÁÈ
‹» √≈‚∂ ’ÁÓ ⁄π≥Ó∂◊ΔÕ
’¬Δ Ú≈Δ «¬È√≈È ¤Ø‡Δ ‹‘Δ ÿ‡È≈ ÂØ∫ ÚΔ Íz∂È≈ ÒÀ ’∂ ¡≈͉∂
¡≥Á ¡≈ÂÓ «ÚÙÚ≈Ù ‹◊≈ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ≈‹≈ Ï»√ ‹Á ÁπÙÓ‰ ÂØ∫ ’¬Δ
Ú≈ ‘≈ ’∂, «ÁÒ ¤º‚ ÏÀ·≈ √Δ Âª Í‘≈Ûª ÁΔ¡ª ◊∞Î≈Úª «Ú⁄ ‹≈ ’∂
22 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Ò∞º’ «◊¡≈Õ ¿∞μÊ∂ «¬’ Óº’ÛΔ ¡≈͉∂ ‹≈Ò Âº’ Í‘∞≥⁄‰ ÁΔ ‹ÁØ ‹«‘Á
È∂ ¿∞√ ˘ Íz∂È≈ «ÁºÂΔÕ ¿∞√ «Ú⁄ √ÚÀ ÌØ√≈ ‹≈«◊¡≈Õ ¿∞√È∂ ÁπÏ≈≈
¡≈Í‰Δ √ÀÈ≈ «¬’º·Δ ’ΔÂΔ Â∂ ÁπÙÓ‰ È≈Ò ÒØ‘≈ «Ò¡≈ ¡Â∂ «‹ºÂ Íz≈ÍÂ
’ΔÂΔÕ
ÓÈ∞º÷ ˘ ‹ÈÓ ÂØ∫ ‘Δ √‘Δ Â∂ ¿∞√≈» √∂Ë ÁΔ ÒØÛ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ ‹Á ¤Ø‡≈
Ϻ⁄≈ ÒÛ÷Û≈¿∞∫Á∂ ‘ج∂ ’ÁÓª È≈Ò ⁄ÒÁ≈ ⁄ÒÁ≈ «‚º◊ ÍÀ∫Á≈ ‘À ª Óª
Ϻ⁄∂ ÁΔ¡ª ¡º÷ª «Ú⁄ ¡º÷ª Í≈ ’∂ ’«‘≥ÁΔ ‘À-T’Ø¬Δ ◊ºÒ È‘Δ∫, Ϻ⁄∂ «‚º◊
«‚º◊ ’∂ ‘Δ Úº‚∂ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕU «¬√ È≈Ò Ïº⁄∂ ˘ ‘Ω√Ò≈ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√˘
«Î ÂØ∫ ¿∞·‰ ÁΔ Íz∂È≈ «ÓÒÁΔ ‘ÀÕ ¿∞‘ Í«‘Òª È≈ÒØ∫ «‹¡≈Á≈ Ó‹Ï»ÂΔ
È≈Ò Íº’∂ ’ÁÓ º÷ ’∂ «Î ÂØ∫ Â∞È≈ Ù∞» ’Á≈ ‘ÀÕ «¬√ Â∑ª ’’∂
«¬’ Óª Ϻ⁄∂ ˘ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ¡≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ¡ª ÓπÙ’Òª Á≈ Óπ’≈ÏÒ≈
’È ÁΔ Íz∂È≈ «Á≥ÁΔ ‘ÀÕ
Íz∂È≈ ‘Ó∂Ùª ⁄≥◊∂ ’≥Ó Ò¬Δ ‘Δ ‘Ø‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ Íz∂È≈ ’È Ú≈Ò≈
Ï≥Á≈ ÷πÁ ÚΔ «¬Ó≈ÈÁ≈ ‘؉≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ Íz∂È≈ Ù’ÂΔ Á≈ √ØÓ≈ ‘ÀÕ
√≈˘ «¬√ Ù’ÂΔ Á∂ √ØÓ∂ Á≈ Áπ¿∞ÍÔØ◊ È‘Δ∫ ’È≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ √≈˘ Íz∂È≈
¡Â∂ ¿∞’√≈‘‡ ‹ª ÌÛ’≈‘‡ «Ú⁄ Î’ √Ófi‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ Íz∂ È≈ ‘Ó∂Ùª
⁄≥◊∂ ’≥Ó Ò¬Δ «ÁºÂΔ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ Á»‹∂ Í≈√∂ ÌÛ’≈«¬¡≈ ‹ª ¿∞’√≈«¬¡≈
Ó≥Á Ì≈ÚÈ≈ È≈Ò ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ «¬’ ¡À√≈ Ï»Á ‘À, «‹√ ÁΔ ◊ÒÂ
ÚÂØ∫ È≈Ò «Ì¡≈È’ ÂÏ≈‘Δ Ó⁄ÁΔ ‘ÀÕ Ó≈«¬‰ «Ú⁄ √»ÍÈ÷≈ È∂
¡≈͉∂ Ì≈ ≈Ú‰ ˘ ≈Ó ⁄≥Á ‹Δ ¡Â∂ Òº¤Ó‰ Á∂ «÷Ò≈Î ÌÛ’≈«¬¡≈
¡Â∂ √ΔÂ≈ ‹Δ ÁΔ ¡ÒØ«’’ √π≥ÁÂ≈ Á≈ «Ï¡≈È ’’∂ ¿∞√ ˘ √ΔÂ≈ ˘
¡≈Í‰Δ Í‡≈‰Δ ω≈¿∞‰ Ò¬Δ ¿∞’√≈«¬¡≈Õ «¬√ ¿∞’√≈‘‡ («ÁÙ≈‘ΔÈ
Íz∂È≈) Á∂ «Ì¡≈È’ «√º‡∂ «È’Ò∂Õ ≈Ú‰ ¡Â∂ ¿∞√Á≈ √≈≈ ÷≈ÈÁ≈È
Ô∞ºË ÁΔ Ì∂‡ ‘Ø «◊¡≈Õ √ØÈ∂ ÁΔ Òß’≈ √Û ’∂ √Ú≈‘ ‘Ø ◊¬ΔÕ
√≈˘ ÎØ’Δ Î»’ ¤’≈¿∞‰ Ú≈«Ò¡ª ÂØ∫ ‹ª fi»·Δ ÂΔÎ ’È Ú≈«Ò¡ª
ÂØ∫ √≈ÚË≈È «‘‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ ¡À√∂ Ï≥Á∂ Á»√∂ ˘ ¿∞Í ⁄≈Û∑ Ê«Ò¿∞∫
ÍΩÛΔ «÷º⁄ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ Â∞√Δ∫ «‹√ÁΔ «˜≥Á◊Δ √π¡≈È≈ ⁄≈‘≥Á∂ ‘Ø, ¿∞√Á∂ ◊∞‰ª
ÁΔ ÙÒ≈ÿ≈ ’ØÕ ¿∞√Á∂ ◊∞‰ª ˘ ¿∞Ì≈ØÕ ¿∞√ÁΔ¡ª √πºÂΔ¡ª Ù’ÂΔ¡ª ˘
‹◊≈ÚØÕ «Î Á∂÷‰≈ ¿∞‘ ÓÈ∞º÷ «’Ú∂∫ ͺÊ ÂØ∫ ‘Δ≈ ωÁ≈ ‘ÀÕ
«’√∂ ˘ Ò◊≈Â≈ «ÈßÁÁ∂ «‘‰ È≈Ò ¿∞√ «Ú⁄ ¡≈ÂÓ «ÚÙÚ≈√
ÁΔ ’ÓΔ ¡≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ ¿∞√ÁΔ √ÎÒÂ≈ Á∂ ÓΩ’∂ ÿ‡Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ √ÚÀ ÌØ√≈
23 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
◊∞¡≈ ÏÀ·Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ «Ú⁄ ¡√πº«÷¡≈ ÁΔ Ì≈ÚÈ≈ ¡≈ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‘
√Ó∂∫ ‚ Á∂ √≈¬∂ ‘∂· «‹¿∞∫Á≈ ‘À ’∂ «’Ë∂ ÓÀ∫ ’Ø¬Δ ◊Ò ’≥Ó È≈ ’
ÏÀ·ªÕ ·Δ’ ’≥Ó ˘ ÚΔ ¿∞‘ ‚Á∂ ‚Á∂ ‘Δ ’Á≈ ‘ÀÕ √≈˘ ‘ √Ó∂∫ Á»√∂
˘ ‚ª‡‰ ÁΔ Êª ¿∞√Á∂ ◊∞‰ª ÁΔ Í«‘⁄≈‰ ’’∂ ¿∞√ «Ú⁄ «ÚÙÚ≈√ «√ ¿∞·≈ ’∂ ‹Δ˙
ÌÈ≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ
√≈˘ «˜≥Á◊Δ Á∂ ÔÊ≈Ê «Ú⁄ «‹¿∞‰≈ «√º÷‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ √≥’‡ «√ ¿∞·≈ ’∂ ’ΩÓ Á∂ √Á≈ ⁄«Ò¡≈ ’Á∂ È∂Õ
√Ó∂∫ ÿÏ≈¿∞‰≈ È‘Δ∫ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ ’≈ÓÔ≈Ï ÓÈ∞º÷ª Á∂ ‹ΔÚÈ ÂØ∫ Íz∂È≈ ÒÀ √Á≈ ⁄«Ò¡≈ ’Á∂ È∂,
’∂ «Î ÂØ∫ ‘≥ÌÒ≈ Ó≈’∂ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ √Ú≈ÈΔ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ «¬√ «Ú⁄ ÷πÁÓπ÷«Â¡≈ ⁄«Ò¡≈ ’Á∂ È∂Õ
‘Δ √≈‚Δ ¡Â∂ √Ó≈‹ ÁΔ «Ï‘ÂΔ ‘ÀÕ «√ «ÈÚ≈ ’∂ È≈ ⁄ÒØ ÁØ√ÂØ!
«√ «ÈÚ≈ ’∂ ’ΩÓ Á∂ ◊Á≈ ⁄«Ò¡≈ ’Á∂ È∂Õ
cc ¡«◊¡≈Â
√Ø‘‰Δ √≈Î-√πÊΔ, «¬º‹Â ¡Â∂ ÙªÂΔ ÁΔ «˜≥Á◊Δ ‘ «¬È√≈È
Á≈ √πÍÈ≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ Í «¬√ Í≈√∂ ÔÂÈ Ï‘∞ ÿº‡ ÒØ’ ’Á∂ ‘ÈÕ «¬√∂
Ò¬Δ ’ØÛª Íz≈‰Δ «¬√ ËÂΔ ÂØ∫ «¬√ Â∑ª «Ó‡ ‹ªÁ∂ ‘È, «‹Ú∂∫ Ϻ⁄≈
¡≈Í‰Δ √Ò∂‡ ÂØ∫ «’√∂ ◊Ò √π¡≈Ò ˘ «Ó‡≈ «Á≥Á≈ ‘ÀÕ «Ó‡Á≈ ª √‘Δ
√π¡≈Ò ÚΔ ‘À, Í √‘Δ √π¡≈Ò ÁΔ «¬’ fiÒ’ Ϻ⁄∂ Ò¬Δ Ï‘∞ Á∂ Â’
Íz∂È≈ √zØ «‘≥ÁΔ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ËÂΔ ¿∞μÂ∂ ’∞fi Íz≈‰Δ ¡À√∂ ÚΔ ‘∞≥Á∂
‘È, «‹‘Û∂ ÈÚ∂∫ √«Â¡ª Á∂ ÷Ø‹Δ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª Á∂ ÍÀ «⁄È∑ª Â∂ ⁄ºÒ‰
«Ú⁄ ¡≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ ÁπÈΔ¡ª Î÷ Ó«‘√»√ ’ÁΔ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª Á≈ È≈Ó ¿∞È∑ª
ÁΔ «˜≥Á◊Δ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÚΔ «‹≥Á≈ «‘≥Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÓÁ∂ È‘Δ∫ ÏÒ«’ ÒØ’ª
Á∂ «ÁÒª «Ú⁄ ≈‹ ’Á∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Ò¬Δ «’√∂ Ù≈«¬ È∂ ·Δ’ «’‘≈ ‘À:

‘Ó ’Ø «Ó‡≈ √’∂, Ô∂‘ ‹Ó≈È∂ Ó∂∫ ÁÓ È‘Δ∫,

‘Ó √∂∂ ‘À ‹Ó≈È≈, ‹Ó≈È∂ √∂ ‘Ó È‘Δ∫ Õ

¡«‹‘∂ ÒØ’ ¡≈Í‰Δ ¡√ÎÒÂ≈ Á≈ ÁØÙ «’√∂ Á»√∂ «√ ‹ª «’√ÓÂ

«√ È‘Δ∫ ÓÛÁ∂Õ ¿∞‘ ¡≈Í‰Δ ¡√ÎÒÂ≈ ˘ «÷Û∂ ÓºÊ∂ √ÚΔ’≈ ’Á∂
‘ÈÕ ‹Á Â’ √ÎÒÂ≈ È‘Δ∫ «ÓÒÁΔ, ¿∞‘ √≥ÿÙ ’Á∂ «‘≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘
π’≈Ú‡ª ÂØ∫ ‚ ’∂ ¡≈͉∂ √Â∂ È‘Δ∫ ÏÁÒÁ∂Õ √◊Ø∫ √Óπ≥Á, Í‘≈Û ¡Â∂
Â∞Î≈È ¿∞È∑ª ˘ ¡≈͉∂ ¡≈Í √Â≈ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ «’√∂ Á∂ ‘∞’Ó Á∂
ÓπÊ≈‹ È‘Δ∫ ‘∞≥Á∂Õ ¡«‹‘∂ ÒØ’ ÈÚª ’≥Ó ’È Òº◊∂, «’√∂ Á≈ ¡≈√≈
È‘Δ∫ ÒºÌÁ∂Õ ¿∞‘ «¬’ºÒ∂ Â∞È Á≈ ‘Ω√Ò≈ º÷Á∂ ‘ÈÕ

24 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø 25 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

