Λίποβατς Θ.

, Ψυχανάλυση – Φιλοσοφία – Πολιτική Κουλτούρα: Διαπλεκόμενα Κείμενα,

Πλέθρον, Αθήνα, 1996.

 Θεωρούμε ότι υπάρχουν δύο είδη εθνικισμού που οδηγούν σε εντελώς

διαφορετικά αποτελέσματα. Τον έναν τον ονομάζουμε «κοινοτικό εθνικισμό»
(nationalisme communaliste) και τον άλλον «πατριωτισμό του συντάγματος»
(patriotism de la constitution), σ. 151
 Ο πατριωτισμός του συντάγματος απαιτούσε και την αφηρημένη ισότητα και
ισοπέδωση ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές και τοπικές ομάδες, στο όνομα
της καθολικότητας του ορθού Λόγου (raison), σ. 151.
 Αντίθετα, ο κοινοτιστικός εθνικισμός τόνιζε και τονίζει την ύπαρξη της
φαντασιακής και αιώνιας μυστικής ουσίας ενός λαού που αναμεταδίδεται από
γενιά σε γενιά μέσα από το αίμα και τη γη, τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα. Το
αίμα και η γη είναι δύο φετίχ και είδωλα λατρείας για τα οποία πρέπει να
θυσιάζονται τα άτομα. Η κοινότητα δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη ταξικών ή
άλλων πολιτισμικών διαφορών στους κόλπους της και θεωρεί ως ιδιαίτερα
εχθρικά στοιχεία τις αλλοεθνείς ομάδες, τους Εβραίους και τους κριτικούς
διανοούμενους, σ. 151-152.
 Υπάρχει ένας αριστερός και ένας δεξιός κοινοτισμός (βλ. σταλινισμό και
φασισμό ως ακραίες περιπτώσεις) όπως υπάρχει και ένας δεξιός και αριστερός
πατριωτισμός του συντάγματος (βλ. σοσιαλδημοκρατία και φιλελευθερισμός),
σ. 152.
 Η επανεμφάνιση της θρησκείας και του κοινοτικού εθνικισμού στα Βαλκάνια
δεν είναι δύσκολο να εξηγηθούν, καθώς το κομμουνιστικό καθεστώς το
συγκροτούσε ένας αριστερός κοινοτισμός, του οποίου η κατάρρευση ευνοεί την
επιστροφή σε παλαιότερες μορφές κοινοτισμού. Από την άλλη, στην Ελλάδα,
το σοσιαλιστικό κίνημα ήταν από την αρχή φορέας αυτού του πνεύματος μέσα
και από μία τριτοκοσμική και λαϊκιστική ιδεολογία, σ. 153.
 Η πίεση των εσωτερικών πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών
προβλημάτων μετατίθεται φαντασιακά σε «επιβουλές» και «απειλές» των
εχθρών από τη Δύση ή από την Ανατολή και οδηγεί σε συσπείρωση των
γραμμών στο εσωτερικό της χώρας, σ. 153.
 Οι πολιτικοί ηγέτες προσπαθούν να κάνουν συμβιβασμούς ανάμεσα στις
ανεξέλεγκτες μαζικές υστερίες και τη «φωνή του λαού», όμως στο τέλος
γίνονται αιχμάλωτοι. Άλλοτε οι μάζες παρασύρουν τους πολιτικούς και άλλοτε
οι πολιτικοί τις μάζες, σ. 154.
 Το θέμα είναι κατά πόσο σε μία χώρα υπάρχει παράδοση ορθού λόγου και
πατριωτισμού του συντάγματος, καθώς αυτά λειτουργούν ως ανάχωμα στον
κοινοτικό εθνικισμό. Η Δημοκρατία δεν συμβιβάζεται με τον κοινοτικό
εθνικισμό, σ. 154
 Ο εθνικισμός είναι ένα φαινόμενα ταύτισης και ταυτότητας. Υπάρχουν
πολλών ειδών ταυτίσεις: η φαντασιακή και η συμβολική που αντιστοιχούν στον
κοινοτιστικό εθνικισμό και πατριωτισμό του συντάγματος αντίστοιχα. Ο
πρώτος είναι φαντασιακού τύπου διότι τα υποκείμενα ταυτίζονται μεταξύ τους
μέσα από αναφορές σε κοινούς αρχηγούς, κοινά σύμβολα και κοινές εικόνες.
Ο δεύτερος είναι συμβολικού τύπου γιατί τα υποκείμενα ξεπερνούν τον
κοινοτισμό και αναπτύσσουν μία αυτόνομη, ατομική κρίση και ορθό Λόγο που
προσανατολίζεται στην παράδοση υπεράσπισης και κατάκτησης ελευθεριών
(όχι απλά εθνικής ελευθερίας: ένα ελεύθερο έθνος μπορεί να ζει κάτω από τη
σκλαβιά ενός ολοκληρωτισμού) και Δικαιωμάτων, έτσι όπως αυτά εγγράφονται
