Phuong Trinh Dao Ham Rieng, PP Tach Bien

Mục lục
1 Giới thiệu phương trình đạo hàm riêng 3
1.1 Một số khái niệm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.2 Dạng tuyến tính cấp 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.3 Phân loại cổ điển . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.4 Phân loại trường hợp hai chiều . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.5 Các điều kiện và điều kiện đầu . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.6 Phương trình thuần nhất và phương trình không thuần nhất 6
1.7 Các phương pháp giải phương trình đạo hàm riêng . . . . . 6
2 Phương pháp tách biến 8
2.1 Phương trình vi phân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
2.1.1 Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân cấp 1
thuần nhất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
không thuần nhất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
thuần nhất với hệ số hằng . . . . . . . . . . . . . . . 9
2.2 Bài toán Sturm-Liouville . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.3 Định lí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1
Phương trình đạo hàm riêng
2.4 Bảng tóm tắt một số kết quả về bài toán Sturm-Liouville . . 11
2.5 Trường hợp biên thuần nhất . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.6 Trường hợp biên không thuần nhất . . . . . . . . . . . . . . 12
2.7 Bài tập vận dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2
Chương 1
Giới thiệu phương trình đạo hàm

riêng
1.1 Một số khái niệm
Phương trình đạo hàm riêng mô tả mối quan hệ giữa hàm phải tìm u của
nhiều biến độc lập và các đạo hàm riêng của nó.
Dạng tổng quát của một phương trình đạo hàm riêng cấp 2 đối với hàm
u(x, t) là:
F (x, t, u, ∇u, D2 u, ut , utt )
Trong đó x ∈ Ω ⊂ Rk , t là biến độc lập, u = u(x, t) là hàm phải tìm.

2
∂u ∂u 2 ∂ u
∇u = ,..., ,D u =
∂x1 ∂xk ∂xi ∂xj i,j=1,...,k
là các đạo hàm riêng.
1.2 Dạng tuyến tính cấp 2
Phương trình tuyến tính cấp 2 có dạng:
αutt + βut + Lu = f
3
Với
k k
X ∂ 2u X ∂u
Lu = − ai,j (x, t) + bi (x, t) + c(x, t)u.
i,j=1
∂x i ∂x j i=1
∂x i
Nếu
k
X k
X
ai,j ξi ξj > ξi2 , α0 > 0, ξ = (ξ1 , ..., ξk )
i,j=1 i=1
thì L có tính elliptic. 

 1,
 i=j k
∂2u
= −∆u = −∇2 u,
P
Nếu bi = c = 0, ai,j = thì Lu = −
∂x2i
 0 i 6= j
 i=1
∂ 2u ∂ 2u
trong đó kí hiệu ∆u = 2 + ... + 2 là toán tử Laplace.
∂x1 ∂xk
1.3 Phân loại cổ điển
Xét phương trình tuyến tính cấp hai αutt + βut + Lu = f . Ta có các trường
hợp sau:
• Nếu α 6= 0 thì phương trình thuộc loại Hyperbolic.
• Nếu α = 0, b 6= 0 thì phương trình thuộc loại Parabolic.
• Nếu α = b = 0 thì phương trình thuộc loai Eliptic.
1.4 Phân loại trường hợp hai chiều
Xét phương trình tuyến tính cấp hai đối với hàm hai biến độc lập x, y
auxx + bxy + cuyy = 0
trong đó a, b, c là các hàm theo hai biến x, y.
Đặt ∆ = b2 − ac, nếu:
• ∆ < 0: Phương trình thuộc loại Eliptic.
4
• ∆ > 0: Phương trình thuộc loại Parabolic.
• ∆ = 0: Phương trình thuộc loại Hyperbolic.
1.5 Các điều kiện và điều kiện đầu
Điều kiện biên là điều kiện trên u khi x ∈ ∂Ω. Một số điều kiện biên:
• Điều kiên Dirichlet: u|∂Ω = g

∂u ∂u
• Điều kiện Neumann = g, trong đó = ∇u.~n, ~n là véc tơ
∂n ∂Ω
∂n
pháp tuyến ngoài và |~n| = 1.

∂u
• Điều kiện Robin: αu + β ∂n ∂Ω
= g.
• Điều kiện hỗn hợp: 

u|Γ1 = g1






 ∂u

= g2
 ∂n
Γ2

∂u




 Lu + β = g3
 ∂n Γ3
với Γ1 ∪ Γ2 ∪ Γ3 = ∂Ω.
- Điều kiện đầu là điều kiện trên u khi t = 0. Số điều kiện đầu bằng số bậc
cao nhất của đạo hàm theo t trong phương trình.
- Điều kiện cuối là điều kiện có dạng: u(x, T ) = g(x).
- Phương trình Parabolic:


 ut + Lu = f

 u(x, 0) = u0 (x)

5
- Phương trình Hyperbolic:


utt + Lu = f






 u(x, 0) = u0 (x)



 ut (x, 0) = u1 (x)

1.6 Phương trình thuần nhất và phương trình

không thuần nhất
Phương trình được gọi là thuần nhất nếu vế phải bằng 0, nghĩa là
αutt + βuxx + Lu = 0
Phương trình được gọi là không thuần nhất nếu vế phải khác không, nghĩa
là
αutt + βuxx + Lu = f
Điều kiện biên được gọi là thuần nhất nếu vế phải bằng 0, nghĩa là



 u|∂Ω = 0


 ∂u

=0

 ∂n
∂Ω

∂u



 αu + β
 =0
∂n ∂Ω
1.7 Các phương pháp giải phương trình đạo hàm

riêng
Ta có một số phương pháp sau:
1. Phương pháp tích phân: Biến đổi Fourier, Laplace, hàm Green.
2. Phương pháp biến phân: Tách biến, Galerkin, cực tiểu phiến hàm.
6
3. Phương pháp số: sai phân hữu hạn, phần tử hữu hạn.
7
Chương 2
Phương pháp tách biến
2.1 Phương trình vi phân
2.1.1 Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân cấp 1 thuần
nhất
Xét phương trình vi phân tuyến tính cấp 1 thuần nhất:
y 0 + p(x)y = 0
Khi đó nghiệm tổng quát của phương trình là

R
y = Ce− p(x)dx
với C là hằng số bất kì.
2.1.2 Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân cấp 1 không
thuần nhất
Xét phương trình vi phân tuyến tính cấp 1:
y 0 + p(x)y = q(x)
8
R
p(x)dx
Nhân 2 vế của phương trình với e ta được:
R 0 R
p(x)dx p(x)dx
ye = q(x)e
Suy ra:
R
Z R

− p(x)dx p(x)dx
y=e q(x)e dx + C
với C là hằng số bất kì.
2.1.3 Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân cấp 2 thuần
nhất với hệ số hằng
Xét phương trình vi phân tuyến tính cấp 2 thuần nhất với hệ số hằng:
y 00 + by 0 + cy = 0
Phương trình đặc trưng ak 2 + bk + c = 0 có ∆ = b2 − 4ac:
• Nếu ∆ > 0 thì phương trình vi phân có nghiệm tổng quát

√
−b ± ∆
y = Aek1 x + Bek2 x , k1,2 =
2a
• Nếu ∆ = 0 thì phương trình vi phân có nghiệm tổng quát
−b
y = (Ax + B) ek0 x , k0 =
2a
√
−b i −∆
• Nếu ∆ < 0 thì k = ± = α + iβ phương trình vi phân có
2a 2a
nghiệm tổng quát
y = (A cos βx + B sin βx) eax

√
−b −∆
với α = ,β = .
2a 2a
9
2.2 Bài toán Sturm-Liouville
Bài toán Sturm-Liouville là bài toán có dạng:


0
−(p(x)u0 (x)) + q(x)u(x) = λr(x)u(x), a < x < b






 C1 u(a) + C2 u0 (a) = 0


 D1 u(b) + D2 u0 (b) = 0


và thỏa các điều kiện sau:
(i) p(x), r(x) > α > 0, ∀x ∈ [a, b], p(x), q(x) liên tục trên [a, b] , ta thường
xét r(x) = 1.
(ii) C12 + C22 6= 0, D12 + D22 6= 0.
Tham số λ gọi là giá trị riêng của bài toán Sturm-Liouville ( λ có thể bằng
0). u thỏa phương trình: Lu = λu với Lu = −(p(x)u0 ) + q(x)u gọi là một
vectơ riêng.
2.3 Định lí
1. Các giá trị riêng của L tạo thành một dãy 0 < λ1 < λ2 < . . . , lim λn =
n→∞
2. Với mỗi giá trị riêng λn , tập các vectơ riêng là một không gian vectơ
một chiều sinh ra bởi một hàm un ∈ L2 (a, b).
3. Các vectơ riêng un (ứng với λn ) là trực giao

Z b
hun , um i = un (x)um (x)dx = 0, n 6= m
a
10
4. Hệ các {un } là hệ cơ sở của L2 (a, b), nghĩa là v ∈ L2 (a, b) thì
X∞
v= un vn
n=1
với
b
hv, vn i
Z
2 2
vn = 2 , kun k = |un (x)| dx
kun k a
Nhắc lại rằng: hàm {1, cosnx, sinnx} là trực giao.
2.4 Bảng tóm tắt một số kết quả về bài toán