 ‘Ó ÂØ ¡’∂Ò∂ ‘Δ ⁄Ò∂ Ê∂ ÿ √∂, È≈Ò ¡√Δ∫ ¡≈͉∂ √Δ ˘ Â≥Áπ√ ¡Â∂ ⁄π√ ‹» º÷ √’Á∂ ‘ªÕ
ÒØ◊ «ÓÒÂ∂ ◊¬∂ ¡Ω ’≈ÎÒ≈ ÏÈÂ≈ «◊¡≈Õ «ÏÓ≈ ¡≈ÁÓΔ «’√∂ ÁΔ ‘ÓÁÁΔ Âª ÒÀ √’Á≈ ‘À, Í ¿∞‘ «’√∂ ˘
¡≈’Ù ȑΔ∫ ’ √’Á≈Õ «¬’ Â≥Áπ√ ¡Â∂ ⁄π√ «¬È√≈È ‹»
«¬‘ ÒØ’ ÈÚ∂∫ √«Â¡ª Á∂ ¡«ÌÒ≈ÙΔ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ Ï∂Ù’ Á»√∂ ÒØ’
Á»√∂ ˘ ¡≈͉∂ ÚºÒ «÷º⁄Á≈ ‘ÀÕ Â≥Áπ√ÂΔ Ò¬Δ ‹»Δ ‘À ’∂ ¡√Δ∫ ¡≈͉∂
¿∞È∑ª ¿∞μÂ∂ ‘º√‰ ‹ª «ÚØË ’ÈÕ ¿∞‘ Ï∂ÍÚ≈‘ Ó≥‹Ò ÚºÒ ÚËÁ∂ ‹ªÁ∂
Ø‹≈È≈ «˜≥Á◊Δ Á∂ ’≥Óª ˘ «ÈÔÓÏºË ’Δ¬∂Õ √Ú∂∂ √Ú÷Â∂ ¿∞μ·‰≈
‘ÈÕ ¡«‹‘∂ ÒØ’ Ô∞◊ º ÍπÙ ‘∞Á≥ ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ’ÁΔ «√ fi∞’≈ ’∂ È‘Δ∫ «‹¿∞∫ÁÕ∂
⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ √Ú∂∂ Ù≈Ó √À ’ÈΔ ‹»Δ ‘ÀÕ Ø‹≈È≈ È‘≈¿∞‰≈, Ì≈Ú √≈∂
«¬‘ ÒØ’ ‘Ó∂Ùª «√ ¿∞·≈ ’∂ «‹¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
¡≥◊ª ÁΔ √Î≈¬Δ ’ÈΔ ‹»Δ ‘ÀÕ ÷≈‰ ÍΔ‰ Á≈ Ï‘∞ «Ë¡≈È º÷‰≈
‹∂ ¡√Δ∫ ⁄≈‘∞≥Á∂ ‘ª ’∂ √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ √≈Î √πÊΔ, «¬º‹Â ¡Â∂ ÙªÂΔ
⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ ‘Ò’≈ ÷≈‰≈ ‹ÒÁΔ Í⁄Á≈ ‘ÀÕ ≈ ˘ √Ω‰ ÂØ∫ ÿº‡Ø ÿº‡
Ú≈ÒΔ ¡Â∂ ¡≈ÁÙ’ ‘ØÚ∂, ¡√Δ∫ ÚΔ «√ ¿∞·≈ ’∂ ‹ΔÚΔ¬∂Õ ¡√Δ∫ √Ì
«¬’ ÿ≥‡≈ Í«‘Òª ÷≈‰≈ ÷≈ ÒÀ‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ ÈΔ∫Á Í»Δ ÒÀ‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ
ÁΔ¡ª ¡º÷ª Á∂ Â≈∂ Ï‰Δ¬∂ ª √≈˘ «¬√ Ò¬Δ ’∞fi ÔÂÈ ’È∂ ÍÀ‰◊∂Õ
‘ÀÕ «‹√ Ï≥Á∂ ˘ ≈ ˘ ÈΔ∫Á Í»Δ È‘Δ∫ ¡≈Ú∂◊Δ, ¿∞√Á≈ ¡◊Ò≈ «ÁÈ
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ’Ø¬Δ ÚΔ ⁄Δ‹ ÓπΠȑΔ∫ «ÓÒÁΔÕ ‘ ⁄Δ‹ Á≈ «’√∂ È≈
ÚΔ Ï∂’≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ √Δ ‡∞º‡Á≈ ‘∂◊≈Õ ’Ø¬Δ ’≥Ó ·Δ’ Â∑ª È‘Δ∫ ‘Ø
«’√∂ »Í «Ú⁄ ÓπºÒ Â≈È≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
√’∂◊≈Õ √Δ ÁΔ Â≥Áπ√ÂΔ Ò¬Δ √≈˘ È∂⁄ÍÀÊΔ (’∞ÁÂΔ «¬Ò≈‹) Á∂
√≈«¬≥√ Á≈ «ÈÔÓ ‘À ’∂ ‹Á ¡Ú≈˜ (ËπÈΔ) ÍÀÁ≈ ‘∞≥ÁΔ ‘À ª «¬√
«ÈÔÓª Â∂ ⁄ºÒ‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ «‹√È∂ ¡≈͉∂ ÙΔ ˘ Â≥Áπ√ º÷ «Ò¡≈,
È≈Ò ‘Ú≈ «Ú⁄ Â≥◊ª ¿∞·ÁΔ¡ª ‘ÈÕ «¬‘ Â≥◊ª ¿∞ÌÛ ÷≈ÏÛ
√Ófi Ò˙ ¿∞√È∂ ¡≈Í‰Δ ¡ºËΔ «˜≥Á◊Δ √π¡≈ Ò¬ΔÕ
(Ï∂ÂÂΔÏΔ¡ª) ‘؉ ª ÙØ ¡÷Ú≈¿∞∫ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ‹∂ «¬È∑ª Â≥◊ª ˘
√Δ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÈßÏ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À ’ºÍ«Û¡ª Á≈Õ „≥◊ Á∂ ¡Â∂ √Ø‘‰∂
ÒÀ¡ÏºË ’ΔÂ≈ ‹≈Ú∂ ª ¿∞‘Δ ÙØ √≥◊Δ ω ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú ÙØ ¡Â∂
’ºÍÛ∂ Í≈¬∂ ‘؉ ª «¬È√≈È ÁΔ Íz√ÈÀÒ‡Δ «Ú⁄ «È÷≈ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
√≥◊Δ «Ú⁄ Ï‘∞ ÊØÛ∑≈ ¡≥Â ‘ÀÕ «¬‘ ‘Δ «‘√≈Ï √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ Á≈ ‘ÀÕ
¡≥ÁÒ∂ ’ºÍÛ∂ √≈˘ √»ÂΔ ¡Â∂ √≈Î √»Ê∂ Í«‘ȉ∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘ÈÕ «√≥Ê∂«‡’
«˜≥Á◊Δ ˘ √π⁄º‹Δ ¡Â∂ ¡≈’Ù’ ω≈¿∞‰ Ò¬Δ √≈˘ ¡≈͉∂ «ÈºÂ Á∂
’ºÍÛ∂ √Δ ÁΔ ⁄ÓÛΔ ˘ È∞’√≈È «Á≥Á∂ ‘ÈÕ ¡≥ÁÒ∂ ’ºÍÛ∂ Ø‹ ÏÁÒ‰∂
’≥Óª ˘ ÂÂΔÏ Á∂‰ ÁΔ ÒØÛ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ, ¡≈͉∂ √Δ
⁄≈‘ΔÁ∂ ‘ÈÕ Ï≈‘Ò∂ ’ºÍÛ∂ ¿∞Ó, ÓΩ√Ó ¡Â∂ «Ú≈‹ ÓπÂ≈Ï’ Í≈¿∞‰∂
˘, ¡≈Í‰Δ ÏØÒ Ï≈‰Δ ˘ ¡Â∂ ¡≈͉∂ ’≥Ó≈ ˘ √ØË ’∂ √π¡≈ √’Á∂ ‘ªÕ
⁄≈‘ΔÁ∂ ‘ÈÕ ‹»Δ È‘Δ∫ ’∂ ’ºÍÛ∂ Ï‘∞ ӫ‘≥◊∂ ‘؉, Í ’ºÍÛ∂ √≈Î
√≈‚∂ ‘ ’≥Ó «Ú⁄ «¬’ √ÒΔ’≈ ‘؉≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ √≈‚Δ ⁄≈Ò «Ú⁄,
¡Â∂ ÍzÀ√ ’ΔÂ∂ ‘؉∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘ÈÕ ’ºÍ«Û¡ª ¡Â∂ ≥◊ª ÁΔ ⁄؉ ÚΔ ÓΩ√Ó
¿∞·‰ ÏÀ·‰ «Ú⁄, ’ºÍÛ∂ Í≈¿∞‰ «Ú⁄, ◊ºÒ Ï≈ «Ú⁄ ¡Â∂ ‘ ’≥Ó
Óπ«ϒ ‘Δ ‘Ø‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ √≈‚∂ ’ºÍÛ∂ √≈‚∂ √π‘ºÍ‰ ˘ ¿∞Ì≈È Ò¬Δ
«Ú⁄ √ÒΔ’≈ ‘؉≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ √≈‚∂ «¬È∑ª ’≥Óª È≈Ò ‘Δ √≈‚Δ Í√ÈÀÒ‡Δ
‘؉∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘È, È≈ ’∂ Ï∂„≥◊≈ ω≈¿∞‰ Ò¬ΔÕ √≈‚Δ ‹∞ºÂΔ ‘Ó∂Ùª Í≈«ÒÙ
ωÁΔ ‘ÀÕ «¬√∂ ˘ √Ø‘‰Δ ¡Â∂ ¡≈’Ù’ Ùı√Δ¡Â ’«‘≥Á∂ ‘ÈÕ ÁπÈΔ¡ª
’ΔÂΔ, Ì≈Ú √≈Î ‘Ø‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ ‹∂ ¡√Δ∫ ¡≈͉∂ ÿ ÚΔ ÏÀ·∂ ‘Ø¬Δ¬∂
«Ú⁄ ’Ø¬Δ ÓÈ∞º÷ ¡À√≈ È‘Δ∫, «‹√ «Ú⁄ ’Ø¬Δ ◊∞‰ Ȫ ‘ØÚ∂Õ ¡≈Í‰Δ √≈Δ
ª ÚΔ √≈‚∂ ’ºÍÛ∂ „≥◊ Á∂ ¡Â∂ √≈Î √πÊ∂ ‘؉∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘ÈÕ ’Ø¬Δ ÍÂ≈
√ÓºÊ≈ «¬º’·Δ ’’∂ ¡≈͉∂ ◊∞‰ª ˘ ¿∞Ì≈ØÕ
È‘Δ∫ «’ ’Á ’Ø¬Δ Ó«‘Ó≈È ¡≈ ‹≈Ú∂Õ «¬‘ È≈ ‘ØÚ∂ «’ ¿∞√ √Ó∂∫ ¡√Δ∫
√Ì ÂØ∫ Í«‘Òª √≈˘ ¡≈͉∂ √Δ ¡Â∂ ¡≈͉∂ Í«‘≈Ú∂ Á≈ «÷¡≈Ò
¿∞√Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’È ÂØ∫ ’Â≈¿∞∫Á∂ ‘Δ¬∂Õ
º÷‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ ’¬Δ ÒØØ’ ’«‘≥Á∂ ‘È ’∂ √Δ ª ‹Ø √≈˘ ’∞Á È∂
⁄πºÍ «‘‰≈ «¬’ √≈ËÈ≈ ‘ÀÕ ÏØÒ‰≈ «¬’ ’Ò≈ ‘ÀÕ ÓÈ∞º÷ ¡≈͉Δ
«ÁºÂ≈ ‘À, ¡√Δ∫ ¿∞√˘ «’Ú∂∫ ÏÁÒ √’Á∂ ‘ª? «¬‘ ·Δ’ ‘À ’∂ ¡√Δ∫ ¡≈͉∂
ÏØÒΔ ’’∂ ‹≈ÈÚª È≈ÒØ∫ ¡Òº◊ ‘ÀÕ ÏØÒΔ Áπ¡≈≈ ¡√Δ∫ ¡≈͉≈ ¡≈Í
√Δ ˘ È‘Δ∫ ÏÁÒ √’Á∂, Í ¡√Δ∫ «¬√ √Δ ÁΔ √Ø‘‰Δ Â∑ª √≥Ì≈Ò
Á»√∂ ’ØÒ Íz◊‡ ’Á∂ ‘ªÕ ¡√Δ∫ √≈∂ ÏØÒÁ∂ ‘ª, Í ÏØÒ‰ √Ó∂∫ ¡√Δ∫
’’∂ «¬√˘ ’∞fi ¡≈’Ù’ ‹» ω≈ √’Á∂ ‘ªÕ ÊØ‘ÛΔ «‹‘Δ √≈ÚË≈ÈΔ
«˜≥Á◊Δ Á∂ «¬√ Ó‘ÂÚÍ»È ¡≥◊ ˘ ¡‰◊Ø«Ò∑¡ª ’ «Á≥Á∂ ‘ªÕ ÂÒÚ≈
26 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø 27 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Á∂ ‹÷Ó Âª √Óª Í≈ ’∂ Ì ‹ªÁ∂ ‘È, Í ‹∞Ï≈È Á∂ ‹÷Ó ’ÁΔ È‘Δ∫
ÌÁ∂Õ Í«‘Òª ÂØÒØ «Î ÏØÒØÕ ’Ó≈È «Ú⁄Ø∫ «È’«Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ÂΔ ¡Â∂
‹∞Ï≈È «Ú⁄Ø∫ «È’Ò∂ ÏØÒ ’ÁΔ Ú≈«Í√ È‘Δ∫ ¡≈¿∞∫Á∂Õ ’ΩÛ∂ ÏØÒ Á»√∂ Á∂
«ÁÒ «Ú⁄ ÂΔ ÁΔ Â∑ª Òº◊Á∂ ‘ÈÕ Í ¿∞‘ ÏØÒ‰ Ú≈Ò∂ Á≈ ÚΔ ¡≥Á
√≈ÛÁ∂ ‘ÈÕ ’¬Δ Ú≈Δ ¡√Δ∫ Á»√∂ ˘ ÏÛ∂ ⁄≈¡ È≈Ò «ÓÒ‰ ‹ªÁ∂ ‘ª,
Í ’Ø¬Δ ¡«‹‘Δ Ó≈ÛΔ ◊ºÒ Ó»≥‘Ø «È’Ò ‹≈Ú∂ ª ¿∞‘ ‘Ó∂Ùª Ò¬Δ È≈‹
‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Á»√∂ Í≈√∂ «Í¡≈ Á∂ ÁØ «Óº·∂ ÏØÒ Í≈«¬¡ª ˘ ÚΔ ¡≈͉≈
ω≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ÏØÒ‰ Ú≈Ò∂ ¡Â∂ √π‰È Ú≈Ò∂ ÁØ‘ª Á∂ ÓÈ ¡≥Á ·ß‚
Í≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ «¬«Â‘≈√ ◊∞¡≈‘ ‘À ’∂ ‹Á «√’≥Á È∂ ÍØ√ ÁΔ¡ª ÎΩ‹ª ˘
‘≈ ’∂ ¿∞√˘ ’ÀÁΔ Ï‰≈ «Ò¡≈ ª ÍØ√ Á∂ ÁØ «Óº·∂ ÏØÒª È∂ «√’≥Á Á∂
ÓÈ ˘ ‘Ó∂Ùª Ò¬Δ «‹ºÂ «Ò¡≈Õ «√’≥Á È∂ È≈ ’∂ÚÒ ÍØ√ ˘ ¡‹≈Á
‘Δ ’ «ÁºÂ≈, √◊Ø∫ ¿∞√Á≈ √≈≈ ≈‹ ÚΔ Ú≈«Í√ ’ «ÁºÂ≈Õ
«’√∂ Â∂ ’zØË È≈ ’ØÕ ‘ª‚Δ ¿∞ÏÒÁΔ ‘À ª Í«‘Òª ¡≈͉∂ ‘Δ ’≥„∂
√≈ÛÁΔ ‘ÀÕ ’zØËΔ ÓÈ∞º÷ Á∂ ÙÏÁ Á»‹∂ ˘ ª Ïπ∂ Ò◊Á∂ ‘Δ ‘È, ¿∞√Á∂
¡≈͉∂ ÂÈ ÓÈ ¡Â∂ ¡≈ÂÓ≈ ˘ ÚΔ Áπ÷Δ ’Á∂ ‘ÈÕ ¿∞μ⁄≈ ’ÁΔ È≈
ÏØÒØÕ ËΔ‹ È≈Ò ◊ºÒ ’ØÕ √«‘‹ È≈Ò ÏØÒØÕ «¬√ È≈Ò Á»√∂ Â∂ Â∞‘≈‚≈
ÍzÌ≈Ú √Ø‘‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ ÂÒÚ≈ È≈Ò Á∂Ù «‹ºÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘È, Í ‹∞Ï≈È
È≈Ò «ÁÒ «‹ºÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÒØ’ª Á∂ «ÁÒª ˘ «‹ºÂ‰≈ «√º÷ØÕ
«¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÈßÏ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À ’Ó Á≈ «¬È√≈È ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ
¡≈Í Ï‰≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ «‹‘Ø «‹‘∂ √≈‚∂ ’Ó ‘؉◊∂ ¿∞‘Ø «‹‘Δ ‘Δ √≈‚Δ
«˜≥Á◊Δ Ï‰∂◊ΔÕ ¡√Δ∫ ‹À√≈ ÏΔ‹ª◊∂ ÚÀ√≈ ‘Δ ’º‡ª◊∂Õ ¡≈͉∂ ’Óª Á≈
ÎÒ √≈˘ «¬√∂ ‹ÈÓ «Ú⁄ ‘Δ ÌØ◊‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ √Ø ‘Ó∂Ùª ⁄≥◊∂ ’≥Ó ‘Δ
’È∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘ÈÕ ’Ó ÂØ∫ ÚΔ Í«‘ÒΔ ◊ºÒ ‘À «Ú⁄≈ª ÁΔÕ ‹∂ √≈‚∂
«Ú⁄≈ ⁄≥◊∂ ‘؉◊∂ ª √≈‚∂ ’≥Ó ÚΔ ⁄≥◊∂ ‘؉◊∂Õ ‘Ó∂Ùª ÓÈ «Ú⁄ Ù∞Ì
«Ú⁄≈ º÷ØÕ «’√∂ ˘ ËØ÷≈ È≈ «Á˙Õ «È√Ú≈Ê ‘Ø ’∂ Á»‹∂ ÁΔ ÓºÁÁ
’ØÕ ¡≈͉≈ ¡≈⁄‰ ‘Ó∂Ùª ¿∞μ⁄≈ ¡Â∂ √π⁄ º ≈ º÷ÕØ ’ÓÔØ◊Δ Ï‰ØÕ Í≈¬Δ
¡≈√ ’ÁΔ È≈ º÷ØÕ Ï≈Ï≈ ÎΔÁ ‹Δ ª ’«‘≥Á∂ ‘È ’∂ Í≈¬Δ ¡≈√ È≈ÒØ∫
ª Ó ‹≈‰≈ ⁄≥◊≈ ‘À: Õ
ÎΔÁ≈ Ï≈ Í≈¬∂ ÏÀ√‰≈ √≈¬Δ∫ Ó∞fi∂ È≈ Á∂«‘®
‹∂ ±≥ ¬∂Ú∂ ÷√Δ ‹Δ¿∞ √Δ‘∞ Ò∂«‘®
28 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
¡‰÷ È≈Ò ‹Δ˙Õ ÌΔ÷ «Ú⁄ ÓØÂΔ ÚΔ «ÓÒ∂ ª È≈ Ò¿∞Õ ‘º’ √º⁄
ÁΔ ’Ó≈¬Δ ÷≈˙Õ ¡≈Í‰Δ «Ó‘È ¡Â∂ ¿∞ÁÓ Á∂ √‘≈∂ ‹Δ˙Õ «Ó‘ÈÂ
¡Â∂ «¬Ó≈ÈÁ≈Δ Á≈ ÎÒ ‘Ó∂Ùª «Óº·≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ¿∞ÁÓΔ ¡≈ÁÓΔ ‘Ó∂Ùª
«’√Ó Á∂ ÌØ√∂ «‹¿∞‰ È≈ÒØ∫ «Ó‘È ’’∂ ⁄Δ‹ Íz≈Í ’È «Ú⁄
«ÚÙÚ≈√ º÷Á∂ ‘ÈÕ
Áπº÷ √πº÷ «˜≥Á◊Δ Á∂ ÁØ Íº÷ ‘ÈÕ «‹√È∂ ’ÁΔ Áπº÷ È‘Δ∫ Á∂«÷¡≈,
¿∞‘ √πº÷ Á≈ ’ÁΔ ÚΔ ¡ÈßÁ È‘Δ∫ Ó≈‰ √’Á≈Õ «¬√ Ò¬Δ ‘ «¬È√≈È
ÁΔ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ Áπº÷ Á∂ È≈Ò √πº÷ ÚΔ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Áπº÷ ‘Ó∂Ùª √≈˘ Í«‘Òª
È≈ÒØ∫ Ӌϻ ω≈¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂ ⁄≥◊Δ «˜≥Á◊Δ Á∂ ¡ʪ ˘ «‹¡≈Á≈ ⁄≥◊Δ
Â∑ª √Ófi≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Áπº÷ª «Ú⁄ ’ÁΔ «È≈Ù È≈ ‘ØÚØÕ Áπº÷ ÂØ∫ Ï≈¡Á √πº÷
Á≈ ¡≈¿∞‰≈ Ò≈‹ÓΔ ‘À «‹Ú∂∫ ≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á «ÁÈ Á≈ ¡≈¿∞‰≈Õ “‹Ï
Â’ √ª√ ÂÏ Â’ ¡≈√”Õ ’ÁΔ ¡≈√ Á≈ ͺÒ≈ È≈ ¤º‚ØÕ «‹Ú∂∫ ⁄≈ȉ ÁΔ
«¬’ «’È ◊«‘∂ ÂØ∫ ◊«‘∂ ‘È∂∂ ˘ ⁄Δ ‹ªÁΔ ‘À, ¿∞√∂ Â∑ª ¡≈√ ÁΔ
«¬’ «’È ÚΔ √≈˘ ◊«‘∂ ÂØ∫ ◊«‘∂ √≥’‡ «Ú⁄Ø∫ «È’Ò‰ Á≈ √Â≈
«Á÷≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ
’≈ÓÔ≈Ï «˜≥Á◊Δ Ò¬Δ, «˜≥Á◊Δ Á∂ ¡≈Ó ’≥Óª Ò¬Δ √ÎÒÂ≈ Ï‘∞Â
‹»Δ ‘ÀÕ ‘ ’Ø¬Δ √ÎÒÂ≈ ‘≈√Ò ’È≈ ⁄≈‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ √ÎÒÂ≈ ÁΔ ‡Δ√Δ
Â∂ Í‘∞≥⁄‰ Ò¬Δ Á»√«¡ª Á∂ ÓØ„∂ Â∂ ÷Ò؉ ÁΔ ÒØÛ È‘Δ∫Õ ‹ÒÁΔ √ÎÒÂ≈
‘≈√Ò ’È Ò¬Δ Ù≈‡’º‡ (¤Ø‡∂ √Â∂) Ó≈È ÁΔ ÒØÛ È‘Δ∫Õ ÍΩÛΔ ÍΩÛΔ
’’∂ ‹Ø ÓÈ∞º÷ ¿∞Í ⁄ÛÁ≈ ‘À, ¿∞√Á∂ ÍÀ Ó‹Ï»ÂΔ È≈Ò ‹ÓΔÈ Â∂ «‡’∂
‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ
¡√Δ∫ «˜≥Á◊Δ Ì Á»√«¡ª ˘ ‘Δ «ÓÒÁ∂ «‘≥Á∂ ‘ªÕ ’ÁΔ ’ÁΔ
¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ÚΔ «ÓÒ‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ ¡≈͉≈ √‘Δ ÓπÒ¡≥’‰ ’È≈
⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ ‘Ó∂Ùª ¡≈͉≈ ÓπÒ¡≥’‰ «¬√ ◊ºÒ ÂØ∫ ’Á∂ ‘ª ’∂
¡√Δ∫ ’Δ ’ √’Á∂ ‘ªÕ ‹Á ’∂ ÒØ’ √≈‚≈ ÓπÒ¡≥’‰ «¬√ ◊ºÒ ÂØ∫ ’Á∂
‘È ’∂ ¡√Δ∫ ’Δ ’ ’∂ «Á÷≈«¬¡≈ ‘ÀÕ √Ø √≈˘ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ «‹¡≈Á≈
Úº‚≈ ω≈ ’∂ È‘Δ∫ Í∂Ù ’È≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ ¡≈Í‰Δ¡ª ’ÓΔ¡ª ˘ ‹ª⁄ØÕ
¿∞È∑ª ˘ Á» ’ØÕ
Áπº÷ √πº÷ ÁΔ Â∑ª √ÎÒÂ≈ ¡√ÎÒÂ≈ ÚΔ «˜≥Á◊Δ Á≈ «¬’ «‘º√≈
‘ÈÕ ‹∂ «’√∂ ’≥Ó «Ú⁄ ¡√ÎÒ ‘Ø ‹≈ÚØ Âª ÿÏ≈˙∞ È≈Õ «ÁÒ È≈ ¤º‚ØÕ
ÁπÏ≈≈ ÔÂÈ ’ØÕ ’≈ÓÔ≈ÏΔ Â∞‘≈‚∂ ÍÀ ⁄π≥Ó∂◊ΔÕ ÍºÊ «’≥È≈ ÚΔ ÷πÁ≈
29 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
«’¿∞∫ È≈ ‘ØÚ∂, ¿∞‘ ⁄Ø‡Δ ÂØ∫ ʺÒ∂ «‚◊Á≈ «‚◊Á≈ ÿ√ ÿ√ ’∂ ÓÀÁ≈Ȫ
«Ú⁄ Í‘∞≥⁄‰ º’ «¬’ ÷»Ï√» ◊ØÒ ÍºÊ ω ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ ‘Δ ÍºÊ
’¬Δ Ú≈Δ Ó≥Á «Ú⁄ «ÙÚ«Òß◊ Á∂ ÂΩ Â∂ Í»‹‰ ÔØ◊ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√∂
Â∑ ª «¬È√≈È ‹Á ¡√ÎÒÂ≈ Á∂ ÊÍ∂ Û ∂ ÷ªÁ≈ ‘À ª √Ì Í≈«√˙∞
Áπ’≈«¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À, Í ¿∞‘ ¡≈ÂÓ «ÚÙÚ≈√ ¡Â∂ √÷ «Ó‘È √Á’≈
√ÎÒÂ≈ ÁΔ ⁄Ø‡Δ Â∂ Í‘∞≥⁄Á≈ ‘À, ª √Ì ÁΔ ¡º÷ Á≈ Â≈≈ ωÁ≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ ¡≈Í‰Δ Úº÷Δ Í«‘⁄≈‰ ω≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ «√ ¿∞·≈ ’∂ «‹¿∞∫Á≈
‘À, «’¿∞∫«’ «¬‘ «˜≥Á◊Δ ¿∞√È∂ ¡≈Í Ï‰≈¬Δ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ
cc
30 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Í«‘Ò≈ ’ÁÓ
«’√∂ ÚΔ ’≥Ó ÁΔ √ÎÒÂ≈, ¿∞√ ’≥Ó Ò¬Δ Íπº‡∂ ‘ج∂ Í«‘Ò∂ ’ÁÓ Â∂
‘Δ «ÈÌ ’ÁΔ ‘ÀÕ ¡≥◊z∂‹Δ Á∂ «’√∂ «ÚÁÚ≈È È∂ ·Δ’ ‘Δ «’‘≈ ‘À-
Good begun in half done Ì≈Ú «¬’ ⁄≥◊Δ Ù∞»¡≈Â, ¡ºË≈ ’≥Ó Óπ’≈
ÒÀ‰ Á∂ Ï≈Ï ‘ÀÕ «’≥È≈ ÚΔ ÓπÙ’Ò ‹ª Úº‚≈ ’≥Ó «’¿∞∫ È≈ ‘ØÚ∂ ‹∂
¡√Δ∫ ¿∞√ÁΔ Ù∞»¡≈ ·Δ’ ’ΔÂΔ ‘À ª ¡º◊Ø∫ ÚΔ ¿∞‘ ’≥Ó ·Δ’ ‘Δ ‘∞≥Á≈
⁄«Ò¡≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ
√≈˘ Ô≈Á º÷‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À ’∂ ÒßÏ∂ ÂØ∫ ÒßÏ≈ √Î ÚΔ Í«‘Ò∂ ’ÁÓ
È≈Ò Ù∞» ‘∞≥Á≈ ‘À ¡Â∂ ¿∞μ⁄Δ ÂØ∫ ¿∞μ⁄Δ «¬Ó≈ ÁΔ ¿∞√≈Δ ÚΔ ‘Ó∂Ùª
Í«‘ÒΔ «¬º‡ È≈Ò ‘Δ Ù∞» ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ «’√∂ Ù≈«¬ È∂ ·Δ’ ‘Δ «’‘≈ ‘À:-
T’Ω‰ ’«‘≥Á≈ ‘À ⁄ÒÁ∂ «‘‰ È≈Ò
Ó≥˜Ò «ÓÒ ‘Δ ‹ªÁΔ ‘À?
Ó≥˜Ò ÂØ∫ ¿∞Ò‡ «ÁÙ≈ ”⁄
¿∞«·¡≈ ‘ ’ÁÓ
Ó≥˜Ò ÂØ∫ Á» ÒÀ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕU
‘Ó∂Ùª Í«‘Ò∂ ’ÁÓ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‘Δ Á»√≈ ’ÁÓ ⁄πº«’¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‹∂ √≈‚≈ Í«‘Ò≈ ’ÁÓ «¬’ «‚◊Δ ÚΔ ◊Ò ‘Ø «◊¡≈ ª ‘ΩÒΔ ‘ΩÒΔ
¿∞‘ √≈˘ ¡≈Í‰Δ Ó≥˜Ò ÂØ ÓΔÒª Á» ÒÀ ‹≈Ú∂◊≈Õ
√ÎÒÂ≈ Â∂ «’√∂ Á≈ ¬∂’≈ ¡«Ë’≈ È‘Δ∫Õ ’Ø¬Δ ÚΔ ÓÈ∞º÷ √ÎÒ ‘Ø
√’Á≈ ‘ÀÕ ¡≈ÂÓ-«ÚÙÚ≈√ È≈Ò º÷∂ ‘ج∂ Í«‘Ò∂ ’ÁÓ Â∂ Í»Δ Ó≥˜Ò
«‡’ÁΔ ‘À ¡Â∂ √ÎÒÂ≈ ÁΔ Á∂ÚΔ «ÈÚ≈√ ’ÁΔ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬Δ Í«‘Ò≈
’ÁÓ Ï‘∞ √Ø⁄ √Ófi ’∂ ⁄πº’‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ
«’√∂ ’≥Ó ˘ Ù∞» ’È Ò«◊¡ª Ï∂Ù’ ’∞fi Á∂ Òº◊ ‹≈Ú∂, Í ⁄≥◊Δ
Â∑ª √Ø⁄ √Ófi ’∂ ¡≈͉∂ √Ø«Ó¡ª ¡Â∂ Ù’ÂΔ ˘ «Ë¡≈È «Ú⁄ º÷Á∂
‘ج∂, ÓÈ ¡≥Á Í»∂ √Â∂ ˘ Á∂÷Á∂ ‘ج∂, √Â∂ «Úº⁄ ¡≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ¡ª
ÓπÙ’Òª ˘ Í«‘Òª ‘Δ «Ú⁄≈Á∂ ‘ج∂, ¿∞È∑ª Á≈ ÂØÛ (‘ºÒ) ÒºÌÁ∂ ‘ج∂,
Í»Δ «¬º¤≈ Ù’ÂΔ ¡Â∂ ¡≈ÂÓ «ÚÙÚ≈√ È≈Ò ‘Δ «’√∂ ’≥Ó ˘ Ù∞» ’È≈
31 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ «’√∂ √Óº«√¡≈ Ï≈∂ ’ÁΔ «¬‘ È‘Δ∫ √Ø⁄‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ’∂ ÓÀ∫
’≥Ó Ù∞» ’ «ÁºÂ≈ ‘À, ¡º◊∫Ø «‹‘Û≈ ’∂◊≈, ¡≈Í∂ Ì∞◊ÂÁ≈ ‘∂◊≈Õ «¬√Á≈
ÓÂÒÏ «¬‘ ‘À ’∂ Â∞‘≈˘ ¡≈͉∂ ¡≈Í Â∂ ÌØ√≈ È‘Δ∫ √Δ ’∂ «‹‘Û≈ ’≥Ó
Â∞√Δ∫ Ù∞» ’ΔÂ≈ √Δ, ¿∞‘ ·Δ’ √ΔÕ ¡«‹‘∂ ‘Ò≈ «Ú⁄ √ÎÒÂ≈ Â∂ Í«‘Òª
‘Δ ÍzÙÈ «⁄È∑ Òº◊ ‹≈Ú∂◊≈Õ «¬’ Â∑ª È≈Ò ¡√Δ∫ Í«‘Òª ‘Δ ¡≈͉∂
¡≈Í ˘ ¡≈Í‰Δ ‘≈ Ò¬Δ «Â¡≈ ’ ‘∂ ‘ØÚª◊∂Õ
‹Á Â∞‘≈˘ «ÚÙÚ≈√ ‘Ø ‹≈Ú∂ ’∂ Â∞√Δ∫ ·Δ’ √Â≈ ⁄π«‰¡≈ ‘À, ª
‘Δ Í«‘Ò≈ ’ÁÓ ⁄πº’Ø ¡Â∂ ¡≈͉≈ √Î Ù∞» ’Ø, È‘Δ∫ ª ¿∞‘ ‘Δ «‘√≈Ï
‘ØÚ∂◊≈ «¬’ fiºÒ ÚÒºÒΔ, Á»‹Δ ÍÀ ◊¬Δ ÓÛΔ¡ª Á∂ ≈‘Õ Ï∂«ÁÒΔ È≈Ò
’Ø¬Δ ÚΔ ’≥Ó Ù∞» È≈ ’ØÕ ’≥Ó Ù∞» ’È Ò«◊¡ª ‘Ó∂Ùª «¬‘ ◊ºÒ «Ë¡≈È
«Ú⁄ º÷Ø ’∂ Â∞√Δ∫ ‘ ‘≈Ò «Ú⁄ Ó≥˜Ò Â∂ Í‘∞≥⁄‰≈ ‘Δ ‘ÀÕ Ï≈‰Δ «Ú⁄
ÚΔ «Ò«÷¡≈ ‘À :-
TÓÈ ‹ΔÂÀ ‹◊∞ ‹ΔÂU
Ì≈Ú Í«‘Òª ÓÈ ˘ «‹ºÂØ, «Î √ÓfiØ ’∂ Â∞√Δ∫ √≈∂ ‹º◊ ˘ «‹ºÂ
«Ò¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Â∑ª Â∞√Δ∫ ¡≈͉∂ ÓÈ «Ú⁄ Í«‘Òª ‘Δ ¡≈Í‰Δ √ÎÒÂ≈
«ÈÙ«⁄ ’ ÒÀ∫Á∂ ‘ØÕ ‹Á Â∞√Δ∫ ÓÈ È≈Ò ¡≈Í‰Δ Ó≥˜Ò Íz≈ÍÂΔ Á≈
«ÈÙ≈È≈ ω≈ ÒÚØ◊∂ ª ’Ø¬Δ Â∞Î≈È, Í‘≈Û ¡Â∂ √Óπ≥Á Â∞‘≈‚≈ √Â≈
È‘Δ∫ Ø’ √’Á≈ √Ì π’≈Ú‡ª Â∞‘≈‚∂ Ò¬Δ √Â≈ ¤º‚ Á∂‰◊Δ¡ªÕ Â∞√Δ∫
¡º◊∂ ÚËÁ∂ ‹≈ÚØ◊∂Õ ¡≥ Â∞√Δ∫ ¡≈Í‰Δ Ó≥˜Ò Â∂ Í‘∞≥⁄ ‹≈ÚØ◊∂Õ
¡√Δ∫ ‘ ⁄Δ‹ Í«‘Òª ¡≈͉∂ √πÍ«È¡ª «Ú⁄ ω≈¿∞∫Á∂ ‘ªÕ ¿∞√
Á∂ ¡≥ÂÓ »Í Á∂ Í«‘Òª ‘Δ ¡≈Í‰Δ «ÁÏ-«ÁzÙ‡Δ È≈Ò ÁÙÈ ’ ÒÀ∫Á∂
‘ªÕ ı∞ÙΔ¡ª Á∂ Ó«‘Ò ËÂΔ Â∂ ¿∞√≈È ÂØ∫ Í«‘Òª, «ÁÒª «Ú⁄ ‘Δ ¿∞√≈∂
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ «¬’ ’‘≈‰Δ’≈ Í«‘Òª Í≈Âª Â∂ ÿ‡È≈Úª Á≈ «÷Ò≈≈
«÷Ò≈Á≈ ‘À, Í ¿∞√˘ ÍÂ≈ ‘∞≥Á≈ ‘À ’∂ ¡≥ «Ú⁄ «’√ Í≈Â ˘ «’ºÊ∂
«’ºÊ∂ Í‘∞≥⁄≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª «¬’ ÏπºÂ√≈‹, ͺÊ Á∂ ‡∞’Û∂ «Ú⁄Ø∫ Í«‘Òª
‘Δ Ï‰≈¬Δ ‹≈‰ Ú≈ÒΔ Ó»ÂΔ Á∂ ÁÙÈ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
√»fiÚ≈È ÒØ’ ‘Ó∂Ùª «ÈÙ≈È∂ ˘ √≈‘Ó‰∂ º÷ ’∂ ‘Δ «’√∂ ’≥Ó ˘ Ù∞»
’Á∂ ‘È, «‹√Á∂ Ï‘∞ Á» Â’ «√º‡∂ «È’ÒÁ∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ «¬’ ¤Ø‡∂
«‹‘∂ ÏΔ‹ «Ú⁄ «¬’ Úº‚≈ Á÷ ¤∞«Í¡≈ ‘∞≥Á≈ ‘À, ¿∞√∂ Â∑ª √≈‚∂ Í«‘Ò∂
’ÁÓ «Ú⁄ ‘Δ √≈‚Δ √ÎÒÂ≈ ¤∞ÍΔ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ ¡‹∞È ˘ «ÈÙ≈È≈ Ò≈¿∞‰
32 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Òº◊∂ ’∂ÚÒ Óº¤Δ ÁΔ ¡º÷ ‘Δ «Á÷≈¬Δ «Á≥ÁΔ √ΔÕ Ì≈Ú ¿∞√È∂ ¡≈͉Δ
«‹ºÂ ˘ Í«‘Òª ‘Δ ¡≈͉∂ ÓÈ «Ú⁄ ͺ’≈ ’ «Ò¡≈ √Δ, ª ‘Δ ¿∞√È∂
ËÈ∞Ù ˘ ¿∞·≈«¬¡≈ √ΔÕ
TÈ≈⁄ È≈ ‹≈‰∂ ¡ª◊È ‡∂„≈U «¬√∂ Â∑ª ¡≥◊z∂‹Δ «Ú⁄ «¬’ ’‘≈ÚÂ
‘À -TA bad worksman quarrels with his own toolsU-Ì≈Ú «¬’
Ó≈Û≈ ’≈Δ◊ ‘Ó∂Ùª ¡≈͉∂ ¡Ω‹≈ª È≈Ò fi◊ÛÁ≈ «‘≥Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ÂØ∫
¡≈Í ÂØ∫ ª ’Ø¬Δ ’≥Ó ·Δ’ ‘∞≥Á≈ È‘Δ∫, Í ¿∞‘ «¬√Á≈ ÁØÙ Á»‹Δ¡ª
⁄Δ‹ª ˘ «Á≥Á≈ ‘À, «‹Ú∂∫ ’≥Ë ‡∂„Δ ‘À-«ÍÒ ‡∂„≈ ‘À-ÎÙ Á≈ ÒÀÚÒ
·Δ’ È‘Δ∫ ¡≈«ÁÕ ¿∞‘ ’ÁΔ «¬‘ È‘Δ∫ Ó≥ÈÁ≈ ’∂ ¿∞√Á≈ ¡≈͉≈ ’≥Ó
·Δ’ È‘Δ∫, È≈ ‘Δ ¿∞‘ ’≥Ó Ù∞» ’È ÂØ∫ Í«‘Òª Ó≈Ò’ ˘ Áº√Á≈ ‘À ’∂
Í«‘ÒΔ ¿∞√≈Δ ·Δ’ È‘Δ∫, «¬√ Ò¬Δ ¡◊ÒΔ ¿∞√≈Δ ÚΔ ·Δ’ È‘Δ∫
‘ØÚ∂◊ΔÕ ‹Á ¡≈͉≈ ’≥Ó ◊Ò ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À, ª Í«‘ÒΔ ¿∞√≈Δ ˘ ÁØÙ
Á∂ ’∂ Ó≈Ò’ ˘ Ì≥ÏÒ-Ì∞√∂ «Ú⁄ Í≈ «Á≥Á≈ ‘À ¡Â∂ ¡≈Í √º⁄≈ Ï‰È ÁΔ
’Ø«ÙÙ ’Á≈ ‘ÀÕ
’º⁄Δ¡ª ÈΔ‘ª Â∂ ’ÁΔ Ó‹Ï»Â ¿∞√≈Δ È‘Δ∫ ‘Ø √’ÁΔÕ ’¬Δ Ú≈
¡√Δ∫ ’Ø¬Δ «¬Ó≈ ‹ª ‚ÀÓ Ï‰≈¿∞∫Á∂ ‘ª ª √≥Í»ÈÂ≈ Á∂ È∂Û∂ ¡≈ ’∂
√≈˘ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À ’∂ «¬√ «Ú⁄ «¬‘ ’ÓΔ «‘ ◊¬Δ ‘À, «‹√ ’’∂
«¬‘ ÍzØ‹À’‡ √ÎÒÂ≈Í»Ú’ Í»≈ È‘Δ∫ ‘Ø √’Á≈, «’¿∞∫«’ «¬‘ ’ÓΔ √≈˘
’≥Ó Ù∞» ’È ÂØ∫ Í«‘Òª «Ë¡≈È «Ú⁄ º÷‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ √Δ ¡Â∂ ¿∞√Á≈
‘ºÒ ’È≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ √ΔÕ «‹Ú∂∫ «¬’ ‹◊∑ª Ï‘∞-Ó≥˜ÒΔ «¬Ó≈ ω≈¿∞‰Δ
√ΔÕ ÏÛ∂ Ëπ»Ó ËÛº’∂ È≈Ò ¿∞√Á≈ Íz⁄≈ ’ΔÂ≈ «◊¡≈Õ ¿∞√ ÂØ∫ ‘؉ Ú≈Ò∂
Î≈«¬Á∂ Áº√∂ ◊¬∂Õ Ù∞Ì Ó‘∞ ’º„ ’∂ «’√∂ Ó≥ÂΔ ÂØ∫ ¿∞√Á≈ ÈΔ∫‘ ͺÊ
÷Ú≈«¬¡≈ «◊¡≈Õ ‹Á «¬Ó≈ ÁΔ ¡≥ÂÓ Ó≥˜Ò Á≈ ÒÀ∫‡ ÍÀ «‘≈ √Δ
ª ÏÛΔ¡ª ÷∞ÙΔ¡ª ÓÈ≈¬Δ¡ª ◊¬Δ¡ª ’∂ ’∞fi ‘Δ √Ó∂∫ º’ «ÏÒ«‚≥◊
«Â¡≈ ‘Ø ‹≈Ú∂◊Δ ¡Â∂ «¬√Á≈ Ò≈Ì ‹»ÂÓ≥Áª ˘ «ÓÒ∂◊≈Õ Í ’∞fi
‘Δ «ÁȪ Ï≈¡Á «¬Ó≈ ÁΔ¡ª ÁΔÚ≈ª ¡Â∂ ÒÀ∫‡ «Ú⁄ ’À’ ¡≈ ◊¬∂Õ
√≈Δ¡ª ¿∞ÓΔÁª ËΔ¡ª Ë≈¬Δ¡ª «‘ ◊¬Δ¡ªÕ ÷Ø‹ ’È Â∂ ÍÂ≈
Ò«◊¡≈ ’∂ «‹√ ‹ÓΔÈ Â∂ ¿∞√≈Δ ’ΔÂΔ ◊¬Δ √Δ, ¿∞√ «Ú⁄ «√Ò∑ √ΔÕ
«¬√ Ò¬Δ ¿∞√≈Δ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘Δ ¿∞√ «Óº‡Δ ÁΔ ÍzÔØ◊Ù≈Ò≈ ÂØ∫ Í÷
’≈¿∞‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ √Δ ’∂ «¬‘ ‹ÓΔÈ «¬ÂÈΔ Úº‚Δ «¬Ó≈ Á≈ Ì≈ ÒÀ
√’∂◊Δ ’∂ È‘Δ∫? ÈΔ∫‘ª Â∂ ÏΔÓ Í≈ ’∂ ¿∞È∑ª ˘ Ӌϻ ’È≈ ⁄≈‘ΔÁ≈
33 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
√ΔÕ «’√∂ Â’ÈΔ’Δ Ó≈«‘ ÁΔ ≈«¬ ÒÀ‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ √Δ, Í Í«‘Ò≈ ’ÁÓ
◊Ò ‘؉ ’’∂ ¡√Δ∫ Ó≥˜Ò Á∂ ’ΔÏ Í‘∞≥⁄ ’∂ ÚΔ Ó≥˜Ò ˘ È‘Δ∫ Í≈
√’∂Õ ¡ÀÈ≈ √Óª ¡Â∂ Ë≥È ¡‹≈¬Δ∫ «◊¡≈, √≈‚Δ¡ª √≈Δ¡ª ¿∞ÓΔÁª Â∂
Í≈‰Δ «Î «◊¡≈Õ
√≈˘ Í«‘Ò∂ ’ÁÓ ÁΔ Ó‘ºÂÂ≈ ˘ √Ófi‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À ¡Â∂ ÏÛ∂
√Ø⁄ «Ú⁄≈’∂, «ÁzÛ «¬≈Á∂ È≈Ò √‘Δ «ÁÙ≈ «Ú⁄ ‘Δ Í«‘Ò≈ ’ÁÓ ⁄π’ º ‰≈
⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ Í«‘Ò∂ √‘Δ ’ÁÓ ÁΔ ÓÈ ˘ ÏÛΔ ÷πÙΔ ‘∞≥ÁΔ ‘À ¡Â∂ Ó≥˜Ò
√ÍÙ‡ ¡Â∂ È‹ÁΔ’ Ș ¡≈¿∞‰ Ò◊ÁΔ ‘ÀÕ «’√∂ ’≥Ó ˘ Ù∞» ’È
Òº◊∂ ÓÈ «Ú⁄ Áπ«ÏË≈ È‘Δ∫ ‘Ø‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔÕ Áπ«ÏË≈ Ú≈Ò∂ «Ú⁄≈ «’√∂
Ó‘≈È ¿∞√≈Δ ˘ ‹ÈÓ È‘Δ∫ Á∂ √’Á∂Õ Í«‘Ò≈ ’ÁÓ, ¡≥«ÂÓ ’ÁÓ
(Ó≥˜Ò) ˘ «Ë¡≈È «Ú⁄ º÷Á∂ ‘ج∂ ‘Δ Íπº‡‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ «Î ¡√Δ∫ ’ÁÓ
’ÁÓ ’’∂ Ó≥˜Ò Â∂ Í‘∞≥⁄ ‹≈Úª◊∂Õ
cc
34 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
√«‘‹ Í’∂ √Ø ÓΔ·≈ ‘ج∂
¡º‹ ’ºÒ ÎÂ≈ Á≈ ‹Ó≈È≈ ‘À, ‘ «’√∂ ˘ ’≈‘ÒΔ ‘ÀÕ ’ºÒ Â’
«‹‘ÛΔ «˜≥Á◊Δ ◊º‚∂ ÁΔ ÎÂ≈ È≈Ò ⁄ÒÁΔ √Δ, ¿∞‘ ¡º‹ ’ºÒ ≈’‡
È≈ÒØ∫ ÚΔ Â∂‹ ÎÂ≈ È≈Ò ⁄Ò ‘Δ ‘ÀÕ ◊º‚∂ ÂØ∫ √≈¬Δ’Ò, √≈¬Δ’Ò ÂØ∫
√’»‡, √’»‡ ÂØ∫ ’≈, ’≈ ÂØ∫ ‘Ú≈¬Δ ‹‘≈‹ ¡Â∂ ‘Ú≈¬Δ ‹‘≈‹ ÂØ∫
¡√Δ∫ ≈’‡ º’ Í‘∞≥⁄ ◊¬∂ ‘ªÕ «¬≥‡ÈÀ‡ È∂ ª «¬√ Á»Δ ˘ ‘Ø ÚΔ
÷ÂÓ ’ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ‘‹≈ª, Òº÷ª ÓΔÒ Á» ÏÀ·’∂ ÚΔ «¬Ú∂∫ Ò◊Á≈ ‘À
«‹Ú∂∫ ¡≈‘Ó‰∂ √≈‘Ó‰∂ ‘Δ ÏÀ· ’∂ ◊ºÒ ’ ‘∂ ‘Ø¬Δ¬∂Õ «¬≥‡ÈÀ‡ «¬’
«‹≥È ÁΔ Â∑ª ‘À, ‹Ø Â∞‘≈‚≈ ‘∞’Ó Ú‹≈¿∞‰ ˘ ‘ √Ó∂∫ «Â¡≈ «‘≥Á≈
‘À ¡Â∂ «ÏÈ≈ «’√∂ Á∂Δ ÂØ∫ ÁπÈΔ¡ª ÁΔ ’Ø¬Δ ÚΔ ‹≈‰’≈Δ Â∞‘≈‚∂ √≈‘Ó‰∂
«Ò¡≈ º÷Á≈ ‘ÀÕ «¬È√≈È «ÈºÂ ÈÚΔ¡ª ÏπÒßÁΔ¡ª ¤»‘ «‘≈ ‘ÀÕ «Í¤Ò∂
«¬’ Á‘≈’∂ «Ú⁄ «¬ÒÀ’«‡z’ Á∂ Ó≈«Ë¡Ó «Ú⁄ «¬ÂÈΔ ¿∞μÈÂΔ ‘Ø¬Δ ‘À
’∂ √Ó∂∫ ¡Â∂ √Ê≈È ÁΔ Á»Δ Âª «¬’ Â∑ª ÷ÂÓ ‘Ø ’∂ «‘ ◊¬Δ ‘ÀÕ
«¬√ √≈Δ ’≈‘Ò Á≈ ’Δ Î≈«¬Á≈? ‹∂ √≈‚∂ ’ØÒ ¡≈͉∂ Ò¬Δ ‘Δ
’Ø¬Δ √Ó≈ È‘Δ∫Õ √≈‚≈ «ÁÒ «ÁÓ≈◊ ÚΔ ’¬Δ Ú≈Δ «¬ÂÈΔ ÎÂ≈ Á≈
√≈Ê Á∂‰ ÂØ∫ «¬È’≈Δ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «ÁÒ √’»È Ì≈ÒÁ≈ ‘À, Í «¬ÂÈΔ
ÎÂ≈ «Ú⁄ «ÁÒ Á≈ √’»È «’ºÊ∂? ¡º‹ «ÙÚ ’∞Ó≈ χ≈ÒÚΔ ÁΔ¡ª
«¬‘ Í≥’ÂΔ¡ª Ô≈Á ¡≈¿∞∫ÁΔ¡ª ‘È:
TÒØ’ª Ó∂∂ ◊Δ √π‰ Ò¬∂
Ó∂≈ Áπº÷Û≈ «’√∂ È≈ ‹≈«‰¡≈
Òº÷ª Ó∂≈ √Δ√ ⁄π≥Ó ◊¬∂
Í Óπº÷Û≈ È≈ «’√∂ ÚΔ Í¤≈«‰¡≈ÕU
«ÙÚ «Ú⁄≈≈ √º⁄≈ ‘Δ √ΔÕ ¡√Δ∫ ¿∞√Á∂ ◊Δ ÏÛ∂ ÙΩ’ È≈Ò √π‰Á∂
‘ª, Í ¿∞√Á∂ ÁÁ ˘ √Ófi‰ ÁΔ «Ú‘Ò «’ºÊ∂? ÒØ’ª ˘ ¡≈͉≈ «⁄‘≈
Á∂÷‰ ÁΔ Îπ√ ȑΔ∫, «Î «ÙÚ Á∂ Óπº÷Û∂ ˘ ’Ω‰ Í«‘⁄≈‰Á≈? ¡√Δ∫
Ø‹ «Â¡≈ ‘Ø ’∂ ÙΔÙ∂ «Ú⁄ ¡≈͉≈ «⁄‘≈ Á∂÷Á∂ ‘ª, Í √º⁄ Íπº¤Ø ª
¡√Δ∫ ’ÁΔ ÚΔ ¡≈͉≈ «⁄‘≈ ◊Ω È≈Ò È‘Δ∫ Á∂÷Á∂Õ ¡√Δ∫ ª ÙΔÙ∂
35 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
«Ú⁄ ’∂ÚÒ ¡≈Í‰Δ Íº◊ Á∂÷Á∂ ‘ªÕ ¡≈Í‰Δ Á≈Û∑Δ Á∂÷Á∂ ‘ª, ¡≈͉∂
Ú≈Ò Á∂÷Á∂ ‘ª, ⁄π≥ÈΔ Á∂÷Á∂ ‘ª, ¡≈͉∂ ’ºÍÛ∂ Á∂÷Á∂ ‘ª, Í ¡≈͉≈
«⁄‘≈ ¡√Δ∫ ’ÁΔ ÚΔ È‘Δ∫ Á∂÷Á∂Õ ‹∂ ¡√Δ∫ ÙΔÙ∂ «Ú⁄Ø∫ ¡≈͉≈ «⁄‘≈
Á∂÷Á∂ ‘∞Á≥ ∂ ª ‹» «¬√ «Ú⁄Ø∫ √≈˘ ¡≈͉≈ ¡√ÒΔ «⁄‘≈ Ș ¡≈¿∞∫Á≈Õ
«Î √≈˘ ‹» ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ’∂ «¬√ È’≈Ï Á∂ ʺÒ∂ √≈‚≈ ¡√ÒΔ «⁄‘≈
«’‘Û≈ ‘À? ¡√Δ∫ Ï≈‘Ø∫ ’Δ ‘ª ¡Â∂ ¡≥ÁØ ’Δ ‘ª? ¡√Δ∫ «’≥È∂ ’∞ √º⁄∂ ‘ª
¡Â∂ «’≥È∂ ’∞ «¬Ó≈ÈÁ≈ ‘ª? «’≥È∂ ’∞ «Ó·ÏØÒÛ∂ ‘ª? «’≥È∂ ’∞ ÍπÙ≈ÊΔ
‘ª Â∂ «’≥È∂ ’∞ √π¡≈ÊΔ ¡Â∂ ÷πÁ◊‹ ‘ª ‹ª ¡√Δ∫ ‘Ø ’Δ ’∞fi ‘ª? ‹∂
√≈˘ ¡≈͉∂ «¬ÂÈ∂ «Ì¡≈È’ »Í Á≈ ÍÂ≈ Òº◊ ‹≈Ú∂ ª ‹» √≈˘ ¡≈͉∂
«¬√ »Í ÂØ∫ ÈÎ ‘Ø ‹≈Ú∂◊ΔÕ ¡√Δ∫ ‹» ¡≈͉∂ «¬√ ’» »Í ˘ ·Δ’
’È ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’ª◊∂, Í ¡√Δ∫ ª ¡≈͉≈ ¡√ÒΔ »Í Á∂÷‰≈ ‘Δ È‘Δ∫
⁄≈‘∞≥Á∂, «’¿∞∫«’ ¡√Δ∫ ‘Ó∂Ùª ‹ÒÁΔ «Ú⁄ ‘∞≥Á∂ ‘ªÕ «Î Ù≈ΠÁ≈ «¬‘
Ó÷Ω‡≈ ÚΔ Âª √≈‚≈ Ï‘∞ √≈≈ ’≥Ó √≈Δ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
‹Á ¡√Δ∫ «˜≥Á◊Δ ÁΔ «¬√ ÎÂ≈ ÂØ∫ ʺ’ ‹ªÁ∂ ‘ª ª √≈‚∂ ’ØÒØ∫
«¬√ ÁΩÛ «Ú⁄ ‘Ø ̺«‹¡≈ È‘Δ∫ ‹ªÁ≈Õ √≈‚≈ «ÁÒ «ÁÓ≈◊ «¬√ ÎÂ≈
ÂØ∫ Ï≈◊Δ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ √Ó∂∫ √≈˘ √«‘‹ ÁΔ ’Á ÍÀ∫ÁΔ ‘ÀÕ √≈‚≈
«ÁÒ ’Á≈ ‘À «’ ’∞fi ÍÒ ¡≈Ó ’’∂ «¬√ ÁΩÛ ÂØ∫ ÒªÏ∂ ‘Ø ’∂ ¡≈͉∂
Ï≈∂ ’∞fi √Ø⁄Δ¬∂, Í ’¬Δ Ú≈Δ Ï‘∞ Á∂ ‘Ø ⁄πº’Δ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ √Ú≈√ª ÁΔ
¡≈÷Δ ’≥ÈΔ √≈‚∂ Í≈√Ø∫ ¤∞º‡ÁΔ È˜ ¡≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ ¿∞√ √Ó∂∫ ‘ºÊ ÓÒº‰ ÂØ∫
«¬Ò≈Ú≈ ’∞fi È‘Δ∫ Ï⁄Á≈Õ
«¬‘ ·Δ’ ‘À ’∂ √≈˘ √Ó∂∫ ÁΔ ’Á ’ÈΔ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ √Ó∂∫ ˘
«Ú¡Ê È‘Δ∫ ◊∞¡≈¿∞‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ Í «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ √«‘‹ Á≈ ÚΔ
¡≈͉≈ ‘Δ √Ê≈È ‘ÀÕ ’∞Á Á≈ ÚÂ≈≈ ÚΔ √«‘‹ Á≈ ‘Δ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ
«ÁÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á ≈ ¡≈¿∞∫ÁΔ ‘À ¡Â∂ ≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á «Î «ÁÈ «È’ÒÁ≈
‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ‘Δ πºÂª ÏÁÒÁΔ¡ª ‘ÈÕ ◊ÓΔ, √ÁΔ, ͺÂfiÛ ¡Â∂
Ï√≈ √Ì ∞ º ª ¡≈͉≈ ¡≈͉≈ ¡≈’Ù‰ ÒÀ ’∂ ¡≈¿∞∫ÁΔ¡ª ‘ÈÕ √≈‚Δ
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ÈÚ∂∫ ≥◊ ÌÁΔ¡ª ‘ÈÕ ÚÈ√ÍÂΔ ÓΩ√Ó ¡È∞√≈ ÓΩÒÁΔ
‘ÀÕ «¬‘ √Ì ’∞fi ’∞Á Á∂ «ÈÔÓ ¡Â∂ √«‘‹ ¡È∞√≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ Í
‹ÁØ∫ ’∞Á ÚΔ √«‘‹ Á≈ ÚÂ≈≈ ¤º‚ÁΔ ‘À ª ÂÏ≈‘Δ Óº⁄ÁΔ ‘ÀÕ
Ì∞⁄≈Ò ¡≈¿∞∫Á∂ ‘È, ‘Û∑ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘È ¡Â∂ √Ø’∂ ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ «ÏÓ≈Δ ÎÀÒ∑ÁΔ
‘ÀÕ Ì∞º÷ÓΔ ÚËÁΔ ‘ÀÕ ÓΩ ¡≈͉≈ ª‚Ú È≈⁄ Ⱥ⁄ÁΔ ‘ÀÕ «¬√∂ Ò¬Δ
36 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
’«‘≥Á∂ ‘È “√«‘‹ Í’∂ √Ø ÓΔ·≈ ‘ج∂”Õ Ï∂Ù’ √≈«¬≥√ È∂ Ï‘∞ Âº’Δ ’ΔÂΔ
‘ÀÕ Î√Òª ÍÀÁ≈ ’È «Ú⁄ ÚΔ Ï‘∞ «Ú’≈√ ’ΔÂ≈ ‘ÀÕ Í ‹∂ Ó≈ÒΔ Ï»‡∂
˘ √Ø ÿÛ≈ Í≈‰Δ Á≈ ÚΔ Á∂Ú∂ ª ÚΔ ’∞fi È‘Δ∫ ωÁ≈Õ ∞ºÂ ¡≈¿∞‰ Â∂
‘Δ ÎÒ È∂ ‘؉≈ ‘ÀÕ ‹∂ ¡√Δ∫ ’‘Δ¬∂ Ï‘∞Â≈ Í≈‰Δ Í¿∞‰ È≈Ò ‹ª «‹¡≈Á≈
÷≈Á Í≈¿∞‰ È≈Ò Î√Ò «¬’ ÁÓ ÷ÛΔ ‘Ø ‹≈Ú∂◊Δ ¡Â∂ πº÷ ÎÒ Á∂‰
Òº◊ ÍÀ‰◊∂ ª «¬‘ ◊Ò ‘ØÚ∂◊≈Õ ÍΩÁ∂ È∂ ª ÎÒ Á∂‰ Ò¬Δ ¡≈͉≈
√Óª ÒÀ‰≈ ‘Δ ‘ÀÕ ‹» ÂØ∫ «‹¡≈Á≈ ÷≈Á ¡Â∂ Í≈‰Δ Á∂‰ È≈Ò ÍΩÁ≈
ÎÒ Âª È‘Δ∫ Á∂Ú∂◊≈, √◊Ø∫ ¿∞‘ ◊Ò √Û ‹» ‹≈Ú∂◊≈Õ ÍΩÁ≈ √«‘‹
È≈Ò ‘Δ Úº‚≈ ‘ØÚ∂◊≈ ª ‘Δ ¿∞‘ ÎÒ Á∂Ú∂◊≈Õ
’≈‘Ò ‘ ’≥Ó «Ú⁄ Ó≈ÛΔ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ ‹∂ ¡√Δ∫ «‹¡≈Á≈ ÎÂ≈ È≈Ò
◊º‚Δ ⁄Ò≈¿∞∫Á∂ ‘ª ª ÁπÿÈ≈Úª ‘∞≥ÁΔ¡ª ‘ÈÕ Ó≥˜Ò Â∂ Í‘∞≥⁄‰ ÂØ∫
Í«‘Òª ‘Δ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ ÒºÂ Ïª‘ Â∞ÛÚ≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ª ‹ª ¡‰¡≈¬Δ ÓΩ Á∂
Ó»≥‘ «Ú⁄ Í‘∞≥⁄Á∂ ‘ªÕ ‹∂ ¡√Δ∫ √«‘‹ È≈Ò ◊º‚Δ ⁄Ò≈¬Δ¬∂ ª ¡√Δ∫
√’∞ÙÒ ¡≈Í‰Δ Ó≥˜Ò Â∂ Í‘∞≥⁄Á∂ ‘ªÕ ‹∂ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ Ó≥˜Ò Â∂ Í‘∞≥⁄‰
Ò¬Δ √«‘‹ Á≈ √‘Δ √Â≈ ¤º‚ ’∂ ÙΩ‡’º‡ (¤Ø‡≈ √Â≈) ¡Í‰≈¿∞∫Á∂
‘ª ª ÚΔ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ˘ ÷Â∂ «Ú⁄ Í≈¿∞∫Á∂ ‘ªÕ «¬Ó≈ÈÁ≈Δ ˘
¤º‚ ’∂ Ì«Ù‡≈⁄≈ È≈Ò ‹∂ ¡√Δ∫ ¡ÓΔ ωÈ≈ ⁄≈‘Δ¬∂ ª Ï∂Ù’ ’∞fi
‘ºÁ Â’ ¡√Δ∫ ’≈ÓÔ≈Ï ÚΔ ‘Ø ‹≈¬Δ¬∂, Í «¬√Á≈ ¡≥ Ó≈Û≈ ‘Δ ‘ØÚ∂◊≈Õ
«¬√ Â∑ª ‹∂ ¡√Δ∫ È’Ò Ó≈ ’∂ «¬Ó«Â‘≈È «Ú⁄Ø∫ Í≈√ ‘؉≈ ⁄≈‘Δ¬∂ ‹ª
◊Ò „≥◊ È≈Ò «‹ºÂ ‘≈√Ò ’È≈ ⁄≈‘Δ¬∂ ª ¡«‹‘Δ¡ª ’≈ÓÔ≈ÏΔ¡ª
¡÷Δ Â’ √≈‚≈ √≈Ê È‘Δ∫ Á∂‰◊Δ¡ªÕ ¡≥ √≈˘ ËØ÷≈ ‘Δ «ÓÒÁ≈ ‘À,
«’¿∞∫«’ «¬√ Ò¬Δ √≈‚∂ Í≈√ ¡√Ò «◊¡≈È ‹ª ‘∞È ÁΔ Í»≥‹Δ È‘Δ∫
‘∞≥ÁΔÕ
¡√Δ∫ ’¬Δ Ú≈Δ «’√∂ ’≥Ó ˘ Í»Δ √Ø⁄ «Ú⁄≈ ‹ª √ÓºÊ≈ ÂØ∫ «ÏÈ≈
’≈‘Ò «Ú⁄ Ù∞» ’ ÒÀ∫Á∂ ‘ª, Í ¡«‹‘Δ ’≈‘ÒΔ Á∂ ’≥Ó Á∂ ’Á∂ ÔØ◊
«√º‡∂ È‘Δ∫ «È’ÒÁ∂Õ √≈˘ √ÓºÊ≈ ¡È∞√≈ Íπ»≈ √Ø⁄ «Ú⁄≈ ’∂ ‘Δ ’جΔ
’≥Ó Ù∞» ’È≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ È‘Δ∫ ª ¡º◊≈ ÁΩÛ Â∂ «Íº¤≈ ⁄ΩÛ Ú≈Ò≈
«‘√≈Ï ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ
ÂÒÚ≈ È≈Ò Ô∞ºË ª «‹ºÂ∂ ‹≈ √’Á∂ ‘È, Í «ÁÒ Âª «Óº·Δ
‹∞Ï≈È È≈Ò ‘Δ «‹ºÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡º‹ Â’ √≥√≈ «Ú⁄ «‹ÂÈΔ¡ª ÚΔ
ÒÛ≈¬Δ¡ª ÒÛΔ¡ª ◊¬Δ¡ª ‘È, «¬È∑ª «Ú⁄ ’ÁΔ ’Ø¬Δ ÎÀ√Ò≈ È‘Δ∫ ‘Ø
37 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
√«’¡≈, «’¿∞∫«’ «¬‘ ’≈‘Ò «Ú⁄ ¡Â∂ ‹˘È «Ú⁄ ÒÛΔ¡ª ◊¬Δ¡ª
‘ÈÕ «¬È∑ª ÒÛ≈¬Δ¡ª Á≈ «√º‡≈ ’∂ÚÒ ÓΩÂ, «ÏÓ≈Δ ¡Â∂ «Ì¡≈È’ «ÚÈ≈Ù
‘Δ «È’«Ò¡≈Õ ‘ ÒÛ≈¬Δ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ‹∂ ’Ø¬Δ ÎÀ√Ò≈ ‹ª √ÓfiΩÂ≈ ‘Ø«¬¡≈
ª ’∂ÚÒ √«‘‹ È≈Ò ¡Â∂ ◊ºÒÏ≈ ÁΔ Ó∂˜ Â∂ ‘Δ ‘Ø«¬¡≈Õ √Ê≈¬Δ ÙªÂΔ
ª ’∂ÚÒ √«‘‹ «Ú⁄ «‘ ’∂ Á»√Δ «Ë Á∂ «‘ºÂª Á≈ «Ë¡≈È º÷Á∂ ‘ج∂
‘Δ ’ΔÂΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘ÀÕ
’«‘≥Á∂ ‘È «’ ‹∂ ◊∞º√≈ ¡≈Ú∂ ª «¬’ ÁÓ ’Ø¬Δ ÎÀ√Ò≈ È≈ Ò˙Õ
√Ω Â’ «◊‰ÂΔ «◊‰Ø, Ì≈Ú ÂÁ Â’ Â∞√Δ∫ √«‘‹ ÁΔ ¡Ú√Ê≈ Â’ ¡≈
‹≈ÚØ◊∂Õ «Î Â∞√Δ∫ ·Δ’ «È‰≈ ÒÀ‰ Á∂ ÔØ◊ ‘Ø ‹≈ÚØ◊∂Õ ‘Ó∂Ù≈ ‹Á ’جΔ
Á»‹∂ Á≈ ’ÂÒ ÚΔ ’Á≈ ‘À ª ’≈‘Ò «Ú⁄ «¬’ ‹˘È È≈Ò ’Á≈ ‘ÀÕ
Í «¬√ Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ ¿∞‘ √«‘‹ È≈Ò Á»√∂ Á∂ Úº‚∂ ÂØ∫ Úº‚∂ ◊∞È≈‘ ˘ ÚΔ
Óπ¡≈Î ’ «Á≥Á≈ ‘ÀÕ «¬ÊØ∫ Â’ ’∂ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ’≈ÂÒ ˘ ÚΔ Ï÷Ù «Á≥Á≈
‘ÀÕ
«¬√∂ Â∑ª ‹∂ «’√∂ √≈ÊΔ È≈Ò ’Ø¬Δ Áπÿ‡È≈ Ú≈Í ‹≈Ú∂ ª Â∞‘≈˘
√«‘‹ Á≈ ͺÒ≈ È‘Δ∫ ¤º‚‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ ‹∂ Â∞√Δ∫ ÿ≈Ï ’∂ ¡≈͉∂ ‘ØÙ
◊∞¡≈ ÏÀ·Ø ª ‘Ø √’Á≈ ‘À, Â∞‘≈‚∂ √≈ÊΔ Á≈ Ï‘∞ ں‚≈ È∞’√≈È ‘Ø ‹≈Ú∂Õ
«¬‘ ÚΔ ‘Ø √’Á≈ ‘À ’∂ ¿∞√ÁΔ ‹≈È ÚΔ ⁄ÒΔ ‹≈Ú∂Õ ‹∂ Â∞√Δ∫ ‘Ω√Ò≈
º÷Ø◊∂ ¡Â∂ ¡≈͉∂ √≈ÊΔ ˘ ‹»Δ ‚≈’‡Δ √‘≈«¬Â≈ Í‘∞≥⁄≈¿∞‰ «Ú⁄
ÓºÁÁ ’Ø◊∂ ª ‘Ø √’Á≈ ‘À, ¿∞√ÁΔ ‹≈È Ï⁄ ‹≈Ú∂Õ
‘ ’≥Ó «Ú⁄ Ò◊≈Â≈ √«‘‹ È≈Ò ¡«Ì¡≈√ ÁΔ ÒØÛ ‘ÀÕ ¡º‹
’ºÒ ÷∂‚ª Á∂ ÓÀÁ≈È «Ú⁄ ‹ª «’√∂ ‘Ø ÷∂Â «Ú⁄ «‹‘Û∂ ÚΔ Ó≈’∂ Ó≈∂
‹≈ ‘∂ ‘È, «¬È∑ª √Ì «Íº¤∂ √«‘‹ È≈Ò «È≥Â ¡«Ì¡≈√ ‘Δ ’≥Ó ’
«‘≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ¡º‹ ¡√Δ∫ ¡≈͉∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ ‹Ø ÚΔ «Ú’≈√ Á∂÷Á∂ ‘ª,
«¬‘ «¬’ ÁÓ È‘Δ∫ ‘Ø «◊¡≈Õ ÍºÊ Ô∞º◊ ÂØ∫ ¡º‹ Â’ Á∂ √Ê≈È Â∂
«¬È√≈È «’√∂ ⁄ÓÂ’≈ ≈‘Δ∫ È‘Δ∫ Í‘∞⁄ ≥ «◊¡≈, «¬‘ √≈‚∂ √≈«¬≥√Á≈Ȫ,
‚≈’‡ª, «¬≥‹ΔÈΔ¡ª ¡Â∂ ÏπËΔ-‹ΔÚΔ¡ª ÁΔ √«‘‹ È≈Ò ’ΔÂΔ ‘جΔ
Âͺ«√¡≈ Á≈ ‘Δ «√º‡≈ ‘ÀÕ
cc
38 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Í≈¬Δ ÍΔÛ Á∂ Ú‰‹≈∂
ÓÈ Ï∂«Ë¡≈ Á«¬¡≈Ò √∂ÂΔ Ó∂Δ Ó≈¬Δ®
’¿∞‰ ‹≈‰∂ ÍΔ Í≈¬Δ®
¡≈͉≈ Í∂‡ ª ‹≈ÈÚ ÚΔ Ì ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ‹∂ «¬È√≈È ÁΔ «˜≥Á◊Δ
ÚΔ ¡≈͉≈ Í∂‡ ÌÈ Âº’ ‘Δ «‘‰Δ ‘À ª ¿∞√Á≈ ¡Â∂ ‹≈ÈÚ Á≈ ’Δ
¡≥Â «‘ «◊¡≈?
ÚÀ√∂ ¡√Δ∫ Á∂÷Á∂ ‘ª ’∂ ’¬Δ Ú≈Δ Âª ‹≈ÈÚª ¡Â∂ Í≥¤Δ¡ª «Ú⁄
«¬È√≈Ȫ ÂØ∫ ÚºË Ì≈ÂΔ Ì≈Ú ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ÏªÁ Á≈ Ϻ⁄≈ ¤Ø‡≈ ‘∞≥Á≈ ‘À
ª Á»‹∂ ϪÁ ¿∞√ÁΔ «‘Î≈‹Â ’Á∂ ‘ÈÕ «¬’ ϪÁ ¿∞μÂ∂ ÌΔÛ ÍÚ∂
ª ¿∞‘ ΩÒ≈ Í≈ ’∂ Í»Δ Ï≈ÁΔ ˘ «¬’º·≈ ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ‹∂’ «¬º’ ’ª
Ó ‹≈Ú∂ ª Ï≈’Δ Á∂ ’ª, ’ª-’ª ’’∂ √≈∂ ’≈Úª ˘ «¬’º·≈ ’ ÒÀ∫Á∂
‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª Òº’ÛϺ◊≈ ¡≈Í «¬’ºÒ≈ «Ù’≈ È‘Δ∫ ’ √’Á≈Õ ¿∞‘
‡ØÒΔ «Ú⁄ «Ù’≈ ˘ ÿ∂’∂ Ò ’∂ Ó≈Á∂ ‘ÈÕ
Í ¡√Δ∫ Á∂÷Á∂ ‘ª, ‹∂ «’Ë∂ «¬’ «¬È√≈È Â∂ ÌΔÛ ÍÚ∂ ‹ª √Â∂
«Ú⁄ ’Ø¬Δ ¡À’√Δ‚À∫‡ ‘Ø ‹≈Ú∂ ª √≈∂ ÒØ’ «¬Ë ¿∞Ë Ó»≥‘ Î∂’∂ «÷√’
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ’Ø¬Δ «‘≥Ó Ú≈Ò≈ ‘Δ ‘∞≥Á≈ ‘À «’ ‹Ø √Û’ Â∂ ͬ∂ κ‡Û ˘
‘√ÍÂ≈Ò «Ò‹≈‰ Á≈ ‘Ω√Ò≈ ’Á≈ ‘ÀÕ
¡√Δ∫ ’∂ÚÒ ¡≈͉∂ Ò¬Δ ‘Δ È‘Δ∫ ÍÀÁ≈ ‘ج∂Õ ’«‘≥Á∂ ‘È ’∂ HD Òº÷
‹»Èª ÌØ◊ ’∂ ‘Δ ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ ÁπÒºÌ ‘ÀÕ ‹∂
ÓÈ∞º÷≈ ‹ÈÓ ÁπÒºÌ ‘À ª «¬√Á≈ ’Ø¬Δ ÓÈØÊ ‹» ‘ØÚ∂◊≈Õ ÁπÒºÌ
⁄Δ‹ ˘ ¡‹≈¬Δ∫ ª È‘Δ∫ ◊∞¡≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ «¬√˘ √≥Ì≈Ò ’∂ Ú‰≈
ÍÀ∫Á≈ ‘À ª ’∂ «¬√ÁΔ Í»Δ ’ΔÓ ÍÚ∂Õ «˜≥Á◊Δ ‹Δ‰ Á≈ «¬‘ ÓÂÒÏ
ª È‘Δ∫ ’∂ ÷≈Ë≈ ÍΔÂ≈, √Ω∫ ◊¬∂ ‹ª «Î Ϻ⁄∂ ‹≥Ó∂ ¡Â∂ ¿∞È∑ª ˘ Í≈Ò
«Ò¡≈Õ «¬√∂ Â∑ª √≈Δ ¿∞Ó «ÏÂ≈ «ÁºÂΔÕ
√≈‚≈ ‹ΔÚÈ ’∂ÚÒ ¡≈͉∂ Ò¬Δ ‘Δ È‘Δ∫ ‘؉≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ √Ó≈‹
ÍzÂΔ ÚΔ √≈‚Δ¡ª ’∞fi ‹∞≥Ó∂Ú≈Δ¡ª ‘ÈÕ ¡√Δ∫ ÏπºfiÁ∂ ÁΔÚ∂ ‹◊≈¿∞‰∂ ‘ÈÕ
¡√Δ∫ ØØ∫«Á¡ª Á∂ ‘≥fi» Í»≥fi ’∂ ¿∞È∑ª Á∂ ÏπÒª Â∂ ‘≈√∂ «Ò¡≈¿∞‰∂ ‘ÈÕ ¡√Δ∫
39 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Áπ÷Δ¡ª Á∂ Áπ÷
º Á» ’È ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’ÈΔ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ «‚º«◊¡ª ˘ ¿∞·≈¿∞‰≈
‘À ¡Â∂ ̇«’¡ª ˘ Ó≥˜Ò Â∂ Í‘∞≥⁄≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ ËÂΔ ÂØ∫ ’º÷ ’≥‚∂
‘»≥fi ’∂ «¬√ ˘ ÎπºÒª È≈Ò ÷πÙ‘≈Ò ’È≈ ‘ÀÕ ‘È∂Δ¡ª «˜≥Á◊Δ¡ª ˘
⁄≈ȉ Á∂‰≈ ‘ÀÕ «È¡≈√«¡ª ˘ ¡≈√≈ Á∂‰≈ ‘À ¡Â∂ ’Ó˜Øª ÁΔ Ïª‘
ÎÛ‰Δ ‘ÀÕ
Ø‹ «¬’ ⁄≥◊≈ ’≥Ó ’ØÕ Á»√∂ Á≈ ÌÒ≈ ¡≈Í‰Δ ‹∞≥Ó∂Ú≈Δ √Ófi ’∂
’ØÕ «¬‘ ’≥Ó √≈˘ ÏØfi∑ Ó«‘√»√ È‘Δ∫ ‘؉◊∂Õ «¬√ «Ú⁄ √≈˘ ¡≥ÂΔÚ
÷πÙΔ «ÓÒ∂◊Δ, ‹Ø √≈‚∂ √Δ ¡Â∂ ¡≈ÂÓ≈ ˘ «÷Û∑≈ Á∂Ú∂◊ΔÕ
‘º’ ÁΔ ’Ó≈¬Δ ÷≈˙Õ ·º◊Δ¡ª È≈ Ó≈ØÕ «’√∂ ÁΔ ¡≈ÂÓ≈ È≈ Áπ÷≈˙Õ
Ô≈Á º÷Ø ’∂ ÓÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á Â∞‘≈‚Δ √≈Δ ÁΩÒ «¬ºÊ∂ ‘Δ «‘ ‹≈‰Δ ‘ÀÕ
«Î Í≈Í ’È Á≈ ¡Â∂ ·º◊Δ¡ª Ó≈È Á≈ ’Δ Î≈«¬Á≈? ‹» ÂØ∫
«‹¡≈Á≈ ÍÀ√≈ «¬È√≈È ˘ Ò≈Ò⁄Δ, √π¡≈ÊΔ ¡Â∂ ÿ∞Ó≥‚Δ Ï‰≈ «Á≥Á≈
‘ÀÕ
«¬È√≈È ˘ Ù∞» ÂØ∫ ‘Δ ⁄≥◊Δ¡ª ¡≈Áª Á≈ Ë≈ÈΔ ‘؉≈ ⁄≈‘ΔÁ≈
‘ÀÕ «¬√ Ò¬Δ Óª «Í˙ Á≈ Î‹ ωÁ≈ ‘À ’∂ ¡≈͉∂ Ϻ«⁄¡ª ˘ Ù∞» ÂØ∫
‘Δ ¡«‹‘Δ¡ª ¡≈Áª Í≈¿∞‰, ‹Ø √≈Δ ¿∞Ó ¿∞È∑ª Á≈ √≈Ê Á∂‰Õ Ï⁄͉
ÁΔ¡ª ¡≈Áª «¬È√≈È Á∂ ¡≈⁄‰ ÁΔ «¬Ó≈Â Ò¬Δ ÈΔ∫‘ª Á≈ ’≥Ó
«Á≥ÁΔ¡ª ‘ÈÕ Ó‹Ï»Â ÈΔ∫‘ª ¿∞ºÂ∂ ‘Δ Ó‹Ï»Â «¬Ó≈ ÁΔ ¿∞√≈Δ ’ΔÂΔ
‹≈ √’ÁΔ ‘ÀÕ Ïº«⁄¡ª «Ú⁄ Á«¬¡≈, ËÓ ¡Â∂ È∂’Δ Á∂ ◊∞‰ Ì‰∂ ⁄≈‘ΔÁ∂
‘È, Í «¬‘ ◊∞‰ «’√∂ «Í⁄’≈Δ ≈‘Δ∫ È‘Δ Ì∂ ‹≈ √’Á∂Õ Ïº«⁄¡ª È∂
‹Ø ÚΔ «√º÷‰≈ ‘À, ¿∞‘ Úº«‚¡ª ˘ Á∂÷’∂ ‘Δ «√º÷‰≈ ‘ÀÕ ‹∂ ¡√Δ∫ ¡≈Í
⁄≥◊∂ ◊∞‰ª Á∂ Ë≈ÈΔ ‘ØÚª◊∂ ª «¬‘ ◊∞‰ √≈‚∂ Ϻ«⁄¡ª «Ú⁄ ¡≈Í∂ ‘Δ
¡≈ ‹≈‰◊∂Õ ¿∞È∑ª ˘ ’«‘‰ ÁΔ ÒØÛ È‘Δ∫ ’∂ Â∞√Δ∫ ¡À¿∞∫ ’Ø ¡Â∂ «¬¿∞∫
È≈ ’ØÕ ‹Ø √≈‚≈ ¡≈⁄‰ ‘ØÚ∂◊≈, ¿∞‘ √≈‚∂ Ϻ«⁄¡ª Á≈ ÚΔ Ï‰∂◊≈Õ
«‹‘Û≈ «¬È√≈È ⁄≈‘∞≥Á≈ ‘À ’∂ ¿∞√Á≈ Ϻ⁄≈ ≈Ó Ï‰∂ ª ¿∞√˘ Í«‘Òª
¡≈Í ÁÙÊ Ï‰È≈ ÍÚ∂◊≈Õ «‹‘Û≈ Ï≥Á≈ ÷πÁ Ø‹ ÿ «Ú⁄ Ù≈Ï ÁΔ
ÏØÂÒ ÷ØÒ∑ ’∂ ÏÀ· ‹≈Ú∂◊≈, ‹∞¡≈ ÷∂‚∂◊≈, ⁄ØΔ ⁄’≈Δ ’∂◊≈ ‹ª ’جΔ
‘Ø Ó≈Û∂ ’≥Ó ’∂◊≈, ¿∞‘ ¡≈Í‰Δ ¡ΩÒ≈Á ÂØ∫ È∂’ Ï‰È ÁΔ ¿∞ÓΔÁ È‘Δ∫
º÷ √’Á≈Õ √Ø ¡√Δ∫ «‹√ ¿∞Ó «Ú⁄ ÚΔ ‘ª, √≈˘ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ¡≈͉∂
¡≈Í ˘ √πË≈È ÁΔ ÒØÛ ‘ÀÕ √≈‚Δ¡ª ⁄≥◊Δ¡ª ¡≈Áª Á≈ ¡√ √≈‚∂
Ϻ«⁄¡ª, ÌÀ‰ Ì≈Úª ¡Â∂ «ÙÂ∂Á≈ª Â∂ ‹» ÍÚ∂◊≈Õ
40 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
¡≈Ó ÂΩ Â∂ «‡≈«¬ÓÀ∫‡ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÒØ’ª ÁΔ ‘≈Ò Â√ÔØ◊ ‘Ø
‹ªÁΔ ‘ÀÕ ÿ «Ú⁄ ¿∞‘ Ï∂’Á∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ Î≈Ò±
«‹‘∂ Ó«‘√»√ ’Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ ‰≈˙ «Ú⁄ «‘‰ Òº◊ ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ √Δ
«„ºÒ≈ ÍÀ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¤∂ÂΔ ‘Δ ÷Û’ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ È≈ √ÓfiØ ’∂ «‡≈«¬ÓÀ∫‡
ÂØ∫ Ï≈¡Á Â∞√Δ∫ «˜≥Á◊Δ ÂØ∫ ‘Δ «‡≈«¬ ‘Ø ◊¬∂ ‘ØÕ ‹ª Â∞‘≈˘ ’≥Ó È≈
’È ÁΔ ¡˜≈ÁΔ «ÓÒ ◊¬Δ ‘ÀÕ √◊Ø∫ «¬‘ √ÓfiØ ’∂ Â∞√Δ∫ ’≥Ó ÏÁÒ «Ò¡≈
‘ÀÕ «Ú‘Ò∂ ÏÀ·‰ Á≈ ’Ø¬Δ Î≈«¬Á≈ È‘Δ∫Õ «‡≈«¬ÓÀ∫‡ Á≈ Ì≈Ú ‘À √∂Ú≈
Óπ’ÂΔÕ Ì≈Ú Â∞√Δ∫ ÈΩ’Δ ‹ª √’≈Δ Ï≥ËȪ ÂØ∫ ¡˜≈Á ‘Ø ◊¬∂ ‘ØÕ Â∞√Δ∫
¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ˘ ÈÚ∂∫ «√∂ ÂØ∫ «Ú¿∞∫ÂÏÁ ’ √’Á∂ ‘ØÕ ¡≈Í‰Δ¡ª
¡Í»È Δfiª ¡Â∂ ÙΩ’ (Hobbies) Í»∂ ’ √’Á∂ ‘ØÕ ÈÚ∂∫ «√∂ ÂØ∫ ¿∞μ⁄Δ¡ª
¿∞‚≈Δ¡ª Ó≈ √’Á∂ ‘ØÕ ‹∂ Â∞√Δ∫ «Ú‘Ò∂ ‘Ø◊∂ ª ‹ÒÁΔ ‘Δ «ÏÓ≈Δ¡ª
Â∞‘≈˘ „≈‘ ÒÀ‰◊Δ¡ªÕ «¬√Á≈ ÓÂÒÏ «¬‘ ÚΔ È‘Δ∫ ’∂ Â∞√Δ∫ ÊØÛ∑∂ «‹‘∂
ÍÀ«√¡ª ÷≈Â ¡≈͉∂ √‡∂‡√ ÂØ∫ ʺÒ∂ ÁΔ ÈΩ’Δ ’ Ò˙Õ «¬√ Â∑ª
Â∞√Δ∫ ¡≈Í‰Δ ◊∞Ò≈ÓΔ Á∂ √≥◊Ò ÷πÁ ¡≈͉∂ ◊Ò∂ «Ú⁄ Í≈ ‘∂ ‘ØÚØ◊∂Õ
Â∞‘≈‚Δ ¡≈ÂÓ≈ Â∂ ÏØfi∑ ÍÚ∂◊≈Õ Â∞‘≈‚Δ ˜ÓΔ Ó≈Δ ‹≈Ú∂◊ΔÕ ÍÀ√∂ ÁΔ
ÁΩÛ «Ú⁄Ø∫ «È’ÒØÕ ‹∂ Â∞√Δ∫ ÍÀ√∂ Á≈ ÓØ‘ ¤º‚Ø◊∂ ª ÍÀ√≈ ÷πÁ Â∞‘≈‚∂ «Íº¤∂
̺‹∂◊≈Õ
¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ˘ «’√∂ √≈Ê’ Í≈√∂ Ò≈˙Õ ÒØ’ ÌÒ≈¬Δ Á≈ ’جΔ
’≥Ó ’ØÕ «’√∂ Ø∫Á∂ Á∂ ‘≥fi» Í»≥fiØÕ ‹∂ Â∞√Δ∫ ÷πÁ ÷πÙ «‘‰≈ ⁄≈‘∞≥Á∂ ‘Ø Âª
Í«‘Òª «’√∂ Á»√∂ ˘ ÷πÙΔ «Á˙Õ «˜≥Á◊Δ ÁΔ ÈÚΔ∫ ÒÀ¡ ω≈˙Õ Ïπ„≈Í∂
Á≈ ¡≈͉≈ ¡≈’Ù‰ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ¡≈͉≈ Ïπ„≈Í≈ Ù≈ÈÁ≈ ω≈˙Õ ¡≈͉≈
ÏØfi∑ ¡≈Í ¿∞·≈˙Õ Á»√«¡ª ¿∞μÂ∂ ÏØfi∑ È≈ ωØÕ
«˜≥ Á ◊Δ ˘ «¬√ „≥ ◊ È≈Ò «Ú¿∞ ∫ ÂØ «’ ’∂ «‡≈«¬ÓÀ ∫ ‡ Â’
¡≈Í«‰¡ª Ϻ«⁄¡ª ÁΔ¡ª ‹∞≥Ó∂Ú≈Δ¡ª Í»Δ¡ª ’ Ò˙Õ ÒÛ’Δ¡ª ÁΔ
Ù≈ÁΔ ‘Ø ‹≈Ú∂ ¡Â∂ ÒÛ’∂ ¡≈͉∂ ÍÀª ¿∞μÂ∂ ÷Û∂ ‘Ø ‹≈‰Õ «‹‘Û∂ ÒØ’
’Ø¬Δ Áπ’≈È ‹ª «Ú¿∞Í≈ ’Á∂ ‘È, ¿∞È∑ª ˘ ÚΔ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ «¬√
«‘√≈Ï È≈Ò «Ú¿∞∫Â‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘À ’∂ ¿∞‘ ¡≈Ó È≈Ò ’≥Ó ÁΔ ‹∞≥Ó∂Ú≈Δ
¡≈Í‰Δ ¡ΩÒ≈Á ˘ √Ω∫Í ’∂ ’∞fi ‘ºÁ Â’ √π÷π» ‘Ø ‹≈‰Õ «¬√∂ Â∑ª ¡Ωª
˘ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À ’∂ ÿ ÁΔ ‹∞≥Ó∂Ú≈Δ ˘‘ª ˘ √Ω∫͉Õ
’Ω‰ ‹≈‰∂ ÍΔÛ Í≈¬Δ? Í≈¬Δ ÍΔÛ ˘ √ÓfiØ ¡Â∂ ¿∞√˘ ÿº‡ ’È
ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’ØÕ ¡≈͉∂ ÁÁ Ò¬Δ Âª √Ì Áπ÷Δ ‘∞≥Á∂ ‘È, «’≥È∂ ’∞ ÒØ’
41 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
‘È ‹Ø Á»√∂ Á∂ ÁÁ ˘ √ÓfiÁ∂ ‘È? Á»√∂ Á∂ Íπ’≈È ÂØ∫ «ÏÈ≈ ‘Δ ¿∞√ÁΔ
ÓºÁÁ ˘ Í‘∞≥⁄ØÕ √∂Ú≈ ‘≥’≈ ˘ Ó≈ÁΔ ‘À ¡Â∂ ÓÈ «Ú⁄ «ÈÓÂ≈ ÍÀÁ≈
’ÁΔ ‘ÀÕ ÎÒØÀ∫√ È≈¬Δ«‡◊∂Ò, Ì≈¬Δ ÿÈ¬Δ¡ª ¡Â∂ Ì◊ ͻÈ «√≥ÿ È∂
Í≈¬Δ ÍΔÛ ˘ √Ó«fi¡≈, Ó«‘√»√ ’ΔÂ≈Õ ¿∞È∑ª Áπ÷Δ¡ª Á∂ Áπº÷ ˘ ¡≈͉Δ
¡≈ÂÓ≈ ¿∞μÂ∂ ‘≥„≈«¬¡≈ ¡Â∂ «Î «¬’ Ò«‘ ˘ ‹ÈÓ «ÁºÂ≈, ‹Ø √≈Δ
ÁπÈΔ¡ª ¿∞μÂ∂ ÎÀÒ∑ ◊¬ΔÕ
¡√Δ∫ «Ú’√Â, ¿∞μÂÓ ¡Â∂ «Ú«◊¡≈È’ √Ø⁄ Ú≈Ò∂ ÓÈ∞º÷ ‘ªÕ «¬’
ÈÚΔ∫ √Ú∂ √≈‚Δ Á«‘ÒΔ‹ ¿∞μÂ∂ Á√Â’ Á∂ ‘Δ ‘ÀÕ «¬√ Á≈ √Ú≈◊Â
’ØÕ «ÈÓÂ≈ ¡Â∂ √∂Ú≈ È≈Ò ÓÈ ÁΔ √º⁄Δ ÷πÙΔ ¡Â∂ √πº÷ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ
Á«¬¡≈ Á≈ ͺÒ≈ ’ÁΔ È≈ ¤º‚ØÕ ‘¿∞Ó∂ ¡Â∂ ‘≥’≈ Á≈ «Â¡≈◊ ’ØÕ
¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ÍÀ√∂, πÂÏ∂ ‹ª ‹≈ È≈Ò ¿∞μ⁄≈ È≈ √ÓfiØÕ √Ì «¬È√≈È
Ï≈Ï ‘ÈÕ √ÌȪ «Ú⁄ «¬’Ø ÷»È Ú◊Á≈ ‘ÀÕ √ÌȪ «Ú⁄ ÍzÓ≈ÂÓ≈
Úº√Á≈ ‘ÀÕ Í≈¬Δ ÍΔÛ ˘ √ÓfiØ ¡Â∂ ¡≈͉∂ ◊∞‰ª È≈Ò ¿∞μ⁄∂ ωØÕ
cc
42 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
«˜≥Á◊Δ Á≈ √Î
«˜≥Á◊Δ ’Δ ‘À? «¬È√≈È Á∂ ‹ÈÓ ÂØ∫ ‘Δ «¬‘ ÍzÙÈ ÍÀÁ≈ ‘Ø «◊¡≈
√ΔÕ ¡√Δ∫ «’ºÊØ∫ ¡≈¬∂ ‘ª? «’ºÊ∂ ‹≈‰≈ ‘À? «¬‘ ÍzÙÈ Ò◊≈Â≈ «¬È√≈È
Á∂ «ÁÓ≈◊ «Ú⁄ ⁄º’ Ò≈¿∞∫Á∂ «‘≥Á∂ ‘ÈÕ ‹∂ Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª √≈‚Δ
«˜≥Á◊Δ √≈‚∂ ‹ÈÓ È≈Ò ‘Δ Ù∞» ‘∞≥ÁΔ ‘À ¡Â∂ √≈‚Δ ÓΩ È≈Ò ÷ÂÓ
‘∞≥ÁΔ ‘À-Ì≈Ú √≈‚∂ ‹ÈÓ ¡Â∂ ÓΩ Á≈ Ú’Î≈ ‘Δ √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ ‘ÀÕ «¬‘
‘Δ √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ Á≈ √Î ‘ÀÕ
«˜≥Á◊Δ «¬’ √≥ÿÙ ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ «¬’ «¬Ó«Â‘≈È ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ «¬’
Í‘∂ÒΔ ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ «¬’ ı≈Ï ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ «‹≥Á≈ «ÁÒΔ Á≈ È≈Ó ‘ÀÕ «¬√
Â∑ª ‘ «¬’ È∂ «˜≥Á◊Δ ˘ ¡≈͉∂ ¡≈͉∂ «ÁzÙ‡Δ’Ø‰ ÂØ∫ Á∂«÷¡≈ ‘À
¡Â∂ ¡≈͉≈ È≈Ó «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ’¬Δ¡ª Ò¬Δ ⁄ÒÁ∂ «‘‰≈ ‘Δ «˜≥Á◊Δ ‘À
¡Â∂ ’¬Δ¡ª Ò¬Δ «˜≥Á◊Δ «È≈ Áπº÷ª Á≈ ÿ ‘ÀÕ Úº‚∂ Úº‚∂ Ó‘ªÍπÙª,
◊≥ÌΔ «⁄≥Â’ª È∂ ¡Â∂ «¬ÊØ∫ Â’ ’∂ ‘≈√ «Ú¡≥◊ Á∂ ÒØ’ª È∂ ÚΔ ¡≈͉∂
¡≈͉∂ „≥◊ È≈Ò «¬√ ÍzÙÈ Á≈ ¿∞μÂ Á∂‰ ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’ΔÂΔ ‘ÀÕ ‹Á
Â’ «¬√ ËÂΔ Â∂ ÓÈ∞÷≈ ‹ΔÚÈ ‘À, «¬‘ ÍzÙÈ Ò◊≈Â≈ «¬È√≈È Á∂
«ÁÓ≈◊ «Ú⁄ ⁄º’ Ò≈¿∞∫Á≈ ‘∂◊≈Õ
’¬Δ ÒØ’ª Ò¬Δ «¬‘ ‹º◊ «Óº·≈ ¡Â∂ ¡◊Ò≈ «’√ «‚º·≈ Ú≈ÒΔ
◊ºÒ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª Ò¬Δ ÷≈˙ ÍΔ˙ ¡Â∂ ‹Δ˙ Ì≈Ú ¡ÀÙ ’Ø Á≈ «√˪ ‘ÀÕ
¿∞È∑ª ˘ «’√∂ ⁄≥◊∂ Ó≈Û∂ ÁΔ ’Ø¬Δ ÍzÚ≈‘ È‘Δ∫Õ ¿∞‘ «ÁÓ≈◊ Â∂ ÏØfi È‘Δ∫
Í≈¿∞∫Á∂Õ Í «¬‘ ’∞fi √Ú≈ÊΔ ÒØ’ª Á≈ ‘Δ ’≥Ó ‘ÀÕ
¡º‹ √≈«¬≥√ Á≈ ‹Ó≈È≈ ‘ÀÕ √≈«¬≥√ È∂ ’∞Á Á∂ ’¬Δ Ì∂Á ¿∞‹≈◊
’ΔÂ∂ ‘ÈÕ ’¬Δ ’«ÙÓ∂∫ «Á÷≈¬∂ ‘ÈÕ ÓÈ∞º÷ Á∂ √πº÷ª Á∂ Ï‘∞ √≈ËÈ ÍÀÁ≈
’ΔÂ∂ ‘ÈÕ ÓÀ‚Δ’Ò √≈«¬≥√ È∂ ÓÈ∞º÷Δ √Δ ÁΔ Í»Δ ⁄ΔÛ Î≈Û ’’∂
’¬Δ ◊≥ÌΔ «ÏÓ≈Δ¡ª Á∂ «¬Ò≈‹ ’º„∂ ‘ÈÕ √≈«¬≥√ Ízº÷ ˘ Ó≥ÈÁΔ ‘ÀÕ
Ò≈«¡ª ˘ È‘Δ∫ Ó≥ÈÁΔÕ Â’ÙΔÒ ÚΔ «¬√∂ «√˪ Á∂ ÍÀØ’≈ ‘ÈÕ
¿∞‘ ‹ÈÓ ÓÈ ÁΔ «Ê¿∞Δ È‘Δ∫ Ó≥ÈÁ∂Õ ¡≈ÂÓ≈ ÍzÓ≈ÂÓ≈ «Á÷≈¬Δ È‘Δ∫
«Á≥Á∂, «¬√ Ò¬Δ ¿∞‘ «¬√∂ ‹ÈÓ ˘ ‘Δ Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ È’ √Ú◊
«Ú⁄ «ÚÙÚ≈√ È‘Δ∫ º÷Á∂Õ
43 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
 ¡√Δ∫ √Ø⁄‰≈ ‘À ’∂ √≈˘ «˜≥Á◊Δ «ÓÒΔ ‘À ª «’¿∞∫ «ÓÒΔ ‘À? √≈‚Δ
«˜≥Á◊Δ Á≈ Ó’√Á ’Δ ‘À? ¡√Δ∫ √Óπ≥Á ÁΔ¡ª Ò«‘ª «Ú⁄ ¡≈͉∂ ¡≈Í
˘ «„ºÒ∂ ¤º‚ ’∂ «˜≥Á◊Δ ˘ ÷ÂÓ È‘Δ∫ ’È≈Õ ¡√Δ∫ Â∞Î≈Ȫ Á∂ Ó»∞≥‘ ÓØÛ‰∂
‘È Â∂ «’È≈∂ Â∂ Í‘∞≥⁄‰≈ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ Í‘≈Ûª ˘ ’º‡‰≈ ‘À ¡Â∂ Ó≥˜Ò Â∂
Í‘∞≥⁄‰≈ ‘ÀÕ Ó≥˜Ò Â∂ ¡√Δ∫ ª ‘Δ Í‘∞≥⁄ª◊∂, ‹∂ √≈˘ ÍÂ≈ ‘ØÚ∂ ’∂ √≈‚Δ
Ó≥˜Ò «’‘ÛΔ ‘ÀÕ √Ø ¡≈Í‰Δ Ó≥˜Ò ‹» «ÓºÊØÕ
’¬Δ ÒØ’ ’«‘≥Á∂ ‘È-“«¬’ºÒ∂ ¡≈¬∂ ‘ª, «¬’ºÒ∂ ‘Δ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ ” «¬ÊØ∫
º’ ª ·Δ’ ‘À, Í ¡√Δ∫ «¬‘ √Ø⁄ ’∂ ¡≈͉≈ ‹ΔÚÈ «Ú¡Ê È‘Δ∫
◊∞¡≈¿∞‰≈Õ √≈‚≈ ‹ΔÚÈ ’∂ÚÒ ¡≈͉∂ Â’ ‘Δ √ΔÓ ȑΔ∫Õ «¬‘ ÚΔ
‘Ò’Δ ÏπºËΔ Ú≈Ò∂ ÒØ’ª ÁΔ ’≈„ ‘ÀÕ Ï∂Ù’ ¡√Δ∫ «¬√ ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄ «¬’ºÒ∂
¡≈¬∂ ‘ª ¡Â∂ «¬º’Ò∂ ‘Δ ‹≈‰≈ ‘À, Í ¡√Δ∫ «¬ºÊ∂ «‘‰≈ «¬’ºÒ∂ È‘Δ∫,
«ÓÒ ‹∞Ò ’∂ «‘‰≈ ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ Á∂ ÍÀ∫‚∂ ¿∞ÌÛ ÷≈ÏÛ ‘ÈÕ ¡√Δ∫ ¿∞ÌÛ
÷≈ÏÛ ‹ÓΔÈ ˘ ͺË≈ ’È≈ ‘ÀÕ √Â∂ «Ú⁄ ’≥‚∂ ‘È, ◊≥Á◊Δ ‘ÀÕ ¡√Δ∫
«¬È∑ª ˘ √≈Î ’’∂ ÎπºÒ «Ú¤≈¿∞‰∂ ‘ÈÕ ÷πÙÏπ»¡ª ÷Ò∂ÈΔ¡ª ‘ÈÕ «¬√
ËÂΔ ˘ √π≥Á ω≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ «¬ºÊ∂ ‘Δ √Ú◊ Ú√≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ
«¬‘ ◊ºÒª Á∂÷‰ √π‰È «Ú⁄ Ï‘∞ ⁄≥◊Δ¡ª Ò◊ÁΔ¡ª ‘È, Í
«¬È∑ª Â∂ ¡ÓÒ ’È≈ ÓπÙ«’Ò ‘ÀÕ «¬√ √Ó∂∫ √Ó≈‹ «Ú⁄ ’»Û ’∞√ºÂ Á≈
ÏØÒÏ≈Ò≈ ‘À Ì«Ù‡≈⁄≈ Í»Δ Â∑ª ÎÀ«Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ÙΔÎ ¡≈ÁÓΔ
ÁΔ «˜≥Á◊Δ Ï‘∞ ÓπÙ’Ò «Ú⁄ ‘ÀÕ Í ¡√Δ∫ «‘≥Ó ȑΔ∫ ‘≈ÈΔÕ «¬’º·∂
‘Ø ’∂ ÒÛÈ≈ ‘ÀÕ ◊Ò ’ΔÓª «÷Ò≈Î ‹≥◊ ‹≈Δ º÷‰Δ ‘ÀÕ ÒÛÁ∂ ÒÛÁ∂
ÓÈ≈ ÚΔ Ï‘≈ÁπΔ ‘ÀÕ ‹∂ ¡√Δ∫ «Ë¡≈È È≈Ò Á∂÷Δ¬∂, ¡≈͉∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂
Ș Ó≈Δ¬∂ ª ‘≈ÒΔ ÚΔ ’∞fi «¬È√≈È ¡À√∂ «ÓÒ ‹≈‰◊∂, «‹È∑ª Á∂
’∞fi ¡√»Ò ‘ÈÕ ¿∞‘ «¬Ó≈ÈÁ≈Δ È≈Ò ¡≈͉≈ ’≥Ó ’Á∂ ‘ÈÕ Áπ»√∂
Á≈ «ÁÒ È‘Δ∫ Áπ÷≈¿∞∫Á∂Õ ’∞ºÍÙÈ È‘Δ∫ ’Á∂Õ ‹∂ ¿∞‘ ¡«‹‘≈ ¿∞μ⁄≈
¡≈⁄‰ º÷ √’Á∂ ‘È Âª ¡√Δ∫ «’¿∞∫ È‘Δ∫ º÷ √’Á∂? ‘≈ÒΔ ËÂΔ
ÂØ∫ È∂’Δ Á≈ ÏΔ‹ È≈√ È‘Δ∫ ‘Ø«¬¡≈Õ ‹Á ¡«‹‘≈ ‘ØÚ∂◊≈ ª ÍÒØ ¡≈
‹≈Ú∂◊ΔÕ «¬√ Ò¬Δ ¡≈͉≈ ’≥Ó «¬Ó≈ÈÁ≈Δ È≈Ò ’Ø Âª ’∂ Â∞‘≈‚Δ
«˜≥Á◊Δ √π⁄º‹Δ ¡Â∂ √π÷≈ÚΔ∫ ω∂Õ
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ¡≈͉≈ «ÈÙ≈È≈ «ÓºÊØÕ Â∞√Δ∫ «’‘Ø «‹‘≈
ωÈ≈ ⁄≈‘∞≥Á∂ ‘Ø? Ï∂Ù’ ¡≈Í‰Δ √ÓºÊ≈ ¡È∞√≈ ¿∞μ⁄∂ ÂØ∫ ¿∞μ⁄≈ √πÍÈ≈
Á∂÷Ø, Úº‚Δ ÂØ∫ Úº‚Δ ¤≈Ò Ó≈ØÕ Í ¿∞μ⁄∂ «ÈÙ≈È∂ Ò¬Δ ÔÂÈ ÚΔ ¿∞μ⁄∂ ‘Δ
44 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
‘؉∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª Â∞√Δ∫ «‹‘Ø «‹‘≈ ⁄≈‘Ø◊∂ ω ‹≈ÚØ◊∂Õ Ú’Â
‹» Ò◊∂◊≈Õ ‘≈ Á≈ Ó»≥‘ ÚΔ Á∂÷‰≈ ÍÀ √’Á≈ ‘À, Í Â∞‘≈‚≈ «ÁÒ
È‘Δ ‘≈È≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ Ó≥˜Ò ÚÒ ÔÂÈ ‹≈Δ «‘‰∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘ÈÕ «‘≥ÓÂ
’ØÕ ‹∂ √Ó≈‹ «Ú⁄Ø∫ Ïπ≈¬Δ «Ó‡≈¿∞‰Δ ‘À ª √≈˘ ÷πÁ ÔØ◊Á≈È Í≈¿∞‰≈
ÍÚ∂◊≈Õ √Ó≈‹ «Ú⁄ ÂÏÁΔÒΔ «¬’ ÁÓ È‘Δ∫ ¡≈¿∞∫ÁΔÕ √Óª Ò◊Á≈ ‘À
¡Â∂ √Â∂ «Ú⁄ π’≈Ú‡ª ÚΔ ¡≈¿∞∫ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ’¬Δ Ú≈Δ ÒØ’ Ó‹≈’
ÚΔ ¿∞‚≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ ⁄≥◊Δ ÂÏÁΔÒΔ Ò¬Δ Â∞‘≈‚∂ ÔÂÈ ‹≈Δ «‘‰∂ ⁄≈‘ΔÁ∂
‘ÈÕ ÓÈ∞º÷ ¡≈Í‰Δ Ùı√Δ¡Â ¡≈Í Ï‰≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú ¡√Δ∫ ¡≈͉Δ
«’√Ó ¡≈Í Ï‰≈¿∞∫Á∂ ‘ªÕ √≈‚∂ ⁄≥◊∂ Ó≈Û∂ ’≥Óª Á≈ ÎÒ √≈˘ «¬ºÊ∂ ‘Δ
«ÓÒ‰≈ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ ‹À√≈ ÏΔ‹ª◊∂ ÚÀ√≈ ‘Δ ’º‡ª◊∂Õ ‹∂ «Óº·∂ ÎÒ ÷≈‰∂ ‘È
ª √≈˘ ¿∞‘ ‘Δ ÏΔ‹‰∂ ÍÀ‰◊∂Õ
¡√Δ∫ «’√∂ Á»√∂ ˘ Áπº÷ Á∂ ’∂ ‹ª È∞’√≈È Í‘∞≥⁄≈ ’∂ «‹¡≈Á≈ Úº‚∂
È‘Δ∫ ω √’Á∂Õ ¡√Δ∫ ¿∞μÍ ¿∞·‰≈ ‘À ª √≈˘ ¡≈͉∂ È≈Ò Ú≈«Ò¡ª
˘ ÚΔ ¿∞μÍ ¿∞μ·‰ «Ú⁄ ÓºÁÁ ’ÈΔ ÍÚ∂◊ΔÕ ¡≈Í‰Δ ¡≈ÂÓ≈ ÁΔ
¡Ú≈˜ √π‰ØÕ ‹∂ Â∞√Δ∫ ’Ø¬Δ ◊Ò ’≥Ó ’Á∂ ‘Ø Âª Â∞‘≈‚Δ ¡≈ÂÓ≈ Â∞‘≈˘
Ø’ÁΔ ‘ÀÕ ÓÈ Â∂ Ì≈ ÚËÁ≈ ‘ÀÕ √Ø ¡À√≈ ’Ø¬Δ ’≥Ó È≈ ’Ø, «‹√ È≈Ò
Â∞‘≈‚∂ ÓÈ ¡Â∂ ¡≈ÂÓ≈ ˘ ’Ø¬Δ Î≈Ò± Ì≈ ⁄πº’‰≈ ÍÚ∂Õ ¡≈͉≈ ’≥Ó
’ÁΔ ¤Ø‡≈ ‹ª Â∞º¤ È≈ √ÓfiØÕ Â∞‘≈‚≈ ‘∂’ ’≥Ó Èج∂ √Ó≈‹ ÁΔ ¿∞√≈Δ
Á≈ «¬’ «‘º√≈ ‘؉≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Â∑ª ‘Δ Â∞‘≈‚Δ «˜≥Á◊Δ Á≈ √Î
’≈ÓÔ≈Ï ‘ØÚ∂◊≈Õ
cc
45 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

