PANGLONG MYIT HKRUM GA SADI HTE MUNGHPAWM MUNGDAN BYIN PRU WA AI LAM

Panglong Ga sadi a majaw mi moi n nga yu ai Munghpawm hpe nga wa hkra shangai
shalat shapraw dat ai. Dai majaw Munghpawm Mungdan ngu ai paw pru wa ai lam hta,
Panglong Ga Sadi a majaw re ai Munghpawm hpe shangai shalat dat ai. Dai rai n na
Panglong Gasai a majaw re ai Munghpawm hpe shangai shalat dat ai. Dai rai nna PanglOng
Gasadi, Ga shaka hte Munghpawm munngdan ngu ai gaw shinggyim masha langai a asak
wenyi the hkum hkrang hpa rai taw nga ai. Rai yang, hpa majaw Panglong ga sadi nga ra ai
lam hte ta masat sen htu ra ai lam, hpa majaw Munghpawm hpaw ra wa ai lam, hpa majaw
mung dinghku majan byin wa ai lam ngu ai gaw dai ni na Wunpawng Amyu Sha ni a Mung
Masa Labau hte Rawt Malan Labau rai nga ai majaw n dai lam ni hpe htawm hpang na
Kachin amyu a leadership hta kahpa galai na ramma ni chye ra ai lam madung rai nga ai.

Dai hku nga jang, labau daw hte ya man pa byin nga ai kaw du hkra na lam hpe daw
kaba (4) hku nna garan nhtawm chye na ra ga ai.

(1) Panglong Ga Sadi hte Munghpawm Mungdan rai n paw pru ai ten na daw.
(2) Panglong Ga sasi a majaw Munghpawm Mungdan de gaw mat wa aid aw.
(3) Rawt Malan Majan (snr) Mung Dinghku Majan byin wa aid aw.
(4) Gap hkat jahkring ai ten kawn ya man pa ten du hkta na daw.

(1) Panglong Ga Sadi hte Munghpawm Garai N Paw Pru Ai Ten

Anhte Wunpawng Amyu (kachin) ni a labau hta gara amyu ni e mung dip ka-up ai
ngu ai labau n nga ai. Myen a my the mung Myen Hkaw Hkam hte
KachinGumching Gumsa Du Magam ni matut mahkai jinghku hkat ai lam sha nga
ai ( Ga Shadawn – Simhka Du wa Chyau Hpa Naw Hkam hpe lung seng kumhpa jaw
jinghku hku yu ai la, Ban Du La woi awn ai Myen hpyen hpung ni Gala Asam
Mungnun ga de majan gasat rawt yang Daihpa Du ni majan gasat garum lawm ai
lam, …)
Anhte Wunpawng Amyu sha nig aw Myen amyu ni hpe mying pyi n chye
shamying ai ni re. Sam a my ni Myen amyu hpe “Man” amyu ngu sha mying yang
anhte mung “Man” hkan ngu lawm ai. Miwa amyu ni “Lau Myen” ngu yang anhte
mung “Myen” ngu nang ai ya du hkra rai nga ai. Tsun mayu ai gaw tinang amyu
hte ginru ginsa rau n re ai tsasam re ai adan aleng rai nga ai.
Ndai zawn Myen amyu ni mung tinang a Hkaw Hkam hte tinang nga, anhte
Wunpawng Amyu , Hkang amyu, Sam amyu ni mung tinang amyu Du Magam wa
la htan bam ngu nna nga pra nga ai ten hta English myi mut kawn Colony mung
maden shang wa sai. Gala Mung, Myen Mung, Sam Mung, Hkang Mung, Kachin
Mung ni hpe gasat zing la mat wa ai lam hta Myen Thi Baw Hkaw Hkam Up ai
Myen Mung hpe kaga san din nna 1885 ning hta zing madu la kau sai. Dai hpang
 she Kachin Mung hpe kaga san rai nna bai zing madu la ai. Dai hpang Hkang Mung
kaga san di nna zing madu la ai.
Ndai zawn kaga san san di nna zing madu la ai lachyum gaw kaga re Amyu,
Mungdan re ai majaw rai nga ai. Myen Mung hpe 1885 ning hta zing ngut kau ai
rai yang Kachin hpe 1889 ning, (4) ning na ai hpang she zing lu wa ai. Dai hte
maren Hkang Mung hpe (10) ning daram na ai hpang she lu zing uphkang lu ai.
Kaja wa Kachin English majan gaw (20) ning hkawt gasat nga ai.
Dai hpang Up Hkang lam hta mung Hpyen Hkaw Hkawm dung yu sai daw hpe
kaga san Up nna, Kachin, Hkang, Sam hpe kaga san san Up Hkang ai. “Burma
Proper” ngu aid aw hpe 1935 Burma Act; hte, Kachin hpe 1894 Kachin Hill
Regulation hte Hkang ni hpe 1896 Chin Hill Regulation hte san san Up Hkang ai.
No (II) Mungkan Majan ngut nna English wa Colony Mungdan ni hpe Shanglawt
jaw na hkyen wa ai shaloi mung Amyu langai Mungdan Langai Gaw Gap na ngu ai
hku nna Myen Mung Shanglawt la ai zawn Kachin ni, Hkang ni, Sam ni mung san
san re ai Amyu Mungdan hku nna kadai mung kadai Shanglawt la air en Kachin,
Sam, Hkang Amyu ni hpe mung Shanglawt rau sah la ga, Munghpawm Mungdan
jawn nga pra ga nga nna gahkyin gumdin lam galaw hkawm sai.
Ndai ten hta, Myen ningbaw Aung San wa kawn tsun shaga hkawm ai lam ni,
Ga Sadi jaw ai lam ni, chye na hkra tsun dan hkat nna myit hkrum hkat ai lam ni
law law a majaw Shanglawt rau la na lam hte Munghpawm rau hpaw na lam byin
pru wa sai.
Dai majaw, Myen Mung, Sam Mung, Hkang Mung, Kachin Mung ni pawng
hpawm nna myit hkrum ai Munghpawm Mungdan Langai hku gaw de saw a na re
majaw kaga re aMyu Mungdan shada pawng hkat ra ai re majaw Panglong
Myithkrum lam hte Ga Sadi tawn hkat, Ta Masat htu ra rai ai lam re.
“ Lahta lam nib yin pru wa na matu Myen Amyu ningbaw Aung San kawn tsun
shaga ai lam ni, Ga Sadi jaw ai lam ni, panhkam hkam ai lam ni hpe Sakse hku nna
gam garan tawn ai laika pa hta mu lu ai labau Sakse lam re”
(2) Panglong Ga Sadi a Majaw Munghpawm Jawm Gaw De Wa Ai Daw

