1 Προετοιμασία για την τέλεση του Μυστηρίου- Έναρξη -Μεγάλη

Συναπτή, Αντίφωνα
Με το πέρας της διδακτικής Βασικά ερωτήματα:
ενότητας θα μπορείς να: 1. Ποιο το νόημα της Προσκομιδής;
2. Ποιος ο ρόλος της Ακολουθίας του Όρθρου;
 επισημαίνεις τα βασικά 3. Ποια ιερά σκεύη χρησιμοποιούνται στη Θεία Ευχαριστία;
σημεία του 4. Πώς αρχίζει η Θεία Λειτουργία;
περιεχομένου της
ακολουθίας του Α΄ Ακολουθία της Προσκομιδής
Όρθρου. Νωρίς το πρωί, πριν αρχίσει ο όρθρος, ο Ιερέας τελεί την ακολουθία της
 περιγράφεις τα
Προσκομιδής κατά την οποία «προσκομίζονται» (ετοιμάζονται) τα τίμια δώρα,
κυριότερα στάδια της που πρόσφεραν οι πιστοί. Τα τίμια δώρα θα
ακολουθίας της καθαγιαστούν αργότερα στη Θεία Λειτουργία
Προσκομιδής. για να γίνουν σώμα και αίμα Χριστού. Η
 αναγνωρίζεις τους
ακολουθία τελείται στην αγία Πρόθεση ή
συμβολισμούς: Προσκομιδή, που είναι στην ουσία μια κόγχη,
Α. των ιερών σκευών και στα αριστερά του Ιερού Βήματος και μοιάζει με
Β. των μερών του το σπήλαιο της γεννήσεως του Χριστού, όπου
πρόσφορου όπως αυτά με την άκρα συγκατάβαση και ταπείνωσή του
τοποθετούνται στο Άγιο επιτελείται η σωτηρία των ανθρώπων. Γι’ αυτό
Δισκάριο και η εικόνα ή τοιχογραφία της αγίας
 επεξηγείς τα βασικά Πρόθεσης, φέρει τη μορφή του Ιησού στην
στάδια της Θείας άκρα ταπείνωση του θείου Πάθους.
Λειτουργίας που
περιλαμβάνουν την Ο Ιερέας χρησιμοποιώντας τη λόγχη, αφαιρεί από το πρόσφορο, που
Έναρξη, τη Μεγάλη συμβολίζει την Παναγία, τον Αμνό, την κεντρική
Συναπτή ή Ειρηνικά και μερίδα, και την τοποθετεί στο κέντρο του αγίου
τα Αντίφωνα.
Δισκαρίου. Αυτή η πράξη, γίνεται σε ανάμνηση
 εντοπίζεις τον διαλογικό του λογχισμού της πλευράς του Χριστού όταν
χαρακτήρα της Θείας ήταν πάνω στο Σταυρό. Όπως εκείνη τη στιγμή
Λειτουργίας και τον έτρεξε αίμα και νερό, έτσι και τώρα ο Ιερέας
αντιδιαστέλλεις με τον
τοποθετεί το κρασί με λίγο νερό στο άγιο
μονόλογο της
σύγχρονης κοινωνίας. Ποτήριο. Έπειτα βγάζει τις μερίδες της Κυρίας
Θεοτόκου, των Αγγέλων, των Αγίων και των Χριστιανών, «ζώντων και
 αντιδιαστέλλεις την
τεθνεώτων», τις οποίες τοποθετεί μέσα στο
πνευματική ειρήνη της
ιερό Δισκάριο. Στο τέλος ο Ιερέας μνημονεύει
Εκκλησίας με την
κοσμική ειρήνη. από τα «δίπτυχα» τους ζώντες και τεθνεώτες
τρίβοντας ταυτόχρονα μια μερίδα από το
πρόσφορο. Τα ψίχουλα που πέφτουν στο Άγιο
Δισκάριο από το πρόσφορο είναι οι ψυχές
των μνημονευομένων.

«Βλέπετε; Ολόκληρη η Εκκλησία… μέσα στο δισκάριο! Ο Κύριος Ιησούς, η Παναγία Μητέρα Του, ο Τίμιος
Πρόδρομος, οι Προφήτες, οι Απόστολοι, οι Μάρτυρες, οι Όσιοι, οι Δίκαιοι, «πάντων των αγίων ο χορός»,
ενωμένοι μ’ εμάς, τους ευτελείς και ταπεινούς. Κοινωνία ζωντανών και κεκοιμημένων. Κοινωνία Αγίων και
αμαρτωλών. Κοινωνία Θεού και ανθρώπων. Αυτή είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού!» (Άγιος Ιωάννης
της Κροστάνδης)

