Η Λειτουργία της Αγοράς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι Συντεχνίες

Αρέλη Βασιλική

Από τον 15ο ως τον 17ο αιώνα

Μιλώντας για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, με τον όρο «συντεχνία», δεν

ορίζουμε μια επαγγελματική οργάνωση, ούτε θεωρείται μια επιπλέον ονομασία, που
αναφέρεται σε ομάδες βιοτεχνών ή εμπόρων, για τις οποίες δεν γνωρίζουμε τίποτα
σχετικό με τον τρόπο οργάνωσής τους. Θα ήταν εύλογο να μιλάμε για ύπαρξη
συντεχνιών, σε περίπτωση που σε μια ορισμένη περιοχή όλοι οι άνθρωποι, που
απασχολούνται σε κάποιον οικονομικό τομέα του εκάστοτε αστικού κέντρου,
σχηματίζουν μια ομάδα, η οποία συντελεί στην επίτευξη κάποιων στόχων (π.χ.
οικονομικές, διοικητικές, φορολογικές και κοινωνικές λειτουργίες). Ένα ακόμη
χαρακτηριστικό των συντεχνιών είναι η ύπαρξη ιεραρχίας εντός αυτής. Δηλαδή, σε
μια συντεχνία υπάρχουν είτε αξιωματούχοι, είτε ανώτεροι υπάλληλοι, οι οποίοι έχουν
εκλεγεί από τα υπόλοιπα μάλη της συντεχνίας και υπάρχει κάποιος στη θέση του
επικεφαλής1.
Ως τον 15ο αιώνα δεν υπάρχουν συντεχνίες αυτής της μορφής στην Οθωμανική
Αυτοκρατορία. Υπάρχουν οργανώσεις, όπως αυτή των ahi, τα μέλη της οποίας ήταν
κυρίως τεχνίτες, όμως σε καμία περίπτωση η ομάδα αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί
επαγγελματική ένωση. Παρόμοια είναι η κατάσταση και με τις fütüvvet, οι οποίες δεν
ήταν επαγγελματικές συντεχνίες. Οι ομάδες των ahi και των fütüvvet μπορούν να
χαρακτηριστούν ως ελεύθεροι σύνδεσμοι. Σύμφωνα με τον Taeschner, τον 16ο αιώνα
συντελείται η μετάβαση από αυτούς τους ελεύθερος συνδέσμους στις επαγγελματικές
συντεχνίες. Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται από τεκμήρια που αναφέρονται στο τέλος
του 16ου αιώνα και δείχνουν ότι πλέον οι συντεχνίες είχαν καθιερωθεί ως θεσμός στην
Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από φιρμάνια της περιόδου μεταξύ 1570 και 1590
φαίνεται ότι τα περισσότερα επαγγέλματα εκείνη την εποχή ήταν οργανωμένα με τη
μορφή των συντεχνιών και είχαν επικεφαλείς, τους κεχαγιάδες (kethüda), οι οποίοι
είχαν βοηθούς (yiğit başi)2.
Οι περισσότεροι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι κατά τον 17ο αιώνα το
μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, αν όχι όλος ο πληθυσμός, είχε οργανωθεί

1
Baer G., “The Administrative, Economic and Social Functions of Turkish Guilds”, στο
International Journal of Middle East Studies, Vol. 1, No. 1 (Jan. 1970), pp. 28 – 50.
2
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
 Η Λειτουργία της Αγοράς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι Συντεχνίες
Αρέλη Βασιλική

σύμφωνα με το σύστημα των συντεχνιών. Η οικονομία και η κοινωνία στην

Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν στενά συνδεδεμένη με την ύπαρξη και τη λειτουργία
των συντεχνιών. Το φαινόμενο αυτό υπάρχει και στις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά δεν
είναι τόσο έντονο. Συγκεκριμένα, ο Taeschner διατύπωσε ότι όλοι ανεξαιρέτως ήταν
μέλη κάποιας συντεχνίας, ακόμη και οι αξιωματούχοι και οι στρατιώτες. Όμως, για
την άποψη του Taeschner, δεν έχουν βρεθεί τεκμήρια που να επιβεβαιώνουν κάτι
τέτοιο. Από την άλλη μεριά, ο Mantran αναφέρει ότι ολόκληρος ο πληθυσμός της
Κωνσταντινούπολης και γενικότερα όλος ο αστικός πληθυσμός, εκτός από τους
γενίτσαρους, τους σπαχήδες, τους ανώτερους δημοσίους υπαλλήλους, τους
υπαλλήλους του παλατιού και τους ξένους, ήταν οργανωμένος σε συντεχνίες. Πηγή
και των δύο παραπάνω μελετητών είναι η περιγραφή των συντεχνιών από τον Evliya
Çelebi3.