English kaw na Shanglawt lu nna Munghpawm Ginjaw Asuya hte Mungdaw

Asuya nga nna Mungdaw gaw gap hpang wa sai. Rai yang, Mungdaw lu ai Amyu
sha ni a gam maka hta n manu ai lam ni law law byin wa sai. Dai lamni hpe kadun
ai hku tsun ga nga yang;-

(a) Munghpawm a hpaw shabawn ai hkrang hta nan ra rawng ai. Kaga amyu ni
a Mungdaw Masat ai raitim Myen amyu ni a Mungdaw ngu nna n masat ai.
Dai majaw Myen amyu ni gaw Munghpawm ting a ahkang aya hte Myen
amyu sha ni a ahkang aya lahkang hpe tek jum madu kau ai lam ni byin wa
sai.
(b) Bum nga masha amyu sha Mungdaw ni a Mung Masa A hkaw ahkang n mai
gin shalat, n mail u la ai lam ni byin wa sai. “Bum nga Amyu sha ni a Mung
Masa ahkaw ahkang hpe gin shalat la na Mungbawng Lahta Rap Daw hpe
Mungdaw kaw n tawn ai. Mungshawa Rap Daw hte Amyu sha Rap Daw hpe
maren di gumchyak kau ai hku shabyin kau ai. Dai majaw Munghpawm a
Amyu sha Rap Daw (House of Nationalities) hte Mung Shawa Rap Daw
(House of Presentatives) hpe amyu shawa jahpan grau law ai Myen amyu ni
ga-up hkinjawng na matu dasang zai shaw ai lam ni byin wa sai. Ndai lam
nig aw Myen Ningbaw Aung San wa Bum nga amyu ni hpe Ga Sadi jaw tawn
ai maren mara re ahkaw ahkang hte nga pra ai Munghpawm Mungdan Jasat
jasa hte jashai nna Myen amyu langai sha nga pra ai Myen Amyu Mungdan
hku nna 1947 ning Shanglawt la wan a shaloi ka lajang ai Constitution hta
Aung san jasat the jashai nna gram ka la kau ai majaw re. Dai majaw
“Federal” ngu ai Munghpawm n rai mat sai. “Unitary” ngu ai Myen Amyu
langai sha nga pra ai Mungdaw hku nna shang lawm ai amyu ni a
Shanglawm ai amyu ni a Shanglawt ahkaw ahkang, Democracy ahkaw
ahkang, Mungdan Sha Ahkaw ahkang, karai jaw ai Shyinggyim ahkaw
ahkang ni tat sum ginlut kau ra mat sai.

Munghpawm Asuya hpe woi awn ai Hkringmang Daju U Nu gaw

Munghpawm ting a ahkang aya hpe tek jum madu nna Mungdaw ni hpe
kam ai hku hkinjawng wa sai. Kaja wa tsun ga nga yang, Myen Amyu Kaba
Lailen hte Myen amyu langai sha nga pra ai Mungdan hku shabyin wa sai.
Myen Amyu kaba Lailen “အမ်ိဳး, ဘာသာ, သာသနာ” ngu ai lam yan (3) hta na
amyu langai mi a Identity hta grai ahkyak ai Makam Masham lam hta laq ba
ka-up ai lam hpe hkrang shapraw sai. Munghpawm ting hpe garum ai Ja
Gumhpraw hte Buddha Makam Masham Shagreng sai. “ဆ႒မ သကၠန္းရတနာ
တင္ပြဲ ” hte ကမၻာေအးေစတီ hpe 1953 ning hta galaw sai. 1961 ning hta
Buddhha makam masham gaw Munghpawm mungdan a Makam Masha rain
a hku Mungbawng Rap Daw hta nan Tara Upadi the shagrin masat kau dat
sai.”

Munghpawm Ginjaw Jum Asuya hpe woi awn ai U Nu gaw Mungdaw lu ai

amyu sha ni a gam maka hpe jahten kau wa sai. Democracy lailen mung n rai
mat wa sai. Dai majaw Munghpawm a Constitution hpe Federal hkrang hku
nna bai gram lajang tsi kau na hku Bum nga Masha Amyu Ningbaw ni
Federal Movement nga nna Sam Mung Taungyi mare hta jawm bawngban
shamu shamawt wa masai. Rai yang, Amyu sha law law gayau nga pra nna
akyu ara maren madang hku hkam sha hkam la ai Federal Munghpawm hpe
 n ra sharawng ai Hpyen Gumshem magma Ne Win gaw mara kata kaw Bum
nga Amyu sha ni Munghpawm kawn garan pru mayu ai gab aw hte
Mungdan a ahkang aya hpyen hku zing madu la kau dat sai. Dai shani kaw
nna Unu a lakhtak hta jahten kau wa sai Munghpawm gaw Ne Win a lak
htak hta tsep kawp nan Munghpawm hpe jahten kau dat sai. Myen AMyu ni
a Myen laika langai ni tara nshang mat sai. Jawng e sharing na ahkang mung
n nga sai. Ka shabra ka langa na laika mung tara n shangmat sai.

Ndai lam gaw “အမ်ိဳး, ဘာသာ, သာသနာ” ngu ai Myen Amyu Kaba Lailen
Ka-Up lam a numbat (2) rai nga ai “ဘာသာစကား” ngu ai Myen amyu laika
ga hte kaga amyu ni a lailen ga hpe Ka-Up kau dat ai lam re. Dai majaw
Mung Dinghku magan ni koi yen n lu byin pru wa sai.