Sturm-Liouville
Thường gặp bài toán −ϕ00 = λϕ hay −ϕ00 + λϕ = 0, 0 < x < L.
Điều kiện biên λn un

n2 π 2 nπ
ϕ(0) = ϕ(L) = 0 L2
sin L
x , n = 1, 2, . . .
n2 π 2
ϕ(0) = ϕ(L) = 0 L2
cos π(2n+1)
2L
x, n = 0, 1, 2, . . .
n2 π 2
ϕ(0) = ϕ(L) = 0 L2
sin π(2n+1)
2L
x, n = 0, 1, 2, . . .
n2 π 2 nπ
ϕ(0) = ϕ(L) = 0 L2
cos L
x , n = 0, 1, 2, . . .
2.5 Trường hợp biên thuần nhất
Cho phương trình
αutt + βuxx + Lu = f
Đặt
Z
hf, gi = f (x)g(x)dx
Ω
Lấy ϕ ∈ C 2 (Ω) từ phương trình đã cho ta được
α hutt , ϕi + β hut , ϕi + hLu, ϕi = hf, ϕi
11
hay
d2 d
α 2 hu, ϕi + β hu, ϕi + hu, L ∗ ϕi + Số hạng biên = hf, ϕi
dt dt
Tìm ϕ thỏa 
 L∗ ϕ = λϕ

 Số hạng biên = 0

(*)
Ta có phương trình
d2 d
α 2 hu, ϕi + β hu, ϕi + λ hu, ϕi = hf, ϕi
dt dt
Giải phương trinh vi phân này ta được nghiệm hu, ϕi. Nếu phương trình
(*) có nghiệm (ϕn ) 

 L∗ ϕn = λϕn

 Số hạng biên = 0

Với (ϕn ) là cơ sở trực giao thì

+∞
X hu, ϕn i
u= 2 ϕn
n=1 kϕn k
2.6 Trường hợp biên không thuần nhất
Xét trường hợp biên không thuần nhất
u|∂Ω = g 6= 0
Ta sẽ đưa về trường hợp biên thuần nhất bằng cách tìm một hàm v sao
cho
v|∂Ω = g
Đặt w = u − v. Khi đó hàm w sẽ thỏa điều kiện biên thuần nhất
u|∂Ω = g 6= 0
12
Cụ thể, ta xét bài toán parabolic với điều kiện biên không thuần nhất
(tương tự cho trường hợp bài toán hyperbolic).
Giả sử, điều kiện biên của bài toán ban đầu được cho dưới dạng:

 αu(0, t) + βux (0, t) = A(t)

 γu(L, t) + σux (L, t) = B(t)


Ta chọn hàm v như sau:
Điều kiện biên: v(x, t) v(x, t)
Dirichlet: u(0, t) = A(t), u(L, t) = B(t) v(x, t) = A(t) + Lx [B(t) − A(t)]

x2
Neumann: ux (0, t) = A(t), ux (L, t) = B(t) v(x, t) = xA(t) + 2L
[B(t) − A(t)]
Hỗn hợp: u(0, t) = A(t), ux (L, t) = B(t) v(x, t) = A(t) + xB(t)
Hỗn hợp: ux (0, t) = A(t), u(L, t) = B(t) v(x, t) = (x − L)A(t) + B(t)
13
2.7 Bài tập vận dụng
Bài 2.1 Giải phương trình:
1
uxx = utt , x ∈ [0, L]
c2
với điều kiện: 




 u (0, t) = u (L, t) = 0

πx 2πx

u (x, 0) = sin + sin


 L L


 u (x, 0) = 0
t
Bài giải
Lấy ϕ = ϕ(x) ∈ C 2 [0, L] ta có
1 d2
huxx , ϕi = hu, ϕi
c2 dt2
Từ đẳng thức trên, sử dụng tích phân từng phần theo biến x ở vế trái, ta
có:
1 d2
hu, ϕ00 i = hu, ϕi (*)
c2 dt2
Trong đó ϕ thỏa: 
 ϕ00 = λϕ

 ϕ (0) = ϕ (L) = 0

Giải phương trình vi phân trên, ta được

nπ

 ϕ = ϕn (x) = sin
 x
L
2
 λ = λ = − nπ

n
L
Do đó, từ (*) ta có phương trình vi phân của un (t) = hu (x, t) , ϕn (x)i là
1 00
λn un (t) = u (t)
c2 n
14
Hay
nπc
u00n (t) =− un (t)
L
Giải ra ta được
nπc nπc
un (t) = C1n cos t + C2n sin t
L L
Tại t = 0 ta có
un (0) = C1n = hu (x, 0) , ϕ (x)i

πx 2πx nπx
= sin + sin , sin
L L L

 0, n > 2

=
 L , n ∈ {1, 2}

2
và
u0 n (0) = hut (x, 0) , ϕ (x)i = 0

nπc 2
= −C2n
L
L L πc
- Với n = 1 thì C1n = , C2n = 0, do đó: u1 (t) = cos t.
2 2 L
L L 2πc
- Với n = 2 thì C1n = , C2n = 0, do đó: u2 (t) = cos t.
2 2 L
- Với n > 2 thì C1n = C2n = 0, do đó: un (t) = 0.
Vậy nghiêm của phương trình là:

∞
X un (t) 2 2
u (x, t) = 2 ϕ n (x) = u 1 (t) ϕ 1 (x) + u2 (t) ϕ2 (x)
n=1 kϕ n k L L
πct πx 2πc 2πx
= cos sin + cos t sin
L L L L
Bài 2.2 Tìm nghiệm phương trình:
∂ 2u 2
2∂ u
= a
∂x2 ∂t2
15
trên đoạn x ∈ [0; 1] thỏa điều kiện:
u(0; t) = u(1; t) = 0, t > 0
ut (x; 0) = 0, 0 < x < 1
và u(x; 0) gồm hai đoạn dây thẳng của một sợi dây được kéo lên một đoạn
δ > 0 từ vị trí cân bằng tại điểm một phần ba sợi dây.
Bài giải
Ta có: 
 3δx, 0 6 x 6 13

u(x; 0) =
 − 3δx + 3δ ,
 1
6x6 1
3
2 2
Lấy ϕ ∈ C 2 (0; 1) và ϕ = ϕ(x).
Từ phương trình đã cho ta được:

Z 1 Z 1
2
a utt (x; t)ϕ(x)dx = uxx (x; t)ϕ(x)dx
0 0
Lấy tích phân từng phần theo biến x ở vế phải ta được:

d2
a2 < u, ϕ >= ux (1, t)ϕ(1) − ux (0, t)ϕ(0)+ < u, ϕ00 > (1)
dt2
Ta tìm ϕ thỏa: 
 ϕ00 = λϕ

 ϕ(0) = ϕ(1) = 0

Ta có phương trình đặc trưng là: k 2 = λ.

√
TH1: Nếu λ > 0 thì k = ± λ.
Khi đó:
√ √
ϕ(x) = C1 ex λ
+ C2 e−x λ
Từ ϕ(0) = ϕ(1) = 0 ta có:


 C1 + C2 = 0

√ √
 C1 e λ + C2 e− λ = 0

16
Giải ra ta được: C1 = C2 = 0 (loại).
TH2: Nếu λ = 0 thì ϕ(x) = C1 x + C2 .
Từ ϕ(0) = ϕ(1) = 0 ta có: C1 = C2 = 0 (loại).

√
TH3: Nếu λ < 0 thì k = ±i −λ.
Khi đó:
√ √
ϕ(x) = C1 cos −λx + C2 sin −λx
Từ ϕ(0) = ϕ(1) = 0 ta có:


 C1 = 0

√
 C2 sin −λ = 0

√
Do đó: −λ = nπ với n ∈ N∗ .
Chọn C2 = 1 thì:

 λn = −n2 π 2

 ϕn (x) = sinnπx, với n ∈ N∗


Ta có:
Z1 Z1
2 1 − cos 2nπx 1
kϕn k = sin2 nπxdx = dx =
2 2
0 0
Từ (1) ta có:
d2
2
a 2 < u, ϕn >= λn < u, ϕn >
dt
Phương trình đặc trưng:
2 λn n2 π 2
k = 2 =− 2
a a
nπ
k = ±i
a
Khi đó:
nπ nπ
< u, ϕn >= C1 cos t + C2 sin t với n = 1, 2, . . .
a a
17
Do đó:
Z1
nπ nπ
u(x, t)sinnπxdx = C1 cos t + C2 sin t
a a
0
Z1
u(x, 0)sinnπxdx = C1
0
Trong đó:
Z1/3 Z1
3δx 3δ
C1 = 3δxsinnπxdx + − + sinnπxdx
2 2
0 1/3
x=1/3 Z1
3δx 3δ
= − cosnπx + cosnπxdx
nπ x=0 nπ
1/3
x=1 Z1
3δx 3δ 1 3δ
+ + − cosnπx − cosnπxdx
2 2 nπ x=1/3 2nπ
1/3
x=1/3
δ nπ 3δ δ
= cos + sinnπx + c
nπ 3 n2 π 2
x=0 nπ
Vậy
9δ nπ
C1 = 2 2
sin với n = 1, 2, . . .
2n π 3
Mặt khác
9δ nπ nπt
< u, ϕn >= 2 2
sin cos
2n π 3 a
Z1
nπ
u(x, 0) sin nπxdx = C2
a
0
Do đó C2 = 0 với mọi n = 1, 2, . . .
Do họ {ϕn } trực giao trong L2 (0; 1) nên theo lý thuyết toán tử Sturm –
Liouville, u được viết theo khai triển Fourier

