@Kpss_Uzmani

Kpss_uzmani

1
@Kpss_Uzmani
İSLAM ÖNCESİ ORTA ASYA TÜRK
DÜNYASI
Orta Asya: Türklerin dünya üzerinde ilk kez
görüldükleri yerdir. Türklerin anavatanıdır. Orta
Asya’nın Coğrafi Özellikleri:
 Yükseltisi fazla, deniz etkisi olmayan geniş
arazilerdir.
 İklimi sert karasaldır. Bozkır (step)bitki örtüsü
görülür. Bu yüzden “bozkır kültürü”
görülmektedir. İklim ve bitki örtüsünden dolayı
hayvancılıkla uğraştılar. Hayvan sürülerine otlak
bulma ihtiyacından dolayı göçebe yaşam tarzını
benimsediler.
 Hayvancılık ana geçim kaynaklarıdır. At, koyun,
sığır sürüleri beslediler.
 Göçebe yaşam tarzı vardır. İlkbaharla birlikte
yüksek yaylalara ve sonbaharla birlikte alçak dağ
eteklerine inerler(yaylak-kışlak kültürü).
2
 Göçebe yaşamdan dolayı yaşam alanları
çadırlardır(kıl çadır; soğuğa ve sıcağa dayanıklıdır).
 Çadırların yaygın olmasından da anlarız ki
dokuma sanatı yaygındır. Hayvancılığın uğraş alanı
olması da dokuma sanatını hammadde
yönünden(kıl, yün) destekler.
 Göçebe yaşamdan dolayı toplumda her
birey(kadın-erkek)asker yetişir. “Ordu Millet “
anlayışı hâkimdir. Kadın ve erkeğin sosyal hayatta
eşit olması sosyal sınıf faklarının olmadığını
gösterir. Bunun sonucunda Türklerde kölecilik
görülmez.
 Demir işleme konusunda ustadırlar. Dönemin
şartlarında tekniğin geliştiğini gösterir.
 Atı evcilleştirmede ustadırlar.
 Taşıma ve ulaşımda kolaylık sağlar.
 Göç etmede kolaylık sağlar.
 Savaşta üstünlük sağlar.
@Kpss_Uzmani

 Uyarı: İslam öncesi Türk dünyasında; tarım,  Hakanın en önemli yardımcısı = Hatun ya da
yerleşik yaşam, mimari, duvar süslemesi ve sosyal Katun sıfatını taşıyan hakanın eşidir. Hatunun
sınıf farkları(kölecilik) görülmez. Ayrıca İslami yetkileri:
unsurlarda görülmez; sultan sıfatı, şerri hukuk, adı,  Kendi mührü vardır
hicri takvim,Arap alfabesi ve halifeye bağlılık gibi…  Kurultaya katılır
 Uyarı: Türklerde tarım, yerleşik yaşam,  Kaanın vekilidir siyasi yetkiler
şehirleşme, mimari, duvar süslemesi… Uygurlarla  Elçileri kabul eder
birlikte görülür.  Hakanın diğer yardımcısı = Vezir, Aygucu (
1.) DEVLET YÖNETİMİ: Başbakan ) (Tonyukuk…)
 Merkezi teşkilatlanma ( devlet ) =-il, -el
kavramlarıyla adlandırılır.  Başkent = Ordu Balık
= Ötüken (Asya Hun, Göktürkler, Kutluk (II.
Göktürk) ) Karabalgasun (Uygurlar ) (Baş) (Şehir)
Devletin başı = Hakan, Kaan, Han, İdikut, Şanyu,
İlteber…gibi ünvanlardan birini taşır Hakanın
yetkileri:
 Devlet başkanı (siyasi)
 Başkomutan (askeri) kuvvetler birliği
 Baş yargıç (adli)

3
@Kpss_Uzmani
Boy: En küçük siyasi birimdir. Yöneticisi; boy
beyidir ve boy beyi boyun en ileri gelenleri
tarafından demokratik bir şekilde seçilir. Boylar bir
araya gelse bile asla kaynaşmazlar.
Türk devletleri “ Boylar Federasyonu (eyalet) veya
Konfederasyonu’’şeklinde örgütlenir. Boyların ayrı
bayrakları ve töreleri vardır. Boylar devlet
tarafından bölünmez, boylar doğal olarak
ayrılmışlardır. !!Merkezi otorite zayıftır.
Kurultay (Toy, Kengeş) : Devletin önemli
işlerinin(savaş-barış gibi) görüşüldüğü, Kaan’a
danışmanlık yapan meclistir. Son söz Kaan’ındır.
Kurultay yılda iki kez toplanır.
Üyeleri (Toygun) : Kaan, Hatun, Aygucu, Yabgu,
Boy Beyleri,Buyruklar, İlim Adamları…
 Olağan üstü durumlarda kurultay Kaan’ı
kısıtlayabilir. !!Ama asla son sözü söyleme yetkisi
yoktur.
4
Kut Anlayışı (Veraset Sistemi) :
 Kaan’ın ve hanedanın tanrı tarafından
seçildiğine inanılmasıdır. Kaan gücünü ilahi bir
güçten alır. Böylece otoritesini güçlendirir. ‘’ Ülke
hanedanın ortak malıdır’’
Ülke hanedan tarafından ortak yönetilir’’. Yani
ülke yönetimine hanedanının bütün erkek üyeleri (
tigin - prens ) dâhildir.Tiginler Kaan
adayıdır.Tiginlere devlet yönetiminde görev
verilerek kaan adaylarının tecrübe kazanması
sağlanır. Kaan öldüğünde birden fazla aday olduğu
için taht kavgası başlar.
!!Taht kavgasının olumlu yönü ; en iyi adayın başa
gelmesini sağlar.
!!Taht kavgasının olumsuz yönü ; devlet yıkılabilir.
Not: Taht kavgasını kazanan adayı Kurultay
onaylar. Uyarı: Türk veraset sisteminde; birden
fazla aday olduğu için, sistem belirsiz yani
kuralsızdır. Bu yüzden Türk tarihinde sık sık taht
kavgaları görülür. Taht kavgaları, Türk
@Kpss_Uzmani
devletlerinin hızlı yıkılmasında da temel nedendir.
Uyarı: Türk devletleri teokratik değildir. Dini
kurallar devlet yönetiminde geçerli değildir.
Böylece laik devlet anlayışı hâkim olmuştur.
5
2. ) HUKUK ANLAYIŞI:
Göçebe yaşamdan dolayı sözlü hukuk(töre)
gelişmiştir. Törenin kaynağı gelenek, görenek örf
ve adetleridir.
Baş yargıç Kaan’dır; ‘’Kaan son sözü söyler’’. Kaan
töreye uymak zorundadır. Buradan da anlaşır ki
hukuk üstünlüğü vardır.
Sosyal hayattaki davalarla yorgucu-yargucular
(hakim) sorumludur. Hapis cezası en fazla 10 gün
sürer. Sebebi ise göçebe yaşamdır.
Bir toplumda idam cezası verilen konular aslında o
toplumun değer verdiği genel başlıkları gösterir.
İdam kararı gerektiren suçlar ise şunlardır:
zina(aileye önem verilir), adam öldürme(kan
davası önlenir; toplumsal barış korunur), devlete
ihanet, töreye ihanet, askerden kaçma,
hırsızlık(toplumsal barış korunur).Bu konularda
gösterir ki Türk toplumunda; aile, toplumsal barış,
töre, askerlik, devlet ve adaletin uygulanması en
önemli konulardır.
@Kpss_Uzmani
Uygurların yerleşik yaşama geçmesiyle yazılı
hukuk(kanunlar) başlar. Hapis cezalarının
sürelerinde ise artış olur
3.) DİN VE İNANIŞ:
İslam öncesi Türk tarihinde milli din Gök tanrı
(Göktengri) dini idi. Gök tanrı dini tek tanrılı dindir,
ama ilahi din değildir. Din adamlarına; Şaman,
Kaman, Kam, Baksı… denir. Din adamları kesinlikle
imtiyazlı değillerdir(sosyal sınıf farkı yok)
Yuğ: Cenaze töreni
Sagu: Cenaze töreninde söylenen ağıtlardır
Kurgan: Anıt mezar(ölü eşyalarıyla gömülür, bu da
ahiret inancının kanıtıdır.)
Balbal: Mezar taşı
Uçmağ: Cennet
Tamu: Cehennem
Türkler inanç konusunda hoşgörülülerdir. Bu
yüzden kolay din değiştirdikleri görülmektedir.
6
 Orta Asya’da ilk din değiştirenler; Uygurlar
(Mani ve Buda )
 Kafkaslarda; Hazarlar (Yahudilik, Musevilik)
 Avrupa ya göç edenler; Macarlar, Bulgarlar, Uz,
Peçenek, Avarlar, Avrupa Hun (Hıristiyanlık )
 Oğuz Boyları (İslamiyet)
4. ) YAZI – DİL – EDEBİYAT:
Dil: Türkçe Edebiyat: Göçebe yaşamdan dolayı
sözlü edebiyat ürünleri gelişme göstermiştir.
 Sav: Atasözleri
 Sagu: Ağıtlar
 Koşuk: Coşkulu dönemlerde kopuz (türk çalgısı)
eşliğinde söylenen şiirlerdir.
 Destanlar: Türk hayatını anlatan uzun, manzum
ve abartılı hikâyelerdir.
Destanlarımız:
İskitler (Sakalar): Alper Tunga,Şu Destanları
@Kpss_Uzmani

Asya Hunlar: Oğuz Kaan Destanı

Göktürkler: Ergenekon, Bozkurt Destanları
Uygurlar: Göç, Türeyiş, Yaradılış Destanları
Kırgızlar: Manas Destanı
Yazılı Edebiyat:
İlk Türk Alfabesi: Göktürk (Orhon ) Alfabesi’dir. 38
harflidir. I. Göktürk devletine aittir.
İlk Yazılı Türk Kaynağı: Orhon (Göktürk )
Kitabeleri’dir. II.Göktürk Devletine aittir. Göktürk
alfabesi ile yazılmıştır. Kültigin, Bilge Kaan ve
Tonyukuk adına 8 y.y. da dikildiler, Yolluğ Tigin
tarafından yazılmıştır.
İkinci Türk Alfabesi: Uygur Alfabesi’dir. 18 harften
oluşur. Uygurlar tarafından bulunmuştur. Uygurlar Göktürk Yazıtları
kâğıt ile matbaayı kullanan ilk Türkler’ dir.
Uyarı: Uygurlar belli bir dönem soğd alfabesini 5. ) ORDU SİSTEMİ:
kullandılar. Uygurlar yerleşik yaşam ile birlikte  Göçebe yaşamdan dolayı her birey savaşçı
yazıyı günlük yaşamda da kullanmaya başladılar. yetişir. Ordu millet kavramı vardır.
(Ticari vesikalar, dini ve edebi metinler, yazılı  İlk düzenli ordu, Asya Hun Devleti lideri Metehan
hukuk…) tarafından kurulmuştur(M.Ö.209).

7
@Kpss_Uzmani

 Metehan tarafından kurulan bu ordu, onlu ordu

sisteminden oluşur, en küçük birim 10, en büyük
birim ise 10.000 kişidir.
 Metehan devlet oluşumundaki sistemi, sayısal
değere dönüştürmüştür.
 Ordu, Türk ve atlılardan(süvari) oluşur, silahları
ise ok, yay, kılıç, kalkan, mızrak, süngü, kement,
kargı vs.dir.
 Hilal ya da turan taktiğini kullandılar.
 Başkomutan = Kaan’dır.
Uyarı: Türklerin dünyayı etkiledikleri en önemli Metehanın Büyük Ordusu.
alan askerliktir.Bugün bile Türk dünyası, geçmişten
gelen duygularla orduya ve askerliğe verdiği 6. ) BİLİM VE SANAT:
önemi korumaktadır. Bilim: 12 Hayvanlı Türk Takvimi bulunmuştur. Bu
takvim güneş esaslı bir takvimdir. 21 Mart
başlangıç olarak kabul edilmektedir. Her yıl ise bir
hayvan ismi ile anılır ve 12 yılda bir devir eder.
Uygurlar, hareketli matbaayı buldular.
!! Tayanç-Keneşçi: Bilim adamlarıdır.

8
@Kpss_Uzmani

Sanat: Göçebe yaşamdan dolayı taşınabilir, pratik İSLAM ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
eşyalar yaptılar.
a) Asya Hun Devleti: Bilinen ilk Türk devletidir.
Ürünler: Çadır, halı, kilim, at koşumları, silahlar,
Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır. Teoman
süs eşyaları, kemer tokaları …
döneminde Çin Türk akınlarını durdurmak için Çin
Sanatlar: Demir işlemeciliği, dokuma sanatı, deri
seddini tamamladı. En ünlü hükümdarı ilk düzenli
işlemeciliği, oymacılık, kakmacılık…
orduyu kuran Metehan’dır. Metehan, Türk
Hammaddeler: Yün, kıl, deri, demir,ahşap…
boylarını ilk kez bir bayrak altında topladı, böylece
Motifler: Hayvan motifleri ve savaş figürleri
millet bilinci ilk kez ortaya çıktı. Çin‘ i vergiye
kullanılmıştır.
bağlayarak, İpek yoluna hakim oldu. Asya Hun
Uygurlar ile birlikte (yerleşik yaşamın başlaması)
Devleti, kendinden sonra ki Türk devletlerine
kalıcı eserler bırakılmaya başlanmıştır.
model olacak; Türk devlet teşkilatlanmasının ve
- Mimari (tapınak, saray),
ordu sisteminin temelini atmıştır.
- duvar süslemeleri, minyatür (temsili resimdir,
b) Göktürk Devleti: “Türk “ adını kullanan ilk
sanatın kökü Hindistan’a dayanır belli bir konusu
devlettir. Kurucusu Bumin Kaan + İstemi
vardır.), çini (bu sanatın kökü Çin’dir.) sanatlarını
Yabgu’dur. İlk Türk alfabesini ve takvimini
kullandılar. Minyatür ve çini sanatları Uygurlar ile
buldular.En parlak dönem Mukan Kaan devridir.
birlikte İslam dünyasına geçmiştir.
c) Kutluk Devleti (II.Göktürk Devleti): İlk
bağımsızlık savaşı yapan devlettir. Kurucusu Kutluk
İlteriş Kaan’ dır ve veziri Tonyukuk’ dur. Devlet en

9
@Kpss_Uzmani

parlak dönemini; Bilge+ Kültigin + Tonyukuk  Türgişler, Türk dünyasında ilk parayı kullanan
zamanında yaşamıştır. İlk Türk yazılı eserleri bu devlettir.
devlete aittir.  İskitler (Sakalar), ilk kez atı evcilleştirdiler.
d) Uygurlar: Orta Asya da ilk din değiştiren Türk Uyarı: İslam öncesi Türk devletleri en fazla
devletidir. Mani ve Buda dinlerini kabul gelişmeyi; devlet teşkilatlanması ve askerlik
etmişlerdir. et yemek-savaşmak yasak tarım sistemlerinde gösterdiler.
ürünlerine ihtiyaç artı; böylece tarım başladı
tarımın sonucunda yerleşik yaşam başladı.
Yerleşik yaşamın başlamasıyla; mimari başladı,
duvar süslemeleri(çini-minyatür sanatları)
görüldü, şehirleşmeler başladı. Şehirlerin
merkezinde tapınaklar görülmektedir. Edindikleri
dinler nedeni ile savaşçı özeliklerini
kaybetmişlerdir. Fakat asimile olmamışlardır.
Matbaayı ve kâğıdı ilk kez kullandılar. Yerleşik
yaşamın etkisiyle; yazılı hukuk kuralları, ticari
vesikalar, dini ve edebi metinler bıraktılar.
Avrupa’ya Göç Eden Türk Boyları: Avrupa Hun,
Avarlar, Uz, Peçenek,Kıpçak,Macarlar, Bulgarlar…

10
@Kpss_Uzmani
İLK TÜRK - İSLAM DEVLETLERİ
751 Talas Savaşı: Arap ve Türk X Çin Kutluk
devletinin yıkılmasından sonra Orta Asya’da siyasi
boşluğu fırsat bilen Çin saldırıya geçti.Ama Arap-
Türk ittifakı karşısında yenildi.Savaş hem Türk hem
de İslam tarihi açısında dönüm noktası
oldu.Savaşın sonuçları:
a) Orta Asya Çin tehdidinden kurtuldu,
b) İslamiyet Türk dünyasında hızla yayıldı,
c) Türkler büyük gruplar halinde İslamiyet’i kabul
ettiler,
d) Matbaa ve kağıt Çin’ in batısına kaymaya
başladı ,
e) Semerkant’ ta Türklere ait kağıt üretimi başladı
Not: İslam’ı kabul eden ilk Türk boyu Karluklardır.
KARAHANLILAR:
 İlk Türk-İslam devleti Karahanlılar’dır.
11
 Kurulduğu yer Orta Asya’dır. Yöneten ve
yönetilenler Türk’tür.
 Karluk – Yağma – Çiğil Boyları’nın birleşmesi ile
kuruldu.
 932’ de Saltuk Buğra Han döneminde devlet
İslamiyet’i kabul etmiştir.
 Türk kültürünü koruyucu davranmışlarıdır(milli
karakter gösterirler): - Han, Hakan sıfatlarını
kullandılar. - Hatun son kez yönetim de
görülmüştür. - Kurultay son kez görülmüştür. -
Devlet ikiye ayrılarak yönetildi ’’Ülke hanedanın
ortak malıdır’’ anlayışı devam etti - Ordu, atlı
Türklerden oluşur. - Türkçe’yi resmi dil olarak ilan
ettiler. Uygur alfabesini kullandılar.  Türk
tarihinde Türkçeyi resmi dil olarak ilan eden 3
devlet vardır. Bunlar; Karahanlılar,
Karamanoğulları, Türkiye Cumhuriyeti’dir.
 İslam’ın kabulü ile Türk devletlerine şeri hukuk
bunun sonucunda;kadılık makamı, hicri takvim
@Kpss_Uzmani
(dini ihtiyaç) geldi, Arap dili ve alfabesi Türk
kültürüne girmeye başlamıştır.
 İlk Türk İslam sentezi mimari eser ise
kervansaray (Ribat)’dır.
 İlk posta örgütü kuruldu(Berit)
 Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacip(saray görevlisi)
tarafından yazılmış ilk siyaset kitabıdır. Türkçedir
ve Uygur alfabesi ile yazılmıştır.
 Divan-ı Lûgatit Türk: Kaşgarlı Mahmut
tarafından yazılmış ilk Türkçe sözlüktür. Yazılma
amacı Araplara Türkçe öğretmektir.
Uyarı: Türk dili ile ilgili bir başka çalışma 14.yy da
Ali Şir Nevai tarafından yazılan Muhakemetül
Lugateyn adlı eserdir. Bu eserde Türkçe-Farsça
kıyaslaması yapılmıştır.
12
GAZNELİLER:
 Kurulduğu yer bugünkü Afganistan’dır. Yöneten
Türk yönetilenler ise; Türk, Afgan, Arap,Farslılar,
Hintliler…Farklı etnik yapıların bir arada olduğu bu
toplumda ortak değer İslam’dır. Böylece Gazne
devletinde İslam kültürü daha baskın olmuştur.
 Gazneli Mahmut ilk kez sultan unvanını
kullanmış ve Hindistan’a seferler
düzenlemiştir.Abbasi Halifesini Şii
Büveyfoğullarının baskısından kurtardı.
 Gazneli Mesut döneminde 1040 Dandanakan
Savaşı yapıldı ve Gazne Devleti çöküşe geçti.
 Gazne Devleti ile ilk merkeziyetçi yapı görülür.
 Arapça resmi dil olarak ilan edilmiş ve Arap
alfabesi kullanıldı.
 Guleman-ı Saray ordusu kuruldu: Ordu farklı
etnik gruplardan oluşmuştur. -Devşirme sisteminin
temeli atıldı.
@Kpss_Uzmani