«Í¡≈ Á∂ Ë≈«◊¡ª ÁΔ Í’Û
«Í¡≈ Á∂ Ë≈«◊¡ª ÁΔ Í’Û
Ï∂ÛΔ¡ª ÁΔ ‹’Û È≈ÒØ∫
ÚË∂∂ Ӌϻ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ
Ô≈, ÁØ√Â, «ÓºÂ, √‘∂ÒΔ ’∞fi ¡À√∂ ÙÏÁ ‘È, «‹È∑ª Á≈ «Ë¡≈È
¡≈¿∞∫«Á¡ª ‘Δ ÓÈ «Ú⁄ ·ß„Δ ·ß„Δ ÍΩ‰ πÓ’ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ √Δ Í«ÚºÂz
«‹‘≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡≈ÂÓ≈ ’∞fi ‘Ò’Δ ‘Ø ‹ªÁΔ ‘ÀÕ «¬’ √» «‹‘≈ ¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ ¡ÈßÁ ˘ Ó≈«‰¡≈ ‘Δ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ÙÏÁª «Ú⁄ «Ï¡≈È
È‘Δ∫ ’ΔÂ≈ ‹≈ √’Á≈Õ
ÁØ√ √º⁄≈ ‘Ó≈˜ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ Áπº÷ª «Ú⁄Ø∫ ¿∞Ì≈Á≈ ‘ÀÕ ÁØ√Â
«¬È√≈È ˘ ‘È∂∂ «Ú⁄Ø∫ ⁄≈ȉ «Ú⁄ «Ò¡≈¿∞∫Á≈ ‘À, «‹Ú∂∫ ÓÒ≈‘ Â∞Î≈Ȫ
«Ú⁄Ø∫ Ï⁄≈ ’∂ «’ÙÂΔ ˘ «’È≈∂ Ò≈ «Á≥Á≈ ‘ÀÕ ÁØ√ ÁØ√ Á∂ ◊Óª Á≈
‹«‘ ⁄»√ ’∂ ¿∞√ ˘ ÈÚΔ∫ «˜≥Á◊Δ «Á≥Á≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ «¬’ «√Í≈‘Δ ÁΔ
Í÷ ‹≥◊ Á∂ ÓÀÁ≈È «Ú⁄ ‘∞≥ÁΔ ‘À ¡Â∂ «¬’ ◊z«‘‰Δ Á∂ ◊∞‰ª ÁΔ Í÷
√Ø¬Δ «Ú⁄ ‘∞≥ÁΔ ‘À, «¬√∂ Â∑ª ÁØ√ ÁΔ Í÷ Óπ√ΔÏ «Ú⁄ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ
ÁØ√ÂΔ «Â¡≈◊ Ó≥◊ÁΔ ‘ÀÕ ÁØ√ÂΔ Á≈ ’ºÁ ’∞Ï≈ÈΔ Á∂ ÓΔ‡ È≈Ò ‘Δ
Ó≈«Í¡≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ÁØ√ÂΔ Á»√∂ Á≈ ÌÒ≈ ÒØ⁄ÁΔ ‘ÀÕ ÁØ√ÂΔ «È¤Ò
‘À, Ú◊Á∂ ⁄ÙÓ∂ ÁΔ Â∑ªÕ
ÁØ√ÂΔ ‹ÈÓ, ‹≈Â, ¿∞Ó ¡Â∂ «Òß◊ Ì∂Á «’√∂ ˘ ÚΔ È‘Δ∫ Á∂÷ÁΔÕ
ÁØ√ÂΔ «’√∂ ÚΔ ÁØ ‹ª ÁØ ÂØ∫ ÚºË Íz≈‰Δ¡ª «Ú⁄ ‘Ø √’ÁΔ ‘ÀÕ Ï‹∞◊
Ï‹∞◊ «Ú⁄, ¤Ø‡∂ Úº‚∂ «Ú⁄, ¡ÓΔ ◊ΔÏ «Ú⁄, ≈‹∂ ≥’ «Ú⁄, ¡Î√
ÓÂ≈«‘ «Ú⁄, ¡Ω ÓÁ «Ú⁄, ÓÁ ÓÁ «Ú⁄, ¡Ω ¡Ω «Ú⁄
ÁØ√ÂΔ ‘Ø √’ÁΔ ‘ÀÕ ÁØ√ÂΔ √Ì Ì∂Á Ì≈Ú ¡Â∂ ‘ºÁª-Ï≥È∑∂ ÷ÂÓ ’ «Á≥ÁΔ
‘ÀÕ «¬‘ ¡≈ÁÓΔ Â∂ ‹≈ÈÚ «Ú⁄, ¡≈ÁÓΔ Â∂ Í≥¤Δ «Ú⁄ ÚΔ ‘Ø √’ÁΔ
‘ÀÕ ÁØ√ÂΔ Ù∂ Â∂ Ϻ’Δ «Ú⁄, √ºÍ Â∂ Ϻ⁄∂ «Ú⁄ ÚΔ ‘Ø √’ÁΔ ‘ÀÕ
Ï∂Ù’ ÁØ√ÂΔ «’√∂ ÚΔ ‹ΔÚª ‹ª «Ú¡’ÂΔ¡ª «Ú⁄ ‘Ø √’ÁΔ ‘À, Í
«¬‘ Ï≈Ï Á∂ «٫¡ª «Ú⁄ «‹¡≈Á≈ «ÈÌÁΔ ‘ÀÕ ‹∂ ÁØ√ÂΔ ¡Î√ ¡Â∂
46 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
ÓÂ≈«‘ «Ú⁄ ‹ª ¡ÓΔ ¡Â∂ ◊ΔÏ «Ú⁄ ‘ØÚ∂ ª ¡Î√ ‹ª ¡ÓΔ ˘
«¬‘ Ï‘∞ √≈ÚË≈ÈΔ È≈Ò «ÈÌ≈¿∞‰Δ ÍÚ∂◊Δ, ª ’∂ ¿∞√Á∂ «’√∂ ¡ÓÒ È≈Ò
ÁØ√ Á∂ ÓÈ ˘ ·∂√ È≈ Í‘∞⁄ ≥ Õ∂
Ì≈Ú∂∫ ÁØ√ÂΔ ‘؉ Á≈ ’Ø¬Δ ¡Ë≈ È‘Δ∫ «Óº«Ê¡≈ ‹≈ √’Á≈, «Î
ÚΔ ‹Á ÁØ Íz≈‰Δ «’√∂ Ú‹∑≈ ’’∂ «¬’ Á»√∂ Á∂ È‹ÁΔ’ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘È,
«‹Ú∂∫ Í∂Ù∂ ’’∂, È‹ÁΔ’ «‘‰ ’’∂, ÙΩ’ ’’∂, ‹Á ¿∞È∑ª Á∂ «Ú⁄≈
‹ª Ì≈ÚÈ≈Úª «ÓÒÁΔ¡ª ‘È Âª ¿∞È∑ª «Ú⁄ ÁØ√ÂΔ ‘Ø ‹ªÁΔ ‘ÀÕ ’¬Δ
Ú≈Δ «¬’ Ï≥Á≈ Á»√∂ ÚºÒ ¿∞√Á∂ ’∞fi ÷≈√ ◊∞‰ª ’’∂ «÷º«⁄¡≈ ‹ªÁ≈
‘ÀÕ ¿∞√ È≈Ò ÁØ√ÂΔ ’È ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’Á≈ ‘ÀÕ ¡«‹‘Δ ÁØ√ÂΔ ÏÛΔ
√Ø⁄ √Ófi ’∂ ‘Δ ’ÈΔ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ «¬‘ √Ø⁄‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À ’∂ ’Δ ¡«‹‘Δ
ÁØ√ÂΔ ÒßÓ∂ √Ó∂∫ Â’ «ÈÌ ‹≈Ú∂◊Δ? ÚÀ√∂ ¡√ÒΔ ÁØ√ÂΔ Âª √πºÂ∂ «√ºË ‘Δ
ÍÀ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ «Í¡≈ ÁΔ¡ª Â≥◊ª «¬’ Á∂ ÈÀ‰ª «Ú⁄Ø∫ «È’Ò’∂ Á»‹∂ Á∂
«ÁÒ Á∂ Â≈ ¤∂Û «Á≥ÁΔ¡ª ‘È, ‹Ø «¬’ Á»√∂ Á∂ √≥Í’ «Ú⁄ ¡≈¿∞‰
È≈Ò ÁØ√ÂΔ Á≈ »Í Ë≈ ÒÀ∫ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄ ‘∂’ «¬È√≈È Á≈
’Ø¬Δ È≈ ’Ø¬Δ ÁØ√ ‹» ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ’Ø¬Δ «¬È√≈È ¡À√≈ È‘Δ∫ «’ «‹√Á≈
’Ø¬Δ ÁØ√ È≈ ‘ØÚ∂Õ ‹∂ ’Ø¬Δ ¡À√≈ ‘À ª ¿∞‘ Ï‘∞ ¡Ì≈◊≈ ‘ÀÕ «’√∂
¤Ø‡∂ Ϻ⁄∂ ˘ Ï∂Ù’ Â∞√Δ∫ ÿ «Ú⁄ «‹≥È≈ Ó‹Δ «Í¡≈ ’Ø, ⁄≥◊∂ ÂØ∫ ⁄≥◊≈
÷≈‰ Ò¬Δ «Á˙, √Ø‘‰∂ ’ºÍÛ∂ Í«‘ȉ Ò¬Δ «Á˙, ÷∂‚‰ Ò¬Δ ’ΔÓÂΔ
«÷‚≈¿∞‰∂ ‘؉ ¡Â∂ ‘ √Ó∂∫ ¿∞√˘ ◊ØÁΔ «Ú⁄ ⁄πº’Δ º÷Ø, «Î ÚΔ ¿∞‘
Í»Δ Â∑ª ÷πÙ È‘Δ∫ «‘ √’Á≈Õ ¿∞√Á≈ «Ú’≈√ Í»Δ Â∑ª È‘Δ∫ ‘Ø √’Á≈Õ
¿∞‘ ¿∞Ò≈ ÏπºËΔ Ú≈Ò≈ ÚΔ Ï‰ √’Á≈ ‘ÀÕ ¡«‹‘∂ Ϻ⁄∂ Á≈ «Ú’≈√ ·Δ’
Â∑ª È‘Δ∫ ‘Ø √’Á≈Õ ‹∂ ¡√Δ∫ ¿∞√˘ ¡≈Í‰Δ ◊ØÁΔ «Ú⁄Ø∫ ¿∞Â≈ ’∂ ‹ÓΔÈ
¿∞μÂ∂ ¡‹≈Á ¤º‚ª◊∂, ¿∞√˘ ¿∞√Á∂ ‘Ó ¿∞Ó Ϻ«⁄¡ª È≈Ò ÷∂‚‰ «Á¡ª◊∂,
‘Ó ¿∞Ó Ϻ⁄∂ ¿∞√Á∂ ¡√ÒΔ ÁØ√ ‘؉◊∂Õ «¬√ Â∑ª ¿∞√Á≈ «Ú’≈√
√Ú-ͺ÷Δ ¡Â∂ √≥Í»È ‘ØÚ∂◊≈Õ Ì≈Ú ÁØ√ÂΔ «¬’ ¡À√Δ ⁄Δ‹ ‘À, ‹Ø
«¬È√≈È Á∂ «Ú’≈√ Ò¬Δ ÷≈Á ¡Â∂ Í≈‰Δ Á≈ ’≥Ó ’ÁΔ ‘ÀÕ
«¬«Â‘≈√ ¡Â∂ «Ó«Ê‘≈√ «Ú⁄ √≈˘ ÁØ√ÂΔ ÁΔ¡ª ¡È∂’ª «Ó√≈Òª
«ÓÒÁΔ¡ª ‘ÈÕ «’Ú∂∫ «¬’ ÁØ√ È∂ Á»‹∂ ÁØ√ È≈Ò Í»Δ Â∑ª «ÈÌ≈¬Δ
¡Â∂ √Óª ÍÀ‰ Â∂ ÁØ√Â Ò¬Δ ‘ Â∑ª ÁΔ ’∞Ï≈ÈΔ ÚΔ ’ΔÂΔÕ «¬ÊØ∫ º’
’∂ ¡≈Í‰Δ ‹≈È ÁΔ ÚΔ ÍzÚ≈‘ È‘Δ∫ ’ΔÂΔÕ ÁØ√ÂΔ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Ú⁄
47 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
«’zÙÈ √πÁ≈Ó∂ ÁΔ ’‘≈‰Δ Ï‘∞ ÓÙ‘» ‘ÀÕ «’zÙÈ √πÁ≈Ó≈ Ï⁄ÍÈ Á∂ ÁØ√Â
√ÈÕ Úº‚∂ ‘Ø ’∂ «’zÙÈ ≈‹≈ ω «◊¡≈ ¡Â∂ √πÁ≈Ó≈ ¡≈Ê’ ͺ÷Ø∫ ◊ΔÏ
«‘ «◊¡≈Õ ÍÂÈΔ Á∂ ’«‘‰ Â∂ √πÁ≈Ó≈ «’zÙÈ ’ØÒ ÓºÁÁ Ò¬Δ «◊¡≈Õ
«’zÙÈ È∂ √πÁ≈Ó∂ ˘ ‹ºÎΔ «Ú⁄ «Ò¡≈Õ ≈‹∂ ≥’ Á≈ Ì∂Á «Ó‡ «◊¡≈Õ
¿∞μÊ∂ «√Î ÁØ√ÂΔ ‘Δ ÁØ√ÂΔ √ΔÕ «Í¡≈ ‘Δ «Í¡≈Õ «’zÙÈ ‹Δ È∂ √πÁ≈Ó∂
Á∂ √ºÂ± ÏÛ∂ «Í¡≈ È≈Ò ÷≈Á∂Õ «Î √πÁ≈Ó∂ Á∂ ’«‘‰ ÂØ∫ «ÏÈ≈ ‘Δ ¿∞√ÁΔ
‘ Â∑ª È≈Ò Ó≈«¬’ ÓºÁÁ ¡≈͉≈ Î‹ √Ófi ’∂ ’ΔÂΔÕ
‹Ú≈È ÒÛ’∂ ÒÛ’Δ ÁΔ ÁØ√ÂΔ ’¬Δ Ú≈ ÍÂΔ ÍÂÈΔ Á∂ «ÙÂ∂
«Ú⁄ ÏÁÒ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ Í ‹∂ ¡«‹‘≈ È≈ ‘Ø √’∂ ¡Â∂ «ÁÒ «Ú⁄ «ÈÙ’≈Ó
ÁØ√ÂΔ Á≈ ‹‹Ï≈ ‘ØÚ∂ ª «¬‘ ÁØ√ÂΔ «¬«Â‘≈√ «Ú⁄ √π«È‘Δ ¡º÷ª
È≈Ò «Ò÷Δ ‹ªÁΔ ‘À Õ Í≥ ‹ ≈Ï Á∂ «¬«Â‘≈√ «Ú⁄ ¡«‹‘Δ¡ª Ï‘∞ Â
’‘≈‰Δ¡ª ‘È, «‹È∑ª Á∂ Íz∂Ó «’º√∂ ‘≈Ò∂ ÚΔ ÏÛΔ ÙË≈ È≈Ò ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂
‘ÈÕ «‹Ú∂∫ ‘Δ ªfi≈, √Ø‘‰Δ Ó‘ΔÚ≈Ò, ÒÀÒ≈ Ó‹˘, √º√Δ Íπ˘, ÙΔΔ
Ϋ‘≈Á ¡Â∂ «Ó‹≈ √≈«‘Ï≈ ¡≈«ÁÕ Íz∂ÓΔ ¡º‹ ÚΔ ¿∞È∑ª Á∂ «Í¡≈ Á∂
◊Δ ◊≈¿∞∫Á∂ È‘Δ∫ ʺ’Á∂Õ Í ’¬Δ Ú≈Δ ‹∂ ÒÛ’∂ ÒÛ’Δ ÁΔ ÁØ√ÂΔ
ÍzÚ≈È È‘Δ∫ ⁄Û∑ÁΔ Âª ¿∞‘ ‹‹Ï≈ «Ú⁄ ¡≈ ’∂ ◊Ò ’ÁÓ ⁄πº’ ÒÀ∫Á∂
‘ÈÕ ¿∞È∑ª ÁΔ ÁØ√ÂΔ ÁΔ ’‘≈‰Δ «¬’ Ï‘∞ ں‚≈ Áπ÷ªÂ ‘Ø «ÈÏÛÁΔ
‘ÀÕ √≈˘ ¡«‹‘∂ ‹‹Ï≈ÂΔ Í∞‰∂ ÂØ∫ Ï⁄‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ ÁØ√ ª ÁØ√Â
‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ⁄≈‘∂ «¬’ Á»√∂ ÂØ∫ «’≥È≈ ÚΔ Á» ‘ØÚ∂Õ ÁØ√ ‘Ó∂Ùª ÁØ√ Á≈
ÌÒ≈ ‘Δ √Ø⁄Á≈ ‘ÀÕ ÁØ√ÂΔ «Â¡≈◊ ¡Â∂ ’∞Ï≈ÈΔ Ó≥◊ÁΔ ‘ÀÕ ÁØ√ÂΔ ’Ï‹≈
È‘Δ∫, Í«‘⁄≈‰ ‘ÀÕ
√≈‚∂ √’∂ «ÙÂ∂ ‹ª ËÓ Á∂ «ÙÂ∂ ÚΔ ÁØ√ÂΔ Á∂ ¡Ë≈ Â∂ ‘Δ √Ø‘‰∂
«ÈÌÁ∂ ‘ÈÕ Ì≈ Ì≈ Á≈ «ÙÂ≈, ÌÀ‰ Ì≈ Á≈ «ÙÂ≈, ÍÂΔ ÍÂÈΔ Á≈
«ÙÂ≈, ˘‘ √º√ Á≈ «ÙÂ≈, Ì≈Ú ’Ø¬Δ ÚΔ «ÙÂ≈ ‘ØÚ∂, ‹∂ «¬È∑ª «Ú⁄
ÁØ√ÂΔ Á≈ ¡Ë≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ Ï≈ÏΔ Á≈ ¡«‘√≈√ ‘ØÚ∂ ª «¬‘ «ÙÂ∂
Ï‘∞ √Ø‘‰∂ «È̉◊∂Õ Óª ÍπºÂ Á∂ «ÙÂ∂ «Ú⁄ Óª ’∞Ï≈ÈΔ ÁΔ¡ª
√≈Δ¡ª √ΔÓ≈Úª Í≈ ’ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ ÍπºÂ «’≥È≈ ÚΔ «È’≥Ó≈ ¡Â∂
ÈÒ≈«¬’ «’¿∞∫ È≈ ‘ØÚ∂, Óª ¿∞√Á∂ √Ì ¡ÀÏ «Ú√≈ ’∂ ¿∞√ Ò¬Δ ’Ø¬Δ ÚΔ
’∞Ï≈ÈΔ ’ √’ÁΔ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÒØÛ ÍÀ‰ ¿∞μÂ∂ ÍπºÂ Ò¬Δ ¡≈Í‰Δ ‹≈È ÚΔ
’∞Ï≈È ’ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ
48 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
ÁØ√ÂΔ Á∂ «ÙÂ∂ «Ú⁄ √Ì ÂØ∫ Áπ÷Á≈¬Δ ͺ÷ ‘∞≥Á≈ ‘À, ÁØ√ÂΔ Á≈
‡∞º‡‰≈Õ Ï≥Á≈ ÁØ√ Á∂ ’¬Δ ¡Ω◊∞‰ ÏÁ≈Ù ’ √’Á≈ ‘À,Í ÁØ√Â
Á≈ ËØ÷≈ ÏÁ≈Ù ȑΔ∫ ’ √’Á≈Õ ÁØ√ÂΔ «Ú⁄ ËØ÷≈ ÷≈‰ Ú≈Ò∂ Á≈
¿∞‘ ‘≈Ò ‘∞≥Á≈ ‘À, ‹Ø «’√∂ √ΔÈ∂ «Ú⁄ ÂΔ ÷≈‰ Ú≈Ò∂ Á≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫
Óª ¡≈͉∂ Ϻ⁄∂ ÁΔ ÓΩ Á≈ ◊Ó √≈Δ ¿∞Ó È‘Δ∫ Ì∞ºÒ √’ÁΔ, ¿∞Ú∂∫ ‘Δ
«¬È√≈È ÁØ√ Á∂ ËØ÷∂ Á≈ ◊Ó √≈Δ ¿∞Ó È‘Δ∫ Ì∞ºÒ √’Á≈Õ
ÁØ√ÂΔ ˘ √Ø‘‰Δ Â∑ª «ÈÌ≈˙Õ ÁØ√ ¡«‹‘≈ √º⁄≈ ‘Ó≈˜ ‘À, «‹√
Á∂ Ï≈Ï ’Ø¬Δ ÚΔ È‘Δ∫ ‘Ø √’Á≈Õ «ÁÒ ÁΔ ’Ø¬Δ ÚΔ ◊ºÒ ‹Ø Â∞√Δ∫ «’√∂
‘Ø È≈Ò √ªfiΔ ’È ÂØ∫ ‚Á∂ ‹ª fi’Á∂ ‘Ø, ÁØ√ È≈Ò Ï∂÷ΩÎ ’ΔÂΔ ‹≈
√’ÁΔ ‘ÀÕ √º⁄≈ ÁØ√ È≈Ò ‘ØÚ∂ ª «¬È√≈È ÁΔ Áπº÷ª È≈Ò ÒÛÈ ÁΔ
Â≈’ Áπº◊‰Δ ‘Ø ‹ªÁΔ ‘ÀÕ
ÁØ√ È≈Ò ’Á∂ Ï«‘√ «Ú⁄ È≈ Í˙Õ «‹ºÊ∂ «Ú⁄≈ È≈ «ÓÒÁ∂ ‘؉,
⁄πºÍ ’ ‹≈ÚØÕ ◊ºÒ ˘ ‘Ò’∂ ÎπÒ’∂ „≥◊ È≈Ò ‡≈Ò «Á˙ ‹ª «Î ÁØ√Â
˘ «Í¡≈ È≈Ò ¡≈͉≈ «ÁzÙ‡Δ-’؉ √Ófi≈˙Õ ’ÁΔ ÁØ√ ÁΔ «ÈßÁ≈
⁄π◊ÒΔ È≈ ’ØÕ ¿∞√Á≈ Ó‹≈’ È≈ ¿∞‚≈ÚØÕ ¿∞√˘ ÈΔ⁄≈ «Á÷≈¿∞‰ ÁΔ
’Ø«ÙÙ È≈ ’ØÕ ÁØ√ ÂØ∫ Ï‘∞ «‹¡≈Á≈ ¿∞ÓΔÁ º÷ ’∂ ¿∞√˘ ’ÁΔ Â≈È∑∂
«Ó‘‰∂ È≈ «Á˙, «¬√ Â∑ª ÁØ√ÂΔ ’Ó‹Ø ‘∞≥ÁΔ ‘À √º⁄≈ ÁØ√ «˜≥Á◊Δ
«Ú⁄ Ï‘∞ ÓπÙ’Ò È≈Ò «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ Ô≈ ÁΔ Ô≈Δ ¿∞μÂ∂ ‹≈˙ ¿∞√ ÁΔ¡ª
’Ó‹ØΔ¡ª ¿∞μÂ∂ È‘Δ∫Õ ’Ø«ÙÙ ’Ø ’∂ ÁØ√ÂΔ ˘ ’ÁΔ ‡∞º‡‰ È≈ «Á˙Õ
«‘≥ÁΔ Á∂ Íz«√ºË ’ÚΔ «‘Ó≈È ‹Δ ’«‘≥Á∂ ‘È ’∂ √≈˘ «Í¡≈ Á≈ Ë≈◊≈
Ï∂«‘ÓΔ È≈Ò È‘Δ∫ ÂØÛ‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ «¬‘ «¬’ Ú≈Δ ‡∞º‡∂ ª «Î ‹∞ÛÁ≈
È‘Δ∫Õ ‹∂ ‹∞Û ÚΔ ‹≈Ú∂ ª «Ú⁄ ◊≥„ ‹» ÍÀ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬Δ ÁØ√ÂΔ
Á∂ √Î «Ú⁄ ÏÛ≈ √≥ÌÒ ’∂ ⁄ºÒ‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ
ÁØ√ÂΔ «Ú⁄ ’ÁΔ «’√∂ «’√Ó Á≈ Ùº’ È≈ ÍÀ‰ «Á˙Õ ÁØ√ÂΔ «Ú⁄
√π¡≈Ê È≈ ¡≈¿∞‰ «Á˙Õ √π¡≈Ê «Ú⁄ ÁØ√ÂΔ ÁÓ ÂØÛ «Á≥ÁΔ ‘ÀÕ ÁØ√Â
˘ ¡≈͉∂ Áπº÷ √πº÷ Á≈ √≈ÊΔ Ï‰≈˙Õ ¡≈͉≈ Áπº÷ ÚΔ Ô≈ ’ØÒ ‘Δ Ø«¬¡≈
‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ÁØ√ ÁΔ Í÷ Óπ√ΔÏ «Ú⁄ ‘Δ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ ÁØ√ È≈Ò
’ÁΔ ¬Δ÷≈ È≈ ’ØÕ ¿∞√ÁΔ ¿∞μÈÂΔ Á∂÷ ’∂ √≈Û≈ È≈ ’ØÕ ¿∞√ÁΔ ¿∞μÈÂΔ
«Ú⁄ √≈Ê «Á˙ ¡Â∂ ÷πÙ ‘ØÚØÕ ‘Ó∂Ùª ÁØ√ ÁΔ ‹» √ÓfiØÕ «ÈÙ’≈Ó
‘Ø ’∂ ¿∞√Á∂ ’≥Ó ¡≈˙Õ ’ÁΔ ‡Δ⁄∂ È≈Ò ‡Δ⁄≈ «ÓÒ≈¿∞‰ ÁΔ ’Ø«ÙÙ È≈
’ØÕ «¬‘ È≈ ¿∞‚Δ’Ø ’∂ ÁØ√ Â∞‘≈˘ ¡≈͉≈ Áπ÷º Áº√◊
∂ ≈ ‹ª ’≥Ó ’‘∂◊≈,
49 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
ª ‘Δ Â∞√Δ∫ ¿∞√Á≈ ’≥Ó ’Ø◊∂Õ ¡≈͉∂ ¡≈Í ¿∞√Á≈ Áπº÷ ¡Â∂ ‹»Â
√ÓfiØÕ ÁØ√ ÁΔ ÓºÁÁ Î‹ √Ófi ’∂ ’ØÕ Î‹ ˘ ¡«‘√≈È È≈ √ÓfiØÕ
√º⁄Δ Ô≈Δ Á≈ ¡ÈßÁ Ó≈‰Ø, «’¿∞∫«’ Ô≈ª È≈Ò ‘Δ Ï‘≈ª ‘∞≥ÁΔ¡ª ‘ÈÕ
‘Ó∂Ùª √º⁄≈ ÁØ√Â Ï‰È ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’ØÕ Â∞√Δ∫ ¡≈Í‰Δ ÁØ√ÂΔ «Ú⁄ Ô∞Ë
º «Ú⁄ ‘≈È Ú≈Ò∂ ÒØ’
ÚÎ≈Á≈ ‘Ø Âª Â∞‘≈‚∂ ÁØ√ ÚΔ «Íº¤∂ È‘Δ∫ «‘‰◊∂Õ Â∞‘≈‚∂ ÁØ√Â
Â∞‘≈‚Δ¡ª ı∞ÙΔ¡ª «Ú⁄ Ú≈Ë≈ ’È◊∂ ¡Â∂ Â∞‘≈‚Δ «˜≥Á◊Δ ¡ÈßÁÓ¬Δ Ï∂¡‰÷∂ ‘Ø ’∂ ◊∞Ò≈ÓΔ ÁΔ «˜≥Á◊Δ «‹¿∞‰ È≈ÒØ∫
‘ØÚ∂◊ΔÕ ¡‰÷ È≈Ò ¡‹≈ÁΔ Ò¬Δ Ó ‹≈‰≈ «Ï‘Â ‘ÀÕ

«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ‘ ’ÁÓ Â∂ √≈‚≈ «¬Ó«Â‘≈È ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ ’ÁΔ