“Mung Dinghku Mjan byin wa ai npawt gaw Bum nga Amyu sha ni a
manghkang a majaw rai nga ai. Bum nga Amyu sha ni a manghkang ngu ai
hta Federal Munghpawm hku n lug aw gap ai lam, Democracy n rai mat ai
lam, Mung Masa Ahkaw Ahkang ngu ai Self-Determination ngu ai tinang a
gam maka hpe tinang nan daw dan masat lu ai ahkang aya ni n lu sai re
majaw Amyu Kaji ni n mai galu kaba, myit mada lam n nga, Future n nga ai
gintum mat ai amyu byin wa ai majaw re. “ Amyu sha Manghkang hpe
Mung Masa hku n hparan lu yang Mung Dinghku Majan (Civil War)
hpe n lu shazim na. Mung Dinghku majan n lu shazim jang Hpyen
Gumshaem Lailen asak galu nga na. Agrin nga dingsa Democracy
Lailen nmai paw pru wa mai ai. Democracy Lailen nlu gaw sharawt
dingsa Hpyen Gumshem Lailen grau ja nna Shawnglawt ahkaw ahkang
hte shinggyim ahkaw ahkang lam ni grau sawng ai hku di hkrat mat wa
na. Mung Dinghku Majan hpe lawng lam shatai nna Hpyen Gumshem
Lailen grin nga na matu Mung Dinghku Majan hpe asak galu hkra
Mung Masa hku nhparan ai sha Hpyen Masa hku sha galaw nga na lam
ni rai wa nna sha rai n mai
hkra re ai de shabyin tawn kau n htawm prat tup Hpyen Gumshem
Tingyang grin mat hkra matsat shabat re myit jasat the matut mat wa
na.

Dai majaw Munghpawm a Manghkang yang hta madung hparan ra ai

manghkang gaw Bum nga Amyu Sha ni a manghkang hpe hparan ra ai
manghkang re.
(3) Rawt Malan Majan (snr) Mugn Dinghku Majan Byin Wa Ai Daw
Lahta e madi madun mat wa sai Mung Dinghku Majan a npawt Bum nga Amyu
sha ni a manghkang hpe Mung Masa hku n hparan mayu ai sha Hpyen Masa
hku Myen Amyu Kaba Lailen hpe hkrang shapraw mayu ai Myen ningbaw
 ningla ni a majaw koi yen n lu Mung Dinghku Majan byin wa sai. Dai hta anhte
Wunpawng Amyu ni mung koi yen n lu mat ai Mung Shawa a Laknak lang ai
Rawt Malan Majan hpe baw ra saga ai. “War isa the continuations of politics by
other means” nga ai hte maren Mung Masa laknak hte Hpyen Sinat laknak hpe
kapyawn nhtawm rawt malan sai. Rai Yang 1963, 1972,1980-81 shanging ni hta
gap hkat jahkring shaga yu sai. Raitim mung masa hku n hparan mayu ai myit
ding yang rawng ai Myen ningbaw nig aw laknak jahkrat na lam hpe shat sun
shadut ai majaw manghkang hparan lu ai lam n nga ai. Raitim 1994 ning, gap
hkat jahkring ai lam gaw KIO Mung Masa Hpung nan nan grin nga ai kata e,
KIA Hpyen Dap sinat laknak nan nan hpai lang nga ai kata e, KIO Asuya
uphkang nga ai ginra ni hpe nan nan uphkang nga ai kata e Mung Masa Asuya
paw pru wa ai shani Mung Masa hku hparan la hkat na tsun shaga hkat nna gap
hkat jahkring mat wa ai lam rai sai.
(4) Gap Hkat Jahkring Ai Ten Kaw n na Ya Man Pa Ten Du Hkra Na Daw
Lahta e tsun lai wa sai hte maren Mung Masa Asuya paw pru wa ai shani Mung
Masa hku hparan la hkat na lam ngu tawn ai raitim 1993 ning hta NC
(Munghpawm hpe tsi la na Mungbawng zuphpawng) shaga nna Constitution
hpe gara hku ka na lam zuphpawng (13) ning jan woi hpawng masai. Tinang
Kachin ni a myit kraw hta hkam sha nga ai lam hpe kraw hpaw malawng tsun
bawngban na mai byin na shadu ai majaw KIO gaw NC Mungbawng
zuphpawng de dat kasa dat sai. Ndai Mungbawng zuphpawng hta n-gup aga hku
n mai tsun tang madun ai majaw laika hte ka tang ai hku lang law law tang sai.
“Rawt Malan Hpung (13) hku nna mung, Hpung (6) hku nna mung, Kachin
Amyu ni a ra sharawng ai hku nna mung, KIO a Munghpawm the Mungdaw
hpe kaning re ai hkrang lai len tara the gaw gap na ngu ai ara hpe mung, (19)
points ngu ai lami laman (19) rawng ai hpang jahtum hku nna mung tang lai
way u sai.
Raitim, Munghpawm hpe jahten kau nna myit n lawm mat sai Myen
Asuya Kaba Lailen the Mung langai sha nga ai Mungdan hku sha matut sa
mayu ai Myen Hpyen Gumshem nig aw tang madun ai lam langai hpe mung
shanhte ra ai hku ka la kau masai. Dai hpang, laknak lang rawt malan hpung ni
hpe zai wahkrai the laknak hpyu kau ya ai masing (Disarm) rai nga ai Border
Guard Force hkap la mu ngu ai ladat the shadut galaw wa masai. Amyu kaji ni a
Mung Masa Bandung tawn ai upung nig aw n hkap la sai. Hpang Jahtum laknak
jahkrat mu ngu ai ga the shanhte a myit kraw kata e rawng ai matsat shabat re
lam hpe tsun malawng dat masai. (N.W.T,N.Y.K Mying hte Myen Hpyen
Gumshem Lai Len hpe bai matut ai ten hta Burma ngu ai kaw nna Myenmar
ngu ai Ga Si hpe bai lang ai. Ndai lam gaw “ပု ဂံ ေခတ္” prat kaw nna “ျမန္မာအစ
တေကာင္းက, ျမန္မာအစ ေက်ာက္ဆည္က ” ngu ai myanmar ga si hpe bai lang dat ai
Myen Amyu Kaba Lai len a “အမ်ိဳး, ဘာသာ, သာသနာ” ngu ai kaw na “အမ်ိဳး”
ngu ai Myen Amyu Kaba Lai Len hpe hkrang shapraw ai lam re. Panlong Ga
Sadi the Munghpawm hpe hpa n shadu ai lachyum re.)