∞ ∞
X < u, ϕn > X 9δ nπ nπt
u(x; t) = 2 ϕn (x) = 2 2
sin cos sin nπx
n=1 kϕn k n=1
n π 3 a
18
Bài 2.3 Sử dụng phương pháp tách biến giải phương trình sóng
1
uxx = utt
c2
với x ∈ [0; L] thỏa điều kiện
u(0, t) = u(L; t) = 0 với t > 0
u(x, 0) = 0 với 0 < x < L

kπx
ut (x, 0) = sin với t > 0
L
Bài giải
Lấy ϕ = ϕ(x) ∈ C 2 (0; L) , từ phương trình ta có:
1
< utt (x, t), ϕ(x) >=< uxx (x, t), ϕ(x) >
c2
hay
ZL ZL
1 d2
u(x, t).ϕ(x)dx − uxx (x, t).ϕ(x)dx = 0 (1)
c2 dt2
0 0
Do đó
ZL
1 d2
u(x, t).ϕ(x)dx = [ux (L, t).ϕ(L) − ux (0, t).ϕ(0)]
c2 dt2
0
ZL
00
− u(x, t).ϕ (x)dx
0
Ta tìm ϕ thỏa 
 ϕ00 = λϕ

 ϕ(L) = ϕ(0) = 0

Giải phương trình trên ta được


 ϕn = sin nπx

L
2 2
n π
 λn = − với n ∈ N∗

L2
19
Ta có
ZL
2 nπx L
kϕn k = sin2 dx = với n ∈ N∗
L 2
0
Đặt
ZL
un (t) =< u(x, t), ϕn (x) >= u(x, t).ϕn (x)dx
0
Từ (1) ta được
1 00
u (t) − λn .un (t) = 0
c2 n
hay
1 00 n2 π 2
u (t) + 2 un (t) = 0
c2 n L
nπc nπc
un (t) = c1n .cos t + c2n . sin t
L L
Lấy đạo hàm theo biến t hai vế ta được
nπc nπc nπc nπc
u0n (t) = −c1n . sin t + c2n .cos t
L L L L
Khi t = 0 ta có
ZL
c1n = un (0) = u(x, 0).ϕn (x)dx = 0
0
và
ZL ZL
nπc kπx nπx
c2n = u0n (0) = ut (x, 0).ϕn (x)dx = sin . sin dx
L L L
0 0
Ta xét hai trường hợp sau:
TH1: Khi n 6= k , ta có
ZL
0 1 (k + n)πx (k − n)πx
un (0) = − cos − cos dx
2 L L
0
x=L
1 L (k + n)πx L (k − n)πx
=− sin − sin
2 (k + n)π L (k + n)π L x=0
=0
20
Do đó: c2n = 0.
TH2: Khi n = k ta có
ZL ZL
1 − cos 2kπx
kπx
u0n (0) = sin2 dx = L
dx
L 2
0 0
x=L
x L 2kπx L
= − sin = với n ∈ N∗
2 4kπ L x=0 2
kπc L
Do đó: c2n = 2.
L
L2
Vậy: c2n = .
2kπc
Do họ {ϕn } trực giao trong L2 (0; L) nên theo lý thuyết toán tử Sturm-

∞ ∞
X < u(x, t), ϕn (x) > L X nπc nπ
u(x, t) = 2 ϕn (x) = sin t. sin x.
n=1 kϕn k kπc n=1 L L
Bài 2.4 Dùng phương pháp tách biến giải phương trình với các điều kiện
sau 



 utt = a2 uxx






 ux (0, t) = ux (2, t) = 0

ut (x, 0) = 0

 



  kx

với 0 6 x 6 1
u(x, 0) =





  k(2 − x)

với 1 6 x 6 2
Bài giải
Lấy ϕ ∈ C 2 (0; 2), từ phương trình trên ta có

Z2 Z2
2
utt (x, t)φ(x)dx = a uxx (x, t)φ(x)dx
0 0
Lấy tích phân từng phần theo biến x ở vế trái ta được
d2
2
< u, ϕ >= a2 [u(0, t)ϕ0 (0) − u(2, t)ϕ0 (2)] + a2 < u, ϕ00 > (*)
dt
21
Tìm ϕ thỏa 
 ϕ00 = λϕ

 ϕ0 (2) = ϕ0 (0) = 0

Ta có phương trình đặc trưng: k 2 = λ.

√ √
λx
√
− λx
TH1: Nếu λ > 0 thì k = ± λ. Khi đó ϕ(x) = C1 e + C2 e và
√ √ √ √
ϕ0 (x) = C1 λe λx − C2 λe− λx
Do ϕ0 (0) = ϕ0 (2) = 0 nên ta có

 √ √
 C1 λ − C2 λ = 0

√ √ √ √
 C1 λe2 λ − C2 λe2 λ = 0

Giải hệ trên ta được C1 = C2 = 0 (loại).
TH2: Nếu λ = 0 thì ϕ(x) = C1 x + C2 . Ta có ϕ0 (x) = C1
Do ϕ0 (0) = ϕ0 (2) = 0 nên ta có C1 = 0
Chọn C2 = 1 thì ϕo (x) = 1
Ta có:
Z2
||ϕ0 ||2 = 1dx = 2
0
√
TH3: Nếu λ < 0 thì k = ±i λ.
Khi đó
√ √
ϕ(x) = C1 cos −λx + C2 sin −λx
và
√ √ √ √
ϕ0 (x) = −C1 −λ sin −λx + C2 −λ cos −λx
Do ϕ0 (0) = ϕ0 (2) = 0 nên ta có


 C2 = 0

√ √
 −C1 −λ sin 2 −λ = 0

22
n2 π 2
λn = −
4
với n ∈ N∗ .
Chọn C1 = 1 thì
nπ
φn (x) = cos x
2
và
Z2
nπ
||φn ||2 = cos2 dx = 1
2
0
Vậy ta có  nπ 2
 λ = λn = −

2
 φ = φ (x) = cos nπ x

n
2
Đặt
Z2
un (t) = u(x, t)φn (x)dx
0
Từ phương trình (*), ta có

nπ 2
u00n (t) = −a2 un (t)
2
Hay
nπa 2
u00n (t) =− un (t)
2
Suy ra
nπa nπa
un (t) = C1 cos t + C2 sin t
2 2
Vậy
∞
X un (t)
u(x, t) = φ (t)
2 n
n=1
||φn ||
∞
X nπa nπa nπ
= C1 cos t + C2 sin t cos x
n=1
2 2 2
23
Tìm C1 , C2
Z2
un (0) = C1 = u(x, 0)φn (x)dx
0
Z1 Z1
nπ nπ
= kx cos xdx + k(2 − x) cos xdx
2 2
0 0
x=1 Z1
2k nπx 2k nπx
= x. sin − sin dx
nπ 2 x=0 nπ 2
0
x=2 Z2
2k nπx 2k nπx
+ (2 − x) x. sin + sin dx
nπ 2 x=1 nπ 2
1
8k nπ 4k 4k
= 2 2
cos − 2 2 cos nπ − 2 2
nπ 2 nπ nπ
Mặt khác
nπ
u0n (0) = C2 = 0
2
nên C2 = 0.
Vậy

8k nπ 4k 4k nπa
un (t) = cos − cos nπ − cos t
n2 π 2 2 n2 π 2 n2 π 2 2
Do đó
∞
X un (t)
u(x, t) = φ (t)
2 n
n=1
||φ n ||
∞
X 8k nπ 4k 4k nπa nπ
= 2 2
cos − 2 2 cos nπ − 2 2 cos t. cos x
n=1
n π 2 n π n π 2 2
Bài 2.5 Giải phương trình sóng tắt dần
c2 uxx = utt + µut với x ∈ [0, L]
24
với điều kiện

u(0, t) = u(L, t) = 0
πx
u(x, 0) = sin
L
ut (x, 0) = 0
Bài giải
Lấy ϕ ∈ C 2 (0; L) thỏa


 ϕ00 = λϕ,

 ϕ (0) = ϕ (L) = 0.

Tức là
nπ

 ϕ = ϕn (x) = sin
 x
L
2
 λ = λ = − nπ

n
L
Từ phương trình ban đầu ta có
c2 huxx , ϕi = hutt , ϕi + µ hut , ϕi
Sử dụng tích phân từng phần, với chú ý điều kiện đầu của ϕ , ta có
c2 hu, ϕ00 i = hutt , ϕi + µ hut , ϕi .
Do đó
2 d2 d
λc hu, ϕi = 2 hu, ϕi + µ hu, ϕi .
dt dt
Ta có phương trình vi phân của un (t) = hu (x, t) , ϕn (x)i là
λn c2 un (t) = u00n (t) + µu0n (t)
Hay
u00n (t) + µu0n (t) − λn c2 un (t) = 0. (1)
25
Phương trình đặc trưng: X 2 + µX − λn c2 = 0

2nπc 2

Vì dao động là tắt dần nên: ∆n = µ2 + 4λn c2 = µ2 − L
< 0.
Do đó phương trình đặc trưng có hai nghiệm phức

√
−µ ± i ∆n
X=
2
Nghiệm của (1) là

√ √
− µ2 t −∆n −∆n
un (t) = e C1n cos t + C2n sin t
2 2
Tại t = 0 ta có
C1n = un (0)
πx nπx E
D
= hu (x, 0) , ϕn (x)i = sin , sin
 L L
0

nếu n > 2
= L

 nếu n = 1
2
và
√
µ −∆n
− C1n + C2n = u0n (0) = hut (x, 0) , ϕn (x)i = 0
2 2
Do đó 
 C1n = C2n = 0,
 n 6= 1,
µL
 C1n = L2 , C2n = √
 , n = 1.
2 −∆1
Nghiệm của phương trình ban đầu là
∞
X un (t) u1 (t)
u (x, t) = 2 ϕn (x) =2 ϕ1 (x)
n=1 kϕ n k kϕ 1 k
√ √
− µ2 t −∆1 µ −∆1 πx
=e cos t+ √ sin t sin
2 −∆1 2 L
Bài 2.6 Giải phương trình đạo hàm riệng axx = a2 ut với 0 < x < π thỏa
điều kiện
26
a) u(0, t) = u(π, t) = 0 và u → 0 khi t → +∞
b) ux (0, t) = ux (π, t) = 0 và u → 0 khi t → +∞
Bài giải
a) Lấy ϕ ∈ C 2 [0, π] ta có:
< uxx , ϕ >= a2 < ut , ϕ >
hay
d
< u, ϕ00 >= a2 < u, ϕ >
dt
Trong đó ϕ thỏa 
 ϕ00 = λϕ