1
Β΄ ΄Ορθρος
Όροι κλειδιά
Πριν αρχίσει η Θεία Λειτουργία, τελείται η ακολουθία του Όρθρου, ως
προετοιμασία για καλύτερη συμμετοχή στη Θεία Λειτουργία. Ο Όρθρος Ακολουθία: όλες οι
είναι δοξολογία στο Χριστό, που είναι το Φως του κόσμου και ο Ήλιος της αυτοτελείς λατρευτικές
εκδηλώσεις που ακολουθούν
Δικαιοσύνης. Ο πιστός, δοξολογεί και ευχαριστεί τον Θεό που τον αξίωσε,
μια ορισμένη τυπική διάταξη.
μετά τη νύκτα, να δει το φως του ήλιου. Διαβάζεται ένα από τα έντεκα
αναστάσιμα Εωθινά Ευαγγέλια, και η ακολουθία εμπλουτίζεται με ύμνους, Εωθινά Ευαγγέλια: Τα
Εωθινά Ευαγγέλια είναι
που τιμούν πρόσωπα και γεγονότα τα οποία εορτάζουν την κάθε ημέρα. Ο
ένδεκα αποσπάσματα από
συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον Όρθρο και τη Θεία Λειτουργία είναι η τους τέσσερεις
Δοξολογία: «Δόξα σοι τῷ δείξαντι τὸ φῶς…» Ευαγγελιστές και
Γ΄ Θεία Λειτουργία - Η Λειτουργία των Κατηχουμένων παρουσιάζουν
περιστατικά από την
 Έναρξη: Δοξολογία της Αγίας Τριάδος Ανάσταση του Χριστού.
«Εὐλογημένη ἡ βασιλεία τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.» Αμήν: Η λέξη Αμήν είναι
Η Θεία Λειτουργία αρχίζει με δοξολογία προς τον Τριαδικό Θεό. Ως το εβραϊκή. Εκφρἀζει
μυστήριο της παρουσίας του Χριστού στον κόσμο, αποτελεί και τη επιβεβαίωση για κάτι ή
ευχή. Ο λαός με το Αμήν
φανέρωση της Βασιλείας της αγίας Τριάδας και ταυτόχρονα, την είσοδο
επιβεβαιώνει όλα όσα
των πιστών σε αυτήν. Η Βασιλεία του Θεού αγκαλιάζει όλο τον κόσμο,
είπε ο Ιερέας .
υλικό και πνευματικό, καθώς και το σύνολο όλων των πιστών χριστιανών,
που βρίσκονται στη γη και στον ουρανό, δηλαδή ολόκληρη την Εκκλησία. Αντίφωνα: τεχνικός όρος,
 Μικρά Συναπτή ή Ειρηνικά «Έτι και έτι εν ειρήνη...» που δηλώνει τον τρόπο
ψαλμωδίας, που γίνεται
Είναι αιτήματα που απαγγέλλονται «συναπτά», δηλαδή το ένα στη
εναλλάξ.
συνέχεια του άλλου, κάνοντας αρχή με τρία αιτήματα που αφορούν την
ειρήνη από τα οποία πήραν και το όνομα «Ειρηνικά»: «Ἐν εἰρήνῃ τοῦ
Κυρίου δεηθῶμεν,.. Ὑπὲρ τῆς ἄνωθεν εἰρήνης…, Ὑπὲρ τῆς εἰρήνης τοῦ
σύμπαντος κόσμου…» Τα υπόλοιπα αιτήματα αφορούν δεήσεις για τους
παρόντες στο ναό, τους απανταχού Χριστιανούς, τον κλήρο, την πόλη και
τη χώρα, τις καιρικές συνθήκες και την καρποφορία, τους ταξιδιώτες και
ασθενείς, τους αιχμαλώτους και εμπερίστατους αδελφούς μας.
 Οι τρεις στάσεις των αντιφώνων
Μετά τα Ειρηνικά ψάλλονται τα Αντίφωνα, δηλαδή στίχοι από τους
Ψαλμούς, που συνοδεύονται από ένα εφύμνιο. Στο πρώτο αντίφωνο το
εφύμνιο είναι: «Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, Σῶτερ, σῶσον ἡμᾶς», στο
δεύτερο: “Σῶσον ἡμᾶς, Υἱέ Θεοῦ, ὁ ἀναστάς ἐκ νεκρῶν, ψάλλοντάς Σοι·
Ἀλληλούια”. Εφύμνιο του τρίτου αντιφώνου είναι το αναστάσιμο
απολυτίκιο της Κυριακής ή το απολυτίκιο της εορτής.
 Ο Μονογενής Υιός
Σύμφωνα με την παράδοση της εκκλησίας, ο ύμνος αυτός είναι η
απάντηση του Ιουστινιανού στις κατηγορίες εναντίον του για απόκλιση
προς τον μονοφυσιτισμό. Είναι ένα σύντομο «Σύμβολο της Πίστεως» όπου
συνοψίζονται τα δόγματα των τριών Συνόδων: της Νίκαιας, της
Κωνσταντινούπολης και της Χαλκηδόνας. Ομολογούμε ότι ο Χριστός είναι
ο μονογενής Υιός του Θεού, ότι είναι αθάνατος, ότι έγινε άνθρωπος, χωρίς
να υποστεί καμία τροπή στην θεότητά του για να μας σώσει και ότι η
Παναγία, είναι και Θεοτόκος και αειπάρθενος, ότι με το σταυρικό Του
θάνατο ο Κύριος κατάργησε τον θάνατο και ότι είναι Ένα από τα πρόσωπα
της Αγίας Τριάδος, ομοούσιος με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα.

2
 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ

Να γράψετε τις προτάσεις - κλειδιά που οδήγησαν στην επίλυση του πιο κάτω σταυρόλεξου
σύμφωνα με το παράδειγμα που σας δίδεται για το 1.

Οριζόντια:

1. Ονομάζεται έτσι το σύνολο σύντομων ευχών που εκφωνούνται, η μία μετά την άλλη, από
τον διάκονο/ιερέα και καταλήγουν στη φράση «τοῡ Κυρίου δεηθῶμεν»
2.
3.
4.
5.

Κάθετα:

6.
7.
8.
9.
10.