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ Fethedin, Yönetin “ politikasını uyguladı, böylece

 Kurulduğu yer Horasan, geliştiği yer İran’dır. Anadolu’da ilk Türk beyliklerinin kurulmasını
 Tuğrul ve Çağrı Beyler, Devletin kurucusudur: - sağladı. ( Danişment, Artuk, Saltuk, Mengücek,
1040 yılında Dandanakan zaferiyle Gazneliler’ e Çaka Beylikleri) - İkta sisteminin temelleri atıldı.
karşı bağımsızlık kazandılar. - Anadolu fetihlerini  İlk divan teşkilatı kuruldu.
başlattılar ve Anadolu’nun Türk yurdu olmasını  Nizamiye Medreseleri açıldı.
hedeflediler - 1048’ de Pasinler savaşı ile Bizans’a Melikşah Dönemi:
karşı ilk savaşı kazandılar. - 1055’ te Tuğrul Bey,  Devletin en parlak dönemidir. Veziri
Abbasi halifesini Şii Büveyhoğulları’nın baskısından Nizamülmülk’tür.
kurtardı. Halife Tuğrul’a ; “ Doğunun ve Batının
Sultanı” unvanını verdi. Böylece İslam dünyasının
siyasi liderliği Türklere geçti. - İlk Türk medresesi
olan Nişabur Medresesi‘ ni açtılar.
Alparslan Dönemi:
 Selçuklu’da merkeziyetçi yapının başlaması bu
dönemde olmuştur.
 Veziri Nizamülmülk’tür.
 1071 Malazgirt zaferi ile Bizans’ı yendi.
Anadolu’nun kapılarını Türklere açtı. - ”Gidin,

13
@Kpss_Uzmani
 Sultanın emri ile Ömer Hayyam başkanlığında bir
komisyon ile Celali Takvimi’ni hazırladı. Bu takvim
güneş esaslıdır, başlangıç 21 Mart alınmıştır.
Sosyal ve ekonomik ihtiyaçlardan dolayı
hazırlanmış bir takvimdir.
Uyarı: Büyük Selçuklu Devletinde sultan
çocukları(melik) yönetimde tecrübe kazanmaları
için eyaletlere vali olarak atanırlar. Melikleri
yetiştirmesi için atabey denilen görevlilerde
onlarla eyalete giderlerdi.
Uyarı: Vezir Nizamülmülk Siyasetname adlı bir
siyaset kitabı yazmıştır.
Uyarı: Selçuklular döneminde kümbet denilen
anıt-mezarlar gelişti. Kümbet göçebe Türk hayatını
temsil eden çadırların şeklini almıştır.
14
TÜRKİYE COĞRAFYASINDA
TÜRKLER
1.)İLK BEYLİKLER DÖNEMİ:
Saltuklular: Erzurum ve çevresinde kuruldular.
Mengücekliler: Erzincan ve çevresinde kuruldular.
Danişmentliler: Sivas, Tokat, Amasya çevresinde
kuruldular. Anadolu da ilk medrese Danişmentliler
zamanında yapılmıştır. (Yağıbasan Medresesi)
Artuklular: G.D. A. Elazığ, Mardin çevresinde
kuruldular. Hasankeyf kalıntıları, Malabadi
köprüsü Artuklulara aittir.
Çaka Beyliği: İzmir ve çevresinde yerleştiler ve ilk
Türk denizciğini yaptılar.
 Anadolu da ilk beylikler Türkleşme ve
İslamlaşma da öncü olmuşlardır.
 Anadolu da ilk Türk şehirleşmesi bu zamanda
olmuştur
 Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlıdırlar.
@Kpss_Uzmani
 Türkiye Selçuklu Devleti tarafından son
verilmişlerdir.
2.)TÜRKİYE SELÇUKLULARI:(1077–1308)
 Kurucusu Süleyman Şah’tır. (Mezarı Suriye -
Caber Kalesinde)
 Kurulduğu yer İznik, devletin geliştiği merkez
Konya’dır.
 I.Kılıçaslan Döneminde; I.Haçlı seferinden dolayı
merkezi Konya’ ya taşıdı.
 I.Mesut Döneminde II.Haçlı seferini
karşıladı.Ayrıca ilk para basıldı; bakır para.
 II. Kılıçaslan ,1176 Miryakefalon Savaşı ile
Anadolu’nun tapusunu Bizans’ tan aldı.Ayrıca 11
oğlu arasında ülke topraklarını paylaştırdı(ülke
hanedanın ortak malıdır anlayışı devam
ediyor).Gümüş ve altın para basıldı.
Devletin Genel Özellikleri:
 Ticaret devletidir. Kara ticareti; kervansaraylar,
hanlar, yollar yapıldı, sigorta sistemi uygulandı,
15
karakol(derbent) yapıldı Deniz ticareti; liman
şehirlerini aldılar (Sinop, Antalya-Alanya, Kırım -
Sudak limanı) Tersaneler yapıldı(Sinop ve Alanya’
da) ,Kıbrıs krallığı ile ticari sözleşme imzaladılar.
 Lonca (Ahi) Teşkilatı: Müslüman esnafın bir
araya gelerek kurduğu mesleki dayanışma
teşkilatıdır. Devlet teşkilatı değildir.
Bazı görevleri;
a) Fiyat ayarlamalarını yapar
b) Ürün kalitesini kontrol eder
c) Mesleklere yeni elemanlar yetiştirir(mesleki
eğitim)
NOT: Muhtesip ; esnafı denetleyen görevlidir.
 Büyük Selçuklu Devleti’ni model aldılar. Devletin
adı; Selçuklu Resmi dil; Farsça Sultan isimleri;
Farsça (Keykavus-Keyhüsrev-Keykubat)
 Türk edebiyatının geliştiği dönemdir. Mevlana-
Yunus Emre bu devlet döneminde yaşadılar.
@Kpss_Uzmani

 Çini sanatının geliştiği dönemdir. Minyatür Müstevfi; Maliye bakanıdır. Tuğracı; Yazışmalarla
sanatı da devam etti. Karatay medresesi ilgilenir.
Kubadabad Sarayı Pervaneci; Fethedilen toprakları kayıt eder. İkta
 Süslemede; hat (güzel yazı yazma)sanatı, bitki topraklarını dağıtır.
motifleri, geometrik şekiller kullanıldı. Emir-i Dad (Kazıl Kuzad); Adalet bakanı
NOT: !!T.Selçuklu paralarında sultan porteleri Emir-i Arz; Siyasi ve mali işleri denetler.
işlendi .Bazen süslemelerde hayvan motifleri de
kullanıldı.
 Huhant Hatun Külliyesi ve Gevher Nefise
Şifahanesi, en ünlü mimarileridir. Devlet Yönetimi:
 Devletin başı sultandır. Sultan devlet başkanı
başkomutan ve örfi hukukun başıdır.
 Sultana danışmanlık yapan meclis, Divan-ı
Saltanat (Büyük Divan) yüksek mahkeme görevi
yapar. Divan mahkeme görevi üstlendiğinde ;
Divanı-ı Mezalim adını alır.
 Divanın üyeleri;
Sultan; divan başkanıdır.
Vezir (Naip): Sultan vekilidir.

16
@Kpss_Uzmani
4) OSMANLI DEVLETİ (1299–1922)
 Kurucusu Osman Bey’dir. (İlk Osmanlı parasını
bastırdı.)
 Başkent; Bursa, İznik, Edirne, İstanbul
Egemenlik Anlayışı
 Osman Bey : “Ülke hanedanın ortak malıdır”.
Egemenlik : Sultan Sülalesi
 I.Murat (Hüdavendigar) “Ülke benim ve
çocuklarımın malıdır.” (I.Murat ve ailesi) Sultan
Egemenlik : Sultan Ailesi
 İlk kardeş katlini yaptı.
Uyarı:
 II. Mehmet (Fatih)(Padişah): ” Ülke benim
malımdır. Ben ölünce çocuklarımındır”
Egemenlik : Sultan - Nizamı âlem için kardeş katli
vaciptir.
 Kanunname-i Ali Osman ( Fatih Kanunları)
kanunlarının içeriğidir
17
Uyarı:
 I.Ahmet : “ekber-erşet sistemi”ni çıkardı.
 En büyük ve en olgun olan başa geçer.
 Türk veraset sisteminde ilk kez kural kondu.
Veraset sistemi belirlendi ;tek aday kaldı.
 Sancak usulü kalktı kafes usulü geldi.
OSMANLI’ DA DEVLET YÖNETİMİ
 Devletin başı; Sultandır. (Devlet başkanı,
Başkomutan ve Örfi hukukun başıdır. Son söz
sultanındır.)
 Sultana danışmanlık yapan meclis; Divan-ı
Hümayun’dur (Kurucusu : Orhan Bey, kaldıran:
II.Mahmut’)
 Divan-ı Hümayun Üyeleri:
 Sultan; Divan başkanıdır. (Ferman, Berat,
Kanunname,Adaletname hazırlar) ! Fatih’ ten
itibaren divan başkanı veziriazamdır.
 Vezir-i Azam( sadrazam); Sultanın vekilidir. -
Devlet mührünü taşır
@Kpss_Uzmani
 Vezirler; Vezir-i Azamın
yardımcılarıdır.(bugünkü devlet bakanları) 
Defterdar; Maliye bakanıdır. Gelir-gider dengesini
ayarlar.
 Kazasker; Adalet ve eğitim bakanıdır. - Kadı ve
müderrisleri atar - Kadının verdiği hükmü
bozabilir. Yani temyiz mahkemesidir.
18
 Nişancı; Divan görüşmelerini kayıt eder. -
Fethedilen toprakları kayıt eder(tapu-kadastro
işleri) - Dirlik-tımar(ikta) topraklarını dağıtır. -
Sultanın tuğrasını taşır. (Sultanın imzası).
 Reisül Küttap; Yazışma işleri ile
ilgilenir(bugünkü dış işleri bakanıdır)
 Kaptan-ı Derya; Donanma komutanıdır. (ilk
Barbaros Hayrettin Paşa)
 Şeyhülislam; Devlet işlerinin dine uygunluğunu
kontrol eder. Fetva hazırlar ve müftüleri atar.
 I.Selim ( Yavuz Sultan Selim ) Mısırın fethi işe
halifeliği üzerine aldı, böylece devlet teokratik bir
anlayışa sahip oldu.
@Kpss_Uzmani

Uyarı: Sultan hariç Seyfiye ve Kalemiye sınıfı

üyeleri Enderun Mektebinde yetişirler. İlmiye sınıfı
üyeleri ise medreseden yetişirler.
Uyarı: Subaşı: Taşrada asayişten sorumludur.
Şehremini: Dersaadetin(başkent) yönetiminden
sorumludur.

OSMANLI’DA YÖNETİM BİRİMLERİ:

Eyalet (Liva) -> Sancak -> Kaza -> Köy
Uyarı: Osmanlı devleti şehzadelerin(sultan
çocukları) deneyim kazanmaları için; onları
sancaklara vali olarak atardı(ülke hanedanın ortak
malıdır anlayışı). Şehzadelerin yetişmesinden
sorumlu olan ise; lala denilen görevliydi.
I.Ahmet’le birlikte bu uygulamaya son verildi;
yerine ‘’kafes usulü’’ getirildi.

OSMANLI’DA TOPRAK SİSTEMİ

Osmanlı devletinde toprak üçe ayrılır: a) Mülk
toprak b) Miri toprak c) Vakıf toprağı

19
@Kpss_Uzmani
MÜLK TOPRAK:
 Şahsa ait topraktır. İkiye ayrılır:
 Öşriye Toprak: Müslüman’a ait mülktür. Bu
topraklardan öşür vergisi alınır.
- Tarım ürün vergisidir.
- Ürün üzerinden 1/10 u ve peşin olarak alınır
- Bölgeden bölgeye miktar ve ürün değişir
 Haraciye Toprak: Gayrimüslime ait olan
mülktür. Bu topraklardan haraç vergisi alınır.
-Tarım ürün vergisidir.
-Ürünün 1/5 ya da 1/20 si ve peşin olarak alınır.
-Bölgeden bölgeye miktar ve ürün değişir
 Orman, tuzla, maden, otlak (mera) arazileri
devlete aittir. Şahsa ait olamaz. Bağ, bahçe, tarla
ve ev mülk toprak olabilir.
MİRİ TOPRAK:
(Selçukludaki adı Has ve İkta Toprağıdır) Devlete
ait topraklardır. Toprağı işleme hakkı köylüye
20
aittir.Köylü toprağı işleme hakkını miras olarak
bırakabilir.!Ama köylü toprağı alıp satamaz yani
toprağın mülkiyetiyle ilgili değişiklik
yapamaz.Toprağın geliri devletin belirlediği hizmet
ve görevlerde kullanılır.
Uyarı: Toprağını üç yıl üst üste ekmeyen çiftçiden
çiftbozan vergisi alınır, ayrıca toprakta elinden
alınır. Bu uygulama ile toprağın denetimi ve
üretimin devamı sağlanır.
 Miri topraklar:
 Ocaklık: Geliri kale muhafızları ve tersane
giderlerine ayrılır
 Paşmaklık: Geliri sultan hanım ve kızlarına
ayrılır
 Yurtluk: Geliri sınır komutanlarına ve akıncılara
ayrılır
 Mukataa: Geliri doğrudan hazineye aktarılan
topraktır
 Malikane: Geliri üstün hizmet gösterenlere
ayrılır
@Kpss_Uzmani
 Dirlik: Maaş karşılığı devlet adamı ve
komutanlara verilen topraktır. Dirlik gelirine göre
ayrılır, mevkie göre dağıtılır. Dirlik Toprağı üçe
ayrılır:
a) Has Toprak: Geliri 100.000 akçeden fazla olan
topraktır. Yüksek derece devlet görevlilerine maaş
karşılığı ayrılan topraktır( sadrazam, beylerbeyi…)
b) Zeamet Toprak: Geliri 100.000-20.000 akçe
arasında olan topraktır. Orta derece devlet
görevlilerine maaş karşılığı ayrılan
topraktır(kadı…).
c) Tımar Toprakları: Geliri 20.000-3.000 akçe
arasında olan topraktır. Düşük derece görevlilere
maaş karşılığı ayrılan topraktır. Tımar toprakta
gelirin fazlasıyla asker yetiştirilir. (Yetiştirilen bir
askere Cebelü denir).
Tımarın faydaları:
- Hazinenin gelirleri artar,
- Masrafsız ordu yetişir,
- Taşrada asayiş sağlanır,
21
- Sultan otoritesi, tımar sahibi tarafından en ücra
köşeye kadar taşınır,
- Tarım üretiminde süreklilik sağlanır,
- Ülke bayındır hale getirilir,
- Göçebelerin yerleşik yaşama geçmesi sağlanır.
VAKIF TOPRAK:
 Halkın ihtiyaçları için ayrılan topraktır. Sosyal
devlet anlayışını gösterir.
 Sağlık İhtiyaçları; Bimarhane, Şifahane,
Darüşşifa…
 Dini ihtiyaçlar; Cami, Mescit, Tekke, Zaviye,
Külliye, Medrese, Türbe…
 Eğitim ihtiyacı; Külliye, Medrese, Kütüphane…
 Temizlik İhtiyaçları; Hamam, Çeşme, Şadırvan,
Sebil…
 Ticari İhtiyaçlar; Kervansaray, Han, Bedesten,
Yol, Köprü…
 Sosyal ihtiyaçlar; İmarethane (Aşevi)
@Kpss_Uzmani
OSMANLI’DA HUKUK SİSTEMİ
 Türk İslam devletlerinde iki tür hukuk vardır.
Bunları Örfi ve Şerri Hukuktur.
1.) Örfi Hukuk: Gelenek, görenek, örf ve
adetlerden meydana gelir. İslam öncesi Türk
kültürünün devamıdır. Son söz sultanındır
(Kanunname, Berat, Ferman) Örfi hukukun başı
sultandır. İdari ve askeri yönetim örfi hukukla
belirlenir.
2.) Şerri Hukuk: Kaynağı Kuran-ı Kerim’dir.
Uygulayıcısı Şeyhülislam, (Fetva yayımlar) İlmiye
sınıfının başıdır).Hukuk, eğitim ve aile hukuku şerri
hukukla belirlenir.
OSMANLI’DA ORDU SİSTEMİ
Kapıkulu Ordusu (Yeniçeriler)
(Selçuklu da Hassa ordusu)
Merkezi ordudur, Sultana bağlıdır.
22
Maaşlı ordudur: 3 ayda bir ulufe(maaş) alırlar
Masrafları dirlik topraklarından kazanılır.
Tımarlı Sipahi (Selçuklu da İkta ordusu )
Merkezi ordudur,
Sultana bağlıdır. Taşra – Eyalet ordusudur.
Masrafları dirlik topraklarından kazanılır.
SANATLAR:
 Minyatür: Temsili resimdir, Türk İslam
dünyasında resmin yerini almıştır. Türk İslam
dünyasında kâğıt üzerinde uygulanmıştır.
Resimlerde derinlik yoktur. Canlı ve ana renkler
kullanılır. İnsan figürleri mevkilerine göre irili ufaklı
yapılır. İki boyutludur. Bu sanatla uğraşanlara,
Nakkaş denir.!!! Dönemiyle ilgili en fazla bilgi
veren sanattır.
 Hat Sanatı: Güzel yazı yazma sanatıdır. İslam
kültürüne aittir. Bu sanatla uğraşanlara, Hattat
denir.Duvar süslemesinde yaygın olarak kullanıldı.
@Kpss_Uzmani