Hpung Dim:-
Munghpawm Malawm hta lawm ai Mungdaw lu ai Amyu sha ni a
manghkang hpe Mung Masa hku n hparan dingsa, tinang a gam maka hpe
tinang nan masat daw dan lu ai ahkang aya lu na n re. Dai majaw “Self –
determination” ngu ai Amyu Kaji ni a Mung Masa Ahkaw Ahkang n lu ding sa
Amyu Kaji ni a “future” n nga na re. Shaloi … Mung Dinghku Majan matut
byin nga na re. Hpyen Gumshem Lai Len mung grin nga na re. Shaloi …
Democracy Lai Len n mai paw pru chalu re. Jet ai Munghpawm mung n mai
paw pru wan a re. Dai majaw Bum nga Masha ni Munghpawm kaw nna ga
garan pru na re ngu tsun jahpai n htawm Munghpawm a Daru Magam Ahkang
Aya hpe Zing madu tawn ai Hpyen Dap, ga garan pru na ngu ai hpe jahpai nna
Mung Dinghku Majan shabyin, Bum nga Masha ni hpe sat nat dip lu dip sha
nga ai Hpyen Dap, ga gabrang wan a re ngu nna Hpyen Gumshem Lai Len (စစ္
အာဏာရွင္စနစ္) hpe gaw gap nga ai hpyen dap hpe jahkrat kau n htawm Demcracy
Lailen, madang maren mara re ai lailen (Principal of Equality), tinang a gam
maka hpe tianan nan daw dan masat lu ai Self-determination ni hpe pathkam
jaw lu ai Federation Munghpawm Constitution hpe ka galai jai lang lu yang
chyu sha tara rap ra ai hku nga pra hpawng de mai nna ngwi pyaw simsa ai rawt
galu kaba ai lam hpe shabyin lu na gaw ga lahtum n shut rain a sha re.
Federalism (snr) Federal System
A Dictionary Of political Throught hta shaleng tawn ai Federal a lachyum gaw:-
A system of *government, such as exists in the US, in which a central (or
‘Federal’) government, both * legislature and* executive, exists side by side
with state or provincial government, again with both excutive and Legislative
powers. Both Federal *constitution, but both are supreme in their particular
field, so that (in theory at Least) the state government cannot be construed as a
*delegation of federal power.
Federel ngu ai ga sig aw prat nnan na mung masa hpung tang hpaji hku
nna tsa ban (16) hta jasat jasa shapraw dat ai mung masa gasi re, Renaisance
ngu ai jasat tara grai galai shai mat wa ai prat. Urawpa Dan hta Daru magma
ahkang aya hte gaw gap ai Sovereign states ni paw pru wa ai hpang lang wa ai
prat dep mung masa ga si re.
“Foedus” ngu ai Latin laika si the “Fides ngu ga si lahawkng hpe n pawt
n hpang tawn nna tsun ai lachyum rai .”Foedus” ngu ai Latin ga a lachyum gaw
myit hkrum hkat ai lam (Bargain), lahkawng maga myit hkrum lam the akyu ara
bung ai bungle hta jawm galaw na lam (contract), Ga sadi/ ga shaka tawn hkat
ai lam (covenant) ngu ai lachyum ni rawng ai.
 Bai “Fides” ngu ai Latin ga hta English hku “Faith” (snr) ‘Trust’ ngu ai
gasi the lachyum bung nna kam hkat ai ngu ai lachyum rawng nga ai. Dai
majaw “Foedus” the “Fides” ga si lahkawng hpe n pawt nna “Federalism” (Jet
ai Munghpawng/ hkrang lailen) ngu ai lam hpe mung masa hpung tang hpaji
sara ni shalat tawn ai rai nga ai. Dai majaw lahkawng maga shada sadi dung
hkat, masat masa galaw hkat ai the, maren mara madang hku pawng hpawm nna
mung hpawm mungdan langai hpe jawm gaw de ai lam rai nga ai.
Lachyum namnak hku nna Amyu langai hte langai lam shagu hta madang
maren mara (Principal of equlity)(တန္းတူ ညီ ရည္တ ူ) ngu ai jasat la lam the jawm
nga pra ai lailen ngu ai rai nga ai.