1Σ Υ Ν Α 7Π Τ Η
Ρ
2Ο Ρ Θ Ρ Ο Σ 9Α

6Τ Σ Μ 10
Δ
3Δ Ω Ρ Α 4Κ Α Τ Η Χ Ο Υ Μ Ε Ν Ο Ι
Ι Ο Ο Σ
Σ Μ Σ Κ
5Α Ν Τ Ι Φ Ω Ν 8Α Α
Γ Δ Μ Ρ
Ι Η Η Ι
Ο Ν Ο
Σ

3
 2 Μικρή Είσοδος, Τρισάγιος ΄Υμνος, Αναγνώσματα, Εκτενής Ικεσία
Δεήσεις υπέρ των κατηχουμένων

Με το πέρας της διδακτικής Βασικά ερωτήματα:

ενότητας θα μπορείς να: 1. Ποιο είναι το τελετουργικό της Μικρής Εισόδου και τι συμβολίζει;
2. Πώς προέκυψε ο τρισάγιος ύμνος και τι είναι τα αναγνώσματα;
 Ερμηνεύεις τα 3. Τι είναι και γιατί ονομάζεται έτσι η «Εκτενής Ικεσία»;
τελούμενα κατά τη 4. Ποιους περιλαμβάνει και ποια η ιστορική προέλευση του όρου «κατηχούμενοι»;
Μικρή Είσοδο και να τα
συνδέεις με τη δημόσια  ΜΙΚΡΗ ΕΙΣΟΔΟΣ
δράση του Χριστού. Όλη η Θεία Λειτουργία είναι μια μικρογραφία της
 δικαιολογείς τον επίγειας ζωής του Χριστού. Ενώ στην αγία Πρόθεση
χαρακτηρισμό της Θείας ο Χριστός γεννιέται με άκρα ταπείνωση, στην Μικρή
Λειτουργίας ως Είσοδο, αρχίζει τη δημόσια δράση του. Ο Ιερέας
«Σύνοδος ουρανού και
γης». παίρνει από την Αγία Τράπεζα το Ευαγγέλιο, τον
 συνδέεις τα Αποστολικά Λόγο του Θεού που συμβολίζει τον ίδιο τον Χριστό και κρατώντας το στο ύψος
και Ευαγγελικά του προσώπου του, για να δείξει ότι περνάει ανάμεσά μας ο ίδιος ο Χριστός,
Αναγνώσματα με την εξέρχεται του ιερού βήματος και διασχίζει το ναό με τη συνοδεία λαμπάδων.
πηγή τους: Επιστολές Η λαμπάδα που προπορεύεται του Ευαγγελίου συμβολίζει τον Άγιο Ιωάννη τον
και Πράξεις των
Αποστόλων και Πρόδρομο που έδρασε πριν από τον Χριστό, για να ετοιμάσει το δρόμο Του
Ευαγγέλια. και κήρυττε το «Μετανοεῖτε, ἤγγικε γάρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Μθ.4,17).
 τεκμηριώνεις ότι η Ο Ιερέας πριν επιστρέψει στο ιερό βήμα από την ωραία πύλη και να
Εκκλησία προσεύχεται τοποθετήσει το Ευαγγέλιο πάλι στην Αγία Τράπεζα, το υψώνει με την
για όλο τον κόσμο, για εκφώνηση: «Σοφία Ορθοί» διακηρύσσοντας έτσι ότι η Σοφία του Θεού
όλες τις πτυχές και
ανάγκες της ανθρώπινης
φανερώθηκε στον κόσμο με το κήρυγμα του Ευαγγελίου. Με το «Ορθοί» καλεί
ζωής όλους να σταθούν ευλαβικά όρθιοι. Ψάλλεται το «Δεῦτε προσκυνήσωμεν καὶ
προσπέσωμεν Χριστῷ. Σῶσον ἡμᾶς, Υἱὲ Θεοῦ, ὁ ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν,
ψάλλοντάς σοι ἀλληλούϊα.» (Ελάτε, ας προσκυνήσουμε κι ας λατρεύσουμε τον
Χριστό. Σώσε μας, Υιέ του Θεού, εσύ που αναστήθηκες από τους νεκρούς, εμάς
που σου ψέλνουμε: Αλληλούια»).

 ΤΡΙΣΑΓΙΟΣ ΥΜΝΟΣ - ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ

Στη συνέχεια ψέλνονται τα απολυτίκια της εορτής ή
του αγίου που τιμά η Εκκλησία την ημέρα εκείνη.
Ακολουθεί ο Τρισάγιος Ύμνος, «Ἅγιος ὁ Θεός, ἅγιος
Ἰσχυρός, ἅγιος Ἀθάνατος· ἐλέησον ἡμᾶς» και ο
αναγνώστης απαγγέλλει εμμελώς τον Απόστολο.
Ακολουθεί το καθορισμένο για τη συγκεκριμένη
ημέρα1 Ευαγγελικό ανάγνωσμα που απαγγέλλει
εμμελώς ο Ιερέας.

Τον τρισάγιο ύμνο εισήγαγε στη λατρεία κατά τη

διάρκεια καταστροφικών σεισμών στην
Κωνσταντινούπολη ο άγιος Πρόκλος, μαθητής του
αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου και πατριάρχης
Κωνσταντινουπόλεως (434 ως το 446μ. Χ. ).

1
Η επιλογή των ευαγγελικών περικοπών και των αποστολικών αναγνωσμάτων ανά Κυριακή έγινε από
τους πρώτους αιώνες και ισχύει σε ολόκληρη την Ορθόδοξη Εκκλησία.
4
 ΕΚΤΕΝΗΣ ΙΚΕΣΙΑ Όροι κλειδιά
Μετά και το κήρυγμα του Θείου Λόγου, ακολουθεί η Εκτενής Ικεσία.
Πρόκειται για μια σειρά από δεήσεις όπου ζητούμε το έλεος του Θεού για Απόστολος: απόσπασμα
όλα όσα μας απασχολούν όπως η υγεία, η ζωή, η ειρήνη, η σωτηρία. Η από τις επιστολές που
έγραψαν οι Απόστολοι ή
προσευχή των πιστών είναι «εκτενής», επειδή απευθύνονται στο Θεό: «…ἐξ
από τις «Πράξεις των
ὅλης τῆς ψυχῆς καὶ ἐξ ὅλης τῆς διανοίας…»
Αποστόλων».