 Tezhip Sanatı: Yazı kenarlarını süsleme  Batı tarzı Mimariler(18.19.yy lar);

sanatıdır.(Yaldızlama) Bu sanatla uğraşanlara Nuri Osmaniye Camii, III. Ahmet Çeşmesi, Çırağan
Nakkaş denir. Duvar süslemesinde yaygın olarak Sarayı, Beylerbeyi Sarayı, Dolmabahçe
kullanıldı. Sarayı(Osmanlının son dönem yönetimde
 Oymacılık: Taş ya da ahşap oymacılığıdır. Mimari kullandığı saray), Yıldız Sarayı (II.Abdülhamit’ in
süslemede yaygın olarak kullanıldı. yönetim merkezi)
 Kakmacılık: Ahşabın içine değerli bir madenin
gömülmesidir. Mimari süslemede yaygın olarak
kullanıldı.
NOTLAR:
 Klasik Dönem(14.15.16.17.yy lar) Mimari
Eserlerinden bazıları;
Bursa Ulu Camii, Yeşil Türbe, Anadolu(güzelce)
Hisar. Rumeli(boğazkesen) Hisarı, Topkapı
sarayı(uzun dönem yönetimde kullanılan saray),
Sahnı Seman Medresesi(Fatih), Süleymaniye
Külliyesi, Selimiye Külliyesi, Sultan Ahmet
Cami(mavi cami); Mimarı - Sedefkâr Mehmet Ağa
,Kaleyi Sultani, Kilitbahir Kalesi, İshak Paşa Sarayı…

23
@Kpss_Uzmani
OSMANLI DÖNEMİ YÜKSELME DÖNEMİ
(1450-1599)
FATİH SULTAN MEHMET
İstanbul’un Fethinin Nedenleri;
1. Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğünü bozması
2. Boğazlara ve İpek Yolu’na hakim olunma isteği
3. Bizans’ın Anadolu beylikleriyle işbirliği içinde
olması
4. Bizans’ın Haçlı seferlerine sebep olması.
Şehzadelerin korunması ve kışkırtılması
5. İstanbul’un bir bilim ve kültür merkezi olması
6. Hz.Muhammed’in Hadisi Şerifi
Fetih İçin Yapılan Hazırlıklar;
-Şahi topları döktürüldü.
-Mancılık ve hareketli kuleler inşa edildi.
-400 parçalık donanma hazırlandı.
24
-Avrupa devletleri ve Anadolu beylikleri
saldırmazlık antlaşmaları imzalandı.
-Boğazkesen (Rumeli Hisarı) yapıldı
Bizans’ın Aldığı Önlemler;
-Grejuve ateşini çoğalttı
-Haliç’e zincir çekti.
-Avrupa’dan yardım istedi.
Fethin Sonuçları;
-II.Mehmet’e “Fatih”ünvanı verildi.
-Kuruluş bitti, Yükselme başladı.
-Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğü sağlandı.
-Boğazlar ve İpek yolu bizim elimize geçince
-Avrupalılar 1492’de Coğrafi Keşifleri başlattı.
-Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ başladı.
-Feodalite zayıflamaya başladı.
-İstanbul’dan kaçan bilim insanları İtalya’ya
giderek Rönesans’ın başlamasına neden oldu.
@Kpss_Uzmani
DURAKLAMA DÖNEMİ (17 Y.Y.) -
(1600–1700)
Batı etkisi görülmez.(Klasik dönemin devamıdır)
Osmanlı’da Siyasi, Askeri, Ekonomik, Bilim ve
Sosyal hayatta bozulmalar yaşanmaktadır.
Osmanlı, Batıdaki gelişmelerden olumsuz
etkilendi. Özellikle; coğrafi keşifler ve
Rönesans’tan. Ekonomik-ticari bilim-teknik
Uyarı: XVII. yy da Osmanlıda kurumların
bozulmasını ifade eden bazı deyimler: ‘’ Devlet
ocak içindir’’ Yeniçerinin bozulmasını , ‘’ Beşik
ulemalığı’’ eğitimin bozulmasını, ‘’ Kafes usulü’’
merkezi otoritenin bozulmasını ifade eder.
Dönemin Islahatçıları:
 I.Ahmet; Ekber-Erşet Sistemi.Kafes usulü,
 Genç Osman (II. Osman); Yeniçeri ocağını
kaldırmayı düşünen ilk padişahtır. Harem dışı
evlilik yapmıştır. Şeyhülislamın yetkilerini kısıtladı.
Yeniçeriler tarafından öldürülen ilk sultandır.
25
 IV. Murat; Devlet içinde yaşanan sorunların
temellerini öğrenmek için raporlar hazırlattı. (Koçi
Bey Risalesi ).İstanbul ve Anadolu da ki asayişi
sağladı. İçki, tütün, kumar ve gece sokağa çıkma
yasağı uyguladı.
 Tarhuncu Ahmet Paşa; İlk Modern Bütçe’yi
hazırladı. Gelir - gider dengesini oluşturdu.
 Köprülüler Devri; Köprülü Mehmet Paşa (Şartlı
gelen ilk Vezir-i Azam ), Fazıl Ahmet Paşa,
Mezifonlu Kara Mustafa Paşa.
 Duraklama Döneminde, Askeri, Siyasi ve Mali
konularda düzenleme yapılmıştır. Hukuk ve
yönetim şekline dokunulmamıştır.
GERİLEME DÖNEMİ (18.Y.Y.) - (1700–
1800)
 Batının üstünlüğünün kabul edildiği dönemdir.
Avrupa’yı model alan ilk çalışmalar yapıldı.
@Kpss_Uzmani

 Lale Devri (1718-1730): Dönemin sultanı III. - Sivil mimari gelişti. Avrupa etkisi başlıyor (III.
Ahmet, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Vezir-i Ahmet Çeşmesi ).
Azamdır. - Dönemin Nakkaşı Levni, dönemin şairi Nedim’
- Avrupa’nın ilk model alındığı zamandır. dir.
Avrupa’nın üstünlüğü kabul edildi. Uyarı: Lale devrinde askeri ıslahat yapılmamıştır.
- Matbaa ve kâğıt geldi ilk teknik ıslahat yapıldı Sonuç: Yeniçeriler,1730 Patrona Halil İsyanı ile III.
(1727)(İbrahim MüteferrikaSait Efendi). !!! Ahmet’ i tahtan indirdiler, sadrazamı öldürdüler ve
matbaa ve kağıt kültürel hayatın gelişmesinde Lale devrine son verdiler.
önemli bir çalışmadır.
- Matbaada basılan ilk eser; Vankulu Lügatı -
Hattatlık mesleğinin zarar görmemesi için
matbaada dini kitapların basılmasına izin verilmedi
- Kağıt imalathanesi açıldı(Yalova)
- 28.Çelebi Mehmet Avrupa’ya gönderilen ilk
geçici elçidir. - İlk çiçek aşısı uygulandı
- İlk itfaiye bölüğü kuruldu,
- Tercüme odaları kuruldu (Doğu klasikleri
tercüme edildi). - Kumaş ve çini imalathaneleri
kuruldu.
- İlk sivil modern kütüphane açıldı.

26
@Kpss_Uzmani

 I.Mahmut; Kara Mühendishanesi (berri III. SELİM (1789-1807)

hümayun)(hendeshane) açıldı. Askeri okul ve ilk 1789 Fransız ihtilali’nin yaşandığı ve Avrupa’nın
teknik okuldur. - Humbaracı Ahmet Paşa askeri- eleştirel gözle takip edilmeye başlandığı
teknik çalışmalar yaptı - Fransa’ya Kapitülasyonlar dönemdir. Avrupa‘da ki gelişmeleri takip etmek
sürekli olarak verildi. için Avrupa’ ya ilk daimi elçiler gönderildi. (Paris-
 III. Mustafa; Deniz mühendishanesi açıldı (Bahr- Fransa, Viyana-Avusturya, Berlin-Almanya,
i Humayun ) . - İlk iç borçlanma başladı (Esham). Londra-İngiltere ).Raporlar istendi. İçeriden de
- Baron Dö Tot, Sürat Topçuları Ocağı’nı kurdu.  I. raporlar hazırlanarak, iki rapor bir araya getirilerek
Abdülhamit; Yeniçeri sayımı yaptırdı. birleştirildi.III.Selim tarafından ıslahat yapılan
- Ulufe alım satımını yasakladı. - İstihkâm Okulu döneme Nizamı Cedit dönemi denir.
açıldı.
 III. Selim Dönemi.
Uyarı: XVIII.yy gerileme döneminde Osmanlı
devleti ıslahat çalışmalarında bilimteknik
çalışmalarına ağırlık verdi. Lale devri hariç askeri-
teknik çalışmalar yoğundur. Bu gelişmeler Avrupa’
da meydana gelen Rönesans, Aydınlanma Dönemi
ve Sanayi Devriminin Osmanlıya etkileridir.

27
@Kpss_Uzmani

Nizam-ı Cedit Dönemi Yapılan İşler: XVIII (18.)YY OSMANLI DÖNEMİ (

1.) Nizam-ı Cedit ordusu kuruldu. Osmanlıda ki
Avrupa tarzı ilk modern ordudur.
GERİLEME DÖNEMİ ) (1700-1792)
Siyasi Gelişmeler:
2.) Kara ve Deniz mühendishaneleri düzenlendi.
1700 İstanbul Antlaşması: (Osmanlı-Rusya) Rusya
3.) Eğitim için, Fransa’dan ve İsveç’ten subaylar
ilk defa Karadeniz'e inme fırsatı elde etti.
getirildi.
1703 Edirne Vakası (Yeniçeri ayaklanması)
4.) Fransızca ilk kez yabancı dil ilan edildi.
III.Ahmet başa geçmiştir.
5.) İradı- Cedit Hazinesi kuruldu.
1711 Prut Antlaşması (Rusya ile yapıldı)
6.) “ Matbay-ı Amire ” ; ilk devlet matbaası
Kaybedilen toprakların geri alınabileceği umudu
kuruldu. Böylece emirler ilk defa broşürlere
doğdu. 1715-18 Petervaradin Savaşı (Avusturya ile
basıldı.
yapıldı) Avusturya ile “Pasarofça Antlaşması”
 Askeri ve İdari alanlarda yenilikler yapıldı.
imzalandı. Pasarofça Ant.ile: Avrupa Devletlerinin
Nizam-ı Cedit, Devlet Adamları ve Ulema
(Batı’nın)üstünlüğü kabul edildi. (Dönem:
kısıtlandı.
3.Ahmet-Lale Devri)
Not: 1808’de devlet adamları ve ulemanın
1724 İstanbul Antlaşması (Rusya ile yapıldı) Rusya
kışkırtmasıyla, Yeniçeriler isyan etti. Kabakçı
ile yapılan ilk dostluk antlaşmasıdır.
Mustafa İsyanı denilen bu olayla III.Selim tahttan
1736-39 Belgrat Savaşı (Osmanlı X
indirildi, Nizamı Cedit Dönemi sona erdi.
Rusya,Avusturya) Osmanlı kazandı.

28
@Kpss_Uzmani
1739 Her iki devletle “Belgrat Antlaşması”
imzalandı.
1740 I.Mahmut Belgrat Antlaşmasına
arabuluculuk yapan Fransa’ya verilen
kapitülasyonları sürekli hale getirdi.
1746 Son Osmanlı-İran antlaşması olan “Kerden
Antlaşması “imzalandı. (II.Kasr-ı Şirin)
1768-74 Osmanlı ile Rusya arasında yapıldı. Savaşı
Rusya kazandı.
1774 Bu savaş sonrasında “Küçük Kaynarca
Antlaşması” imzalandı. (en kötülerden biri)
» Kırım kaybedildi.(ilk defa tamamı Türk ve
Müslüman olan bir bölge kaybedildi.
» Kırım halkı dini açıdan Halife’ye bağlı kaldı.
» İlk defa Osmanlı Devleti savaş tazminatı
ödemeye mahkûm edildi.
» Karadeniz bir Türk gölü olma özelliğini yitirdi.
» Rusya’nın kapitülasyonlardan yararlanmasına
karar verildi.
» İstanbul’da Rusya elçiliği açılmasına karar verildi.
29
» Balkanlarda Rusya konsolosluk açabilecek.
» Ayrıca, orijinal metinde olmamasına rağmen
“Ortodoksların dini lideri Rusya’dır” maddesi
Rusya tarafından antlaşmaya eklenmiştir. 1779
Aynalı Kavak Tenkihname(sözleşme)si ile Kırım’da
Şahin Giray’ın Kırım Han’ı olması kabul edildi.
Böylece Kırım özerk hale geldi. 1783 Rusya Kırım’ı
İlhak etti. (İlhak: sınırına katmak demektir) 1787-
92 Osmanlı ile Rusya ve Avusturya arasında savaş
başladı. 1791 Fransız İhtilali’nden etkilenen
Avusturya ile Osmanlı arasında “Ziştovi
Antlaşması” imzalandı ve Avusturya savaştan
çekildi. 1792 Rusya ile “Yaş Antlaşması” imzalandı.
Böylece Kırım’ın Rusya’ya ait olduğu kabul edildi.
Dağılma Dönemi başladı.
@Kpss_Uzmani

19. YY. OSMANLI’ DA DEMOKRASİ

HAREKETLERİ
II. MAHMUT (1808-1839)
Balkanlar’da yaşayan ayanlar Alemdar Mustafa
Paşa başkanlığında İstanbul’a gelerek II.
Mahmut’u tahta geçirdiler. Alemdar Mustafa
Paşa’da Sadrazam oldu. Kendiside ayan olan
Alemdar; II. Mahmut ve Ayanlar arasında Sened-i
İttifak’ın imzalanmasını sağladı. Sened-i İttifak(1808):
Ayanlar x II.Mahmut
Ayanlar II. Mahmut’un yaptığı Islahatlara destek
çıkacak. II.Mahmut, Ayanlar ile ilgili aldığı tüm
kararlarda Ayanlara danışacak.
 Türk tarihinde ilk kez Sultan kısıtlandı.
 Türk tarihindeki ilk Demokratikleşme Hareketi.

Ayanlık : Duraklama döneminde, devlet hazineye

sıcak para sağlamak amacıyla vergi toplama işini

30
@Kpss_Uzmani

şahıslara aktardı. Bu sistemin adına “İltizam” ,

şahıslara ise “Mültezim” denir. Mültezimler
güçlenerek zamanla yerel güce dönüştüler. Ortaya
çıkan bu güce “Ayanlık” denir.