στο δημοκρατικό σύνταγμα και στη συλλογική μνήμη του εθνικού συνόλου, σ.
155.
 Στο Μακεδονικό, το όνομα λειτουργεί ως ένας πυρήνας μίας φαντασιακής
ταυτότητας με αναφορές σε περασμένα μεγαλεία που μπορεί να συγκινήσει της
μάζες, σ. 157.
 Η δομική διάσταση του εθνικισμού είναι πως θέτει γενιές ολόκληρες ανθρώπων
ξανά και ξανά στο ίδιο δίλημμα, στο οποίο κάθε φορά προσπαθούν,
ανεπιτυχώς, να βρουν λύση, σ. 159.
 Η εθνικότητα ως το πάντα εύθραυστο και αβέβαιο κατασκεύασμα που αποτελεί
τη συλλογική ταυτότητα μιας ομάδας ανθρώπων ξεχωριστής από μία άλλη
συγκροτεί έναν φαντασιακό συνδετικό κρίκο ανάμεσα στα άτομα και την
ανθρωπότητα, καθολικά ιδωμένη, όσο και ανάμεσα στους προγόνους και τους
παρόντες. Είναι ένας συνδετικός κρίκος γιατί οικοδομείται πάνω στην ανάγκη
ύπαρξης μια συσσωματωμένης ομάδας που για να υπάρξει με κάποιο τρόπο
πρέπει να απωθήσει τις αντιφάσεις που οδηγούν στην ύπαρξη των κοινωνικών
 τάξεων και της ανισότητας συνεπεία των εργασιακών και άλλων σχέσεων, σ.
160.
 Το φαντασιακό της εθνικής ταυτότητας φαίνεται όταν ακριβώς προκύπτουν
συγκρούσεις ανάμεσα στα διάφορα επίπεδα ταυτότητας (υπερεθνικό, εθνικό,
τοπικό) ή αντίθετα όταν με τεχνητό και βίαιο τρόπο επιχειρείται η απόλυτη
ταύτιση μεταξύ τους, ώστε να εμφανίζεται προς τα έξω μία ομοιογενής εικόνα.
Ο σημερινός εθνικισμός είναι αφενός αποτέλεσμα της κατάρρευσης των
μεγάλων ιστορικών ταυτοτήτων (ΕΣΣΔ, Γιουγκοσλαβία) -πιο σωστά
υπερθνικών- και της ανόδου του τοπικού και των «μικροεθνοτήτων», σ. 160.
 Το φαινόμενο του εθνικισμού είναι άρρηκτο συνδεδεμένο με τα κοινωνικά και
ψυχολογικά ελλείματα των κοινωνιών. Τη φάση αποϊδεολογικοποίησης της
δεκαετίας του 50, τη διαδέχτηκε η επαναϊδεολογικοποίηση της δεκαετίας ’60-
’70. Τη δεκαετία του ΄80 εμφανίστηκε ένας ιρρασιοναλισμός, αποτέλεσμα μίας
αυξανόμενης κυνικής στάσης απέναντι στη ζωή, η οποία καλλιεργήθηκε από
την αριστερίστικη τρομοκρατία, την καταναλωτική κοινωνία, την κατάχρηση
των δημοκρατικών θεσμών, τη διαφθορά των κομμάτων, σ. 168.
 Το μεγάλο σφάλμα της παραδοσιακής Αριστεράς ήταν η απώθηση και η
υποτίμηση της αναγκαιότητας της εθνικής ταυτότητας και της ύπαρξης
ορισμένων βασικών αξιών που οικοδομούν μια συμβολική τάξη που στηρίζει
τη συλλογική και ατομική ταυτότητα, σ. 169
 Ο εθνικισμός έρχονταν πάντα για να λύσει το βάναυσο δίλημμα της σύγχρονης
κοινωνίας με τη μορφή του συμπτώματος και φαντασιακού συμβολισμού, σ.
169.
 Ο εθνικισμός είναι το νόθο παιδί της νεωτερικότητας. Ενώ υπάρχει μόνο μέσα
σε αυτήν, εν τούτοις νοσταλγεί την παραδοσιακή κοινότητα, την οποία θέλει
να κατασκευάσει φαντασιακά εκ των υστέρων, σ. 170.
 Όπως αναφέρει ο Φρόυντ στο έργο του1: η σχέση που αναπτύσσει κάθε
υποκείμενο με τον άλλον είναι διττή. Το υποκείμενο αρχικά δεν έχει καμία
ταυτότητα, αλλά την κατασκευάζει ασυνείδητα μέσω της ταύτισής του με τον
άλλον/τους άλλους, σ. 171.
 Τι είναι η φαντασιακή ταύτιση: είναι μία ταύτιση μέσω της υποταγής στην
εικόνα του άλλου, η οποία έιναι εξιδανικευμένη και ασυνείδητα εικόνα του

1
Freud S., Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του Εγώ, Αθήνα, 1994.
εαυτού. Το υποκείμενο δηλαδή ικανοποιεί τον ναρκισσισμό του μέσω της
ταύτισης με κάποιον που, δήθεν, έχει αυτές τις ικανότητες, σ. 171.