«‹ºÂÁ∂ ‘ª ¡Â∂ ’ÁΔ ‘≈Á∂ ‘ªÕ ⁄Û∑Á∂ √»‹ ˘ √Ò≈Óª ‘∞≥ÁΔ¡ª ‘ÈÕ
cc
«‹ºÂ‰ Ú≈Ò∂ ˘ ÁπÈΔ¡ª «√ Â∂ ⁄πº’ÁΔ ‘ÀÕ ¿∞√˘ Ó≈‰ ¡Â∂ √«Â’≈
«ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ √Ì Í≈«√˙∫ ¿∞√Á≈ √π¡≈◊ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ÁΔ ¿∞μÈÂΔ Á∂ ¡º◊∂
≈‘ ÷πºÒ∑Á∂ ‘ÈÕ Á»√∂ Í≈√∂ ‘≈È Ú≈Ò∂ ˘ «Ú√≈ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Í
√≈˘ Ô≈Á º÷‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À ’∂ Ô∞ºË «Ú⁄ ‘≈È Ú≈Ò∂ ÒØ’ ÚΔ ÿº‡
Â≈’ÂÚ È‘Δ∫ ‘∞≥Á∂Õ ‘≈Á≈ ¿∞‘ ‘Δ ‘À, ‹Ø Ô∞ºË Á∂ ÓÀÁ≈È «Ú⁄ ÒÛÁ≈
‘À, ‹Ø ‚ Á∂ Ó≈∂ ÓÀÁ≈È «Ú⁄ ‘Δ È‘Δ∫ ¿∞ÂÁ∂, ¿∞‘ «’√∂ «◊‰ÂΔ «Ú⁄
È‘Δ∫ ¡≈¿∞∫Á∂Õ «ÁÒ, ◊∞Á∂ ¡Â∂ ‘Ω√Ò∂ Ú≈Ò∂ ÒØ’ ‘Δ ÓÀÁ≈È «Ú⁄ ¿∞ÂÁ∂
‘ÈÕ ÓÀÁ≈È «Ú⁄ ÁπÙÓ‰ ˘ ÒÒ’≈È≈ ‘Δ ¡ºËΔ «‹ºÂ ‘≈√Ò ’È
Ï≈Ï ‘ÀÕ «¬‘ Úº÷Δ ◊ºÒ ‘À ’∂ «‹√ Á≈ Á≈¡ ÍÀ «◊¡≈, ¿∞‘ «‹ºÂ
«◊¡≈, Á»‹≈ ‘≈ «◊¡≈, Í «¬√ Á≈ ÓÂÒÏ «¬‘ È‘Δ∫ ’∂ ¿∞‘ √Á≈
Ò¬Δ ‘≈ «◊¡≈Õ ‹∂ ¿∞‘ √º⁄≈ ‹ÈÀÒ ‘ØÚ◊ ∂ ≈ ª ¡º◊∫Ø ¿∞‘ Áπ◊
º ‰Δ Â≈’Â
¡Â∂ ‹ØÙ È≈Ò ÓÀÁ≈È «Ú⁄ ¿∞Â∂◊≈Õ
‘≈ ¡Â∂ «‹ºÂ «Ú⁄ Ï‘∞ ÿº‡ ¡≥Â ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ‘≈È Á≈ ÓÂÒÏ
«¬‘ È‘Δ∫ ’∂ ¡√Δ∫ «˜≥Á◊Δ ‘≈ ◊¬∂Õ ¤Ø‡Δ¡ª ¤Ø‡Δ¡ª ‘≈ª √≈˘ Úº‚Δ
«‹ºÂ ÚºÒ «Ò‹≈¿∞∫ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ¡√ÎÒÂ≈ ÁΔ¡ª ÈΔ∫‘ª Â∂ ‘Δ √ÎÒÂ≈ Á∂
Ó«‘Ò ÷Û∂ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄ ’Ø¬Δ ÓÈ∞º÷ ¡À√≈ È‘Δ∫, «‹√È∂ ’ÁΔ
‘≈ Á≈ Ó»≥‘ È≈ Á∂«÷¡≈ ‘ØÚ∂Õ ‹Á Ϻ⁄≈ ÒÛ÷≈¿∞∫Á∂ ‘ج∂ ’ÁÓª È≈Ò
⁄ÒÁ≈ ⁄ÒÁ≈ «‚º◊ ÍÀ∫Á≈ ‘À ª Óª Ϻ⁄∂ ÁΔ¡ª ¡º÷ª «Ú⁄ ¡º÷ª Í≈ ’∂
’«‘≥ÁΔ ‘À, T’Ø¬Δ ◊ºÒ È‘Δ∫, Ϻ⁄∂ «‚º◊ «‚º◊ ’∂ ‘Δ Úº‚∂ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕU Ϻ⁄∂
˘ ‘Ω√Ò≈ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ «Î ¿∞μ·Á≈ ‘À, «Î Â∞È≈ Ù∞» ’Á≈ ‘ÀÕ
«¬√ Â∑ª ’ ’∂ «¬’ Óª ¡≈͉∂ Ϻ⁄∂ ˘ «˜≥Á◊Δ «Úº⁄ ¡≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ¡ª
ÓπÙ’Òª Ò¬Δ «Â¡≈ ’ÁΔ ‘ÀÕ
50 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø 51 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
 ¡≈Ó ÂΩ Â∂ ‘ ’≥Ó «‹ºÂ‰ ‹ª √ÎÒ ‘؉ Ò¬Δ ‘Δ ’ΔÂ≈ ‹ªÁ≈
‘ÀÕ ‹∂ √≈‚∂ ÓÈ «Ú⁄ «‹ºÂ‰ ‹ª √ÎÒ ‘؉ ÁΔ Ì≈ÚÈ≈ È‘Δ∫ ‘ØÚ∂◊Δ Âª
¡√Δ∫ ’Á∂ √ÎÒ È‘Δ∫ ‘Ø √’ª◊∂Õ √≈‚≈ ‘ ’≥Ó ¡Ë»≈ «‘ ‹≈Ú∂◊≈Õ
Ï∂Ù’ ‘≈ª ˘ ‹È≈ Ï‘∞ ÓπÙ’Ò ‘ÀÕ ‹∂ ¡√Δ∫ ‘≈ ˘ ÷∂‚ ÁΔ Ì≈ÚÈ≈
È≈Ò ÒÚª◊∂ ª √≈˘ «¬‘ ‘≈ Áπ÷Á≈¬Δ È‘Δ∫ ‹≈Í∂◊ΔÕ √≈˘ ¡≈͉Δ
‘≈ «Ú⁄ ÚΔ ¡ÈßÁ ¡≈Ú∂◊≈Õ ’¬Δ Ú≈Δ Úº‚∂ Ï≥Á∂ ¤Ø‡∂ Ϻ⁄∂ È≈Ò ÷∂‚Á∂
‘È Âª Ϻ⁄∂ ÂØ∫ ‹≈‰ Ïπºfi ’∂ ‘≈ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ È≈Ò Ïº⁄∂ Á≈ ‘Ω√Ò≈
ÚËÁ≈ ‘ÀÕ «‹ºÊ∂ Ϻ⁄≈ «‹ºÂ Á≈ ¡ÈßÁ Ó≈‰Á≈ ‘À, ¿∞μÊ∂ ‘≈È Ú≈Ò≈ ÚΔ
Ϻ⁄∂ ÂØ∫ ‘≈ ’∂ ÷πÙΔ Ó«‘√»√ ’Á≈ ‘ÀÕ «¬È√≈È Áπ÷Δ ¿∞√ √Ó∂∫ ‘∞≥Á≈ ‘À,
‹Á ¿∞√ÁΔ «¬º¤≈ ÂØ∫ ’∞fi ¿∞Ò‡ Ú≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ ‹∂ «’√∂ ’≥Ó Á≈ ÈÂΔ‹≈
Â∞‘≈‚Δ «¬º¤≈ ¡È∞√≈ È‘Δ∫ «È’«Ò¡≈ ª «¬√ «Ú⁄ «⁄≥Â≈ Ú≈ÒΔ ’جΔ
◊ºÒ È‘Δ∫Õ Â∞‘≈‚∂ Ò¬Δ Î÷ ÁΔ ◊ºÒ «¬‘ ‘À ’∂ Â∞√Δ∫ ÒÛ∂ ª ‘ØÕ Ô≈Á
º÷Ø ‹∂ ÁØ ÌÒÚ≈È ÿ∞Ò‰◊∂ ª ¿∞È∑ª «Ú⁄Ø∫ «¬’ „º·∂◊≈ ‘ΔÕ ‹∂ √Ω Ï≥Á∂
ÁΩÛ‰◊∂ ª Í«‘Ò∂ ÈßÏ Â∂ ’∂ÚÒ «¬’ ‘Δ ¡≈Ú∂◊≈, «‹‘Û≈ √Ì ÂØ∫
«Ï‘Â ÁΩÛ≈’ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¡≈͉∂ «Ú⁄ «Ï‘Â ÁΩÛ≈’ Á∂ ◊∞‰ ÍÀÁ≈ ’ØÕ
«¬’ «ÁÈ √ÎÒÂ≈ Â∞‘≈‚∂ ’ÁÓ ⁄π≥Ó∂◊ΔÕ
«‹È∑ª ÒØ’ª «Ú⁄ ¡≈ÂÓ-«ÚÙÚ≈√ ÁΔ ’ÓΔ ‘ØÚ∂, ¿∞‘ ‹ÒÁΔ ‘Δ
‘Ò≈ ¡º◊∂ ¬ΔÈ Ó≥È ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ «¬È√≈È ¿∞ÁØ∫ ‘Δ ‘≈Á≈ ‘À, ‹Á ¿∞√Á≈
«ÁÒ ‘≈Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ «‹ºÂ ÁΔ «¬º¤≈ Â∂ √≥ÿÙ Á≈ «Â¡≈◊ ’ «Á≥Á≈
‘ÀÕ «‹√ «¬È√≈È Á∂ «ÁÒ «Ú⁄ √≥ÿÙ ¡Â∂ «‹ºÂ ÁΔ «¬º¤≈ Ï≈’Δ ‘À,
¿∞√ ’ØÒØ∫ ÒÛ≈¬Δ ÊØÛ∑∂ √Ó∂∫ Ò¬Δ Âª «‹ºÂΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘À, Í ¿∞√˘ √Á≈
Ò¬Δ È‘Δ∫ ‘≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ ¡«‹‘∂ ÒØ’ ‘≈ ’∂ ÚΔ È‘Δ∫ ‘≈Á∂Õ
Ï∂Ù’ «√’≥Á È∂ Ô∞ºË «‹ºÂ «Ò¡≈ √Δ, Í ¿∞‘ ÍØ√ ˘ È‘Δ∫ √Δ ‘≈
√«’¡≈Õ ÍØ√ È∂ «√’≥Á Á≈ «ÁÒ «‹ºÂ ’∂ √Ì ’∞fi «‹ºÂ «Ò¡≈ √ΔÕ √Ø
‘≈È «Ú⁄ ÈÓØÙΔ ‹ª ÙÓ È‘Δ∫Õ ÈÓØÙΔ Óπ’≈ÏÒ≈ È≈ ’È «Ú⁄ ‘ÀÕ
«‘≥ÓÂΔ ÒØ’ ¡≈Í‰Δ ‘≈ Â∂ ¡ºÊ» È‘Δ∫ ’∂Á∂Õ «’√Ó Á∂ ؉∂ È‘Δ∫
Ø∫Á∂Õ ¡≈Í‰Δ¡ª ¡√ÎÒÂ≈Úª Á≈ ÁØÙ «’√∂ Á»√∂ ˘ È‘Δ∫ «Á≥Á∂Õ ¿∞‘
¡≈Í‰Δ¡ª ⁄π‰Â Ω Δ¡ª ¡≈Í «ÓºÊÁ∂ ‘ÈÕ Ì≈Ú∂∫ ÍÛ∑≈¬Δ Á≈ ÓÀÁ≈È ‘ØÚ∂ ‹ª
÷∂‚ Á≈ ‹ª «Î ‹≥◊ Á≈ ÓÀÁ≈È ‘Δ «’¿∞∫ È≈ ‘ØÚÕ∂ Ï∂Ù’ Í«‘ÒΔ Ú≈Δ ¿∞Ȫ∑
˘ √ÎÒÂ≈ È≈ «ÓÒ∂Õ ¿∞‘ Ò◊≈Â≈ √≥ÿÙ ’Á∂ «‘≥Á∂ ‘ÈÕ «ÁzÛ∑ «¬≈Á∂
È≈Ò ¡Â∂ ¡º◊∂ È≈ÒØ∫ «‹¡≈Á≈ Ù’ÂΔ È≈Ò ÓÀÁ≈È «Ú⁄ «ÈºÂÁ∂ ‘ÈÕ ¡≥Â
’≈ÓÔ≈Ï ‘∞Á ≥ ∂ ‘ÈÕ
52 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
«’√∂ «ÚÁÚ≈È È∂ ·Δ’ ‘Δ «’‘≈ ‘À-TͺÊ ‡∞º‡Á≈ ª ¡≈÷Δ √º‡
È≈Ò ‘Δ ‘À, Í ¿∞√ ÂØ∫ Í«‘Òª Ó≈Δ¡ª √º‡ª ÚΔ ¡‹≈¬Δ∫ È‘Δ∫ ‹ªÁΔ¡ªÕ
¿∞È∑ª Á≈ ÚΔ ¡≈͉≈ Ó‘ºÂÚ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ’¬Δ ÒØ’ ’«‘≥Á∂ ‘È «’ ¡‹≈ÁΔ
Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ªËΔ ÁΔ¡ª ’Ø«ÙÙª √Á’≈ ¡≈¬ΔÕ Ì≈Ú Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ªËΔ È∂
¡‹≈ÁΔ ÙªÂΔ Á∂ ÂΔ’∂∂ È≈Ò, «ÏÈ≈ ’Ø¬Δ ‘«Ê¡≈ ⁄πº’‰ Á∂ ÒÀ ’∂ «ÁºÂΔÕ
Ï∂Ù’ ◊ªËΔ ‹Δ ÁΔ¡ª ’Ø«ÙÙª ˘ ¡º÷Ø∫ ÍØ÷∂ È‘Δ∫ ’ΔÂ≈ ‹≈ √’Á≈Õ «Î
ÚΔ ¿∞ Í Ø ’  ◊º Ò ’«‘‰Δ Á∂ Ù Á∂ Òº ÷ ª Ù‘ΔÁª È≈Ò Ï‘∞  ں ‚ Δ
Ï∂«¬È√≈ÎΔ ‘ØÚ∂◊ΔÕ ’Δ Ò≈Ò≈ Ò≈‹Í ≈¬∂, Ì◊ «√≥ÿ, √π÷Á∂Ú,
≈‹◊∞», ⁄≥ÁÙ∂÷ ¡‹≈Á ¡≈«Á Ù‘ΔÁª ÁΔ¡ª ’∞Ï≈ÈΔ¡ª ¡ÀÚ∂∫ ‘Δ
√È? Á∂Ù Ò¬Δ ¿∞È∑ª Á∂ ‚∞ºÒ∂ ÷»È ÁΔ ’ΔÓ ¡√Δ∫ «¬‘ ‘Δ Á∂ ‘∂ ‘ª?
Ï∂Ù’ «¬‘ ÒØ’ ¡‹≈ÁΔ ÁΔ ÁπÒ‘È Á≈ ÿ∞≥‚ ⁄πº’ ’∂ È‘Δ∫ √È Á∂÷ √’∂,
Í «¬È∑ª È∂ Ï∂-¡‰÷∂ ‘Ø ’∂ ◊∞Ò≈ÓΔ ÁΔ «˜≥Á◊Δ «‹¿∞‰ È≈ÒØ∫ ¡‰÷
È≈Ò ¡‹≈ÁΔ Ò¬Δ Ó ‹≈‰≈ «Ï‘Â √Ó«fi¡≈Õ ◊∞Ï≈‰Δ «Ú⁄ ÚΔ
¡≈«¬¡≈ ‘À ’∂-’Ø¬Δ «’√Δ ’Ø, ≈‹ È≈ Á∂ ‘À, ‹Ø ÌΔ Ò∂ ‘À, «È‹ ÏºÒ √∂
Ò∂ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬Δ ¡√Δ∫ «¬‘ È‘Δ∫ ’«‘ √’Á∂ ’∂ «¬È∑ª Ù‘ΔÁª ÁΔ¡ª
’∞Ï≈ÈΔ¡ª «Ú¡Ê √È ‹ª «¬‘ ÒØ’ «˜≥Á◊Δ ‘≈ ◊¬∂ √È ¡Â∂ ¡‹≈ÁΔ
«¬È∑ ª ’∞  Ï≈ÈΔ¡ª ÂØ ∫ «ÏÈ≈ ‘Δ «ÓÒ ◊¬ΔÕ «¬È∑ ª Ù‘ΔÁª ÁΔ¡ª
’∞Ï≈ÈΔ¡ª È∂ ◊∞Ò≈ÓΔ ÁΔ¡ª ‹≥‹Δª Â∂ Ò◊≈Â≈ Ú≈ ’ ’∂ «¬È∑ª ˘
’º«‡¡≈Õ «¬È∑ª Ù‘ΔÁª ÁΔ¡ª ’∞Ï≈ÈΔ¡ª ˘ Ì≈ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Ú⁄
√π«È‘Δ ¡º÷ª È≈Ò «Ò«÷¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ ¡º‹ ¡√Δ∫ «‹‘ÛΔ ¡‹≈ÁΔ Á≈
¡ÈßÁ Ó≈‰ ‘∂ ‘ª, ¿∞‘ «¬È∑ª Ù‘ΔÁª ÁΔ¡ª ’∞Ï≈ÈΔ¡ª Á≈ ‘Δ √Á’≈
‘ÀÕ «‹Ú∂∫ Ó≈ÒΔ «¬’ Á÷ Ò≈¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂ ¡≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ¡ª ÍΔÛ∑Δ¡ª
¿∞√Á∂ ÎÒ ÷ªÁΔ¡ª ‘ÈÕ «¬’ ʪ Ù‘ΔÁª ÁΔ Ô≈Á◊ Á∂÷‰ ◊¬∂, √Ó≈ËΔ
Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √Δ-¡√Δ∫ ¡≈͉≈ ¡º‹ ’∞Ï≈È ’Á∂ ‘ª, ª ’∂
Â∞‘≈‚≈ ’ºÒ ¿∞‹Ò≈ ‘ØÚ∂ÕU «¬‘ ÙÏÁ ¡º‹ ÚΔ «ÁÒ ˘ ‡∞≥ÏÁ∂ ‘ÈÕ ’«‘≥Á∂
‘È -T‘ºÊª Ï≈fi ’≈«¡ª, ÚÀΔ «ÓºÂ È≈ ‘؉ÕU ‹∂ ’∂ÚÒ ÙªÂΔ Á≈
≈◊ ¡Ò≈Í ’∂ ‘Δ ◊ºÒ ωÁΔ ‘ØÚ∂ ª «Î √≈‚∂ ÓπÒ’ ˘ ¡À‚Δ¡ª ÎΩ‹ª
º÷‰ ÁΔ ¡Â∂ ‘ √≈Ò ’ØÛª πͬ∂ ÷⁄‰ ÁΔ ’Δ ÒØÛ ‘À?
’¬Δ ÷Ø‹ª, Һ̪ ¡Â∂ Íz≈ÍÂΔ¡ª «’√∂ ’ΩÓ, Á∂Ù ‹ª Í»Δ Ó≈ÈÚÂ≈
ÁΔ¡ª √ªfiΔ¡ª ‘∞≥ÁΔ¡ª ‘ÈÕ «¬È∑ª Ò¬Δ ’¬Δ ÒØ’ª ˘ Ò◊≈Â≈ «Ó‘ÈÂ
¡Â∂ ’∞Ï≈ÈΔ ’ÈΔ ÍÀ∫ÁΔ ‘ÀÕ √≈‚∂ «Ú«◊¡≈ÈΔ ’¬Δ ÷ÂÈ≈’ «ÏÓ≈Δ¡ª
53 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Á≈ «¬Ò≈‹ Һ̉ Ò¬Δ Ò◊≈Â≈ «Ó‘È ’Á∂ ‘∂ ¡Â∂ ÍØÒΔ˙, ÍÒ∂◊,
‘À‹≈, ÷√≈ ¡Â∂ ‡Δ. ÏΔ. ¡≈«Á «ÏÓ≈Δ¡ª Á∂ «¬Ò≈‹ ÒºÌ∂ ¡Â∂ «¬È∑ª
˘ ’ΔÏ ’ΔÏ ‹Û∑Ø∫ ÷ÂÓ ’ «ÁºÂ≈Õ ¡º‹ ÚΔ ’À∫√ ¡Â∂ ¬∂‚˜ Ú◊Δ¡ª
«ÏÓ≈Δ¡ª Á∂ «¬Ò≈‹ Ò¬Δ Úº÷ Úº÷ Á∂Ùª Á∂ «Ú«◊¡≈«È’ ‹∞‡∂ ͬ∂ ‘ÈÕ
¿∞Ë ÍπÒ≈Û «Ú⁄ ÈÚΔ¡ª ¿∞Òªÿª Íπº‡Δ¡ª ‹≈ ‘Δ¡ª ‘ÈÕ «¬√ ‹ÁØ-
‹«‘Á «Ú⁄ ’¬Δ «Ú«◊¡≈ÈΔ¡ª ÁΔ¡ª ‹≈Ȫ ⁄ÒΔ¡ª ◊¬Δ¡ª, Í «¬È∑ª
ÁΔ¡ª Íz≈ÍÂΔ¡ª Á≈ √πº÷ √≈Δ ÓÈ∞º÷Â≈ ¿∞·≈Ú∂◊ΔÕ
«¬‘ ‹Ø √≈Δ ÁπÈΔ¡ª Á≈ «Ú’≈√ ¡º‹ Ș ¡≈ «‘≈ ‘À, «¬‘ «¬’
ÁÓ ÍÒ’ fiÍ’Á∂ È‘Δ∫ ‘Ø «◊¡≈Õ ¡√Δ∫ ͺÊ Ô∞º◊ ÂØ∫ ÍπÒ≈Û Ô∞º◊ Â’
Í‘∞≥⁄∂ ‘ªÕ «¬≥‡ÈÀ‡ È∂ √Óπº⁄Δ ÁπÈΔ¡ª ˘ «¬’ Í«Ú≈ Úª◊ È‹ÁΔ’
«Ò¡≈’∂ ÷Û≈ ’ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
Ó‘≈È ’≥Óª Ò¬Δ ’∞Ï≈ÈΔ Á∂‰ ÂØ∫ ’ÁΔ È‘Δ∫ ‚È≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ ‘º’
Â∂ √º⁄ ¿∞μÂ∂ Í«‘≈ Á∂‰ Ú≈Ò∂ ÒØ’ Ó‘≈È ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ Ô∞º◊-ÍπÙ ‘∞≥Á∂
‘ÈÕ ¿∞‘ ¡√»Òª Â∂ Í«‘≈ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ «√ ’‡≈ √’Á∂ ‘È, Í
«√ fi∞’≈ È‘Δ∫ √’Á∂Õ ÁπÙÓ‰ ÁΔ ¬ΔÈ Ó≥ȉ È≈ÒØ∫ Ô∞ºË «Ú⁄ ‘≈È
Ú≈Ò∂ ÒØ’ «‹¡≈Á≈ Ó‘≈È ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ÁΔ ’∞Ï≈ÈΔ Â∂ √≈∂ Á∂Ù ¡Â∂
’ΩÓ ˘ Ó≈‰ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ Ï∂Ù’ ¿∞‘ ¡≈Í «Ï÷Û∂ ÍÀ∫«‚¡ª Â∂ ⁄ÒÁ∂ ‘È, Í
¿∞È∑ª ˘ ¡≈Í‰Δ Ó≥˜Ò √ÍÙ‡ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ¡ª È√Òª
Ò¬Δ ⁄≈ȉ ÓπÈ≈∂ Á≈ ’≥Ó ’Á∂ ‘ÈÕ
cc
54 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
«Í¡≈ ‘Δ ÿ Á≈ ¡Ë≈
√≈⁄π ’‘Ω∫ √πÈ Ò∂‘∞ √ÌÀ
«‹È Íz∂Ó ’Δ˙ «ÂÈ ‘Δ
ÍzÌ Í≈«¬˙®
‘ «¬È√≈È ÁΔ «¬º¤≈ ‘∞≥ÁΔ ‘À ’∂ ¿∞√Á≈ «¬’ «Í¡≈≈ «‹‘≈ ÿ
‘ØÚ∂Õ ’¬Δ ÒØ’ ¿∞Ó Ì ÁΔ ’Ó≈¬Δ Ó’≈È Ï‰≈¿∞‰ Â∂ Ò≈ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ
Δfi È≈Ò √Ø‘‰Δ ‹‘Δ «¬Ó≈ «Â¡≈ ’Ú≈¬Δ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ ¿∞√ «Ú⁄
’ΔÓÂΔ ÍÁ∂, √ØÎ∂ ¡Â∂ ‘Ø √‹≈Ú‡ Á≈ √Ó≈È Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Î«º‹,
‡ÀÒΔÚΔ‹È ¡Â∂ ¬∂¡-’≥‚ΔÙÈ ¡≈«Á «’√∂ «’√Ó ÁΔ ÿ≈‡ È‘Δ∫ «‘‰
«ÁºÂΔ ‹ªÁΔÕ ¡«‹‘∂ Ó’≈È Ï‘∞ √π≥Á Ò◊Á∂ ‘È ¡Â∂ Á»Ø∫ ‘Δ ÓÈ ˘
ÓØ∫‘Á∂ ‘ÈÕ Í ‹∂ «¬È∑ª «Ú⁄ «Í¡≈ ÁΔ ÿ≈‡ ‘ØÚ∂ ª Ó’≈È, Ó’≈È
‘Δ «‘≥Á∂ ‘È, ’Á∂ ÿ È‘Δ∫ ω √’Á∂, «’¿∞∫«’ ÿ «¬º‡ª, ͺÊ ¡Â∂
√≥◊ÓÓ ÁΔ «¬Ó≈ ˘ È‘Δ∫ ’«‘≥Á∂Õ ÿ ¡Â∂ Ó’≈È «Ú⁄ Ï‘∞ ¡≥Â
‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ÿ ωÁ≈ ‘À, «’√∂ «¬Ó≈ «Ú⁄ «‘‰ Ú≈Ò∂ Ï≥«Á¡ª Á∂
Í√Í «Í¡≈ È≈ÒÕ ⁄≥◊∂ ÿ Á≈ «¬‘ ÓÂÒÏ È‘Δ∫ ’∂ Ó’≈È «’ÂÈ≈
’ΔÓÂΔ ‘À, «’ÂÈ≈ Úº‚≈ ‘À ‹ª ¿∞√ «Ú⁄ ’Δ ’Δ ’ΔÓÂΔ ¡Â∂ √πº÷ Á≈
√Ó≈È ‘ÀÕ ⁄≥◊≈ ÿ ª ¿∞‘ ‘Δ ‘À ’∂ ¿∞√ «Ú⁄ «‘‰ Ú≈Ò∂ ‹Δ¡ «’ÂÈ∂
«Í¡≈ È≈Ò «‘≥Á∂ ‘ÈÕ «’ÂÈ∂ «ÓÒ≈ÍÛ∂ ‘ÈÕ «Í¡≈ ÂØ∫ «ÏÈ≈ ÿ
ÁΔ ¿∞‘ ‘≈Ò ‘∞≥ÁΔ ‘À «’ «‹Ú∂∫ »‘ ÂØ∫ «ÏÈ≈ √Δ ÁΔÕ «¬ºÊ∂ «‘‰
Ú≈Ò∂ ‹Δ¡ª ˘ ’Á∂ √’»È È‘Δ∫ «ÓÒÁ≈Õ
ÿ √Ó≈‹ ÁΔ √Ì ÂØ∫ ¤Ø‡Δ «¬’≈¬Δ ‘ÀÕ Í«Ú≈ «¬È√≈ÈΔ √Ï≥˪
Á≈ ¡Ë≈ ‘ÀÕ Í«Ú≈ Á∂ ‹Δ¡ª «Ú⁄ Í√Í «Í¡≈ ¡Â∂ √ÁÌ≈ÚÈ≈
‘Ø‰Δ ‹»Δ ‘ÀÕ ‹Ø ÓÈ∞º÷ ¡≈͉∂ ÿ Í«Ú≈ Á≈ «‘ºÂ È‘Δ∫ ’ √’Á≈,
¿∞‘ √Ó≈‹ Á≈ ’Δ √Ú≈∂◊≈? «Í¡≈ Á≈ √Ì ÂØ∫ Í«‘Ò≈ √Ï’ Ϻ⁄≈ ÿ
ÂØ∫ ‘Δ «√º÷Á≈ ‘ÀÕ √Ì ÂØ∫ Í«‘Ò≈ «Í¡≈ ‘∞≥Á≈ ‘À, Óª Á≈ «Í¡≈Õ Óª
ÁΔ¡ª «Óº·Δ¡ª «Óº·Δ¡ª ÒØΔ¡ª Ϻ⁄∂ ÁΔ «˜≥Á◊Δ Á∂ «Ú’≈√ «Ú⁄ ’ÁÓ
’ÁÓ Â∂ √‘≈¬Δ ‘∞≥ÁΔ¡ª ‘ÈÕ «¬È√≈È ÁΔ Ùı√Δ¡Â Ï‰≈¿∞‰ «¬√ «Úº⁄
55 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
«Í¡≈ Á≈ Ï‘∞ ÔØ◊Á≈È ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ Ïº⁄∂ ˘ «¬‘ «Í¡≈ ÿ ÂØ∫ ‘Δ «ÓÒÁ≈
‘ÀÕ ÿ Á≈ «Í¡≈ ‘Δ Ïº⁄∂ ˘ √≥√’≈ «Á≥Á≈ ‘ÀÕ «‹È∑∑ª ÒØ’ª ˘ ÿ Á≈
«Í¡≈ È‘Δ∫ «ÓÒÁ≈, ¿∞È∑ª ÒØ’ª ÁΔ Ùı√Δ¡Â ¡Ë»Δ «‘ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ
’zÀ⁄ª ¡Â∂ ‘Ø√‡Òª «Ú⁄ ÍÒ‰ Ú≈Ò∂ Ϻ«⁄¡ª «Ú⁄ «¬‘ ’ÓΔ Á∂÷Δ ◊¬Δ
‘ÀÕ ¡È≈Ê Ïº«⁄¡ª ˘ ÚΔ Ï∂Ù’ «˜≥Á◊Δ ÁΔ¡ª √≈Δ¡ª ⁄Δ‹ª ¡Â∂ √πº÷
¡≈Ó «ÓÒ ‹≈‰, Í ¿∞È∑ª ˘ ÿ Á≈ «Í¡≈ È≈ «ÓÒ‰ ’’∂, ¿∞È∑ª
ÁΔ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ Ï‘∞ ں‚Δ ÿ≈‡ «‘ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ ¿∞‘ «⁄Û⁄Û∂ ¡Â∂
ÒÛ≈’∂ √πÌ≈¡ Á∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª «Ú⁄ √«‘‰ Ù’ÂΔ Ï‘∞ ÿº‡ ‘∞≥ÁΔ
‘ÀÕ ’¬Δ Ú≈Δ ¿∞‘ Ï≈◊Δ ÚΔ Ï‰ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ’¬Δ Ú≈Δ Âª ¡≈ÂÓ
«ÚÙÚ≈√ ÁΔ ’ÓΔ ’’∂ ¿∞∂‘ Ï‘∞ ÙÓ≈’Ò ¡Â∂ ÁºÏ» ÚΔ Ï‰ ‹ªÁ∂
‘ÈÕ «¬È√≈È Ì≈Ú∂∫ √≈Δ ÁπÈΔ¡ª ÿ∞≥Ó Ò¬∂, √Ø ÂΔʪ ÁΔ Ô≈Â≈ ’
Ò¬∂, «‹ÂÈ≈ Ó‹Δ ’∞Á Á∂ È‹≈«¡ª Á≈ ¡ÈßÁ Ó≈‰Á≈ ‘∂, Í
ÿ Í‘∞≥⁄‰ ÁΔ Âªÿ ¿∞√˘ ‘Ó∂Ùª «‘≥ÁΔ ‘ÀÕ Ï≥Á∂ ˘ ¡√ÒΔ √’»È ÿ
«Ú⁄ ‘Δ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ ‹∂ «’√∂ ˘ ¡√ÒΔ √Ú◊ ÁΔ ’≈ÓÈ≈ ‘À ª ¿∞‘
ÿ «Ú⁄Ø∫ ‘Δ Í≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ÿ ÓÈ∞º÷ ˘ ÓÈ∞º÷ È≈Ò ‹ØÛ‰ Ò¬Δ
Ó‘ºÂÚÍ»È ’ÛΔ ‘ÀÕ ÿ «¬È√≈È ˘ √«‘‰ÙΔÒÂ≈ Á≈ Í≈· «√÷≈¿∞∫Á≈
‘ÀÕ Á»√∂ ÁΔ¡ª Ì≈ÚÈ≈Úª Á≈ √«Â’≈ ’È≈ «√÷≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
Ï∂Ù’ ¡√Δ∫ «’√∂ Í≥‹ «√Â≈≈ ‘Ø‡Ò «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ‘Δ¬∂, ¬∂¡
’≥‚ΔÙÈ ’Ó∂ ‘؉, √π¡≈ÁΔ ¡Â∂ ÍØÙ«‡’ ÷≈‰∂ ÷≈‰ ˘ «ÓÒ‰, √Ø‘‰Δ
ÍØÙ≈’ Í≈¿∞‰ Ò¬Δ ‘ØÚ∂, ‘∞’Ó Ó≥ȉ Ò¬Δ ¡º◊∂ «Íº¤∂ ÈΩ’ ⁄≈’ ‘؉,
«Î ÚΔ ¡√Δ∫ «¬√ √Ì ’≈√∂ ÂØ∫ ¤∂ÂΔ ‘Δ ¡º’ ‹≈Úª◊∂Õ «¬‘ √Ì √πº÷
ÿ Á∂ √πº÷ Á≈ Óπ’≈ÏÒ≈ È‘Δ∫ ’ √’Á∂Õ ÓΩ’≈ «ÓÒÁ∂ ‘Δ ¡√Δ∫ ÿ ˘
̺‹ª◊∂, «’¿∞∫«’ ÿ «‹‘≈ ’Ø¬Δ √πº÷ È‘Δ∫Õ «¬√∂ Ò¬Δ ’«‘≥Á∂ ‘È-T‹Ø
√πº÷ ¤º‹» Á∂ ⁄πÏ≈∂, ¿∞‘ ÏÒ÷ È≈ Ïπ÷≈∂Õ U
«Í¡≈ ÂØ∫ «ÏÈ≈ ÿ, ÿ È‘Δ∫ «‘≥Á≈Õ ¿∞‘ ̱ª Á≈ ‚∂≈ ω
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «’√∂ «√¡≈‰∂ È∂ ·Δ’ ‘Δ «’‘≈ ‘À-«‹ºÊ∂ ’Ò≈ ’ÒßÁ Úº√∂,
¿∞μÊ∂ ÿ«Û˙∫ Í≈‰Δ Ⱥ√∂ÕU «‹√ ÿ «Ú⁄ «Í¡≈ È‘Δ∫ ¿∞μÊ∂ Ï’ ȑΔ∫Õ
¿∞μÊØ∫ ‘ √Ó∂∫ ÒÛ≈¬Δ fi◊Û∂ ÁΔ¡ª ¡Ú≈˜ª ¡≈¿∞∫ÁΔ¡ª «‘≥ÁΔ¡ª ‘ÈÕ
ÒØ’ Ó»≥‘ Í≈√∂ ’’∂ ‘º√Á∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª Á∂ «È‹Δ Ó≈Ó«Ò¡ª «Ú⁄ Í≈¬∂
ÒØ’ª Á≈ Á÷Ò ÚË ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª ÁΔ «¬º‹Â ÍÀª «Ú⁄ πÒ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ
«‹√ ÿ «Ú⁄ «Í¡≈ ‘À, ÒØ’ «Óº· ÏØÒÛ∂ ‘È, ¿∞‘ «¬’ Ï◊Δ⁄∂ ÁΔ
56 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Â∑ª ‘À, «‹√ ÁΔ Ó«‘’ √≈∂ Óπ‘ºÒ∂ «Ú⁄ ÎÀÒ∑ÁΔ ‘ÀÕ Óπ‘ºÒ∂ Ú≈Ò∂ ¿∞È∑ª Á≈
√«Â’≈ ’Á∂ ‘ÈÕ ¡≈͉∂ Ϻ«⁄¡ª ˘ ¿∞È∑ª ÁΔ¡ª ¿∞Á≈‘Ȫ «Á≥Á∂
‘È ¡Â∂ ¿∞È∑ª Á≈ √≈Ê ’È Ò¬Δ Íz∂Á∂ ‘ÈÕ
ÿ ˘ ⁄≥◊Δ Â∑ª ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬Δ ‘ ÿ Á∂ ’∞fi ¡√»Ò ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ
‘ ÿ ÁΔ ¡≈Í‰Δ Ó«¡≈Á≈ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ ‹∂ ÿ Á∂ √≈∂ ‹Δ¡ ¡≈͉Δ
¡≈Í‰Δ Ó«¡≈Á≈ «Ú⁄ «‘ ’∂ ¡≈Í‰Δ ¿∞Ó ¡Â∂ «ÙÂ∂ ÓπÂ≈«Ï’
«Ú¿∞‘≈ ’È◊∂, ª ‘Δ ’Ø¬Δ ÿ ⁄≥◊Δ Â∑ª ⁄Ò √’Á≈ ‘À ¡Â∂ «¬’
¡≈ÁÙ’ ÿ ω √’Á≈ ‘ÀÕ Ï∂Ù’ ‘ ÿ Á≈ ¡≈͉≈ ¡≈͉≈ ÂΩ
ÂΔ’≈ ‘∞≥Á≈ ‘À, Í «¬‘ ‹»Δ È‘Δ∫ ’∂ «¬’ ÿ Á∂ ¡√»Ò, Á»√∂ ÿ
«Ú⁄ ÚΔ ¿∞ÂÈ∂ ‘Δ ’≈ÓÔ≈Ï ÈÂΔ‹∂ Á∂‰, «‹ÂÈ∂ Í«‘Ò∂ ÿ «Ú⁄ «ÓÒ∂
‘È, «’¿∞ ∫ «’ ÿ «Ú⁄ ÓÈ∞ º ÷ Úº √ Á∂ ‘È ¡Â∂ ÓÈ∞ º ÷ Δ ÓÈ Ï‘∞ Â
√≥Ú∂ÁÈÙΔÒ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ «’√∂ «¬È√≈È Á≈ ’¬Δ Ú≈Δ Òº÷ πͬ∂ Â∂ ÚΔ ÓÈ
È‘Δ∫ ‚ØÒÁ≈, Í Á»√∂ ‘Δ ÍÒ ¿∞‘Δ «¬È√≈È, ÁØ ÍÀ√∂ ÁΔ «È◊∞‰Δ ‹‘Δ
⁄Δ‹ Â∂ ‘Δ ‚ØÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
ÿ «Ú⁄ √Ì ÂØ∫ ¡«‘Ó ØÒ Óª Á≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ Óª ÿ ÁΔ Ó≈Ò«’‰
‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ ÿ ÁΔ ≈‰Δ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ ÿ Á∂ √≈∂ ‹Δ¡ª ˘ ¿∞È∑ª Á∂ πÂÏ∂ ¡Â∂
¿∞Ó ¡È∞√≈ «Í¡≈ ¡Â∂ √«Â’≈ «ÁÚ≈¿∞‰ «Úº⁄ Óª Á≈ Óπº÷ ØÒ
‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ Óª «¬’ ¡À√Δ ËπΔ ‘À, «‹√ Á∂ Áπ¡≈Ò∂ Í«Ú≈ Á∂ √≈∂ Íπ‹∂
(‹Δ¡) ÿ∞≥ÓÁ∂ ‘ÈÕ «‹√ ÿ «Ú⁄ Óª Ó≥Á-ÏπºËΔ ‘À, √ÓfiØ ¿∞‘ √≈≈ ÿ
‘Δ Ó≈È«√’ ÂΩ Â∂ «ÏÓ≈ ‘ÀÕ
«¬√∂ Ò¬Δ ’«‘≥Á∂ ‘È-T«¬’ ÒÛ’Δ ˘ ÍÛ∑≈¿∞‰≈, Í»∂ Í«Ú≈ ˘
ÍÛ∑≈¿∞‰ Á∂ Ï≈Ï ‘À Uÿ «Ú⁄ ÷πÙΔ ¡Â∂ ÷∂Û≈ º÷‰ Ò¬Δ Óª Á≈
÷≈√ ÔØ◊Á≈È ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ÿ ˘ √≈Î √πÊ≈ ºº÷‰≈, ÿ ˘ √Ø‘‰Δ Â∑ª
√‹≈¿∞‰≈, ⁄≥◊≈ ÷≈‰≈ ω≈¿∞‰≈ ¡Â∂ ÿ Á∂ √≈∂ ‹Δ¡ª ˘ ¿∞È∑ª Á∂
’ºÍÛ∂ ¡Â∂ ‹» Á≈ √Ó≈È √Ó∂∫ «√ Á∂‰ È≈Ò ÿ «Ú⁄ Â≈‹◊Δ Ï‰Δ
«‘≥ÁΔ ‘ÀÕ ÿ «Ú⁄ «‹‘Û≈ ÚΔ Ó«‘Ó≈È ¡≈Ú∂◊≈, ¿∞‘ ÚΔ ÿ ÁΔ
◊z«‘‰Δ Á∂ √πÌ≈¡ ÂØ∫ ‘Δ √≈∂ ÿ Á≈ ÍzÌ≈Ú ÒÚ∂◊≈Õ «¬√ Ò¬Δ √Ì ÂØ∫
‹»Δ ‘À ’∂ ÿ «Ú⁄ Óª ÁΔ Í»Δ «¬º‹Â ‘ØÚ∂Õ √≈∂ ‹Δ¡ ¿∞√˘ Ï‘∞Â
√«Â’≈ È≈Ò ÏπÒ≈¿∞‰Õ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÈßÏ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À «ÍÂ≈ Á≈Õ
«ÍÂ≈ Ϻ⁄∂ ˘ Ï≈‘ ÁΔ¡ª Óπ√ΔϪ Á≈ ‡≈’≈ ’È≈ «√÷≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Ïº⁄∂
Á∂ «Ú’≈√ Ò¬Δ Óª ¡Â∂ «Í˙ ÁØÚª Á≈ «Í¡≈ ‘Δ ‹»Δ ‘ÀÕ «ÍÂ≈ Í«Ú≈
57 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Á≈ Óπº÷Δ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√È∂ Í«Ú≈ ˘ ¡º◊∂ «Ò‹≈‰ Ò¬Δ ¡◊Ú≈¬Δ ’ÈΔ
‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ Ï≈’Δ «ÙÂ∂Á≈Δ ¡Â∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ ¡≈͉∂ Í«Ú≈ Á≈ ’Δ √Ê≈È
‘ØÚ∂, «¬‘ ¿∞‘ ÍÂÈΔ È≈Ò «ÓÒ ’∂ «‘ ’Á≈ ‘ÀÕ Ïº«⁄¡ª ÁΔ¡ª
«‚¿∞‡Δ¡ª Ú≥‚‰Δ¡ª, ¿∞È∑ª ÁΔ ÍÛ∑≈¬Δ Á≈ ÍzÏ≥Ë ’È≈, ¿∞È∑ª ˘ ¡≈͉∂
ÍÀª Â∂ ÷Û≈ ’È≈, Ϻ«⁄¡ª Á∂ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ fi◊Û∂ «È͇≈¿∞‰∂, ¿∞È∑ª ÁΔ
ÔØ◊ ¡◊Ú≈¬Δ ’ÈΔ ¡Â∂ ¿∞È∑ª ˘ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ’≈ÓÔ≈Ï ’È≈ «ÍÂ≈
Á≈ ‘Δ ’≥Ó ‘ÀÕ «¬‘ ·Δ’ Â∑ª √≥ÌÚ Âª ‘Δ ‘Ø √’Á≈ ‘À, ‹∂ ÍÂÈΔ √≈Ê
Á∂Ú∂Õ Ïº⁄∂ «ÍÂ≈ Á≈ √«Â’≈ ’È ¡Â∂ ¿∞√ Á∂ Áº√∂ √Â∂ Â∂ ⁄ºÒ‰Õ
Ϻ«⁄¡ª Á≈ ¡«Ë’≈ ‘À ’∂ ¿∞È∑ª ˘ ÿ «Ú⁄ √π⁄º‹Δ ÍÚ«Ù «ÓÒ∂Õ
ÍΩÙ«‡’ ÷π≈’ «ÓÒ∂, √Ø‘‰∂ ’ºÍÛ∂ «ÓÒ‰ ¡Â∂ ÔØ◊ «Ú«Á¡≈ «ÓÒ∂Õ
Í«Ú≈ «Ú⁄ ÒÛ’∂ ¡Â∂ ÒÛ’Δ «Ú⁄ ’Ø¬Δ «Ì≥È Ì∂Á È‘Δ∫ ‘؉≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ
Ϻ«⁄¡ª Á≈ ÚΔ Î‹ ‘À ’∂ ¿∞‘ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ÁΔ «¬º‹Â ’È ¡Â∂ ¿∞È∑ª
ÁΔ ¡≈«◊¡≈ Á≈ Í≈Ò‰ ’ÈÕ ÌÀ‰ Ì≈ ¡≈Í√ «Ú⁄ «Í¡≈ È≈Ò «‘‰Õ
¡≈Í√Δ fi◊«Û¡ª «Ú⁄ Óª «Í˙ ˘ Íz∂Ù≈È È≈ ’ÈÕ Ïº⁄∂ ÿ Á∂ ’≥Óª
«Ú⁄ ÔØ◊ «‘º√≈ Í≈¿∞‰ ¡Â∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ Á≈ ‘ºÊ Ú‡≈¿∞‰Õ «‹ºÊØ∫ º’ ‘Ø
√’∂ ¡≈Í‰Δ¡ª ‹∞≥Ó∂Ú≈Δ¡ª ¡≈Í √≥Ì≈Ò‰Õ
√≥Ô∞’ ͫÚ≈ «Ú⁄ Ï‹∞◊ª Á≈ Í»≈ √«Â’≈ ‘؉≈ ⁄≈‘ΔÁ≈
‘ÀÕ ¿∞È∑ª Á∂ ’ºÍÛ∂, Áπ¡≈¬Δ¡ª ¡Â∂ ÷π≈’ Á≈ Í»≈ «Ë¡≈È º«÷¡≈ ‹≈‰≈
⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ √≈˘ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À ’∂ ¡≈͉∂ πfi∂«Ú¡ª «Ú⁄Ø∫ √Óª ’º„ ’∂
Ï‹∞◊ª ÁΔ Íπº¤ ÍzÂΔ ’Á∂ ‘Δ¬∂Õ ¿∞È∑ª ˘ ÿ «Ú⁄ Î≈Ò± È‘Δ∫
√Ófi‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ ‹∂ ¡º‹ ¡√Δ∫ ¡≈͉∂ Óª «Í˙ ÁΔ «¬º‹Â È‘Δ∫ ’ª◊∂
ª ’ºÒ √≈‚∂ Ϻ⁄∂ ÚΔ √≈‚Δ «¬º‹Â È‘Δ∫ ’È◊∂ Â∂ √≈˘ ÏØfi∑ √Ófi‰◊∂Õ
ÿ «Ú⁄ ˘‘ ˘ ÚΔ Í»≈ ¡≈Á Ó≈‰ ¡Â∂ «Í¡≈ «ÓÒ‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ
‹∂’ Í«Ú≈ Á∂ √≈∂ ‹Δ¡ ¡≈Í‰Δ ‘¿∞ÓÀ Á≈ «Â¡≈◊ ’Á∂ ‘ج∂, Á»√∂
Á∂ «Ú⁄≈ª Á≈ √«Â’≈ ’Á∂ ‘ج∂, ÿ ÁΔ ◊º‚Δ «¬’ «ÁÙ≈ «Ú⁄ ¡º◊∂
«Ò‹≈‰◊∂, ª ‘Δ ÿ «¬’ ¡≈ÁÙ’ ÿ ω √’∂◊≈Õ ‹∂ ÿ Á∂ √≈∂
‹Δ¡ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ √Ì ÂØ∫ «√¡≈‰≈ √Ófi ’∂ ¡≈Í ‘∞ÁΔ¡ª ’È◊∂
ª Í«Ú≈ ÁΔ ◊º‚Δ ¡º◊∂ È‘Δ∫ ÚË∂◊Δ, ‡∞º‡ ‹≈Ú∂◊ΔÕ ¤∂ÂΔ ‘Δ Í«Ú≈
«Ï÷ ‹≈Ú∂◊≈Õ
ͺ¤ÓΔ √º«Ì¡Â≈ È∂ √≈‚Δ Í«Ú≈«’ √º«Ì¡Â≈ ˘ Ï‘∞ „≈‘ Ò≈¬Δ
‘ÀÕ ÍÀ√∂ ¡Â∂ √≥⁄≈ √≈ËȪ Á∂ Íz√≈ È≈Ò ‘ ’Ø¬Δ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ √Ì
58 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
ÂØ∫ «√¡≈‰≈ √ÓfiÁ≈ ‘ÀÕ ‘ ‹Δ¡ ˘ ’∂ÚÒ ¡≈͉≈ √º⁄ ‘Δ Úº‚≈ Ș
¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Á»√∂ Á∂ √º⁄ ˘ ¿∞‘ √π‰È≈ ‘Δ È‘Δ∫ ⁄≈‘∞≥Á≈Õ «¬√∂ Ò¬Δ
Í«Ú≈ ‡∞º‡ ‘∂ ‘ÈÕ √Ë≈È Í«Ú≈ª Á≈ ÚΔ Ïπ≈ ‘≈Ò ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ
’«‘≥Á∂ ‘È-“‹ØÛΔ¡ª ‹º◊ ÊØÛ∑Δ¡ª, ÈÛ ÏÊ∂∂ÕU ÂÒ≈’ª ÁΔ Á ÚË
‘Δ ‘ÀÕ ÿ∂Ò» fi◊«Û¡ª ’≈È ‘ ’Ø¬Δ Á»‹∂ ˘ ’ΩÛ≈ ÏØÒÁ≈ ‘ÀÕ
√«‘‰ÙΔÒÂ≈ ÿº‡ ‘Δ ‘ÀÕ Í«Ú≈ Á∂ ‹Δ¡ «¬’ Á»√∂ ÂØ∫ ’‡∂ ’‡∂ ¡Â∂
Ú‡∂ Ú‡∂ «‘≥Á∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘∂ Í«Ú≈ª ÂØ∫ √Ø‘‰∂ √Ó≈‹ ÁΔ ’ÒÍÈ≈ È‘Δ∫
’ΔÂΔ ‹≈ √’ÁΔÕ
‡ÀÒΔÚΔ˜È È∂ ÚΔ Íπ≈‰Δ¡ª ’ΔÓª ˘ „≈‘ Ò≈¬Δ ‘ÀÕ ‡Δ. ÚΔ. Â∂
«ÈºÂ ¡«‹‘∂ ÍzØ◊≈Ó ¡≈¿∞∫Á∂ ‘È, «‹È∑ª «Ú⁄ Ϻ⁄∂ ’’Ù ¡Ú≈˜ «Ú⁄
Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ ˘ ÓØÓ ¡Â∂ ‚À‚ ’«‘≥Á∂ ‘ÈÕ ‹∞¡≈È ÒÛ’Δ¡ª ¡ºËÈß◊∂ √Δª
È≈Ò ¡Ú≈≈ ÒÛ«’¡ª È≈Ò ÿ∞≥ÓÁΔ¡ª ‘ÈÕ Óª Ï≈Í ÁΔ «¬º‹Â ÍÀª
«Ú⁄ ØÒÁΔ¡ª ‘ÈÕ ¡º‹ ÁΔ ÍΔÛ∑Δ «¬√ ÂØ∫ ’Δ √∂Ë ÒÀ √’ÁΔ ‘À?
ÿ ˘ ⁄≥◊Δ Â∑ª ⁄Ò≈¿∞‰≈ ‘À ª √≈˘ Á∂÷‰≈ ÍÚ∂◊≈ ’∂ ¡√Δ∫
«’ºÊ∂ ◊ÒÂΔ ’ΔÂΔ ‘À? ÿ ˘ √πÍ«È¡ª Á≈ Ó«‘Ò Ï‰≈¿∞‰≈ ‘À ª √≈˘
√πÍ«È¡ª ˘ √’≈ »Í Á∂‰ Ò¬Δ ’∞fi ’∞Ï≈ÈΔ ’ÈΔ ÍÚ∂◊ΔÕ Íπ≈‰∂
«√º’∂ √≈∂ ‘Δ ÷؇∂ È‘Δ∫ ‘∞≥Á∂Õ √ØÈ≈ ª √ØÈ≈ ‘Δ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ √ØÈ≈ ‘ Ô∞º◊
«Ú⁄ ‘Δ ÷≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ Íπ≈‰Δ¡ª ’Áª ’ΔÓª ‹Ø ’ºÒ ÚΔ ·Δ’ √È
¡Â∂ ¡º‹ ÚΔ ·Δ’ ‘È, ¿∞È∑ª ˘ ¡√Δ∫ ¤º‚ È‘Δ∫ √’Á∂Õ «¬√∂ Â∑ª ÈÚΔ¡ª
’ΔÓª ÚΔ √≈Δ¡ª ‘Δ ·Δ’ È‘Δ∫Õ ÈÚΔ∫ ΩÙÈΔ ¡Â∂ Íπ≈‰∂ √º«Ì¡≈⁄≈
Á∂ √πÓ∂Ò È≈Ò ⁄≥◊Δ¡ª ’Áª ’ΔÓª ˘ ‘Δ ¡Í‰≈¿∞‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À,
ª ’∂ Í«Ú≈ ÁΔ ◊º‚Δ √Ø‘‰Δ Â∑ª √‘Δ «ÁÙ≈ «Ú⁄ ¡º◊∂ ÚË √’∂Õ
⁄≥◊∂ ÿ «Ú⁄ ÍzÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Ú≈√≈ ‘∞Á ≥ ≈ ‘ÀÕ ¿∞μÊ∂ √Ì Ï’ª ‘∞Á
≥ Δ¡ª
‘ÈÕ ¿∞μÊ∂ «’√∂ ⁄Δ‹ ÁΔ ÊπÛ È‘Δ∫ ‘∞≥ÁΔÕ ’∂ÚÒ «Í¡≈ ‘Δ ÿ Á≈
¡Ë≈ ‘ÀÕ
cc
59 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