II.Mahmut’un Yaptığı İşler :

 Alemdar Mustafa Paşa II. Modern Orduyu;
Sekban-ı Cedit’ i kurdu. Yeniçeriler isyan ederek
Alemdarı öldürdü. Böylece II. Mahmut Alemdarın
ölümüyle kendini gösterdi.
1.) II. Mahmut,III. modern ordu olan Eşkinci
Ocağını Kurdu. Fakat isyan çıkacağını anlayınca
ocağı kapattı.
2.) Yeniçeri Ocağı kaldırıldı. (1826) “ Vakay-i
Hayriye”
3.) IV. Modern ordu; “Asakir-i Mansurey-i
Muhammediye” kuruldu.Eyaletlerde müşirlikler ve
redif birlikleri kuruldu.
4.) Mehter takımı ve marşı kaldırıldı ;Mızakay-ı
Hümayun- Bando okulu açıldı.
5.) Tıbbiye ve Harbiye okulları açıldı.
6.) Divan-ı Hümayun Kaldırıldı
;Nazırlıklar(bakanlıklar) kuruldu.
7.) Sadrazamlık başvekalete (Başbakanlık)
dönüştürüldü.
8.) Devlet memurlarına maaş bağlandı.Kılık –
kıyafette değişiklik yapılarak fes-pantolon
zorunluluğu getirildi.
9.) Müsadere sistemi kaldırıldı. ( Ölen devlet
adamlarının mallarına el konulmasıydı). Böylece

31
@Kpss_Uzmani
miras hakkı tanındı özel mülkiyete atılan ilk
adımdır.
10.) Merkezi otoriteyi güçlendirmek amacıyla,
Eyaletler; İl Sancak Kaza Köy olarak bölümlere
ayrıldı. İllere merkezden maaşlı; Vali, Garnizon
Komutanı, Defterdar gönderildi.
11.) İltizam kaldırıldı.
12.) Tımar kaldırıldı.
13.) Köylere muhtarlık sistemi getirildi.
14.) İlköğretim (İstanbul’da yalnızca erkeklere)
zorunlu hale getirildi. Böylece Türk tarihinde ilk
kez zorunlu eğitim başladı.
16.) Rüştiye ve İdadiler (Ortaokul ve Lise) açıldı.
17.) İlk modern nüfus Sayımı yapıldı.Askeri ve
ekonomik amaçlı yapıldı.
18.) İlk Posta-Polis Teşkilatı kuruldu.
19.) İlk Resmi Gazete Takvim-i Vakayi çıkarıldı.
20.) Mektebi Maarif-i Adliye açıldı.(Devlet adamı
yetiştiren okul) uyarı:Fatih döneminde açılan
Enderun Mektebi kapatıldı.
32
21.) Sultan portresi resmi dairelere asıldı
22.) Deri, çuha, iplik ve bez fabrikaları açıldı.
23.) Salgın hastalıklarla mücadele için karantina
servisleri kuruldu.
24.) Avrupa’ya ilk kez öğrenci gönderildi. Not:
Öğrenciler Tanzimat Döneminde Genç Osmanlılar
(Jön Türkler ) olarak geri dönecek ve Osmanlı
siyasetine kalem gücü ile baskı yaparak,
Meşrutiyeti ilan ettireceklerdir.
TANZİMAT DÖNEMİ(1839-1876)
ABDÜLMECİT(1839-1861) -- ABDÜLAZİZ
(1861-1876)
1839 - TANZİMAT FERMANI(Gülhaneyi Hattı
Hümayun)
Hazırlayan Mustafa Reşit Paşa, okunduğu yer
Gülhane Parkı’dır.
Maddeler:
@Kpss_Uzmani
1.) Osmanlı tebaasında yaşayan herkesin can,mal
ve namus güvenliği devlet garantisindedir.
2.) Askerlik sağlam esaslara dayandırılacaktır.
3.) Vergiler herkesin gelirine göre alınacaktır.
4.) Kanun önünde herkes eşittir. Yargılanmadan
kimse cezalandırılamaz.mahkemeler herkese açık
olacaktır.
5.) Herkes mal mülk sahibi olabilir.
6.) Rüşvet ve İltimas önlenecektir.
2. 1856 ISLAHAT FERMANI (Abdülmecit)
Hazırlayan; Ali ve Fuat Paşa’dır. Genel olarak
azınlıkların (gayrimüslimler)haklarını içermektedir.
Maddeler:
1.) Azınlıklar devlet adamı ve asker olabilirler. (
Askeri okullara ve devlet adamı yetiştiren okullara
girebilecekler.)  Fermana kadar devlet adamı ve
asker olmanın ilk şartı Müslüman olmaktır.
2.) Azınlıklar “ Nakd-i Bedel “(bedelli askerlik)
uygulaması ile zorunlu askerlikten kurtuldu.
33
Böylece Cizye kaldırıldı. ( Cizye: Gayrimüslimlerin
askere gitmeme karşılığında devlete ödediği
vergidir ve her sene alınır. Korunma, kelle vergisi
de denir.)
3.) Gayrimüslimler mal-mülk sahibi olabilir.(Özel
mülkiyet hakkı)
4.) Yabancılar mal-mülk sahibi olabilirler.
5.) Azınlıkların kamu binaları devlet tarafından
tamir edilecek.
6.) İsteyen herkes banka ve şirket kurabilir.
(Genelde gayrimüslimler açacaktır. Müslümanlar
tarımla uğraştıkları için sermaye birikimine sahip
değiller)
7.) Müslümanlar azınlıklar için hakaret içeren
sözler kullanamaz.
8.) İltizam kaldırıldı.
9.) Azınlıklar il meclislerine üye olabilirler.
Tanzimat Dönemi Yapılan İşler (1839-1876) :
1.) Tanzimat ve Islahat Fermanları ilan edildi.
@Kpss_Uzmani
2.) Askerlik, Osmanlı tebaasındaki bütün erkekler
için vatan görevi oldu.
 Islahat fermanı ile azınlıklar kurtuldu (Nakd-i
Bedel uygulaması)
3.) Avrupa’dan ilk kez yasa getirildi. İlk gelen
yasalar Ceza ve Ticaret yasalarıdır. Fransa’dan
alındı.
4.) Mecelle hazırlandı. (Ahmet Cevdet Paşa
hazırladı.) İlk Osmanlı medeni kanunudur.
5.) İlk modern mahkemeler açıldı. (Nizamiye
Mahkemeleri) Uyarı:Hukukta eski sistemler
kaldırılmadığından karışıklığa yol açtı ve hukukta
ikililikler başladı.
6.) Kızlara ilk kez eğitim hakkı verildi. (Ortaokul-
Lise) Karma eğitim yok.
7.) Darül Muallimat (Kız Öğretmen okulu) açıldı.
İdadi seviyesinde.
8.) Yabancı okullar açıldı. (Robert Koleji, Sen
Benuva) Yabancı okullar sorunu başladı.
34
9.) Encümen-i Danış (Dil-Tarih Fak.) Mülkiye
Mektebi (Siyasal Bilimler) Ziraat Mektebi
 Eğitimde alanlaşma vardır. Klasik eğitim anlayışı
yavaş yavaş terk ediliyor.
10.) Darül Fünûn açıldı. İlk üniversite, pozitif
bilimler verildi.
11.) Maarif teşkilatı kuruldu. (Eğitim Bakanlığı)
Uyarı:Medreseler ve medreselerin masrafını
karşılayan vakıf teşkilatı kapatılmadı. Eğitimde
ikililikler başladı.
12.) İlk dış borç alındı. (1854 Kırım savaşı
döneminde, İngiltere ve Fransa’dan alındı.)
13.) İlk telgraf hattı döşendi.
14.) İlk kağıt para basıldı. (Kaime)
15.) İlk demiryolu döşendi.(İzmir-Aydın arası)
16.) İlk özel gazete basıldı. Tercüman-ı Ahval.
(Kurucusu Agah Efendi- Şinasi Cerideyi Havadis
(Yarı Resmi)
17.) Avrupa tarzı edebi ürünler geldi. (Roman,
Tiyatro, Piyes…)
@Kpss_Uzmani

18.) İlk bankalar açıldı. Bank-ı Dersaadet Bank-ı

Osmaniye (Darphane görevini de yapar.)
19.) İl meclisleri açıldı.  Taşrada yöneticilere
yardımcı olan yerel halktan seçilmiş meclistir. 
Islahat fermanı ile gayrimüslimler de il
meclislerine girdiler.
20.) Avrupa’ya gönderilen öğrenciler döndü.
Böylece Genç Osmanlılar grubu ortaya çıktı.

Jön Türkler

35
@Kpss_Uzmani

BİRİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876-

1878)
 Genç Osmanlıların(Jön Türkler) etkisi ile geldi.
Dönemin sultanı II.Abdülhamit, Mithat Paşa
başkanlığında bir komisyona anayasa hazırlanması
emrini verdi. (Genç Osmanlıların siyasi üyesi
Mithat Paşa anayasa hazırlaması için
görevlendirildi.)
 23 Aralık 1876 Kanun-i Esasi ilan edildi.
 Türk tarihin ilk anayasasıdır.
 Sultan Anayasa ile ilk kez kısıtlanmıştır.
 İlk seçimler yapıldıktan sonra, Türk tarihinin ilk
parlamentosu açıldı. KANUN-İ ESASİ (23 Aralık 1876)
 Halk ilk kez yönetime dahil oldu. 1.) Osmanlı tahtına Osmanlı soyundan biri
gelecektir.
2.) Yasama; yasayı meclis hazırlar, son şeklini
sultan verir.
3.) Yürütme; Sultan bir temsilce seçer, o kişi
hükümeti kurar. Hükümet Sultana karşı
sorumludur.

36
@Kpss_Uzmani
4.) Yargı; bağımsız mahkemelerdedir.
5.) Sultanın sürgün yetkisi vardır.
6.) Meclisi açma kapama kararı sultana aittir.
7.) Kişi özgürlüğü, basın özgürlüğü, mülkiyet hakkı,
eğitim hakkı devlet garantisindedir.
Sonuç: II.Abdülhamit 1877-1878 (93 Harbi)
Osmanlı-Rus harbinin kötü gidişatını bahane
ederek meclisi kapattı. Anayasayı askıya aldı.
Gerici bir harekettir.
 Yorum: Sultanın anayasa ile kısıtlandığı ilk
dönem I.Meşrutiyet, Sultanın kanun ile kısıtlandığı
ilk dönem Tanzimat dönemi, Sultanın kısıtlandığı
ilk belge Sened-i İttifak ‘tır.
II.ABDÜLHAMİT’İN İSTİBDAT
DÖNEMİ(1876-1908)
1.) Monarşiye tekrar dönüldü
2.) Basın yayın hayatına sansür getirildi.
37
3.) Teşkilat-ı Mahsusa örgütünü kurdu. (Hafiye
örgütüdür)
4.) Mekteb-i Hukuk-i Şahane (Hukuk Mektebi)
Sanayiyi Nefise (Güzel Sanatlar Akademisi) Baytar
mektebi Aşiret çocukları için özel okullar açıldı.
5.) Kızlara yüksek okul hakkı verildi.
6.) Mecelle uygulandı
7.) Demir yolları yapıldı, yaygınlaştırıldı. Hicaz-
Berlin, Bağdat-Berlin arasına demiryolu döşendi.
8.) Ziraat bankası açıldı.
9.) Bu dönemde alacaklı devletler tarafından
istanbul’da Düyun-u Umumiye(genel borçlar
idaresi) kuruldu.
 Genç Osmanlılar balkanlara kaçtılar.30 yıl içinde
dönüşüme uğradılar ve yeni bir örgüt doğdu ;
İtthat Terakki Cemiyeti kuruldu.
 İngiltere-Rusya arasında 1908’de Reval
görüşmesi ile Osmanlı topraklarını paylaşma
planları yapıldı.Balkanlarda İttihat Terakki
cemiyeti üyesi askerler isyan etti.II.Abdulhamit
@Kpss_Uzmani

bunalımları aşmak için tekrar Meşrutiyet’i ilan

etti.Böylece otuz yıl süren İstibdat dönemi sona
erdi.
II. MEŞRUTİYET (1908-1922)
Dönemin gelişinde etkili olanlar; İttihat Terakki
Cemiyeti. Dönemin Sultanı II.Abdülhamit Dönemin
Gelişini hızlandıran olay Reval Görüşmesi
(İngiltere-Rusya) Kanun-i Esasi aynı şekilde ilan
edildi. Meclis-i Mebusan tekrar açıldı.

31 Mart Vakkası (1909)

Sebep; Meşrutiyete karşı Monarşiyi isteyenler
tarafından çıkartıldı.Gerici bir harekettir.
 Rejime karşı olan ilk harekettir.
 Türk tarihindeki ilk ihtilal hareketidir.
Sonuç; Selanikte hazırlanan Hareket Ordusu
(Kurmay Subay Mustafa Kemal) İstanbul’a gelerek
isyanı bastırdı. (Komutan; Mahmut Şevket Paşa)

38
@Kpss_Uzmani
Sonuçları:
a) Meşrutiyet güç kazandı.
b) II.Abdülhamit tahttan indirildi. Yerine V.
Mehmet Reşat getirildi. Meclis kararı ile inen ilk ve
tek sultan II.Abdülhamit’tir.
c)1909 Anayasa Değişikliği gerçekleşti;
1.) Yasama: Yasayı meclis hazırlar. Bu maddeler ile
meclisin otoritesi artmış
2.) Yürütme: Yürütme meclise karşı sorumludur.
oldu.
3.) Sultanın sürgün yetkisi yoktur.
4.) Sultanın meclisi açma kapama yetkisi yoktur.
5.) Siyasal parti kurma hakkı geldi.
 Türk tarihinde ilk defa çok partili hayata geçildi.
 İttihat ve Terakki Fırkası
 Hürriyet ve İtilaf Fırkası
 (Milli) Ahrar Fırkası.
6.) Dernek kurma ve miting yapma hakkı geldi.
7.) Grev ve Lokavt hakkı geldi.
39
TRABLUSGARB SAVAŞI (1911-1912 / İtalya
xOsmanlı)
 İtalya siyasi birliğini geç tamamladığı için
sömürgecilik yarışında geç kaldı. İtalya sömürge
elde etmek için zayıf Osmanlı topraklarına
saldırmak istedi. Trablusgarb yer altı zenginliği
olan, savunmasız ve İtalya’ya yakın bir toprak
olduğundan burayı seçti.
 Osmanlı toprağı korumak için ;Trablusgarb
halkını örgütleyecek gönüllü subayları gizlice
bölgeye gönderdi.(M.Kemal, Enver Paşa)
 Osmanlı; Derne ve Tobruk Cephelerinde zafer
kazandı. İtalya Osmanlı’yı sıkıştırmak için 12 Ada
ve Rodos’u işgal etti. Çanakkale Boğazını abluka
altına aldı. Balkan savaşlarının çıkmasıyla Osmanlı
anltlaşma istedi.
@Kpss_Uzmani
Uşi Antlaşması (İtalya x Osmanlı) :
1.) Trablusgarb ve Bingazi İtalya’ya bırakıldı.
2.) 12 Ada ve Rodos geçici olarak İtalya’ya
bırakıldı.
3.) Trablusgarb halkı dini yönden halifeye bağlı
kalacak.
 Kuzey Afrikada’ki son toprak kaybedildi.
BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913)
Genel Sebep;
 Osmanlıyı Balkanlardan atmak.
 Osmanlı’nın Balkanlarda ki topraklarını
paylaşmak.
 Milliyetçilik hareketleri.
 Rusya’nın Panislavizm politikası (Slav Birliği)
I.Balkan Savaşı (1912) : (Osmanlı x Bulgaristan-
Yunanistan-Sırbistan-Karadağ) Osmanlı ordu-
siyaset çekişmesi yüzünden savaşı kaybetti. Balkan
devletleri Londra’da bir araya gelerek sınırları
40
çizdiler. Londra konferansı toplandığında
İstanbul’da Bab-ı Ali baskınıgerçekleşti..
Londra Antlaşması:
1.) Osmanlının batı sınırı Midye-Enez çizgisi olarak
belirlendi.
2.) Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti.
3.) Bulgaristan Ege denizinde kıyıya kavuştu.
4.) Osmalı ; Arnavutluk,Makedonya ,Batı Trakya ve
Edirne,Kırklareli’yi kaybetti.
5.) Girit ve Ege adaları kaybedildi(İmroz ve
Bozcaada hariç)
II.Balkan Savaşı (1913) (Bulgaristan x Yunanistan-
Sırbistan-Karadağ-Romanya)
 Bulgaristan yenildi.
 Osmanlı balkanlardaki savaşı fırsat bilerek
,Edirne ve Kırklareli’yi geri aldı.
 Balkan Devletleri kendi aralarında “Bükreş
Antlaşması” nı imzaladı. Bulgaristan’ın Ege
Denizine kıyısı kalmadı
@Kpss_Uzmani
Genel Sonuç :
 Bugün ki batı sınırımızın temeli atıldı. (Meriç
Nehri sınır oldu)
 Batı Trakya kaybedildi. (Selanik,Yanya, Kavala,
Gümülcine, Dedeağaç…)
 Dış Türkler (Batı Trakya Türkleri) sorunu
başladı.(Selanik, Yanya, Midilli,Girit)
 Gökçeada ve Bozca ada hariç, Ege Adaları
kaybedildi. Adalar (Kıta sahanlığı) sorunu başladı
41
I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)
İtilaf Devletleri
İngiltere,Fransa,Rusya,İtalya, Japonya,A.B.D.
,Yunanistan…
İttifak Devletleri
Almanya,Avusturya-Macaristan,
(İtalya),Osmanlı,Bulgaristan.
Sebepler;
 Sömürgecilik yarışı; pazar ve hammadde arayışı.
 Milliyetçilik hareketleri.
 Almanya ile Fransa arasında ki Alsas Loren
sorunu.
 Rusya’nın, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı’yı
rahatsız eden panislavizm politikası.
 İtalya’nın Akdeniz İmparatorluğu kurma isteği
 Japonya’nın uzakdoğuda hakim güç olma isteği
@Kpss_Uzmani

 Avusturya-Macaristan mevcut topraklarını  Osmanlı’nın jeopolitik konumundan

koruma, kaybedilenleri geri alma isteği. yararlanmak (Boğazlar ve Süveyş kanalına
 Bulgaristan’nın, Büyük Balkan Devleti olma yakınlık),
isteği.  Halifenin nüfusundan yararlanmak ,
 Yunanistan, Bizansı yeniden oluşturma(Megalo  Osmanlı’nın yer altı ve yer üstü zenginliğinden
İdea) isteği yararlanmak ,,
Savaşa Giriş:  Osmanlı’nın insan gücünden faydalanmak
 Akdenizde İngiltere önünden kaçan iki Alman istemesidir.
gemisi (Goben-Breslaw), Osmanlı tarafından
Marmara denizinde korundu. Osmanlı gemileri
satın aldığını açıklayarak tarafsızlığını korudu.Ama
Karadeniz’e geçen Yavuz-Midilli adlı gemiler Rus
kıyılarını bombalayınca Osmanlı savaşa girmiş
oldu. Osmanlı bu yüzden ilk cepheyi Rusya’ya karşı
açmış oldu.
Almanya’nın Osmanlı’yı Savaşta İsteme Sebepleri
:
 Savaş alanını genişletmek, cephe sayısını
artırmak, böylece üzerindeki yükü hafifletmek ,