The Unwritten Agreement (or) Panlong Spirit

Boyoke Aung San’s speech make on 16-6-47, at the opening
day of the constituent Assembly, in the course of defining 7 directive
principles, as follows.
“သည္တိုင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္ မဖြဲ႕စည္းမွီအခါမွာ တို င္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္ဖြဲ႔စ
ည္းရန္ အလိ္ု ႕ငွါ ကြ်န္ေတာ္တို႕ သေဘာတူ ညီခ်က္ေတြ စာခ်ဳပ္အမိ်ဳးမ်ိဳး ခ်ဳပ္တဲ့အခါတု န္းက ေတာင္တန္းကို
ယ္စားလွယ္ေတြနဲ႕ကြ်န္ေတာ္တို႕ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့ တဲ့ စာခ်ဳပ္အရ ဆို လို ႕ရွိလွ်င္ျဖင့္ ျဖစ္ေစ၊ ေနာက္ျပီးေတာ့
ေတာင္တန္းေဒသဆို င္ရာ စံ ု စမ္းေရးအဖြဲ႔အစီရင္ခံ စာမွာ ေထာက္ခံ ခ်က္မ်ားကို ကြ်န္ေတာ္တို႕လက္ခံ
လာခဲ့ သည့္အတို င္းျဖစ္ေစ၊ အဲလို လက္ခံ ထားတဲ့ သည္စာ သေဘာတူ ညီလာခဲ့ တာတြင္မကဘဲ ကြ်န္ေ
တာ္တို႕အဘို ႕မွာ ဆို လို ႕ရွိရင္ (The spirit of agreement) သေဘာတူ ညီလာခဲ့ တဲ့ တစ္ကယ့္အရင္းခံ သေ
ဘာတရားကို လက္ခံ ျပီးေတာ့ ၊ သည္အ တို င္းပဲ သည္တိုင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္မွာ လု ပ္မွာပါပဲဆို တာ၊ ေတာ
င္တန္းေနဆို င္ရာ ကို ယ္စားလွယ္မ်ားတည့္တည့္လင္းလင္း နားလည္ေစခ်င္ပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္တို႕ေပးျပီးသား
ကတိ၊ နားလည္ျပီးသားသေဘာတူ ခ်က္ေတြကို နားလည္ျပီးသားသေဘာတူ ညီခ်က္ေတြကို ေဖာက္ဖ်
က္မည္လ ားလို ႕ သံ သယရွိတဲ့ လူ ေတြဟာ ဥကၠ႒ မင္းခြင့္ျပဳခ်က္အ ရ ေျပာရလွ်င္ ကြ်န္ေတာ္တို႕ရဲ႕
(sense of honour, sense self-respect, sense of pride) တို ႕ကို ေစာ္ကားတယ္လို႕ ကြ်န္ေတာ္ယူဆ
ပါတယ္။ အဲသည္ေတာ့ ၊ သည္အ တို င္းပဲ သည္တိုင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္မွာ လု ပ္မွာပါပဲ ဆို တာ၊ ေတာင္တန္းေ
နဆို င္ရာ ကို ယ္စားလွယ္မ်ား တည့္တည့္လင္းလင္း နားလည္ေစခ်င္တယ္။ ကြ်န္ေတာ္တို႕ေပးျပီးသားဂတိ၊ နား
လည္ ျပီးသားသေဘာတူ ခ်က္ေတြကို နယ္ခ်ဲ႕သမားေတြလို ကြ်န္ေတာ္တို႕ေဖာက္ဖ်က္မည္လ ားလို ႕
သံ သယရွိတဲ့ လူ ေတြဟာ ဥကၠ႒ မင္း ခြင့္ျပဳခ်က္အ ရေျပာရလွ်င္ ကြ်န္ေတာ္တို႕ရဲ႕ (sense of
honour, sense self-respect, sense of pride) တို ႕ကို ေစာ္ကားတယ္လို႕ကြ်န္ေတာ္တို႕
ယူ ဆပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ ကြ်န္ေတာ္တို႕ ေပးျပီးသားကတိ၊ နားလည္ျပီးသားသေဘာတူ ညီခ်က္တို႕
အရေတာင္တန္းေန ကို ယ္စားလွယ္ေတြဟာ တို င္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္ ထဲေရာက္လာတဲ့ အခါ ေသေ
သခ်ာခ်ာနားလည္ေစခ်င္တာက ဘယ္နည္းနဲ႕မွ ကြ်န္ေတာ္တို႕ဗမာလူ မ်ားစု ျဖစ္တဲ႕
လူ ေတြဟာခင္ဗ်ားတို ႕ကအတင္းအားျဖင့္ ကြ်န္ေတာ္တို႕ျပည္ေထာင္စုထဲမသြင္းပါဘူ း။ သေဘာ
မတူ ဘဲ မေနနို င္တဲ့အေျခအေနမ်ိဳးကို လက္တစ္လံ ု းျခားလိမ္တဲ့နည္းနွင့္လည္း ကြ်န္တို႕မလု ပ္ပါဘု ူ းဆု ိတာ အ
တည့္အလင္းနားလည္ေစခ်င္ပါတယ္ ”
 (C-2/P.462-3)(C-72/P-35)
“It can be translated precisely as follow.” We had reached prior agreement between the Hill
people’ Delegates and us, and hand also accepted the recommendations made by the Frontier
Areas Committee of Enquiry, before the agreements were actually singed. In doing so, we
had followed not only the letter of agreement but also the spirit of the agreement or basic
reasons leading to those agreements. We would ask the Hill Peoples’ Delegates to accept that
we will also follow the same principles in this consitituent Assembly. We will not break any
promises given or understanding reached asa Imperialists used to do. If any one doubt
whether we will break our promises, with the permission of the speaker, I’ll have to say that
it isa an insult to our sense of honour, sense of self respect, sense of pride”.

These are the panlong spirit, or unwritten agreement, on which foundation the panlong
Agreement of 12th February, 1947 were supposed to be built.

The panglong spirit can thus be summarized in a nutshell as follows;-

(1) A Federated states of Burma shall be constituted,
(2) There shall be political equality,
(3) Internal Autonomy shall be given … and,
(4) Right of Secession shall be granted.

ဗို လ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ ျမစ္ၾကီးနားျမိဳ႕သို ႕ ႏို ၀င္ဘာ (၂၈) ရက္ေန႕တြင္ ေရာက္ရွိခဲ့ သည္။

၁၉၄၆ ဒီဇင္ဘာ (၁) ရက္ေန႕ ျမစ္ၾကီးနားျမိဳ႕ မန္ခရင္းေက်းရြာ၌ေအာက္ပါအခ်က္မ်ား
ပါ၀င္ေသာ မိန္႕ခြန္းေျပာျပီးေနာက္ ထို ေန႕မွာပင္ ကခ်င္လံ ု ခ်ည္ျဖင့္ကခ်င္အမ်ိဳးသမီးမ်ားနွင့္
အတု ူ သမို င္း၀င္ဓါတ္ပံ ု ကို အရု ိက္ခံ ခဲ့ သည္။