Η οργάνωση των συντεχνιών

Σύμφωνα με τον Evliya Çelebi, οι συντεχνίες μπορούν να χωριστούν σε δύο

ξεχωριστές ομάδες. Στην πρώτη ομάδα ανήκουν οι συντεχνίες, για τις οποίες δεν
έχουμε αρκετές πηγές σχετικά με τη λειτουργία τους, ενώ στη δεύτερη ομάδα
ανήκουν οι συντεχνίες, για τις οποίες έχουμε ένα πλούσιο υλικό από πηγές που
αναφέρονται τόσο στη λειτουργία όσο και στην οργάνωσή τους4.
Η πρώτη ομάδα αποτελείται από ουλεμάδες, εργάτες στα κρατικά βιοτεχνικά
εργαστήρια, κτηματίες και αγρότες, οι οποίοι ζούσαν στις πόλεις, διάφορους
ψυχαγωγούς και μέλη «ανήθικων» συντεχνιών, όπως οι πόρνες. Οι συντεχνίες αυτές
δεν καταγράφονται σε τεκμήρια που αναφέρονται στις κοινωνικές, οικονομικές και
κοινωνικές λειτουργίες των συντεχνιών. Αυτό όμως δεν οδηγεί στο συμπέρασμα ότι
δεν υπήρχαν τέτοιου είδους οργανώσεις5.
Η δεύτερη ομάδα συντεχνιών αποτελείται από βιοτέχνες, τεχνίτες, εμπόρους,
άτομα που ασχολούνταν με τον τομέα ων υπηρεσιών και των μεταφορών (π.χ.
πυροσβέστες, αχθοφόροι), άτομα που απασχολούνταν στον τομέα της ιατρικής (π.χ.

3
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
4
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
5
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
 Η Λειτουργία της Αγοράς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι Συντεχνίες
Αρέλη Βασιλική

γιατροί, φαρμακοποιοί). Για τις λειτουργίες και τις δραστηριότητες των συντεχνιών
αυτών συναντάμε στοιχεία σε πολλές πηγές. Κατά τον Evliya Çelebi, στις πόλεις της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρχαν συντεχνίες διαφορετικών μεγεθών, δηλαδή
υπήρχαν συντεχνίες με πολλά μέλη (π.χ. η συντεχνία των εμπόρων της Μαύρης
θάλασσας στην Κωνσταντινούπολη είχε περίπου 7.000 μέλη και 2.000 αποθήκες) και
άλλες με πολύ λιγότερα μέλη (π.χ. η συντεχνία των εμπόρων αμυγδαλέλαιου στην
Κωνσταντινούπολη είχε 7 μέλη και 3 καταστήματα). Το γεγονός ότι υπήρχαν πολλές
μικρές συντεχνίες οφείλεται στην υπερεξειδίκευση των επαγγελμάτων. Όπως
αναφέρει ο Çelebi, στην Κωνσταντινούπολη τον 17ο αιώνα υπήρχαν έντεκα
διαφορετικές συντεχνίες ψαράδων, οι οποίες διαφοροποιούνταν ανάλογα με τον
τρόπο αλιείας και το είδος διχτυών. Αυτό δείχνει ξεκάθαρα την τάση ειδίκευσης και
τη δημιουργία διαφορετικών κλάδων στο πλαίσιο ενός επαγγέλματος6.