42
@Kpss_Uzmani
I.DÜNYA SAVAŞINDA OSMANLININ
SAVAŞTIĞI CEPHELER
1.) Kafkas(Doğu) Cephesi :Rusya x
Osmanlı(taarruz)
Amaç;
 Turancılık politikasını hayata geçirmek. (Enver
Paşa)
 Bakü petrollerini ele geçirmek.
 Rusya’nın güneye inmesini engellemek.
Gelişmeler;
a) 1915 Tehçir Yasası (Zorunlu Göç). Anadolu’da
asayişi bozan Ermeniler zorunlu olarak Suriye’ye
göç ettirildi.
b) Sarıkamış Faciası. Doksanbin askerimiz donarak
şehit oldu
c) Rusya Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz’i işgal
 Ekim 1917’de Rusya’da Bolşevik İhtilali
gerçekleşti. Çarlık Rusya yıkıldı yerine Sovyet
Rusya kuruldu.
43
 3 Mart 1918 Brest-Litowsk anlaşması ile Sovyet
Rusya savaştan çekildi Brest-Litowsk Antlaşması (3
Mart 1918) :
 Rusya; Kars, Ardahan ve Batum’u geri verdi.
 İşgal ettiği yerlerden geri çekildi  Osmanlı’nın
I.Dünya Savaşında toprak aldığı tek cephedir.
 İlk açılan cephedir. Batum son kez Türk
toprağıdır.
2.) Kanal Cephesi :İngiltere x Osmanlı(taarruz)
 Osmanlı’nın amacı;Süveyş Kanalını ele geçirerek
İngiltere’nin uzak doğu sömürgeleriyle olan
bağlantısını kesmek, böylece İngiltere’yi savaş dışı
bırakmaktır.
 İngiltere kanalı korumak için gizli antlaşmayla
Arapları yanına çekti.
2.) Filistin-Suriye Cephesi :
İngiltere(taarruz) x Osmanlı  Osmanlı önce
Filistin’i (burada Kudüs’ü de) sonra Suriye’yi
kaybetti.
@Kpss_Uzmani
 Suriye-Halep’te İngiliz kuvvetleri durduruldu.
“Yıldırım Orduları” hattın savunmasına devam etti.
Komutanı M.Kemal’dir.
3.) Irak (Basra) Cephesi :
İngiltere (Saldıran) x Osmanlı Amaç;
 Irak petrollerini ele geçirmek.
 Kafkaslarda Rusya ile birleşmek.
 Almanya’nın karadan sömürgelerine ulaşmasını
engellemek.
Sonuç;
 İngiltere ilk taarruzda yenildi (Kuttül Amare)
.İngiltere ikinci taarruzda karaya çıkarak Bağdat
dahil Güney Irak’ı işgal etti. Kuzey Irak(Musul
,Kerkük ,Erbil) Osmanlı hakimiyetinde kaldı.
4.) Hicaz-Yemen Cephesi :
İngiltere(Saldıran) x Osmanlı
 I.Dünya Savaşı biterken bölgede sonuç belli
değildir.
44
 Hicaz-Yemen kaybedilmediği halde Misak-ı Milli
‘ye alınmadı. Çünkü bölgede Türk nüfusu
yaşamıyor ve bölgenin Anadolu ile kara bağlantısı
yoktur.
5.) Çanakkale Cephesi:
İngiltere+Fransa(Saldıran) x Osmanlı
Amaç;
 Boğazlar ve İstanbul’u ele geçirmek. Böylece
Osmanlı’yı savaş dışı bırakmak,
 Çarlık Rusya’ya yardım götürmek,
 Tarafsız balkan devletlerini yanlarına çekmek.
Gelişmeler;
 Denizde başlayan savaş karada devam etti. İtilaf
donanması imha oldu. Karada
Conkbayırı,Kilitbahir(Kale-i
Sultani),Seddülbahir,Arıburnu,Anafartalar
bölümlerinde savaş devam eder.
 Anafartalar grup komutanı M.Kemal verdiği
fikirlerle cephenin kazanılmasında etkili oldu.
@Kpss_Uzmani
Böylece ileride Kurtuluş Savaşı lideri olmasında
burdaki başarıları etkili olur.
 En kanlı cephedir. İnsan ölümü çok fazladır.
(500.000)
 I.dünya savaşı uzadı,
 Rusya yardım alamadı. Rusya’da ihtilal hızlandı.
 Bulgaristan ittifak kanadında savaşa
girdi.Böylece İttifak kanadında kara bağlantısı
sağlandı.
 Çanakkale geçilmez destanı yazıldı.
6.) Galiçya-Makedonya-Romanya Cephesi :
 Osmanlı müttefiklerine askeri yardımda
bulundu.
3 Mart 1918 Brest-Litowsk antlaşması ile kapandı.
Genel yorum;
 I.Dünya Savaşında Suriye,Irak,Kafkas sınırları
yeniden şekillendi. İran ve Batı sınırımızda bir
değişiklik olmadı.
45
A.B.D. ‘NİN SAVAŞA GİRMESİ (8 Ocak 1918 -
Wilson İlkeleri)
Sovyet Rusya savaştan çekilirken itilaf kanadının
imzaladığı gizli antlaşmaları dünyaya duyurdu.
A.B.D. paylaşımların iptali için “Wilson İlkeleri’ni”
yayımladı. Amacı Dünya ve Avrupa siyasetinde söz
sahibi olmaktır
.
Wilson İlkeleri
1.) Yenenler, yenilenlerden toprak ve savaş
tazminatı almayacak.
2.) Gizli antlaşmalar yapılmayacak.
3.) Devletler arası gerilimler uluslararası bir örgüt
tarafından diplomatik yollarla giderilmelidir.
(Milletler Cemiyeti fikrinin ilk kez ortaya çıktığı
yer.)
4.) Milletler kendi geleceklerini kendileri
belirlemelidir. (Milliyetçilik hareketini destekliyor.)
5.) Devletler savunma ihtiyaçları kadar silah
almalıdır ya da üretmelidir.
@Kpss_Uzmani

6.) Türkler çoğunlukta olduğu yerlerde kendi  Savaş cephe gerisine sıçrayarak sivillerin
devletlerini kurabilirler. ölümüne neden oldu. Böylece sivil savunma
7.) Osmanlı’ da yaşayan azınlıklar, çoğunlukta örgütleri kuruldu.
oldukları yerlerde kendi devletlerini kurabilirler.  Dünya barışını korumak için Milletler Cemiyeti
8.) Boğazlar dünya ticaret gemilerine serbest kuruldu.
olacak.
I.Dünya Savaşı’nın Genel Sonuçları:
 Zayıf imparatorluklar yıkıldı.(Osmanlı, Avusturya-
Macaristan…)
 Yeni rejimli devletler kuruldu.(Sosyalist
Rusya,Türkiye Cumhuriyeti…)
 Avrupa’ da yeni devletler kuruldu. Yugoslavya,
Polonya, Çekoslavakya…
 I.Dünya savaşından huzursuz ayrılan devletler
II.Dünya savaşına sebep oldular.(İtalya, Almanya,
Rusya)
 Sömürgecilik yarışı uzakdoğudan, ortadoğuya
kaydı.
 Denizaltı ve kimyasal silah ilk kez kullanıldı.

46
@Kpss_Uzmani

MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI( 30 7) Boğazlar, Toros Tünelleri, haberleşme,

demiryolları İtilaf Devletleri kontrolünde olacaktır.
EKİM 1918)
 Haberleşmeyi ve örgütlenmeyi engelleme
İtilaf devletleri vs Osmanlı amaçlı bir maddedir. Siyasi bir kısıtlamadır.
Kararlar; Devletin topraklarından ve halkın birbirinden
1.) Osmanlı ordusu terhis edilecektir. habersiz kalmasına neden olur.
2.) Silah ve cephane İtilaf Devletlerine teslim 8) İtilaf Devletleri güvenliklerini tehlikede
edilecektir.
gördükleri yerleri işgal edebilirler. (7. Madde)
3.) Donanma İtilaf Devletleri’nin kontrolünde
 En tehlikeli maddedir. Siyasi kısıtlamadır.
olacaktır.
9) Doğu Anadolu’ da altı vilayette (Şark illeri-
4.) Anadolu dışındaki Osmanlı askeri İtilaf
Vilayet-i Sitte) karışıklık çıkarsa işgal edilecektir.
Devletleri’ne teslim olacaktır.
(24. Madde)
5.) Osmanlı elindeki esirleri serbest bırakacak ama
 Ermeni Devleti ima edilir. Siyasi kısıtlamadır.
İtilaf Devletleri bırakmayacaktır.
 Osmanlı Wilson’a güvenerek antlaşmayı
 İlk beş maddede askeri kısıtlamalar vardır.
imzaladı. Antlaşmayla Osmanlı Devleti fiilen bitti
Osmanlı ileride başlayacak işgallere karşı
ama resmen (hukuken) yaşamaktadır.
savunmasız bırakıldı.
İşgal Edilen Bölgeler
6.) Yer altı ve yer üstü kaynakları İtilaf
İngiltere; Kuzey Irak (Musul-Kerkük-Erbil),
Devletleri’nin kontrolünde olacaktır.
Doğu Anadolu (Ermeni Devleti),
 Ekonomik kısıtlamadır.
Doğu Karadeniz (Pontus Rum Devleti)

47
@Kpss_Uzmani
Fransa; Güney Doğu Anadolu, Adana ve Mersin
İtalya ; İzmir’in Güneyi, Antalya,Göller
Yöresi,Konya
Yunanistan; İzmir ve çevresi, Doğu Trakya. (Paris
Barış Konferansından sonra veriliyor.)
İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan; Boğazlar.
KUVAY-İ MİLLİYE (MİLLİ KUVVETLER)
 İşgallere karşı eli silah tutan Türk halkının
direnişidir.
 Gayrinizamidir (düzensiz). Milis güçlerden
oluşur.
 Vur-kaç taktiği uygulanır. Saldırı savaşı yapmaz.
 Düşmanı yok edemez ama;yıpratır ve oyalar.
 Bölgesel davranırlar.
 Emir komuta zinciri yoktur. Kendi hukuklarını
uygularlar.
 En büyük faydaları TBMM’ye karşı çıkan
ayaklanmaları bastırmalarıdır.
48
Uyarı: Kuvay-i İnzibatiye (İttalifelik Ordusu);
Zararlıdır.
Uyarı: Kuvay-i Seyyare (Gezici Ordu); Başta yararlı,
sonra zararlıdır.
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ (1919-
1920)
Mondros imzalanırken, Mustafa Kemal Suriye-
Halep hattından Yıldırım Orduları Komutanı olarak
bulunmaktadır. Mondros’ tan sonra diğer
komutanlarla birlikte İstanbul’a çağrıldı.
13 Kasım 1918 İtilaf donanması ve M.Kemal aynı
anda istanbul’a geldi. M.Kemal “Geldikleri gibi
giderler” demiştir. Mustafa Kemal İstanbul baskı
altında olduğu için Anadolu’ya geçmeye karar
verir ama geçmeden İstanbul Hükümetinden
resmi görevlendirme ister. Böylece devlet
imkanlarını kullanabilecektir (Telgraf). 9. Kolordu
Müfettişliği (3. Ordu) görevini alır.
@Kpss_Uzmani

M.Kemal’in görevi Doğu Anadolu ve Doğu  Silah ve cephaneyi teslim etmeyin.

Karadeniz, Sivas-Kayseri hattının doğusunda;  Yunan işgalini kınayan mitingler yapın ve
 Orduları dağıtmak. istanbul Hükümeti’ne telgraflar çekin.
 Silah ve cephaneyi toplayıp itilaf devletlerine
teslim etmek.
 Asayişi sağlamak.
 Samsun-Merzifon arasındaki bölgede
huzursuzluğu gidermektir.

1.)Samsun’a Çıkış (19 Mayıs 1919)

Samsun-Merzifon arasındaki huzursuzluğu
araştırarak 22 Mayıs 1919’da Samsun Raporu’nu
hazırladı.
 Bölgedeki huzursuzluğun sebebi Rumlar’dır. 2.) Amasya (Tamimi) Genelgesi (22 Haziran
 Rumlar iddaalarından vazgeçerlerse asayiş 1919)
sağlanır. Maddeler;
 M.Kemal’in ilk kişisel tepkisidir.  Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı
1.) Havza Genelgesi ve Mitingi (28 Mayıs 1919) tehlikededir. (Gerekçe)
Hazırlayan; M.Kemal Maddeleri;  İstanbul Hükümeti üzerine düşen görevi
 Orduları dağıtmayın. yapamamaktadır. (Gerekçe)

49
@Kpss_Uzmani
 Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve
kararı kurtaracaktır. (Yöntem)
 “Milletin kararı” Cumhuriyet vurgusu yapıldı. İlk
ihtilal çağrısı yapıldı. Evrensel yöntemdir:
bağımsızlığını yitirmiş uluslara model olacaktır.
 Güvenli bir yer olan Sivas’ta milli bir kongre
toplanacaktır. (Yöntemin Açıklayıcısı)
 Her sancaktan halkın güvenini kazanmış belediye
ve cemiyetlerin seçtiği üçer delege katılacaktır.
(Belediye+Cemiyetler) Kongre milli bir sır olarak
tutulacaktır. (Yöntemin Açıklayıcısı)
Uyarı: Kurtuluş savaşının ilk programı hazırlandı.
Gayriresmidir.İlk İhtilal belgesidir.
 M.Kemal görevini ikinci kez çiğnediği için
Erzuruma geçtiğinde istifa etti. (7-8 Temmuz 1919
M.Kemal sivil hayata, Sine-i Millet’e döndü.)
50
4) Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos
1919)
Toplayanlar;
Doğu Anadolu Müdafa-i Hukuk Cemiyeti Trabzon
Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
Amaç;
Kurulmak istenen Ermeni devletine karşı tedbirler
almak.
Toplanış Şekli; Bölgeseldir
Toplanış Amacı; Bölgeseldir
Alınan Kararlar; Ulusaldır. Çünkü M.Kemal
kongreye başkan seçildi. (Ulusal Lider)
5) Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919)
Toplanma kararı Amasya Genelgesi’nde alındı. Her
yönüyle ulusal ilk ve tek kongredir. Kongre iki
sorunla başladı:
a) Kongre Başkanlığı Sorunu: Rauf Bey kongre
başkanı olmak istedi. Milli mücadele içindeki ilk
@Kpss_Uzmani
muhalif harekettir. M.Kemal başkan seçildi, sorun
giderildi. (Ulusal Liderlik Pekişti)
b) Manda ve Himaye Sorunu: Amerikan mandası
isteyenler çıktı. Manda ve himaye kesin olarak
reddedildi.
51
6)Amasya Görüşmeleri- Protokolü (20-22 Ekim
1919)
İstanbul Hükümeti (Salih Paşa) X Temsil Heyeti
(M.Kemal)
 İstanbul Hükümeti, Temsil Heyeti’ni hukuken
tanıdı.
Görüşme Konuları;
 Mebusan Meclisi toplansın; ama İstanbul dışında
bir güvenli ilde toplansın.
 Mecliste Sivas Kongresi kararları görüşülsün.
 M.Kemal hakkındaki tutuklama kararı kaldırılsın.
 İstanbul Hükümeti, Temsil Heyeti’ne
danışmadan antlaşma imzalamasın.
7) Temsil Heyeti’nin Ankara’ya Gelmesi (27 Aralık
1919)
Geliş Amacı; Temsil Heyeti başkanı Mustafa
Kemal’in İstanbul’a Osmanlı Mebusan Meclisine
gidecek vekillerle görüşmek istemesidir.
Görüşme Konuları;
@Kpss_Uzmani
 Mecliste “Müdafa-i Hukuk” grubu oluşturun.
 Mecliste Misak-ı Milli konularını görüşün.
 “Beni başkan seçin.” M.Kemal’in amacı meclisi
başka bir yerde toplamaktır. (Osmanlı anayasasına
göre olağanüstü durumlarda meclis başkanı,
meclisi istediği bir ilde toplayabilir.)
8) (Son) Osmanlı Mebusan Meclisi (Misak-ı Milli
Kararları) 12-28 Ocak 1920
 Misak-ı Milli kararlarının alınmasında Felah-ı
Vatan Grubu etkilidir.
 Misak-ı Milli kararlarının temelinde yer alan,
Amasya Genelgesi, Erzurum Kongresi, Sivas
Kongresi kararlarıdır.
9) İstanbul’un Resmen İşgali (16 Mart 1920)
Sebebi; Mebusan Meclisin’de Misak-ı Milli
kararlarının onaylanması.
Sonuç; a) Mebusan Meclisi dağıtıldı ve
Milletvekilleri sürgüne gönderildi.
52
b) Damat Ferit Hükümeti yeniden kuruldu.Bu
yüzden ılımlı dönem sona erdi.
c) Yeni bir meclisin açılmasına uygun ortam
hazırlandı
d) Milli mücadeleye katılım arttı. Sultan ve
İstanbul Hükümeti’nden kurtuluş çaresi
bekleyenlerin ümidi kalmadı.
10) TBMM ‘ nin Açılması (23 Nisan 1920)
İlk başkan, en yaşlı üye olan Sinop Milletvekili Şerif
Bey’dir. Seçilen başkan M.Kemal’dir. 24 Nisan
1920 Önergesi(Meclisin aldığı ilk kararlar):
a) Meclisin üzerinde hiçbir güç yoktur.
b) Geçici bir hükümet başkanı ya da padişah vekili
atamak doğru değildir. Böylece Temsil Heyeti’nin
görevi bitti, istanbul Hükümeti yok sayıldı.
c) Bütün güçler (milli iradenin temsilcisi) mecliste
toplanır. Yasama-Yürütme-Yargı mecliste toplanır.
Meclisin çalışma sistemi güçler birliğidir.
@Kpss_Uzmani
 TBMM’nin açılmasıyla yeni Türk Devleti
kurulmuştur. Henüz savaş yapılmadığı için devletin
ve rejimin adı konulmamıştır.
Sevr Barış Antlaşması (10 Ağustos 1920)
 Anlaşmanın gelişini hızlandıran olay T.B.M.M’nin
açılmasıdır.
 San Remo Konferansında çıktı. (Nisan 1920) İtilaf
Devletleri bu konferansta hazırladılar.
Maddeler;
53
 Doğu Anadolu’da Ermeni, Doğu Karadeniz’de
Pontus-Rum, Güneydoğu Anadolu’da Özerk Kürt
Devleti kurulacaktır.(Açıkça ilk kez söylendi.)
 Batı Anadolu ve Doğu Trakya, Yunanistan’a
verildi.
 Azınlık imtiyazları ve Kapitülasyonlar
genişletilecektir.
 Boğazlar’da içinde Türk olmayan bir komisyon
kurulacaktır. (Komisyon fikri ilk kez ortaya çıktı.)
Düzenli Ordu’nun Kurulması :
 22 Haziran 1920’de Yunan taarruza geçerek
batıdaki Kuvay-i Milliyeyi dağıttı (Gediz Yenilgisi).
Ali Fuat Paşa’nın yenilgisi düzenli ordunun
ihtiyacını ortaya çıkardı.
 Doğu cephesinde Kazım Karabekir Paşa;
Ermenilere karşı kısa sürede zafer kazandı. Düzenli
orduya duyulan ihtiyaç pekişti.
@Kpss_Uzmani
 8 Ekim 1920 Pozantı (Adana) Kongresi’nde
Kuvay-i Milliye’nin bir çatı altında toplanması
tamamlandı
KURTULUŞ SAVAŞI
1)Doğu Cephesi
Eylül 1920’de Kazım Karabekir Paşa, Ermeniler
üzerine taarruza geçti. Kısa sürede zafer kazandı. 3
Aralık 1920 Gümrü Antlaşması imzalandı. Gümrü
Antlaşması 3 Aralık 1920 (TBMM X Ermenistan)
 Kars, Iğdır Türk toprağıdır.
 Ermeniler iddalarından (Ermeni devleti)
vazgeçtiler.
 Doğu sınırımız Misak-ı Milliye uygun olarak
çizildi.
 TBMM’nin ilk siyasi zaferidir.
 TBMM’yi ilk tanıyan devlet Ermenistan’dır.
54
2.) Güney Cephesi
Kurtuluş savaşı başlamadan önce Maraş ve Urfa
kendini işgalden kurtarmış illerimizdir. Fransa batı
cephesindeki başarılardan sonra çekilme kararı
aldı. Batı cephesinde Sakarya Zaferinden sonra
Fransa ile 20 Ekim 1921’de Ankara Antlaşması
imzalandı. Ankara Antlaşması 20 Ekim 1921
(Fransa X TBMM)
 Hatay hariç güney sınırımız kesin olarak çizildi.
 Hatay, Fransa mandasında ki Suriye yönetimine
özerk devlet olarak bırakıldı.
 Suriye Halep’te bulunan Caber Kalesi (Süleyman
Şah’ın Mezarı vardır.) Türk toprağıdır.
I.İNÖNÜ Muharebesi (6-10 Ocak 1921)
Yunan, Türk ordusunun yeni kurluması ve Çerkez
Ethem isyanını fırsat bilerek saldırıdı. Türk ordusu
zafer kazandı. TBMM Düzenli Ordusu’ nun ilk
askeri zaferidir.
@Kpss_Uzmani

