Kaligirang Pangkasaysayan ng Hindi nagwakas sa paglisan ni Rizal ang suliranin.
Ang
El Filibusterismo
Bago pa man bumalik sa sariling bayan si Jose Rizal noong
Oktubre 1887, marami ng kasawiang dinanas ang kanyang
mga kamag-anakan at kaibigan dahil sa pagkakasulat niya
ng Noli Me Tangere. Nang mga panahong yao’y nagdaranas
din ng suliranin sa lupa ang mga magsasaka ng Calamba.
Ito ay kanilang inilapit kay Rizal na humingi naman ng
tulong ang pagdinig sa kasi ng problema sa lupa, napasabay
pa sa pagdinig ng kaso ni Rizal ukol sa pagpapalathala ng
tinaguriang “makamandag” na babasahing Noli Me
Tangere. Maraming mga tuligsa at pagbabanta ang
tinanggap ni Rizal. Ang kanyang pamily ay giniyagis din ng
maraming mga panggigipit.
Sinimulan ni Rizal and nobelang El Filibusterismo sa harap
ng karanasang ito. Magkakabisa sa kanya kaipala ang mga
sakit sa loob na dinanas niya at ng kanyng pamilya.
Bagaman may mga pagpapalagay na mayplanosi Rizal para
sa ikalwang nobela, naiba ito ng mga pangyayaring
kinasangkutan niya sa pagbabalik sa sariling bayan.
Tuwiran at di-tuwiran, naapektuhan ito ng wala pang anim
na buwang pagkamalas niya ng mga kasamaang ginagawa ng
mga pari, katulad ng “pagpapayaman sa kanilang mga
asyenda, pang-aakit sa mga babae, panggugulo, pagliligpiy
sa mga kaaway atbp.”
Nilisan ni Rizal ang Pilipinas noong Pebrero 3, 1888 dahil
sa pangamba niyang manganib ang buhay ng mga mahal sa
buhay. Katakut-takot na liham ng mga pagbabanta na
karamihan ay walang lagda ang dumarating at ipinayo ng
gobernador na bumalik siya sa ibang bansa. Ani Rizal sa
isang sulat na ipinadala niya kay Blumetritt habang
naglalakbay.
“Lahat ng mga punong panlalawigan at mga arsobispo ay
naparoroon sa Gobernador Heneral araw-araw upang ako’y
ipagsumbong. Ang buong ahente ng Dominiko ay sumulat ng
sumbong sa mga alkalde na nakita nila akong lihim na
nakikipagpulong sa mga babae at lalaki sa itaas ng bundok.
Totoong ako’y naglalakad sa bundok kung bukangliwayway
na kasama ng mga lalaki, babae at bata upang damhin ang
kalamigan ng umaga ngunit laging may kasamang tenyente
ng guwardiya sibil na marunong managalog…
Inalok ako ng salapi ng akong mga kababayan para lisanin
ang pulo. Hiniling nila ang mga bagay na ito hindi lamang sa
aking kapakanan kundi sa kanila na rin sapagkat marami
akong kaibigan at kasalamuha na maaaring ipatapon
kasama ko sa Balabag o Marianas. Dahil dito kahit may
kaunting karamdaman, ako’y dali-daling nagpaalam sa aking
pamilya.”