 ϕ(0) = ϕ(π) = 0

Do đó: 
 ϕn (x) = sinnx

 λn = −n2

Ta có phương trình vi phân của un (t) =< u(x, t), ϕn (x) > là −n2 un = a2 u0n
n
!2
− t
un (t) = Cn e a
Vậy nghiệm của phương trình là

∞
X un (t)
u (x, t) = 2 ϕn (x)
n=1 kϕn k
∞
2 n 2
Cn e−( a ) t sin nx
X
=
n=1
π
∞
n 2
Kn e−( a ) t sin nx
X
=
n=1
b) Tương tự câu a), chọn ϕ ∈ C 2 [0, π] thỏa


 ϕ00 = λϕ

 ϕ0 (0) = ϕ0 (π) = 0

27
thì ta được 
 ϕn (x) = cosnx

 λn = −n2

Phương trình vi phân của un (t) =< u(x, t), ϕn (x) > là −n2 un = a2 u0n
n
!2
− t
un (t) = Cn e a

∞
X un (t)
u (x, t) = 2 ϕn (x)
n=1 kϕn k
∞
2 n 2
Cn e−( a ) t cos nx
X
=
n=1
π
∞
n 2
Kn e−( a ) t cos nx
X
=
n=1
Bài 2.7 Sử dụng phương pháp tách biến để giải phương trình

uxx = a2 ut , 0 < x < π, t > 0








 u (0, t) = u (π, t) = 0,

u (x, 0) = x + 1, 0 < x < π









 lim u (x, t) = 0.

t→∞
Bài giải
Lấy ϕ ∈ C 2 [0, π], ta có

Zπ Zπ
uxx (x, t)ϕ (x) dx = a2 ut (x, t)ϕ (x) dx
0 0
Thực hiện tích phân từng phần, với chú ý là u(0, t) = u(π, t) = 0 ta được
 π 
Zπ Z
d
[ux (π, t) ϕ (π) − ux (0, t) ϕ (0)]+ u (x, t)ϕ00 (x) dx = a2  u (x, t)ϕ (x) dx
dt
0 0
28
Chọn ϕ ∈ C 2 [0, π] sao cho ϕ(0) = ϕ(π) = 0. Khi đó phương trình trên trở
thành
 
Zπ Zπ
d 
u (x, t)ϕ00 (x) dx = a2 u (x, t)ϕ (x) dx (*)
dt
0 0
Để tìm vectơ riêng ta xét hệ


 ϕ00 (x) = λϕ (x) ,

 ϕ (π) = ϕ (0) = 0.

Phương trình đặc trưng của phương trình vi phân trên là: k 2 = λ.
TH1: Nếu λ = 0 thì ϕ00 (x) = 0. Khi đó ϕ(x) = Ax + B trong đó A, B là
các hằng số tùy ý.
Vì ϕ(0) = ϕ(π) = 0 nên A = 0, B = 0. Suy ra ϕ(x) = 0 (loại).

√
TH2: Nếu λ > 0 thì k = ± λ. Khi đó nghiệm tổng quát có dạng
√ √
ϕ (x) = Ae λx
+ Be− λx
Vì ϕ(0) = ϕ(π) = 0 nên ta có hệ


 A + B = 0,

√ √
 Ae λπ + Be− λπ = 0.

Giải ra ta được A = B = 0. Suy ra ϕ(x) = 0 (loại).

√
TH3: Nếu λ < 0 thì k = ±i λ. Khi đó
√ √
ϕ (x) = Acos −λx + B sin −λx
Thế lần lượt x = 0, x = π vào biểu thức trên, ta được A = 0 và

√
Bsin −λπ = 0
√
Chọn B = 1 khi đó sin −λπ = 0. Do đó: λ = −n2 với n = 1, 2, . . .
Như vậy ta có dãy các trị riêng là λn = −n2 và dãy các vectơ riêng tương
29
ứng là ϕn (x) = sin nx với n = 1, 2, . . .
Khi đó phương trình (*) trở thành

 
Zπ Zπ
d 
λ u (x, t)ϕn (x) dx = a2 u (x, t)ϕn (x) dx
dt
0 0
hay
Zπ
λ n2
u (x, t)ϕn (x) dx = cn e a2 t = cn e a2 t
0
Đặt
Zπ
un (t) = u (x, t) sin nx dx
0
Từ trên suy ra
c0 = 0
Zπ Zπ
1 n
cn = un (0) = u (x, 0) sin nxdx = (x + 1) sin nxdx = [1 − (−1) (π + 1)]
n
0 0
Ta có
Zπ Zπ
1 π
sin2 nxdx =
2
ϕn = (1 − cos2nx)dx =
2 2
0 0
Vậy
∞ ∞
X hu, ϕn i X 2 1 n −n2
u (x, t) = 2 .ϕn = . [1 − (−1) (π + 1)] e a2 t sin nx
n=1 kϕn k n=1
π n
Bài 2.8 Giải phương trình


1

 u xx = ut 0<x<a
c2




 ux (0, t) = u(a, t) = 0 t>0




 u(x, 0) = u = const 0<x<a
o
30
Bài giải
Lấy ϕ ∈ C 2 [0, a] ta có:
< uxx , ϕ >=< ut , ϕ >

1 d
< u, ϕ00 >= < u, ϕ >
c2 dt
Trong đó ϕ thỏa 
 ϕ00 = λϕ

 ϕ0 (0) = ϕ (a) = 0

Do đó
(2n − 1) π

 ϕ = ϕn (x) = cos x


2a
2
(2n − 1) π
 λ = λn = −

 .
2a
Phương trình vi phân của un (t) = hu (x, t) , ϕn (x)i là
1 0
λn un (t) = u (t)
c2 n
2
Giải ra ta được un (t) = Cn ec λn t
Tại t = 0 ta có
un (0) = Cn = hu(x, 0), ϕn (x)i = hu0 , ϕn (x)i
Do đó
Za n
2n − 1 πx 2(−1) au0
Cn = u0 cos dx =
2 a (2n − 1)π
0

∞ ∞ n 2
X un (t) X (−1) ec λn t (2n − 1) π
u (x, t) = 2 ϕn (x) = 4u0 cos x
n=1 kϕn k n=1
(2n − 1)π 2a
∞ (2n−1)π 2 2
(−1) e−( )
n c t
X 2a (2n − 1) π
= 4u0 cos x
n=1
(2n − 1)π 2a
31
Bài 2.9 Chứng tỏ nghiệm của phương trình truyền nhiệt


 ut (x, t) = uxx (x, t) ,

 u(0; t) = u(1; t) = 0, t > 0,


thỏa điều kiện đầu


 2x, khi 0 6 x 6 12 ,

u(x; 0) =
 2(1 − x), 1
khi 6 x 6 1,

2
có dạng
∞
8 X 1 1 −n2 π 2 t
u(x; t) = 2 sin nπ sin nπxe
π n=1 n2 2
Bài giải
Lấy ϕ ∈ C 2 [0, 1] ta có:

Z1 Z1
ut (x; t)ϕ(x)dx = uxx (x; t)ϕ(x)dx
0 0
Lấy tích phân từng phần theo biến x vế phải ta được

1 Z1

d
< u, ϕ >= [ux (x; t)ϕ(x) − u(x; t)ϕ, (x)] + u(x; t)ϕ,, (x)dx

dt
0

0
Do đó
d
< u, ϕ >= [ux (1; t)ϕ(1) − ux (0; t)ϕ, (0)] + hu, ϕ,, i (*)
dt
Bây giờ ta tìm hàm ϕ thỏa


 ϕ00 = λϕ

 ϕ(0) = ϕ(1) = 0

Ta có phương trình đặc trưng là k 2 = λ

√
TH1: Nếu λ > 0 thì k = ± λ. Khi đó
ϕ(x) = Aeλx + Be−λx
32
Do ϕ(0) = ϕ(1) = 0 nên ta có hệ phương trình


 A + B = 0,

 Aeλ + Be−λ = 0.

Suy ra A = B = 0 hay ϕ(x) = 0 (loại).
TH2: Nếu λ = 0 thì ϕ(x) = Ax + B. Từ ϕ(0) = ϕ(1) = 0 ta có A = B = 0.
Suy ra ϕ(x) = 0 (loại).

√
TH3: Nếu λ < 0 thì k = ±i −λ. Khi đó
√ √
ϕ(x) = A cos −λx + B sin −λx.
Do ϕ(0) = ϕ(1) = 0 nên ta có hệ phương trình


 A = 0,

√
 B sin −λ = 0.