 ΚΑΤΗΧΟΥΜΕΝΟΙ Ευαγγέλιο: βιβλίο, με

επενδυμένο συνήθως με
Με την ολοκλήρωση των δεήσεων υπέρ των κατηχουμένων που
μέταλλο ή άλλο υλικό
ακολουθούν, οι κατηχούμενοι, που βρίσκονταν στον νάρθηκα (=πρόναο), εξώφυλλο, που περιέχει
αποχωρούσαν, έκλειναν οι πόρτες και η θεία Λειτουργία συνεχιζόταν με τη περικοπές από τους
θυσία του Χριστού, στην παρουσία μόνο των βαπτισμένων χριστιανών. τέσσερις Ευαγγελιστές.
Βρίσκεται πάντοτε πάνω
Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια οι άνθρωποι, μεγάλοι συνήθως σε ηλικία, στην Αγία Τράπεζα γιατί
με την ύπαρξή του
εξέφραζαν την επιθυμία να γίνουν χριστιανοί. Η Εκκλησία τους δίδασκε το
φανερώνει την παρουσία
χριστιανισμό για μεγάλο χρονικό του Χριστού. Στην
διάστημα. Κατά την περίοδο των μπροστινή όψη του,
διωγμών, έπρεπε, για δική τους εικονίζεται η Ανάσταση
προστασία αλλά και επειδή δεν του Χριστού με τους
τέσσερις Ευαγγελιστές,
μπορούσαν ακόμη να ερμηνεύσουν την
ενώ στη πίσω όψη
αναίμακτη θυσία, να αποχωρήσουν από
εικονίζεται η Σταύρωση.
το ναό μετά την εκτενή ικεσία.
Βαπτίζονταν ομαδικά μόνο δυο φορές το
χρόνο: τα Θεοφάνια και το Πάσχα.
Σήμερα, οι τάξεις των κατηχουμένων αναβίωσαν, καθώς άνθρωποι
διαφόρων ηλικιών είτε στις χώρες της ιεραποστολής είτε σε οποιαδήποτε
χώρα βρίσκονται λόγω μόνιμης διαμονής ή λόγω μετανάστευσης, ζητούν
να κατηχηθούν και να βαπτιστούν.

‘’Δεῦτε προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν Χριστῷ’’: «Απλά, αθόρυβα, η λατρεία της καρδίας εκφράζεται με την
κίνηση του σώματος – υπόκλιση στο μεγαλείο της του Χριστού παρουσίας. Ο λαός του Θεού ο άγιος καλείται προς
προσκύνηση του μόνου αληθινού Θεού. Δεν πρόκειται για κίνηση δουλείας, αλλά έκφραση πληρότητας καρδίας,
ευγνώμονης, ευεργετημένων παιδιών. Η όντως χαρά, η αληθινή ελευθερία, η ουσιαστική ελπίδα, γεμίζουν τον
καρδιακό χώρο ως βεβαιότητα της εγγύτητας Του και της αγαπητικής διακονίας Του.» Από το βιβλίο ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ
ΠΟΡΕΙΑ, έκδοση Ιερού Ησυχαστηρίου Αγίας Τριάδος – Μετόχι Ι. Μονής Μαχαιρά.

5
 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Α. Να βρείτε τέσσερις (4) αναφορές στην Αγία Τριάδα στην λειτουργία των κατηχουμένων
(από την Έναρξη μέχρι και την Εκτενή Ικεσία):

1η

2η

3η

4η

Β. Να ψάξετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας στον τομέα των θρησκευτικών βιβλίων, να
βρείτε στοιχεία και να παρουσιάσετε μία εμπειρία, ένα περιστατικό, που σχετίζεται με τη
Προσκομιδή και τη Θεία Ευχαριστία.