၁။ ညီအစ္ကို ကခ်င္အေပါင္းတို ႕ … ကြ်န္ေတာ္တို႕သည္ ညီအစ္ကိုေတြျဖစ္ၾကသည္။ ေရွးမ

ဆြကတိဘက္ျပည္၊ မြန္ဂိုးလီးယားျပည္မွ ဆင္းသက္လ ာစဥ္အခါ တမိတဖမွေမြးဖြားေသာ ညီအစ္ကို
မ်ားျဖစ္ၾကပါသည္။ ခင္ဗ်ားတို ႕၏ ပံ ု သ႑ာန္၊ ခင္ဗ်ားတို ႕၏ အေသြးအေရာင္ႏွင့္ ကြ်န္ေတာ္
တို ႕ပံ ု သ႑ာန္အေသြးအေရာင္တို႕သည္ခြဲျခားလို ႕မရေအာင္တူလွတယ္။ ဗမာတစ္ေယာက္သည္ ကခ်င္ေ
ခါင္းေဆာင္ေပါင္းေပါင္း၍ ကခ်င္လို၀တ္လိုက္ေသာအခါ ကခ်င္ျဖစ္သြားတယ္။ ကခ်င္တစ္ေယာက္သည္ ဗမာ
လို ၀တ္၍ ေမာင့္က်က္သေရေခါင္းေပါင္း
ေပါင္းလို က္ေသာအခါ ဗမာျဖစ္သြားတယ္။ ခြဲျခားလို ႕မရပါ။ ေျပာဆို ေနေသာ ဘာသာစကား
ကြဲျပားျခားနားျခင္းရွိသည္မွာ တစ္စုႏွင့္တစ္စု ခြဲခြ ါျပီးေနထို င္လာတာ ၾကာေတာ့ နီးစပ္ရာ နီးစပ္
ရာလို က္၍ကြာျခားသြားျခင္းမွ်သာျဖစ္သည္။ အေရးၾကီးခါသြားနီးရာ ဆို သလို ယေန႕
လြတ္လပ္ေရးရဖို ႕အလြန္အေရးၾကီးသျဖင့္ ကြ်န္ေတာ္တို႕ညီအစ္ကိုတစ္စု စည္းရံ ု းဖို ႕အေရးၾ
ကီး
လာျပီျဖစ္သည္။

၂။ ခင္ဗ်ားတို ႕ ကခ်င္မ်ားနွင့္ကြ်န္ေတာ္တို႕ ဗမာေတြၾကားထဲမွာ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္ကေ သြးခြဲ

ထားေသာ ဗမာမေကာင္းဘူ း၊ ဗမာနဲ႕ေပါင္းရင္ မင္းတို ႕လူ နည္းစု ေတြကို ဗမာကဖိႏွိပ္လိမ့္မယ္။ ခ်ဳ
ပ္ျခယ္လိ္မ့္မယ္၊ ဗမာက အားၾကီးညစ္ပတ္တ ယ္ ဆို တဲ့ ဟာေတြလဲေျခထို းမွူ႕မ်ားသာျဖစ္
ပါတယ္။ယံ ု စရာမရွိပါ။ တစ္ကယ္လို႕ ကခ်င္ေတာင္တန္းမွာတာ၀န္က်ေရာက္ေနတဲ့ ဗမာအရာရွိမ်ား ကခ်င္လူမ်ိဳး
မ်ားအေပၚေစာ္ကားေမာ္ကားလု ပ္မွူ႕ည အနို င္က်င့္မွူ႕မ်ားရွိရင္လဲ
ေမ့ ပစ္ၾကပါ။ ဒါေတြကေရွးဗမာေတြ နယ္ခ်ဲ႕ရဲ႕ေက်းကြ်န္ေတြသာျဖစ္ပါတယ္။ ယခု
ဗမာဟာ ဗမာသစ္ ၁၉၄၆ ဗမာ ျဖစ္ပါျပီ။ ဒါေၾကာင့္ ယံ ု ၾကည္စိတ္ခ်စြာ ေပါင္းသင္းၾကရေအာ
င္။ ခင္ဗ်ားတု ိ႕လူ နည္းစု ေတြ အေနႏွင့္ လူ မ်ားစု ဗမာေတြက လူ နည္းစု ကခ်င္ေတြကို ဖိႏွိပ္ လိမ့္
မယ္လို႕မယံ ု သကၤာစိတ္ သံ သယစိတ္ရွိၾကတာကို ကင္းရွင္းသြားေအာင္ လူ မ်ိဳးၾကီးက လူ
မ်ိဳးငယ္ကိုနို င္စားလို ႕တဲ့ လူ နည္းစု ေတြရဲ႕အခြင့္အေရးမ်ားကို ဥပေဒလု ပ္ျပီး ပါလီမန္မွာ ျပ႒ါန္း
ထားေပးခဲ့ မယ္။ ကြ်န္ေတာ္ေသသြားသည့္တို င္ေအာင္ ဥပေဒက မေသနို င္သျဖင့္ ဘာမွေၾကာ
က္စရာမရွိပါ။

၃။ ယခု လို လြတ္လပ္ေရးမရတဲ့ အခ်ိန္မွာ ခင္ဗ်ားတို ႕ေတာင္တန္းသားေတြနွင့္ကြ်န္ေတာ္တို႕ဟာ

ပညာေရး၊ ၾကီးပြ ါးေရး၊ စီးပြ ါးေရးမွာ အဆင့္အတန္းခ်င္းအင္မတန္ကြ ာလွပါတယ္။
လြတ္လပ္ေရးရလာလွ်င္အခြင့္အေရးတန္းတူ ဘသာတူ ညီမွ် ေကာင္းစားခြင့္ရမယ္။
ဗမာတစ္က်ပ္ရရင္ ကခ်င္တစ္က်ပ္၊ ရွမ္းတစ္က်ပ္၊ ခ်င္းတစ္က်ပ္ရမယ္။ အခြင့္အေရး
တန္းတူ ရဖို ႕ရန္လြ တ္လ ပ္ေရးရဖို ႔လို ပါတယ္။