√
Chọn B = 1 thì sin −λ = 0 từ đó λ = −n2 π 2 .
Suy ra ta có 
 λn = −n2 π 2

 ϕn (x) = sin nπx


Với ϕn vừa tìm được thì (*) trở thành
d
hu, ϕn i = λ hu, ϕn i
dt
Hay
2 2
hu, ϕn i = cn eλt = cn e−n π t
33
Với t = 0 thì
Z1 Z1/2 Z1
cn = u(x; 0) sin nπxdx = 2 x sin nπxdx + 2 (1 − x) sin nπxdx
0 0 1/2

cos nπx sin nπx 1/2 cos nπx sin nπx 1

= 2 −x + 2 2 + 2 −(1 − x) − 2 2
nπ nπ nπ nπ

0 1/2

4 nπ
= sin .
n2 π 2 2
Do đó
4 nπ −n2 π2 t
hu, ϕn i = sin .e .
n2 π 2 2
∞ ∞
X hu, ϕn i 8 X 1 1 −n2 π 2 t
u(x; t) = 2 ϕ n = sin nπ sin nπxe
n=1 kϕn k π 2 n=1 n2 2
Bài 2.10 Chứng minh phương trình sau có nghiệm





 ut = uxx

1

u(x, 0) = 0 06x6

 2
1


 ux (0, t) = 0 , ux ( , t) = 1

2
Bài giải
1
Với ϕ ∈ C 2 [0, ] lấy tích vô hướng với hai vế của phương trình ut = uxx ta
2
được
< ut (x; t), ϕ(x) >=< uxx (x; t), ϕ(x) >
Do đó 1 1
Z2 Z2
ut (x; t).ϕ(x)dx = uxx (x; t).ϕ(x)dx
0 0
Lấy tích phân từng phần theo biến x ở vế phải ta được

1 1
Z2 Z2
d 1 1 0 1 0
u(x; t).ϕ(x)dx−ϕ( )+u( ; t).ϕ ( )−u(0; t).ϕ (0)− u(x; t).ϕ00 (x)dx = 0 (1)
dt 2 2 2
0 0
34
 ϕ00 = λϕ

 ϕ0 ( 1 ) = ϕ0 (0) = 0

2

 ϕ = ϕn = cos2nπx,

 λ = λn = −4n2 π 2

Ta có
1 1
Z2 Z2 x= 21
2 2 1 − cos4nπx x 1 1
kϕn k = cos 2nπxdx = dx = − sin 4nπx =
2 2 8nπ x=0 4
0 0
Đặt
1
Z2
un (t) =< u(x; t), ϕn (x) >= u(x; t).ϕn (x)dx
0
1
u0n (t) − ϕ( ) − λn .un (t) = 0
2
tức là
u0n (t) + 4n2 π 2 un (t) = (−1)n

n
(−1) 2 2
un (t) = 2 2 + cn .e−4n π t
4n π
Tại t = 0 ta có
1
n Z2
(−1)
un (0) = + cn = u(x, 0).ϕn (x)dx = 0
4n2 π 2
0
Do đó
n+1
(−1)
cn =
4n2 π 2
35
1
Vì họ {ϕn } trực giao trong L2 (0, ) nên theo lý thuyết toán tử Strum-
2
∞
X < u(x; t), ϕn (x) >
u(x; t) = 2 ϕn (x)
n=1 kϕn k
∞ n
X (−1) −4n2 π 2 t
= (1 − e ).cos2nπx
n=1
n2 π 2
∞ n ∞ n+1
X (−1) X (−1) 2 2
= cos2nπx − e−4n π t
.cos2nπx
n=1
n2 π 2 n=1
n2 π 2
Bài 2.11 Giải phương trình nhiệt với các điều kiện sau
 2
∂ u ∂ 2u


2
+ 2 = 0,
∂x ∂y






u(x, 0) = u(x, a) = 0 , x, y ∈ [0; a],






 u(a, y) = 0, u(0, y) = f (y),

 




  y,
 0 < y < a/2,
f (y) =





  a − y,

a/2 6 y 6 a.
Bài giải
Lấy ϕ ∈ C 2 (0, a), ϕ = ϕ(y) từ phương trình trên ta có

Za Za
uxx (x, y)φ(y)dy = − uyy (x, y)φ(y)dy
0 0
Lấy tích phân từng phần vế phải theo biến y ta được
d2
< u, ϕ >= −[uy (0, a)ϕ(a) + uy (x, 0)ϕ(0)]− < u, ϕ00 > (*)
dt2
Chọn ϕ thỏa 
 ϕ00 = λϕ

 ϕ(a) = ϕ(0) = 0

36
Giải phương trình trên, ta được

 nπ 2
 λ = λn = −

a
 ϕ = ϕ (y) = sin nπ y

n
a
2 a
Ta được ||ϕn || = 2 . Đặt
Za
un (x) = u(x, y)ϕn (y)dy
0
thì
nπ 2
u00n (x) − un (x) = 0
a
Do đó
nπ nπ
un (x) = C1 e a x + C 2 e− a x
Vậy
∞
X un (x)
u(x, y) = ϕ (y)
2 n
n=1
||ϕ n ||
∞
X 2 nπ nπ nπ
a x + C2 e− a x

= C1 e sin y
n=1
a a
Tìm C1 , C2
Za
un (0) = C1 + C2 = u(0, y)ϕn (y)dy
0
Za
= f (y)ϕn (y)dy
0
a a
Z2 Z2
nπ nπ
= y sin ydy + (a − y) sin ydy
a a
0 0
2
2a nπ
= sin
n2 π 2 2
Mặt khác
Za
nπ −nπ
un (a) = C1 e + C2 e = u(a, y)ϕn (y)dy = 0
0
37
Giải hệ, ta được

e−nπ 2a2

nπ

 C1 = − enπ − e−nπ n2 π 2 sin 2 ,


enπ 2a2

 nπ
 C2 =
 sin y.
nπ
e −e −nπ 2
nπ 2 a
Vậy
nπ nπ
2a2 nπ e a (a−x) − e− a (a−x)
un (x) = 2 2 . sin .
nπ 2 enπ − e−nπ
2a2 nπ sinh( nπa
(a − x))
= 2 2 sin .
nπ 2 sinh nπ
Suy ra
∞
X un (x)
u(x, y) = φ (y)
2 n
n=1
||φ n ||
∞
nπ sinh nπ

X 4a a
(a − x) nπy
= 2 2
sin sin
n=1
nπ 2 sinh nπ a
uxx + c2 uyy = 0 với 0 6 y 6 l
với điều kiện

u(x, 0) = uy (x, l) = 0
u(0, y) = 2y
u → 0 khi x → +∞
Bài giải
Lấy ϕ ∈ C 2 (0, a), ϕ = ϕ(y) từ phương trình trên ta có

Z l Z l
2
uxx (x, y) ϕ (y) dy = −c uyy (x, y) ϕ (y) dy
0 0
Tích phân từng phần theo biến y ở vế phải ta được
d2
2
< u, ϕ >= −c2 [uy (x, 0) ϕ (0) − u (x, l) ϕ0 (l)] − c2 < u, ϕ >
dx
38
Chọn ϕ sao cho 

 ϕ00 = λϕ
 (1)
 ϕ (0) = ϕ0 (l) = 0

Khi đó ta có phương trình vi phân
d2
< u, ϕ > +c2 λ < u, ϕ >= 0 (2)
dx2
Từ (1) ta có
1 π 2
λ = λn = − 2
− + nπ , n ∈ Z+
l 2
và
(2n − 1) πy
ϕ = ϕn (y) = sin , n ∈ Z+
2l
Thế vào (2) ta được
2
d2 c2 (2n − 1) π 2
hu, ϕn i − hu, ϕn i = 0
dx2 4l2
Phương trình vi phân này có nghiệm là
c(2n−1)π c(2n−1)π
hu (x, y) , ϕn (y)i = C1n e 2l x
+ C2n e− 2l x
Từ điều kiện u → 0 khi x → ∞ ta có C1n = 0
Từ điều kiện u(0, y) = 2y , ta có

l n−1
(2n − 1) πy (−1) 8l2
Z
C1n + C2n = 2y sin dy = 2
0 2l (2n − 1) π 2
Vậy
n−1
(−1) 8l2
C2n = 2
(2n − 1) π 2
Do đó
n−1
(−1) 8l2 c(2n−1)π
hu, ϕn i = 2 e− 2l x
(2n − 1) π 2
39
Nghiệm của phương trình đã cho là

∞ n−1
X (−1) 16l − c(2n−1)π x 2n − 1
u (x, y) = 2 e 2l sin πy
n=1 (2n − 1) π 2 2l
uxx + uyy = u với 0 < x < π, 0 < y < a
với điều kiện 

u (0, y) = u (π, y) = 0






 u (x, 0) = 0



 u (x, a) = 1

Bài giải
Lấy ϕ ∈ C 2 (0, a), ϕ = ϕ(y) từ phương trình trên ta có huxx , ϕi + huyy , ϕi =
hu, ϕi
Từ đó suy ra
d2
hu, ϕ00 i + hu, ϕi = hu, ϕi
dy 2
trong đó ϕ thỏa 
 ϕ00 = λϕ
 (*)
 ϕ (0) = ϕ (π) = 0

Giải (*) ta được 

 ϕ = ϕn (x) = sin nx

 λ = λn = −n2

Do đó ta có phương trình vi phân của un (y) = hu (x, y) , ϕn (x)i là λn un +
u00n = un
√ √
1+n2 1+n2
un (y) = C1n ey + C2n e−y .
40
Thế y = 0 và y = a vào biểu thức trên, ta có
un (0) = hu (x, 0) , ϕn (x)i = 0 = C1n + C2n
và
un (a) = hu (x, a) , ϕn (x)i = h1, sin nxi