a)Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921)
İtilaf Devletleri X TBMM – Osmanlı Hükümeti
TBMM İtalya’nın aracılığı ile konferansa çağrıldı.
Konferans sonuçsuz dağıldı. Konferansın önemi
ise; İtilaf devletleri TBMM’yi hukuken tanıdı ve
TBMM , Misak-ı Milliyi ilk kez uluslar arası bir
arenada dünyaya duyurdu.
b)Afganistan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921)
Türkiye’yi ilk tanıyan müslüman devlettir. İki ülke
arasında karşılıklı öğrenci gönderecektir.
c) Moskova Dostluk Antlaşması (16 Mart 1921)
Rusya X TBMM
 Türkiye’nin tanıdığını, Rusya’da tanıyacak
(TBMM, Misak-ı Milli), Türkiye’nin tanımadığını
Rusya’da tanımayacaktır (Sevr, İstanbul Hükümeti,
Kapitülasyonlar). Türkiye ve Rusya dış politikada
birlikte hareket etmeye karar verdi ve 1936’ ya
kadar süren Türk-Rus müttefikliği başladı.
 Rusya, Türkiye’ye para ve silah yardımında
bulunacak.
 Türkiye, Rusya’nın rejimine saygı gösterecek.
 Batum, Gürcistan’a verildi.
c) 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye) :
 Yeni Türk devletinin ilk anayasasıdır.
 Eksiklerini Osmanlı anayasasından (Kanun-i
Esasi) tamamlar.
 Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir.
(Cumhuriyet vurgusudur)
 Laik bir anayasa değildir.
d) Çerkez Ethem İsyanı Bastırıldı.
e) 12 Mart 1921 İstiklal Marşı Kabul Edildi.

55
@Kpss_Uzmani

SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ

(23 Ağustos 1921)
 Tekalif-i Milliye hazırlıkları tamamen savaşa
yetişmedi. Bu yüzden Türk ordusu son savunma
savaşına maddi ve manevi kayıplarla başladı.
 Ordunun moral gücünü yüksek tutmak için
subaylar ön saflara geçirildi. (Bu yüzden Sakarya
Savaşının diğer ismi Subaylar Savaşı’dır.)
 Yunan saldırıya geçerek Ankara-Polatlı’ya kadar
ilerledi. M.Kemal strateji değişikliği yaparak “ Hattı
müdafa yoktur sath-ı müdafa vardır. O satıh bütün
Sonuçları;
vatandır.” emriyle cephe kavramını kaldırıp tüm
 Yunan savunmaya çekildi. İngiltere,
vatanı savaş alanı ilan etti.
Yunanistan’dan desteğini çekti.
 Savaşın sonunda Yunan, Sakarya Nehrinin
batısına geri püskürtüldü. Türk ordusu son  İtalya tamamen çekildi (Eylül 1921). İlk çekilen
savunma savaşını zaferle tamamladı. Yunan itilaf devleti İtalya’dır.
savunmaya çekildi, Türklerin saldırısı başladı.  Fransa 20 Ekim 1921 Ankara Antlaşması ile
çekildi.
 İngilizler ile esir mübadelesi yapıldı. (22 Ekim
1921)

56
@Kpss_Uzmani

 M.Kemal’e Gazi ve Maraşal ünvanı verildi(19  Son sultan Vahdettin İngiltere’ye sığındı. (17
Eylül 1921). Kasım 1922)
 Ukrayna ile dostluk antlaşması yapıldı. (2 Ocak  Osmanlı soyundan Abdülmecit Efendi TBMM
1922) tarafından halife ilan edildi. (18 Kasım 1922) 2.)
 13 Ekim 1921 Kars Antlaşması imzalandı. Kars Lozan Konferansı Türk Heyeti ; İsmet Paşa
Antlaşması (13 Ekim 1921) Başkanlığında 40 kişilik bir heyet gönderildi. Taviz
Verilmeyecek Konular ; Ermeni Yurdu meselesi ve
LOZAN KONFERANSI Kapitülasyonlardan yani tam bağımsızlıktan taviz
1)Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) verilmeyecek. Katılan Devletler ; İtilaf Devletleri :
Sebebi; İngiltere, Fransa, İtalya, ABD, Yunanistan,
Lozan konferansına İstanbul Hükümeti’nin Japonya... Boğazlar konusunda katılan devletler
çağrılmasıdır. Rusya ve Bulgaristan,
Sonuçlar; TBMM Konferansın Süreci;
 Osmanlı Devleti resmen yıkıldı.  20 Kasım 1922 Konferans başladı.
 Milli egemenlik yolundaki en büyük engel kalktı.  4 Şubat 1923 Türkiye konferansı terk etti. Türk
 Laiklik yolunda ilk adım atıldı. Halifenin siyasi ordusu Musul ve Boğazlar yönünde hareket etmek
yetkileri elinden alındı. üzere hazırlandı. İzmir İktisat Kongresi yapıldı. (17
 Yönetimde çift başlılık kalktı yani siyasi ikilik sona Şubat – 4 Mart 1923 )
erdi.  23 Nisan 1923’ te konferans tekrar toplandı.

57
@Kpss_Uzmani
d) Azınlıklar :
 Türkiye tebaasındaki herkes, Türkiye
vatandaşıdır. (Azınlık ifadesi kaldırıldı.)
 Yunanistan ve Türkiye nüfus mübadelesine
kararı verdi.
 Türkiye’de; İstanbul ve Adalar(Gökçeada-
Bozcaada) hariç, Yunanistan’da Batı Trakya hariç,
diğer bölgelerde mübadele yapılacaktır.  1930’ a
kadar Yunanistan’ın tavrından dolayı, mübadele
gerçekleşmedi. Lozan’da karara varıldığı halde
gündeme gelen konulardandır.
e) Fener Rum Patrikhanesi :
 Türkiye tamamen sınırlarının dışına çıkartmak
istedi, ama başarılı olamadı.
 Patrikhanenin din dışı konularla ilgilenmesi
yasaklandı.
f)Savaş Tazminatı :
 Türkiye, Batı Trakya’yı istedi fakat Karaağaç’ı
aldı.
58
 Misak-ı Milli’ye katılan en son toprak
KARAAĞAÇ ’tır.
g) Yabancı Okullar :
 Türkiye iç politikası olarak kabul ederek uluslar
arası alanda görüşmeyi reddetti.
h) Adalar:
 12 Ada ve Rodos – İtalya’ ya
 Gökçeada -Bozcaada – Tavşan adası Türkiye ‘ ye
 Ege Adaları – Yunanistan’ a bırakıldı. (Adalarda
asker ve silah bulunduramaz. Silahlanması yasak
bölgedir.)
 Adalar çözüme kavuştuğu halde tekrar
gündeme gelecektir
i)Boğazlar:
 Başkanı Türk olan uluslar arası bir komisyon
kurulacaktır. Bayrağı ve yasaları ayrı olacaktır. 
Milli bağımsızlığımızı ve milli egemenliğimizi
zedelemektedir.
@Kpss_Uzmani
 Barış zamanı dünya ticaret gemileri boğazlardan
serbestçe geçebilecek, savaş gemileri ise
geçemeyecektir.
 Savaş zamanı, boğazları açma kapama kararını
Türkiye verecektir.
 Boğazlarda ise 20 Km’ye Türk askeri
girmeyecektir.
 Silahlanması yasak bölgedir.
1)SİYASİ İNKILAPLAR VE İÇ POLİTİKA
GELİŞMELERİ
A)SALTANATIN KALDIRILMASI (1 Kasım 1922)
Nedenleri:
Osmanlı Devleti'nin Lozan Görüşmelerine davet
edilmesinden dolayı ortaya çıkabilecek bir
kargaşayı önleme ve böylece Lozan Konferansı'na
tek ve güçlü gitme isteği.
Yönetimde iki başlılığa son verme isteği.
Devlet idaresinin laikleşmesini sağlama isteği.
59
Ulus egemenliği ilkesini hayata geçirme isteği.
Cumhuriyet idaresine ortam hazırlama isteği.
Monarşi ve aile idaresi anlayışına son verme isteği.
Sonuçlar:
Devletin laikleşmesi yolunda ilk ciddi adım
atılmıştır.
Osmanlı Devleti'nin resmi olarak varlığı son
bulmuştur.
Türk milletinin tek temsilcisinin TBMM olduğu
ortaya konmuştur.
Ulusal egemenliğin gerçekleştirilmesi yolunda
önemli bir adım atılmıştır.
Rejim ve devlet başkanlığı sorunları ortaya çıkmış
bu durum Cumhuriyet'in ilanını hızlandırmıştır.
B) ANKARA'NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)
Lozan Barış Antlaşması'nın II.TBMM tarafından
onaylanmasından sonra, Osmanlı başkenti
İstanbul'un 6 Ekim 1923'te İtilaf kuvvetleri
tarafından boşaltılması tamamlanmıştır. İtilafların
@Kpss_Uzmani
İstanbul'dan ayrılması, gündeme hükümet merkezi
sorununu getirmiştir. İsmet Paşa, Ankara'nın
başkent oluşunu öngören önergeyi 3 Ekim 1923'te
14 arkadaşı ile birlikte TBMM'ye vermiştir. 13
Ekim 1923'te TBMM'de kabul edilen tek maddelik
bir anayasa ile Ankara, yeni devletin başkenti
olmuş ve böylece devlet merkezinin İstanbul
olacağı yolundaki çekişmelere son verildiği gibi,
Cumhuriyet'in ilanı için de bir adım atılmıştır.
60
C) CUMHURİYET'İN İLANI (29 Ekim 1923)
Nedenleri:
Ulusu tek egemen güç haline getirmek Devlet
başkanlığı ve rejim tartışmalarına son vermek
Ekim bunalımı olarak da bilinen Hükümet
bunalımını atlatmak
Sonuçlar:
Cumhuriyet'in ilanı ile devletin rejimi belirlenmiş
ve devlet başkanlığı sorununa çözüm
bulunmuştur. Milli Egemenlik anlayışı
güçlenmiştir. Mustafa Kemal ilk Cumhurbaşkanı
seçilmiştir. Meclis Hükümeti Sistemi'nden Kabine
Sistemi'ne geçilmiş böylece yürütme işlerinin
hızlanması sağlanmıştır. İsmet İnönü Başbakan
seçilerek ilk kabineyi kurmuş ve Ali Fethi Okyar da
Meclis Başkanı seçilmiştir. Halifeliğin
kaldırılmasına ve diğer inkılapların
gerçekleştirilmesine ortam hazırlanmıştır. 1921
Teşkilat-ı Esasi' sinde bazı değişiklikler yapılmıştır.
@Kpss_Uzmani
Önemli:
*Türkiye Devleti'nin ilk Cumhurbaşkanı Mustafa
Kemal'dir.
*Türkiye Devleti'nin ilk Başbakanı İsmet Pşa'dır.
*Türkiye Devleti'nin ilk Meclis Başkanı Ali Fethi
Okyar'dır
2) HUKUK ALANINDA YAPILAN
İNKILAPLAR
a) 1924 ANAYASASI (20 Nisan 1924)
Bu anayasanın kabulünde en önemli etken 1921
Anayasası'nın savaş ortamından dolayı kısa sürede
ve yetersiz hazırlanmış olmasıdır. Türk Devrimi'nin
kurumsal boyutunun tamamlanabilmesi için bu
anayasaya gerek duyulmuştur. 1924 Anayasası 6
bölüm ve 105 maddeden oluşmuştur. Parlamenter
sisteme geçişte bu anayasa ile önemli bir adım
atılmıştır. En uzun süre yürürlükte kalan Anayasa
olmuştur.
61
Bazı Maddeler:
Türkiye Devleti bir Cumhuriyet'tir. Türkiye
Devletinin dini İslam'dır, Resmi dili Türkçedir;
makkarı(başkenti) Ankara şehridir. Egemenlik
kayıtsız şartsız Milletindir. Türk milletini ancak
TBMM temsil eder ve Millet adına egemenlik
hakkını yalnız o kullanır. Yasama yetkisi ve
yürütme erki TBMM'de belirlenir ve onda toplanır.
Meclis, yasama yetkisini kendi kullanır. Meclis,
yürütme yetkisini kendi seçtiği Cumhurbaşkanı ve
onun tayin edeceği Bakanlar Kurulu eliyle kullanır.
Meclis, Hükümeti her vakit denetleyebilir ve
düşürebilir. Yargı hakkı, millet adına usul ve
kanuna göre bağımsız mahkemeler tarafından
kullanılır. Milletvekili seçmek, 18 yaşını bitiren
kadın, erkek her Türk'ün hakkıdır. 30 yaşını bitiren
erkek her Türk milletvekili seçilebilir. TBMM
seçimleri 4 yılda bir yapılır.
@Kpss_Uzmani

3) TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN özendirmesinden sonra, 25 Kasım 1925'te Şapka

Giyilmesi Hakkındaki Kanun (Şapka İktibasına Dair
İNKILAPLAR Kanun) çıkarılmıştır. Kurtuluş Savaşı'nın simge
Çağdaş ve laik bir toplumsal düzen için
kıyafeti Kalpak'tır.
değişimlerin halkın yaşamının bir parçası haline
b) TEKKE, ZAVİYE ve TÜRBELERİN KAPATILMASI
gelmesi gerektiğinden toplumsal alanda inkılaplar
(30 Kasım 1925)
yapılmıştır.
Nedenleri: Din istismarını önlemek Toplumun
laikleşmesini sağlamak Halk arasında eşitliği
a)ŞAPKA KANUNU (25 Kasım 1925)
sağlamak Bu mekanları rejim karşıtı eylemlerin
Nedenleri: Sosyal yaşamda topluma modern bir
odağı olmaktan çıkarmak.
görünüm kazandırmak. Muasır milletler seviyesine
Gelişmeleri: Refik Koraltan ve bazı vekillerin
ulaşmak ve Batı ile bütünleşmek. Toplumsal
önergesi ile sunulan kanun 30 Kasım 1925
birlikteliği sağlamak. Ayrıma yol açacak unsurları
tarihinde kabul edilmiştir. Kanunun Maddeleri:
ortadan kaldırmak.
Şeyh Said İsyanında en önemli rolü üstlenen bu
Gelişmeleri: Atatürk, 23 Ağustos 1925'te Eskişehir
merkezler çıkarılan kanun ile kapatılmıştır.
ve Mahmudiye'ye yaptığı seyahatlerde şapkayı
Dervişlik, mollalık, şeyhlik, türbedarlık, babalık,
halka göstererek giysi devriminin ilk işaretini
falcılık, üfürükçülük gibi unvanlar ve faaliyetler
vermiştir. 25 Ağustos 1925'te Kastamonu-
yasaklanmıştır.
İnebolu'ya yaptığı bir gezide başına şapka giyip,
"Buna şapka derler" diye halkı şapka giymeye

62
@Kpss_Uzmani

c) ÖLÇÜ, RAKAM ve TAKVİMDEKİ DEĞİŞİKLİKLER birlik sağlamak amacı ile değiştirilmiş ve Metrik
Takvim Değişikliği (25 Aralık 1925) Sisteme geçilmiştir.
Osmanlı Devleti'nde Hicri, Rumi gibi takvimler
kullanılmıştır. Bu durum toplum içinde ve Batı ile
olan ticari ilişkilerde sorun oluşturmuştur. Bu
nedenle 1 Ocak 1926 tarihinden itibaren Miladi
Takvim kullanılmaya başlanmıştır.
Saat Sistemi Değişikliği (26 Aralık 1925)
1 Ocak 1926 tarihinden itibaren Alaturka Saat
Sisteminden Alafranga Saat sistemine geçilmiştir.
Uluslararası Rakamlara Geçilmesi (20 Mayıs
1928)
Osmanlı Devlerinden beri kullanılan Arap
rakamlarının, Batı ile özellikle ekonomik ilişkilerde
sorunlara yol açmasını önlemek amacı ile Latin
rakamlarına geçilmiştir. (Beynelmilel Erkam'ın
Kabulü) Ölçü ve Tartı Birimlerinde Değişiklik (1 Milli Bayramlar ve Genel Tatiller Kanunu (27
Nisan 1931) Arşın, endaze, okka vb. Osmanlı ölçü- Mayıs 1935)
tartı birimleri, hem Batı ile olan ticari ilişkileri Bu kanun ile resmi bayram ve tatillerde
düzenlemek hem de toplum içinde uygulamalarda düzenlemeye gidilmiştir.