6
 3
Μεγάλη Είσοδος, Ασπασμός, Αγία Αναφορά
Με το πέρας της διδακτικής Βασικά ερωτήματα:
ενότητας θα μπορείς να: 1. Τι σημαίνουν τα γενόμενα κατά την Μεγάλη Είσοδο;
 Ερμηνεύεις τα 2. Ποιο το νόημα της ταύτισης των Χερουβίμ με τους πιστούς;
τελούμενα κατά τη 3. Γιατί ο λειτουργός μας προτρέπει να «αγαπήσωμεν αλλήλους»;
Μεγάλη Είσοδο και να 4. Ποια πρέπει να είναι η θέση της Θείας Ευχαριστίας στη ζωή μας;
τα συνδέεις με τη
δημόσια δράση του
Χριστού. ΜΕΓΑΛΗ ΕΙΣΟΔΟΣ
Στην προηγούμενη διδακτική ενότητα προσεγγίσαμε τη μικρή Είσοδο και
 Επεξηγείς την έννοια τώρα, προχωρώντας στη Θεία Λειτουργία καλούμαστε να τον ακολουθήσουμε
του «Χερουβικού
Ύμνου» και να
τον Ιησού στην οδό του μαρτυρίου Του. Ο Ιερέας
προσδιορίζεις τον ρόλο ξεκινάει από την Προσκομιδή και, κρατώντας τον Άγιο
και τον σκοπό ύπαρξης Δίσκο και το Άγιο Ποτήριο με τα Τίμια Δώρα,
των αγγέλων στη συνοδευόμενος από τα εξαπτέρυγα, εξέρχεται του
λατρεία. ιερού βήματος από την πλαϊνή είσοδο, περνάει
 Αξιολογείς την ανάμεσα από τους πιστούς και μπαίνει στο Ιερό Βήμα
απαγκίστρωση του από την Ωραία Πύλη για να τα τοποθετήσει πάνω στην
ανθρώπου από κάθε Αγία Τράπεζα και να τα σκεπάσει τον «Αέρα», που
επίγεια μέριμνα ως συμβολίζει το λίθο που σφράγισε τον Πανάγιο Τάφο. Η
πρώτιστη προϋπόθεση λιτανεία αυτή συμβολίζει την είσοδο του Κυρίου στα
της κοινωνίας του Ιεροσόλυμα και την πορεία Του προς τον Γολγοθά και
πιστού με τον Χριστό. τον Πανάγιο Τάφο. Με τον Χερουβικό Ύμνο που ψάλλεται στο σημείο αυτό,
 Εκτιμάς την αγάπη και οι πιστοί καλούνται να ξεχάσουν κάθε φροντίδα, γιατί θα υποδεχθούν τον
την ομολογία της Βασιλιά των Όλων, μαζί με στρατιές Αγγέλων. Καθώς ανεβαίνουμε τις
πίστεως ως μόνες βαθμίδες της Θείας Λειτουργίας φτάνουμε στο σημείο - αιχμή όπου θα
προϋποθέσεις δοκιμαστούμε καθένας και καθεμιά εάν πράγματι έχουμε το διαβατήριο να
συμμετοχής στο
συμμετέχουμε στη θεία ευχαριστία: «Ἀγαπήσωμεν ἀλλήλους, ἵνα ἐν ὁμονοίᾳ
μυστήριο της Θείας
ὁμολογήσωμεν». Η Λειτουργική αυτή φράση προέρχεται από την εντολή του
Ευχαριστίας.
Χριστού «ἀγαπᾱτε ἀλλήλους» (Ιω.15,17).
 Αναλύεις την Αγία
Αναφορά και να
Ακολουθεί η ομολογία της πίστεως, η απαγγελία
αναγνωρίζεις τους
συστατικούς λόγους του
δηλαδή του Συμβόλου της Πίστεως. Γι’ αυτό το
μυστηρίου της Θείας παράγγελμα του διακόνου: «τάς θύρας τάς θύρας
Ευχαριστίας ἐν σοφία πρόσχωμεν» όπου, στα χρόνια των
διωγμών οι θυρωροί έπρεπε να προσέχουν τις
 Ερμηνεύεις τη ρήση του
Ιησού: «τοῦτο ποιεῖτε πόρτες, μήπως μπει στο ναό κάποιος κατηχούμενος
εἰς τὴν ἐμὴν ή άπιστος.
ἀνάμνησιν...» (Λκ 29,19)
όχι ως διανοητική
λειτουργία αλλά ως
επίδειξη εκ μέρους του
χριστιανού δύναμης και
αγωνιστικότητας στην
καθημερινή ζωή.
Ο χερουβικός ύμνος προστέθηκε στη θεία λειτουργία τον 6ο αιώνα, για να καλύψει το χρόνο του ιερέα για
την είσοδο. Η Εκκλησία με τον Χερουβικό ύμνο καλεί τους πιστούς που εικονίζουν μυστικά τα Χερουβίμ να
αποβάλλουν κάθε μέριμνα της καθημερινής ζωής για μπορέσουν να υποδεχθούν τον βασιλιά όλων που
περιστοιχίζεται από τα αγγελικά τάγματα. Με την ευχή του Χερουβικού ύμνου ο λειτουργός, αναγνωρίζει
και ομολογεί την αναξιότητά του να πλησιάσει το θυσιαστήριο και να τελέσει την αναίμακτη θυσία. Τελικά
όμως προχωρεί γιατί έχει συνείδηση ότι ο «προσφέρων και ο προσφερόμενος» είναι ο ίδιος ο Χριστός.