Zπ n √ √
1 − (−1) a 1+n2 −a 1+n2
= sin nx dx = = C1n e + C2n e
n
0
Do đó C2n = −C1n
và
n
1 − (−1)
C1n = √ .
sinh a 1 + n2
Vậy
n √
1 − (−1)
un (y) = √ · 2 sinh y 1 + n2
2n sinh a 1 + n2
n √
1 − (−1)
= √ sinh y 1 + n 2
n sinh a 1 + n2

∞ ∞ n √
X un (t) X 2 1 − (−1)
u (x, y) = 2 ϕn (x) =
√ 2
sinh y 1 + n sin nx
n=1 kϕn k n=1
nπ sinh a 1 + n2
Bài 2.14 Mở rộng phương pháp tách biến để giải phương trình Laplace ba
chiều.
φxx + φyy + φzz = 0 (*) với 0 6 x 6 a, 0 6 y 6 b, 0 6 z 6 c
thỏa các điều kiện
φ(0, y, z) = φ(a, y, z) = 0
φ(x, 0, z) = φ(x, b, z) = 0
φ(x, y, 0) = φ(x, y, c) = f (x)
41
Bài giải
Phương trình (*) được viết lại dạng
φxx = −φyy − φzz (1)
Chọn
ϕ1 (x) ∈ C 2 [0, a] , ϕ2 (y) ∈ C 2 [0, b]
Phương trình (1) tương đương với phương trình sau
Za Zb Za Zb
φzz ϕ1 (x) ϕ2 (y)dxdy = − [φxx + φyy ] ϕ1 (x) ϕ2 (y)dxdy
0 0 0 0
Do đó
Za Zb Za Zb
d2
φzz ϕ1 (x) ϕ2 (y)dxdy = − φxx ϕ1 (x) ϕ2 (y)dxdy
dz 2
0 0 0 0
Za Zb
− φyy ϕ1 (x) ϕ2 (y)dxdy
0 0
Zb Za Zb
x=a
=− [φx ϕ1 (x) − φ.ϕ1 0 (x)]x=0 ϕ2 (y) dy − φ (x, y, z) ϕ1 00 (x) ϕ2 (y)dxdy
0 0 0
Za Za Zb
y=b
− [φy ϕ2 (y) − φ.ϕ2 0 (y)]y=0 ϕ1 (x) dx − φ (x, y, z) ϕ2 00 (y) ϕ1 (x)dxdy
0 0 0
Chọn 
 ϕ1 00 = λ1 ϕ1

 ϕ1 (0) = ϕ1 (a) = 0

và 
 ϕ2 00 = λ1 ϕ2

 ϕ2 (0) = ϕ2 (b) = 0

42
Với các trường hợp λ1 = λ2 = 0, λ1 > 0, λ2 > 0 ta dễ dàng kiểm tra được ,
dẫn đến vô lý.
Trường hợp λ1 < 0, λ2 < 0 ta có
√ √
ϕ1 (x) = Acos −λx + B sin −λx
Tại x = 0 và x = a , ta có
A=0
√
B sin −λa = 0
n2 π 2
Nghĩa là λ = λn − a2
Ta có dãy các vectơ riêng tương ứng là
nπ
ϕ1 (x) = ϕ1n (x) = sin x
a
Tương tự ta có
m2 π 2
λ = λm = − 2
b
mπ
ϕ2 (x) = ϕ2m (x) = sin y
b
Do đó
Za Zb Za Zb
d2
φ.ϕ1n (x) ϕ2m (y)dxdy = − φ.λn ϕ1 (x) ϕ2 (y)dxdy
dz 2
0 0 0 0
Za Zb
− φλm ϕ1n (x) ϕ2m (y)dxdy
0 0
Đặt
Za Zb
φ1n = φ (x, y, z) .ϕ1n (x) ϕ2m (y)dxdy
0 0
thì
00
φn = −λn φn − λm φm = − (λn + λm ) φn
43
√ √
−(λn +λm )z
φn = Anm e + Bnm e− −(λn +λm )z
với Anm , Bnm là hằng số.
Ta có φn (0) = Anm + Bnm = 0
Do đó Anm = −Bnm .
Mặt khác
√ √ Za Zb nπx mπx
−(λn +λm )c − −(λn +λm )c
φn (c) = Anm e +e = f (x) sin sin dxdy
a a
0 0
F ubini b h i Za nπx
m+1
= (−1) +1 f (x) sin dx
mπ a
0
Như vậy
b h i Za nπx
m+1
Anm = √ √ (−1) +1 f (x) sin dx
mπ e −(λn +λm )c + e− −(λn +λm )c a
0
Mà
2 b 2 a
kϕm k = , kϕm k =
2 2
Nên φ(x, y, z) bằng
h i Ra
m+1
∞ X ∞ b (−1) + 1 f (x) sin nπx
a
dx
X nπx mπx 0
ek + e−k

sin sin √ √
n=1 m=1
a a mπ e −(λn +λm )c + e− −(λn +λm )c
cn
√
Trong đó k = ab
n2 a2 + m2 a2 z.
Bài 2.15 Chứng minh rằng nghiệm của phương trình Laplace
uxx + uyy = 0 (1)
44
với điều kiện biên
α1 u(0, y) + β1 ux (0, y) = f1 (y)
α2 u(l, y) + β2 ux (l, y) = f2 (y)
α3 u(x, 0) + β3 uy (x, 0) = g1 (x)
α4 u(x, l) + β4 uy (x, l) = g2 (x)
có thể thu được bằng cách viết
u(x, y) = u1 (x, y) + u2 (x, y) + u3 (x, y) + u4 (x, y)
trong đó các u1 , u2 , u3 , u4 , thỏa (1) và thỏa lần lượt các điều kiện biên sau
Với u1 : 
α1 u1 (0, y) + β1 ∂u (0, y) = f1 (y)

 1
∂x





 α2 u1 (l, y) + β2 ∂u1 (l, y) = 0

∂x
α3 u1 (x, 0) + β3 ∂u 1
(x, 0) = 0 (a)




 ∂y

 α4 u1 (x, l) + β4 ∂u1 (x, l) = 0


∂y
Với u2 : 
α1 u2 (0, y) + β1 ∂u (0, y) = 0

 2
∂x





 α2 u2 (l, y) + β2 ∂u2 (l, y) = f2 (y)

∂x
α3 u2 (x, 0) + β3 ∂u 2
(x, 0) = 0 (b)




 ∂y

 α4 u2 (x, l) + β4 ∂u2 (x, l) = 0


∂y
Với u3 : 
α1 u3 (0, y) + β1 ∂u (0, y) = 0

 3
∂x





 α2 u3 (l, y) + β2 ∂u3 (l, y) = 0

∂x
α3 u3 (x, 0) + β3 ∂u 3
(x, 0) = g1 (x) (c)




 ∂y

 α4 u3 (x, l) + β4 ∂u3 (x, l) = 0


∂y
45
Với u4 : 
α1 u4 (0, y) + β1 ∂u (0, y) = 0

 4
∂x





 α2 u4 (l, y) + β2 ∂u4 (l, y) = 0

∂x
α3 u4 (x, 0) + β3 ∂u 4
(x, 0) = 0 (d)




 ∂y

 α4 u4 (x, l) + β4 ∂u4 (x, l) = g2 (x)


∂y
Bài giải
Ta kiểm tra trực tiếp.
Vì (1) là phương trình tuyến tính, mà ui với i = 1, 4 đều thỏa (1) nên tổng
của chúng cũng thỏa (1).
Xét điều kiện biên của u, chẳng hạn, điều kiện biên đầu tiên. Điều kiện
biên này chính là tổng 4 điều kiện biên đầu tiên của các ui . Vậy, tổng các
ui thỏa mãn điều kiện biên đầu tiên của u. Tương tự cho các điều kiện còn
lại, và ta có điều phải chứng minh.
Bài 2.16 Chứng minh rằng phương trình
∂ 2u 1 ∂u
2
= 2.
∂x c ∂t
với u thỏa điều kiện

u(0, t) = 0
u(1, t) = 1
với mọi t > 0, và u(x, 0) = 0 với mọi x ∈ [0; 1].
có nghiệm dạng
∞ n
2 X (−1) −n2 π2 c2 t
u(x, t) = x + e sin nπx
π n=1 n
46
Bài giải
Đặt w(x, t) = u(x, t) − x ta có:


 ∂ 2w ∂ 2u
 2 = 2

∂x ∂x
 ∂w ∂u

 =
∂t ∂t
Theo giả thiết thì
∂ 2u 1 ∂u
= .
∂x2 c2 ∂t
Do đó
∂ 2w 1 ∂w
2
= 2.
∂x c ∂t
Hơn nữa, ta có 
w(0, t) = 0






 w(1, t) = 0



 w(x, 0) = −x

Với ϕ = ϕ(x) ∈ C 2 (0, 1) , từ phương trình

∂ 2w 1 ∂w
2
= 2.
∂x c ∂t
Ta được
Z1 Z1
∂ 2w 1 ∂w
(x, t)ϕ(x)dx = (x, t)ϕ(x)dx.
∂x2 c2 ∂t
0 0
Do đó  
Z1 2 Z1
∂ w 1 d
2
(x, t)ϕ(x)dx = 2  w(x, t)ϕ(x)dx
∂x c dt
0 0
Tích phân từng phần theo biến x vế trái, ta có

Z1 2 1 Z1 ∂w

∂ w ∂w
(x, t)ϕ(x)dx = (x, t)ϕ(x) − (x, t)ϕ0 (x)dx

∂x 2 ∂x ∂x
0

0 0
Z1
∂w ∂w
= (1, t)ϕ(1) − (0, t)ϕ(0) + w(x, t)ϕ00 (x)dx
∂x ∂x
0
47
Chọn ϕ ∈ Co2 [0, 1] thì

