ΣΔΕ Αγίων Αναργύρων

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

Υπεύθυνη: Αντιγόνη Ευστρατόγλου

Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου γραμματισμού αποφασίσαμε να μελετήσουμε

κοινωνικά φαινόμενα που μας απασχολούν, με αφορμή πολιτισμικά προϊόντα
(ταινίες, τραγούδια, λογοτεχνικά κείμενα κλπ).
Το πρώτο από τα φαινόμενα αυτά είναι η επικοινωνία. Επικοινωνία, με απλά λόγια,
ονομάζουμε τη διαδικασία της ανταλλαγής πληροφοριών.. Για παράδειγμα, δύο ή
περισσότεροι άνθρωποι λέμε ότι επικοινωνούν όταν ανταλλάσσουν σκέψεις,
μηνύματα, συναισθήματα μέσω της ομιλίας, της εικόνας, της γραφής, της
συμπεριφοράς κλπ.
Για να πραγματοποιηθεί, λοιπόν, η διαδικασία της επικοινωνίας χρησιμοποιείται
ένας πομπός, ενας δέκτης, και ένας κώδικας π.χ. γλωσσικός, χειρονομικός,
κυκλοφοριακός κ.λ.π. Κώδικα ονομάζουμε ένα σύστημα σημείων (π.χ. λέξεων,
κινήσεων, αριθμών) το οποίο μας επιτρέπει να εκφραστούμε αλλά και να
κατανοήσουμε τι μας λένε οι άλλοι. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να γνωρίζουν όλοι
οι μετέχοντες στην επικοινωνία έστω μέρος από τον κάθε κώδικα.
Η ικανότητά μας να επικοινωνούμε αποτελεσματικά (π.χ. να μπορούμε να πείσουμε
τους άλλους) είναι πολύ σημαντική για την εξέλιξή μας, τόσο σε προσωπικό όσο και
σε επαγγελματικό επίπεδο. Ωστόσο, από την εμπειρία μας ξέρουμε ότι η
επικοινωνία δεν είναι ποτέ τέλεια. Δε σημαίνει, δηλαδή, ότι ο παραλήπτης του
μηνύματος που θέλουμε να στείλουμε θα ερμηνεύσει αυτό που θα εκφράσουμε όπως
ακριβώς θα το θέλαμε.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι πολλά αυτά που δε λέγονται ή λέγονται με
άλλα μέσα από τις λέξεις στις οποίες είμαστε συχνά προσκολλημένοι. Το σώμα
μας, ας πούμε, μιλάει διαρκώς. Το ίδιο ηχηρά μιλάει συχνά η σιωπή μας.

ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗ ΣΙΩΠΗ

Εμείς οι Ινδιάνοι ξέρουμε από σιωπή. Δε τη φοβόμαστε. Στην πραγματικότητα, τη
θεωρούμε πολύ πιο δυνατή από τα λόγια. Οι πρόγονοί μας εξασκήθηκαν στους
τρόπους της σιωπής και μας μετέφεραν τις γνώσεις τους. Παρατήρησε, μας έλεγαν,
άκου και μετά δράσε. Έτσι έχουμε μάθει να ζούμε.
Με σας, συμβαίνει το αντίθετο ακριβώς. Μαθαίνετε μιλώντας. Στο σχολείο
επιβραβεύετε τα παιδιά που μιλάνε περισσότερο. Στα πάρτυ που κάνετε προσπαθείτε
όλοι να μιλήσετε ταυτόχρονα. Στη δουλειά σας κάνετε συχνά συνελεύσεις στις οποίες
ο ένας διακόπτει τον άλλον και μιλάει πέντε, δέκα ή ακόμα και εκατό φορές. Κι αυτό
το ονομάζεται "επίλυση προβλήματος". Όταν βρίσκεστε σε ένα δωμάτιο όπου υπάρχει
σιωπή νιώθετε αμήχανοι. Προσπαθείτε να καλύψετε το κενό με ήχους. Έτσι λέτε το
πρώτο που θα σας έρθει, ακόμα και χωρίς να έχετε ιδέα τι λέτε.
Οι λευκοί άνθρωποι λατρεύουν να συζητούν. Δεν αφήνουν καν τον συνομιλητή τους
να τελειώσει μία φράση. Διακόπτουν διαρκώς. Για μας τους Ινδιάνους αυτό είναι
δείγμα κακής συμπεριφοράς, ακόμα και ανοησίας. Αν ξεκινήσεις να μιλάς, δε θα σε
διακόψω. Θα σε ακούσω. Ίσως να σταματήσω να ακούω αν δε μου αρέσει αυτό που
λες, πάντως δε θα σε διακόψω. Αφού τελειώσεις, θα αποφασίσω πως μου φάνηκαν
αυτά που είπες, δε θα σου πω, όμως, ότι διαφωνώ εκτός αν το θεωρήσω πολύ
σημαντικό. Αλλιώς, θα μείνω σιωπηλός και θα φύγω. Μου έχεις πει όλα όσα πρέπει
να γνωρίζω. Δεν υπάρχει κάτι άλλο να ειπωθεί. Αυτό εσάς δε θα σας αρκούσε.
Οι άνθρωποι πρέπει να βλέπουν τα λόγια τους σαν σπόρους. Πρέπει να τα
σπέρνουν και να τα αφήνουν να μεγαλώσουν στη σιωπή. Οι πρόγονοί μας μας
έμαθαν ότι η γη μας μιλάει διαρκώς, αλλά πρέπει να κάνουμε ησυχία που και που για
να την ακούσουμε.
Υπάρχουν πολλές φωνές στον κόσμο εκτός από τις δικές μας... Πολλές φωνές.

ΕΡΩΤΗΜΑ. Παρατηρήστε γύρω σας (π.χ. στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στον χώρο
που εργάζεστε ή στην τάξη) εκείνους που σιωπούν. Καταγράψτε δέκα τουλάχιστον
φράσεις που θα μπορούσαν να πουν αν έλυναν τη σιωπή τους.

ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ. Αναζητήστε στο διαδίκτυο το ποίημα

του Αζίζ Νεσίν με τίτλο «Σώπα, μη μιλάς» ή ζητήστε το από κάποιον συμμαθητή ή
συμμαθήτριά σας που ήταν στο μάθημα που το συζητήσαμε. Έχει, άραγε, κάτι να σας
πει;

ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

Όλοι γνωρίζουμε από την εμπειρία μας ότι η επικοινωνία δε στηρίζεται μόνο
στον λόγο, αλλά και στα λεγόμενα μη λεκτικά μηνύματα τα οποία επηρεάζουν τις
εντυπώσεις μας πολύ περισσότερο. Σε μία από τις πιο γνωστές έρευνες για το θέμα
έχει καταγραφεί ότι αυτά που νιώθουμε όταν βλέπουμε κάποιον να εκφράζεται
επηρεάζονται από τον λόγο (δηλαδή τις λέξεις) σε ποσοστό 7%, από τα
παραγλωσσικά στοιχεία σε ποσοστό 38% (τόνος, ένταση φωνής κλπ) και από τη
γενκότερη σωματική έκφραση σε ποσοστό 55% (εκφράσεις, χειρονομίες, στάση,
κινήσεις).

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
(ατομική) Μπορείτε να προσδιορίσετε κάποιες περιπτώσεις στις οποίες
δυσκολεύεστε να εκφραστείτε; Αφού το κάνετε προσπαθήστε να θυμηθείτε
και να μας περιγράψετε τα μη λεκτικά μηνύματα που νιώσατε (ή σας είπαν
οι άλλοι) ότι σας «πρόδωσαν».
(συζήτηση) Ποιες είναι οι διαφορές που έχουν τα παιδιά από τους μεγάλους
ως προς τη γλώσσα του σώματος;

ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ Eduardo Galeano, Παιδική Ηλικία (από το έργο "Καθρέφτες. Μία