kanyang pamilya ay inusig. Umakyat ang kaso sa lupa ng
mga Mercado-Rizal hanggang Kataastaasang Hukuman ng
Espanya. Maraming kamag-anakan niya ang namatay at
pinag-usig. May isa pang tinanggihang mapalibinng sa
libingang Katoliko. Sa gitna ng mga pag-aalalang ito,
ginigiyagis si Rizal ng mga personal at pulitikal na
suliranin; nangungulila siya kay Leonor Rivera at waring
walang kasiglahan ang insipirasyong dulot ng
paniningalang-pugad kay Nellie Boustead; sinasagot niya
ang kabi-kabilang tuligsang tinatamo ng Noli Me Tangere;
namatayan siya ng dalawang kaibigan at mababa ang
pagkikilalang iginagawad sa kanya ng mga kasama sa
Kilusang Propaganda. Bukod dito’y dumanas si Rizal ng
suliranin sa pananalapi. Naisiwalat ni Rizal ang kanyang
paghihirap sa isang liham na naipadala kay Jose Maria
Basa:
“Ako’y nanghihinawa na sa paniniwala sa ating mga
kababayan. Parang sila’y nagkakaisa upang maging mapait
ang aking buhay; pinipigilan nila ang aking pagbabalik,
nangangakong bibigyan ako ng tustos, at pagkatapos na
gawin sa loob ng isang buwan ay kalilimutan nang muli ako…
Naisanla ko na ang aking mga alahas, nakatira ako sa isang
mumurahing silid, kumakain ako sa mga pangkaraniwang
restawran upang makatipid at mailathala ko ang aking
aklat. Hindi naglao iyon, ititigil ko kung walang darating sa
aking salapi. A, sasabihin ko sa iyong kung hindi lamang sa
iyo, kung hindi lamang ako naniniwalang may mga mabubuti
pang Pilipino, nais kong dalhin ang aking mga kababayan at
ang lahat sa demonyo…”
Sa kabutihang palad, nang lahat ang pag-asa ni Rizal,
dumating ang hindi niya inaasahang tulong ni Valentin
Ventura mula sa Paris. Ipinadala niya ang kabuuang gugol
sa pagpapalimbag ng aklat matapos mabalitaan ang
pangangailangan ni Rizal sa salapi.
Natapos limbagin ang aklat noong Setyembre 18, 1891
saGhent,Belgium. Inihandog ni Rizal ang nobela sa alaala
ng mga paring sina Gomez,BurgosatZamora.
Ang pagkahandog na ito sa tatlong paring martir ng
ikalawang nobela ni Rizal ang panunahing dahilan kung
bakit ito ay itinuturing na isang nobelang political.
Naglalahad dito sa isang malatalaarawang pagsasalaysay
ang mga suliranin ng sistema ng pamahalaan at ang mga
kaakibat na problema: problema sa lupa, pamamahala,
pamamalakad ng relihiyon at edukasyon, katiwalian atbp.
Tuwiran at di-tuwiran, masasalamin din ang mapapait na
karanasang gumiyagis kay Rizal sa ilang mga eksena at
yugto ng nobela.
Masagisag at malarawan ang ebolusyon ni Simoun mula kay
Crisostomo Ibarra, bagaman hindi maiiwasang makilala ang
mga kapaitan at kabiguan sa paraang hindi maipagkakamali
– kasama na pati ang pangungulila at pag-aasam sa pag-
ibig.
Sa El Filibusterismo, ipinakilala ni Rizal ang isang
pagbabanyuhay niya bilang nobelista.
Karagdagang Impormasyon:
Ang nobelang El Filibusterismo (literal na “Ang
Pilibusterismo“) o Ang Paghahari ng Kasakiman ay ang
pangalawang nobelang isinulat ng pambansang bayani ng
Pilipinas na si José Rizal, na kaniyang buong pusong inialay
sa tatlong paring martir na lalong kilala sa bansag na
Gomburza o Gomez, Burgos, at Zamora. Ito ang
karugtong o sequel sa Noli Me Tangere at tulad sa Noli,
nagdanas si Rizal ng hirap habang sinusulat ito at, tulad
din nito, nakasulat ito sa Kastila. Sinimulan niya ang akda
noong Oktubre ng 1887 habang nagpapraktis ng medisina
sa Calamba.
Sa London, noong 1888, gumawa siya ng maraming
pagbabago sa plot at pinagbuti niya ang ilang mga
kabanata. Ipinagpatuloy ni Rizal ang pagtatrabaho sa
kaniyang manuskrito habang naninirahan sa Paris, Madrid,
at Brussel, at nakumpleto niya ito noong Marso 29, 1891,
sa Biarritz. Inilathala ito sa taon ring iyon sa Gent. Isang
nagngangalang Valentin Ventura na isa niyang kaibigan ang
nagpahiram ng pera sa kanya upang maipalimbag at
mailathala ng maayos ang aklat noong Setyembre 22,
1891.