Η μαθητεία στις συντεχνίες

Για να κερδίσει κάποιος τη θέση του μάστορα σε μια συντεχνία έπρεπε να
περάσει από τη βαθμίδα του μαθητευόμενου. Η εκπαίδευση του παιδιού ή του νέου
γινόταν από κάποιον, ο οποίος βρισκόταν ήδη στη βαθμίδα του μάστορα και μέσω
της μακρόχρονης μαθητείας δίδασκε στο νέο τα μυστικά του επαγγέλματος. Στο
πρώτο στάδιο μαθητείας βρίσκεται το τσιράκι. Η συνήθης ηλικία που ξεκινούσαν την
περίοδο μαθητείας τους σε συντεχνίες βιοτεχνών ήταν περίπου στα 7 με 10 έτη τους.
Αυτό όμως διέφερε από συντεχνία σε συντεχνία και εξαρτιόνταν από τον τύπο και τη
δυσκολία του επαγγέλματος. Στις συντεχνίες των εμπόρων οι νέοι που πήγαιναν ως
μαθητευόμενοι έπρεπε να έχουν ηλικία άνω των δεκατεσσάρων ετών. Αυτό
συνέβαινε επειδή τότε οι νέοι είχαν διδαχθεί την εμπορολογία, τη λογιστική και τη
διπλογραφία και είχαν αποκτήσει κάποιες απαραίτητες γνώσεις σχετικές με το
επάγγελμα του εμπόρου7.
Κατά το πρώτο στάδιο της μαθητείας, τα τσιράκια έπρεπε να προσφέρουν τις
υπηρεσίες τους τόσο στο χώρο εργασίας, όσο και στο χώρο του σπιτιού των

6
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
7
Παπαγεωργίου Γ., Η Μαθητεία στα Επαγγέλματα (16ος – 20ος αιώνας), Αθήνα
1986, σελ. 14 – 74.
 Η Λειτουργία της Αγοράς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι Συντεχνίες
Αρέλη Βασιλική

μαστόρων που τους εκπαίδευαν. Κάποιες από τις εργασίες που έπρεπε να κάνουν
ήταν το μαγείρεμα, η μεταφορά του νερού από το πηγάδι ή τη βρύση, η μεταφορά
ξύλων για θέρμανση, το ζύμωμα ψωμιού, το πλύσιμο ρούχων και πιάτων, το
γυάλισμα των παπουτσιών του μάστορα, το ξεσκόνισμα των ρούχων του μάστορα και
άλλα. Το τσιράκι σταματούσε να κάνει αυτές τις οικιακές εργασίες όταν ερχόταν
κάποιος νέος μαθητευόμενος, ο οποίος επιβαρυνόταν με αυτές και το τσιράκι τότε
ξεκινούσε την ουσιαστική περίοδο μαθητείας του. Πλέον περνούσε περισσότερες
ώρες στο εργαστήρι του μάστορα, αν και πάλι ήταν αναγκασμένος να ασχολείται και
με βοηθητικές εργασίες. Σε πολλές περιπτώσεις ο μάστορας είχε αρνητική θέση προς
το τσιράκι και δεν το βοηθούσε να αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις του
επαγγέλματος. Η στάση αυτή είχε ως στόχο την παράταση της περιόδου μαθητείας
του νέου και την καθυστέρηση της ολοκλήρωσης της εκπαίδευσής του8.
Στο δεύτερο στάδιο μαθητείας βρίσκεται η θέση του κάλφα. Μετά την προαγωγή
τους από τσιράκια συνέχιζαν να εργάζονται δίπλα στον ίδιο μάστορα και οι συνθήκες
εκπαίδευσής τους ήταν παρόμοιες με πριν, δεν ασχολούνταν όμως με τις οικιακές
εργασίες. Στις εμπορικές συντεχνίες για παράδειγμα, ένας κάλφας είχε επαφή με τους
πελάτες, τους πληροφορούσε για το εμπόρευμα και τις τιμές, ενώ πρωτύτερα, ως
τσιράκι ξεσκόνιζε και τακτοποιούσε τα εμπορεύματα και ασχολούνταν κυρίως με
βοηθητικές εργασίες. Σε πολλές συντεχνίες ο μάστορας έπαιρνε μαζί του κάλφα του,
όταν πραγματοποιούνταν κάποιο εμπορικό πανηγύρι, όπου ο κάλφας είχε τη
δυνατότητα να αποδείξει το ταλέντο του και το επαγγελματικό πνεύμα που τον
διακατείχε. Ωστόσο, η πιο κρίσιμη δοκιμασία της μαθητείας ήταν η προαγωγή του
κάλφα σε μάστορα. Για να ανελιχθεί κάποιος σε μάστορα έπρεπε να πληροί τρεις
βασικές προϋποθέσεις, οι οποίες ήταν η συμπλήρωση του απαιτούμενου ορίου
ηλικίας, να έχει εργαστεί ως μαθητευόμενος τον καθορισμένο από τη συντεχνία
χρόνο και να είναι άριστος γνώστης του επαγγέλματος και των μυστικών αυτού. Σε
πολλές περιπτώσεις ο μάστορας στεκόταν εμπόδιο στην προαγωγή του κάλφα σε
μάστορα και φρόντιζε να την καθυστερήσει με διάφορα μέσα9.

