▶comedia◀ [comedia] (gr.

κωμῳδία, 'comedia, festa con cantos' )

O xénero da comedia ten a súa orixe en Atenas, no século V antes de Cristo, nas
cerimonias celebradas dúas veces ao ano, ao aire libre, en honra do deus Dionisos: as
Leneas (en xaneiro) e as Grandes Dionisas (en marzo). Durante estas festas agrarias
representábanse accións rituais nas que diversos coros se enfrontaban invocando aos
deuses, facendo mofa do público ou intervindo en xogos eróticos. A comedia xorde cando
algúns actores se independizan do coro para dialogar entre si e dar corpo a mitos de tipo
carnavalesco ou contístico, pasando do canto ao recitado. Como sinala Francisco
Rodríguez Adrados (1972), toda comedia se abre cunha situación de inestabilidade (un
estado de guerra por exemplo) na que está inmerso o coro e se pecha co triunfo do heroe
(o seu casamento ou éxito sexual), e a felicidade xeral. A Poética de Aristóteles ocúpase
brevemente da comedia, definíndoa, en oposición á traxedia, como unha "imitación
dramática de homes inferiores", sen gran virtude. A realidade representada na comedia é a
cotiá e o seu desenlace, optimista.

A comedia grega identifícase coa comedia ática ou antiga de Aristófanes (s. V. a. C.),
disparatada e grotesca, que busca acadar un efecto humorístico mediante a utilización
lúdica e paródica da linguaxe e a caricatura de distintos tipos caracterizados por defectos
físicos e morais. A comedia ática articúlase, ademais, arredor da presenza do coro de
cidadáns, composto de vinte e catro membros. Á súa entrada, ou párodos, seguía
un agón ou certame (como o protagonizado polos poetas Esquilo e Eurípides en As ras de
Aristófanes), e unha parábase ou apelación ao público, normalmente de índole satírica,
antes do éxodo ou derradeiro desfile coral. A esta estrutura súmase o prólogo (dialogado
na comedia aristofánica) e unha serie de episodios que desenvolven unha trama cómica. A
comedia helenística ou nova de Menandro (ss. IV-III a. C.) abandona a sátira social e
política e prefire un ton máis realista e costumista. A intriga pasa a ser o núcleo
fundamental da comedia, que simplifica a súa estrutura para adoptar a división en cinco
actos, separados polas intervencións do coro.

A comedia latina de Plauto e Terencio (ss. III-II a. C.) asimila as técnicas gregas, sen
afastarse dos seus personaxes e escenarios, até tal punto que recibe tamén o nome
de fabula palliata ou comedias en túnica grega (fronte á fabula togata de temas e
personaxes romanos). Tanto Plauto coma Terencio repiten as situacións e personaxes
herdados da tradición grega e unha acción baseada na presenza dun conflito amoroso ou
xeracional. Plauto preferirá unha óptica caricaturesca, que o vai levar á pintura de tipos
grotescos como o miles gloriosus, o senex ridiculus ou o leno; Terencio confire, pola súa
banda, humanidade aos seus personaxes, máis individualizados.

A farsa é o xénero cómico medieval máis importante, configurado mediante enguedellos

argumentais, xogos de linguaxe e personaxes-tipo. Na Idade Media esténdese así mesmo
unha teoría dos xéneros na que a comedia e a traxedia son dous modos de narración
poética que difiren no estilo e no tema: para Dante, por exemplo, a comedia caracterízase
polo seu comezo "áspero" e o seu final ditoso. As traducións de Plauto e Terencio e a
influencia italiana (Maquiavelo, Aretino e Ariosto) durante o século XVI provocan o renacer
europeo da comedia.

O século XVII supón a idade de ouro do xénero, representada na obra de Molière, iniciador
da comedia moderna nas súas pezas de carácter (o avaro ou o misántropo). A comedia
nueva española caracterízase pola súa heteroxeneidade: o termo comedia pasa a
designar todo tipo de poema dramático ou drama. Lope de Vega defende a súa idea
de traxicomedia, aínda que o xénero permanece intacto nas chamadas por Bruce W.
Wardropper (1978)comedia de capa e espada e comedia fantástica, ou no entremés.