Z1 Z1
∂ 2w
(x, t)ϕ(x)dx = w(x, t)ϕ00 (x)dx
∂x2
0 0
Như vậy, ta cần tìm w thỏa

 
Z1 Z1
1 d 
w(x, t)ϕ00 (x)dx = w(x, t)ϕ(x)dx (*)
c2 dt
0 0
với mọi ϕ ∈ Co2 [0, 1].
Ta tìm ϕ 6= 0 thỏa 
 ϕ00 (x) = λϕ(x)

 ϕ(0) = ϕ(1) = 0

Giải phương trình này ta được λ = λn = −(nπ)2 và ϕ = ϕn (x) = sin(nπx).
Đặt
Z1 Z1
w(x, t)ϕ00 (x)dx = w(x, t)ϕ00 n (x)dx = − (nπ)2 wn (t).
0 0
Khi đó, từ (*) ta có phương trình vi phân
1 0
−(nπ)2 wn (t) = w (t)
c2 n
với điều kiện đầu

Z1 Z1 n
(−1)
wn (0) = w(x, 0)ϕn (x)dx = 0 = − x sin nπxdx =
nπ
0 0
n
(−1) −(nπ)2 c2 t
wn (t) = e
nπ
Vậy nghiệm tách biến của bài toán tìm w là
+∞ +∞ +∞ n
X hw, ϕn i X wn (t)ϕn (x) 2 X (−1) −(nπ)2 c2 t
w(x, t) = 2 ϕn (x) = 2 = e sin nπx
n=1 kϕn k2 n=1 kϕn k2 π n=1 nπ
48
Nghiệm tách biến của bài toán ban đầu là

+∞ n
2 X (−1) −(nπ)2 c2 t
u(x, t) = x + w(x, t) = x + e sin nπx
π n=1 nπ





 ut = uxx + 2x

 u(0; t) = u(1; t) = 0 với t > 0,


 u(x; 0) = x − x2

với 0 < x < 1.
Bài giải
Lấy ϕ ∈ C 2 [0; 1] , từ phương trình
ut = uxx + 2x
Ta có
Z1 Z1 Z1
ut (x; t).ϕ(x)dx = uxx (x; t).ϕ(x)dx + 2x.ϕ(x)dx
0 0 0
Lấy tích phân từng phần theo biến x vế phải ta được

Z1
d
u(x, t).ϕ(x)dx = ux (1, t).ϕ(1) − ux (0, t).ϕ(0)
dt
0
Z1 Z1
00
+ u(x, t).ϕ (x)dx + 2 x.ϕ(x)dx (1)
0 0
00
 ϕ = λϕ

 ϕ(1) = ϕ(0) = 0



 ϕ = ϕn = sin nπx

 λ = λn = −n2 π 2

49
Ta có
Z1 Z1 x=1
2 2 1 − cos2nπx x 1 1
kϕn k = sin nπxdx = dx = − sin 2nπx =
2 2 4nπ x=0 2
0 0
Đặt
Z1
un (t) = u(x; t).ϕn (x)dx
0
Z1
u0n (t) − λn .un (t) = 2 x.ϕn (x)dx
0
hay
Z1
u0n (t) 2 2
+ n π un (t) = 2 x. sin(nπx)dx
0
Do đó
n+1
2(−1)
u0n (t) 2 2
+ n π un (t) =
nπ
n+1
2(−1) 2 2
un (t) = + cn .e−n π t
n3 π 3
Tại t = 0 ta có
n+1
2(−1)
un (0) = + cn
n3 π 3
Mặt khác
Z1 Z1
un (0) = u(x; 0).ϕn (x)dx = (x − x2 ). sin(nπx)dx
0 0
2
x=1
x −x 1 − 2x 2
= cosnπx + 2 2 sin nπx − 3 3 cosnπx
nπ nπ nπ x=0
n+1
2(−1) 2
= +
n3 π 3 n3 π 3
Do đó
n+1
2(−1) 2
cn = +
n3 π 3 n3 π 3
50
1
Do họ {ϕn } trực giao trong L2 (0, ) nên theo lý thuyết toán tử Sturm-
2
∞
X < u(x; t), ϕn (x) >
u(x, t) = 2 ϕn (x)
n=1 kϕn k
∞
!
n+1
X (−1) 1 2 2
=4 + e−n π t
. sin nπx
n=1
n3 π 3 n3 π 3
Bài 2.18 Giải phương trình nhiệt với các điều kiện sau
 2
∂ u 1 ∂ 2u
= + 1 0 < x < 10, t > 0,


∂t 4 ∂x2






 ux (0, t) = 0





 u(10, t) = 20



 u(x, 0) = 50

Bài giải
Đặt v(x, t) = u(x, t) − 20 ta có

 2
∂ v 1 ∂ 2v
= + 1, 0 < x < 10, t > 0,


∂t 4 ∂x2






 vx (0, t) = 0,





 v(10, t) = 0,



 u(x, 0) = 30.

Ta giải phương trình mới .
Lấy ϕ = ϕ(x) ∈ C 2 (0; 10) , từ phương trình trên ta có

Z10 Z10 Z10
1
vt (x, t)φ(x)dx = uxx (x, t)φ(x)dx + φ(x)dx
4
0 0 0
Lấy tích phân theo biến x vế phải ta được
d 1 1
< v, ϕ >= [vx (10, t)ϕ(10) + v(0, t)ϕ0 (0)] + < v, ϕ00 > + < 1, ϕ > (*)
dt 4 4
51
Chọn ϕ thỏa 
 ϕ00 = λϕ

 ϕ(10) = ϕ0 (0) = 0

Giải hệ trên, ta được

 2
(2n − 1)π
 λ = λn = −


20
 ϕ = ϕn (x) = cos (2n − 1)π x


20
Ta có:
||ϕn ||2 = 5
Đặt
Z10
vn (t) =< v(x, t), φn (x) >= v(x, t)φn (x)dx
0
Từ (1) ta có
1
v 0n (t) − λvn (t) =< 1, ϕn >
4
Hay
2 2n−1
1 2n − 1 10(−1)
v 0n (t) + π vn (t) =
4 20 2n − 1
2n−1 2
10(−1) 20 1 2n−1 2
vn (t) = .4 + Ce− 4 [ ] .
20 π t
2n − 1 (2n − 1)π
Tại t = 0 ta có
Z10
vn (0) = v(x, 0)ϕn (x)dx
0
300
= (−1)2n−1
2n − 1
52
Vậy
2n−1 2 2n−1
10(−1) 20 300(−1) 1 2n−1 2
vn (t) = .4. + .e− 4 [ ]
20 π t
2n − 1 (2n − 1)π 2n − 1
Do đó
∞
X vn (t)
v(x, t) = φ (x)
2 n
n=1
||ϕ n ||
∞ 2n−1 2 2n−1
40(−1) 20 300(−1) 1 2n−1 2 (2n − 1)π
e− 4 [ 20 π] t ) cos
X
=7 ( + x
n=1
5(2n − 1) (2n − 1)π 2n − 1 20
Vậy
∞ 2n−1 2 2n−1
40(−1) 20 300(−1) 1 2n−1 2 (2n − 1)π
e− 4 [ 20 π] t ) cos
X
u(x.t) = ( + x−20
n=1
5(2n − 1) (2n − 1)π 2n − 1 20
∂u ∂ 2 u
= 2
∂t ∂x
biết
0 < x < 1 và t > 0
u(0, t) = u(x, 0) = 0
u(1, t) = t
Bài giải
Đặt u(x, t) = xt + w(x, t).
Thay vào phương trình đã cho, ta có
∂ 2 w ∂w
= +x
∂x2 ∂t
với
w (0,t) = 0, w (1,t) = 0, w (x,0) = 0
Lấy ϕ = ϕ(x) ∈ C 2 [0; 1] , ta có
d
hwxx , ϕi = hw, ϕi + hx, ϕi
dt
53
Từ phương trình trên, sử dụng tích phân từng phần cho vế trái, ta có
d
hu, ϕ00 i = hw, ϕi + hx, ϕi (*)
dt
trong đó ϕ được chọn thỏa


 ϕ00 = λϕ

 ϕ (0) = ϕ (1) = 0



 ϕ = ϕn (x) = sin nπx

 λ = λn = −(nπ)2

Do đó, từ (*) ta có phương trình vi phân của wn (t) = hw (x, t) , ϕn (x)i là
d
λn hw, ϕn i = hw, ϕn i + hx, ϕn i
dt
Hay
n+1
(−1)
2 2
−n π wn (t) = wn0 (t) +
nπ
Nghiệm của phương trình này là
n
−n2 π 2 t (−1)
wn (t) = Cn e + 3
(nπ)
Tại t = 0 ta có
n
(−1)
wn (0) = Cn + 3 = hw (x, 0) , ϕn (x)i = 0
(nπ)
Do đó
n+1
(−1)
Cn = 3
(nπ)
Vậy
n
(−1) h 2 2
i
wn (t) = 3 −e−n π t
+1
(nπ)
54
Nghiệm của phương trình ẩn w là

∞ ∞ n
X wn (t) X (−1) h −n 2 2
π t
i
w (x, t) = 2 ϕn (x) = 2 3 −e + 1 sin nπx.
n=1 kϕn k n=1 (nπ)
Do đó, nghiệm của phương trình ban đầu là

∞ n
X (−1) h −n2 π2 t i
u (x, t) = xt + 2 3 −e + 1 sin nπx.
n=1 (nπ)
uxx + uyy = 0 với 0 < x < 1, 0 < y < 1
với điều kiện 

 u (x, 0) = 0, u (x, 1) = x

 u (0, y) = 0, ux (1, y) = 1

Bài giải
Đặt: v(x, y) = u(x, y) − xy.
Bài toán trở thành

vxx + vyy = 0, 0 < x < 1, 0 < y < 1,






 v (x, 0) = v (x, 1) = 0,



 v (0, y) = 0, vx (1, y) = 1 − y.