σχεδόν παγκόσμια ιστορία")
Όταν δεν τα σκότωνε η πανώλη, τα σκότωνε η πείνα ή το κρύο. Ο θάνατος των
παιδιών από την πείνα συνήθως επερχόταν τις πρώτες μέρες, όταν δεν περίσσευε
γάλα στα στήθη των μανάδων τους, που έκαναν τις τροφούς στα μωρά των πλουσίων.
Αλλά ούτε και τα μωρά στα πλουσιόσπιτα είχαν εύκολη ζωή. Σε ολόκληρη την Ευρώπη
οι ενήλικες, επιβάλλοντας μια πολύ αυστηρή διαπαιδαγώγηση, συνέτειναν στη
θνησιμότητα των παιδιών.
Το παιδαγωγικό σύστημα άρχιζε με το να ντύνουν το μωρό σαν μούμια. Καθημερινά
το υπηρετικό προσωπικό το τύλιγε σφιχτά από το κεφάλι μέχρι τα πόδια σε φασκιές
και επιδέσμους. Με τον τρόπο αυτό έκλειναν οι πόροι για να μη μπορεί να εισχωρήσει
η πανώλη ή τα βλαβερά μικρόβια του αέρα και συν τοις άλλοις τα μωρά δεν
ενοχλούσαν τους μεγάλους. Το φυλακισμένο βρέφος δεν μπορούσε να αναπνεύσει,
ούτε καν να κλάψει, ενώ τα ακινητοποιημένα χέρια και πόδια του δεν το άφηναν να
κουνηθεί καθόλου.
Αν οι πληγές ή η γάγγραινα δεν το εμπόδιζαν, εκείνο το ανθρώπινο πακετάκι
περνούσε στα επόμενα στάδια. Του μάθαιναν να στέκεται όρθιο και να περπατά με
κάτι λωρίδες, ένας Θεός ξέρει πώς, για να μην πάρει τη συνήθεια να μπουσουλάει
όπως τα ζώα. Έπειτα, μόλις μεγάλωνε λιγάκι, άρχιζαν να χρησιμοποιούν
συστηματικά το μαστίγιο με τις εννιά ουρές, το μπαστούνι, τον χάρακα, τις ξύλινες ή
σιδερένιες βέργες και άλλα όργανα διαπαιδαγώγησης.
Δεν γλίτωναν ούτε οι βασιλιάδες. Ο Γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΓ' στέφθηκε σε
ηλικία οκτώ ετών και η μέρα του άρχιζε με ένα γερό μαστίγωμα.
Ο βασιλιάς επιβίωσε.
Κι άλλα παιδιά επιβίωσαν, μυστήριο πως, κι έγιναν ενήλικες απόλυτα
προετοιμασμένοι να διαπαιδαγωγήσουν με τη σειρά τους τα δικά τους παιδιά.

ΠΑΝΤΟΜΙΜΑ. Η παντομίμα, δηλαδή η τέχνη του να εκφράζει κανείς με όλο το

σώμα και το πρόσωπό του (αλλά χωρίς καθόλου λόγο) ιδέες, καταστάσεις
και κάθε είδους συναισθήματα είναι πανάρχαια. Ανάμεσα στους πιο γνωστούς
καλλιτέχνες που έχουν διακριθεί για την ικανότητά τους στην παντομίμα
συγκαταλέγεται ο Τσάρλι Τσάπλιν.
ΑΣΚΗΣΗ. Ας παρακολουθήσουμε την ταινία μικρού μήκους με τίτλο «Ο μετανάστης»
που γυρίστηκε πριν ένα σχεδόν αιώνα και ας δούμε πόσα μπορούμε να καταλάβουμε
γι’ αυτά που συμβαίνουν χωρίς να ακούσουμε καθόλου τους ηθοποιούς να μιλούν.

ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΜΕ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΙΑ ΑΦΗΓΗΣΗ ΧΩΡΙΣ ΗΧΟ

Τι παρατηρείτε;