7
 Με το παράγγελμα: «Στῶμεν Όροι κλειδιά
καλῶς· στῶμεν μετὰ φόβου…» «’Αγαπήσωμεν άλλήλους»:
στεκόμαστε με μεγάλη προσοχή στο σημείο αυτό
απέναντι στο Μυστήριο του παλαιότερα έδιναν όλοι το
καθαγιασμού των τιμίων Δώρων. φίλημα της ειρήνης ή τον
Εκφωνούνται οι συστατικοί λόγοι ασπασμό της αγάπης. Οι
του Μυστηρίου της Θείας συλειτουργοί ιερείς
Ευχαριστίας κατά τον Μυστικό
ασπάζονταν τον Επίσκοπο
Δείπνο: «Λάβετε φάγετε· τοῦτό
και ο ένας τον άλλο. Οι
μού ἐστι τὸ σῶμα, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν κλώμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν» - Και
καταλήγει ο Ιερέας, υψώνοντας μαζί τον Άγιο Δίσκο και το Άγιο Ποτήριο: γυναίκες ασπάζονταν τις
«Τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν σοὶ προσφέρομεν κατὰ πάντα καὶ διὰ πάντα» - γυναίκες και οι άντρες τους
δηλαδή, «αυτά τα δικά Σου Δώρα προσφέρουμε σ’ Εσένα σε κάθε καιρό άντρες. Σήμερα ο
και για όλες τις ευεργεσίες Σου». Στη συνέχεια ο Ιερέας παρακαλεί τον ασπασμός περιορίστηκε
Θεό να στείλει το Άγιο Πνεύμα στα τίμια Δώρα και να τα μεταβάλει σε μεταξύ των λειτουργών.
Σώμα και Αίμα Χριστού. Με τον ασπασμό
Μετά τον Καθαγιασμό των τίμιων Δώρων, ο Ιερέας μνημονεύει όλα τα δηλώνεται η αγάπη και η
μέλη της Εκκλησίας. Πρώτα τους Αγίους –και εξαιρετικά την Θεοτόκο. ενότητα του κάθε πιστού
Ύστερα τους κεκοιμημένους Χριστιανούς. Τέλος, τους ζωντανούς, με με τον Θεό και τον άλλον
πρώτον τον Αρχιεπίσκοπο. Και για να μη μείνει κανείς έξω από το μεγάλο Αγία Αναφορά:
Δείπνο, στο τέλος ζητάει από τον Κύριο να θυμηθεί: «ὧν ἕκαστος κατὰ Είναι το ιερότερο και
διάνοιαν ἔχει, καὶ πάντων καὶ πασῶν» -δηλαδή, «και όλους όσους έχει στο
ουσιαστικότερο μέρος της
νου του ο καθένας, άντρες και γυναίκες».
Θείας Λειτουργίας. Λέγεται
Το Σύμβολο της Πίστεως συντάχθηκε από τις δύο πρώτες Οικουμενικές έτσι γιατί η θυσία φέρεται
Συνόδους. Αποτελεί μια σύντομη δογματική περίληψη της Ορθόδοξης προς τα άνω, προς τον Θεό.
πίστης. Η ορθή πίστη μαζί με την αγάπη είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις Τα Τίμια Δώρα
για την τέλεση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Την ώρα που λέγεται προσκομίζονται στο
το Σύμβολο της Πίστεως ο ιερέας που έχει ήδη σηκώσει τον αέρα από τα επίγειο θυσιαστήριο για
Τίμια Δώρα, σύμβολο του λίθου που αποκυλίσθηκε από τον τάφο του τον καθαγιασμό, αλλά
χριστού, αρχίζει να τον σείει πάνω από αυτά σε ανάμνηση του σεισμού που ταυτόχρονα αναφέρονται,
έγινε κατά την Ανάσταση. ανυψώνονται δηλαδή στο
επουράνιο θυσιαστήριο.
Μνημόνευση ονομάτων
Δίπτυχα: η μνημόνευση
όλων στον χώρο της
Εκκλησίας δηλώνει την
ενότητα της Εκκλησίας,
στην οποία συνυπάρχουν
όλοι, αλλά και το ότι ο
Χριστός θυσίασε τον εαυτό
Του για χάρη όλων των
ανθρώπων.

Οι λόγοι του Κυρίου «Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν» (Λουκ. 22,19) δεν έχουν την έννοια της
ενθύμησης απλώς της σύστασης του μυστηρίου αλλά αυτά που έκανε ο Χριστός για τη σωτηρία των
ανθρώπων, δηλ. τον Σταυρό, τον Τάφο, την Ανάσταση, την Ανάληψη, τη Δεύτερη και ένδοξη Παρουσία Του.
Η Θεία Ευχαριστία δεν είναι η τυπική επανάληψη του Μυστικού Δείπνου, αλλά η μυστηριακή επέκτασή
του, την οποία ζει ο πιστός σε κάθε Θεία Λειτουργία. Η ανάμνηση δεν είναι απλή σκέψη αλλά πράξη. Και η
καλύτερη ανάμνηση είναι να ζει ο πιστός τη Σταυρική θυσία στη Θεία Λειτουργία και να γίνει κοινωνός σε
αυτή.
8
 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Α. Να συνδέσετε την Μεγάλη Είσοδο με τα γεγονότα της πορείας του Χριστού προς τον
Γολγοθά.

Μεγάλη Είσοδος Πορεία Χριστού προς Γολγοθά

Β. Να δικαιολογήσετε γιατί η αγάπη και η ομολογία πίστης αποτελούν προϋποθέσεις

συμμετοχής στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.

Γ. Να συζητήσετε τους λόγους για τους οποίους η απαγκίστρωση του ανθρώπου από τις
βιοτικές μέριμνες αποτελεί βασική προϋπόθεση κοινωνίας με τον Θεό.