Lấy ϕ = ϕ(y) ∈ C 2 [0; 1] , ta có
hvxx , ϕi + hvyy , ϕi = 0.
Từ đây suy ra
d2
2
hv, ϕi + hv, ϕ00 i = 0
 dx
 ϕ00 = λϕ

trong đó ϕ thỏa Giải (*) ta được
 ϕ (0) = ϕ (1) = 0

(*)

 ϕ = ϕn (y) = sin nπy,

 λ = λn = −(nπ)2 .

55
Do đó ta được phương trình vi phân của un (x) = hu (x, y) , ϕn (y)i là
vn00 + λn vn = 0
hay
2
vn00 − (nπ) vn = 0
vn (x) = C1n enπx + C2n e−nπx
Thế lần lượt x = 0, x = 1 vào biểu thức trên, ta có
vn (0) = hv (x, 0) , ϕn (x)i = 0 = C1n + C2n
và
vn0 (1) = hvx (1, y) , sin nπyi = h1 − y, sin nπyi

Z1
1
= (1 − y) sin nπydy =
nπ
0
= nπ C1n enπ − C2n e−nπ

Do đó: C2n = −C1n Và
1
C1n = 2
2(nπ) cosh (nπ)
Vậy
1 sinh (nπx)
vn (x) = 2 · 2 sinh (nπx) = 2
2(nπ) cosh (nπ) (nπ) cosh (nπ)
và
∞ ∞
X vn (x) X sinh (nπx)
v (x, y) = 2 ϕn (y) =2 2 sin nπy
n=1 kϕn k n=1 (nπ) cosh (nπ)
∞
X sinh (nπx)
u (x, y) = xy + v (x, y) = xy + 2 2 sin nπy
n=1 (nπ) cosh (nπ)
56
Bài 2.21 Chứng minh rằng phương trình truyền điện

∂ 2e ∂ 2e ∂e
= LC + (RC + GL) + RGe
∂x2 ∂t2 ∂t
với điều kiện biên e(0, t) = Eo cos wt và e(x, t) bị chặn khi x → +∞ , trong
đó e(x, t) là điện áp ở khoảng cách x và thời điểm t, không có nghiệm tách
biến dạng e(x, t) = X(x)T (t).
Hơn nữa, chứng minh rằng ở đó tồn tại một nghiệm dạng
e (x, t) = E0 e−ax cos (ωt + bx)
nếu a2 − b2 = RG − LCω 2 và 2ab = −(RC + GL)ω.
Bài giải
Giả sử phương trình có nghiệm tách biến dạng e(x, t) = X(x)T (t).
Khi đó
exx = X 00 (x)T (t)
et = X(x)T 0 (t)
ett = X(x)T 00 (t)

Thay vào phương trình ban đầu ta được
X 00 (x) T (t) = LCX (x) T 00 (t) + (RC + GL) X (x) T 0 (t) + RGX (x) T (t)
X 00 (x) T (t) = X (x) [LCT 00 (t) + (RC + GL) T 0 (t) + RGT (t)]
Do đó
X 00 (x) LCT 00 (t) + (RC + GL) T 0 (t) + RGT (t)
=
X (x) T (t)
00
X (x) T 00 (t) T 0 (t)
= LC + (RC + GL) + RG = ±k 2
X (x) T (t) T (t)
Từ đó dẫn đến

 X 00 (x) = ±k 2 X (x) ,


T 00 (t) T 0 (t)
 LC

 + (RC + GL) + RG = ±k 2 .
T (t) T (t)
57
Phương trình: X 00 (x) = ±k 2 X(x) cho ta
X(x) = A cos kx + B sin kx
hay
X(x) = Aekx + Be−kx
Từ phương trình
T 00 (t) T 0 (t)
LC + (RC + GL) + RG = ±k 2
T (t) T (t)
Ta suy ra
T (t) = eat (A sin βt + B cos βt)
nếu phương trình đặc trưng có nghiệm phức.
và
T (t) = Aeδt + Beδt
nếu phương trình đặc trưng có nghiệm thực.
Do đó bài toán không có nghiệm tách biến dạng: e(0, t) = Eo cos ωt. Như
vậy, bài toán không có nghiệm tách biến dạng: e(x, t) = X(x)T (t) với
e (x, t) = E0 e−ax cos (ωt + b).
Khi đó
et = −ωE0 e−ax sin (ωt + b) , ett = −ω 2 E0 e−ax cos (ωt + b)
ex = −aE0 e−ax cos (ωt + b) − bE0 e−ax sin (ωt + b)
exx = a2 E0 e−ax cos (ωt + b) + 2abE0 e−ax sin (ωt + b) − b2 E0 e−ax cos (ωt + b)
Thay tất cả vào phương trình ban đầu ta được
a2 E0 e−ax cos (ωt + b) + 2abE0 e−ax sin (ωt + b) − b2 E0 e−ax cos (ωt + b) =
= −LCω 2 E0 e−ax cos (ωt + b) − (RC + GL) ω sin (ωt + b) + RGcos (ωt + b)
58
hay
a2 − b2 − RG + LCω 2 cos (ωt + b)+[2ab + (RC + GL) ω] sin (ωt + b) = 0

Điều này là luôn đúng vì theo giả thiết: a2 − b2 = RG − LCω 2 và ab =
−(RC + GL)ω.
Kết luận
∂ 2e ∂ 2e ∂e
2
= LC 2
+ (RC + GL) + RGe
∂x ∂t ∂t
Hơn nữa, ta thấy e(0, t) = Eo cos ωt và e(x, t) = Eo e−ax cos(ωt + bx) bị
chặn khi cho x → +∞.
Do vậy e(x, t) = Eo e−ax cos(ωt + bx) là một nghiệm của bài toán.
59

Phuong Trinh Dao Ham Rieng, PP Tach Bien

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phuong Trinh Dao Ham Rieng, PP Tach Bien

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Mục lục

1 Giới thiệu phương trình đạo hàm riêng 3

1.1 Một số khái niệm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

1.2 Dạng tuyến tính cấp 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

1.3 Phân loại cổ điển . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.4 Phân loại trường hợp hai chiều . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.5 Các điều kiện và điều kiện đầu . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

2 Phương pháp tách biến 8

2.1 Phương trình vi phân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.1.1 Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân cấp 1

2.1.2 Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân cấp 1

không thuần nhất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.1.3 Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân cấp 2

thuần nhất với hệ số hằng . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.2 Bài toán Sturm-Liouville . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2.5 Trường hợp biên thuần nhất . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2.6 Trường hợp biên không thuần nhất . . . . . . . . . . . . . . 12

2.7 Bài tập vận dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Giới thiệu phương trình đạo hàm

1.1 Một số khái niệm

F (x, t, u, ∇u, D2 u, ut , utt )

Trong đó x ∈ Ω ⊂ Rk , t là biến độc lập, u = u(x, t) là hàm phải tìm.

là các đạo hàm riêng.

1.2 Dạng tuyến tính cấp 2

Phương trình tuyến tính cấp 2 có dạng:

thì L có tính elliptic. 

1.3 Phân loại cổ điển

• Nếu α 6= 0 thì phương trình thuộc loại Hyperbolic.

• Nếu α = 0, b 6= 0 thì phương trình thuộc loại Parabolic.

• Nếu α = b = 0 thì phương trình thuộc loai Eliptic.

1.4 Phân loại trường hợp hai chiều

auxx + bxy + cuyy = 0

trong đó a, b, c là các hàm theo hai biến x, y.

Đặt ∆ = b2 − ac, nếu:

• ∆ < 0: Phương trình thuộc loại Eliptic.

• ∆ > 0: Phương trình thuộc loại Parabolic.

• ∆ = 0: Phương trình thuộc loại Hyperbolic.

1.5 Các điều kiện và điều kiện đầu

• Điều kiên Dirichlet: u|∂Ω = g

• Điều kiện hỗn hợp: 

cao nhất của đạo hàm theo t trong phương trình.

- Điều kiện cuối là điều kiện có dạng: u(x, T ) = g(x).

- Phương trình Parabolic:

- Phương trình Hyperbolic:

1.6 Phương trình thuần nhất và phương trình

1.7 Các phương pháp giải phương trình đạo hàm

Ta có một số phương pháp sau:

Phương pháp tách biến

2.1 Phương trình vi phân

Xét phương trình vi phân tuyến tính cấp 1 thuần nhất:

Khi đó nghiệm tổng quát của phương trình là

với C là hằng số bất kì.

Xét phương trình vi phân tuyến tính cấp 1:

với C là hằng số bất kì.

nhất với hệ số hằng

Phương trình đặc trưng ak 2 + bk + c = 0 có ∆ = b2 − 4ac:

• Nếu ∆ > 0 thì phương trình vi phân có nghiệm tổng quát

• Nếu ∆ = 0 thì phương trình vi phân có nghiệm tổng quát

y = (A cos βx + B sin βx) eax

2.2 Bài toán Sturm-Liouville

Bài toán Sturm-Liouville là bài toán có dạng:

và thỏa các điều kiện sau:

(ii) C12 + C22 6= 0, D12 + D22 6= 0.