No XVIII segue a ser importante o cultivo da comedia de caracteres e da

comedia burguesa de costumes (Caron de Beaumarchais). Nese século triunfa tamén en
Europa a comedia sentimental, de tema amoroso, que acada o seu mellor exemplo nas
obras de Pierre Marivaux. O gusto pola sensibilidade e a emoción conduciu cara á
imitación da comédie larmoyante francesa (Philippe Destouches, Nivelle de La Chaussée),
composta por obras que teñen como único fin conmover ao público coas desgrazas dunha
heroína virtuosa.

En Europa perdura durante o XIX e XX, grazas ao seu éxito de público, a alta comedia,
nacida como antídoto contra os excesos do drama romántico.

Conviven neste período varias formas relacionadas coa comedia. Prolongación do vodevil,
o teatro de bulevar, saído dos bulevares parisinos ( du Temple, du Crime), ofrece obras de
entretemento, tinguidas de certo erotismo, cunha intriga chea de sorpresas e golpes de
efecto. Escritores como Eugène Labiche ou Ludovic Halévy, en Francia, ou Noël Coward,
en Inglaterra, practican este modo de teatro comercial. O teatro de bulevar evoluciona cara
a un teatro de autor con nomes como Sacha Guitry, Marcel Achard ou Marcel Pagnol. No
XX, a farsa reaparecerá renovada en autores como Alfred Jarry, Ramón María del Valle-
Inclán, Michel de Ghelderode, Federico García Lorca e no absurdo de Eugène Ionesco ou
Samuel Beckett.

Para Henri Bergson (1899), a comedia representa unha imitación moi aproximada da vida,
da que só se aparta en modalidades como a farsa e o vodevil. Para Elder Olson (1968), a
comedia é unha imitación dunha acción sen valor, completa e de certa magnitude, feita a
través da linguaxe con agradábeis accesorios que difiren dunha parte a outra,
representada e non narrada, que causa unha liberación ( catástase) da preocupación a
través do absurdo. A tradición farsesca acada o cómico con procedementos simples, ás
veces groseiros, como no caso do astracán. No cómico de situación abundan efectos
teatrais como as apelacións ao público, os quidproquo, as interrupcións, os incidentes
episódicos, a mestura de estilos ou a parodia.

Para a instauración do cómico necesítase crear máis distancia que identificación. A poética
da comedia condúcenos a un xénero moi teatralizado, que esixe do espectador unha
postura de privilexiado distanciamento. A comedia recorre a trucos tan artificiais como
os apartes, as confidencias dos personaxes, a sucesión trepidante de escenas, os xogos
de malentendidos, etc. Os personaxes de comedia, procedentes dun espazo familiar e
cotián, son, como sinala Bergson, tipos, fronte ao carácter individualizado dos personaxes
tráxicos. A comedia busca a crítica das debilidades humanas coa intención de provocar o
riso (recórdese o célebre castigat ridendo mores horaciano). A súa estrutura é tamén moito
máis libre que a da traxedia, con cambios repentinos e azarosos, aínda que pode
inscribirse no esquema equilibrio-desequilibrio-novo equilibrio. En efecto, a estrutura da
comedia non ofrece moitas variantes, arredor das figuras dun suxeito, un obstáculo e un
árbitro (namorado, pai e criado, por exemplo).

Northrop Frye (1957) definiu a comedia por unha estrutura actancial básica: un home novo
desexa a unha muller nova e ve refreado o seu desexo por unha oposición, normalmente
paterna, até que un xiro argumental fai desaparecer ese obstáculo preto do final. Entre os
catro mythoi ou categorías que Frye diferencia, a comedia está a medio camiño entre o
mundo ideal da inocencia e o real da experiencia. A traxedia representa o movemento
dende a inocencia até a catástrofe, a través da hamartía, mentres que a comedia reflicte o
proceso inverso, o paso dun mundo ameazante e en desorde a un final feliz tras do cal os
personaxes vivirán harmonicamente. A finalidade do conxunto é moral porque a comedia
agocha sempre unha determinada visión do mundo.

Voces relacionadas: astracán cómico farsa traxedia traxicomedia vodevil.