9
 4
Θεία Κοινωνία - Απόλυση
Με το πέρας της Βασικά ερωτήματα:
διδακτικής ενότητας 1. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να προσέλθουμε στο μυστήριο της Θ. Κοινωνίας;
θα μπορείς να: 2. Ποιο το νόημα του μελισμού του καθαγιασμένου Άρτου;
 Διακρίνεις τα βασικά στοιχεία 3. Ποια είναι η σημασία της κοινωνίας από το ίδιο Άγιο Ποτήριο;
της ετοιμασίας της Θείας 4. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ευχαριστιακού ήθους που προβάλλει Εκκλησία;
Κοινωνίας
 Τεκμηριώνεις τη θέση ότι ο  Η Θεία Κοινωνία
χριστιανός με τη Θεία
Με μια σειρά δεήσεις μπροστά από τα καθαγιασμένα ήδη Τίμια Δώρα, ο
Κοινωνία ενώνεται με τον
Θεό, με όλη την ανθρωπότητα Ιερέας παρακαλεί τον Θεό να αξιώσει αυτόν και τους πιστούς να μεταλάβουν
και με όλη τη Δημιουργία τα άχραντα μυστήρια. Ακολούθως, ιερέας και πιστοί απαγγέλουν όλοι μαζί την
 Προβάλλεις το ευχαριστιακό «Κυριακή προσευχή». Με την Κυριακή προσευχή, το Πάτερ ημών δηλαδή, οι
ήθος ως απάντηση στα πιστοί παρακαλούν τον Θεό:
διάφορα κοινωνικά
προβλήματα της σύγχρονης  Να δοξάζεται το όνομα του Θεού σε όλους τους ανθρώπους, με τα λόγια και
εποχής τα έργα των πιστών Του
 Να έρθει η Βασιλεία του Θεού στις ψυχές όλων των ανθρώπων
Ευχή της  Να δώσει ο Θεός «τον επιούσιο άρτο», δηλ. όλα όσα είναι αναγκαία για την
κεφαλοκλισίας: ψυχή και το σώμα του ανθρώπου, και πρώτα απ’ όλα το ίδιο το Σώμα και το
Αίμα Του
Στην ευχή αυτή  Να συγχωρήσει τις αμαρτίες τους, με την προϋπόθεση ότι κι αυτοί θα
φαίνεται καθαρά ότι ο συγχωρούν τις αμαρτίες των άλλων
κάθε άνθρωπος ως  Να μην επιτρέψει να βρεθούν σε περιστάσεις που θα τους εκθέσουν στον
μέλος της Εκκλησίας
κίνδυνο της αμαρτίας.
είναι πρόσωπο
Μετά την «Κυριακή Προσευχή» ο Ιερέας προτρέπει τους
μοναδικό και
πιστούς να κλίνουν το κεφάλι τους στον Κύριο: «τάς
ανεπανάληπτο.
κεφαλάς ἡμῶν τῷ Κυρίῳ κλίνωμεν». Η κλίση του κεφαλιοὐ
Γι ‘αυτό και ο Άρτος της είναι εκδήλωση ταπείνωσης και ευγνωμοσύνης προς τον
Ζωής, στον οποίο Πατέρα Θεό, που χάρισε την ελευθερία στον άνθρωπο
συμμετέχει ο πιστός, προσφέροντας το ίδιο το αίμα του Μονογενή Υιού Του, για
γίνεται για τον καθένα να ελευθερωθεί ο άνθρωπος από την αμαρτία και να γίνει
εφόδιο για τη λύση Θεός κατά χάριν.
των δικών του
Στη συνέχεια ο διάκονος καλεί όλους τους πιστούς («Πρόσχωμεν») – ιδιαίτερα
προσωπικών
προβλημάτων.
αυτούς που πρόκειται να κοινωνήσουν – να στρέψουν την προσοχή τους στον
Χριστό. Ήδη στην Αγία Τράπεζα βρίσκονται το Άγιο Σώμα και το Τίμιο Αίμα Του,
δηλαδή τα Άγια που προσφέρονται προς κοινωνία στους πιστούς. Αμέσως
μετά, ο ιερέας υψώνει τον Άγιο Άρτο και αναφωνεί: «Τά Ἅγια τοῖς ἁγίοις»-
δηλαδή, «Τα άγια Δώρα είναι για τους αγίους». Με αυτή τη φράση εννοεί ότι
πρέπει να είναι άγιοι όσοι θα δεχτούν μέσα τους το Άγιο Σώμα και το Αίμα του
Κυρίου. Όσοι πρόκειται να κοινωνήσουν πρέπει να είναι κατάλληλα
προετοιμασμένοι,ψυχικά και πνευματικά. Τότε κλείνει η Ωραία Πύλη.
Ακολουθεί η προετοιμασία της Θείας κοινωνίας.

Κυριακή Προσευχή ή «Πάτερ ήμών…»: ονομάζεται έτσι γιατί τη δίδαξε ο ίδιος ο Κύριος. Απαγγέλλεται λίγο πριν
τη Θεία Κοινωνία, για δύο κυρίως λόγους: α) με την αναφορά στον «ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον» να
συνειδητοποιεί ο πιστός ότι, όπως απαραίτητος είναι ο καθημερινός άρτος για τη ζωή του, άλλο τόσο
απαραίτητος είναι ο «Άρτος τῆς Ζωῆς», η Θεία Κοινωνία, ο ίδιος ο Χριστός, και β) για ενθύμηση πως απαραίτητη
προϋπόθεση για την προσέλευση στο μυστήριο της Θείας Κοινωνίας είναι η συγχώρεση («καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ
ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν»).