8
Ό.π., Παπαγεωργίου Γ., σελ. 14 – 74.
9
Ό.π., Παπαγεωργίου Γ., σελ. 77 – 119.
 Η Λειτουργία της Αγοράς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι Συντεχνίες
Αρέλη Βασιλική

Οι λειτουργίες των συντεχνιών

Η σημαντικότερη από τις λειτουργίες των συντεχνιών ήταν η χρήση τους ως

μέσα σύνδεσης μεταξύ της κυβέρνησης και του αστικού πληθυσμού. Η κυβέρνηση
επιτηρούσε τον πληθυσμό μέσω των συντεχνιών που υπήρχαν στο εκάστοτε αστικό
κέντρο μέσω των εκπροσώπων των συντεχνιών, των κεχαγιάδων. Αυτό μπορούσε να
επιτευχθεί σχετικά εύκολα, αφού τα μέλη των συντεχνιών ήταν καταγεγραμμένα από
τους επικεφαλείς τους. Ο κεχαγιάς μεταβίβαζε τις διαταγές της κυβέρνησης στα μέλη
της συντεχνίας και φρόντιζε για την τήρηση των εντολών που είχαν δοθεί. Επίσης, η
κάθε συντεχνία όφειλε να εγγυηθεί στην κυβέρνηση ότι οι διαταγές θα εκτελούνταν
και δε θα υπήρχαν παραβάσεις. Παρείχε επιπλέον και εγγυήσεις σχετικά με το ήθος
του κάθε μέλους της συντεχνίας. Με τον τρόπο αυτό ασκούταν έμμεσος έλεγχος σε
κάθε άτομα ξεχωριστά. Σημαντικό ρόλο, όπως φαίνεται, έπαιζαν οι κεχαγιάδες, οι
οποίοι εκτός από αντιπρόσωποι της κυβέρνησης μέσα στις συντεχνίες ήταν και
εκπρόσωποι των συντεχνιών απέναντι στις αρχές10.
Μια ακόμη από τις λειτουργίες των συντεχνιών ήταν η φορολογία. Παρατηρούμε
ότι οι περισσότεροι από τους αστικούς φόρους συλλέγονται από τον ihtisab ağası
μέσω εκπροσώπων που ονομάζονταν kol oglanarı. Οι οθωμανικές συντεχνίες δεν
συμμετείχαν στη συλλογή των φόρων όπως συνέβαινε με τις συντεχνίες της
Αιγύπτου. Κάτι που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι οι κεχαγιάδες ορισμένων
συντεχνιών εμπόρων ή μπακάληδων ήταν αρμόδιοι για την πληρωμή των
τελωνειακών δασμών11.
Επιπλέον, από τα βασικότερα καθήκοντα των συντεχνιών ήταν ο έλεγχος της
ποιότητας των ειδών που κατασκευάζονταν και πωλούνταν από τους τεχνίτες και
τους εμπόρους αντίστοιχα. Η αρμοδιότητα αυτή δεν επιβάρυνε αποκλειστικά τις
συντεχνίες, αλλά ήταν περισσότερο υποχρέωση της κυβέρνησης, η οποία μέσω των
συντεχνιών μπορούσε να ελέγξει την τήρηση των οδηγιών που είχαν δοθεί για το
θέμα αυτό. Οι οδηγίες βέβαια εκδιδόταν από την ίδια την κυβέρνηση. Οι
αξιωματούχοι των συντεχνιών, δηλαδή ο κεχαγιάς, οι βοηθοί του και οι