ı∞ÙΔ Á≈ ’Ø¬Δ ÓπÒ
º È‘Δ∫
’«‘≥Á∂ ‘È-‘º√«Á¡ª Á∂ ÿ Úº√Á∂ ‘ÈÕ Â∞√Δ∫ ÷πÙ ‘ØÚ◊
Ø ∂ ª ÁπÈΔ¡ª
Â∞‘≈‚∂ È≈Ò ÷πÙ ‘ØÚ∂◊ΔÕ Â∞√Δ∫ ¿∞Á≈√ ‘ØÚØ◊∂ ª ÁπÈΔ¡ª Â∞‘≈‚∂ È≈Ò
¿∞Á≈√ È‘Δ∫ ‘ØÚ∂◊ΔÕ ı∞Ù «¬È√≈È ˘ ‘ ’Ø¬Δ «ÓÒ‰≈ ⁄≈‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ Ø∫Á»
«¬È√≈È Á∂ È∂Û∂ ’Ø¬Δ È‘Δ∫ „∞’Á≈Õ ¡º‹ ’ºÒ ª ÓÀ‚Δ’Ò √≈«¬≥√ È∂ ÚΔ
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ı∞ÙΔ Á∂ Ó‘ºÂÚ ˘ Ó≥«È¡≈ ‘ÀÕ ‘º√‰≈ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ Ï‘∞Â
‹»Δ ‘ÀÕ «¬√ È≈Ò √Δ «Ú⁄ ÷»È Á≈ √≥⁄≈ ÚËÁ≈ ‘ÀÕ Ó≈È«√’ ¡Â∂
√Δ’ «ÏÓ≈Δ¡ª ÂØ∫ ¤∞‡’≈≈ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬Δ Úº‚∂ Ù«‘ª «Ú⁄
‘º√≈¿∞‰∂ ’ÒÏ (Laughing Clubs) ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈ ‘∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª Á∂
ÓÀ∫Ï «’√∂ ÷πºÒ∂ Í≈’ «Ú⁄ ‹≈ ’∂ √≈∂ «¬’º·∂ √Ú∂∂ Ù≈Ó ‹Ø ‹Ø ÁΔ
‘º√Á∂ ‘ÈÕ Ì≈Ú∂∫ «¬‘ ‘≈√≈ ω≈¿∞‡Δ ‘Δ ‘∞≥Á≈ ‘À, Í «¬√ È≈Ò ÚΔ
√Δ «Ú⁄ ÷»È Â∂‹Δ È≈Ò ‘’ ’Á≈ ‘ÀÕ Ó≈√Í∂ÙΔ¡ª ÎÀÒ∑ÁΔ¡ª ‘ÈÕ
√≈˘ Ó≈È«√’ «⁄≥Â≈Úª ¡Â∂ √Δ’ «ÏÓ≈Δ¡ª ÂØ∫ ≈‘ «ÓÒÁΔ ‘ÀÕ
‘º√‰≈ »‘ ÁΔ ÷π≈’ ‘ÀÕ
’¬Δ «¬È√≈È √≈Δ ¿∞Ó ÍÓ≈ÂÓ≈ ˘, «’√Ó ˘ ¡Â∂ Á»«‹¡ª
˘ «◊Ò∂ «Ù’Ú∂ ’«Á¡ª ‘Δ ◊∞˜≈ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ È≈ ’ÁΔ ¡≈Í ÷πÙ
‘∞≥Á∂ ‘È, È≈ ‘Δ Á»√«¡ª ˘ ÷πÙ «‘‰ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ ‘ ÁÓ fi»Á∂ ‘Δ
«‘≥Á∂ ‘ÈÕ «˜≥Á◊Δ ¿∞È∑ª Ò¬Δ ÏØfi∑ ω ‹ªÁΔ ‘ÀÕ ¡«‹‘∂ «Ú¡’ÂΔ ˘
’Ø¬Δ Í√≥Á È‘Δ∫ ’Á≈Õ ¿∞‘ √Á≈ «˜≥Á◊Δ Á≈ ‘È∂≈ ͺ÷ ‘Δ Á∂÷Á∂ ‘ÈÕ
«˜≥Á◊Δ «¬’ Ú◊ÁΔ ÈÁΔ ÁΔ Â∑ª ‘ÀÕ Ú◊Á∂ Í≈‰Δ «Ú⁄ Â≈‹◊Δ
‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ π«’¡≈ Í≈‰Δ ◊≥ËÒ≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ‘≈ª ÚΔ
¡≈¿∞∫ÁΔ¡ª ‘È ¡Â∂ «‹ºÂª ÚΔÕ «‹Ú∂∫ ≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á «ÁÈ Á≈ ¡≈¿∞‰≈
Ò≈‹ÓΔ ‘∞≥Á≈ ‘À, «¬√∂ Â∑ª «¬Ó≈ÈÁ≈Δ È≈Ò Ò◊≈Â≈ «Ó‘È ’Á∂
«‘‰ È≈Ò «‹ºÂ Íz≈Í ’ΔÂΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘ÀÕ Ô≈Á º÷Ø Áπº÷ √πº÷ È∂ ª
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ¡≈¿∞‰≈ ‘Δ ‘ÀÕ Ï∂Ù’ ¡√Δ∫ «¬È∑ª ˘ ‡≈Ò È‘Δ∫ √’Á∂, Í
¡√Δ∫ ¡≈͉∂ √π∞Ì≈¡ ˘ ÏÁÒ’∂ Áπº÷ª Á≈ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ Ï‘≈ÁπΔ È≈Ò
Óπ’≈ÏÒ≈ ’ √’Á∂ ‘ªÕ «Î √≈˘ Áπº÷ª ÁΔ ⁄Δ√ «‹¡≈Á≈ Ó«‘√»√ È‘Δ∫
60 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
‘ØÚ∂◊ΔÕ √≈‚Δ¡ª ’¬Δ «⁄≥Â≈Úª ¡Â∂ «Î’ «ÈÓ»Ò ‘Δ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ‹∂
√≈‚≈ «⁄‘≈ ‘º√Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ØÚ∂◊≈ ª √≈‚∂ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ’¬Δ Áπº÷ √≈‚Δ
«˜≥Á◊Δ ÁΔ ⁄Ω÷‡ ÂØ∫ ‘Δ ÓπÛ ‹≈‰◊∂Õ ¿∞‘ √≈‚Δ ÷πÙΔ ÁΔ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄
Á≈÷Ò ‘؉ Á≈ ‘Ω√Ò≈ È‘Δ∫ ’ √’‰◊∂Õ
’¬Δ ÓÈ∞º÷ ◊ºÒ ’Á∂ ‘È Âª «¬¿∞∫ Ò◊Á≈ ‘À ’∂ ¿∞È∑ª Á∂ Óπ»≥‘
«Ú⁄Ø∫ ÎπºÒ «’Á∂ ‘ÈÕ «¬’ √≥◊Δ ÍÀÁ≈ ‘∞≥Á≈ ‘À, «‹√ÁΔ ¡Ú≈˜
Ú≈Â≈ÚÈ «Ú⁄ «’≥ÈΔ Á∂ ◊»≥‹ÁΔ «‘≥ÁΔ ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ ⁄≈ «ÁÈ ÁΔ
‘À,‘º√ ’∂ ◊∞‹≈ØÕ ◊ºÒ Ï≈ Á≈ √ÒΔ’≈ «√º÷ØÕ ’«‘≥Á∂ ‘È-«¬È√≈È ˘
ÏØÒ‰≈ «√º÷«Á¡ª ÁØ √≈Ò Òº◊Á∂ ‘È, Í ’Δ ÏØÒ‰≈ ‘À, «¬‘ «√º÷«Á¡ª
√≈Δ ¿∞Ó Òº◊ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ ¡≈Í ÿº‡ ÏØÒ,Ø Á»√∂ ˘ «‹¡≈Á≈ √π‰ÕØ Á»«‹¡ª
˘ ‘ √Ó∂∫ «◊Ò∂ «Ù’Ú∂ ‘Δ È≈ ’Á∂ ‘ØÕ ‘ «¬’ ¡º◊∂ ¡≈͉∂ ‘Δ
Áπº÷Û∂ È≈ Ø∫Á∂ ‘ØÕ ¡≈͉∂ √≈ÊΔ¡≈ ÁΔ √πº÷ √ªÁ ¡Â∂ ÷ÀΔ¡Â Íπº¤ØÕ
¿∞È∑ª ÁΔ¡ª √Óº«√¡Úª ˘ √πÒfi≈¿∞‰ «Ú⁄ «ÁÒ⁄√ÍΔ Ò˙Õ Á»√∂ ÁΔ
«Èß«Á¡≈ ⁄π◊ÒΔ ÂØ∫ Ï⁄ØÕ
‹Á ÚΔ «’√∂ √≈ÊΔ ˘ «ÓÒØ Âª Óπ√’≈ ’∂ «ÓÒØÕ «¬‘ Óπ√’≈‘‡
Â∞‘≈‚Δ¡ª ¡º÷ª ¡Â∂ «⁄‘∂ ÂØ∫ fiÒ’‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ ÁΔ¡ª
‘È∂Δ¡ª ≈ª «Ú⁄ √Á≈ ¡≈Ù≈ Á≈ ÁΔÍ Ï≈Ò ’∂ º÷ØÕ ¡≈Ù≈Ú≈ÁΔ ÓÈ∞º÷
Áπº÷ª ¡Â∂ Â’ÒΔΪ «Ú⁄ ÚΔ «˜≥Á◊Δ Á≈ ¿∞√≈» «ÁzÙ‡Δ’Ø‰ º÷Á≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ «˜≥Á◊Δ ÁΔ Ï‘≈ ˘ Ó≈‰Á≈ ‘ÀÕ
√Á≈ ¬Δ÷≈ ¡Â∂ ’zØË ÂØ∫ Ï⁄ØÕ ‹∂ ’Ø¬Δ Â∞‘≈‚∂ Ï≈∂ ◊Ò ◊ºÒ
’«‘≥Á≈ ‘À ‹ª Â∞‘≈‚∂ Ò¬Δ Ïπ≈ ’Á≈ ‘À ª «¬’ ÁÓ ◊∞º√∂ «Ú⁄ È≈
¡≈˙Õ ◊∞º√∂ ÂØ∫ Ï⁄ØÕ ⁄πºÍ ’ ‹≈˙Õ ◊ºÒ ˘ ÊØÛ∑Δ Á∂ Ò¬Δ ‡≈Ò «Á˙Õ
’∞fi Á∂ Ï≈¡Á Á»‹≈ Ï≥Á≈ ¡≈Í∂ ¡≈Í‰Δ ◊ÒÂΔ Ó«‘√»√ ’’∂, ¡≈͉∂
’ΔÂ∂ Â∂ ͤÂ≈Ú∂◊≈Õ
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ÷πÙΔ Ò¬Δ √ÎÒÂ≈ Ï‘∞ ‹»Δ ‘ÀÕ √ÎÒÂ≈ ÷πÙΔ «Á≥ÁΔ
‘À ¡Â∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ «¬º‹Â ÚË≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ ¡º◊∂ ‘Ø ’≥Ó ’È Ò¬Δ Íz∂«Â
’ÁΔ ‘ÀÕ √ÎÒÂ≈ «¬È√≈È ˘ ¿∞μÁÓΔ Ï‰≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ Á»‹∂ Í≈√∂ ¡√ÎÒÂ≈
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ «È≈Ù≈ ÍÀÁ≈ ’ÁΔ ‘ÀÕ Ï≥Á∂ ˘ ¡≈Ò√Δ Ï‰≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ «¬√
ÂØ∫ Ï⁄‰ Ò¬Δ √≈˘ «¬Ó≈ÈÁ≈Δ È≈Ò √÷ «Ó‘È ’È ÁΔ ‹»Â
‘ÀÕ √Á≈ ⁄Û∑ÁΔ’Ò≈ «Ú⁄ ‘ØÕ ‹∂ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ’ÁΔ ¡√ÎÒ ÚΔ ‘Ø ‹≈ÚØ
ª «¬√ ˘ «‹¡≈Á≈ ÓÈ Â∂ È≈ Ò≈˙Õ «’¿∞∫«’ ¡√ÎÒÂ≈ ‘Δ √ÎÒÂ≈
61 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
ÁΔ ÍΩÛΔ ‘ÀÕ ÈÚ∂∫ «√∂ ÂØ∫ ÔÂÈ ’Ø, ¡≥ √ÎÒÂ≈ Â∞‘≈‚∂ ’ÁÓ ⁄π≥Ó∂◊ΔÕ
√Ú≈Ò «¬‘ ÍÀÁ≈ ‘∞≥Á≈ ‘À ’∂ √≈˘ √º⁄Δ ÷πÙΔ «’Ú∂∫ «ÓÒ∂? ‘ ’جΔ
÷πÙΔ ÁΔ ÂÒ≈Ù «Ú⁄ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ «‹È∑ª ÚΔ ÷πÙΔ ÁΔ ÂÒ≈Ù «Ú⁄ «¬Ë
¿∞Ë ̇’Á∂ ‘ª, ¿∞∫È≈ ‘Δ ÷πÙΔ √≈‚∂ ÂØ∫ Á» ̺‹ÁΔ ‘ÀÕ √Ì ÂØ∫ Úº‚Δ
◊ºÒ ‘À ’∂ ‘ ’Ø¬Δ √ÓfiÁ≈ ‘À ’∂ ÍÀ√≈ ‘Δ ÷πÙΔ Á≈ √ØÓ≈ ‘ÀÕ ¡º‹ ’ºÒ ÍÀ√∂
Á∂ Í√≈ ’’∂ √≈‚Δ¡ª Ò≈Ò√≈Úª ÚΔ ÚËΔ¡≈ ‘ÈÕ ‘ ’Ø¬Δ ⁄≈‘∞≥Á≈ ‘À
’∂ ÓÀ˘ ÁπÈΔ¡ª ÁΔ¡ª √Ì √πº÷ √‘∞Òª «ÓÒ‰Õ ‘ ’Ø¬Δ ≈ÂØ ≈ ¡ÓΔ
‘؉≈ ⁄≈‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ Í ¡«‹‘≈ ‘Ø È‘Δ∫ √’Á≈Õ «¬√ Ò¬Δ ’¬Δ ÒØ’ «ÌzÙ‡
√Â∂ ¡Í‰≈¿∞∫Á∂ ‘È, Í ◊Ò ’≥Óª Á∂ ÈÂΔ‹∂ ‘Ó∂Ùª ◊Ò ‘Δ ‘∞≥Á∂
‘ÈÕ ‘Ó∂Ùª ‘º’ ¡Â∂ √º⁄ ÁΔ ’Ó≈¬Δ ÎÒ∑ÁΔ ‘ÀÕ ‹Á «¬È√≈È ÁΔ¡ª
Ò≈Ò√≈Úª Í»Δ¡ª È‘Δ∫ ‘∞≥ÁΔ¡ª ª ¿∞‘ ‡ÀÈÙÈ «Ú⁄ «‘≥Á≈ ‘ÀÕ «¬√
‰≈¡ ÌΔ «˜≥Á◊Δ «‹¿∞‰ È≈Ò ÓÈ∞º÷ «ÁÓ≈◊Δ ÂΩ Â∂ Íz∂Ù≈È ¡Â∂
√Δ’ ÂΩ Â∂ ’Ó‹Ø ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‚≈’‡ ’ØÒ ‹≈˙ ª ‚≈’‡ ’«‘≥Á≈
‘À «’ ‡ÀÈÙÈ ¤º‚Ø-Â∞√Δ∫ ÷πÙ «‘≈ ’ØÕ Í ¡«‹‘≈ ‘Ø È‘Δ∫ √’Á≈Õ
‡ÀÈÙÈ ¤∞‡ÁΔ È‘Δ∫ ¡Â∂ ÷πÙΔ ’Ø¬Δ Ï‹≈ «Ú⁄ «ÓÒ‰ Ú≈ÒΔ ⁄Δ‹ È‘Δ∫,
’∂ Ï‹≈ ◊¬∂ ¡Â∂ ÷πÙΔ ÷zΔÁ «Ò¡≈¬∂Õ ÍÀ√∂ È≈Ò ’∂ÚÒ √πº÷ª Á∂ √≈ËÈ
÷zΔÁ∂ ‹≈ √’Á∂ ‘È, Í √πº÷ È‘Δ∫Õ «¬√ Â∑ª ÷πÙΔ ÍÀ√∂ È≈Ò È‘Δ∫, √◊Ø∫
√≥Â∞Ù‡Δ È≈Ò ‘ÀÕ ’Ø¬Δ «¬È√≈È «¬√ È≈Ò ¡ÓΔ È‘Δ∫ ‘∞≥Á≈ ’∂ ¿∞√ ’ØÒ
«’ÂÈΔ ÁΩÒ ‘À, √◊Ø∫ ¡ÓΔΔ ¡Â∂ ÷πÙΔ «¬√ «Ú⁄ ‘À ’∂ ¿∞√ «Ú⁄ «’ÂÈΔ
√≥Â∞Ù‡Δ ‘ÀÕ ¿∞√ÁΔ¡ª Ò≈Ò√≈Úª «’ÂÈΔ¡ª ÿº‡ ‘ÈÕ «‹√ «¬È√≈È
ÁΔ¡ª «‹ÂÈΔ¡ª «‹¡≈Á≈ Ò≈Ò√≈Úª ‘؉◊Δ¡ª, ¿∞‘ ¿∞ÂÈ≈ ‘Δ ÿº‡
÷πÙ ¡Â∂ √≥Â∞Ù‡ ‘ØÚ∂◊≈Õ √π÷ª Á∂ √≈ËÈ ÓÈ ˘ ’≈ÎΔ √’»È «Á≥Á∂ ‘È,
Í √º⁄Δ ÷πÙΔ Á» ÁΔ ⁄Δ‹ ‘ÀÕ ÷πÙΔ È≈ ª ÍÀ√∂ È≈Ò ÷zΔÁΔ ‹≈‰ Ú≈ÒΔ
Ú√± ‘À, È≈ ‘Δ «¬‘ √≈˘ «’ËØ∫ Ï≈‘Ø∫ ÒºÌ‰Δ ‘ÀÕ ÷πÙΔ Ò¬Δ Ï≈‘
̇’‰≈ ΋»Ò ‹‘Δ ◊ºÒ ‘ÀÕ √º⁄Δ ÷πÙΔ Ò¬Δ √≈˘ ¡≈͉≈ √πÌ≈¡ ¡Â∂
¡≈Áª ÏÁÒ‰Δ¡ª ÍÀ‰◊Δ¡ªÕ ¡≈͉∂ ÁØ√ª «ÓºÂª È≈Ò √Ï≥Ë √π÷≈Ú∂∫
º÷‰∂ ÍÀ‰◊∂Õ √º⁄Δ ÷πÙΔ Á≈ ’Ø¬Δ ÓπºÒ È‘Δ∫Õ
cc
62 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
‚ ‚ ’∂ È≈ ‹Δ˙
ÌÀ ’≈‘» ’¿∞ Á∂ ȫ‘
È«‘ ÌÀ Ó≈È ¡≈È®
¡º‹ Ï‘∞Â∂ «¬È√≈È ‚ Á∂ √≈¬∂ ‘∂· ‹Δ¡ ‘∂ ‘ÈÕ ‚ «¬È√≈È ˘
ÿ∞‰ Úª◊ ÷≈¬Δ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ ‚ √≈‚∂ ¡≥ÁØ∫ ‘Δ ÍÀÁ≈ ‘∞≥Á≈ ‘À, ‹Ø Ë»∞≥¬∂∫ Á∂
Í‘≈Û ÁΔ Â∑ª ‘ÀÕ √Ú∂‡ Ó≈‚È Ë»≥¬∂ ˘ «¬’ «‹≥È È≈Ò Â∞ÒÈ≈ «Á≥Á≈ ‘À,
«‹‘Û≈ √≈‚∂ ¡≥ÁØ∫ ‘Δ ÍÀÁ≈ ‘∞≥Á≈ ‘À ¡Â∂ ¡≥ÁØ∫ ‘Δ ÷π≈’ ÒÀ ’∂ ÚËÁ≈
«‘≥Á≈ ‘ÀÕ
‚ È≈Ò ¡≈ÂÓ «ÚÙÚ≈√ ÷ÂÓ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ≈ª ÁΔ ÈΔ∫Á ¿∞μ‚
‹ªÁΔ ‘ÀÕ «ÁÈ Á≈ ⁄ÀÈ ◊∞¡≈⁄ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹ΔÚÈ ¡’≈¿∞» ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
«¬È√≈È √≈Δ ¿∞Ó ‚ ¡Â∂ «¬’Ò≈Í∂ Á≈ Ì≈ „ØØ∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞Ó Ì
√«‘«Ó¡≈ «‘≥Á≈ ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ ¿∞√ ˘ ⁄≥◊Δ È‘Δ∫ Ò◊ÁΔÕ ‚ Á≈ «‹≥È
√Á≈ fi͇Á≈ Ò◊Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‘ √Ó∂∫ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ÓΩ Á∂ È∂Û∂ √ÓfiÁ≈
‘ÀÕ ‘ ÂÎ ‘È∂≈ Ș ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ √Â≈ ̇’ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
̇«’¡≈ ‘Ø«¬¡≈ «¬È√≈È ’ÁΔ Ó≥˜Ò Â∂ È‘Δ∫ Í‘∞≥⁄Á≈Õ
¡√Δ∫ ‚Á∂ «’¿∞∫ ‘ª? «¬’ «Ú«Á¡≈ÊΔ ˘ Í≈√ ‘؉ ÁΔ «⁄≥Â≈ ‘ÀÕ
Í≈√ ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÈΩ’Δ ÁΔ «⁄≥Â≈ ‘ÀÕ «’√∂ ÁΔ ‹ÓΔÈ ‹≈«¬Á≈Á Á≈
fi◊Û≈ ‘ÀÕ ¿∞√˘ Óπ’ºÁÓ∂Ï≈‹Δ Á≈ ‚ ‘ÀÕ «’√∂ «ÏÓ≈ ˘ ¡≈Í‰Δ «√‘Â
ÁΔ «⁄≥Â≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú ‘ «¬È√≈È «’√∂ È≈ «’√∂ ¿∞Òfi‰ ˘ ÒÀ ’∂ «⁄≥Â≈
«Ú⁄ ‚∞º«Ï¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‘ «⁄‘∂ Â∂ «¬’ ˙ÍΔ Óπ√’≈‘‡ ‘ÀÕ ‘
’Ø¬Δ ¡≥ÁØ∫ ‘Δ ¡≥ÁØ∫ ¡≈Í‰Δ ‘Δ «’√∂ È≈ «’√∂ «⁄≥Â≈ «Ú⁄ ÿ∞Ò «‘≈
‘ÀÕ √ÓfiØ ’∂ ¡º‹ ‘ «¬È√≈È «¬’ Óπ÷Ω‡≈ ¡≈͉∂ «⁄‘∂ Â∂ Ò◊≈ ’∂
‹Δ¡ «‘≈ ‘ÀÕ «¬‘ ‘Δ ’≈È ‘À ’∂ Ï∂¡≥ Ë≥È ÁΩÒ ¡Â∂ √πº÷ √‘∞Òª
Á∂ ‘∞≥«Á¡ª ÚΔ «¬È√≈È Áπ÷Δ ‘ÀÕ
√≈‚∂ ’¬Δ ‚ «ÈÓ»Ò ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ¡√Δ∫ ’¬Δ ¡À√Δ¡ª ¡≈¿∞‰
Ú≈ÒΔ¡ª ÿ‡È≈Úª Ï≈∂ «⁄≥Â≈ ’ ’ ’∂ ‚Á∂ «‘≥Á∂ ‘ª, ‹Ø ’ÁΔ
Ú≈ÍÈΔ¡ª ‘Δ È‘Δ∫Õ ’¬Δ ÒØ’ È’ª ÂØ∫ ‚ ’∂ fi» ‘∂ ‘ÈÕ ⁄π≈√Δ
Òº÷ ‹»Èª Á≈ ‚ ¿∞È∑ª ˘ Úº„ Úº„ ÷≈¬Δ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
63 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
 «¬√∂ ‚ È≈Ò ¿∞‘ √Ø‘‰Δ ‹‘Δ ÓÈ∞º÷Δ «˜≥Á◊Δ ˘ «¬’ È’ ÁΔ
Â∑ª ‘≥„≈ ‘∂ ‘ÈÕ ÌÒ≈ √Ú◊ Ú◊Δ «˜≥Á◊Δ ˘ fi»·∂ ‚ ’≈È È’
«’¿∞∫ ω≈¬Δ¬∂Õ
«⁄≥Â≈ ˘ «⁄Â≈ √Ó≈È Áº«√¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ ’Ø¬Δ È‘Δ∫
Ï«⁄¡≈Õ «¬‘ ’«‘‰≈ √Ø÷≈ ‘À ’∂ √≈˘ «⁄≥Â≈ È‘Δ∫ ’ÈΔ ⁄≈‘ΔÁΔ, Í
¡«‹‘≈ ’È≈ Ï‘∞ ¡Ω÷≈ ‘ÀÕ «Î ÚΔ ‹∂ ¡√Δ∫ ’Ø«ÙÙ ’Δ¬∂ ª ¡≈͉∂
«ÈÓ»Ò ‚ª ˘ ’∞fi ‘ºÁ º’ Á» ’ √’Á∂ ‘ªÕ
Áπº÷ √πº÷ È∂ ª √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ¡≈¿∞‰≈ ‘Δ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ Áπº÷ª ÂØ∫
̺‹ È‘Δ∫ √’Á∂, «’¿∞∫«’ Áπº÷ √πº÷ √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ Á≈ ¡‡∞º‡ «‘º√≈ ‘ÈÕ
«Î ÚΔ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ √Ø⁄ ˘ ÏÁÒ ’∂ ¡Â∂ ¡≈͉∂ ÓÈ ˘ ’∞fi √Ófi≈ ’∂
«¬È∑ª ÁΔ ⁄Δ√ ˘ ’∞fi ÿ‡≈ √’Á∂ ‘ªÕ ’«‘≥Á∂ ‘È «’ ’Ø¬Δ ÚΔ ⁄Δ‹
⁄≥◊Δ ‹ª Ó≈ÛΔ È‘Δ∫ ‘∞≥ÁΔÕ ’∂ÚÒ √≈‚∂ Á∂÷‰ Á≈ ȘΔ¡≈ ‘Δ ¿∞√ ˘
⁄≥◊Δ ‹ª Ó≈ÛΔ Ï‰≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬Δ Áπº÷ Á≈ √Ï≥Ë Ï‘∞ ‘ºÁ º’
√≈‚Δ √Ø⁄‰Δ È≈Ò ‘ÀÕ ’¬Δ Ï≥Á∂ ‹∂ √Δ ˘ ‹≈ ‹‘Δ ÚΔ fiΔ‡ Òº◊
‹≈¬∂ ª ⁄Δ’ª Ó≈È Òº◊ ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ Á»‹∂ Í≈√∂ ’¬Δ ¡‹≈ÁΔ Á∂ ÍÚ≈È∂
Ϊ√Δ Á∂ º«√¡ª ˘ ÚΔ ‘º√ ‘º√ ’∂ ⁄π≥ÓÁ∂ ‘È ¡Â∂ Ú∑ÁΔ¡ª ◊ØÒΔ¡ª
¡º◊∂ ¤≈ÂΔ ‚≈‘ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª ’¬Δ ‹≈ «‹≥ÈΔ ÚΔ ◊ÓΔ È‘Δ
√‘≈ √’Á∂Õ Á»‹∂ Í≈√∂ ’¬Δ ºÂΔ¡ª ÂÚΔ¡ª Â∂ ÏÀ· ’∂ ÚΔ-Â∂≈ ’Δ¡≈
ÓΔ·≈ Ò≈◊∂-¿∞⁄≈Á∂ ‘ÈÕ «¬’ «ÁÈ ÓΩ ª √Ì ˘ ¡≈¿∞‰Δ ‘Δ ‘ÀÕ
«¬’ «¬È√≈È ¿∞Ó Ì ÓΩ ÂØ∫ ‚ ‚ ’∂ «‹¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂ ÓΩ ÂØ∫
Í«‘Òª ’¬Δ Ú≈Δ ÓÁ≈ ‘ÀÕ Á»‹≈ «¬È√≈È «√ ¿∞·≈ ’∂ «‹¿∞∫Á≈ ‘À
¡Â∂ ÓÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÚΔ ÒØ’ª Á∂ «ÁÒª Â∂ ≈‹ ’Á≈ ‘ÀÕ
’¬Δ ÒØ’ Óπ√ΔϪ «Ú⁄ «ÁÒ È‘Δ∫ ¤º‚Á∂Õ ¿∞‘ √≥’‡ ’≈Ò «Ú⁄
’∞fi ’ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡⁄≈È’ ’Ø¬Δ fiº‡’≈ ¿∞È∑ª Á∂ ÓÈ ˘ Òº◊Á≈ ‘ÀÕ
¿∞È∑ª ÁΔ¡ª √πºÂΔ¡ª ‘Ø¬Δ¡ª Ù’ÂΔ¡ª ‹≈◊ ¿∞·ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ¿∞È∑ª ÁΔ
ÁºÏΔ Íz«ÂÌ≈ √≈‘Ó‰∂ ¡≈ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ Á∂÷Á∂ ‘ª ’∂ ’Ò≈’≈ª È∂
√≥’‡’≈Ò «Ú⁄ ‘Δ ¡≈͉∂ Ù≈‘’≈ ω≈¬∂ ¡Â∂ ¿∞μÂÓ √≈«‘ «⁄¡≈Õ
¡ÀÚ∂∫ ¤Ø‡Δ ¤Ø‡Δ ◊ºÒ Â∂ ÿÏ≈¿∞‰≈ ‹ª ‚È≈ È‘Δ∫ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ È≈ ‘Δ ‘
√Ó∂∫ Á»√∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈͉∂ Áπº÷ª Á∂ ؉∂ Ø∫Á∂ «‘‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ’∂
ÎπºÒ ’≥‚∂ Â∂ ÚΔ Óπ√’≈¿∞∫Á≈ ‘À, ¿∞Ú∂∫ ◊Óª «Ú⁄ ÚΔ Óπ√’≈¿∞‰≈ «√º÷ØÕ
«Î ÚΔ ‹∂ ’Ø¬Δ ¡≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ Úº‚Δ Óπ√ΔÏ Â∞‘≈‚∂ ÂØ∫ È‘Δ∫ √ªÌΔ ‹ªÁΔ
ª ¡≈͉≈ ’Ø¬Δ ‘Ó≈˜ ‹» ω≈˙Õ «¬√ È≈Ò Â∞‘≈‚≈ ¡≈͉≈ ÓÈ
‘Ò’≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À ’∂ Â∞‘≈‚≈ ÁØ√ ‹ª ‘ÓÁÁ Â∞‘≈‚Δ
64 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
√Óº«√¡≈ Á≈ ‘ºÒ √Ω«÷¡ª ‘Δ ’º„ ’∂ Â∞‘≈˘ «⁄≥Â≈ «Ú⁄Ø∫ ¿∞Ì≈ Ò¬∂Õ
‹ÁØ∫ ’ÁΔ ÓÈ Â∂ ’Ø¬Δ «⁄≥Â≈ ‹ª ‰≈˙ Ó«‘√»√ ’Ø Âª ’∞fi Á∂ Ò¬Δ
¡≈Í‰Δ¡ª √≈Δ¡ª √Ø⁄ª ˘ «¬’ Í≈√∂ º÷ ’∂ ’Ø¬Δ ‘Ø ’≥Ó Ù∞» ’ Ò˙Õ
‡ÀÒΔÚΔ˜È Á∂÷ØÕ ’Ø¬Δ «’Â≈Ï ÍÛ∑ØÕ Ïº«⁄¡ª ÁΔ¡ª «’Ò’≈Δ¡ª √π‰ØÕ
«’√∂ Í≈’ «Ú⁄ ⁄Ò∂ ‹≈˙Õ «÷ÒÁ∂ ÎπºÒ Á∂÷ØÕ Í≥¤Δ¡ª Á≈ √≥◊Δ √π‰ØÕ
Â∞‘≈‚≈ ÓÈ ’∞fi ‘Ò’≈ ‘ØÚ∂◊≈ ¡Â∂ »‘ ˘ √’»È «ÓÒ∂◊≈Õ
¡√Δ∫ Î≈Ò± Á∂ ‚ ¤º‚ Á¬Δ¬∂ ª √≈‚∂ ¡ºË∂ Áπº÷ ¡≈Í∂ Á» ‘Ø
‹≈‰◊∂Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ «‹È∑ª ÿ‡È≈Úª ÂØ∫ ¡√Δ∫ ‚ ’∂ ‹Δ¡ ‘∂ ‘ª,
¿∞‘ ’ÁΔ Ú≈ÍÈ ‘Δ È≈Õ ‹∂ ÍzÓ≈ÂÓ≈ È∂ √≈˘ «˜≥Á◊Δ «ÁºÂΔ ‘À ª ¿∞‘
√≈˘ «¬È∑ª È≈Ò «È͇‰ Á≈ ÏºÒ ÚΔ Á∂Ú∂◊≈Õ √Óª ’ÁΔ È‘Δ∫ π’Á≈Õ
√≈∂ «ÁÈ «¬’Ø «‹‘∂ È‘Δ∫ «‘≥Á∂Õ ‹∂ √πº÷ Á∂ «ÁÈ È‘Δ∫ ‘∂ ª Áπº÷ Á∂
ÚΔ È‘Δ∫ «‘‰∂Õ ≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á «ÁÈ Á≈ «È’Ò‰≈ Ò≈‹ÓΔ ‘ÀÕ ‘È∂∂
ÂØ∫ Ï≈¡Á ⁄≈ȉ Á≈ Íz’≈Ù ‘؉≈ ‘Δ ‘ÀÕ
’¬Δ Ú≈Δ ¡√Δ∫ ¡≈Í ‘Δ ¡≈͉∂ Ó≈Û∂ ’≥Óª ÂØ∫ ‚Á∂ «‘≥Á∂ ‘ªÕ √≈‚∂
Ó≈Û∂ ’Ó ‘Δ «Ì¡≈È’ »Í «Ú⁄ √≈‚∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈¿∞∫Á∂ ¡Â∂ √≈˘ ‚≈¿∞∫Á∂
‘ÈÕ ¡√Δ∫ ¡≈͉∂ ’Óª ÂØ∫ ‚ ’∂ «’Ë∂ ̺‹ È‘Δ∫ √’Á∂Õ ’Ø¬Δ Í≈Í Ï∂Ù’
«’≥È≈ ÚΔ Ò∞’
º ’∂ «’¿∞∫ È≈ ’ΔÂ≈ ‹≈Ú∂, ¡≈͉∂ ¡≈Í ÂØ∫ ¤∞Í≈«¬¡≈ È‘Δ∫ ‹≈
√’Á≈Õ ’Ø¬Δ ◊Ò ’≥Ó ’È Ú∂Ò∂ ¡≈Í‰Δ ¡≈ÂÓ≈ ÁΔ ¡Ú≈˜ ˘ ‹»
√π‰ÕØ «‹√ ’≥Ó ˘ ’È Òº◊∂ Â∞‘≈˘ ‹≈Í∂ ’∂ Â∞‘≈‚Δ ¡≈ÂÓ≈ Â∂ ÏØfi∑ ÍÀ «‘≈
‘À, ¿∞‘ ’≥Ó ◊Ò ‘ÀÕ ¿∞‘ ’≥Ó ’ÁΔ È≈ ’ØÕ È‘Δ∫ Â∂ «¬‘ ÏØfi∑ ÚËÁ≈
‹≈Ú∂◊≈ ¡Â∂ «¬’ «ÁÈ Â∞‘≈‚∂ ÂØ∫ ⁄㮧 ’¡≈ È‘Δ∫ ‹≈Ú∂◊≈Õ
ؘ≈È≈ ’∞fi √Óª ¡≈͉∂ Ò¬Δ ‹» ’º„ØÕ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ «ÓÒØÕ
¡≈͉∂ ¡≈Í ÂØ∫ «Á‘≈ÛΔ Á∂ ’≥Óª Á≈ «‘√≈Ï Ó≥◊ØÕ «ÁÈ «Ú⁄ «’≥È∂ ⁄≥◊∂
’≥Ó ’ΔÂ∂ ‘È ¡Â∂ «’≥È∂ Ïπ∂? «’≥È∂ ÒØ’ª Á≈ «ÁÒ Áπ÷≈«¬¡≈ ‘À? ¡º◊∂
ÂØ∫ ¡«‹‘∂ ’≥Ó È≈ ’È Á≈ ¡≈͉∂ È≈Ò Ú≈«¬Á≈ ’ØÕ ‹∂ ‚ ÂØ∫ Óπ’Â
«‘‰≈ ‘À ª ¡≈͉≈ ’Ó «¬Ó≈ÈÁ≈Δ È≈Ò ’ØÕ «’√∂ Á≈ ‘º’ È≈
Ó≈ØÕ Á»√∂ Á≈ «ÁÒ È≈ Áπ÷≈˙Õ ◊ΔÏ ◊∞Ï∂, Áπº÷Δ¬∂ ¡Â∂ «ÏÓ≈ Á≈
ÌÒ≈ ’ØÕ ¡≈Í‰Δ ‘º’ ¡Â∂ √º⁄ ÁΔ ’Ó≈¬Δ Á≈ ’∞fi «‘º√≈ Áπº÷Δ¡ª Á∂
ÌÒ∂ Ò¬Δ Ò≈˙Õ ‘ºÊΔ∫ «’√∂ ÁΔ √∂Ú≈ ’ØÕ «¬√ È≈Ò Â∞‘≈‚Δ ¡≈ÂÓ≈ Â∂
’Ø¬Δ Ì≈ È‘Δ∫ ‘∂◊≈Õ ÓÈ «ÈÓÒ ‘ØÚ∂◊≈Õ ’Ø¬Δ ‚ Â∞‘≈˘ È‘Δ∫
÷≈Ú∂◊≈Õ ’Ø¬Δ ºÏ Â∞‘≈˘ ⁄π≈√Δ Òº÷ ‹»Èª «Ú⁄ È‘Δ∫ √πº‡∂◊≈Õ Â∞√Δ∫ √Á≈
Íz√≥È «⁄ºÂ ¡Â∂ ‘Ó∂Ùª ¡ÈßÁ ÁΔ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ ‘Ø◊∂Õ «¬‘ ‘Δ Â∞‘≈‚≈
√Ú◊ ‘ØÚ∂◊≈Õ
65 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