10
Ο ιερέας χωρίζει τον Άγιο Άρτο σε τέσσερα (4) μέρη. Το πρώτο από αυτά τα
μέρη το ρίχνει μέσα στο Άγιο Ποτήριο που περιέχει το Άγιο Αίμα.Το δεύτερο
Όροι κλειδιά
το βάζει στην άκρη για να κοινωνήσουν ο ίδιος και ο διάκονος, χωριστά από «Τά Ἅγια τοῖς ἁγίοις»: την
το Αίμα. Και τα άλλα μέρη τα κόβει σε μικρότερα τεμάχια, ανάλογα με τον ώρα που ο ιερέας λέει αυτά τα
αριθμό εκείνων που θα κοινωνήσουν. Μ’ αυτόν τον τεμαχισμό δεν διαιρείται λόγια υψώνει το Σώμα του
το Σώμα του Χριστού. Και στο μικρότερο κομματάκι απ’ αυτά διατηρείται Χριστού και η ύψωση αυτή
ολόκληρος ο Χριστός – όπως κάθε μέλος του ζωντανού σώματος μας είναι συμβολίζει την ύψωση του
παρούσα ψυχή, όχι μερισμένη, αλλά ενιαία και αδιαίρετη. Ακόμη, θα ρίξει στο Χριστού στον Σταυρό. Με τους
Άγιο Ποτήριο το «άγιο ζέον», δηλ. ζεστό νερό, που συμβολίζει την ζεστή πίστη λόγους αυτούς τονίζει ότι η
όσων συμμετέχουν στη Θ. Λειτουργία και τη θερμότητα του Αγίου Πνεύματος. Θεία Κοινωνία είναι τα Άγια
και είναι για τους αγίους. Για
Ύστερα γονατίζει και διαβάζει κάποιες ευχές με τις οποίες παρακαλεί τον
εκείνους που βαδίζουν στην
Κύριο να μεταλάβει αξίως. Ο ίδιος και ο διάκονος, αν υπάρχει, κοινωνούν
αγιότητα.
πρώτα το Σώμα και μετά το Αίμα του Κυρίου, χωριστά. Και αφού Άγιοι είναι οι τέλειοι στην
κοινωνήσουν, βάζουν προσεκτικά ό,τι υπάρχει πάνω στον Άγιο Δίσκο, μέσα αρετή, αλλά και αυτοί που
στο Άγιο Ποτήριο. αγωνίζονται να αγιαστούν.
Αυτοί αγιάζονται με τη
Ακολούθως, ο Ιερέας βγαίνει στην Ωραία Πύλη, κρατώντας το Άγιο Ποτήριο
συμμετοχή τους στα
και καλεί τους πιστούς λέγοντας: «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης μυστήρια.
προσέλθετε.» -δηλαδή, «Πλησιάστε με φόβο Θεού, πίστη και αγάπη». Ο «Μετά φόβου Θεοῦ: ο φόβος
Ιερέας προσκαλεί τους πιστούς να προσέλθουν να πάρουν τη Θεία Κοινωνία, του Θεού, η πίστη και η αγάπη
ένα με τον ίδιο τον Χριστό. Η προσέλευση στη Θεία Ευχαριστία είναι μετοχή συνιστούν τον τρόπο με τον
στο Πάθος και στην Ανάσταση του Χριστού και ταυτόχρονα πρόγευση της οποίο προσέρχονται οι πιστοί
Βασιλείας Του. για να κοινωνήσουν.
Υποδεικνύουν την ψυχική και
Μετά την Θεία Κοινωνία οι πιστοί ψάλλουν σωματική στάση και διάθεση
«εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν…», έναν ύμνο για απέναντι στον Χριστό.
το Άγιο Πνεύμα, με τον οποίο ομολογούν την Με φόβο:
πίστη τους στην Αγία Τριάδα και την Συναίσθηση της μικρότητας
δοξολογούν, με αφορμή το μεγάλο μυστήριο και της ταπεινότητας που
που τελέσθηκε με τη δύναμη του Τριαδικού δημιουργούν το αίσθημα του
Θεού και στο οποίο συμμετείχε όλη η Εκκλησία. σεβασμού.
Όλοι οι πιστοί ευχαριστούν τον Θεό, για το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, το Με πίστη:
οποίο κοινώνησαν. Οι πιστοί, γεμάτοι ευγνωμοσύνη στον Κύριο για την Θεία Πίστη ότι με τη Θεία Κοινωνία
Κοινωνία και για τις πλούσιες ευλογίες ψέλνουν τον ύμνο του Ιώβ: «Εἴη τὸ τροφή των πιστών γίνεται ο
ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος»-«Ας είναι το ίδιος ο Χριστός, άρα ο Χριστός
όνομα του Κυρίου ευλογημένο, τώρα και πάντοτε». Ύστερα, ο Ιερέας ευλογεί γίνεται ένα με τους πιστούς
τους πιστούς και κάνει την απόλυση. Τώρα οι πιστοί μπορούν να απολυθούν και οι πιστοί γίνονται ένα με
εν ειρήνη, δηλαδή να αποχωρήσουν από το ναό με την ειρήνη του Θεού, για Εκείνον.
να πάνε στο σπίτι τους να … συνεχίσουν την Θεία Λειτουργία. Με αγάπη:
Η αγάπη προς τον Θεό και
Στο τέλος της Λειτουργίας ο ιερέας διανέμει το αντίδωρο. Αυτό είναι άρτος προς τον συνάνθρωπο πρέπει
που ευλογήθηκε στην ακολουθία της Προσκομιδής, γιατί προσφέρθηκε στον να είναι το μοναδικό κίνητρο
Θεό. Προσφέρεται και σ’αυτούς που δεν αξιώθηκαν να κοινωνήσουν, ως μια μετοχής στο μυστήριο της
απλή ευλογία, αντί του μοναδικού Δώρου, του Σώματος και Αίματος του Θείας Ευχαριστίας.
Χριστού.

Ἐν εἰρήνῃ προέλθωμεν: η Θεία Λειτουργία είναι μια πορεία με τελικό σκοπό τη συνάντηση και την ένωση του ανθρώπου
με τον Θεό. Τη συνάντηση που προσφέρει στον άνθρωπο την «ἄνωθε εἰρήνη», που είναι η σωτηρία της ψυχής του. Αυτή
την ειρήνη του Θεού ζητούν οι πιστοί από την αρχή της Λειτουργίας. Και τώρα, στο τέλος της πορείας αυτής, αφού
κοινώνησαν οι πιστοί τον χριστό και έχουν μέσα τους την ειρήνη Του, καλούνται να αναχωρήσουν με ειρήνη και να
μεταφέρουν τον Χριστό στην καθημερινή τους ζωή.

11
 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Α. Να καταγράψετε τα κύρια μέρη της προετοιμασίας και τέλεσης της Θείας κοινωνίας.

Προετοιμασία Θείας Κοινωνίας Τέλεση Θείας Κοινωνίας

Β. Οι προϋποθέσεις συμμετοχής στη Θεία Ευχαριστία σύμφωνα με την πρόσκληση που

απευθύνει ο ιερέας στο εκκλησίασμα είναι ο φόβος Θεού, η πίστη και η αγάπη.
Να γράψετε ένα μικρό κείμενο (50-100 λέξεις) που να φαίνεται το νόημα και η σημασία των
χαρακτηριστικών αυτών.

Γ. Να τεκμηριώσετε τη θέση ότι το ευχαριστιακό ήθος αποτελεί απάντηση στα διάφορα

κοινωνικά προβλήματα της σύγχρονης εποχής.

12