10
Baer G., “The Administrative, Economic and Social Functions of Turkish Guilds”, στο
International Journal of Middle East Studies, Vol. 1, No. 1 (Jan. 1970), pp. 28 – 50.
11
Baer G., «Μονοπώλιο και περιοριστικές πρακτικές των τουρκικών συντεχνιών», στο Η
οικονομική δομή των Βαλκανικών χωρών στα χρόνια της Οθωμανικής Κυριαρχίας, Αθήνα 1979, σελ.
599 – 608.
 Η Λειτουργία της Αγοράς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι Συντεχνίες
Αρέλη Βασιλική

αρχιμάστορες, είχαν αναλάβει την επιτήρηση αυτών των οδηγιών. Συχνά

θεωρούνταν ότι οι συντεχνίες χρησιμοποιούσαν αθέμιτες πρακτικές παραποιώντας
την ποιότητα των προϊόντων που κατασκεύαζαν. Για τον λόγο αυτό ο έλεγχος της
ποιότητας τον εμπορευμάτων δεν πραγματοποιούνταν από τη συντεχνία. Ήταν σε
θέση να καταγγείλει τους ενόχους, που παραποιούσαν την ποιότητα των προϊόντων,
όμως δεν ήταν υπεύθυνη για την τιμωρία του. Το έργο αυτό το αναλάμβαναν οι
αρχές12.
Οι τιμές των αγαθών καθοριζόταν επίσης από την κυβέρνηση και όσοι δεν
ακολουθούσαν τις διαταγές, πωλώντας τα προϊόντα τους ακριβότερα από το
προβλεπόμενο ποσό, τιμωρούνταν από τις αρχές. Ο καθορισμός των ανώτατων τιμών
αποτελούσε πάντοτε προνόμιο της εξουσίας και όχι των ίδιων των συντεχνιών. Το
έργο αυτό είχε αναλάβει ο kadı και ο ihtisab ağası, οι οποίοι στη συνέχεια έστελναν
τους καταλόγους, όπου καταγράφονταν οι ανώτατες τιμές, στις συντεχνίες ως
διαταγή. Κατά τον 18ο αιώνα ο καθορισμός των τιμών μεταφέρθηκε στις
αρμοδιότητες της νομαρχίας, η οποία ιδρύθηκε εκείνη την περίοδο. Εκτός από τον
καθορισμό των τιμών, η εξουσία ήλεγχε την εφαρμογή τους και τιμωρούσε τους
παραβάτες13.
Οι συντεχνίες, από την πλευρά τους, παρείχαν ορισμένες απαραίτητες υπηρεσίες
και εργασίες προς την κυβέρνηση. Η βασικότερη υπηρεσία που παρείχαν ήταν η
επιστράτευση. Δηλαδή, σε περίοδο πολέμου κάθε συντεχνία έστελνε ορισμένα μέλη
της στο στρατό ως βοηθητικούς. Για να γίνει αυτό πρώτα εκδιδόταν ένα φιρμάνι
διορισμού, στο οποίο καθοριζόταν το πλήθος των μελών που έπρεπε να
επιστρατευθούν και ο τόπος συγκέντρωσής τους. Για την εφαρμογή αυτής της
διαταγής κάποιες φορές ζητούνταν η βοήθεια του κεχαγιά και των αρχιμαστόρων των
συντεχνιών. Βέβαια, να επισημάνουμε ότι μόνο ένα μικρό τμήμα της συντεχνίας
επιστρατευόταν και όσοι παρέμεναν στις θέσεις εργασίας τους αναλάμβαναν να
εφοδιάζουν και να συντηρούν τους επιστρατευμένους αλλά και τις οικογένειές τους.
Το 1826, με την κατάργηση του γενιτσαρικού σώματος και την δημιουργία
οργανωμένων στρατιωτικών μονάδων με επαγγελματίες, σταμάτησε η επιστράτευση
μελών συντεχνιών14.