၄။ ကခ်င္လူမ်ိဳးမ်ားအေနႏွင့္ လြတ္လပ္ေရးရျပီး အဂၤလိပ္ေတြျပန္သြားရင္ အဂၤလိပ္ေတြရဲ႕

ေနရာမွာဗမာမ်ားအစားထို းျပီး ဗမာမ်ားက အု ပ္စိုးသြားလိမ့္မယ္ဆိုတဲ့ သံ သယစိတ္ရွိလိမ့္မယ္။ အဲဒီလို မျ
ဖစ္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးမယ္။ ခင္ဗ်ားတို ႕ကခ်င္လူထု
စိတ္ၾကိဳက္ခင္ဗ်ားတို ႕ လူ မ်ိဳးထဲကေရြးခ်ယ္ျပီး မိမိတို ႕လူ မ်ိဳးႏွင့္ မိမိတို ႕အု ပ္ခ်ဳပ္ျပီး
ကို ယ့္ၾကမၼာကို ယ္ဖန္တီးခြင့္ရရွိမယ္။ ျပည္နယ္ေတြသတ္မွတ္ ေပးမယ္။ ဒါေၾကာင့္ ခင္ဗ်ားတို ႕
အေနနဲ႕မယံ ု သကၤာမရွိၾကပါနဲ႕။ ယံ ု ယံ ု ၾကည္ၾကည္နဲ႕ကြ်န္ေတာ္တို႕နဲ႕ေပါင္းျပီး
လြတ္လပ္ေရးယူ ရေအာင္။
အထက္ပါဗို လ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းစကားမ်ားသည္ ကခ်င္လူထု ၏ ဦးေႏွာက္ထဲ၊ စိတ္ႏွလံ ု းထဲ၊ သံ မွူိနွက္
သလို ၀င္ေရာက္သြား၍ ဗို လ္ခ်ဳပ္၏အေျပာအဆို တို ႕ကို ေမတၱာစစ္ ေမတၱာမွန္ျဖင့္
ေျပာေနျခင္းျဖစ္သျဖင့္ ကခ်င္လူထု ၾကီးသည္ ဗို လ္ခ်ဳပ္အေပၚ ယံ ု ၾကည္မွူ႕အားထားမွူ႕
ျပင္းျပလာသည္။ သူ ႕စကားကို လက္ခံ ကာ ဗမာႏွင့္ပူ းေပါင္းျပီးလြတ္လ ပ္ေရးပန္းတို င္ကို အရယူ ရန္
ရာခို င္းနွုူ န္းအျပည့္ဆံ ု းျဖတ္ျပီးဗို လ္ခ်ဳပ္အား ကတိျပဳလို က္ၾကသည္။ ကခ်င္လူထု အေနနွင့္ဗို လ္ခ်ဳပ္အေပၚ
မွာ တစ္ကယ္အ စ္ကိုၾကီးနွင့ ္မျခားအားကို းယံ ု ၾကည္လွ် က္ လြတ္လပ္ေရးပန္းတို င္သို႕ခ်ီတက္ၾက၏။ ဗို လ္ခ်ဳ
ပ္မေနနွင့္လည္း ကခ်င္လူထု အေပၚမွာ မည္မွ်ေ က်နပ္သည္ မည္မွ် ယံ ု ၾကည္ကို ျမစ္ၾကီးနား မန္ခရင္းေ
က်းရြာ၌ကခ်င္အမ်ိဳးသမီးမ်ားႏွင့္
ဗို လ္ခ်ဳပ္အတူ တြဲရို က္ခဲ့ေသာ ဓါတ္ပံ ု သည္ သက္ေသခံ လွ်က္ရွိ၏။ သြားေပၚေအာင္ရယ္ရန္ခဲယဥ္းလွေသာ ဗို
လ္ခ်ဳပ္သည္အ လြန္သေဘာက်ေသာအမူ အယာ
ျဖင့္ရယ္ျပခဲ့ ေလသည္။
ဗို လ္ခ်ဳပ္သည္ေပးခဲ႕ေသာဂတိမ်ားကို မပ်က္မကြက္လုပ္ေပးခဲ့ ၏။ ျပည္နယ္မ်ားႏွင့္ လူ နည္းစု
မ်ား၏ အခြင့္အေရးမ်ားျပ႒ါန္းေပးခဲ့ သည္။ ကို ယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမ်ား၊
အခ်ဳပ္အျခာအာဏာမ်ားကို သတ္မွတ္ ေပးခဲ့ သည္။
 ဗို လ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ လမ္းညႊန္ခ်က္ (ရ)ခ်က္

လြတ္လပ္သည့္ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာပို င္ျ မန္မာနို င္ငံ ေတာ္အတြက္ေရးဆြဲရမည့္

ဖြဲ႕စည္းအု ပ္ခ်ဳပ္ပံ ု အေျခခံ ဥပေဒႏွင့္ပတ္သက္သည့္လမ္းညႊန္ျပ႒ါန္းခ်က္။

ေတာင္တန္းေဒသမ်ားနွင့္ ကရင္နီနယ္မ်ားအပါအ၀င္ျဖစ္ေသာ ျမန္မာနို င္ငံ ေတာ္သူ နို င္ငံ သားတို ႕၏ ကို

ယ္စားလွယ္မ်ားသည္ တို င္းသူ ျပည္သ ားတို ႕၏ အာသီသဆႏၵႏွင့္
ေလ်ာ္ညီစြာ နို င္ငံ ေတာ္ဖြဲ႕စည္းအု ပ္ခ်ဳပ္ပံ ု အေျခခံ ဥပေဒကို စီစဥ္ေရးဆြဲအလို ႕ငွါ စံ ု ညီ
စည္းေ၀းၾကလွ်က္ ေအာက္ပါျပ႒ါန္းခ်က္မ်ားကို ခ်မွတ္ၾကေၾကာင္း။
(၁) ႏို င္ငံ ေတာ္ ဖြဲ႕စည္းအု ပ္ခ်ဳပ္ပံ ု အေျခခံ ဥပေဒသည္ ျမန္မာျပည္ေထာင္စုနို င္ငံ ေတာ္ဟု
ေခၚတြင္ေစေသာလြတ္လ ပ္သည့္အခ်ဳပ္အျခာအာဏာပို င္ သမၼတနို င္ငံ ၏ ဖြဲ႕စည္းအု ပ္ ခ်ဳပ္ပံ ု အေျခ
ခံ ဥပေဒျဖစ္ေစရမည္။ ထို ႕အျပင္-