63
@Kpss_Uzmani
Hafta Tatilinde Değişiklik (1 Haziran 1935)
Osmanlı toplumunda insanlar inançlarına göre
tatil yapmaktaydı ve bu toplumda kargaşaya yol
açmaktaydı. Mustafa Kemal 1924 yılında tüm tatil
günlerini Cuma'da birleştirerek uygulamalarda
birliği sağlamıştır. 1935 yılında ise Cuma'dan
Pazar'a alınarak Batı ile olan ticari ilişkiler
geliştirilmek istenmiştir.
d) SOYADI KANUNU (21 Haziran 1934)
Nedenleri: Toplumsal eşitliği sağlamak. Resmi ve
sosyal ilişkilerde yaşanan kargaşaya son vermek
(Nüfus kaydı ve sayımı, miras, askerlik, eğitim)
Kullanılan dini, sosyal, ailevi ve asalet kaynaklı
lakaplardan dolayı ortaya çıkan ayrıma son
vermek. Topluma modern, eşitlikçi ve milli bir yapı
kazandırmak.
64
f) KILIK-KIYAFET KANUNU (3 Aralık 1934)
3 Aralık 1934 tarihinde kabul edilen kanun ile din
adamları dışında kimsenin dini kıyafet ile sokakta
dolaşamayacağına karar verilmiştir. Din
adamlarının da sadece ibadethanelerde
kullanılabileceği de belirtilmiştir. Ancak bu
düzenlemeden Diyanet İşleri Bakanı, Hahambaşı
ve Patrik muaf tutulmuştur. Bu kanun ile ayrıca
yabancı devletlere özel askeri ve resmi kıyafetlerin
giyilmesi de yasaklanmıştır.
4) EĞİTİM ve KÜLTÜR ALANINDA
YAPILAN İNKILAPLARI
TEVHİD-İ TEDRİSAT KANUNU (3 Mart 1924)
Nedenleri:
Eğitim-öğretimde birlik ve beraberliği sağlamak.
Eğitimde laikleşmeyi, modernleşmeyi, eşitliği ve
ulusallığı sağlamak. Ulusal eğitim ile milli bilinci
geliştirmek.
@Kpss_Uzmani
Not:
Eğitim-öğretim alanında birlik sağlanmıştır. Eğitim-
öğretim millileştirilmiştir. Medreseler
kapatılmasına ortam hazırlanmıştır. Yabancı
okullar üzerindeki devlet denetimi artmıştır. Tüm
okulların devlet denetimine alınması Fransa,
Papalık ve bir çok okulu olan devletin itiraz ederek
yabancı okullar konusunu yeniden gündeme
taşımasına neden olmuştur.
MEDRESELERİN KAPATILMASI (11 Mart 1924)
Tevhid-i Tedrisat Kanunu çerçevesinde Milli Eğitim
Bakanı Vasıf Çınar Bey'in talimatı ile medreseler
kapatılmaya başlamıştır. Son medreseler Şeyh Said
İsyanı sonrasında kapatılmıştır. Böylece; Eğitimde
ikilik ortadan kaldırılmıştır. Özgür düşüncenin
hakim olması sağlanmıştır. Eğitimin laik ve ulusal
olması yolunda önemli adım atılmıştır. İnkılap
karşıtı düşüncelerin gücü kırılmıştır
65
HARF DEVRİMİ (1 Kasım 1928)
Nedenleri:
Arap harflerinin öğreniminin zor olmasından
kaynaklanan düşük olan okur-yazar oranını
artırmak. Batı ile olan kültürel ilişkileri geliştirmek.
Konuşma ve yazı dili arasındaki farkı gidermek.
Türk dilinin gelişimine hizmet etmek. Ulus bilincini
geliştirmek. Arap harflerinin Türkçenin yapısına
uymamasından kaynaklanan sıkıntıları gidermek.
Sonuçlar:
Okur-yazar oranında ciddi artış gözlemlenmiştir.
Basılan kitap sayısı artmıştır. Batı'daki teknik
gelişmelerin takibi kolaylaşmıştır. Batı eserlerinin
tercümesi kolaylaşmıştır.
ÜNİVERSİTE REFORMU (1933)
Modernleşmenin bir parçası olarak görülen
üniversitelerle ilgili çalışmalar yapılması amacı ile
Mustafa Kemal'in talimatı ile Maarif Vekili Reşit
Galip tarafından İsviçreli Profesör Albert Malche
@Kpss_Uzmani
Türkiye'ye davet edilmiş ve rapor hazırlatılmıştır.
Raporda; Fen branşlarının öğretilme oranının
artırılması, Eskiyen ders verme tekniklerinin
değişmesi, Türkçe bilim yayınlarının artırılması,
İlmi düşüncenin etkin kılınması konularına
değinilmiştir. Albert Malche'nin raporuna bağlı
olarak Üniversite Reformu gerçekleştirilmiş ve
Darülfünun kapatılarak yerine İstanbul
Üniversitesi açılmıştır. Reformun hayat
bulmasında en önemli etken Nazi baskısından
kaçan Musevi bilim insanları olmuştur.
5) EKONOMİ ALANINDA YAPILAN
İNKILAPLAR
Ekonomik çalışmalara daha Milli Mücadele
sürerken başlanmış, I.TBMM, 1 Mart 1922'de
ekonominin hedeflerini belirlemeye çalışılmıştır.
Ekonomide yabancı sermaye işletmeciliğine karşı
çıkılmış ve kamu yararını doğrudan ilgilendiren
66
işletmelerin millileştirilmesi birinci hedef olarak
seçilmiştir. Mustafa Kemal'in ekonomi ilkeleri
arasında; Milli sermayeye dayalı bağımsız yapı
oluşturma, Bütçe denkliğini koruma, Dışa bağımlı
olmama, Milli parayı her şekilde koruma, Özel
sektörde gelişmeyi sağlama, Devleti hala destek
verir hale getirme yer almaktadır.
İZMİR İKTİSAT KONGRESİ ( 17 Şubat-4 Mart 1923)
Lozan Görüşmeleri'nin kesildiği bir sırada İzmir'de
çeşitli meslek gruplarından katılımcıların
oluşturduğu Türkiye İktisat Kongresi toplanmıştır.
Kongre Kararları: Anonim şirketlerin kurulması
kolaylaştırılacaktır. Milli bankalar ve kredi
kurumları oluşturulacaktır. Köylü işletmelerinden
(küçük işletmelerden) büyük üretim ünitelerine
geçilecektir. Vergi sisteminde reform yapılacaktır.
Devletin de temel yatırımları yapması
sağlanacaktır. Topraksız çiftçiye toprak verilmesi
sağlanacaktır. Yatırımcılara kredi sağlayacak
@Kpss_Uzmani

bankalar kurulacaktır. Önemli kuruluşlar

millileştirilecektir. Yerli mallar karada ve denizde
ucuz tarife ile taşınacaktır. Yeraltı zenginliklerinin
saptanması sağlanacaktır. Üretimde temel tüketim
mallarına öncelik verilecektir. Teknik eğitim
geliştirilecektir. Demiryolları inşası bir programa
bağlanacaktır. Yerli malı kullanımı sağlanacaktır.
Sanayiyi teşvik edici yasaların çıkarılması
sağlanacak özellikle gümrük tarifeleri milli
sanayinin kalkınma ihtiyaçlarına göre
değiştirilecektir. Hammaddesi yurtiçinde olan
endüstri kolları kurulacaktır. Yabancı tekellerden
kaçınılacaktır. İşçilere sendika kurma ve grev hakkı
verilecektir. İşçilerin çalışma koşulları b) TARIM ALANINDA GELİŞMELER
düzeltilecektir. 1924- Tütüncüler Bankası kurulmuştur=> Banka
Not: Kongre'de okuma Bayramı kabul edilmiştir.
Manisa'da kurulmuştur.
1924- Ziraat Bankası anonim şirkete
dönüştürülmüştür. => Bankanın sermaye ve şube
miktarı artırılmıştır.

67
@Kpss_Uzmani
1925- Aşar vergisi kaldırılmıştır.=> Aşar vergisinin
kaldırılmasıyla çiftçinin rahatlaması ve üretimin
devamlılığı sağlanmış ve bu durum çiftçiyi teşvik
edici bir rol oynamıştır.
1925- yabancılardan Tütün İdaresi satın
alınmıştır=> Bu sayede tütün işleme hakkı Türklere
geçmiştir.
1925- Atatürk Orman Çiftliği açılmıştır.=> Modern
tarım usullerinin öğretilmesi amaçlanmıştır.
1925- İlk tohum ve gübre ıslah istasyonu
açılmıştır.=> Eskişehir'de açılan bu istasyon ile
çiftçinin tohum ve gübre ihtiyacı karşılanmak
istenmiştir.
1929- köylüye toprak dağıtılması kararı
alınmıştır.=> Ancak başarı sağlanmamıştır. Bunda
temel neden yeterli sulama, makine ve sermaye
imkanının olmamasıdır.
1931- I.Ziraat Kongresi toplanmıştır=> Zirai
yaşamın getirilmesi amaçlanmıştır.
68
1932- Zirai Donatım Kurumu açılmıştır.=> Çiftçinin
her türlü ihtiyacının giderilmesine yönelik
açılmıştır.
1933 -Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulmuştur.=>
Tarımda gelişme bilimsel yöntemlerle sağlanmak
istenmiştir.
1936 -Tarım Kredi Kooperatifleri kurulmuştur.=>
İlk kooperatif İçel'in Tekir Köyünde kurulmuştur.
1937- Ziraat Kombinaları kurulmuştur.=> Bu
çalışma ile Tarım İşletmeleri Müdürlüğü'nün
temeli atılmıştır.
1938- Fiskobirlik açılmıştır.=> Giresun'da açılan bu
kuruluş ile fındık üretim ve dağıtımı düzene
sokulmak istenmiştir.
1938- Toprak Mahsulleri Ofisi açılmıştır.=> Ürün
piyasasını düzenleme görevini üstlenmiştir.
c) TİCARET ALANINDA GELİŞMELER
1924- İş Bankası kurulmuştur.
-İş Bankası ilk özel bankadır.
@Kpss_Uzmani
-Özel sektör düzenlenmek istenmiştir.
-İlk genel müdürü Celal Bayar'dır.
-Daha sonra İtibar-ı Milli Bankası ile birleşmiştir.
-1932 yılında ilk kez yurtdışında şube açmıştır.
1924- Anadolu Sigorta kurulmuştur.=> İlk milli
sigorta kuruluşudur. 1924- İlk madeni para
69
basılmıştır.=> Bu parayı aynı zamanda İstiklal
Madalyasını da tasarlayan Mesrur İzzet Bey
yapmıştır.
1924- Gölcük Tersanesi kurulmuştur.=> Yavuz
Zırhlısı'nın bakımı için kurulmuştur.
1925- Sanayi ve Ticaret Odaları Yasası
çıkarılmıştır=> Ticaret ve sanayiyle uğraşanların
odalara üye olması zorunludur.
1925- Liman İşletmeleri kurulmuştur=> Limanların
idaresi ve her türlü teknik ihtiyacının karşılanması
için kuruldu.
1926- Kabotaj Kanunu kabul edilmiştir.=> Tüm
karasuları millileştirilmiştir.
1927- Eskişehir Bankası kurulmuştur=>Özel
bankadır.
1927-33- İller Bankası kurulmuştur.=> Belediyeler
Bankası olarak kurulmuştur.
1927- İlk Kağıt Banknot basılmıştır.=> İlk
banknotlar İngiliz firması tarafından basılan
Osmanlıca banknotlardır.
@Kpss_Uzmani
1928- Egebank kurulmuştur. => Banka İzmir'de
kurulmuştur.
1929- Menkul Kıymetler ve Borsalar Kanunu kabul
edilmiştir.=> İMKB'nin temelini oluşturmuştur.
1929- Türk Parasını Koruma Kanunu kabul
edilmiştir.=> Milli para politikası benimsendiğine
kanıttır. Dünya mali krizine karşı tedbirdir.
d) SANAYİ ALANINDA GELİŞMELER
1924- Taş Kömürü Kurumu açılmıştır=> Tük
madenciliğinde katkı sağlanmıştır.
1925- Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur.=>
Liberalizm etkinlikleri çerçevesinde açılmış devlet
bankasıdır.
1926- Emlak ve Eytam Bankası kurulmuştur=>
Gayrimenkul ipoteği karşısında borç para vermiş
bir kamu bankasıdır.
1927- Teşvik-i Sanayi Kanunu kabul edilmiştir.=>
Özel sektörün canlandırılması amaçlanmıştır.
70
1930- Sanayi Kongresi toplanmıştır.=> Sanayi
alanında düzen sağlanması amaçlanmıştır.
1932- Türkiye Sanayi Kredi Bankası
kurulmuştur.=> Sanayi alanına düşük faizli
kredilerle destek vermiştir.
1933- Devletçilik uygulamasına geçilmiştir.=>
Liberalizmin fayda sağlanmaması üzerine
geçilmiştir.
1933- I.Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlanmıştır.=>
Rusya'dan yararlanılmıştır.
1934'te uygulanmıştır.
1933- Sümerbank kurulmuştur.=> İlk kamu
yatırımı bankasıdır.
1935- Etibank açılmıştır.=> MTA'nın bulunduğu
madenleri işletmiştir.
1935- Maden Tetkik Arama Enstitüsü
kurulmuştur.=> Madenlerin araştırılıp kalite
tespitinin yapılması için çalışmıştır.
@Kpss_Uzmani
1936- Çubuk Barajı açılmıştır.=> TC'nin ilk
barajıdır. Ayrıca elektrik İşleri Etüt İdaresi
kurulmuştur.
1938- II.Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlanmıştır.=>
II.Dünya Savaşından dolayı uygulanamamıştır.
ULAŞIM ve BAYINDIRLIK ÇALIŞMALARI
Demir Yolları:
1924'te Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü
kuruldu. Bu kurum ilk kamu işletmesidir. 1928'de
Demiryollarının ulusallaştırılmasına başlandı.
Osmanlı Devleti'nden kalan hatlara ek olarak;
-Ankara-Kayseri-Sivas-Erzurum hattı
-Zonguldak-Ankara hattı
-Sivas-Samsun-ÇArşamba hattı
-Sivas-Malatya-Fevzi Paşa hattı
-Malatya-Diyarbakır hattı
-Balıkesir-Kütahya Kuzeybatı hattı açıldı.
71
Hava Yolları:1925- Tayyare Cemiyeti kuruldu.
1926- Tayyare Makinist Okulu kuruldu.
1926- Kayseri Uçak ve Motor Fabrikası kuruldu.
1932- Vecihi Hürkuş, ilk sivil havacılık okulunu açtı.
1933- Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi açıldı.
1938'de Hava Yolları Genel Müdürlüğü oldu. 1935-
Türk Kuşu kuruldu. (İlk müdürü Abdurrahman
Türkkuşu'dur) 1936- Eribe Hanım ilk hava şehidi
kadın oldu.
Deniz Yolları
1926'da Kabotaj kanunu kabul edildi. Türkiye
Seyriseferain İdaresi düzenlendi. Deniz Bankası
kuruldu. Devlet Deniz Yolları Genel Müdürlüğü
kuruldu.
@Kpss_Uzmani

ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ yaşandı. Türkiye'nin kararlı tutumu sonucu

yabancı okullar Türk Hükümeti'nin isteklerini
POLİTİKASI yapmak zorunda kaldı.
A)1923-32 ARASI
Lozan'da kalan sorunlar çözülmeye çalışıldı. Dış
3) Patrikhane: Tüm ısrarlarına rağmen İstanbul
Politikanın esasları: Tam bağımsızlık Gerçekçilik
dışına çıkarılamadı. Medeni Kanun ile yetkileri
Akılcılık Barışçılık
sınırlandırıldı.
1)Musul Meselesi:
4) Nüfus Mübadelesi: Yunanlıların İstanbul'da
Lozan'da gündeme gelmesine rağmen çözümü
daha fazla Rum bırakma isteği yüzünden bu sorun
sonraya bırakıldı. 1924'te bu sorunu çözmek için
ortaya çıktı. Sorunu derinleştiren olay ise
Haliç Konferansı toplandı. Bu konferansta
Yunanlıların Batı Trakya'da Türklerin mallarına el
Türkiye'yi Ali Fethi Okyar temsil etti. Doğu'da
koymasıdır. Konu Milletler Cemiyeti'ne götürülse
Suriyelilerin İngilizler tarafından silahlandırılması,
de bir sonuç alınamamıştır. Yunan Başbakanı
Süleymaniye kentinin vurulması ve Doğu'da Şeyh
Eleffiros Venizilos 1930'da Türkiye'ye yaptığı
Sait İsyanının çıkması Türkiye'nin Musul üzerindeki
ziyaret sonucu "Ankara (Ahali) Antlaşması"
etkinliğini azalttı.
imzalandı. Buna göre İstanbul'a yerleşme tarihine
bakılmaksızın herkes "İstanbul Rumu" sayılarak
2) Yabancı Okullar: 1924'te çıkarılan Tevhid-i
mübadele dışında tutuldu. Yunanlılarla dostane
Tedrisat Kanunu sonrası özellikle Fransa ile sorun

72
@Kpss_Uzmani

ilişkiler 1954 senesine kadar (Kıbrıs Sorunu) Muhtar Gül Esin (Aydın'ın Karpuzlu Köyü Çine
devam etti. ilçesi)
Köylü Mebus Kadın Satı Kadın (Ankara2nın Kazan
CUMHURİYET DÖNEMİ KÜLTÜR İlçesi)
Mühendis Sabiha Rıfat İnşaat Mühendisi Sabiha
ve MEDENİYET Güreyman
DEVLET YÖNETİMİ Savaş Pilotu Sabiha Gökçen
Mustafa Kemal genelge ve kongrelerde; Tiyatrocu Afife Jale
Demokratik meşrutiyet, Demokratik temsil,
Hukuki kurallara saygılı olmaya dikkat etmiştir.
Mustafa Kemal'e göre vatandaşlığın tanımı;
Kalkınma yolunda birlikte ilerleyen, Hür bakış
açısına sahip olan, Çağa uygun davranışlar
gösterendir.
Not: İlk defa vatandaşlığın tanımı 1924'te
Anayasa'sında yapılmıştır.
Meslekler Kadınlar
Belediye Başkanı Sadiye Hanım (Artvin'in Yusufeli
ilçesinin Ersis Kasabası)
Dünya Güzeli Keriman Halis Ece