12
Baer G., “The Administrative, Economic and Social Functions of Turkish Guilds”, στο
International Journal of Middle East Studies, Vol. 1, No. 1 (Jan. 1970), pp. 28 – 50.
13
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
14
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
 Η Λειτουργία της Αγοράς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι Συντεχνίες
Αρέλη Βασιλική

Πέρα από τη παροχή υπηρεσιών και εργασίας, οι συντεχνίες ήταν επιφορτισμένες

με την προσφορά και τη διανομή των αγαθών. Η κάθε συντεχνία ήταν υποχρεωμένη
να διανέμει τις πρώτες ύλες στους μάστορές της. Ο Taeschner αναφέρει ότι η
συντεχνία φρόντιζε για τη δίκαιη κατανομή των αγαθών σε κάθε μάστορα και δινόταν
προτεραιότητα στους λιγότερο εύπορους μάστορες, έτσι ώστε να μην καρπώνονται το
μεγαλύτερο μέρος της πρώτης ύλης οι εύποροι μάστορες των συντεχνιών. Παρόλο
που δεν αναφέρεται η πηγή του Taeschner, μπορούμε να πούμε ότι η διαπίστωση
αυτή ίσχυε για κάποιες συντεχνίες και για συγκεκριμένες χρονικές περιόδους15.
Μια ακόμη από τις σημαντικότερες λειτουργίες των συντεχνιών ήταν η διαιτησία
διαφορών που προέκυπταν μεταξύ των μελών μιας συντεχνίας. Συνήθως, τα μέλη
συντεχνιών που είχαν υποπέσει σε οικονομικές παραβάσεις τα τιμωρούσε ο καδής.
Ωστόσο, υπήρχαν και κάποιες εξαιρέσεις. Ο Evliya Çelebi αναφέρει ότι η συντεχνία
των υποδηματοποιών στην Κωνσταντινούπολη είχε δικούς της αξιωματούχους, οι
οποίοι είχαν διοριστεί με διάταγμα του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Στην
περίπτωση αυτή, είχαν το δικαίωμα να τιμωρήσουν οι ίδιοι τους ενόχους, ακόμη και
με την ποινή του θανάτου. Το προνόμιο αυτό τους δόθηκε ως ανταμοιβή για την
υποστήριξή τους προς τον σουλτάνο Σουλεϊμάν κατά των γενιτσάρων. Αντίστοιχα
προνόμια είχε και η συντεχνία των βυρσοδεψών. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι
δύο αυτές συντεχνίες έχαιραν ειδικών προνομίων, καθώς παρατηρούμε ότι αυτές ήταν
από τις ελάχιστες συντεχνίες που διατήρησαν διάφορες παραδόσεις και για μεγάλο
χρονικό διάστημα έχαιραν αυτονομίας. Ο επικεφαλής της συντεχνίας είχε αναλάβει
την τιμωρία παραπτωμάτων, που αφορούσαν την πειθαρχία των μελών της
συντεχνίας προς τους ανώτερούς τους. Σε περίπτωση που κάποιο μέλος δεν
ακολουθούσε τις παραδόσεις της συντεχνίας, οι αξιωματούχοι ή το συμβούλιο της
εκάστοτε συντεχνίας μπορούσε να διώξει το μέλος αυτό εξαγγέλλοντας την ανάλογη
απόφαση. Επίσης, έργο των επικεφαλείς των συντεχνιών ήταν να ασκούν διαιτησία
των διαφορών που δημιουργούνταν μεταξύ των μελών. Αυτό γινόταν συνήθως για να
αποφευχθεί η παρέμβαση του καδή16.
Κάθε συντεχνία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε ένα ταμείο πρόνοιας και
αλληλοβοήθειας. Τα έσοδα του ταμείου αυτού αποτελούνταν από προσφορές των
μελών της συντεχνίας, καταβολές των μαστόρων με αφορμή την προαγωγή ενός çirak

15
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
16
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
 Η Λειτουργία της Αγοράς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι Συντεχνίες
Αρέλη Βασιλική