(၂) ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏို င္ငံ ေတာ္တြ င္ ဖြဲ႕စည္းအု ပ္ခ်ဳပ္ပံ ု အေျခခံ ဥပေဒဟု သတ္မွတ္

ေခၚဆို သည့္တသီးပု ဂၢလျပည္နယ္မ်ားသည္ ဖြဲ႕စည္းအု ပ္ခ်ဳပ္ပံ ု အေျခခံ ဥပေဒတြင္ သတ္မွတ္ ေဖာ္ျ
ပထားသည္ႏွင့္အမွ် ကို ယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာရရွိေစရမည္။ ထို ႕အျပင္ -

(၃) အခ်ဳပ္အျခာအာဏာပို င္လြ တ္လ ပ္ေသာ သမၼတျမန္မာနို င္ငံ ေတာ္နွင္ ့ တစ္ကြ

အပါအ၀င္ျဖစ္သည့္ ျပည္နယ္မ်ားနွင့္ အစို းရအဖြဲ႕အစည္းအားလံ ု းတို ႕၏ အခြင့္အာဏာ
ဟူ သမွ်တို ႕သည္ တို င္းသူ ျပည္သ ားတို ႕ထံ မွ သက္ဆင္းေစရမည္။ ထို ႕အျပင္ -

(၄) ျပည္ေထာင္စုျမန္မာနို င္ငံ ေတာ္၏ တို င္းသူ ျပည္သ ားမွန္သမွ ်သည္ လူ မွူ႕ေရးရာ၌၎၊ စီးပြ ါးေရး
ရာ၌၎၊ နို င္ငံ ေရးရာ၌၎ တရားမွ်တမွူ႕ရွိလွ်က္၊ အဆင့္အတန္း အခြင့ ္အေရး၊ ဥပေဒသက္ေရာက္
မွူ႕တို ႕တြ င္ဆူၾကံ ဳနိမ့္ျမင့္မရွိ ပကတိ တူ ညီေစရမည့္အျပင္၊ တရားဥပေဒနွင့္
ေသာ္လည္းေကာင္း အမ်ားျပည္သ ူတို ႕ေစာင့္စည္းအပ္ေသာအက်င့္သိကၡာနွင့္ေသာ္လည္းေကာ
င္း မဆန္႕က်င္သမွ် လြတ္လပ္စြာၾကံ စည္ခြင့္၊ လြတ္လပ္စြာထု တ္ေဖာ္ေျပာဆို ခြင့္၊ ယံ ု ၾကည္
ပို င္ခြင့္၊ ဘာသာတရား
ကို းကြယ္ပိုင္ခြင့္၊ ၀တ္ျပဳပို င္ခြင့္၊ ပရိေယသနရွာမွွီးပို င္ခြင့ ္၊ စည္းရံ ု းပို င္ခြင့္၊ ျပဳမွူေဆာင္ရြက္ပို
င္ခြင့္
တို ႕ရရွိတည္ျမဲေစရန္အတြက္ ဖြဲ႕စည္းအု ပ္ခ်ဳပ္ပံ ု အေျခခံ ဥပေဒတြင္အခို င္အလံ ု သတ္မွတ္
ထားရွိေစရမည္။ ထို ႕အျပင္ -

(၅) ဤဖြဲ႕စည္းပံ ု အေျခခံ ဥပေဒတြင္ လူ နည္းစု အဖို ႕လံ ု ေလာက္ေသာ ကာကြယ္ခ်က္မ်ား၏

ျပ႒ါန္းထားရွိေစရမည္။ ထို ႕အျပင္-

(၆) လြတ္လ ပ္ေသာ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာပို င ္သမၼတျမန္မာနို င္ငံ ေတာ္၏ နယ္ေျမတို ႕

တစ္ေပါင္းတည္း တည္တံ့ခို င္ျမဲေရးလည္းေကာင္း၊ နို င္ငံ ၏ ၾကည္း၊ ေရ၊ ေလ တို ႕ကို အခ်ဳပ္အျခာ စို းမို း
အု ပ္ခ်ဳပ္ပိုင္ခြင့္ ကို လည္းေကာင္း၊ တရား ဓမၼနွင့္တစ္ကြ ျပည္ေထာင္
အခ်င္းခ်င္း တရားဥပေဒအရ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ထ ားရွိေစရမည္။ ထို ႕အျပင္ -
(၇) ရာဇ၀င္တြ င္ ထင္ရွားခဲ့ ေသာ ဤျမန္မာနို င္ငံ ေတာ္သည္ ကမၻာတြင္မိမိ၏ ဂု ဏ္က်က္
သေရနွင့္ေလ်ာ္ညီစြာ ရသင့္ရထို က္ေသာ အဆင့္အတန္းသို ႕ေရာက္ရွိေစရမည့္အျပင္၊
လူ သတၱ၀ါတို ႕၏ တို းတက္ေရးႏွင့္ ေကာင္းက်ိဳးခ်မ္းသာျပည့္၀ေရးတို ႕ကို တာ၀န္အေလ်ာက္
ေစတနာျဖင့္အစြမ္းကု န္ျဖည့္စြက္ထမ္းရြက္ကာ ျပည္ေထာင္အခ်င္းခ်င္း ဆို င္ရာ တရားဓမၼနွင့္
က်င့္၀တ္သိကၡာကို အေျခခံ ျပဳ၍ ကမၻာျငိ္မ္းခ်မ္းေရးကို ေရွ႕ရွဴလွ်က္ နို င္ငံ တကာတို ႕နွင့္ မိ
တ္၀တ္မပ်က္ တြဲဘက္ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွူ႕ကို ခို င္ျမဲေသာ အဓိ႒ါန္ျဖင့္ေစာင့္ထိန္းအံ့ ။

MUNG MASA SANGLANG ZUPHPANG

NINGHTOI;- 24-11-210

(DU DAJU, GUNHTANG GAM SHAWNG (DAP AWN DAJU))