73
@Kpss_Uzmani
Bir erkek okuluna atanan ilk kadın Tezer Taşkıran
(Ağaoğlu)
Operatör Doktor Rahime Batu
Rallici Azize Hanım
Milli Sporcu Leyla Asım Turgut (Milli Yüzücü)
Avukat Beyhan Hanım
Kadın Doğum Uzmanı Pakize İzzet Tarzi Başbakan
Tansu Çiller
HUKUK
1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye)--Kişi hak ve
ödevlerine yer verilmez. Bu anayasayla egemenlik
ilk defa millete verilmiştir. Savaş zamanında
yapıldığı için kısa ve özdür. Ayrıca tek yumuşak
anayasadır.
Not:1921 Anayasası'nda yapılan ilk değişiklik
"Devletin rejimi Cumhuriyettir." maddesinin
eklenmesidir.
74
SOSYAL HAYAT
İlk nüfus sayımı 1927'de yapıldı. Atatürk nüfusu
arttırmak için; -Doğumu engelleyici ilaç ve araçları
yasakladı. Çok çocuklu aileler vergiden muaf
tutuldu. 6 çocuk ve üzerine bedelsiz tarla verildi.
Yurt dışında yaşayan Türklerin geri gelmesi için
vize muafiyeti sağlandı. Not: 1985'te ilk defa
şehirli nüfusu köy nüfusunu geçmiştir. Not:
Atatürk bir çok defa yurt içi gezisi yaptı. Ancak
Cumhurbaşkanlığı döneminde (1923-1938)
Hatay'a hiç gidemedi.
MİMARİ
Mimar Kemaleddin: Gazi Eğitim Enstitüsü Vedat
Tek: II.TBMM Binası ve Ankara Palas Prof. Dr. Emin
Halid Onat ve Doç. Dr. Orhan Ada: 1953
(Anıtkabir) Ali Talat Bey: Beşiktaş ve Kuzguncuk
İskeleleri
@Kpss_Uzmani
RESİM
İbrahim Çallı (Zeybekler Tablosu/Hatay'ın
Anavatan'a Özlemi) Ruhi Arel HEYKEL Osmanlı
Devleti'nde ilk heykelini yaptıran padişah Sultan
Abdülaziz'dir. İlk Atatürk Heykeli ise İstanbul
Sarayburnu'nda açılmıştır. Heinrich Krippel Ulus
Zafer Anıtı ve Samsun Atatürk Anıtı'nı yapmıştır.
Pietro Konanica ise Taksim Cumhuriyet Anıtı'nı
yapmıştır.
75
ORDU
Ordu gençleştirilmeye çalışıldı. Hazar Projesi ve
Konuş Projeleri yaşlı askerler emekliye sevk edildi.
EĞİTİM
Türkiye eğitimde Fransa'yı kendine örnek almıştır.
1924-Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi.
1925-Ankara Hukuk Mektebi açıldı.
1925 Medreseler kapatıldı.
1926-Maarif Teşkilatı Hakkındaki Kanun çıkarıldı.
1928-Latin Harfleri kabul edildi.
1928 Millet Mektebileri açıldı.
1931-Türk Tarih Kurumu açıldı. İlk başkanı Semih
Rıfat Yalnızgil'dir.
1932-Halkevleri açıldı.
1933-Prof.Dr.Albert Malche'nin yazdığı rapor
doğrultusunda Darülfünun kapatılarak yerine
İstanbul Üniversitesi açıldı.
@Kpss_Uzmani
1936-Öğretmen ihtiyacını karşılamak amacıyla
Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan döneminde
Eğitmen Kurları açıldı.
Not: Gazi Üniversitesi resim öğretmeni yetiştirmek
amaçlı kurulmuştur.
EDEBİYAT
Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Kadro Dergisi (Türk
İnkılabının ideolojisinin sistemleştirilmeye
çalışıldığı yayındır.) Kadir Arıburnu: Atatürk'ten
Anılar Halide Edip Adıvar: Ateşten Gömlek Milli
Mücadele üzerine yazılan ilk romandır. Halide Edip
Adıvar: Türk'ün Ateşle İmtihanı.( Halide Edip
Adıvar'ın orduda geçirdiği yılları anlattığı eserdir.)
Falih Rıfkı Atay: Zeytinyağı ve Çankaya (1961'de
yayınladı. Cumhuriyet dönemini anlatıldı.) Kazım
Karabekir: İstiklal Harbimiz. Kazım Karabekir:
Şarkılı İbret (Şehir çocuklarına oynattığı müzikal
tiyatro) Samim Karagöz: Karakalpaklılar Fahrettin
Paşa: Medine Müdafaası Kemal Tahir: Yorgun
76
Savaşçı Ali Fuat Cebesoy: Sınıf Arkadaşım Atatürk
Tarık Buğra: Küçük Ağa ve Osmancık
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRKİYE
1)Soğuk Savaş Döneminde Türk Dış Politikası
Türkiye’nin NATO’ya Girişi (1952)
Türkiye’nin BM’nin oluşturduğu Kore Savaşı'na
asker göndermesi, savaşta Türk askerlerinin üstün
cesareti, Türkiye’nin stratejik konumu, NATO’nun
SSCB’ye yakın olan Türkiye’de üs kurma düşüncesi
sonucunda 15 Eylül 1951’de NATO Türkiye ve
Yunanistan’ın NATO’ya girmesine karar verdi.
TBMM'de 18 Şubat 1952 tarihinde NATO’ya
girişini onayladı.
Balkan Paktı’nın Kurulması (1953)
Türkiye, Yugoslavya ve Yunanistan'ın 2 Şubat
1953’te "Dostluk ve İşbirliği Antlaşması"nı
imzalamasıyla Balkan Paktı kuruldu. Paktın amacı
ise; üye ülkeler arasında ekonomik ve kültürel
işbirliğini geliştirmek, sorunları barışçıl yollarla
@Kpss_Uzmani

çözmek, ortak savunma konusunda işbirliği

yapmaktı.
Bağdat Paktı’nın Kurulması (1955)
24 Şubat 1955' te Türkiye - Irak arasında
imzalanarak bu pakt kuruldu. Paktın amacı; Orta
Doğu’da yaşanan istikrarsız ortamda savunma ve
güvenliği sağlamaktı. Daha sonra bu Pakta
İngiltere, İran ve Pakistan’da katıldı.1958’de
Irak'ta krallık rejiminin yıkılması sonucu, Irak
Pakt’tan ayrıldı. Irak’ın ayrılmasıyla Paktın merkezi
Ankara’ya taşındı. 1959'da ise adı 'Merkezi
Antlaşma Örgütü’ (CENTO) olarak değiştirildi.20 yıl 'ENİAC' adlı ilk bilgisayar üretildi.
devam eden bu örgütten İran ve Pakistan’ın İlk uydu 'SPUTNİK-1’ SSCB tarafından uzaya
ayrılması sonucu Pakt fiilen sona erdi. gönderildi.
Uçak ve telefon kullanımı yaygınlaştı.
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE DÜNYA Birçok ressam, şair ve bilim adamı Paris’ten New
Sanayi ülkeleri büyük bir ekonomik büyüme York’a göç etti.
yaşadı, işsizlik azaldı, nüfus artışı hızlandı. New York "Batı'nın başkenti" unvanını Paris’ten
Televizyon günlük hayatın bir parçası oldu. aldı.
Rock and Rol sanatçısı Elvis Presley ünlendi.

77
@Kpss_Uzmani

Akdeniz Oyunları ilk defa Mısır’ın İskenderiye 1)Yumuşama Dönemi Politikaları

kentinde yapılmaya başlandı. Japonya’da yapılan Dünya Şampiyonasında ABD’li
UEFA Kupası ilk defa düzenlendi. (1955-1956) İlk masa tenisçileri (ping-pong) Çin’in davet etmesi ve
kupayı Real Madrid kazandı. ardından da ABD’nin Çin’e uyguladığı ticari
ambargoyu kaldırması iki devlet arasındaki
YUMUŞAMA DÖNEMİ ilişkileri geliştirdi. Bunun üzerine Çin daha önce
ayrıldığı BM’ye tekrar üye oldu.
A)ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE DEĞİŞİM SÜRECİ
Doğu ve Batı bloklarının gerginliğini azaltmak
2) Nükleer Silahların Sınırlandırılması
amacıyla karşılıklı görüşmelerin başladığı döneme
Görüşmeleri
"Yumuşama (Detant)" denir. Yumuşama
1969 yılında ABD ile SSCB Helsinki’de bir araya
Dönemi’ne geçilmesinin en önemli nedeni SSCB ve
gelerek "Stratejik Silahları Azaltma Görüşmeleri"
ABD’nin nükleer silahlanma yarışında eşit hale
(SALT - l)’ni başlattılar. Sadece savunma
gelmesi ve dünyanın olası bir nükleer saldırıya
füzelerinin sınırlandırılması için yapılan
hedef hale gelmesidir. Bu sebeple ABD Başkanı
görüşmeler sonucu 1972’de Moskova'da "SALT-I
John Kennedy ile SSCB Başkanı Nikita Kruşçev
Antlaşması” imzalandı. 1979’da Viyana’da imzalan
1961 senesinde bir araya gelerek "Yumuşama
"SALT-II Antlaşması" SSCB’nin Afganistan’ı işgali
Dönemi”ni başlattılar.
nedeniyle uygulanamadı.

78
@Kpss_Uzmani

3) Helsinki Konferansı
Her iki blok arasında başlayan yumuşama
dönemini fırsat bilen diğer Avrupa ülkeleri iki blok
arasındaki sorunların çözümü için Helsinki'de bir
araya geldiler. Yapılan görüşmeler sonucu
"Helsinki Nihai Senedi” imzalandı.
Buna göre;
► Konferansa katılan devletler birbirlerinin toprak
bütünlüğüne ve egemenliğine saygı duyacak.
► Devletler sorunları tehdit ve kuvvet kullanarak
değil, barışçıl yollardan çözmek için uğraşacak.
► Katılan devletler birbirlerinin iç ya da dış
politikalarına müdahalede bulunmayacak.
I)TÜRKİYE’DE BUNALIMLI YILLAR (1960 - 19
► Her devlet ırk, cinsiyet, dil ve din ayrımı
83)
yapmadan temel özgür- lüklere ve insan haklarına
saygı gösterecek. 1) Siyaset
1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti’ye karşı
bir takım subaylar 27 Mayıs 1960 yılında
hükümete karşı askeri müdahalede bulundu. Bu
müdahale sonucu Meclis kapandı, siyasi partilerin

79
@Kpss_Uzmani

faaliyetleri askıya alındı. Birçok milletvekili, bakan,

başbakan ve cumhurbaşkanı yargılandı. Bu
yargılama sonucunda Başbakan Adnan Menderes,
Dışişleri Bakanı Fatih Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı
Haşan Polatkan idam edildi. Bu darbeyi yapan Milli
Birlik Komitesi ülkede tekrar anayasa yapmak için
ülkenin farklı kesimlerinden ve Sivil Toplum
Kuruluşlarının da yardımıyla yeni bir anayasa
hazırlandı. Kurucu Meclis tarafından hazırlanan bu
anayasa 1961'de yapılan halk oylaması sonucu
kabul edildi. 2) Ekonomi
Anayasa’nın yürürlüğe girmesiyle siyasi parti 1960'tan itibaren planlı ve kalkınmayı hedef alan
faaliyetleri de tekrar başladı. 15 Ekim 1961 ’de bir ekonomi modeli benimsendi. Bu planların
darbe sonucu yapılan ilk seçimlere hazırlanması ve hükümete danışmanlık yapılaması
CHP(Cumhuriyet Halk Partisi), AP (Adalet Partisi), amacıyla da Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)
CKMP (Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi) ve YTP kuruldu.1970’lerden itibaren ise enflasyonun
(Yeni Türkiye Partisi) katıldı. Seçimleri çok az bir oy yükselmesi ve alınan dış borçlarının
farkı ile Adalet Partisi önünde CHP kazandı. Ancak ödenememesi, siyasi iktidarsızlıklar, 1973 petrol
CHP daha önceki yıllar gibi tek başına iktidar krizi, 1974 Amerikan ambargosu ve yurtdışında
olamadı. yaşayan işçi vatandaşlarımızdan gelen döviz

80
@Kpss_Uzmani

miktarının azalması ekonomik gerilemeye neden

oldu. Birçok tüketim malı karaborsaya düştü. Türk
lirası değerini kaybetti. Bunun üzerine serbest
piyasa ekonomisine geçişi sağlamak amacıyla 24
Ocak kararları ilan edildi.

TÜRK CUMHURİYETLERİ BAĞIMSIZ OLUYOR

Azerbaycan
Azerbaycan 1918’de Mehmet emin Resulzade
önderliğinde bağımsızlığını ilan etmelerine rağmen
kısa bir süre sonra SSCB yönetimine girmiştir.
Ebulfeyz Elçibey'in önderliğinde "Halk Cephesi"
adıyla bir teşkilat kuruldu. SSCB’nin dağılmasından
sonra 1991’de yeniden bağımsızlığını ilan eden
Azerbaycan’ı ilk tanıyan ülke Türkiye oldu. 1993’te
cumhurbaşkanı olan Haydar Aliyev’in "Biz bir
millet, iki devletiz" sözleri Türk-Azeri ilişkilerine
egemen olmuştur. Mehmet Emin Resulzade,
Bahtiyar Vahapzade gibi birçok ünlü şair ve yazar
yetişmiştir.
Dağlık Karabağ Sorunu
1985’ten sonra SSCB’deki iç gelişmelerinden
faydalanan Ermenistan Karabağ'ı kendisine
bağlamak istemiştir. Azerilerden silahlar
toplanırken Ermenistan Meclisi bu kararnameyi
kendi topraklarında uygulamamıştır. Azerilerin
tamamen silahsız kalması üzerine Karabağ,
Ermenistan tarafından işgal edildi. Hocalı başta

81
@Kpss_Uzmani

olmak üzere birçok kentte çok sayıda sivil Not: Kırgızistan’da 2005 senesinde başlayan "Lale
öldürülmüş veya göçe zorlanmıştır. Devrimi" sonucunda Aksar Akayev görevini
Kazakistan bırakmak zorunda kalmıştır. 2011 yılından itibaren
Gorbaçov tarafından Kazakistan’ın başına getirilen ise Kırgızistan’daki cumhurbaşkanlığı görevini
Nursultan Nazarbayev, SSCB’nin dağılmasından "Almazbek Atambayev" yürütmektedir.
sonra 1991’de bağımsızlığını ilan etti. Kazakistan’ı
tanıyan ilk devlet Türkiye oldu. Kazakistan,
1991’de Semey Nükleer Deneme Alanı’nı
kapatarak dünya tarihinde ilk defa gönüllü olarak
kendi nükleer silah deposundan vazgeçen ülke
olmuştur. Kırgızistan 1990 sonbaharında yapılan
Özbekistan Bayrağı
seçimlerde Askar Akayev cumhurbaşkanı seçildi.
Şubat 1991’de başkent Frunze’nin adı Bişek
Özbekistan
(devrim öncesi adı ) olarak değiştirildi. SSCB’nin
SSCB’nin dağılması üzerine 31 Ağustos 1991’de
dağılması üzerine 31 Ağustos 1991’de
Özbekistan bağımsızlığını ilan etti ve Kerimov,
bağımsızlığını ilan etti. Türkiye Kırgızistan’ı
cumhurbaşkanı seçildi. 2013 yılı itibariyle de
bağımsızlığını tanıyan ilk ülkedir. Kırgızistan'ın
Cumhurbaşkanlığı görevini İslam Kerimov
yetiştirdiği ve bütün dünyada tanınan önemli bir
sürdürmektedir.
yazar olan Cengiz Aytmatov'un romanları
ülkemizde de büyük ilgi görmektedir.

82
@Kpss_Uzmani

Türkmenistan
1985’te ise Türkmenistan Komünist Partisi
Başkanlığına Saparmurad Niyazov getirildi.
Türkmenler arasındaki kabileciliği ortadan kaldırıp
birliği sağlayan Niyazov, Türkmen dilinin resmi dil
olmasını sağladı. Türkmenistan 1991’de
bağımsızlığını ilan etti. Türkmenistan’ın
bağımsızlığını tanıyan ilk ülke ise Türkiye oldu.
NOT: Saparmurad Niyazovun 2006 yılında vefat
etmesinden sonra yapılan Cumhurbaşkanlığı
seçimlerini Gurbangulı Berdimuhammedov
kazanmıştır ve 2015 yılı itibariyle de bu görevini
sürdürmektedir.
TÜRKİYE VE AVRUPA BİRLİĞİ
Türkiye’nin AB Serüveni
Ankara Antlaşması ve Katma Protokol
Türkiye, Temmuz 1959’da Topluluğa tam üyelik
için başvurmuştur. AET tarafından verilen cevapta,
Türkiye’nin kalkınma düzeyinin tam üyeliğin
gereklerini yerine getirmeye yeterli olmadığı

83
@Kpss_Uzmani

bildirilmiş ve tam üyelik şartları gerçekleşinceye
kadar geçerli olacak bir ortaklık antlaşması
imzalanması önerilmişti. Bu gelişmeler sonucunda
12 Eylül 1963’te “Ankara Antlaşması”
imzalanmıştır. Ancak Ankara Antlaşması, geçiş
dönemi hükümleri ve tarafların üstleneceği
yükümlülükleri belirten Katma Protokol (1973)
öngörüldüğü uygulanamamıştır. AB ile başlangıçta
sadece ekonomik olan sorunlar, Yunanistan’ın
1980’de topluluğa tam üye olması ile siyasi boyut
da kazanmıştır. Çünkü AB’ye üyeliğin kabulü için
oybirliği şartı aranmaktadır. Türkiye ile arasındaki
sorunların kendi politikasına uygun şekilde
çözümü için Yunanistan’ın veto hakkını bir koz
olarak kullanması sonucu Topluluk ile Türkiye
arasındaki ilişkiler dondurularak mali iş birliğine
son verilmiştir.

84
@Kpss_Uzmani

85
@Kpss_Uzmani

86
@Kpss_Uzmani

87
@Kpss_Uzmani

88
@Kpss_Uzmani

89
@Kpss_Uzmani

90