στη βαθμίδα του kalfa ή ενός kalfa στη βαθμίδα του usta (μάστορας). Από το
κεφάλαιο αυτό μπορούσαν να δανειστούν τα μέλη που είχαν την ανάγκη κάποιου
χρηματικού ποσού. Η διαχείριση της περιουσίας μιας συντεχνίας χωριζόταν σε έξι
«σακούλες»: την ατλάζινη σακούλα για την τήρηση των συμβολαίων κυριότητας των
βακουφίων της συντεχνίας, την πράσινη σακούλα για τη φύλαξη εγγράφων που
σχετίζονται με την ακίνητη περιουσία που κατείχε η συντεχνία, την πλεχτή σακούλα
για τα μετρητά, την κόκκινη σακούλα για τους τόκους, την άσπρη σακούλα για τις
αποδείξεις και τους θεωρημένους λογαριασμούς και τη μαύρη σακούλα για τις
αποδείξεις απαιτήσεων που δεν πραγματοποιήθηκαν και διάφορα άλλα έγγραφα17.
Τέλος, οι συντεχνίες είχαν και κοινωνικές λειτουργίες, αφού αποτελούσαν
κοινωνικές μονάδες. Χαρακτηριστικό είναι ότι στις παρελάσεις που
πραγματοποιούνταν κάθε συντεχνία είχε τη δική της μινιατούρα, η οποία
αναπαριστούσε τη συντεχνία και τα εργαστήριά της. Κάτι που αξίζει να επισημανθεί
είναι ότι στις Σέρρες παρατηρούμε ότι κάθε συντεχνία είχε καθιερώσει μια
συγκεκριμένη ενδυμασία για τα μέλη της, την οποία φορούσαν από τη μέρα
προαγωγής τους στη βαθμίδα του kalfa. Σε άλλες περιοχές δε γνωρίζουμε να υπήρχε
κάτι αντίστοιχο18.

17
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
18
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
 Η Λειτουργία της Αγοράς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι Συντεχνίες
Αρέλη Βασιλική

Επίλογος

Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να αναφέρουμε ότι το σύστημα των συντεχνιών

ήταν άμεσα συνδεδεμένο με την κυβέρνηση. Λειτουργούσε ως ενωτικός κρίκος
μεταξύ της κυβέρνησης και του αστικού πληθυσμού, αλλά και ως μέσο επιτήρησης
αυτού. Οδηγίες όπως ο έλεγχος της ποιότητας των προϊόντων ή του ύψους των
μισθών, δίνονταν από τις αρχές. Η συντεχνίες ήταν υπεύθυνες για την εφαρμογή τους.
Σε περίπτωση παράβασης των οδηγιών του Παλατιού, οι ένοχοι τιμωρούνταν από τον
καδή, όχι από τη συντεχνία19.
Το γεγονός ότι αυτό το σύστημα απέκτησε καθολικό χαρακτήρα αναδεικνύει
κάτι πιο ουσιαστικό, το κίνητρο για τη λειτουργία του συστήματος αυτού. Όπως
φαίνεται, λοιπόν, το κίνητρο δεν προέρχεται από τη βάση, δηλαδή από τις ίδιες τις
συντεχνίες, αλλά επιβαλλόταν από την εξουσία20.

19
Ό.π., Baer G., pp. 28 – 50.
20
Ασδραχάς Σπ., Ελληνική Κοινωνία και Οικονομία ιη’ και ιθ’ αι., Αθήνα 1988, σελ. 19 – 32.
 Η Λειτουργία της Αγοράς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι Συντεχνίες
Αρέλη Βασιλική

Βιβλιογραφία
Baer G., “The Administrative, Economic and Social Functions of Turkish
Guilds”, στο International Journal of Middle East Studies, Vol. 1, No. 1 (Jan. 1970),
pp. 28 – 50.
Baer G., «Μονοπώλιο και περιοριστικές πρακτικές των τουρκικών συντεχνιών»,
στο Η οικονομική δομή των Βαλκανικών χωρών στα χρόνια της Οθωμανικής
Κυριαρχίας, Αθήνα 1979.
Ασδραχάς Σπ., Ελληνική Κοινωνία και Οικονομία ιη’ και ιθ’ αι., Αθήνα 1988.
Παπαγεωργίου Γ., Η Μαθητεία στα Επαγγέλματα (16ος – 20ος αιώνας), Αθήνα
1986.