‹Δ˙ ª «¬√ Â∑ª ‹Δ˙
¿∞ÁÓ ’∂«Á¡≈ ‹Δ¿∞ ±≥
’Ó≈Ú«Á¡≈ √πº÷ Ì∞≥⁄®
‹ΔÚ ‹ÈÓ ÒÀ‰ È≈Ò «¬√ ËÂΔ Â∂ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂ ‹Á ¿∞√ÁΔ
ÓΩ ‘Ø ‹ªÁΔ ‘À ª ¿∞‘ «¬√ ËÂΔ ÂØ∫ π÷√ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹ÈÓ ÂØ∫ ÒÀ
’∂ ÓÈ Â’ Á≈ √Î ‘Δ «˜≥Á◊Δ ‘ÀÕ «¬‘ ◊ºÒ ͺ’Δ ‘À ’∂ «‹√È∂ ‹≥Ó‰≈
‘À, ¿∞√È∂ ÓÈ≈ ÚΔ ‘À, Ì≈Ú √≈‚Δ «˜≥Á◊Δ ÓΩ ÁΔ ¡Ó≈È ‘ÀÕ ’¬Δ
ÒØ’ ’«‘≥Á∂ ‘È ’∂ «¬√ ÁπÈΔ¡ª Â∂ «¬’ºÒ∂ ¡≈¬∂ ‘ª ¡Â∂ «¬’ºÒ∂ ‘Δ ‹≈‰≈
‘ÀÕ «¬‘ ◊ºÒ ª ·Δ’ ‘À ’∂ «¬’ºÒ∂ ¡≈¬∂ ‘ª ¡Â∂ «¬’ºÒ∂ ‘Δ ‹≈‰≈ ‘À,
Í ¡√Δ∫ «¬ºÊ∂ «‘‰≈ «¬’ºÒ∂ È‘Δ∫Õ ¡√Δ∫ «˜≥Á◊Δ Á≈ √Î √Ó≈‹ «Ú⁄
«Ú⁄Á∂ ‘ج∂ «ÏÂ≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ «¬‘ √Î √π‘≈¿∞‰≈ ω √’Á≈ ‘À, ‹∂ ¡√Δ∫
«˜≥Á◊Δ √ÒΔ’∂∂ È≈Ò ‹ΔÚΔ¬∂Õ ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄ ’ØÛª Ï≥Á∂ ÍÀÁ≈ ‘∞≥Á∂ ‘È
¡Â∂ ’ØÛª ‘Δ ÓÁ∂ ‘È, Í Ï‘∞ ÊØÛ∑∂ ‘È, «‹È∑ª ˘ «¬«Â‘≈√ Ô≈Á
º÷Á≈ ‘ÀÕ Ï≈’Δ ‘ج∂ ¡‰‘ج∂ «¬’ Ï≈Ï ‘Δ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ √Ó≈‹ «Ú⁄
«Ú⁄Á∂ √Ó∂∫ Â∞‘≈‚∂ ’≥Óª «Ú⁄Ø∫ Â∞‘≈‚Δ Ùı√Δ¡Â fiÒ’‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ¡≈Í‰Δ ÈÚ∂’ÒΔ Í«‘⁄≈‰ ω≈˙Õ ¡≈ÂÓ ÈΔ÷‰ ’’∂
’Ø¬Δ ÚΔ «Ú¡’ÂΔ ¡≈͉≈ «Ú’≈√ ’ √’Á≈ ‘ÀÕ ÓÈ∞º÷≈ ‹ΔÚÈ ¿∞μÂÓ
¡Â∂ ¡ÈÓØÒ ‘ÀÕ «¬√ ˘ ¡‹≈«¬¡ª È‘Δ∫ ◊∞¡¿∞‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ √Ì ÂØ∫
Í«‘ÒΔ ◊ºÒ ‘À «’ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ Í«‘⁄≈‰ØÕ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ Í«‘⁄≈‰
ÒÀ‰≈ ºÏ ˘ Í«‘⁄≈‰ ÒÀ‰ Á∂ Ï≈Ï ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ˘
ÒÀ¡-ÏºË ’’∂, ¡≈͉∂ ¿∞μ·‰ ÏÀ·‰, ÷≈‰ ÍΔ‰, «‘‰ √«‘‰ ¡Â∂
ÚÂ≈∂ «Ú⁄ ’∞fi √πË≈ ’’∂ ¡≈͉≈ ‹ΔÚÈ Ù≈ÈÁ≈ ω≈ √’Á∂ ‘ª
¡Â∂ ÁπÈΔ¡ª ˘ ¡Ò«ÚÁ≈ ’«‘‰ ÂØ∫ Í«‘Òª «˜≥Á◊Δ Á∂ √Î ˘ √π‘≈¿∞‰≈
ω≈ √’Á∂ ‘ªÕ
Ϻ⁄≈ ‹Á ’∞fi Úº‚≈ ‘∞≥Á≈ ‘À ª ¿∞‘ ÏØÒ‰≈ «√º÷Á≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú ÏØÒΔ
˘ «√º÷‰ Ò¬Δ ÓÈ∞º÷ ˘ ’ΔÏ ÁØ √≈Ò Ò◊Á∂ ‘ÈÕ Í ’Δ ÏØÒ‰≈ ‘À?
ÓÈ∞º÷ ’¬Δ Ú≈Δ √≈Δ ¿∞Ó È‘Δ∫ «√º÷ Í≈¿∞∫Á≈Õ ÏØÒΔ ‘∞≥ÁΔ ‘À ¡≈͉≈
66 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
¡≈Í Íz◊‡ ’È Ò¬ΔÕ ’¬Δ ÒØ’ Òº¤∂Á≈ ÏØÒΔ ÏØÒÁ∂ ‘È, ¡≈͉∂ ¡≈Í
˘ ¤∞Í≈¿∞‰ Ò¬ΔÕ ’¬Δ ÒØ’ Ï‘∞ ’ΩÛ≈ ÏØÒÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ Á»∞√∂ Á≈ ÓÈ
Áπ÷≈¿∞∫Á∂ ‘È ¡Â∂ È≈Ò ‘Δ È≈Ò ¡≈Í≈ ÚΔ √≈ÛÁ∂ ‘ÈÕ Á∂÷‰ √π‰È
Ú≈Ò∂ Â∂ ÚΔ Ïπ≈ ÍzÌ≈Ú Í≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
ÓÈ∞º÷ Á∂ Í«‘≈Ú∂ È≈Ò ‘Δ ¿∞√ÁΔ Í«‘⁄≈‰ ωÁΔ ‘ÀÕ ’ºÍÛ∂ ‘Ó∂Ùª
¿∞Ó ¡Â∂ ÓΩ√Ó ÓπÂ≈Ï’ Í≈˙Õ ’ºÍÛ∂ ‘∞≥Á∂ ‘È √Ø‘‰∂ Òº◊‰ Ò¬Δ, ◊ÓΔ
√ÁΔ ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬Δ ¡Â∂ ÂÈ „º’‰ Ò¬ΔÕ ’¬Δ ÒØ’ ’ºÍÛ∂ Í≈¿∞∫Á∂
‘È ÂÈ (Èß◊∂‹) «Á÷≈¿∞‰ Ò¬ΔÕ «¬√ Â∑ª «¬È√≈È ‘ؤ≈ Òº◊Á≈ ‘ÀÕ
ÿº‡ ÷≈˙Õ √≥Â∞«Ò ÌØ‹È ’ØÕ √≥√≈ «Ú⁄ ¿∞ÂÈ∂ ÒØ’ Ì∞º÷ È≈Ò È‘Δ∫
ÓÁ∂, «‹ÂÈ∂ ÒØ’ «‹¡≈Á≈ ÷≈‰ È≈Ò ÓÁ∂ ‘ÈÕ «‹¡≈Á≈ ÷≈‰ È≈Ò
Í∂‡ ÷≈Ï ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ Ò◊Ì◊ √≈Δ¡ª «ÏÓ≈Δ¡ª ‘Δ Í∂‡ ÂØ∫ ‘Δ Ù∞» ‘∞≥ÁΔ¡ª
‘ÈÕ
Á» √ ∂ Íz Â Δ «¬Ó≈ÈÁ≈ ‘Ø Õ ⁄Ø  Δ ⁄’≈Δ, ·º ◊ Δ, Ï∂ « ¬Ó≈ÈΔ,
«ÙÚÂ÷ØΔ ¡Â∂ Ì«Ù‡≈⁄≈ ÂØ∫ Ï⁄ØÕ ‘º’ ÁΔ ’Ó≈¬Δ ÷≈˙Õ Á√ª È‘∞≥¡ª
ÁΔ ’Ó≈¬Δ «‹¡≈Á≈ ÎÒ∑ÁΔ ‘ÀÕ ÓÈ ˘ ÙªÂΔ «Á≥ÁΔ ‘ÀÕ ‘∞√È, ‹∞¡≈ÈΔ,
ÁΩÒÂ, ÙΩ‘ ¡Â∂ Â≈’ Á≈ ’ÁΔ ÿ∞Ó≥‚ È≈ ’ØÕ «¬‘ ⁄Δ˜ª √«Ê
È‘Δ «‘‰ Ú≈ÒΔ¡ªÕ ¡≈Í‰Δ È∂’ ’Ó≈¬Δ Á≈ ’∞fi «‘º√≈ ◊ΔÏ ◊∞Ï∂,
¡Â∂ ‹»ÂÓ≥Áª Ò¬Δ ‹» º÷ØÕ ¡≈͉≈ ÁÁ ª √≈∂ ‘Δ Ó«‘√»√ ’Á∂
‘È, Á»«‹¡ª Á∂ ÁÁ ˘ ÚΔ Ó«‘√»√ ’ØÕ Â∞‘≈‚≈ ‘ºÊ ’∞fi ÒÀ‰ Ò¬Δ
È‘Δ∫ ¡º«‚¡≈ ‘؉≈ ⁄≈‘ΔÁ≈, √◊Ø∫ «’√∂ ˘ ’∞fi Á∂‰ Ò¬Δ fi∞«’¡≈ ‘؉≈
⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ
È«Ù¡ª ÂØ∫ Ï⁄ØÕ «¬‘ √Δ ˘ ◊≈Ò∑ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ Â∞‘≈‚Δ ’Ó≈¬Δ ˘
⁄º‡ ’ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ √Δ Â∂ «ÁÓ≈◊ Á≈ √≥Â∞ÒÈ «Ú◊≈ÛÁ∂ ‘ÈÕ Â∞√Δ∫
«ÈÙ≈È∂ ÂØ∫ ̇’ ‹ªÁ∂ ‘ØÕ Ì‡«’¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ÓÈ∞º÷ ’ÁΔ Ó≥˜Ò Â∂ È‘Δ∫
Í‘∞≥⁄Á≈Õ ÿ «Ú⁄ ’Ò∂Ù «‘≥Á≈ ‘ÀÕ «٫¡ª «Ú⁄ Â∂Û ¡≈ ‹ªÁΔ
‘ÀÕ Í«Ú≈ ‡∞º‡ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡≈ÁÓΔ È’≈≈ ‘Ø ’∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘Δ ÓΩÂ
Á∂ Ó»≥‘ «Ú⁄ ‹≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ √Óπ≥Á È∂ «¬ÂÈ∂ ¡≈ÁÓΔ È‘Δ∫ ‚ØÏ∂, «‹ÂÈ∂
Ù≈Ï È∂ ‚ØÏ∂ ‘ÈÕ ‘Ó∂Ùª ÓÈ ˘ ٪ «⁄ºÂ º÷ØÕ «Óº·≈ ÏØÒØÕ √ÒΔ’∂∂ È≈Ò
◊ºÒ Ï≈ ’ØÕ ◊ºÒ Ï≈ Á≈ √ÒΔ’≈ «˜≥Á◊Δ Á∂ √Î ˘ √π÷≈Úª ω≈¿∞∫Á≈
‘ÀÕ Á»√∂ ˘ ’∞fi ’«‘‰ ÂØ∫ Í«‘Òª, ¿∞√ÁΔ ◊ºÒ «Ë¡≈È È≈Ò √π‰ØÕ ¿∞√
È≈Ò È‹ «ÓÒ≈ ’∂ ◊ºÒ ’ØÕ ¿∞√ ÚºÒ Í»Δ ÂÚº‹Ø «Á˙Õ ¿∞√ ˘ Ȫ‘
67 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Ú≈⁄’ ‹ª ◊∞º√∂ Ú≈ÒΔ ◊ºÒ ’«‘‰ ÂØ∫ Íz‘∂‹ ’ØÕ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ Â∞‘≈‚≈
ÁØ ÍÒ Á≈ ◊∞º√≈, Â∞‘≈‚≈ √≈≈ Ì«Úº÷ «Ú◊≈Û ’∂ º÷ Á∂Ú∂Õ ¡≈͉∂
¡≈Í «Ú⁄ √«‘‰ Ù’ÂΔ º÷ØÕ ‹ÒÁΔ ¿∞μÂ∂«‹Â È≈ ‘ØÚØÕ Á«¬¡≈ È≈Ò
ÁπÙ‡Â≈ ÷ÂÓ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ √«‘‹ È≈Ò ◊ºÒ ’ØÕ «˜≥Á◊Δ Á∂ πfi∂«Ú¡ª «Ú⁄Ø∫
’∞fi √Óª ¡≈͉∂ ÌÀ‰ Ì≈Úª, «ÙÂ∂Á≈ª ¡Â∂ ÁØ√ª Ò¬Δ ÚΔ º÷ØÕ ¿∞È∑ª
È≈Ò Â∞‘≈‚∂ √π÷≈Ú∂∫ √Ï≥Ë Â∞‘≈‚Δ «˜≥Á◊Δ Á∂ √Î ˘ ¡ÈßÁ Á≈«¬’
ω≈¿∞‰ Ò¬Δ √‘≈¬Δ ‘؉◊∂Õ
ºÏ «Ú⁄ ÙË≈ ‹» º÷ØÕ ¡≈͉≈ «ÈÂÈ∂Ó «Í¡≈ ¡Â∂ ÙªÂΔ È≈Ò
’ØÕ ºÏ È≈Ò «¬È√≈È Á≈ √Ï≥Ë ¡≥Á (¡≈«Ӓ) Á≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ¡≈͉∂
Ë≈«Ó’ «Ú⁄≈ «’√∂ Á»√∂ Â∂ È≈ ÊØÍØÕ «’√∂ Á»√∂ Á∂ Ë≈«Ó’ «ÚÙÚ≈√
˘ ·∂√ È≈ Í‘∞≥⁄≈˙Õ ËÓ Á≈ ¡Ê ‘À ¡√»ÒÕºÏ ’Ø¬Δ «Á÷≈Ú∂ ÁΔ ⁄Δ‹
È‘Δ∫Õ ºÏ ’Ø¬Δ ÏΩÒ≈ È‘Δ∫ «’ ‹Ø Â∞√Δ∫ ¿∞μ⁄≈ ÏØÒ ’∂ ¡≈Í‰Δ ¡Ú≈˜ ¿∞√
Â’ Í‘∞≥⁄≈ Ò˙◊∂ ‹ª ¿∞√ Â∂ «‹¡≈Á≈ ÍzÌ≈Ú Í≈ Ò˙◊∂Õ «‹√ ’≥Ó È≈Ò
Á»√∂ Â≥◊ ‘؉, ¡À√≈ ’≥Ó È≈ ’ØÕ ºÏ È∂ √≈˘ «¬ºÊ∂ ’Ó ’È Ò¬Δ
Ì∂«‹¡≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬Δ ‘Ó∂Ùª ’Ó «Ê¿∞Δ «Ú⁄ «ÚÙÚ≈√ º÷ØÕ «¬√ È≈Ò
Â∞‘≈‚Δ ÷πÙ‘≈ÒΔ ¡≈Ú∂◊Δ, È≈Ò ‘Δ Â∞‘≈‚Δ¡ª ’¬Δ √Óº«√¡≈Úª ‘ºÒ
‘؉◊Δ¡ªÕ Â∞‘≈‚Δ ’ΩÓ ¡Â∂ Â∞‘≈‚≈ ÓπÒ’ ÷πÙ‘≈Ò ‘ØÚ∂◊≈Õ Â∞√Δ∫ ¡≈͉∂
ÓÈ∞º÷ ‘؉ Á≈ √ϻ Á∂ √’Ø◊∂Õ
«˜≥Á◊Δ ÁΔ ÷πÙ‘≈ÒΔ Ò¬Δ ÍÀ√∂ ¡Â∂ √ÎÒÂ≈ Á≈ Ï‘∞ ӑºÂÚ ‘ÀÕ
ÍÀ√∂ ¡Â∂ √ÎÒÂ≈ Ò¬Δ «ÁzÛ∑ «¬≈Á∂, «¬Ó≈ÈÁ≈Δ ¡Â∂ «Ó‘È ÁΔ ÒØÛ
‘ÀÕ ‘Ó∂Ùª ¡≈Ù≈Ú≈ÁΔ Ï‰ØÕ ‹∂ ’ÁΔ ¡≈͉∂ ’≥Ó «Ú⁄ ¡√ÎÒ ÚΔ ‘Ø ‹≈˙
ª ÿÏ≈¿∞ È≈Õ ¡√ÎÒÂ≈ ‘Δ √ÎÒÂ≈ ÁΔ ÍΩÛΔ ‘ÀÕ «Î ÂØ∫ ÔÂÈ ’Ø
«¬’ «ÁÈ Â∞√Δ∫ ‹» √ÎÒ ‘ØÚØ◊∂Õ √ÎÒÂ≈ Á≈ ÓπºÒ Â≈È≈ Í∂À∫Á≈ ‘ÀÕ
÷«¡ª ÂØ∫ È≈ ‚ØÕ «˜≥Á◊Δ ÷«¡ª È≈ˇ ÷∂‚‰ Á≈ ‘Δ È≈Ó ‘ÀÕ
ÏπÒßÁΔ¡ª ˘ ¤»‘‰ Ú≈Ò∂ ’ÁΔ ÓΩ ÂØ∫ È‘Δ∫ ‚Á∂Õ ¡º‹ º’ ‹Ø ÚΔ
«Ú¡’ÂΔ Ó‘≈È Ï‰∂ ‘È √Ì Áπ÷ º ª Óπ√ΔϪ Á≈ Óπ’≈ÏÒ≈ ’’∂ ‘Δ Ó‘≈È
ω∂ ‘ÈÕ «‹È∑ª ÒØ’ª ÁΔ «˜≥Á◊Δ √≈˘ Ï‘∞ ’≈ÓÔ≈Ï «Á√ÁΔ ‘À ‹∂
ÏΔ’Δ È≈Ò ¿∞È∑ª ÁΔ «˜≥Á◊Δ ÿØ÷Δ¬∂ ª ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À «’ ¿∞È∑ª ÁΔ
«˜≥Á◊Δ √Ì ÂØ∫ ÚË ‘≈Á«√¡ª ÌÍ» √ΔÕ ’ÁÓ ’ÁÓ Â∂ ¿∞È∑ª ˘ ÒØ’ª
ÁΔ «ÚØËÂ≈ ¡Â∂ ¡È∂’ª π’≈Ú‡ª Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’È≈ «Í¡≈Õ «¬È∑ª
√Ì π’≈Ú‡ª ˘ Í≈ ’’∂ ‘Δ ¿∞‘ √ÎÒÂ≈ Á∂ Óπ’≈Ó Â∂ Í‘∞≥⁄∂Õ
68 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
«˜≥Á◊Δ ‘≈Á«√¡ª È≈Ò ÌÍ» ‘ÀÕ «¬√˘ ‘Ω√Ò∂ È≈Ò ‘Δ ’º«‡¡≈
‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ‘Ω√Ò∂ È≈Ò ¡≈ÂÓ «ÚÙÚ≈√ ÚËÁ≈ ‘ÀÕ «È‹ÏÒ ÚËÁ≈ ‘ÀÕ
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ √≈≈ ’∞fi √≈‚Δ «¬º¤≈ ÓπÂ≈Ï’ ‘Δ È‘Δ∫ Ú≈ÍÁ≈Õ ¡√Δ∫
√Ø⁄Á∂ ’∞fi ‘ª ¡Â∂ ‘∞≥Á≈ ’∞fi ‘Ø ‘Δ ‘ÀÕ ‹Á √≈‚Δ Ó‹Δ ÂØ∫ ¿∞Ò‡ ’جΔ
◊ºÒ ‘∞≥ÁΔ ‘À ª ¡√Δ∫ ÿÏ≈ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ Áπº÷Δ ‘∞≥Á∂ ‘ªÕ «ÁÒ ¤º‚ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ
Í «˜≥Á◊Δ π’‰ Á≈ È≈Ó È‘Δ∫Õ π«’¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Í≈‰Δ ÚΔ ÏÁÏ» Ó≈È
Òº◊ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ⁄Ò‰≈ ‘Δ «˜≥Á◊Δ ‘ÀÕ ‘Ω√Ò∂ È≈Ò ‘Δ √ÁÓ∂ ˘ ÏÁ≈ÙÂ
’ΔÂ≈ ‹≈ √’Á≈ ‘À ¡Â∂ ¡◊∂ Úˉ Ò¬Δ Ù’ÂΔ ‹∞‡≈¬Δ ‹≈ √’ÁΔ ‘ÀÕ
√Ó∂∫ ˘ ¡‹≈«¬¡≈ È≈ ◊∞Ú≈¿∞Õ «Ú‘Ò∂ «‘‰≈ «¬’ √≈Í ‘ÀÕ Ï≥Á∂
˘ ‘ √Ó∂∫ «’z¡≈-ÙΔÒ «‘‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À ÚÂΔ∫Á∂ ÒØ‘∂ ˘ ‹≥◊≈Ò È‘Δ∫
Ò◊Á≈Õ «¬√∂ Â∑ª ’≥Ó «Ú⁄ πºfi∂ ‘ج∂ «Ú¡’ÂΔ ˘ «ÏÓ≈Δ¡ª È‘Δ∫
Í’ÛÁΔ¡ªÕ ¿∞È∑ª ’ØÒ «ÏÓ≈ ‘؉ Ò¬Δ √Óª ‘Δ È‘Δ∫ ‘∞≥Á≈Õ ¡«‹‘∂ ÒØ’
Íz√≥È Â∂ ÒßÏΔ ¿∞Ó ÌØ◊Á∂ ‘ÈÕ «Ú‘Ò∂ Ï≥Á∂ ‹ÒÁΔ «ÏÓ≈ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ
¡≈Ó ÂØ Â∂ Á∂«÷¡≈ «◊¡≈ ‘À ’∂ ‹Á Ï≥Á≈ ÈΩ’Δ ÂØ∫ √∂Ú≈ Óπ’ ‘∞≥Á≈ ‘À
ª ¿∞√ ’ØÒ ’≥Ó ÿ‡ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª «Ú⁄Ø∫ «‹‘Û∂ Ï≥Á∂ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ
˘ «’√∂ ¡Ê Ò≈ ÒÀ∫Á∂ ‘È ¿∞È∑ª ÁΔ «˜≥Á◊Δ ¡ÈßÁÓ¬Δ ¡Â∂ Â≥Áπ√Â
«‘≥ÁΔ ‘ÀÕ Á»‹∂ Ï≥Á∂ ‹Ø «¬’ ÁÓ «Ú‘Ò∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È ¿∞∂‘ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘
¡‰◊Ø«Ò¡≈ Ó«‘√»√ ’Á∂ ‘È ¡Â∂ «‚ÍÀÙÈ Á≈ «Ù’≈ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
¿∞È∑ª ˘ ’¬Δ Ó≈» «ÏÓ≈Δ¡ª ÿ∂ ÒÀ∫ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ¿∞‘ ‹ÒÁΔ ‘Δ «¬√
≥◊Ò∂ √≥√≈ ˘ ¡Ò«ÚÁ≈ ’«‘ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ √≥Â∞Ù‡ ‘ØÕ ¡À∫Ú∂ ·ß‚∂ ÁπË ˘ λ’ª È≈ Ó≈ØÕ √≈Δ
¿∞Ó ¡≈Í‰Δ¡ª ÊπÛª ¡Â∂ Áπº÷ª Á∂ Ω‰∂ ‘Δ È≈ Ø∫Á∂ ‘ØÕ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘
’ÁΔ ¡Ì≈◊≈ ‹ª ÏÁ«’√Ó È≈ √ÓfiØÕ ‹Ø ’∞fi ‘À ¿∞√Â∂ √Ï ’Ø ¡Â∂
¡º◊Ø∫ ÷»Ù‘≈ÒΔ ÁΔ Íz≈ÍÂΔ Ò¬Δ «Ó‘È ’ØÕ «Ó‘È ’ÁΔ ¡‹≈¬Δ È‘Δ∫
‹ªÁΔÕ Ï∂Ù’ Â∞‘≈‚Δ È˜ ¡≥Ï Â∂ ‘ØÚ∂ Í ÍÀ Â∞‘≈‚∂ ËÂΔ Â∂ Ó‹Ï»ÂΔ
È≈Ò «‡’∂ ‘؉∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘È
ÁπÈΔ¡ª ˘ ’∞fi ’’∂ «Á÷≈˙Õ ’∂ÚÒ «¬º¤≈ ’È È≈Ò ‘Δ ’جΔ
’≥Ó È‘Δ∫ ‘Ø ‹ªÁ≈Õ ÁπÈΔ¡ª ÎØ’Δ¡ª ÎÛª «Ú⁄ Ô’ΔÈ È‘Δ∫ º÷ÁΔÕ ¡º‹
’ºÒ √≈«¬≥√ Á≈ ‹Ó≈È≈ ‘ÀÕ ÁπÈΔ¡ª Íº÷ «Ú⁄ Ô’ΔÈ º÷ÁΔ ‘ÀÕ ¡≈͉Δ
Ó≥˜Ò ¡≈Í «ÓÊØÕ ¡≈͉∂ √Â∂ ¡≈Í Ï‰≈˙Õ ¿∞μ·Ø «‘Ó≥ ’ØÕ √ÎÒÂ≈
ÁΔ ⁄≈ÏΔ Â∞‘≈‚∂ Í≈√ ‘ÀÕ ¡≈Í‰Δ √πºÂΔ «’√Ó Á∂ Â≈Ò∂ ÷ØÒ∑ØÕ «¬‘ Â≈Ò∂
69 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
¿∞ÁÓ ¡Â∂ «Ó‘È È≈Ò ‘Δ ÷πÒ∑‰∂ ‘ÈÕ Â∞√Δ∫ ÏπÒßÁΔ¡ª ¤»‘ √’Á∂ ‘ØÕ
Â∞√Δ∫ ÓπÙ’Ò ÂØ∫ ÓπÙ’Ò ¡Â∂ Ó‘≈È ÂØ∫ Ó‘≈È ’≥Ó ’ √’Á∂ ‘ØÕ «Î
«„Ò ’≈‘ÁΔÕ ’Ø¬Δ Ó‘∞ ’„≈¿∞‰ ÁΔ ÒØÛ È‘Δ∫Õ √ÎÒÂ≈ Â∞‘≈˘
¿∞‚Δ’ ‘Δ ‘ÀÕ ÒØ’ª ÁΔ ÌΔÛ «Ú⁄ ◊∞≥Ó È≈ ‘Ø ‹≈ÚØÕ «˜≥Á◊Δ ÓΩ ÁΔ ‘È∂Δ¡ª ≈ª Á∂ Ù≈‘ √Ú≈
«¬Ó≈È ‘ÀÕ ‹Δ˙ ª «¬√ Â∑ª ‹Δ˙ ’∂ «˜≥Á◊Δ ˘ ¡Ò«ÚÁ≈ ’«‘‰
ÂØ∫ Í«‘Òª ’∞fi ¡À√∂ ’≥Ó ’ ‹≈˙ ’∂ ¡≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ¡ª ÍΔÛΔ¡ª Â∞‘≈˘ √»≈ √Ø Í«‘⁄≈ÈΔ¡À ‹Ø ÒÀ ÁΔÈ «’ ‘∂Â∞®
√Á≈ Ô≈Á º÷‰ ¡Â∂ Â∞‘≈‚∂ «Á÷≈¬∂ √Â∂ Â∂ ⁄Ò‰ «Ú⁄ Î÷ Ó«‘√»√ Íπ‹≈ Íπ‹≈ ’º‡ ÓÀ ’Ï‘» È≈ ¤≈‚∂ ÷∂Â∞®
’È Âª ‘Δ Â∞‘≈‚Δ «˜≥Á◊Δ √ÎÒ ‘ÀÕ
«¬È√≈È ’¬Δ Ú≈Δ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ¡≈͉∂ √≈ÊΔ¡ª È≈ÒØ∫
«¬’ºÒ≈ ÍÀ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ ’∞fi ¡√»Ò ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ¡≈͉∂ «ÈÚ∂’Ò∂ «Ú⁄≈
cc
‘∞≥Á∂ ‘È ‹ª ‘Ò≈ ‘Δ ’∞fi ¡«‹‘∂ ‘∞≥Á∂ ‘È, «‹È∑ª ’’∂ ¿∞√˘ ¡≈͉Δ
¡Òº◊ Í«‘⁄≈‰ º÷‰Δ ÍÀ∫ÁΔ ‘ÀÕ ¡Òº◊ ÊÒº◊ ÍÀ‰ È≈Ò ¿∞√˘ ¡≈͉∂
√≈ÊΔ¡ª Á≈ «ÚØË ÚΔ fiºÒ‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «¬’ºÒ∂ «‘‰ È≈Ò ¡≈Í«‰¡ª
ÂØ∫ «Í¡≈ ÚΔ È‘Δ∫ «ÓÒÁ≈Õ ÏÛ≈ Áπº÷ ‘∞≥Á≈ ‘À, ‹Á «ÁÒ Á∂ «ÙÂ∂ ‡∞º‡Á∂
‘ÈÕ Ò◊≈Â≈ «¬’ ‰≈¡ «Ú⁄Ø∫ ◊∞‹‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «¬’ºÒ∂ «‘ ◊¬∂
ÒØ’ª ˘ ¡≈Í‰Δ ¡≈ÂÓ≈ Â∂ «¬’ ÍΔÛ ‘≥≥„≈¿∞‰Δ ÍÀ∫ÁΔ ‘ÀÕ «¬√ ÍΔÛ Á≈
Ï‘∞ Ì≈ ‘∞Á ≥ ≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Ò¬Δ ¡≈Ó «¬È√≈È «¬’ºÒ≈ È‘Δ∫ «‘‰≈ ⁄≈‘∞Á
≥ ≈Õ
«¬’ºÒ≈ Ï≥Á≈ √≈Δ ÁπÈΔ¡ª ÂØ∫ ¡Òº◊ ÊÒº◊ ‘Ø ’∂ «‘ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡≥Á
‘Δ ¡≥Á ¿∞√˘ «¬‘ ÿ∞‰ ÷≈¬Δ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «’√∂ ’≥Ó «Ú⁄ ‹Δ¡ È‘Δ∫
Òº◊Á≈Õ ‹Ø ÚΔ ’≥Ó ’Á≈ ‘À, ¿∞‘ ·Δ’ È‘Δ∫ ‘∞≥Á≈Õ ¡≈ÂÓ ‘º«Â¡≈ ’È
˘ ‹Δ¡ ’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ Ï≈’Δ √Ó≈‹ È≈ÒØ∫ ‡∞º‡≈ ‘Ø«¬¡≈
Ó«‘√»√ ’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‘Ó∂Ùª ‚ Á∂ Í¤≈Ú∂∫ «Ú⁄ «‹¿∞∫Á≈ ‘À ¡Â∂
¡≈Í‰Δ «√‘ «Ú◊≈Û ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
’¬Δ Ú≈Δ Â∞√Δ ’Ø¬Δ ÈÚª ’≥Ó ’Á∂ ‘ØÕ ÈÚΔ∫ ⁄Δ‹ ω≈¿∞∫Á∂ ‘ØÕ
’Ø¬Δ ÈÚª «Ú⁄≈ ‹ª «√˪ Í∂Ù ’Á∂ ‘Ø ‹ª ’Ø¬Δ ÈÚª √Â≈ ÷Ø‹Á∂
‘Ø, ‹Ø Á»√«¡ª È∞≥ Í√≥Á È‘Δ∫ ¡≈¿∞∫Á≈Õ ÒØ’ Â∞‘≈‚≈ «ÚØË ’Á∂ ‘ÈÕ
¿∞‘ Â∞‘≈˘ ¡≈͉≈ «Ú⁄≈ ¤º‚‰ Ò¬Δ ’«‘≥Á∂ ‘ÈÕ Â∞√Δ È‘Δ∫ Ó≥ÈÁ∂Õ
ÒØ’ Â∞‘≈‚≈ √≈Ê ¤º‚ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Â∞√Δ «¬’ºÒ∂ «‘ ‹ªÁ∂ ‘ØÕ
«¬√∂ Â∑ª ’¬Δ Ú≈Δ ‘Ò≈ ¡À√∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È ’∂ Â∞√Δ ¡≈͉∂
√≈ÊΔ¡ª È≈ÒØ∫ ¡Òº◊ ÊÒº◊ ‘Ø ’∂ «‘ ‹ªÁ∂ ‘ØÕ «‹Ú∂∫ «’√∂ «¬Ó«Â‘≈È
«Ú⁄Ø∫ ¯∂Ò∑ ‘Ø ‹≈‰≈Õ ’Ø¬Δ ¡À’√Δ‚À∫‡ ‘Ø ‹≈‰≈Õ ‹ª ’Ø¬Δ «Ì¡≈È’ «ÏÓ≈Δ
70 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø 71 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Òº◊ ‹≈‰≈Õ Â∞√Δ∫ √Ø⁄Á∂ ‘Ø ’∂ Ï≈’Δ ÁπÈΔ¡ª Â∂ ‘º√ÁΔ ÷∂‚ÁΔ Í¬Δ ‘À,
«Î «¬‘ Óπ√ΔÏ Â∞‘≈‚∂ «¬’º«Ò¡ª ¿∞μÂ∂ ‘Δ «’¿∞∫ ¡≈¬Δ ‘À? Â∞√Δ ¡≈͉∂
¡≈Í ˘ ÏÁÈ√ΔÏ √Ófi‰ Òº◊ ÍÀ∫Á∂ ‘ØÕ
’¬Δ Ú≈Δ Â∞√Δ «’√∂ «‡’‡ «÷Û’Δ ¡º◊∂ ’Â≈ «Ú⁄ ÷Û∂ ‘∞≥Á∂ ‘ØÕ
‹Á Â∞‘≈‚≈ ÈßÏ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À ª «÷Û’Δ Ï≥Á ‘Ø ‹ªÁΔ ‘ÀÕ Â∞‘≈˘ ¡Î√Ø√
‘∞≥Á≈ ‘À ’∂ Â∞‘≈‚≈ ÈßÏ ¡≈¿∞‰ ¿∞μÂ∂ ‘Δ ¡«‹‘≈ «’¿∞∫ ‘Ø«¬¡≈ ‘À? «¬√∂
Â∑ª «¬È√≈È ’¬Δ ‘Ø ’≈Ȫ ’’∂ ÚΔ √Ó≈‹ «Ú⁄ «¬’ºÒ≈ «‘ ‹ªÁ≈
‘À, «‹Ú∂∫ √≈Δ ¿∞Ó «Ú¡≈‘ È≈ ’Ú≈¿∞‰≈, Ï∂¬ΔÓ≈ÈΔ, «ÙÚÂ÷ØΔ ¡Â∂
fi»· È≈Ò √ÓfiΩÂ≈ È≈ ’È≈Õ Á»√∂ È≈Ò ÓÂÌ∂Á ÚΔ «¬È√≈È ˘ ¡Òº◊
ÊÒº◊ ’ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ ¡º‹ Á≈ ÓÈ∞º÷ √Ó«√¡≈Úª È≈Ò «ÿ«¡≈ ‘Ø«¬¡≈
‘ÀÕ «¬È∑ª √Óº«√¡≈Ú≈ Á∂ √Ω÷∂ ‘ºÒ È‘Δ «È’ÒÁ∂Õ ‘ ÓÈ∞º÷ ˘ ’Ø¬Δ È≈
’Ø¬Δ «⁄≥Â≈ ÷≈¬Δ ‹≈ ‘Δ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬Δ ÁπÈΔ¡ª ÁΔ ÌΔÛ «Ú⁄ «¬È√≈È
¡≈͉∂ ¡≈Í «Ú⁄ «¬’ºÒ≈ ‘ÀÕ ‹Á ¡«‹‘∂ ÓÈ∞º÷ ˘ ’Ø¬Δ √‘≈≈ È‘Δ∫
«ÓÒÁ≈ ª ¿∞√ÁΔ ≈ª ÁΔ ÈΔ∫Á ¡Â∂ «ÁÈ Á≈ ⁄ÀÈ ¿∞μ‚ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¿∞√Á≈ Ó≈È«√’ ‰≈¿∞ ÚË ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡«‹‘∂ ÓΩ’∂ Â∂ «’√∂ ˘ ‘Ó≈‹
ω≈ ’∂ √Óº«√¡≈ √πÒfi≈¿∞‰ ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’ÈΔ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ ‹∂ ’Ø¬Δ Â∞‘≈‚∂
È≈Ò «ÁÒ „≈‘∞‰ ÁΔ ‹ª ¡≈Í‰Δ «⁄≥Â≈ ÁΔ ◊ºÒ ’∂ ª ¿∞√˘ √‘≈≈
¡Â∂ ‘Ω√Ò≈ Á∂ ’∂ «⁄≥Â≈ Óπ’ ’ØÕ ¿∞√˘ Áº√Ø ’∂ ¿∞‘ ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄
«¬’ºÒ≈ È‘Δ∫ ‘Ø ÚΔ ÒØ’ ‘È, ‹Ø ¡«‹‘Δ¡ª ‘Δ √ºÓ«√¡≈Úª È≈Ò ‹»fi
‘∂ ‘ÈÕ
«¬’ºÒ∂ ÍÀ‰ √Ó∂∫ ÒØ’ Â∞‘≈‚Δ Ó‹Ï»Δ ˘ √ÓfiÁ∂ ‘ج∂ ÚΔ ‹≈‰ Ïπºfi
’∂ ¿∞√Á≈ «‹’ ’Á∂ ‘È, ¿∞ÍØ∫ ‘ÓÁÁΔ «Á÷≈¿∞∫Á∂ ‘È, Í «Ú⁄Ø∫
÷πÙ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘∂ ÒØ’ Â∞‘≈‚∂ ˜÷Óª Â∂ ÈÓ’ «¤Û’Á∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘∂
ÒØ’ ’ÁΔ ÚΔ Â∞‘≈‚∂ ÚÎ≈Á≈ È‘Δ∫Õ «¬È∑ª ÂØ∫ Ï⁄‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ
’¬Δ Ú≈Δ ¡√Δ∫ ¤Ø‡Δ ‹‘Δ ◊ºÒØ∫ ¡ÀÚ∂∫ ‘Δ ‚ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ Ï≈¡Á
«Ú⁄ «¬‘ ‚ «ÈÓ»Ò √≈Ï ‘∞≥Á∂ ‘È, «‹Ú∂∫ ’ÁΔ «’√∂ Í≥«‚ È∂
Ì«Úº÷Ï≈‰Δ ’ «ÁºÂΔ ’∂ ÎÒ≈‰Δ ÂΔ’ ˘ ÁπÈΔ¡ª ¿∞μºÂ∂ ÍÒØ ¡≈
‹≈Ú∂◊ΔÕ √≈Δ ÁπÈΔ¡ª ◊’ ‘Ø ‹≈Ú∂◊ΔÕ ’¬Δ ÒØ’ ¡«‹‘∂ ‚ È≈Ò
¡ÀÚ∂∫ ‘Δ √πº’Á∂ «‘≥Á∂ ‘ÈÕ ‹Á ¿∞‘ ÂΔ’ √π÷Δ∫ √ªÁΔ ÏΔ ‹ªÁΔ ‘À ª
ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À ’∂ √≈‚≈ ‚ «’ÂÈ≈ «ÈÓ»Ò √ΔÕ √Ø ¡ÀÚ∂∫ Î≈Ò± Á≈ ÚΔ
72 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
È‘Δ∫ ‚È≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ ‹∂ ÓΩ ¡≈¿∞‰Δ ‘À ª ¿∞‘ ¡‡ºÒ ‘À, ¿∞√ ˘ ’جΔ
È‘Δ∫ ‡≈Ò √’Á≈Õ ‚ÍØ’ ÒØ’ ÓÈ ÂØ∫ ‚Á∂ ‘È, Í ¿∞‘ ÓΩ ÂØ∫
Í«‘Òª ‘‹≈ Ú≈Δ ÓÁ∂ ‘ÈÕ
«¬’ºÒ∂ ÍÀ‰ √Ó∂∫ ÿÏ≈¿∞‰≈ È‘Δ∫ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ Óπ√ΔÏ ÿÏ≈¿∞‰ È≈Ò
Á» È‘Δ∫ ‘∞≥ÁΔÕ «¬√ ˘ ‘Ω√Ò∂ È≈Ò ‘Δ È«‹º·‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «¬«Â‘≈√
◊∞¡≈‘ ‘À ’∂ ‹Á «√’≥Á ÁΔ¡ª ÎΩ‹ª Ó≈Ø Ó≈ ’ÁΔ¡ª ¡≈ ‘Δ¡ª
√È Âª √≈∂ «‘≥Áπ√Â≈È «Ú⁄ ’Ø¬Δ ÚΔ ¿∞√Á≈ Óπ’≈ÏÒ≈ ’È Á≈ ‘Ω√Ò≈
È‘Δ∫ √Δ ’Á≈Õ «√’≥Á È≈Ò ÒØ‘≈ ÒÀ‰ Ú≈Ò≈ «¬’ºÒ≈ ÍØ√ ‘Δ √ΔÕ
¡≥ÏΔ Ú◊∂ ◊∞¡ª„Δ ≈‹∂ ÚΔ ÍØ√ Á≈ √≈Ê Á∂‰ ÁΔ Êª «√’≥Á ÁΔ
¬ΔÈ Ó≥È ◊¬∂Õ ÍØ√ È∂ «¬’ºÒ∂ ‘Δ «√’≥Á È≈Ò Óπ’≈ÏÒ≈ ’ΔÂ≈Õ Ï∂Ùº’
‰Ì±ÓΔ «Ú⁄ ‘≈ «◊¡≈, Í ÁπÙÓ‰ ÁΔ ¬ΔÈ È‘Δ∫ Ó≥ÈΔÕ Ô∞ºË «Ú⁄
‘≈È Ú≈Ò∂ ÒØ’ ÚΔ ÿº‡ √»ÏΔ È‘Δ∫ ‘∞≥Á∂Õ ¡º‹ ÍØ√ Á≈ È≈Ó √≈∂
Ì≈ «Ú⁄ Î÷ È≈Ò «Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √Óª √Á≈ «¬’Ø «‹‘≈ È‘Δ∫
«‘≥Á≈Õ «˜≥Á◊Δ «È≥Â ⁄ÒÁΔ «‘≥ÁΔ ‘ÀÕ ’ºÒ Á∂ Ï≈◊Δ ¡º‹ Á∂ ‘ΔØ ‘Ø
«ÈÏÛÁ∂ ‘È, «‹Ú∂∫ Ù‘ΔÁ Ì◊ «√≥ÿ, ⁄≥Á Ù∂÷ ¡‹≈Á ¡Â∂ Ò≈Ò≈
Ò≈‹Í ≈¬∂ ¡≈«ÁÕ
√º⁄ Ï‘∞ ’ΩÛ≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ √º⁄ ’«‘‰ ÁΔ ¡Â∂ √º⁄ √π‰È ÁΔ ÁÒ∂Δ
‘Ø‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ √º⁄ Á≈ ÂΔ fi»«·¡ª ¡Â∂ Í÷≥‚Δ¡ª Á∂ √ΔÈ∂ «Ú⁄ «√ºË≈
Úº‹Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ «¬√ Ú≈ ˘ ÏÁ≈Ù ȑΔ∫ ’ √’Á∂Õ ¿∞‘ √º⁄ √π‰È≈
È‘Δ∫ ⁄≈‘∞≥Á∂Õ «¬√ Ò¬Δ √º⁄ ÏØÒ‰ Ú≈Ò∂ Á≈ «√ ’ÒÓ ’ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈
‘ÀÕ ‹∞◊ª ‹∞◊ª ÂØ∫ √º⁄ ÏØÒ‰ Ú≈«Ò¡ª ˘ √»ÒΔ Â∂ ⁄Û∑È≈ «Í¡≈ ‘ÀÕ ¬Δ√≈
Ó√Δ‘, ÓÈ√» ¡Â∂ ◊∞» ¡‹È Á∂Ú ‹Δ «¬√ ÁΔ¡ª Íº÷ «Ó√≈Òª
‘ÈÕ √π’≈ ˘ ÚΔ ¡≈͉∂ √º⁄ ÷≈Â ‘Δ ‹«‘ Á≈ «Í¡≈Ò≈ ÍΔ‰≈
«Í¡≈Õ
Ó‘≈È ’≥Óª ÂØ∫ ’ÁΔ È‘Δ∫ ‚È≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ ‘º’ ¡Â∂ √º⁄ ¿∞μÂ∂ Í«‘≈
Á∂‰ Ú≈Ò∂ ÒØ’ Ï‘∞ ӑ≈È ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ Ô∞º◊-ÍπÙ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª Á≈
⁄«ºÂ Ï‘∞ ¿∞μ⁄≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‘Ó∂Ùª √º⁄≈¬Δ Â∂ «‡’∂ «‘≥Á∂ ‘È,
Ï∂Ù’ «¬√ Ò¬Δ ¿∞È∑ª ˘ ¡≈͉≈ «√ ÚΔ «’¿∞∫ È≈ ’‡Ú≈¿∞‰≈ ÍÚ∂Õ
¿∞‘ ¡√»Òª Â∂ Í«‘≈ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ Áπ«ÏË≈ «Ú⁄ È‘Δ∫ Î√Á∂Õ Ï∂Ù’
¿∞‘ ¡≈Í ‘È∂∂ «Ú⁄ ⁄ÒÁ∂ ‘È, Í ¿∞È∑ª ˘ ¡≈Í‰Δ Ó≥˜Ò √ÍÙ‡
«Á√ÁΔ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ÒØ’ª Ò¬Δ ⁄≈‰È ÓπÈ≈∂ Á≈ ’≥Ó «Á≥Á∂
73 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
‘ÈÕ ¡«‹‘∂ ÒØ’ ‘È∂Δ¡ª ≈ª Á∂ √Ø‘‰∂ Ù≈‘ √Ú≈ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘
√º⁄≈¬Δ Á∂ √Â∂ Â∂ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ Ú≈ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ «’√∂ Á»√∂ Á≈
¡≈√≈ È‘Δ∫ º’Á∂Õ ¿∞‘ «¬’º«Ò¡ª ‘Δ Ó‘≈È ’≥Ó ’Á∂ ‘È, «‹√ ÂØ∫
¡≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ È√Ò «‘È∞Ó≈¬Δ ÒÀ∫ÁΔ ‘ÀÕ
‹≈ÒÓ ¡Ω≥◊‹∂Ï ‹Á ÂÒÚ≈ Á∂ ‹Ø È≈Ò «‘≥Á»¡ª ˘ ‹ÏÁ√ÂΔ
Óπ√ÒÓ≈È Ï‰≈ «‘≈ √Δ Âª «‘≥Á» ’ΩÓ ÷≈Â ’∞Ï≈ÈΔ Á∂‰ Ú≈Ò∂ «¬’ºÒ∂
◊∞» Â∂◊ Ï‘≈Áπ ‹Δ ‘Δ √ÈÕ «’≥È∂ ’Ó≈Ò ÁΔ ◊ºÒ ‘À ’∂ ¡À‚∂ ‹≈ÒÓ
≈‹∂ Á≈ ≈‹ ‘ØÚ∂ ª «¬’ «¬’ºÒ≈ «¬È√≈È ¿∞√Á≈ ‹∞ÒÓ Ø’‰ ÁΔ
ÁÒ∂Δ ’∂Õ «¬«Â‘≈√ «Ú⁄ ¡À√Δ ’Ø¬Δ «Ó√≈Ò È‘Δ∫ «ÓÒÁΔ ’∂ ’Ø¬Δ ÓÈ∞º÷
’≈ÂÒ ’ØÒ ’ÂÒ ‘؉ Ò¬Δ ¡≈Í ⁄Ò ’∂ ‹≈Ú∂Õ ‘Ø Á∂÷Ø, √zΔ ◊∞π Â∂◊
Ï‘≈Áπ ‹Δ ÁΔ Ù‘ΔÁΔ ÂØ∫ Ï≈¡Á √≈∂ «‘≥Á» ‚ ’∂ «¬ºË ¿∞μË «÷√’
◊¬∂, «‹È∑ª Ò¬Δ ◊∞» ‹Δ È∂ ’∞Ï≈ÈΔ ’ΔÂΔ √ΔÕ Òº÷Δ Ù≈‘ Ú‰‹≈≈
«¬’ºÒ≈ ‘Δ «È«¡≈ √Δ, ‹Ø ¡À‚∂ Í«‘∂ «Ú⁄Ø∫ ◊∞π √≈«‘Ï Á≈ √Δ
Ï⁄≈ ’∂ ÒÀ «◊¡≈Õ «Î ËÛ Á∂ √√’≈ Ò¬Δ ¡≈͉∂ Ì∂ Ì≈¬∂ √≈∂ ÿ
˘ ¡º◊ Ò≈ «ÁºÂΔÕ «¬‘ «¬’ºÒ∂ ¡≈ÁÓΔ ÁΔ Í»Δ ‘’»Ó ˘ Ú≥◊≈ √ΔÕ
¿∞μË Ì≈¬Δ ‹ÀÂ≈ ÚΔ «¬’ºÒ≈ ‘Δ ◊∞π» √≈«‘Ï Á≈ √Δ√ ÒÀ Â∞«¡≈Õ ¿∞‘
Ó≥˜Ò≈ Ó≈Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ◊∞» √≈«‘Ï Á≈ √Δ√ ÒÀ ’∂ ’ΔÂÍπ √≈«‘Ï Íπº‹≈
¡Â∂ ◊∞π ◊Ø«Ï≥Á «√≥ÿ ‹Δ ˘ ÏÛ∂ «Í¡≈ ¡Â∂ «Ú≈◊ È≈Ò ◊∞» Â∂◊
Ï‘≈Á» ‹Δ Á≈ √Δ√ √Ω∫«Í¡≈Õ Êª ʪ ‘’»Ó Á∂ √÷ È≈’∂ Òº◊∂ ‘ج∂
√ÈÕ ¿∞√È∂ «¬’ºÒ∂ È∂ ‘Δ «¬ÂÈ≈ Úº‚≈ ’≈È≈Ó≈ ’ «Á÷≈«¬¡≈Õ ¿∞√È∂
¡≈Í‰Δ ‹≈È ÁΔ ÍÚ≈‘ È‘Δ∫ ’ΔÂΔ ¡Â∂ ◊∞» √≈«‘Ï Á∂ √Δ√ ÁΔ Ï∂¡ÁÏΔ
È‘Δ∫ ‘؉ «ÁºÂΔÕ «¬‘ √Δ «¬’ºÒ∂ «Ú¡’ÂΔ Á≈ «’zÙÓ≈Õ √Ø ‹∂ ’ÁΔ ‘º’
¡Â∂ √º⁄ ÷≈«Â «¬’º«Ò¡ª «‘‰≈ ÚΔ ÍÀ ‹≈Ú∂ ª «’√∂ ÂØ∫ È≈ ‚ØÕ
Â∞√Δ ¡À√≈ «’zÙÓ≈ ’ ‹≈ÚØ◊∂ ’∂ «‘≥ÁΔ ÁπÈΔ¡ª º’ Â∞‘≈‚≈ È≈Ó ‘∂◊≈Õ
cc
74 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
√π÷
º ¡Â∂ ÍÀ√≈
ÍÀ√∂ È≈Ò «’Â≈Ï ÷zΔÁΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘À, Í «Úº«Á¡≈ È‘Δ∫Õ
ÍÀ√∂ È≈Ò ÁÚ≈¬Δ ÷zΔÁΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘À, Í Â≥Áπ√ÂΔ È‘Δ∫Õ
ÍÀ√∂ È≈Ò √πº÷ª Á∂ √≈ËÈ ÷zΔÁ∂ ‹≈ √’Á∂ ‘È, Í √πº÷ È‘Δ∫Õ
ÍÀ√∂ È≈Ò ’∞≥‚ÒΔ Ï‰Ú≈¬Δ ‹≈ √’ÁΔ ‘À Í «’√Ó ȑΔ∫Õ
’Ò-Ô∞º◊ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¡º‹ º’ ÓÈ∞º÷ È∂ Ï‘∞ ¿∞∫ÈÂΔ ’ΔÂΔ ‘ÀÕÓÈ∞º÷
È∂ √πº÷ Á∂ Ï‘∞ √≈ËÈ ÍÀÁ≈ ’ Ò¬∂ ‘ÈÕ¡º‹ ÓÈ∞º÷ ’ØÒ «‘‰ Ò¬Δ
√π≥Á Ó’≈È ‘È ¡Â∂ √Ú≈Δ Ò¬Δ √’»‡, ’≈ª, ¡Â∂ ‘Ú≈¬Δ ‹‘≈‹
‘ÈÕ ÓÈ Íz⁄≈Ú∂ Ò¬Δ «√È∂Ó≈, ‡ÀÒΔÚΔ‹È ¡Â∂ ‘Ø ’¬Δ √≈ËÈ ‘ÈÕ
‘ ÷∂Â «Ú⁄ ÓÈ∞º÷ È∂ Ï∂-«¬≥‘≈ Âº’Δ ’ΔÂΔ ‘ÀÕ ‡ÀÒΔλÈ, ÓΩÏ≈«¬Ò
¡Â∂ ‘Ø ’¬Δ ⁄Δ‹ª «¬‹≈Á ’ΔÂΔ¡ª ‘ÈÕ «¬È∑ª √πº÷ Á∂ √≈ËȪ ˘ Á∂÷’∂
ÓÈ∞º÷ Á≈ ¡≈͉≈ ÓÈ ÚΔ Á≥◊ «‘ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÓÈ∞º÷ È∂ ¡≥Ïª ˘ ¤»‘
«Ò¡≈ ‘À ¡Â∂ Íz«’ÂΔ Á∂ ’¬Δ ◊∞ºfi∂ Ì∂Áª ˘ ¿∞‹≈◊ ’ΔÂ≈ ‘À, Í √Ø⁄‰≈
«¬‘ ‘À ’∂ «¬È∑ª √≈Δ¡ª √πº÷ √‘»Òª Á∂ Ï≈Ú‹»Á ÚΔ ÓÈ∞º÷ ¡√Ò «Ú⁄
√π÷Δ ‘Ø √«’¡≈ ‘À? ‹∂ ¡√Δ∫ «Èͺ÷ ‘Ø ’∂ «¬√ ÁΔ ÍÛÂ≈Ò ’Δ¬∂ ª
¿∞μÂ Ȫ‘ «Ú⁄ ‘Δ ‘ÀÕ ¡√Δ∫ Áπ«È¡≈ÚΔ ’≈„ª Á∂ È≈Ò È≈Ò ¡Ï≈ÁΔ
«Ú⁄ ÚΔ Ï‘∞ ¿∞ÈÂΔ ’ΔÂΔ ‘ÀÕ Ì≈ ÁΔ ¡Ï≈ÁΔ AIDG «Ú⁄ CE
’ØÛ √ΔÕ ‘∞‰ «¬√ «Ú⁄Ø∫ Í≈«’√Â≈È ¡Â∂ Ï≥◊Ò≈Á∂Ù «È’Ò‰ Á∂
Ï≈Ú‹»Á ÚΔ Ì≈ ÁΔ ¡Ï≈ÁΔ A@@ ’ØÛ ÂØ∫ ’ÁØ∫ ÁΔ ÚË ⁄πº’Δ ‘ÀÕ
‘ ÂÎ ÌΔÛ ‘Δ ÌΔÛ ‘ÀÕ «Î ÚΔ ‘ «¬È√≈È ¡≈͉∂ ¡≈Í «Ú⁄
«¬º’Ò≈ ‘ÀÕ ¿∞√˘ ¡È∂’ª √Óº«√¡≈Úª Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’È≈ ÍÀ «‘≈ ‘ÀÕ
’∞’Ù∂Â Á∂ ÓÀÁ≈È Á≈ ¿∞‘ ¡‹∞È ‘ÀÕ
Ô∞ºË Á∂ ÓÀÁ≈È «Ú⁄ √’∂ «ÙÂ∂Á≈ª ˘ √≈‘Ó‰∂ Á∂÷ ’∂ «¬’ Ú≈Δ
ª ¡‹∞È Á≈ ÓÈ ‚ØÒ «◊¡≈ √ΔÕ ¿∞√ È∂ ‘«Ê¡≈ √πº‡ «ÁºÂ∂ √ÈÕ
¡ÀÈ ¿∞√ √Ó∂∫ Ì◊Ú≈È «’zÙÈ È∂ ¡‹∞È ˘ ◊ΔÂ≈ Á≈ ¿∞ÍÁ∂Ù Á∂ ’∂
¿∞Ì≈«¡≈ √Δ «¬√∂ Â∑ª ¡º‹ Á≈ ÓÈ∞÷º ÚΔ ’∞’Ù∂Â Á∂ ÓÀÁ≈È Á≈ «¬’ºÒ≈
ÔØË≈ ‘ÀÕ ¿∞√˘ ‹» ‘À «’√∂ «’zÙÈ ÁΔ, ‹Ø ¿∞√ ˘ ¿∞Ì≈ √’∂Õ Í
75 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
«’zÙÈ ’Ø¬Δ «ÓÒÁ≈ È‘Δ∫Õ ‘ «¬È√≈È ˘ ¡≈Í‰Δ ÓΩÂ∂ ¡≈Í ‘Δ ÓÈ≈
ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ¡≈Í‰Δ ‹≥◊ ¡≈Í ‘Δ ÒÛ‰Δ ÍÀ∫ÁΔ ‘ÀÕ √»‹ Ø‹ Ù≈Ó ˘ ʺ’
’∂ ͺ¤Ó «Ú⁄ ‚∞ºÏÁ≈ ‘À ¡Â∂ √Ú∂∂ ÈÚΔ∫ ¡≈√ È≈Ò Í»Ï «Ú⁄Ø∫ ⁄Û∑Á≈
‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ÓÈ∞º÷ Ø‹ √Óº«√¡≈Úª Á∂ ÂΔª Á≈ «Ú«È¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ≈Â
˘ «Ï√Â «Ú⁄ ¡≈ ÍÀ∫Á≈ ‘À ¡Â∂ √Ú∂∂ «Î ÈÚΔ∫ ¡≈√ È≈Ò ’≥Ó Ù∞»
’Á≈ ‘ÀÕ
ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄ ’Ø¬Δ ÓÈ∞º÷ ¡À√≈ È‘Δ∫, «‹√ ˘ ’Ø¬Δ √Óº«√¡≈ È‘Δ∫Õ
¤Ø‡∂ Ϻ«⁄¡ª ÂØ∫ ÒÀ ’∂ Ï‹∞◊ª Â’ ‘ «¬’ ÁΔ¡ª ¡≈Í‰Δ¡ª ¡≈Í‰Δ¡ª
√Óº«√¡≈Úª ‘ÈÕ ‘ «¬’ ˘ ¡≈͉∂ ¡≈͉∂ ÂΩ Â∂ «¬È∑ª √Óº«√¡≈Úª
È≈Ò «È͇‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «¬‘ √Óº«√¡≈Úª ‘ΩÒΔ ‘ΩÒΔ ‡À∫ÙÈ ‹ª «‚ÍÀÙÈ
Á≈ »Í Ë≈ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ‹∂ «‚ÍÀÙÈ ÚË ‹≈Ú∂ ª «¬È√≈È ÓÈØ-Ø◊Δ ‘Ø
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’¬Δ Ú≈Δ «‹¡≈Á≈ ‡À∫ÙÈ ¡≈ÂÓ ‘º«Â¡≈ Á≈ ÚΔ ’≈È Ï‰ÁΔ
‘ÀÕ ‘ ÓÈ∞º÷ ‡À∫ÙÈ «Ú⁄ «‹¿∞ «‘≈ ‘ÀÕ ¡º«Ë˙∞∫ «‹¡≈Á≈ «ÏÓ≈Δ¡ª ‡À∫ÙÈ
‹ª «‚ÍÀÙÈ ’≈È ‘ÈÕ ‚≈’‡ Í≈√ ‹≈˙∞ ª ¿∞‘ ’«‘≥Á≈ ‘À-TÂ∞√Δ
«‹¡≈Á≈ √Ø«⁄¡≈ È≈ ’ØÕ ¡≈Í‰Δ ‡À∫ÙÈ ÿ‡≈˙Õ ÷πÙ «‘‰ ÁΔ ’Ø«ÙÙ
’ØÕU Í «¬‘ «’√∂ Á∂ Úº√ È‘Δ∫Õ ‹∂ «’√∂ Á∂ ’«‘‰ È≈Ò ‘Δ «¬È√≈È
÷πÙ «‘ √’Á≈, ª √≈Δ ÁπÈΔ¡ª ‘Δ ÷πÙ ‘Ø ‹ªÁΔÕ
¡º‹ ÁΔ ◊∞≥fiÒÁ≈ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ √Óº«√¡≈Úª ÚΔ ◊∞≥fiÒÁ≈ ‘Δ ‘ÈÕ
«¬È∑ª ◊∞≥fiÒª Á∂ ’¬Δ ’≈È ‘È, «‹Ú∂∫ Ï∂π‹◊≈Δ, «ÏÓ≈Δ, Óπ’ºÁÓ≈,
ÿ «Ú⁄ ’Ò∂Ù, ÍÀ√∂ ÁΔ ’ÓΔ, ÁÎÂ ‹ª π‹◊≈ ÁΔ ‡À∫ÙÈ, √’≈Δ
’≥Óª ÁΔ ÷º‹Ò ÷π¡≈Δ, ¡ΩÒ≈Á Á≈ ⁄≥◊Δ È≈ «È’Ò‰≈, «’√∂ «ÙÂ∂Á≈
‹ª √º’∂ √Ï≥ËΔ Á≈ √π÷Δ È≈ ‘؉≈ ¡≈«ÁÕ ‹∂ ’Ø¬Δ ÒÛ’Δ √Ω‘∂ ÿ «Ú⁄
√π÷Δ È‘Δ∫ ª ¿∞√Á∂ Óª «Í˙ ÚΔ Áπ÷Δ ‘؉◊∂Õ «¬√∂ Â∑ª ‘Ø ÚΔ ’¬Δ
’≈È ‘È, «‹È∑ª ˘ «Ï¡≈È È‘Δ∫ ’ΔÂ≈ ‹≈ √’Á≈, «’¿∞∫«’ «‹√ ÂÈ
Ò≈◊∂ √Ø¬Δ ‹≈‰∂Õ
√Óº«√¡≈Úª ÓΩ‡∂ ÂΩ Â∂ ÁØ Íz’≈ ÁΔ¡ª ‘∞≥ÁΔ¡ª ‘ÈÕ «¬’ √Δ’
¡Â∂ Á»‹Δ¡ª Ó≈È«√’Õ ‹∂ √Δ’ Áπº÷ Ï‘∞ÂΔ Á∂ ⁄ºÒ∂ ª ¿∞‘ ÚΔ
Ó≈È«√’ ‘Ø «ÈÏÛÁ≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª √Óº«√¡≈Úª ˘ ¡º◊∂ ÁØ Ì≈◊ª «Ú⁄ Ú≥«‚¡≈
‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ¡√Ê≈¬Δ ¡Â∂ √Ê≈¬ΔÕ ¡√Ê≈¬Δ √Óº«√¡≈Úª ¿∞‘ ‘È,
«‹È∑ª Á≈ È≈Ò È≈Ò (Ì≈Ú ÊØÛ∑∂ √Ó∂∫ «Ú⁄) ‘ºÒ «È’Ò ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫
Ï∂π‹◊≈ ˘ ‹∂ π‹◊≈ «ÓÒ ‹≈Ú∂ ª ¿∞√ÁΔ √Óº«√¡≈ ‘ºÒ ‘Ø ‹ªÁΔ
76 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
‘ÀÕ Á»‹∂ Í≈√∂ ‹∂ ’Ø¬Δ ◊∞≥◊≈ Ϻ⁄≈ ‘À ª ¿∞√ÁΔ √Óº«√¡≈ √Ê≈¬Δ ‘ÀÕ √Ê≈¬Δ
√Óº«√¡≈ Á≈ ‘ºÒ ’¬Δ Ú≈Δ √≈Δ ¿∞Ó È‘Δ∫ «È’ÒÁ≈, ¿∞‘ «˜≥Á◊Δ
È≈Ò ‘Δ ÷ÂÓ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ
√≈‚∂ Áπº÷-√πº÷ «Ú⁄ ÍÀ√∂ Á≈ ÚΔ «¬’ ¡«‘Ó ØÒ ‘ÀÕ ÍÀ√∂ È≈Ò ¡√Δ∫
«˜≥Á◊Δ ÁΔ¡ª Ï‘∞ √Óº«√¡≈Úª ‘ºÒ ’ √’Á∂ ‘ªÕ ’¬Δ ÒØ’ ª ÍÀ√∂
˘ «¬√ ÁπÈΔ¡ª Á≈ ºÏ Ó≥ÈÁ∂ ‘ÈÕ «’¿∞∫«’ ÍÀ√∂ È≈Ò ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ¡ª
ÊπÛ∑ª Í»Δ¡ª ’ √’Á∂ ‘ªÕ ¡≈͉∂ √πº÷ª Á∂ √Ó≈È ÷zΔÁ √’Á∂ ‘ª, Í
√≈˘ Ô≈Á º÷‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À ’∂ ÍÀ√∂ È≈Ò ’∂ÚÒ √πº÷ª Á≈ √Ó≈È ‘Δ
÷zΔ«Á¡≈ ‹≈ √’Á≈ ‘À, √πº÷ È‘Δ∫Õ ÍÀ√∂ È≈Ò ’∞≥‚ÒΔ Ï‰Ú≈¬Δ ‹≈ √’ÁΔ
‘À Í «’√Ó ȑΔ∫Õ ÍÀ√∂ È≈Ò «’Â≈Ï ÷zΔÁΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘À, Í «Úº«Á¡≈
È‘Δ∫Õ ÍÀ√∂ È≈Ò Áπ¡≈¬Δ ÷zΔÁΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘À, Í Â≥Áπ√ÂΔ È‘Δ∫Õ √◊Ø∫
ÚË∂∂ ÍÀ√≈ ‘؉ È≈Ò ’¬Δ Ú≈Δ ÈÚΔ¡ª √Óº«√¡≈Úª ÚΔ ÷ÛΔ¡ª ‘Ø
‹ªÁΔ¡ª ‘ÈÕ ’¬Δ Ú≈Δ ÓÈ «Ú⁄ ‘≥’≈ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ï≥Á≈ Á»‹∂ ˘
Ï≥Á≈ ‘Δ È‘Δ∫ √ÓfiÁ≈Õ Ï≥Á≈ ¡≈Í«‰¡ª ÂØ∫ ‡∞º‡ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ⁄Ó«⁄¡ª ÁΔ
ÌÓ≈ ‘Ø ‹ªÁΔ ‘À Í ÚÎ≈Á≈Δ ÿº‡ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ ÚË∂∂ ÍÀ√∂ ’’∂ ’¬Δ
Ú≈Δ ¡≈͉∂ ÚΔ ÁπÙÓ‰ ω ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÍÀ√∂ ÷≈Â Ì≈ Ì≈ «¬’ Á»√∂
Á∂ ÷»È Á∂ «Í¡≈√∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÍπºÂ «Í˙ ˘ ’∞fi È‘Δ∫ √ÓfiÁ∂Õ ÍÀ√≈
«˜≥Á◊Δ Á≈ ◊∞‹≈È ‘ÀÕ ÍÀ√≈ √≈‚∂ «‹¿∞‰ Ò¬Δ ‹»Δ ‘ÀÕ Í ¡√Δ∫ ’∂ÚÒ
ÍÀ√∂ Ò¬Δ ‘Δ È‘Δ∫ «‹¿∞∫Á∂Õ ÍÀ√∂ ÂØ∫ ¿∞Í ÚΔ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ Ï‘∞ ⁄Δ‹ª
‘È, ‹Ø √≈‚∂ ÂÈ, ÓÈ ¡Â∂ ¡≈ÂÓ≈ ÁΔ «ÂzÍÂΔ Õ
ÍÀ√≈ ¿∞‘ ‘Δ Â∞‘≈‚≈ ‘À, «‹√ ˘ Â∞√Δ ¡≈͉∂ Â∂ ÷⁄ ’’∂ √πº÷
Ó≈‰ √’ØÕ ‹» ÂØ∫ «‹¡≈Á≈ ÍÀ√≈ ⁄≈‘∂ ÏÀ∫’ «Ú⁄ «Í¡≈ ‘ØÚ∂ ‹ª ‹ÓΔÈ
«Ú⁄ Áº«Ï¡≈ ‘ØÚ∂, «Óº‡Δ ‘Δ ‘ÀÕ ’¬Δ Ú≈Δ ¡√Δ∫ Á»«‹¡ª Á≈ ‘º’ Ó≈ ’∂
‹ª ◊ΔϪ Á≈ ÷»È ⁄»√ ’∂ ÍÀ√≈ «¬’º·≈ ’Á∂ ‘ª, Í «¬‘ ÍÀ√≈ √≈‚∂
ÓÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬ºÊ∂ ‘Δ «‘ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ⁄≈‘∂ «¬’ Òº÷ ‘ØÚ∂, ⁄≈‘∂ Á√ Òº÷,
«¬’ √Ó≈È ‘À:
TÍ≈ͪ Ï≈fi‘∞ ‘ØÚÀ È≈‘Δ,
Óπ«¬¡ª √≈«Ê È ‹≈¬ΔU
(◊∞π» È≈È’)
77 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
 √Ú≈Ò «¬‘ ‘À ’∂ ‘ «’√∂ ÁΔ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ √Óº«√¡≈Úª ‘Δ
√Óº«√¡≈Úª ‘È, ª «¬È∑ª ˘ È«‹º«·¡≈ «’Ú∂∫ ‹≈Ú∂? √Óº«√¡≈Úª ’ÁΔ
÷ÂÓ È‘Δ∫ ‘∞≥ÁΔ¡ªÕ«¬‘ ’∂ÚÒ »Í ÏÁÒÁΔ¡ª ‘ÈÕ «¬’ √Óº«√¡≈ ÷ÂÓ
‘∞≥ÁΔ ‘À ª Á»√Δ ¿∞· ÷ÛΔ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ «’√∂ «Ú«Á¡≈ÊΔ Ò¬Δ
«¬Ó«Â‘≈È Í≈√ ’È≈ «¬’ √Óº«√¡≈ ‘ÀÕ «¬Ó«Â‘≈È Í≈√ ’ «Ò¡≈
ª ÈΩ’Δ ÁΔ √Óº«√¡≈ ÍÀÁ≈ ‘Ø ◊¬ΔÕ √Ø √Óº«√¡≈ ÷ÂÓ È‘Δ∫ ‘جΔ, ¿∞√È∂
’∂ÚÒ »Í ‘Δ ÏÁ«Ò¡≈ ‘ÀÕ «¬È∑ª √Óº«√¡≈Úª ÂØ∫ Ó»≥‘ ÚΔ È‘Δ∫ Î∂«¡≈
‹≈ √’Á≈Õ È≈ ‘Δ ÷πÁ’∞ÙΔ «’√∂ √Óº«√¡≈ Á≈ ‘ºÒ ‘À-Ó ’ ÌΔ ⁄ÀÈ
È≈ Í≈«¬¡≈ ÂØ∫ ’‘ª ‹≈¬∂∫◊∂Õ «’√∂ Á»√∂ È∂ √≈‚Δ √Óº«√¡≈ Á≈ ‘ºÒ ’È
È‘Δ∫ ¡≈¿∞‰≈Õ √≈˘ ¡≈Í‰Δ ÒÛ≈¬Δ ¡≈Í ‘Δ ÒÛÈΔ ÍÚ∂◊ΔÕ ÿØÛ∂ ˘
‘Ò‡ ÁΔ ·º’ ·º’ «Ú⁄ ‘Δ Í≈‰Δ ÍΔ‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ È‘Δ∫ Â∂ «Í¡≈√≈ Ó∂◊≈Õ
’Ï»Â Á∂ ¡º÷ª Ï≥Á ’È È≈Ò «ÏºÒΔ È∂ «’Ë∂ ⁄Ò∂ È‘Δ∫ ‹≈‰≈Õ
«¬È√≈È ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ¡≈Í Ï‰≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡≈͉∂ √πº÷ª Á≈ ¡≈Í
«ÙÒÍ’≈ ‘ÀÕ
«‹‘ÛΔ¡ª √≈‚Δ¡ª √Ê≈¬Δ √Óº«√¡≈Úª ‘È, ¿∞È∑ª Á≈ √Ω÷≈ ‘ºÒ
’Ø¬Δ È‘Δ∫Õ ¡√Ê≈¬Δ √Óº«√¡≈Úª ˘ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ ‹ΔÚÈ ‹≈⁄ ÏÁÒ’∂,
¡≈͉∂ «‘‰ √«‘‰ Á∂ „≥◊ √πË≈ ’∂ ‘ºÒ ’ √’Á∂ ‘ªÕ ¡≈͉∂ ‹ΔÚÈ
˘ √ÎÒ Ï‰≈ √’Á∂ ‘ª ¡Â∂ ¡≈Í‰Δ ‡À∫ÙÈ Á» ’ √’Á∂ ‘ªÕ
√Ì ÂØ∫ Í«‘ÒΔ ◊ºÒ, ‘∂’ È≈Ò «Óº·≈ ÏØÒØÕ Â∞‘≈‚∂ ÁØ «Óº·∂ ÏØÒ
«’√∂ ÂÍÁ∂ «‘Á∂ ˘ ·ß„ Í≈ √’Á∂ ‘ÈÕ «‹‘Û≈ «Ú¡’ÂΔ Â∞‘≈‚∂ √≈‘Ó‰∂
‘À, ¿∞√ «Ú⁄ Í»Δ Â∑ª «ÁÒ⁄√ÍΔ Ò˙∞Õ «‹ÊØ∫ Â’ ‘Ø √’∂, ¿∞√ ÍzÂΔ
ÚÎ≈Á≈ ‘ØÕ ÁÎÂΔ ’≥Ó ’Á∂ √Ó∂∫ «¬È√≈ÈΔ¡Â Á≈ È∞’Â≈ ÚΔ
√≈‘Ó‰∂ º÷ØÕ Á»√∂ ÁΔ¡ª √Óº«√¡≈Úª ‘ºÒ ’È ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’ØÕ Á»√∂
˘ ‡’≈¿∞‰ Ò¬Δ ’ȱÈΔ È∞’Â∂ ‘Δ È≈ ÿÛÁ∂ ‘ØÕ «¬√ È≈Ò Á»√∂ ÁΔ
Íz∂Ù≈ÈΔ (‡À∫ÙÈ) ÚËÁΔ ‘ÀÕ «¬‘ ÿ∞‰Â∑ª ‘Δ ’¬Δ Ú≈Δ √≈‚Δ ¡≈͉Δ
Íz∂Ù≈ÈΔ Á≈ ’≈È ÚΔ Ï‰ √’ÁΔ¡ª ‘ÈÕ «Èß«Á¡≈ ⁄π◊ÒΔ ÂØ∫ Ï⁄ØÕ Á»√∂
Á∂ ’≥Óª «Ú⁄ È∞’√ È≈ ’º„ØÕ ¿∞√Á∂ ⁄≥◊∂ ’≥Óª ÁΔ Íz√≥√≈ ’ØÕ ’¬Δ Ú≈Δ
¡√Δ∫ «ÓºÂ∑ª ¡Â∂ «ÙÂ∂Á≈ª Â∂ ‹» ÂØ∫ «‹¡≈Á≈ ¿∞ÓΔÁ º÷ ÒÀ∫Á∂
‘ªÕ ¿∞ÓΔÁ Í»Δ È≈ ‘؉ Â∂ «◊Ò∂ «Ù’Ú∂ ’Á∂ ‘ª, «¬√ Â∑ª «٫¡ª
«Ú⁄ ’ÛÚ≈‘‡ ¡≈ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ
78 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
«’√∂ ÌØ√∂ Ú≈Ò∂ Ï≥Á∂ ˘ ¡≈͉≈ ‘Ó≈˜ ω≈˙Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’
¿∞‘ Â∞‘≈‚Δ √Óº«√¡≈ ˘ «’√∂ Á»√∂ È∞’Â∂ ÂØ∫ Á∂÷ ’∂ ¿∞√ Á≈ √Ω÷≈ ‘ºÒ
’º„ Á∂Ú∂Õ Áπº÷ «Ú⁄ ÚΔ Óπ√’≈¿∞‰ ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’Ø, «’¿∞∫«’ Â∞√Δ ÓÈ∞º÷
‘ØÕ ¡≈͉∂ ÓÈ∞º÷ ‘؉ Á≈ √ϻ «Á˙Õ Â∞‘≈‚∂ ¿∞μÂ∂ «¬‘ Áπº÷ Í«‘ÒΔ Ú≈
È‘Δ∫ ¡≈«¬¡≈Õ Â∞‘≈‚∂ ÂØ∫ Í«‘Òª Á∂ ÓÈ∞º÷ª ¿∞μÂ∂ ÚΔ Áπº÷ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘∂
‘ÈÕ ¿∞‘ «¬È∑ª «Ú⁄Ø∫ ‘Ø Ӌϻ ‘Ø ’∂ «È’ÒÁ∂ ‘∂ ‘ÈÕ √Óº«√¡≈ Á∂
‘ºÒ Ò¬Δ ¬ΔÓ≈ÈÁ≈Δ È≈Ò ’Ø«ÙÙ ’ØÕ Áπº÷ ÂØ∫ ÿÏ≈ ’∂ ’ÁΔ Ú«‘Óª
ÌÓª, ‡»‰∂ ‡Ø‡«’¡ª ‹ª Í÷≥‚Δ¡ª Á∂ Úº√ È≈ Í˙Õ
‹∂ ’Ø¬Δ √Óº«√¡≈ Ï‘∞ Ì≈» ‘Ø ‹≈¬∂ ª ¿∞√ ˘ ’∞fi Á∂ Ì∞ºÒ ’∂
ÓÈ ˘ ÓÈØ≥‹È ÚºÒ Ò≈¿∞‰ ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’ØÕ ‡ΔÚΔ ‹ª «√È∂Ó≈ Á∂÷ØÕ ◊≈‰∂
√π‰Ø ‹ª ’Ø¬Δ «’Â≈Ï ÍÛ∑ØÕ «’√∂ Í≈√∂ √À ˘ «È’Ò ‹≈˙ ‹ª «’√∂ ÁØ√Â
«ÓºÂ È≈Ò ◊ºÍ ÙºÍ Ó≈ØÕ «¬√ Â∑ª ÓÈ ‘Ò’≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ‘Ò’∂ ÓÈ È≈Ò
√Óº«√¡≈ ˘ ‘ºÒ ’È «Ú⁄ «‹¡≈Á≈ ÓºÁÁ «ÓÒ∂◊Δ ¡Â∂ ‡À∫ÙÈ ÿ‡∂◊ΔÕ
≈ ˘ √Ω‰ ÂØ∫ Í«‘Òª «ÁÈ Ì Á∂ ’≥Óª Á≈ Ò∂÷≈ ‹Ø÷≈ ’ØÕ ‹∂
«’√∂ È≈Ò Ó≈Û≈ Ú«Â¡≈ ‘À ‹ª Ó≥Á≈ ÏØ«Ò¡≈ ‘À ª ¡º◊∂ ÂØ∫ ¡«‹‘≈
È≈ ’È Á≈ ÎÀ√Ò≈ ’ØÕ ¡◊ÒΔ √Ú∂ Á∂ «Á‘≈ÛΔ Á∂ ’≥Óª ˘ «¬’ ’≈◊˜
Â∂ ÂÂΔÏ È≈Ò «Ò÷Ø ¡Â∂ ¿∞√∂ «‘√≈Ï ⁄ºÒØÕ
Ô≈Á º÷Ø «’ Â∞√Δ √Ó≈‹ Á∂ ¡≥◊ ‘Ø ¡Â∂ «¬√ √Ó≈‹ ˘ Â∞√Δ √π≥Á
¡Â∂ √Ø‘‰≈ ω≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ ¡≈͉∂ πfi∂«Ú¡ª «Ú⁄Ø∫ ’∞fi √Óª ’º„ ’∂ √Ó≈‹
ÌÒ≈¬Δ Ò¬Δ ÚΔ ’∞fi ’≥Ó ’ØÕÒØ’ª ÁΔ¡ª √Óº«√¡≈Úª √π‰ ’∂ ¿∞È∑ª ˘
‘ºÒ ’È «Ú⁄ ÓºÁÁ ’ØÕ «¬√ Â∑ª ÓÈ «Ú⁄Ø∫ ‡À∫ÙÈ ÿ‡∂◊Δ ¡Â∂
÷πÙ‘≈ÒΔ ¡≈Ú∂◊ΔÕ
cc
79 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