Ang nasabing nobela ay pampulitika na nagpapadama,
nagpapahiwatig at nagpapagising pang lalo sa maalab na
hangaring makapagtamo ng tunay na kalayaan at karapatan
ng bayan.
Mga Tauhan:
Simoun – Mayamang mag-aalahas, pinagkakamalang
Indiyong Ingles, Amerikano, Mulato, Portuges at Cardenal
Moreno
Isagani – Isang binatang may matayog na isipan, makata at
katipan ni Paulita Gomez
Paulita Gomez – Katipan ni Isagani, mayaman, maganda,
pamangkin ni Donya Victorina
Basilio – Isang binatang nakapag-aral ng medisina dahil sa
sariling sikap
Juli – Katpian ni Basilio, anak ni Kabesang Tales, nagpaalila
upang matubos ang ama
Pari Camorra – Paring mukhang artilyero
Pari Salvi – Tinatawag na moscamuerta o patay na langaw
Pari Sibyla – Vice Rector ng Unibersidad
Pari Irene – Kaibigan at tagapayo ni Kapitan Tiyago,
namamahala sa pagpapatayo ng Akademya ng Wikang
Kastilang
Pari Fernandez – May kaibigang pangangatwiran, kaiba sa
kapwa pari
Pari Florentino – Amain ni Isagani
Kabesang Tales – Naging Cabeza de Barangay, dati’y isang
tahimik na tao, ngunit nang angkinin ng korporasyon ng
mga prayle ang lupang sinasaka ay sumama sa mga tulisan
Don Custodio – Pinakamasipag sa lahat ng nagpapalagay,
kilala rin sa tawag na Buena Tinta
Ginoong Pasta – Isang abogadong sanggunian ng mga
prayle kung may suliranin, pinagsanggunian din ng mga
estudyante tungkol sa pagpapatayo ng Akademya
Ben Zayb – Manunulat at mamamahayag
Donya Victorina – Pilipinang kumikilos at umaasal na tulad
ng isang tunay na Espanyola at itinuturing na mapait na
dalandan ng kaniyang asawa
Quiroga – Kaibigan ng mga prayle, naghahangad na
magkaroon ng konsulado ng mga Intsik
Don Timoteo Pelaez – Isang negosyante, masuwerteng
nakabili ng bahay ni Kapitan Tiyago, ama ni Juanito
Mataas na Kawani – Ang nagmamalasakit sa mga Pilipino na
kawani ng pamahalaang Kastila, katunggali ng Kapitang
Heneral sa pagpapalaya kay Basilio
Kapitan Heneral – Ang pinakamataas na pinuno ng bayab,
sugo ng Espanya, malapit na kaibigan ni Simoun
Hermana Penchang –Ang manang na umampon kay Juli na
ginawang katulong ang dalaga, mahilig sa pagpaparami ng
indulgencia
Placido Penitente – Nag-aaral ng pagkamanananggol,
magaling sa Latin, pinakamatlino sa bayan ng Batangas,
hindi naagiliwan ng mga propesor kaya binalak nang
huminto sa pag-aaral
Makaraig – Mayaman at isa sa pinakamasigasig na isang
magkaroon ng Akademya ng Wikang Kastila
Juanito Pelaez – Mapaglangis at kinagigiliwan ng mga
propesor, mapanukso, kuba at umaasa sa katalinuhan ng
iba
Sandoval – Isang Kastilang kawani na salungat sa mga
ginagawa ng kanyang mga kababayan, nagpatuloy ng pag-
aaral sa Pilipinas
Pecson – Isang mag-aaral na palaisip subalit pesimistiko o
laging may kabiguang laging natatanaw sa hinaharap