‹∂ √≈‚∂ Úº‚-∂ Ú‚∂∂ È≈ ÓÁ∂?
≈Ó ◊«¬˙ ≈ÚÈ∞ ◊«¬˙ ‹≈ ’¿∞ Ï‘∞ ÍÚ≈Õ
’‘∞ È≈È’ «Ê «’¤ È‘Δ∫ √πÍÈ∂ «‹¿∞ √≥√≈«Õ
“‹∂” √≈‚∂ Úº‚∂ Ú‚∂∂ È≈ ÓÁ∂ ª ÿ ÁΔ ÎΩ‹ ‘∞≥ÁΔÕ Î∂ ª ¡√Δ∫
«’√∂ È≈Ò ÚΔ Í≥◊≈ ÒÀ ’∂ «‹ºÂ √’Á∂ √Δ”Õ ¡√Δ∫ ¡≈͉∂ Ò¬Δ “‹∂” √Ø⁄
ÒÀ∫Á∂ ‘ª, Í Á»‹∂ Ò¬Δ È‘Δ∫Õ ¡√Δ∫ «¬‘ Ì∞ºÒ ‹ªÁ∂ ‘ª ’∂ “‹∂” √≈‚∂ Úº‚∂
Ú‚∂∂ È≈ ÓÁ∂ ª Á»«‹¡ª Á∂ Úº‚∂ Ú‚∂∂ ÚΔ «‹≥Á≈ ‘؉∂ √ÈÕ Íz«’ÂΔ
√Ì ÁΔ √ªfiΔ ‘ÀÕ «¬‘ «’√∂ «¬’ Ï≥Á∂ ÁΔ ‹ºÁΔ ‹≈«¬Á≈Á È‘Δ∫Õ «¬√ Á∂
«ÈÔÓ √Ì ¿∞μÂ∂ «¬’Ø ‹‘∂ Ò≈◊» ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ “‹∂” Â∂ «‹¡≈Á≈ ‹Ø Á∂‰ È≈Ò
’∞Á È∂ ¡≈͉≈ «ÈÔÓ È‘Δ∫ ÏÁÒ ÒÀ‰≈Õ ÁπÈΔ¡ª √«Ê «‘‰ Ú≈ÒΔ
Ú√± È‘Δ∫, «¬ÊØ∫ ≈Ó ¡Â∂ ≈Ú‰ Ú◊∂ Ó‘ªÏÒΔ Â∞ ◊¬∂Õ «Î ¡√Δ∫
ª ⁄Δ‹ ‘Δ ’Δ ‘ª?
Ó∂≈ «¬’ ÁØ√ ’«‘≥Á≈ ‘À-T‹∂ ÓÀ∫ ≈‹ÈΔÂΔ «Ú⁄ ‘∞≥Á≈ ª ¡º‹
Á∂Ù Á≈ ÍzË≈È Ó≥ÂzΔ ‘∞≥Á≈, «’¿∞∫«’ ‚≈’‡ ÓÈÓØ‘È «√≥ÿ ≈‹ÈΔÂΔ
«Ú⁄ «Í¡≈ Â∂ ¿∞‘ Á∂Ù Á≈ ÍzË≈È Ó≥ÂzΔ Ï‰ «◊¡≈ÕU «¬‘ «¬’ Ï‘∞Â
Úº‚Δ ÷πÙΫ‘ÓΔ ‘ÀÕ Á∂Ù «Ú⁄ Òº÷ª ÒØ’ ≈‹ÈΔÂΔ «Ú⁄ ‘È, Í Á∂Ù
Á≈ ÍzË≈È Ó≥ÂzΔ Âª ’∂ÚÒ «¬’ È∂ ‘Δ Ï‰È≈ ‘ÀÕ «’√∂ «¬’ Ï≥Á∂ ÁΔ
’≈ÓÔ≈ÏΔ ‹ª «’√Ó Á»√∂ Ï≥Á∂ Â∂ Ò≈◊» È‘Δ∫ ‘Ø √’ÁΔÕ
¡√Δ∫ ¡≈͉∂ ¡≈Ò∂ Áπ¡≈Ò∂ Ï‘∞ √≈∂ ÒØ’ Á∂÷Á∂ ‘ª, ‹Ø ’«‘≥Á∂
‘È-“‹∂” «¬√ Â∑ª ‘∞Á ≥ ≈ ª «¬≥‹ ‘Ø ‹≈‰≈ √ΔÕ ¿∞‘ ¡≈Í‰Δ ‘ ¡√ÎÒÂ≈
˘ «’√∂ È≈ «’√∂ “‹∂” È≈Ò ‹ØÛ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ √‘Δ √≈Ï ’È ÁΔ
’Ø«ÙÙ ’Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ ¡≈Í‰Δ ¡√ÎÒÂ≈ Á≈ √Á≈ ’Ø¬Δ È≈ ’Ø¬Δ Ï‘≈È≈
ÿÛ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ¡≈Í‰Δ ‘ ¡√ÎÒÂ≈ Á≈ ÁØÙ «’√∂ Á»√∂ «√ ÓÛ∑Á∂
‘ÈÕ ¿∞‘ ’ÁΔ È‘Δ∫ Ó≥ÈÁ∂ ’∂ ¿∞‘ ¡≈Í‰Δ «’√∂ ’ÓΔ ’≈È √ÎÒ È‘Δ∫
‘Ø √’∂Õ
“‹∂” Ï≈∂ √Ø⁄Á∂ «‘‰≈ ¡≈Í‰Δ ÈÒ≈«¬’Δ ˘ ¤∞Í≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ ◊ºÒ
‘ÀÕ ¡«‹‘≈ «¬È√≈È √Ø⁄Á≈ ‘À ’∂ ¿∞‘ «¬√ Â∑ª Á»√∂ ¿∞μÂ∂ «‹¡≈Á≈
80 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
ÍzÌ≈Ú Í≈ ÒÚ∂◊≈Õ Á¡√Ò «¬‘ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ Óπ÷ª Á∂ √≥√≈ «Ú⁄
º÷‰ Ú≈ÒΔ ◊ºÒ ‘ÀÕ ¡«‹‘∂ ÒØ’ ‘’Δ’Â «Ú⁄ È‘Δ∫ «Ú⁄Á∂Õ ¿∞‘
√Á≈ √πÍ«È¡ª ÁΔ ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄ «Ú⁄Á∂ ‘ÈÕ ÷؇∂ «√º«’¡ª È≈Ò «‹¡≈Á≈
Á∂ ◊∞‹≈≈ È‘Δ∫ ’ΔÂ≈ ‹≈ √’Á≈Õ
«¬‘ ÒØ’ «’√∂ Á»√∂ Á≈ ÈÂΔ‹≈ ÚΔ Ó≈Û≈ ¡≈¿∞‰ Â∂ ¿∞√˘
’«‘‰◊∂-“ÓÀ∫ ÂÀ˘ «’‘≈ √Δ È≈ ’∂ «¬√ Â∑ª ’, Í ±≥ È‘Δ∫ ’ΔÂ≈,
«¬√ Ò¬Δ ÈÂΔ‹≈ ·Δ’ È‘Δ∫ ¡≈«¬¡≈ÕU ¿∞‘ ‘Ó∂Ùª «¬‘ √≈Ï ’È
ÁΔ ’Ø«ÙÙ ’Á∂ ‘È ’∂ ¿∞È∑ª È∂ Á»√∂ ˘ ·Δ’ √Ò≈‘ «ÁºÂΔ √Δ, Í ¿∞√
Á∂ È≈ Ó≥ȉ ’’∂ ¡«‹‘≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹Á ’∂ ¿∞‘ ’ÁΔ ÚΔ Á»√∂ ˘
√‘Δ √Ò≈‘ Á∂‰ Á∂ ÔØ◊ È‘Δ∫ ‘∞≥Á∂Õ «¬‘ ÒØ’ Á»√∂ ˘ √Á≈ Ì≥ÏÒ̱√∂
«Ú⁄ Í≈¬Δ º÷Á∂ ‘ÈÕ «¬’ √≈Ë» √ΔÕ Íπº¤ª Íπº¤‰ Ò¬Δ ¿∞√ Í≈√ Ï‘∞Â
ÒØ’ ¡≈¿∞∫Á∂ √ÈÕ ‹∂ ’Ø¬Δ ¡Ω Íπº¤ÁΔ-“Ó‘≈≈‹! Ó∂∂ ÿ ÒÛ’≈ ‘ØÚ∂◊≈
‹ª ÒÛ’Δ? ” ª ¿∞‘ «¬’ ’≈◊˜ Â∂ «Ò÷ «Á≥Á∂-“ÒÛ’≈ È≈ ÒÛ’Δ”Õ
«‹√ ÿ «Ú⁄ ÒÛ’≈ ‘Ø ‹≈‰≈ ª ¿∞È∑ª ’«‘‰≈-“ÓÀ∫ ª Í«‘Òª ‘Δ
«Ò÷ «ÁºÂ≈ √Δ-“’∂ ÒÛ’≈ ‘ØÚ∂◊≈ (ÒÛ’Δ È‘Δ∫)Õ” Í «‹√ ÿ «Ú⁄
ÒÛ’Δ ‘Ø ‹≈‰Δ ª ¿∞È∑ª ’«‘‰≈-ÓÀ∫ ª Í«‘Òª ‘Δ «Ò÷ «ÁºÂ≈ √Δ-
ÒÛ’≈ È≈, ÒÛ’Δ-Ì≈Ú ÒÛ’≈ È‘Δ∫ ‘ØÚ∂◊≈, ÒÛ’Δ ‘ØÚ∂◊Δ”Õ
«¬√∂ Â∑ª Ù≈Ó Ò≈Ò È∂ ÈÚΔ∫ ω ‘Δ ¡Ï≈ÁΔ «Ú⁄ ’«¡≈È∂ ÁΔ
Áπ’≈È ÷ØÒ∑ΔÕ Áπ’≈È ⁄ºÒ «È’ÒΔÕ ’∞fi Á∂ Ï≈¡Á ¿∞√ Á∂ È≈Ò ‘Δ
«¬’ ‘Ø ’«¡≈È∂ ÁΔ Áπ’≈È ÷πºÒ∑ ◊¬ΔÕ ¿∞√ Á≈ ’≥Ó Ù≈Ó Ò≈Ò ÂØ∫ ÚΔ
ÚºË ‘Ø «◊¡≈Õ Ù≈Ó Ò≈Ò Á≈ ’≥Ó ‘∂·ª ‹≈‰ ’’∂ ¯∂Ò∑ ‘Ø «◊¡ªÕ Áπ’≈È
Ï≥Á ‘؉ «’È≈∂ ¡≈ ◊¬ΔÕ Ù≈Ó Ò≈Ò ’«‘‰ Òº◊≈-“‹∂ Ó∂∂ È≈Ò Áπ’≈È
È≈ ÷πÒ
º Á
∑ Δ Âª Ó∂≈ «¬‘ ‘≈Ò È‘Δ∫ √Δ ‘؉≈”Õ Í «¬‘ ¿∞√ÁΔ ◊ÒÂΫ‘ÓΔ
√ΔÕ ¡º‹ ’ºÒ ’≥ÍΔ‡ΔÙÈ (Óπ’≈ÏÒ∂) Á≈ ‹Ó≈È≈ ‘ÀÕ ◊∞¡ª„Δ ˘ ÚÍ≈
Á≈ „≥◊ «‹¡≈Á≈ ⁄≥◊Δ Â∑ª ¡≈¿∞∫Á≈ √ΔÕ «¬√ Ò¬Δ ¿∞√È∂ ◊≈‘’ª ˘
¡≈͉∂ ÚºÒ «÷º⁄ «Ò¡≈Õ Í«‘Òª «¬’ Áπ’≈È ‘؉ ’’∂ Ù≈Ó Ò≈Ò ÁΔ
Áπ’≈È Â∂ ¡≈¿∞‰≈ ◊≈‘’ ÁΔ Ó‹Ï»Δ √ΔÕ Ï≈¡Á «Ú⁄ ’≥ÍΔ‡ΔÙÈ ‘؉
’’∂ ◊≈‘’ ˘ «‹ºÊ∂ ⁄Δ‹ ⁄≥◊Δ ¡Â∂ ·Δ’ ÓπºÒ Â∂ «ÓÒΔ, ¿∞μÊ∂ ⁄Ò≈
«◊¡≈Õ «¬√ Ò¬Δ «’√∂ Â∂ «◊Ò≈ ’È≈ ‹≈«¬‹ È‘Δ∫Õ Ù≈Ó Ò≈Ò «Ú⁄
√ÎÒ Áπ’≈ÈÁ≈ Á∂ ◊∞‰ ‘∞≥Á∂ ª ¿∞√Á≈ ’≥Ó ¯∂Ò∑ È‘Δ∫ √Δ ‘؉≈Õ
“‹∂” Â∂ «ÚÙÚ≈√ º÷‰ Ú≈Ò∂ «Ú¡’ÂΔ «Ú⁄ ¡≈ÂÓ-«ÚÙÚ≈√ È‘Δ∫
81 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
‘∞≥Á≈Õ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ‘ºÊª ÁΔ «Ó‘È «Ú⁄ «ÚÙÚ≈√ È‘Δ∫ º÷Á≈Õ ¿∞‘
¿∞√ ‹∞¡≈Δ ÁΔ Â∑ª ‘À, ‹Ø ‘ Á≈¡ Ò≈¿∞‰ ÂØ∫ Í«‘Òª √Ø⁄Á≈ ‘À, “‹∂”
«¬√ Ú≈ Í≈√≈ «√ºË≈ ÍÀ «◊¡≈ ª ÓÀ∫ «‹ºÂ ‹≈Úª◊≈Õ Í Í≈√≈ «√ºË≈
È‘Δ∫ ÍÀ∫Á≈Õ ¿∞‘ ¡≈͉≈ √≈≈ ’∞fi ‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Â∑ª “‹∂” Á∂ ÌØ√∂
«‘‰ Ú≈Ò∂ ÒØ’ √≈Δ «˜≥Á◊Δ ‘Δ ‘≈ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ “‹∂” Á∂ √‘≈∂ «‘‰
Ú≈Ò∂ ÒØ’ Ï‘∞ ¡Ì≈◊∂ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ «’√Ó ¿∞È∑ª Á≈ √≈Ê È‘Δ∫ «Á≥ÁΔÕ
√ÎÒÂ≈ ¿∞È∑ª Á∂ È∂Û∂ È‘Δ∫ Òº◊ÁΔÕ ¿∞‘ √≈Δ ¿∞Ó “‹∂” ÁΔ¡ª ◊∞≥fiÒª
«Ú⁄Ø∫ È‘Δ∫ «È’Ò √’Á∂Õ ¿∞‘ «˜≥Á◊Δ Ì fi»Á∂ «‘≥Á∂ ‘ÈÕ
√≈˘ Ô≈Á º÷‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘À ’∂ ̱’≈Ò «¬’ ÏΔ«Â¡≈ ‘Ø«¬¡≈
√πÍÈ≈ ‘ÀÕ “‹∂” Ï≈∂ √Ø⁄‰≈ ̱’≈Ò «Ú⁄ «Ú⁄È Ú≈ÒΔ ◊ºÒ ‘ÀÕ “‹∂”
Á≈ ¡√Δ∫ ’∞fi È‘Δ∫ ’ √’Á∂Õ “¡Ï ͤÂ≈«¬¡ª ‘Ø «’¡≈, ‹Ï
«⁄ÛΔ¡≈ ⁄π◊ ◊¬Δ ÷∂Â”Õ √≈˘ ̱ ÂØ∫ «√º«÷¡≈ ÒÀ ’∂ ¡≈͉∂ ÎÀ√Ò∂ ÷πÁ
√Ø⁄ √Ófi ’∂ ’È∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘È Âª ’∂ ¿∞Ȫ∑ Á∂ ÈÂΔ‹∂ √≈‚Δ «¬º¤≈ ÓπÂ≈«Ï’
¡≈¿∞‰ ¡Â∂ √≈˘ “‹∂” ˘ ‹ª «’√∂ ‘Ø ˘ ÁØÙ È≈ Á∂‰≈ ÍÚ∂Õ
ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄ ’ØÛª Ï≥Á∂ ÍÀÁ≈ ‘∞≥Á∂ ‘È ¡Â∂ ’ΩÛª ‘Δ ÓÁ∂ ‘È,
Í Ï‘∞ ÊØÛ∑∂ ‘∞≥Á∂ ‘È «‹È∑ª ˘ «¬«Â‘≈√ Ô≈Á º÷Á≈ ‘ÀÕ Ï≈’Δ ‘ج∂
¡‰‘ج∂ «¬’ Ï≈Ï ‘Δ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ¡√Δ∫ Á∂÷Á∂ ‘ª «‹È∑ª ÒØ’ª È∂ “‹∂” Á≈
√‘≈≈ È‘Δ∫ «Ò¡≈, ¿∞È∑ª ÁΔ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ÚΔ Ï‘∞ Óπ√ΔϪ ¡≈¬Δ¡ªÕ
«Ï÷Û∂ ÍÀ∫‚∂ ¡≈¬∂, ◊ΔÏΔ ¡≈¬Δ ¡Â∂ Ò⁄≈Δ ¡≈¬Δ, Í ¿∞È∑ª È∂ Óπ√ΔϪ
ÁΔ ÍÚ≈‘ È‘Δ∫ ’ΔÂΔÕ «’√Ó Á∂ ؉∂ È‘Δ∫ ج∂Õ √Ì ’«·È≈¬Δ¡ª
Á≈ √Á≈ «÷Û∂ ÓºÊ∂ ‡≈’≈ ’ΔÂ≈Õ «¬È∑ª È∂ «¬«Â‘≈√ ˘ «¬’ ÈÚΔ∫ √∂Ë
«ÁºÂΔ ¡Â∂ ÈÚ∂∫ Í»È∂ Í≈¬∂Õ ¡≈͉∂ «Íº¤∂ ¡À√Δ¡ª ÍÀÛª∑ ¤º‚ ◊¬∂ ’∂ ¡≈¿∞‰
Ú≈ÒΔ¡ª ÍΔÛΔ∑¡ª ÚΔ ¿∞È∑ª Â∂ ⁄ºÒ‰ Â∂ Î÷ Ó«‘√»√ ’È◊Δ¡ªÕ «¬‘
ÒØ’ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ’≈ÓÔ≈Ï ‘ج∂ ¡Â∂ ¡√Ó≈È Â∂ Ë» Â≈∂ ÁΔ Â∑ª ⁄Ó’∂Õ
¡Ï«‘Ó «Òß’È, ÷πÙ⁄Ú ¡Â∂ Ò≈Ò Ï‘≈Áπ Ù≈√ÂΔ, «¬‘ √Ì √Ë≈È
Í«Ú≈ «Ú⁄ ‹ÈÓ∂, Í ÁπÈΔ¡ª Á∂ √Ì ÂØ∫ Úº‚∂ ¡Â∂ Â≈’ÂÚ ÓπÒ’ª
ÁΔ Ú≈◊‚Ø √≥Ì≈ÒΔÕ ¡‹∂ ’ºÒ ÁΔ ‘Δ ◊ºÒ ‘À ’∂ Ì≈ ÁΔ √πÍΔÓ ’Ø‡
Á∂ ⁄ΔÎ ‹√«‡√ ÙzΔ ¡À√. ¡À√. ’Í≈‚Δ¡≈, «‹È∑ª È∂ AB Ó¬Δ, B@A@ ˘
¡≈͉∂ ¡‘∞Á∂ ÁΔ √‘∞≥ ⁄πº’Δ, ¿∞È∑ª È∂ ¡≈͉∂ ’∂Δ¡ ÁΔ Ù∞»¡≈ Á‹≈
⁄≈ ’Ó⁄≈Δ ÂØ∫ ’ΔÂΔÕ «¬√ ÂØ∫ ÚºË ¿∞ÁÓΔ Ï≥«Á¡ª ÁΔ ’Δ «Ó√≈Ò
«ÁºÂΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘À? ¿∞‘ ¡≈Í‰Δ «Ó‘È ¡Â∂ «¬Ó≈ÈÁ≈Δ √Á’≈
«¬√ ¡‘∞Á∂ Â∂ Í‘∞≥⁄∂Õ
82 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
‹Ø ÒØ’ ÁØ-«⁄ºÂΔ «Ú⁄ È‘Δ∫ ÍÀ∫Á∂, ¿∞‘ ÎÀ√Ò≈ ÒÀ‰ ÁΔ √ÓºÊ≈ º÷Á∂
‘ÈÕ ¿∞‘ ÒØ’ «√ fi∞’≈ ’∂ «‹¿∞‰ È≈ÒØ∫ ‹ÁØ ‹«‘Á ’Á∂ ‘ج∂ «¬º‹Â
ÁΔ ÓΩ ÓÈ «Ú⁄ Î÷ Ó«‘√»√ ’Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ «’È≈«¡ª Â∂ ÏÀ· ’∂
“‹∂” Á∂ ⁄º’ «Ú⁄ È‘Δ∫ ÍÀ∫Á∂, √◊Ø∫ ’º⁄∂ ÿÛ∂ È≈Ò ‘Δ fiÈ≈¡ ˘ Í≈
’È Á≈ ‘Ω√Ò≈ º÷Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ Ï∂Ùº’ √Â∂ «Ú⁄ ‘Δ ÷ÂÓ ‘Ø ‹≈‰, Í
¿∞È∑ª Á∂ ‘Ω√Ò∂ ÁΔ Â≥Á ¿∞È∑ª ÁΔ «˜≥Á◊Δ ÂØ∫ ÒßÏΔ ¡Â∂ Ӌϻ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ
¡«‹‘∂ ÒØ’ «¬’ºÒ∂ ‘Δ ÍϪ ˘ ⁄ΔÈ ÁΔ √ÓºÊ≈ º÷Á∂ ‘È ¡Â∂ ÈÚª
«¬«Â‘≈√ «√‹Á∂ ‘ÈÕ
«¬È√≈È ¡≈Í‰Δ «’√Ó ¡≈Í Ï‰≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ «√¡≈‰≈ ÓÈ∞º÷
Íz√«ÊÂΔ¡ª Á≈ Á≈√ È‘Δ∫ ωÁ≈, √◊Ø∫ Íz√«ÊÂΔ¡ª ˘ ¡≈͉∂ Ó◊
Ò≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ÓÈ∞º÷ «Ó‘È È≈Ò ‘Δ ¡≈Í‰Δ «’√Ó ¡≈Í Ï‰≈ √’Á≈
‘ÀÕ‘ ’≥Ó «Ú⁄ «Ó‘È È≈Ò √ÎÒ ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ “¡√≥ÌÚ” È≈Ó Á≈
’Ø¬Δ ÙÏÁ È‘Δ∫Õ «Ó‘È È≈Ò Úº‚Δ ÂØ∫ Úº‚Δ ⁄Ø‡Δ ˘ √ ’ΔÂ≈ ‹≈
√’Á≈ ‘ÀÕ ÓÈ∞º÷ «Ó‘È È≈Ò ÎÙ ÂØ∫ ¡Ù Â∂ Í‘∞≥⁄ √’Á≈ ‘ÀÕ ‘
«¬È√≈È «Ú⁄ ’∞fi È≈ ’∞fi ◊∞‰ ‹» ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ ’Ø¬Δ Ïº⁄≈ ÍÛ∑≈¬Δ «Ú⁄
‘∞«Ù¡≈ ‘∞≥Á≈ ‘À, Í ‹»Δ È‘Δ∫ ’∂ ¿∞‘ ÷∂‚ª «Ú⁄ ÚΔ ˙È≈ ‘Δ ¡º◊∂
ÚË √’∂Õ «¬√∂ Â∑ª ÍÛ∑≈¬Δ «Ú⁄ ÈÒ≈«¬’ Ϻ⁄≈, ÷∂‚ª «Ú⁄ ÓΩ‘Δ ‘Ø ’∂
√Ì Á≈ ‘ΔØ Ï‰ √’Á≈ ‘ÀÕ ÂΔ‹≈ Ϻ⁄≈ ⁄≥◊≈ ’‘≈‰Δ’≈ ‹ª «⁄ºÂ’≈
ÚΔ Ï‰ √’Á≈ ‘ÀÕ «¬‘ ◊∞‰ ‘ «¬È√≈È ˘ ¡º◊∂ Úˉ «Ú⁄ √‘≈¬Δ
‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ◊∞‰ª ÁΔ Í«‘⁄≈‰ ’’∂ «¬È∑ª Á≈ «Ú’≈√ ’È≈ ⁄≈‘ΔÁ≈
‘ÀÕ ¡√Δ∫ Áπ÷Δ Âª ‘∞≥Á∂ ‘ª, ‹∂ √≈‚Δ «¬º¤≈ ÂØ∫ ’∞fi ¿∞Ò‡ Ú≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ
«¬√ Ò¬Δ ⁄≥◊≈ ‘À ’∂ ¡√Δ∫ Î≈Ò± ÁΔ¡ª «¬º¤≈Úª È≈ º÷Δ¬∂Õ ¡≈͉Δ
√ÓºÊ≈ ¡È∞√≈ ‘Δ «˜≥Á◊Δ ÂØ∫ ¿∞ÓΔÁ º÷Δ¬∂Õ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ¡º◊∂ Úˉ
Á∂ ÓΩ’∂ √Ì ˘ «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ ‹Á ÒØ‘≈ ◊Ó ‘ØÚ∂ ¿∞√∂ Ú’Â ⁄؇ Ó≈ØÕ
‘≈ ‹≈‰ Á≈ ÓÂÒÏ «¬‘ È‘Δ∫ ’∂ ’≈ÓÔ≈ÏΔ È∂ Â∞‘≈‚∂ Í≈√Ø∫ Ó»≥‘
‘Δ ÓØÛ «Ò¡≈ ‘ÀÕ √Á≈ ¡≈Ù≈Ú≈ÁΔ ‘ØÕ ¿∞ÓΔÁ Â∂ ÁπÈΔ¡ª ’≈«¬Ó ‘ÀÕ
¡≈Í‰Δ¡ª ¡√ÎÒÂ≈Úª Á≈ ÁØÙ “‹∂” Â∂ Á∂‰≈ ¤º‚Ø ¡Â∂ Ì«Úº÷ Ò¬Δ
¡≈Í‰Δ¡ª ÔØ‹È≈Úª ˘ ¡ÓÒΔ ‹≈Ó≈ Í«‘È≈¿∞‰ Ò¬Δ ¿∞ÁÓ ’ØÕ “‹∂”
Á∂ ⁄º’ «Ú⁄ È≈ Í˙Õ «’√Ó Á∂ Ï≥Á ÁÚ≈‹∂ Â∂ Á√Â’ «Á¿∞Õ
√ÎÒÂ≈ Â∞‘≈‚∂ ’ÁÓ ⁄π≥Ó∂◊ΔÕ
cc
83 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
 √Δ ¡Â∂ ºÏ ˘ ¿∞ÒªÏ∂ «Á≥Á≈ «‘≥Á≈ √ΔÕ «‹√ «ÁÈ ¿∞√È∂ «¬’ ¡À√∂ Ï≥Á∂
˘ Á∂«÷¡≈, «‹√Á∂ ÍÀ ‘Δ È‘Δ∫ √ÈÕ ¿∞√ ˘ √Ï ¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞‘
ı∞ÙΔ ¡Â∂ ı∞Ù‘≈ÒΔ Ò¬Δ √Ï ‹»Δ Òº◊≈ ºÏ Á≈ Ù∞’ ’È-‘∂ ÍzÓ≈ÂÓ≈ Â∂≈ Ù∞’ ‘ÀÕ Â±≥ ÿº‡Ø ÿº‡ ⁄ºÒ‰
Ò¬Δ ÓÀ˘ ÍÀ ª «ÁºÂ∂ ‘ÈÕ
Ì∞º÷∂ ¡≈ÁÓΔ ÁΔ Ì∞º÷ ª Á» ’ΔÂΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘À, Í Ò≈Ò⁄Δ Ï≥Á∂
’Ø¬Δ «¬È√≈È «¬√ È≈Ò È‘Δ∫ ¡ÓΔ ‘Ø ‹ªÁ≈ ’∂ ¿∞√ ’ØÒ «’ÂÈΔ
ÁΔ Ì∞º÷ Á» È‘Δ∫ ’ΔÂΔ ‹≈ √’ÁΔÕ «√’≥Á Ô»È≈È Á≈ ≈‹≈ √ΔÕ ¿∞√
ÁΩÒ ‘ÀÕ √◊Ø∫ ¿∞√ÁΔ ¡ÓΔΔ Á≈ «¬√ ◊ºÒ ÂØ∫ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ‘À ’∂ ¿∞√
’ØÒ Ï‘∞ ÁΩÒ √ΔÕ Í ¿∞√˘ «¬√ È≈Ò º‹ È‘Δ∫ √ΔÕ √Ø ¿∞√˘ Í»Δ
’ØÒ «’ÂÈΔ ÷πÙΔ ¡Â∂ √≥Â∞Ù‡Δ ‘ÀÕ √Ï, √≥ÂØ÷ ¡Â∂ √≥Â∞Ù‡Δ «Â≥Ȫ ÙÏÁª
ÁπÈΔ¡ª Ϋ‘ ’È ÁΔ √πºfiΔ, ª ’∂ ÁπÈΔ¡ª ÁΔ √≈Δ ÁΩÒ Â∂ ¿∞√Á≈
Á∂ ’ΔÏ «¬’Ø ‹‘∂ ‘Δ ¡Ê ‘ÈÕ Í≥‹≈ÏΔ «ÚÙÚ’ØÙ «Ú⁄ √Ï Á≈ ¡Ê
’Ï‹≈ ‘Ø ‹≈Ú∂Õ √Ø ¡≈͉≈ ÓπÒ’ ¤º‚ ’∂ ¿∞‘ Â∞ «Í¡≈, ÁπÈΔ¡ª Ϋ‘
«¬√ Â∑ª «ÁºÂ≈ «◊¡≈ ‘À-‹Ø ⁄Δ‹ √≈˘ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘À, ¡√Δ∫ ¿∞√ÁΔ Íz≈ÍÂΔ
’ÈÕ ¡≈Í‰Δ ‘Ú√ ˘ Í»≈ ’È Ò¬Δ Òº÷ª Ϻ⁄∂ ÔÂΔÓ ’ «ÁºÂ∂ ¡Â∂
Ò¬Δ ¿∞Â≈ÚÒ∂ È≈ ‘Ø¬Δ¬∂Õ Á»‹≈ «‹‘ÛΔ¡ª ⁄Δ‹ª ÂØ∫ ËÓ È∂ √≈˘ Ø«’¡≈
Òº÷ª ‘Δ ¡Ωª ˘ «ÚËÚ≈ ’ «ÁºÂ≈Õ ‹Á ¡≥ √Óª ¡≈«¬¡≈ ª ¿∞√˘
‘À, ¡√Δ∫ ¿∞È∑ª ˘ È≈ ’Δ¬∂Õ Í≥‹≈Ï ’ØÙ (√≥Í≈ÁÂ-¤Í≈Ò «√≥ÿ «◊ºÒ)
ÍÂ≈ Òº◊≈ ’∂ «‹‘ÛΔ ÁΩÒ ÓÀ∫ «¬ÂÈ∂ Í≈Í ¡Â∂ ‹∞ÒÓ ’ ’∂ ’Ó≈¬Δ
«Ú⁄ √≥ÂØ÷ Á≈ ¡Ê √Ï ‹ª ÒØÌ Á≈ «Â¡≈◊ «ÁºÂ≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬√∂
√Δ, ¿∞‘ ª «¬ºÊ∂ ‘Δ «‘ ‹≈‰Δ ‘ÀÕ «Î ¿∞√˘ ºÏ Ô≈Á ¡≈«¬¡≈, Í
Â∑ª √Â∞Ù‡Δ Á∂ ÚΔ ’∞fi ¡«‹‘∂ ‘Δ ¡Ê «ÁºÂ∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ Ì≈Ú ¡≈Í‰Δ¡ª
‘∞‰ Ï‘∞ Á∂ ‘Ø ⁄πº’Δ √ΔÕ ¡≥ ¿∞√È∂ «’‘≈ ’∂ Ó∂∂ ‹È≈‹∂ «Ú⁄Ø∫ Ó∂∂ ‘ºÊ
«¬º¤≈Úª ‹ª ‹»ª Á∂ ÿ∂∂ ˘ √ΔÓ ’È ˘ ‘Δ √Ï, √≥Â÷ Ø ‹ª √≥ÂÙ ∞ ‡Δ
Èß◊∂ º÷‰≈, ª ’∂ ÒØ’ª ˘ ÍÂ≈ ⁄ºÒ ‹≈Ú∂ ’∂ ÓÀ∫ È≈Ò ’∞fi È‘Δ∫ ÒÀ ‹≈
«’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √Ì ’∞fi ’ØÒ ‘∞«≥ Á¡ª ÚΔ «¬º¤≈Úª ˘ √ΔÓ º÷ ’∂ ⁄ºÒ‰≈,
«‘≈Õ «¬√∂ ˘ ’«‘≥Á∂ ‘È ’∂ ÓΩ ≈‹∂ ¡Â∂ ≥’ ˘ Ï≈Ï ’ «Á≥ÁΔ ‘ÀÕ
√Ï ¡Â∂ √≥ÂØ÷ Ú≈Ò∂ Ï≥Á∂ Á≈ Úº‚≈ «⁄È∑ ‘ÀÕ
√≈‚∂ ≈‹È∂Â≈ ¡Â∂ ¡Î√ ÚΔ «ÙÚ ¡Â∂ Ì«Ù‡≈⁄≈ ’Á∂
«¬’ ◊ΔÏ ¡≈ÁÓΔ ¡≥Á ÚΔ √≥ÂØ÷ ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ √≥ÂØ÷ Á≈ √Ï≥Ë
È‘Δ∫ ‚Á∂Õ ◊ΔϪ Á≈ ‘º’ Ó≈ ’∂ ¡≈͉∂ ÷‹≈È∂ ÌÁ∂ ‘È, Í ¿∞È∑ª
ÓÈ∞º÷ ÁΔ ¡≥ÁÒΔ ¡Ú√Ê≈ È≈Ò ‘ÀÕ «¬’ ≈‹≈ Ï‘∞ Ò≈Ò⁄Δ √ΔÕ «¬’
˘ «¬‘ Ô≈Á È‘Δ ’∂ ÓΩ ÂØ∫ Ï≈¡Á √Ì «¬ºÊ∂ ‘Δ «‘ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ Í≈Í ÁΔ
Ú≈Δ ¿∞‘ «ÏÓ≈ ‘Ø «◊¡≈Õ ÏÊ∂≈ ÁÚ≈ Á≈» ’ΔÂ≈ «◊¡≈, Í «ÏÓ≈Δ
’Ó≈¬Δ Í«‘Òª ª Ï‘∞ ÎÒÁΔ ‘À, Í ‹Á «¬‘ «È’ÒÁΔ ‘À ª ÏÛ≈
·Δ’ ‘؉ «Ú⁄ ‘Δ È≈ ¡≈Ú∂Õ ¡≥ «¬’ √≈Ë» È∂ Áº«√¡≈ ’∂ ≈‹∂ ȱ»≥ «’√∂
Áπº÷ «Á≥ÁΔ ‘ÀÕ «¬‘ «¬’ «Óº·≈ ‹«‘ ‘À, «‹√ ÂØ∫ ‘Ó∂Ùª Ï⁄‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈
√Ï Ú≈Ò∂ Ï≥Á∂ ÁΔ ’ÓΔ‹ Íπ¡≈¬Δ ‹≈Ú∂ ª «¬√ÁΔ «ÏÓ≈Δ ·Δ’ ‘Ø
‘À, È‘Δ∫ Â∂ ÍÂ≈ È‘Δ∫ «¬‘ ˜«‘ √≈‚∂ ¡≥Á ‹≈ ’∂ ’Δ ◊∞ºÒ «÷Ò≈Ú∂?
‹≈Ú∂◊ΔÕ √≈∂ Í≈√∂ Ï≥Á∂ ÁΩÛ≈¬∂ ◊¬∂ ’∂ √Ï Ú≈Ò∂ Ï≥Á∂ ˘ Òº«Ì¡≈ ‹≈Ú∂Õ
«¬’ √≈Ï’≈ ¡Î√ È∂ ÍÂ≈ È‘Δ, «’ÂÈ≈ Ì«Ù‡≈⁄≈ ’ΔÂ≈Õ „∂ √≈Δ
¡÷Δ «¬’ ‡∞º‡Δ ‹‘Δ fiØ∫ÍÛΔ «Ú⁄ «¬’ ◊ΔÏÛ≈ «‹‘≈ Ï≥Á≈ Ï∂«Î’ ‘Ø
ÁΩÒ «¬’º·Δ ’’∂ ¿∞‘ Ò≈Ò⁄ «Ú⁄ ’ÙÓΔ ‹ÓΔÈ ÷zΔÁ‰ «◊¡≈Õ ‘Ú≈
’∂ √πºÂ≈ «Í¡≈ Òºº«Ì¡≈Õ ¡«‘Ò’≈ª È∂ ≈‹∂ ˘ Áº«√¡≈Õ ≈‹∂ È∂ fiº‡
«Ú⁄ ‘Δ ‘Ú≈¬Δ ‹‘≈‹ Á∂ ‡∞º’Û∂ ‡∞º’Û∂ ‘Ø ◊¬∂Õ √≈≈ ‡ºÏ ¿∞μÊ∂ ‘Δ ÷ÂÓ
⁄ØÏÁ≈ Ì∂‹ ’∂ ¿∞√ Ï≥Á∂ ˘ «’‘≈ ’∂ ±≥ ¡≈Í‰Δ ’ÓΔ‹ Á∂ Á∂Õ «¬‘ ≈‹∂
‘Ø «◊¡≈Õ ¿∞È∑ª ÁΔ¡ª Ò≈Ùª ÚΔ Í»Δ¡ª È‘Δ∫ «ÓÒΔ¡ªÕ Í≈Í Á∂ ’Ó≈¬∂
˘ «ÏÓ≈Δ Á» ’È Ò¬Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ «¬‘ √π‰ ’∂ ¿∞‘ Ï≥Á≈ ÷»Ï ‘º«√¡≈
È؇ ‘Ú≈ «Ú⁄ ¿∞μ‚ ’∂ «¬È√≈È ÁΔ «˜≥Á◊Δ Á≈ Ó‹≈’ ¿∞‚≈ ‘∂ √ÈÕ
¡Â∂ ’«‘‰ Òº◊≈ ’∂-Ó∂∂ Í≈√ ª Í≈¿∞‰ ˘ ’Ø¬Δ ’ÓΔ‹ ‘Δ È‘Δ∫Õ
¡‰’Ó≈«¬¡≈ ËÈ Ïº⁄∂ ¡Ô≈ÙΔ «Ú⁄ ØÛ∑ «Á≥Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ Ó≈ÛΔ
¡≈͉∂ ÂØ∫ ¿∞Í Ú≈Ò∂ Ï≥Á∂ ˘ È≈ Á∂÷ØÕ ‘Ó∂Ùª ¡≈͉∂ ÂØ∫ ÈΔÚ∂∫ Ú≈Ò∂
√≥◊ «Ú⁄ ÍÀ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª ÁΔ «Ó‘È ÁΔ π⁄Δ ‹ªÁΔ «‘≥ÁΔ ‘ÀÕ
Ï≥Á∂ ˘ Á∂÷ØÕ Â∞‘≈˘ ¡≈Í∂ √Ï ¡≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ «¬’ Ï≥Á∂ ’ØÒ ÍÀª «Ú⁄
Ï∂¬ΔÓ≈ÈΔ ÁΔ ’Ó≈¬Δ Á≈ ÎÒ Ì∞◊ÂÈ Òº«◊¡ª ÍÂÈΔ ‹ª Ϻ⁄∂ Ì≈◊ΔÁ≈
Í≈¿∞‰ Ò¬Δ Ï»‡ È‘Δ∫ √ÈÕ ¿∞‘ ‘Ó∂Ùª ¡≈Í‰Δ ◊ΔÏΔ Â∂ «’zfiÁ≈ «‘≥Á≈
È‘Δ∫ ωÁ∂Õ Â∞‘≈˘ ¡≈͉∂ Í≈ͪ Á≈ ÎÒ ¡≈Í ‘Δ Ì∞◊‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
84 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø 85 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Ï≈ÒÓΔ’Δ «¬’ ÷π∫≥÷≈ ‚≈’» √ΔÕ ‹Á ¿∞√˘ «¬√ ◊ºÒ Á≈ «◊¡≈È ‘Ø«¬¡≈
ª ¿∞‘ Í≈Í ÁΔ «˜≥Á◊Δ ¤º‚ ’∂ Ó‘≈È «ÙΔ Ï«‰¡≈Õ
‹» ÂØ∫ «‹¡≈Á≈ «¬º¤≈ ’È È≈Ò ¡√≥ÂØÙ ÚËÁ≈ ‘ÀÕ «¬’ Ú≈Δ
«¬’ √∂· ˘ «¬’ Í≥«‚ È∂ «’‘≈ ’∂ Â∂∂ Í≈√ «¬ÂÈ≈ ËÈ ‘ØÚ∂◊≈ ’∂
Â∂Δ¡ª √ºÂ ÍΔÛ∑Δ¡ª ÚΔ ÷ªÁΔ¡ª «‘‰ ª ÚΔ È‘Δ∫ Óπº’∂◊≈Õ «¬‘ √π‰
’∂ √∂· ‘Ø Áπ÷Δ ‘Ø «◊¡≈ ¡Â∂ Ø «Í¡≈ ’∂ Ó∂Δ ¡º·ÚΔ∫ ÍΔÛ∑Δ Á≈ ’Δ
ω∂◊≈?
ÁπÈΔ¡≈ «Ú⁄ ¡À√∂ ÚΔ ÒØ’ ‘È, ‹Ø ≈ ˘ πº÷Δ Ø‡Δ ÷≈ ’∂ ÚΔ
ÍzÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Ù∞’ ’Á∂ ‘È ¡Â∂ √πº÷ ÁΔ ÈΔ∫Á √Ø∫Á∂ ‘ÈÕ «¬’ ≈‹∂
Í≈√ «¬’ Ú≈Δ «¬’ ‹∞¡≈È «‹‘≈ √≈Ë» ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞‘ √≈Ë» ≈‹’∞Ó≈Δ
˘ Ï‘∞ ⁄≥◊≈ Òº◊≈Õ ¿∞√ Á∂ ÓÈ «Ú⁄ ÚÀ≈◊ ¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞√È∂ ¡≈͉∂
«ÍÂ≈ ˘ «’‘≈ ’∂ ÓÀ∫ ª «¬√ Á∂ È≈Ò ‘Δ «Ú¡≈‘ ’≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ ≈‹∂ È∂
≈‹’∞Ó≈Δ ˘ √Ófi≈«¬¡≈ ’∂ «¬‘ ª ¡≈Í ‘Δ Ì∞º÷≈ Ó «‘≈ ‘ÀÕ È≈
«¬√ ’ØÒ ÷≈‰ ˘ Ø‡Δ ‘À ¡Â∂ È≈ ‘Δ Í≈¿∞‰ ˘ ’ºÍÛ≈, È≈ ‘Δ «¬√Á≈
’Ø¬Δ «‘‰ Ò¬Δ «‡’≈‰≈ ‘ÀÕ Â±≥ ≈‹Ó«‘Òª «Ú⁄ ÍÒΔ ‘Ø¬Δ «¬√ κ’
È≈Ò ◊∞‹≈≈ È‘Δ∫ ’ √’∂∫◊ΔÕ Í ≈‹’∞Ó≈Δ È≈ Ó≥ÈΔÕ ≈‹∂ ˘ ¿∞√ÁΔ
«‹Á ¡º◊∂ fi∞’‰≈ «Í¡≈Õ ¿∞√È∂ √≈Ë» ÒÛ’∂ È≈Ò ≈‹’∞Ó≈Δ Á≈ «Ú¡≈‘
’’∂ ≈‹’∞Ó≈Δ ˘ ¿∞√ È≈Ò ÂØ «ÁºÂ≈Õ ÁØÚ∂∫ ÓΔ¡ª ÏΔÚΔ ⁄ºÒ ͬ∂
‹≥◊Òª «Ú⁄Õ ≈Â Í¬Δ Âª ’Ø¬Δ ≈‘Δ ¿∞È∑ª ˘ ÌØ‹È Á∂ «◊¡≈Õ ÁØ‘ª
È∂ ÌØ‹È ¤«’¡≈Õ «¬’ ÍzÙ≈Á≈ Ï⁄ «◊¡≈Õ √≈Ë» È∂ ÍÂÈΔ ˘ ÍzÙ≈Á≈ Á∂
’∂ «’‘≈ ’∂ «¬√˘ ’ºÍÛ∂ «Ú⁄ ÒÍ∂‡ ’∂ º÷ ÒÀ, √Ú∂∂ ’≥Ó ¡≈Ú∂◊≈Õ
≈‹’∞Ó≈Δ ÁΔ¡ª ¡º÷ª «Ú⁄ ‘≥fi» ¡≈ ◊¬∂ ¡Â∂ ÏØÒΔ-ÓÀ∫ ª ¡≈Í È≈Ò
≈‹ Ì≈◊ ¤º‚ ’∂ ¡≈¬Δ ‘ª ’∂ «‹√ ºÏ È∂ ÍÀÁ≈ ’ΔÂ≈ ‘À, ¿∞‘ ÁØÚ∂∫
‡≈«¬Ó Ø‡Δ ÚΔ Á∂Ú∂◊≈Õ ’Δ Â∞‘≈˘ ºÏ Â∂ «ÚÙÚ≈√ È‘Δ∫ ’∂ ºÏ √≈˘
√Ú∂∂ ÚΔ Ø‡Δ Á∂Ú∂◊≈Õ √≈Ë» ˘ ¡≈Í‰Δ ◊ÒÂΔ ÁΔ √Ófi ¡≈ ◊¬ΔÕ «¬‘
‘È ÍzÓ≈ÂÓ≈ Á∂ ≥◊ «Ú⁄ ≥◊∂ √Ï Ú≈Ò∂ ÒØ’Õ ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄ ¡À√∂ ÚΔ
ÒØ’ ‘È, ‹Ø ≈ ˘ ∞º÷Δ Ø‡Δ ÷≈ ’∂ ÚΔ ÍzÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Ù∞’ ’Á∂ ‘È
¡Â∂ √πº÷ ÁΔ ÈΔ∫Á √Ω∫Á∂ ‘ÈÕ ◊∞Ï≈‰Δ «Ú⁄ √ÒØ’ ‘À:
π÷Δ √π÷Δ ÷≈«¬ «’ ·ß‚≈ Í≈‰Δ ÍΔ¿∞®
ÎΔÁ≈ Á∂«÷ Í≈¬Δ ⁄ØÍÛΔ È≈ Â√≈«¬ ‹Δ¿∞®
86 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
«’√∂ ʪ Â∂ ‹Ò∂ÏΔ¡ª Á≈ Òß◊ ⁄ºÒ «‘≈ √ΔÕ ¿∞È∑ª «’‘≈ «’ «¬’
Ï≥Á∂ ˘ ’∂ÚÒ «¬’ ‘Δ ‹Ò∂ÏΔ «ÓÒ∂◊ΔÕ «¬’ Ï≥Á≈ Ò≈¬ΔÈ «Ú⁄ ÷Û≈ √ΔÕ
¿∞‘ Ï‘∞ Ò≈Ò⁄Δ √ΔÕ ¿∞√È∂ «¬’ ‹Ò∂ÏΔ ÒÀ ’∂ ¿∞‘ ‘ºÊ «Íº¤∂ ’ «Ò¡≈
Â∂ Á»‹Δ Ò¬Δ Á»‹≈ ‘ºÊ ¡º◊∂ ’ «ÁºÂ≈Õ ‘Ø«¬¡≈ ’Δ ’∂ Á»‹Δ ‹Ò∂ÏΔ «ÓÒΔ
È‘Δ∫ ¡Â∂ Í«‘ÒΔ ˘ «Í¤Ø∫ ’∞ºÂ≈ ÷Ø‘ ’∂ ÒÀ «◊¡≈Õ ‘Ó∂Ùª ‹Ø ’∞fi Â∞‘‚∂
Í≈√ ‘À, ¿∞√ Â∂ √Ï ’ØÕ «¬‘ È≈ ‘ØÚ∂ «’ Â∞‘≈‚≈ ÚΔ ¿∞√ Ï≥Á∂ Ú≈Ò≈
‘Δ ‘≈Ò ‘ØÚ∂Õ ¡º‹ ’ºÒ ÍÀ√∂ ÁΔ ¡≥È∑Δ ÁΩÛ Òº◊Δ ‘Ø¬Δ ‘ÀÕ ‹∂ ◊∞¡ª„Δ È∂
Úº‚Δ ’≈ ÒÀ Ò¬Δ Âª ÓÀ∫ «’¿∞∫ «Íº¤∂ ‘ª? Ì≈Ú∂∫ ÓÀ˘ ’∞fi ÚΔ ’È≈
ÍÚ∂Õ ¡À√≈ ’≥ÍΔ‡ΔÙÈ Ó≈Û≈ ‘ÀÕ ’¬Δ ÒØ’ ¡≈Í‰Δ ◊ΔÏΔ ’’∂ «¬ÂÈ≈
Áπ÷Δ È‘Δ∫ ‘∞≥Á∂, «‹ÂÈ≈ ¿∞‘ ◊∞¡ª„Δ ÁΔ ¡ÓΔΔ ’’∂ Áπ÷Δ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ
◊∞¡ª„Δ ˘ Ì≥‚Á∂ «‘≥Á∂ ‘ÈÕ ‹Ø ’∞fi ¡≈͉∂ Í≈√ ‘À, ¿∞√ È≈Ò √≥ÂØ÷
’ØÕ ¡≈͉∂ Ù≈ÈÁ≈ Ì«Úº÷ Ò¬Δ «¬Ó≈ÈÁ≈Δ È≈Ò «Ó‘È ’Ø ‹∂ ‹Ø
’∞fi Â∞‘≈‚∂ Í≈√ ‘À, ‹∂ ¿∞√ «Ú⁄Ø∫ ’∞fi ÷πº√ ÚΔ ‹≈Ú∂ ª «⁄≥Â≈ È≈ ’ØÕ
«¬‘ √Ì ’∞fi √≈˘ ÍzÓ≈ÂÓ≈ È∂ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ‹∂ ¿∞‘ ÒÀ ÒÚ∂ ª, ª ÚΔ
«ÁÒ Úº‚≈ º÷ØÕ ¿∞√ ÁΔ ‹≈ «Ú⁄ ‘ØÕ ◊∞» ◊Ø«Ï≥Á «√≥ÿ ‹Δ Á∂ ÁØ Úº‚∂
√≈«‘Ï‹≈Á∂ ¿∞È∑ª ÁΔ¡ª ¡º÷ª √≈‘Ó‰∂ ⁄Ó’Ω ÁΔ ÒÛ≈¬Δ «Ú⁄ Ù‘ΔÁ
‘Ø ◊¬∂ √ÈÕ ‹Á ¿∞È∑ª ˘ Ó≈Â≈ ‹Δ ¡Â∂ Ï≈’Δ ÁØ ¤Ø‡∂ √≈«‘Ï‹≈«Á¡ª Á∂
Ù‘ΔÁ ‘Ø ‹≈‰ Á≈ ÍÂ≈ Òº◊≈, ª ÚΔ ¿∞È∑ª È∂ «ÁÒ È‘Δ∫ ¤º«‚¡≈Õ √◊Ø∫
ÍzÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Ù∞’ ’ΔÂ≈ ’∂ Â∂Δ ¡Ó≈È √Δ, ±≥ ÒÀ Ò¬ΔÕ Â∂≈ Ù∞’
‘ÀÕ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ ÊØÛ∑Δ ‹‘Δ Áπ«È¡≈ÚΔ ÁΩÒ Á∂ ÷π√ ‹≈‰ Â∂ ÚΔ ÿÏ≈
‹ªÁ∂ ‘ªÕ ‹Á ¡√Δ∫ ÁπÈΔ¡ª «Ú⁄ ¡≈¬∂ √Δ Âª ’∞fi È≈Ò ÒÀ ’∂ È‘Δ∫ √Δ
¡≈¬∂Õ ‹∂ «¬√ «Ú⁄Ø∫ ’∞fi ÷º√ ÚΔ «◊¡≈ ª ÿÏ≈¿∞‰≈ È‘Δ∫ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ
√≈‚∂ ‘ºÊª «Ú⁄ Ù’ÂΔ ‘ÀÕ ‘Ω√Ò∂ ÏπÒßÁ ‘ÈÕ «Î ’Ó≈ ÒÚª◊∂Õ
ÍÀ√∂ Á∂ Í√≈ ’’∂ ÓÈ∞º÷ ÁΔ¡ª Ò≈Ò√≈Úª ÚΔ ÚËΔ¡ª ‘ÈÕ ‘
’Ø¬Δ ⁄≈‘∞≥Á≈ ‘À ’∂ ÓÀ˘ ÁπÈΔ¡ª ÁΔ¡ª √Ì √πº÷ √‘»Òª «ÓÒ‰Õ √≈∂
≈ÂØ ≈ ¡ÓΔ ‘؉≈ ⁄≈‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ Í ¡«‹‘≈ ‘Ø È‘Δ∫ √’Á≈Õ «¬√
Ò¬Δ ’¬Δ ÒØ’ Ì«Ù‡ √Â∂ ¡Í‰≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ Í ◊Ò ’≥Óª Á∂ ‘Ó∂Ùª
◊Ò ÈÂΔ‹∂ ‘Δ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ «‹¡≈Á≈ ÍÀ√∂ È≈Ò ‘≥’≈ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ï≥Á≈
Á»‹∂ ˘ Ï≥Á≈ ‘Δ È‘Δ∫ √ÓfiÁ≈Õ ‘≥’≈«¡≈ √Ø Ó≈«¡≈Õ ¿∞‘ ‘Ú≈ ˘
ÂÒÚ≈ª Ó≈Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡≈Í«‰¡ª È≈ÒØ∫ ‡∞º‡ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Í ºÏ «¬’
«ÁÈ √Ì ˘ Ï≈Ï ’ «Á≥Á≈ ‘ÀÕ ‘Ó∂Ùª ‘º’ Â∂ √º⁄ ÁΔ ’Ó≈¬Δ ‘Δ
87 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
ÎÒÁΔ ‘ÀÕ ‹Á «¬È√≈È ÁΔ¡ª Ò≈Ò√≈Úª Í»Δ¡ª È‘Δ∫ ‘∞≥ÁΔ¡ª ª ¿∞‘
«⁄≥Â≈ «Ú⁄ «‘≥Á≈ ‘ÀÕ «¬√ ‰≈¡ ÌΔ «˜≥Á◊Δ «Ú⁄ «‹¿∞‰ È≈Ò
«¬È√≈È «ÁÓ≈◊Δ ÂΩ Â∂ Íz∂Ù≈È ¡Â∂ √Δ’ ÂΩ Â∂ ’Ó‹Ø ‘Ø ‹ªÁ≈
‘ÀÕ ‚≈’‡ ’«‘≥Á≈ ‘À-«⁄≥Â≈ ¤º‚Ø, Â∞√Δ ÷πÙ «‘≈ ’ØÕ ¡«‹‘≈ ‘Ø È‘Δ∫
√’Á≈Õ «⁄≥Â≈ ¤∞º‡ÁΔ È‘Δ∫ ¡Â∂ ÷πÙΔ ’Ø¬Δ Ï‹≈ «Ú⁄ «ÓÒ‰ Ú≈ÒΔ
⁄Δ‹ È‘Δ ’∂ Ï‹≈ ◊¬∂ ¡Â∂ ÷πÙΔ ÷ΔÁ «Ò¡≈¬∂Õ ’¬Δ ÒØ’ ÍÀ√∂ ˘ ‘Δ
÷πÙΔ Á≈ √ØÓ≈ √ÓfiÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ¿∞È∑ª ÁΔ ◊ÒÂΫ‘ÓΔ ‘ÀÕ ÍÀ√∂ È≈Ò ’∂ÚÒ
√πº÷ª Á∂ √≈ËÈ ÷ΔÁ∂ ‹≈ √’Á∂ ‘È, Í √πº÷ È‘Δ∫Õ ÷πÙΔ ÍÀ√∂ È≈Ò È‘Δ∫
√◊Ø∫ √≥Â∞Ù‡Δ È≈Ò «ÓÒÁΔ ‘ÀÕ «¬È√≈È ÁΔ¡ª «‹ÂÈΔ¡ª Ò≈Ò√≈Úª ÿº‡
‘؉◊Δ¡ª, ¿∞‘ ¿∞ÂÈ≈ ‘Δ ÷πÙ ¡Â∂ √≥Â∞Ù‡ ‘ØÚ∂◊≈Õ
√≈˘ √≈ÁΔ «˜≥Á◊Δ ¡Í‰≈¿∞‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ √Ï ˘ ’≥‹»√Δ È≈Ò
‹ØÛ‰≈ ·Δ’ È‘Δ∫Õ Î‹»Ò ÷⁄∂ ÿ‡≈¿∞‰∂ ⁄≈‘ΔÁ∂ ‘ÈÕ Â∞‘≈‚Δ ’Ó≈¬Δ
ÁΔ Ú«‚¡≈¬Δ «¬‘ È‘Δ∫ ’∂ Â∞√Δ «’≥È≈ ’Ó≈¿∞∫Á∂ ‘Ø, √◊Ø∫ «¬‘ ‘À ’∂ Â∞√Δ
«’Ú∂∫ ÷⁄ ’Á∂ ‘Ø? ¡√Δ∫ «Ú¡≈‘ Ù≈ÁΔ¡ª, ‹ÈÓ-«ÁȪ ¡Â∂ «’º‡Δ
Í≈‡Δ¡ª ¡≈«Á Â∂ ÎØ’≈ «Á÷≈Ú≈ ’Á∂ ‘ª ¡√Δ∫ «’ÂÈ≈ ¡È≈‹
¡‹≈«¬¡≈ ◊∞¡≈¿∞∫Á∂ ‘ªÕ «¬√ È≈Ò «’ÂÈ∂ ◊ΔÏ º‹ √’Á∂ ‘ÈÕ «¬√
Â∑ª ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ ’Ó≈¬Δ ˘ ª ÷Ø≈ Ò≈¿∞∫Á∂ ‘Δ ‘ª, ¡√Δ∫ ¡≈͉∂ ÓπÒ’
ÁΔ ¡ÓπºÒΔ ÁΩÒ ˘ ÚΔ ¡‹≈«¬¡≈ ’Á∂ ‘ªÕ ‹∂ «¬‘ «ÁÈ ÓÈ≈¿∞‰∂ ‘Δ
‘È Âª «’√∂ ¡È≈Ê ¡≈ÙÓ «Ú⁄ ‹ª ◊ΔϪ «Ú⁄ ‹≈ ’∂ ÓÈ≈˙Õ ¿∞È∑ª
ÁΔ Ì∞º÷ Á» ’ØÕ ¿∞È∑ª Á≈ ÂÈ „º’ØÕ «Î Á∂÷Ø Â∞‘≈˘ «’Ú∂∫ √Ï, √≥Â∞Ù‡Δ,
ÙªÂΔ ¡Â∂ √º⁄Δ ÷πÙΔ «ÓÒÁΔ ‘ÀÕ
cc
88 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
‘Ω√Ò∂ ÏπÒÁ
ß º÷Ø
È≈È’ È≈Ó ⁄Û∑ÁΔ ’Ò≈ ®
Â∂∂ Ì≈‰∂ √Ϻ Á≈ ÌÒ≈®
⁄≈ȉ ÁΔ «¬’ ¤Ø‡Δ ‹‘Δ «’È ◊«‘∂ ÂØ∫ ◊«‘∂ ‘È∂∂ ˘ ⁄Δ
‹ªÁΔ ‘ÀÕ «¬√∂ Â∑ª ¡≈√ ÁΔ «¬’ «’È Áπº÷ª ÌΔ «˜≥Á◊Δ »ÍΔ Ï∂ÛΔ ˘
Â∞Î≈Ȫ «Ú⁄Ø∫ √ÎÒÂ≈ È≈Ò ’º„‰ Ò¬Δ ’≈ÎΔ ‘∞≥ÁΔ ‘ÀÕ √Ú≈Ò «¬‘ ‘Δ
‘À ’∂ Ï≥Á≈ ’ÁΔ ¡≈√ Á≈ ͺÒ≈ È≈ ¤º‚∂Õ
’¬Δ Ú≈Δ ¡√Δ∫ Áπº÷ª 鱧 Á∂÷’∂ ‘Ω√Ò≈ ¤º‚ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ ¡≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ
¡È‘Ø‰Δ ÂØ∫ ÿÏ≈ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ √≈‚≈ «ÁÒ «ÁÓ≈◊ ¡Â∂ √Δ √≈‚≈ √≈Ê
¤º‚Á≈ ‹≈ÍÁ≈ ‘ÀÕ √≈‚∂ ¡≥ÁÒ∂ ‚ Á∂ Í‘≈Û √≈˘ ÏπΔ Â∑ª ‚≈¿∞∫Á∂
‘ÈÕ √≈˘ ¡≈͉∂ Ï⁄≈¡ Á≈ ’Ø¬Δ √Â≈ Ș È‘Δ ¡≈¿∞∫Á≈Õ ¡√Δ∫
ÿØ «È≈Ù≈ «Ú⁄ «ÿ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ «¬‘ ª «¬√ Â∑ª ‘Δ ‘À «’ «‹Ú∂∫
Í≈‰Δ «Úº⁄ ‚∞ºÏÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ Ï≥Á≈ ‘ºÊ ÍÀ Ó≈È∂ ¤º‚ Á∂Ú∂Õ ¡«‹‘∂ Ï≥Á∂
Á≈ ª ‚∞ºÏ‰≈ «ÈÙ«⁄ ‘Δ ‘ÀÕ √≈˘ Ï⁄≈¿∞‰ Ò¬Δ Âª ‘Δ ’Ø¬Δ ¡º◊∂
¡≈Ú∂◊≈, ‹∂ ¡√Δ∫ Ï⁄≈¡ Ò¬Δ ‘ºÊ ÍÀ Ó≈È∂ ‹≈Δ º÷ª◊∂, ‘Ø √’Á≈ ‘À
’∂ Í≈‰Δ Á∂ ¤Ûº«Í¡ª ÁΔ ¡Ú≈˜ √π‰ ’∂ «’√∂ ÁΔ È˜ √≈‚∂ ÚºÒ ÍÀ
‹≈Ú∂ ¡Â∂ ¿∞‘ ‘ºÊ ÚË≈ ’∂ √≈‚Δ Ïª‘ ÎÛ ’∂ √≈˘ √‘Δ √Ò≈Ó Ï≈‘
’º„ ÒÚ∂Õ
«¬’ Ú≈Δ «¬’ ¡≈ÁÓΔ ‘È∂∂ «Úº⁄ «’Ë∂ ‹≈ «‘≈ √Δ, «¬’ ÁÓ
¿∞√Á≈ ÍÀ √Â∂ «Ú⁄Ò∂ ÷»‘ «Úº⁄ ‹≈ «Í¡≈, Í «‚◊Á∂ ‘ج∂ Á≈ ‘ºÊ
Ï≥ÈΔ Â∂ ÍÀ «◊¡≈Õ ¿∞√ ÂØ∫ ‹Ø Ò≈ ’∂ ¿∞Í ¡≈«¬¡≈ È≈ ‹≈Ú∂Õ ‹∂ ‘ºÊ
¤∞º‡ ‹≈Ú∂ ª «√ºË≈ ÷»‘ «Úº⁄ «‚º◊‰≈ √ΔÕ «¬√ √» «Úº⁄ ÓΩ «ÈÙ«⁄Â
√ΔÕ Í ¿∞√È∂ ‘Ω√Ò≈ È≈ ¤º«‚¡ª, √≈Δ ≈ ‘ºÊ ÏÁÒ-ÏÁÒ ’∂ Ò‡’Á≈
«‘≈Õ ¡≈«÷ ‹Á «ÁÈ Á≈ ’∞fi ⁄≈ȉ≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ¿∞√È∂ ʺÒ∂ Á∂«÷¡≈
ª ¿∞√Á≈ ‘≈√≈ «È’Ò ¡≈«¬¡≈Õ «¬‘ «¬’ √πº’≈ ÷»‘ √Δ, «‹‘Û≈ ’∂
¿∞√Á∂ ’ºÁ ÂØ∫ Ó√ª Îπ‡ ’∞ ‘Δ «‹¡≈Á≈ ‚±≥ÿ≈ √ΔÕ ‘∞‰ ¿∞√È∂ ÁØÚ∂∫ ‘ºÊ
¤º‚ «ÁºÂ∂ ¡Â∂ ÷»‘ «Úº⁄ ¡≈͉∂ ¡≈Í ¤≈Ò Ó≈ «ÁºÂΔÕ ÁØ ⁄≈ ÒßÏ∂
89 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
√≈‘ Ò¬∂ Â∂ Í≥Áª ’∞ «Ó≥‡ ¡≈Ó È≈Ò ¡≈͉∂ √Δ ˘ ÂØ Â≈˜≈ ’ΔÂ≈Õ ÙΔÙ∂ «Ú⁄ ¡≈͉≈ «⁄‘≈ Á∂÷Δ¬∂ ª √≈˘ ÷πÁ ¡≈͉∂ ’ØÒØ∫ ‘Δ ‚
«Î «‘≥Ó º÷’∂ ¿∞μºÍ ¤≈Ò Ó≈’∂ ÁØ‘ª ‘ºÊª È≈Ò ÷»‘ ÁΔ Ï≥ÈΔ ˘ ÎÛ ¡≈Ú∂◊≈Õ ¡√Δ∫ ¡≈͉≈ Áπº÷ Á»«‹¡ª ˘ Áº√’∂∂, ¿∞È∑ª ˘ Í∂Ù≈È ’Á∂
«Ò¡≈ ¡Â∂ ÍÀª ˘ ÁΔÚ≈ Â∂ Ò≈ ’∂ Ï≈‘ «È’Ò ¡≈«¬¡≈ ¡Â∂ ¡≈͉∂ ‘ªÕ √≈˘ ’Ø¬Δ ‘º’ È‘Δ ’∂ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ «ÏÓ≈Δ ‹ª Áπº÷ª Á∂ ؉∂ Ø ’∂
√Â∂ ÍÀ «◊¡≈Õ ‹∂ ≈ √Ó∂∫ ¿∞‘ ‘Ω√Ò≈ ¤º‚ «Á≥Á≈, Ï≥ÈΔ ÂØ∫ ¿∞√Á≈ ‘ºÊ ¡≈͉∂ √È∂‘Δ¡ª ˘ ÚΔ Áπ÷Δ ’Δ¬∂Õ ’¬Δ ÒØ’ ª √≈‚∂ Ω˜ Ω˜ Á∂ ؉∂
¤∞º‡ ‹ªÁ≈ ª ¿∞√ÁΔ ÓΩ «ÈÙ«⁄ √ΔÕ Ì≈Ú∂ ÷»‘ √πº’≈ √Δ ¡Â∂ ◊«‘≈ √π‰ ’∂ ¿∞ÍØ∫ √≈‚∂ È≈Ò ÎØ’Δ ‘ÓÁÁΔ «Á÷≈¿∞∫Á∂ ‘È, Í «Ú⁄Ø∫ √≈‚Δ
ÚΔ È‘Δ √Δ, Í ¿∞√È∂ ‘≈‡ ¡‡À’ È≈Ò (‚ È≈Ò) ‘Δ Ó ‹≈‰≈ √ΔÕ Â√Ó¬Δ ‘≈Ò Á∂÷’∂ ÷πÙ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Ò¬Δ «’√∂ Ù≈«¬ È∂ ·Δ’ ‘Δ
«¬‘ ‘À ‘Ω√Ò∂ Á≈ ÈÂΔ‹≈ Õ «Ò«÷¡≈ ‘À:
√≈˘ ’ÁΔ ‘Ω√Ò≈ È‘Δ ‘≈È≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ «„º◊Δ È‘Δ „≈‘∞‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔÕ
¡ÍÈ∂ ˜÷Ó ‘ «’√Δ ’Ø
‹∂ ¡√Δ∫ ÊØÛ≈ ÷πÒ∑«ÁÒΔ È≈Ò √Ø⁄Δ¬∂ ª «‹¡≈Á≈ ÂØ∫ «‹¡≈Á≈ Ïπ≈ ’Δ
«Á÷≈«¬¡≈ Ó ’Ø
‘Ø ‹≈Ú∂◊≈? ‹∂ πͬ∂ ÍÀ√∂ Á≈ È∞’√≈È ‘Ø ‹≈Ú∂ ª ÿÏ≈¿∞‰ Ú≈ÒΔ ’جΔ
ÒØ◊ Óπº·Δ˙ Ó∂∫
◊ºÒ È‘ΔÕ «¬‘ ÍÀ√≈ √≈˘ ÍÀÁ≈ ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‘Δ «Ó«Ò¡≈ Â∂ ÓÈ ÂØ∫
ÈÓ’ ÷Â∂ ‘À∫Õ
Ï≈¡Á ¡√Δ∫ È≈Ò È‘Δ∫ ÒÀ ‹≈‰≈Õ ’Ø¬Δ ◊ºÒ È‘Δ «Î ’Ó≈ ÒÚª◊∂Õ
√Ø ÁØ√ÂØ! ‹∂ √≈˘ ¡≈͉≈ Áπº÷ ¡≈͉∂ «Í≥‚∂ Â∂ ÷πÁ ‘Δ ‘≥„≈¿∞‰≈
√Óª Ïπ‘ ÏÒÚ≈È ‘ÀÕ Áπº÷-√πº÷ ª «˜≥Á◊Δ «Úº⁄ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘Δ «‘≥Á∂
ÍÀ‰≈ ‘À, «Î «’¿∞∫ «¬√Á≈ „≥‚Ø≈ «Íº«‡¡≈ ‹≈Ú∂ Õ ¡º‹ ’ºÒ ‘ ’جΔ
‘È, «¬‘ ª ËπºÍ ¤ª ÁΔ Â∑ª ‘ÀÕ «‹√ È∂ ’ÁΔ Áπº÷ È‘Δ Á∂«÷¡≈ ¿∞‘
π«fi¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «’√∂ ’ØÒ Â∞‘≈‚∂ Ò¬Δ √Ó≈ È‘Δ∫Õ ‹∂ √≈‚≈ «√ Áπ÷Á≈
√πº÷ Á≈ ÚΔ ¡ÈßÁ È‘Δ ÒÀ √’Á≈Õ ‹∂ √πº÷ Á∂ «ÁÈ È‘Δ ‘∂ ª Áπº÷ Á∂
‘À ª ÁÁ ÁΔ ◊ØÒΔ √≈˘ ‘Δ ÷≈‰Δ ÍÚ∂◊ΔÕ Á»√∂ ˘ ◊ØÒΔ Á∂‰ È≈Ò
«ÁÈ ÚΔ È‘Δ∫ «‘‰∂Õ Í Áπº÷ Á∂ «ÁȪ ˘ Ó≈Ò’ ÁΔ Ô≈Á «Ú⁄ ‘Ω√Ò∂
√≈‚≈ «√ ÁÁ Á» È‘Δ∫ ‘؉≈Õ «Î «’¿∞∫ È≈ ¡À√≈ „≥◊ ¡Í‰≈«¬¡≈
È≈Ò ’º‡Δ¬∂ ª Áπº÷ ÁΔ ⁄πω «‹¡≈Á≈ Áπ÷Á≈¬Δ È‘Δ ’ÁΔÕ ‹∂ ¡√Δ∫
‹≈Ú∂ ’∂ «¬‘ ÁÁ √≈˘ Ó«‘√»√ ‘Δ È≈ ‘ØÚ∂Õ
ÊØ‘Û≈ ‘Ø «ÚÙ≈Ò «‘Á∂ È≈Ò √Ø⁄Δ¬∂ ª √Ì ÂØ∫ ÚΔ «‹¡≈Á≈ Ïπ≈ √≈‚≈
‹≈ √Ø⁄Ø ‘È∂Δ ’≈ÒΔ ÏØÒΔ ≈ Á≈ √Óª ‘ÀÕ ÏºÁÒ ◊‹ ‘∂ ‘È,
’Δ ‘ØÚ∂◊≈ √Ì ÂØ∫ Ïπ≈ ‘ØÚ∂◊≈ ª √≈‚Δ ÓΩ ‘Ø ‹≈Ú∂◊Δ È≈Õ Í ÓΩ ª
«Ï‹ÒΔ ⁄Ó’ ‘Δ ‘ÀÕ ‹ØÁ≈ Ï≈Ù ‘Ø ‘Δ ‘À, √Â∂ «Ú⁄ ’Ø¬Δ ΩÙÈΔ
«˜≥Á◊Δ ÁΔ «¬’ √º⁄≈¬Δ ‘ÀÕ «¬’ «ÁÈ Âª √Ì È∂ ÓÈ≈ ‘Δ ‘ÀÕ ‹∂ ¡√Δ∫
ÚΔ È‘Δ∫ ‹◊ ‘ΔÕ Â∞√Δ ÿ≥‡≈ÿ Â’ ‹≈‰≈ ‘À, √Â∂ «Ú⁄ Â∞√Δ «‚º◊
Ó ÚΔ ‹≈Úª◊∂ ª ÁπÈΔ¡ª Â∂ ’Ø¬Δ ¡≈ΠȑΔ∫ ¡≈ ‹≈Ú∂◊ΔÕ ÁπÈΔ¡ª
ÍÀ∫Á∂ ‘Ø, «Î ’Δ ‘ØÚ∂◊≈? ‹∂ Â∞√Δ ‘Ω√Ò≈ ‘≈ ‹≈ÚØ ’∂ ÓÀ∫ Â≈ ‘∞‰ ¿∞·
«¬√∂ Â∑ª ‘Δ ⁄ÒÁΔ ‘∂◊ΔÕ Í ÓÈ ÂØ∫ Í«‘Òª ؘ ؘ ÓÈ≈ «‹¡≈Á≈
‘Δ È‘Δ∫ √’Á≈, ª ’Δ ¿∞Ê∂ ͬ∂-ͬ∂ Â∞√Δ Ó≥‹Ò Â∂ Í‘∞≥⁄ ‹≈ÚØ◊∂ ‹∂
Áπ÷Á≈¬Δ ‘ÀÕ ÓΩ «¬ÂÈΔ Áπ÷Á≈¬Δ È‘Δ∫ ‘∞≥ÁΔ, «‹ÂÈ≈ ÓΩ Á≈ ‚ ‘∞≥Á≈
ÊØ‘ÛΔ Á∂ ‘Ø Â∞√Δ «¬√∂ Â∑ª ͬ∂ ‘∂ ª Â∞‘≈‚Δ ’Δ ‘≈Ò ‘ØÚ∂◊Δ?
‘ÀÕ √Ø ‘Ω√Ò≈ º÷Ø, ‹∂ ÓΩ ¡≈ ÚΔ ◊¬Δ ª ¿∞√˘ ÚΔ ‘º√’∂ ‘Δ «ÓÒª◊∂Õ
‹∂ Â∞√Δ ‘Ω√Ò≈ ’’∂ ¿∞∂·Ø, «Î √Î √π» ’Ø Âª Â∞√Δ ‹» Ó≥⁄Ò Â∂
ÍzÓ≈ÂÓ≈ È∂ «’ÂÈΔ √π≥Á «√zÙ‡Δ ⁄Δ ‘ÀÕ «¬√˘ Ó≈‰ØÕ ’«‘≥Á∂ ‘È,
Í‘∞≥⁄ ‘Δ ‹≈ÚØ◊∂Õ «¬√∂ Ò¬Δ ’«‘≥Á∂ ‘È ’∂ ‘È∂∂ ˘ ’Ø√‰ È≈ÒØ∫ ÓØÓϺÂΔ
«’ √Ø Ï√ ’Δ «˜≥Á◊Δ- «Í¡≈ ’∂ Ï√ ⁄≈ «ÁÈÕ ‹∂ ¡√Δ∫ «¬√˘ «¬√
(‘Ω√Ò∂ ÁΔ) ‹◊≈ ÒÀ‰≈ ⁄≥◊≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ
Â∑ª ’‘Δ¬∂ ’∂ √Ø Ï√ ’Δ «˜≥Á◊Δ-÷πÙΔ ’∂ Ï√ ⁄≈ «ÁÈ, ª ’جΔ
«˜≥Á◊Δ ˘ √≈ÚΔ∫ ͺËΔ «‹¿∞‰ Ò¬Δ ‘Ω√Ò≈, ⁄Û∑ÁΔ’Ò≈ ¡Â∂ √«‘‹
◊Ò ȑΔ∫ ‘ØÚ∂◊≈Õ ‹∂ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ «¬º¤≈ Ù’ÂΔ ¡Â∂ ‘Ω√Ò∂ ˘ ’≈«¬Ó
‹»Δ ‘ÀÕ
÷Δ¬∂ ª ¡√Δ∫ √Ø Ï√ ÁΔ «˜≥Á◊Δ Â∂ ÷πÙΔ Á∂ √≈∂ «ÁÈ Ó≈‰ √’Á∂
‘ªÕ ‹Á ¡√Δ∫ ¡≈͉≈ ‘Ω√Ò≈ ¤º‚ «Á≥Á∂ ‘ª ª «˜≥Á◊Δ «Ú⁄Ø∫ ‘≈Á∂ ‘Δ cc
‘ªÕ ¡≈Í‰Δ ‘≈Ò Â√ÔØ◊ ω≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ªÕ ¿∞√ √Ó∂∫ ‹∂ ¡√Δ∫ «ÁÒ Á∂
90 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø 91 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø

√Ó≈‹ «Ú⁄ ¡Ω ¡Â∂ ÓÁ Á≈ √Ê≈È
ËÈ «Í ¬∂‘ È ¡≈÷Δ¡«È Ï«‘È «¬’·∂ ‘Ø«¬®
¬∂’ ‹Ø«Â Áπ«¬ Ó»ÂΔ ËÈ∞ «Íπ ’‘Δ¡À √Ø«¬®
¡º‹ ’ºÒ ¡Ωª Á≈ ͺË ¿∞Í ⁄πº’‰ Ò¬Δ Ï‘∞ ÔÂÈ ‘Ø ‘∂ ‘ÈÕ
‘ √≈Ò H Ó≈⁄ Á≈«ÁÈ ¡≥Â-≈Ù‡Δ Ó«‘Ò≈ «ÁÚ√ Á∂ ÂΩ Â∂
ÓÈ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÒØ’ √Ì≈ ¡Â∂ «ÚË≈È √Ì≈Úª «Ú⁄ ¡Ωª Ò¬Δ CC%
√Δ‡ª ≈÷ÚΔ¡ª º÷‰ Ò¬Δ ‹Ø «ÁºÂ≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ ’¬Δ ≈‹ª «Ú⁄ Ϻ√ª
¡Â∂ ‘Ø ‹≥Â’ Ê≈Úª Â∂ ¡Ωª Ò¬Δ √Δ‡ª ≈÷ÚΔ¡ª º÷Δ¡ª ‹ªÁΔ¡ª
‘ÈÕ «√È∂Ó∂ ‹≈¿∞, ‘√ÍÂ≈Ò ‹≈¿∞ ‹ª «Ï‹ÒΔ, Í≈‰Δ Á∂ «ÏÒ ÌÈ ‹≈¿∞,
‘ ʪ ¡Ωª ÁΔ¡ª Úº÷Δ¡ª ’Â≈ª ‘∞≥ÁΔ¡ª ‘ÈÕ ¬Δ ʪ Á∂«÷¡≈ «◊¡≈
‘À ’∂ ÍπÙ ¡≈Í‰Δ Ò≈¬ΔÈ «Ú⁄ ÁØ ÁØ ÿ≥‡∂ ◊ÓΔ/√ÁΔ «Ú⁄ ÷Û∂ «‘≥Á∂
‘È, Í ¡Ω «Í¤Ø∫ ¡≈ ’∂ ¡≈͉≈ «ÏÒ Á∂ ’∂ ¿∞‘ ‹≈ ¿∞‘ ‹≈, Ï≥Á∂
Á∂÷Á∂ ‘Δ «‘ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Á∂ Ï≈Ú‹»Á ¡Ωª Á≈ ͺË ¿∞μ⁄≈ ⁄πº’‰
Ò¬Δ ¡Â∂ ¿∞È∑ª ˘ ‘Ø √‘»Òª Á∂‰ Ò¬Δ «ÚÙ∂Ù ÔÂÈ ‘Ø ‘∂ ‘ÈÕ
≈‹ÈΔÂ’ Í≈‡Δ¡ª ¡≈͉≈ ¿∞μÒ» «√ºË≈ ’È Ò¬Δ «¬‘ „ØÒ ‘Ø ÚΔ
¿∞μ⁄≈ Ú‹≈ ‘Δ¡ª ‘ÈÕ
Á∂÷‰≈ «¬‘ ‘À ’∂ ’Δ Ú≈«’¡≈ ‘Δ √Ó≈‹ «Ú⁄ ¡Ω Á≈ ͺË
«¬ÂÈ≈ ÈΔÚª ¡Â∂ «ÈÂ≈‰≈ ‘À ’∂ ¿∞√˘ ‘Ø ¿∞μ⁄≈ ⁄πº’‰ ÁΔ ÒØÛ ‘À ‹ª
«Î Ú؇ ÏÀ∫’ ͺ’≈ ’È Ò¬Δ ‹ª ¡Ωª ÁΔ ‘ÓÁÁΔ Ï‡ØÈ ÷≈«Â
ÎØ’∂ ÁÓ◊‹∂ ‘Δ ‘ÈÕ ’Δ Ú≈«’¡≈ ‘Δ ¡Ω «¬ÂÈΔ ¡ÏÒ≈ ¡Â∂ «Ú⁄≈Δ
‘À ’∂ ¿∞√˘ ‘ ʪ ¿∞μÂ∂ «ÚÙ∂Ù √‘»Ò ÁΔ ÓπÊ≈‹Δ ‘ÀÕ «¬’ Í≈√∂ ¡√Δ∫
’«‘≥Á∂ ‘ª ’∂ ¡À√≈ «’‘Û≈ ’≥Ó ‘À, ‹Ø ¡ΩÂ È‘Δ ’ √’ÁΔÕ ‹∂ ¡«‹‘Δ
◊ºÒ ‘À ª ¡Ωª Ò¬Δ Úº÷Δ¡ª ’Â≈ª ÁΔ ’Δ ÒØÛ ‘À? ‹∂ ÓÁ ’Â≈
«Ú⁄ ÷ÒØ ’∂ ÁØ ÁØ ÿ≥‡∂ ¡≈Í‰Δ Ú≈Δ Á≈ «¬≥‹≈ ’ √’Á≈ ‘À ª
¡Ω ˘ «¬ÂÈ≈ «ÈÓ≈‰≈ ¡Â∂ È≈‹∞’ «’¿∞∫ ω≈«¬¡≈ ‹≈ «‘≈ ‘À? «¬√
√≈∂ Ó√Ò∂ ˘ «Ú⁄≈È Ò¬Δ Í«‘Òª √≈˘ ¡≈Í «Èͺ÷ ‘؉≈ ÍÚ∂◊≈Õ
¡≈Í‰Δ¡ª ¡º÷ª ÂØ∫ ≥◊Á≈ ¡ÀÈ’ ¿∞Â≈ÈΔ ÍÚ∂◊ΔÕ √≈Ú‰ Á∂ ¡≥È∑∂ ˘
92 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
‘ Í≈√∂ ‘≈ ‘Δ È‹ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ÍΔÒΔ¬∂ Á∂ Ø◊Δ ˘ ‘ Ú√± ÍΔÒΔ
‘Δ «Á√ÁΔ ‘ÀÕ «˜≥Á◊Δ ˘ «‹√ «ÁzÙ‡Δ È≈Ò ¡√Δ∫ Á∂÷ª◊∂, «˜≥Á◊Δ √≈˘
¿∞√∂ Â∑ª ‘Δ «Á√∂◊ΔÕ √≈‚Δ ÍÛ⁄ØÒ Âª ‘Δ √≈Ê’ ‘Ø √’ÁΔ ‘À ‹∂
¡√Δ∫ «¬√ Ï≈∂ ¡≈Í «Èͺ÷ ¡Â∂ «¬Ó≈ÈÁ≈ ‘ØÚª◊∂Õ
√Ì ÂØ∫ Í«‘ÒΔ ◊ºÒ, ‹Á ÚΔ ¡Ω ÁΔ ¡‹≈ÁΔ ÁΔ ◊ºÒ ¡≈¿∞∫ÁΔ
‘À ‹ª ¡Ω Á∂ ͺË ˘ ¿∞μ⁄≈ ⁄πº’‰ Á≈ ÔÂÈ ‘∞≥Á≈ ‘À ª ÓÁ ˘
¡Ω Á≈ √Ì ÂØ∫ Úº‚≈ ÁπÙÓ‰ ◊Á≈«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ «ÚÙ∂ Â∂
¡÷Ï≈ª «Ú⁄ ‹Ø ÚΔ Ò∂÷ ¤ÍÁ∂ ‘È, ¿∞È∑ª «Ú⁄ ÓÁ ˘ ‹≈ÒÓ, ≈÷Ù√
¡Â∂ ¡º«Â¡≈⁄≈Δ Ï‰≈ ’∂ Í∂Ù ’ΔÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú ¡Ω ÁΔ «ÈÓ≈‰Δ
¡Â∂ «ÈÂ≈‰Δ ‘≈Ò Á≈ ‹∞≥Ó∂Ú≈ ÓÁ ˘ ‘Δ Áº«√¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¡Ω √πË≈ Á≈ ‘ Ò∂÷ Ó≥ȱ «√ÓÂΔ ÂØ∫ ‘Δ Ù∞» ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ «¬‘ ÚΔ
«’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À ’∂ Â∞Ò√ΔÁ≈√ È∂-T„ØÒ, ◊∞¡≈, Ù»Á,ÍÙ»,È≈Δ, Ô∂‘
√Ì Â≈ÛÈ ’∂ ¡«Ë’≈ΔU «’‘≈ √ΔÕ «¬‘ ÚΔ ÁÒΔÒ «ÁºÂΔ ‹ªÁΔ ‘À ’∂
¡Ω ˘ ÍÀ ÁΔ ‹∞ºÂΔ ‹ª ÌØ◊ «ÚÒ≈√ ÁΔ Ú√± √Ó«fi¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ
√πË≈Ú≈ÁΔ Ò∂÷’ª ˘ Ù≈«¬Á «¬√ ÂØ∫ ¡º◊∂ ’∞fi È‹ ‘Δ È‘Δ∫ ¡≈¿∞∫Á≈Õ
¿∞‘ ¡Ω ˘ √ÁΔ¡ª Í«‘Òª ÁΔ º√Δ È≈Ò ÏºfiΔ ‘Ø¬Δ ‘Δ Í∂Ù ’Á∂ ‘ÈÕ
Í Ë≥È ◊∞» È≈È’ Á∂Ú ‹Δ, «‹È∑ª È∂ Í≥ÁÚΔ∫ √ÁΔ «Ú⁄-√Ø «’¿∞∫ Ó≥Á≈
¡≈÷Δ¬∂ «‹Â ‹≥Ó∂ ≈‹≈ÈU ¡≈÷ ’∂ ¡Ω ˘ Ú«‚¡≈«¬¡≈ ¡Â∂ ¿∞√Á≈
ͺË ¿∞μÂ∂ ⁄πº«’¡≈Õ ◊∞» ◊Ø«Ï≥Á ‹Δ È∂ Ó≈Â≈ √≈«‘Ï ’Ω ‹Δ ÂØ∫ ¡≥«ÓzÂ
Á∂ Ï≈‡∂ «Ú⁄ ÍÂ≈√∂ Íπ¡≈ ’∂ ¿∞È∑ª ˘ ÷≈Ò√∂ ÁΔ Ó≈Â≈ Á≈ √ÈÓ≈È «ÁºÂ≈,
‹Ø ¡Ω ˘ √Ó≈‹ «Ú⁄ Ó≈ÈÔØ◊ Á‹≈ Áπ¡≈¿∞‰ Ò¬Δ «ÚÙ∂Ù ÔØ◊Á≈È
√ΔÕ √Ø⁄‰≈ «¬‘ ‘Δ ‘À, ’∂ ’Δ ‘≈ÒΔ ÚΔ ¡Ω ÁΔ ÁÙ≈ Ó≥ȱ Á∂ √Ó≈‹
Ú≈ÒΔ ‘Δ ‘À ‹ª ◊∞» È≈È’, ◊∞» ◊Ø«Ï≥Á «√≥ÿ ‹Δ ¡Â∂ ‘Ø ¡«‹‘∂ Ó‘ª-
Íπ÷ª Á∂ ÔÂÈ≈ √Á’≈ ¡Ω ÁΔ ÁÙ≈ «Ú⁄ ’∞fi √πË≈ ¡≈«¬¡≈ ‘À?
¡º‹ ’ºÒ ¡Ω ÓÁ Á∂ «٫¡ª Ï≈∂ ¡÷Ï≈ª «Ú⁄ ’¬Δ Ò∂÷
¤ÍÁ∂ «‘≥Á∂ ‘È, Í «¬‘ Ò∂÷ «‹¡≈Á≈Â ¿∞Ò≈ ‘Δ ‘∞≥Á∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª
«Ú⁄ ¡Ω ˘ Ï‘∞ «ÈÓ≈‰≈ ¡Â∂ «ÈÂ≈‰≈ «Á÷≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¡ΩÂ
ÁΔ «¬√ ‘Ø‰Δ Á≈ ‹∞≥Ó∂Ú≈ ÓÁ ˘ ‘Δ ◊Á≈«È¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’∞fi √Óª
Í«‘Òª «¬’ Ò∂÷ Í«Û∑¡≈ √ΔÕ «‹√ «Ú⁄ «¬‘ √π¡≈Ò ¿∞·≈«¬¡≈ «◊¡≈
√Δ ’∂ ‹∂ ÓÁ ¡Ω È≈Ò ÁØ√ÂΔ º÷ √’Á≈ ‘À ª ¡Ω ÓÁ È≈Ò
ÁØ√ÂΔ «’¿∞∫ È‘Δ∫ º÷ √’ÁΔ? «¬ºÊ∂ Áº√‰≈ Ï‘∞ ‹»Δ ‘À ’∂ ÁØ√ÂΔ
93 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
ÙÏÁ «¬’ Ï‘∞ ‘Δ Í«ÚºÂ ÙÏÁ ‘ÀÕ «‹ºÊ∂ ÁØ√ÂΔ ‘À, ¿∞μÊ∂ «Â¡≈◊
¡Â∂ ’∞Ï≈ÈΔ ÚΔ ‘ÀÕ √π¡≈Ê Á≈ ¿∞μÊ∂ ’Ø¬Δ √π¡≈Ò ‘Δ ÍÀÁ≈ È‘Δ∫ ‘∞≥Á≈Õ
‹∂ ÁØ√ÂΔ «Ú⁄ √π¡≈Ê ¡≈ «◊¡≈ ª √ÓfiØ ’∂ ÁπºË «Ú⁄ ’ª‹Δ «ÓÒ
◊¬Δ, ‹Ø √≈∂ ÁπºË ˘ ‘Δ ÷≈Ï ’ Á∂Ú∂◊ΔÕ «‹‘ÛΔ ÁØ√ÂΔ √≈‚∂ √Ó≈«‹’
√Ï≥˪ «Ú⁄ Â∂Û ÍÀÁ≈ È‘Δ∫ ’ÁΔ, ¿∞√ «Ú⁄ «’√∂ ˘ ’Δ «¬Â∑ª‹ ‘Ø
√’Á≈ ‘À? Á»‹≈ «¬‘ ’«‘‰ ÁΔ ’Δ ÒØÛ ‘À ’∂ ‹∂ ÓÁ ¡Ω È≈Ò ÁØ√ÂΔ
º÷ √’Á≈ ‘À ª ¡Ω ÓÁ È≈Ò ÁØ√ÂΔ «’¿∞∫ È‘Δ∫ º÷ √’ÁΔ? Ó≥È
Ò˙∞ «’√∂ ÓÁ ÁΔ ¡≈Í‰Δ ÍÂÈΔ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ Í≥‹ ¡Ωª È≈Ò ÁØ√ÂΔ
‘ÀÕ ¿∞√∂ √Ó∂∫ ¿∞‘ Í≥‹ ¡Ωª ÚΔ «¬’ ◊À ÓÁ È≈Ò ‘Δ Âª ÁØ√ÂΔ º÷
‘Δ¡ª ‘ÈÕ «Î ‘Ø «’√ Íz’≈ ÁΔ ÁØ√ÂΔ ÁΔ ◊ºÒ ‘À? ‹∂ «’√∂ ¡ΩÂ
È∂ «’√∂ ÓÁ È≈Ò ÁØ√ÂΔ º÷‰Δ ‘À ª Ï∂Ùº’ ÏÛΔ ÷πÙΔ È≈Ò º÷∂Õ «¬√
«Ú⁄ ÙØ Í≈¿∞‰ ÁΔ ‹ª ¡÷Ï≈ª «Ú⁄ Á∂‰ ÁΔ ’Δ ÒΩÛ «¬‘ ‘À? «Ë¡≈È
º÷‰ ÁΔ ÒØÛ ‘À ’∂ ¡«‹‘Δ ÁØ√ÂΔ È≈Ò Â∞‘≈‚Δ ÿ∂Ò» ¡Â∂ √Ó≈«‹’
«˜≥Á◊Δ «Ú⁄ ’Ø¬Δ Â∂Û È‘Δ∫ ¡≈¿∞‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔÕ Ì≈Ú ÁØ√ÂΔ, ÁØ√ÂΔ
Â’ ‘Δ √ΔÓ ‘Ø‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘ÀÕ
¡Ω ¡Â∂ ÓÁ Á≈ ’∞fi √Δ’ Î’ ‘À, ‹Ø ’∞Á ںÒØ∫ ‘À, «¬√
˘ «’√∂ ‘≈Ò «Ú⁄ ÚΔ «Ó‡≈«¬¡≈ ‹ª «¬È’≈«¡≈ È‘Δ∫ ‹≈ √’Á≈Õ
Óª ωÈ≈ ¡Ω ÁΔ √Ì ÂØ∫ Úº‚Δ ÷πÙΔ ‘ÀÕ «¬√∂ «Ú⁄ ‘Δ ¡Ω ÁΔ
Í»ÈÂ≈ ‘ÀÕ «¬‘ «¬’ Í«ÚºÂz ’≥Ó ‘À, ‹Ø ÍzÓ≈ÂÓ≈ È∂ ’∂ÚÒ ¡Ω ˘ ‘Δ
«ÁºÂ≈ ‘ÀÕ ‘ª ‹∂ ¡Ω ¿∞μÂ∂ ’∞fi √Ó≈«‹’ Í≈Ï≥ÁΔ¡ª ‘È Âª ¿∞‘ ÓÁ
¿∞μÂ∂ ÚΔ ‘ÈÕ «‹‘Û∂ ÒØ’ ¡Ω ÁΔ ¡‹≈ÁΔ Á∂ ÁÓ◊‹∂ Ó≈Á∂ ‘È ¡Â∂
¿∞∂√ ˘ ͺ¤ÓΔ ÓπÒ’ª ¡È∞√≈ ÷πºÒ∑ª Á∂‰≈ ⁄≈‘∞≥Á∂ ‘È, ¿∞‘ «¬Ó≈ÈÁ≈Δ
È≈Ò √Ø⁄‰ ’∂ ’Δ ¿∞‘ ¡«‹‘≈ Ó≈‘ØÒ ¡≈Í‰Δ Ï∂‡Δ ˘ ÚΔ Á∂‰ Ò¬Δ
«Â¡≈ ‘È? ‹∂ ¿∞μÂ “‘ª” «Ú⁄ ‘À, ª ·Δ’ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ï∂Ùº’ ÷πºÒ∑ª ÒÀ
ÒÀ‰, Í ‹≈ ¡«‹‘∂ Ó≈‘ΩÒ ÁΔ ’ÒÍÈ≈ ’’∂ Á∂÷ØÕ
‹∂ «Èͺ÷ ‘Ø ’∂ Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª «‘≥Áπ√Â≈È «Ú⁄ ¡º‹ ÁΔ ¡ΩÂ
Í»Δ Â∑ª ¡‹≈Á ‘ÀÕ ¿∞‘ ÁÏΔ ’∞⁄ÒΔ ‹ª ÍÀ ÁΔ ‹∞ºÂΔ È‘Δ∫Õ ¿∞√ Á∂
√≈‘Ó‰∂ ÈØ«¬¡≈ √Ó≈‹ ‘À, ÷πºÒ∑≈ Ú≈Â≈ÚÈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¿∞μ⁄Δ¡ª ¿∞‚≈Δ¡ª
Ò≈ √’ÁΔ ‘ÀÕ ¡≈Í‰Δ «˜≥Á◊Δ ¡≈Í Ï‰≈ √’ÁΔ ‘ÀÕ ¿∞√ÁΔ ¿∞ȺÂΔ ¡Â∂
÷πÙ‘≈ÒΔ Á∂ ÁÚ≈‹∂ ÷πÒ∑∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ ¡≈Í‰Δ «’√Ó ¡≈Í ÿÛ √’ÁΔ
‘ÀÕ ¿∞‘ A@@ ’ØÛ ÂØ∫ ¿∞μÍ ÁΔ ¡Ï≈ÁΔ Ú≈Ò∂ ÓπÒ’ ÁΔ ÍzË≈È Ó≥ÂzΔ ‹ª
94 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
≈Ù‡ÍÂΔ Ï‰ √’ÁΔ ‘ÀÕ Íπ«Ò√ ¡Î√, ‹º‹, Í≈«¬Ò‡, ‚≈’‡ ¡Â∂
«¬≥‹ΔÈΔ¡ ω √’ÁΔ ‘ÀÕ ’¬Δ ÷∂Â∑ª «Ú⁄ ª Ì≈ ÁΔ¡ª ¡Ωª È∂
ÓÁª ˘ ÚΔ ’≈ÎΔ «Íº¤∂ ¤º‚ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ‹ÈÒ«¬˜Ó, «ÙÀÍ√«È√‡,
¬∂¡-‘Ø√‡À√ ¡≈«ÁÕ ¿∞‘ ÷∂‚ª «Ú⁄ √ØÈ Â◊Ó∂ «‹ºÂ √’ÁΔ ‘ÀÕ ¡«‹‘∂
‘≈Ò «Ú⁄ ‹∂ ¡√Δ∫ ¡Ω ˘ ÁÏΔ ’∞⁄ÒΔ ‹ª «ÈÓ≈‰Δ ¡Â∂ «ÈÂ≈‰Δ
’‘Δ¬∂ ª «¬‘ √Óπº⁄Δ ¡Ω ‹≈ È≈Ò «¬’ Úº‚Δ Ï∂«¬≥√≈ÎΔ ‘ØÚ∂◊ΔÕ
«¬’ √ÎÀÁ fi»·, ‹Ø ’∂ ¡Ω ¡Â∂ √Ó≈‹ ÁΔ ¿∞μÈÂΔ Ò¬Δ Ï‘∞ ‘≈ÈΔ’≈’
‘ØÚ∂◊≈Õ
«¬‘ ·Δ’ ‘À ’∂ ’∞fi ͺ¤Û∂ «Í≥‚ª «Ú⁄ ¡Ω ÁΔ √«ÊÂΔ ’∞fi ’Ó‹Ø
‘ÀÕ Í «¬√ Ò¬Δ ◊ΔÏΔ, ¡≥Ë«ÚÙÚ≈√ ¡Â∂ ¡Ω ÁΔ ¡ÈÍÛ∑Â≈ ‹∞Ó ≥ Ú
∂ ≈
‘ÈÕ ¡«‹‘Δ¡ª ¡Ωª Á≈ ‹ΔÚÈ-ͺË ¿∞μÂ∂ ⁄πº’‰ Ò¬Δ ¿∞È∑ª ˘
«Úº«Á¡≈ «ÁºÂΔ ‹≈‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ ‘À, ª ‹Ø ¿∞‘ ÍπÙ Á∂ ÓØ„∂ È≈Ò ÓØ„≈
‹ØÛ ’∂ √Ó≈‹ ¡Â∂ Á∂Ù ÁΔ ¿∞μÈÂΔ «Ú⁄ «‘º√≈ Í≈ √’‰Õ
‹∂ «’√∂ ÿ «Ú⁄ ¡Ω Á≈ √Ê≈È ’∞fi ÈΔÚª ‘À ª ¿∞√Á≈ ‹∞≥Ó∂Ú≈
«¬’ºÒ∂ ÓÁ ˘ È‘Δ∫ ·«‘≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ «¬√ Ò¬Δ ¡Ω ÁΔ
Ó≈È«√’Â≈ ¡Â∂ ¿∞√Á≈ ¡≈͉≈ √πÌ≈¡ ÚΔ Ï‘∞ ‘ºÁ Â’ ‹∞≥Ó∂Ú≈ ‘ÀÕ
ÓÁ È∂ ‘Ó∂Ùª ¡Ω ˘ Ó≈ÈÔØ◊ √Ê≈È Á∂‰ «Ú⁄ «‘º√≈ Í≈«¬¡≈ ‘ÀÕ
Á∂«÷¡≈ «◊¡≈ ‘À ’∂ «‹ºÊ∂ ¡Ω ÓÁ ÁØÚ∂∫ ÈΩ’Δ Í∂Ù≈ ‘È, ¿∞μÊ∂ ÓÁ
¡Ω Á≈ ÿ∂Ò» ’≥Ó «Ú⁄ Í»≈ ‘ºÊ Ú‡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ ¡≈Ó ’’∂ ¡ΩÂ
¿∞μÂ∂ ‹ÁØ∫ ÚΔ ‹∞ÒÓ ‘∞≥Á≈ ‘À, ¿∞√ «Íº¤∂ ‘Ó∂Ùª «’√∂ È≈ «’√∂ ¡Ω Á≈
‘Δ ‘ºÊ ‘∞≥Á≈ ‘À, ⁄≈‘∂ ¿∞‘ √º√ Á∂ »Í «Ú⁄ ‘ØÚ∂ ‹ª ÈÈ≈‰ Á∂ »Í «Ú⁄
‹ª Íz∂«Ó’≈ Á∂ »Í «Ú⁄Õ
‹∂ ¡√Δ∫ √πË≈Ú≈ÁΔ Ò∂÷’ª ÁΔ «¬‘ ◊ºÒ Ó≥È ÚΔ Ò¬Δ¬∂ ’∂ ¡ΩÂ
Á∂ √≈∂ Áπ÷ª Á≈ ’≈È ’∂ÚÒ ÓÁ ‘Δ ‘À, ¿∞‘ ‹≈ÒÓ ¡Â∂ ≈÷Ù√ ‘À,
«‹√ Á∂ Íz¤≈Ú∂∫ ÂØ∫ ÚΔ Ï⁄‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ Âª ’Δ ÓÁ ÂØ∫ «ÏÈ≈ «’√∂
«ÈØÒ ¡Ωª Á∂ √Ó≈‹ ÁΔ ’ÒÍÈ≈ ’ΔÂΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘À? ¡≈Ó ÂΩ Â∂
«¬‘ ÁÒΔÒ «ÁºÂΔ ‹ªÁΔ ‘À ’∂ ¡Ω ˘ Í«‘Òª Óª «Í¿∞ ‹ª Ì≈ Á∂
¡ËΔÈ «‘‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘À, «Î ÍÂΔ ¡Â∂ «Î ÍπºÂ Á∂Õ Ì≈Ú ¡Ω ¡≈͉Δ
√≈Δ ¿∞Ó ¡ËΔÈ◊Δ «Ú⁄ ‘Δ «ÏÂ≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ Í ’Δ «ÍÂ≈ ÍπºÂΔ, ÌÀ‰
Ì≈, Óª Ï∂‡∂ ¡Â∂ ÍÂΔ ÍÂÈΔ Á∂ «ÙÂ∂ Í«ÚºÂ, «Í¡≈∂ ¡Â∂ ÓËπ
È‘Δ∫ ‘∞≥Á∂? «‹√ ¡Ω Á≈ Ì≈ È‘Δ∫, ¿∞√ ÂØ∫ Ì≈ ÁΔ ’Á Íπº¤ ’∂
95 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø
Á∂÷ØÕ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÌÀ‰ ˘ ‘Ó∂Ùª ¿∞‚Δ’ ‘∞≥ÁΔ ‘À ’∂ ’ÁØ∫ ¿∞∂√Á≈
Ì≈ ¿∞√Á≈ ‘≈Ò Íπº¤‰ ¡≈Ú∂Õ «¬√∂ Ò¬Δ ÒØ’ ◊Δª «Ú⁄ «’‘≈ «◊¡≈
‘À,-«¬’ ÚΔ Á¬Δ∫ Ú∂ ºÏ≈, Ó∂Δ √≈Δ ¿∞Ó Á∂ Ó≈Í∂Õ
«¬‘ È‘Δ∫ ’∂ ¡Ω ˘ ‘Δ ÓÁ ÁΔ ‹» ‘ÀÕ ÓÁ ˘ ÚΔ ‘Ó∂Ùª
¡Ω ÁΔ ‹» ‘ÀÕ ÓÁ Í«‘Òª Ï∂‡∂ Á∂ »Í «Ú⁄ Óª ÁΔ «Óº·Δ ◊ØÁ
Á≈ ¡ÈßÁ Ó≈‰Á≈ ‘ÀÕ Ì≈ Á∂ »Í «Ú⁄ ÌÀ‰ È≈Ò Ò≈‚ ’Á≈ ‘ÀÕ Ï≈Í
Á∂ »Í «Ú⁄ ËΔ ˘ ÒØΔ¡ª «Á≥Á≈ ‘ÀÕ ÍÂÈΔ Á∂ «Í¡≈ «Ú⁄ ¿∞‘ √≈Δ
ÁπÈΔ¡ª ˘ Ì∞Ò º ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’¬Δ ÍÂΔ-ÍÂÈΔ Á≈ ¡≈Í√ «Ú⁄ «¬≥È≈ «Í¡≈
‘∞≥Á≈ ‘À ’∂ ¿∞È∑ª ˘ «¬’ Á»√∂ Á∂ √≈‘ È≈Ò √≈‘ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ «¬’ Á»‹∂
ÁΔ Â’ÒΔÎ ¿∞‘ ÏÁ≈Ù ȑΔ∫ ’ √’Á∂Õ ÍÂΔ ‘Ó∂Ùª ÍÂÈΔ Í≈√Ø∫
Íz∂È≈ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ‹Á ¿∞‘ Áπº÷ª «Ú⁄ «ÿ ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ „«‘≥ÁΔ¡ª ’Òª
«Ú⁄ ‹≈‰ Ò◊Á≈ ‘À ª ÍÂÈΔ ‘Δ ¿∞√˘ ¿∞Ì≈ÁΔ ‘ÀÕ ’¬Δ Ú≈Δ ÍÂΔ,
ÍÂÈΔ Á∂ ͺ÷ «Ú⁄ √≈∂ «ÙÂ∂Á≈ª ¡Â∂ √Ó≈‹ È≈Ò ‡’≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
√ØÙ‰ ⁄≈‘∂ ¡Ω Á≈ ‘ØÚ∂, ⁄≈‘∂ ÓÁ Á≈, Ïπ≈ ‘ÀÕ ’¬Δ √»ª
«Ú⁄ ª ¡Ω Áπ¡≈≈ ÓÁ Á≈ √ØÙ‰ ’ΔÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÚΔ ·Δ’
È‘Δ∫Õ ¡√Ò «Ú⁄ ¡Ω ¡Â∂ ÓÁ «Ú⁄Ø∫ ’Ø¬Δ Úº‚≈ ‹ª ¤Ø‡≈ È‘Δ∫Õ ¡ΩÂ
ÓÁ «˜≥Á◊Δ ÁΔ ◊º‚Δ Á∂ ÁØ Í‘Δ¬∂ ‘ÈÕ ÁØÚ∂∫ Í‘Δ¬∂ Ï≈Ï Á∂ ‘؉◊∂
ª ‘Δ «˜≥Á◊Δ ÁΔ ◊º‚Δ ·Δ’ ⁄ºÒ∂◊Δ È‘Δ∫ ª ◊º‚Δ «ÿ√Û ’∂ ⁄ºÒ∂◊ΔÕ
«˜≥Á◊Δ ÁΔ ÎÂ≈ Óº·Δ ÍÀ ‹≈Ú∂◊ΔÕ «˜≥Á◊Δ Á≈ √Î ¡’≈¿∞ ¡Â∂
Ê’≈¿∞ ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈ Õ
√≈˘ ¡Ω ¡Â∂ ÓÁ Á∂ «ÙÂ∂ ˘ Ï≈Ï Á≈ Ó≥È ’∂ «¬’ Á»√∂ Á∂
‹‹Ï≈ ÁΔ ’Á ’’∂, «˜≥Á◊Δ Á∂ √Î ¿∞μÂ∂ ¡≈Í‰Δ ◊º‚Δ ˘ √Ø‘‰Δ
Â∑ª ⁄Ò≈¿∞‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Âª ‘Δ «¬’ √Ø‘‰∂ √Ó≈‹ ÁΔ «√‹‰≈
’ΔÂΔ ‹≈ √’ÁΔ ‘ÀÕ

cc

96 / ‘Ω√Ò∂ Ï∞ÒßÁ º÷Ø