ADMINISTRIMI I

MEDIKAMENTEVE
PËRGJEGJËSIA E PERSONELIT
INFERMIEROR
Ligjeruese:
Fekrije Hasani, PgD in Public Healt

Prishtinë, 30.11.2015
Fekrije Hasani,PgD in Public Health 1
Objektivat
• Te kuptoj ç`është medikamenti
• Te kuptoj mënyrën e administrimit,
absorbimit, klasifikimin, dhe dhënien e
barërave.
• Te mësoj rregullat e përdorimit të tyre
• Kujdesin infermieror në administrimin e
medikamenteve.
• Të fitoj njohuri për përgatitjen e materialit
te duhur për metodat e ndryshme te
administrimit të medikamenteve 2
 Çka është ilaçi (medikamenti)?
 Ilaçi është substancë kimike që f nëtet në
trup, për të trajtuar ose parandaluar
sëmundjen apo për të përmirësuar
shëndetin
Me medikament kuptohet, sipas OBSH, çdo substancë
e përdorur për modifikimin e sistemit fiziologjik apo
gjendjeve patologjike në të mirë të atij që e përdorë.

Janë lëndë kimike me origjinë sintetike ose ekstrakte

që përdoren nga njeriu për qëllime mjekuese ose
diagnostikuese.

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 3

Vetitë kryesore të medikamenteve
 FARMAKOKINETIKA
 Çka ndodhë me medikamentin në
organizam ?
 ADME
 Apsorbimi
 Distribuimi/përhapja

 Metabolizmi

 Eliminimi

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 4

 Vetitë kryesore të medikamenteve
 Absorbimi (thithja)përpara se një
medikament të veproj në organizëm,ai duhet
të absorbohet në gjak.
 Përhapja pasi të absorbohet në gjak, bëhet
transportimi i medikamentit në indet,
organet dhe në lëngjet e trupit.
 Metabolizmi shumica e medikamenteve
metabolizohen në mëlçi, shpejtësia e
metabolizimit të tyre është individuale.
 Eliminimi Trupi eliminon medikamentet me
anë të metabolizmit hepatik ose i eliminon
thjesht ato kryesisht nëpërmjet veshkave.
5
 FARMAKODINAMIKA
 Çka i bën trupit ilaçi?
 Përqendrimi i
medikamentit në trup
dhe efekti farmakologjik

GABAA receptor

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 6

 EFEKTET ANËSORE TË
MEDIKAMETIT

 Efektet anësore(të padëshirueshme) të

medikamentit të administruar në dozë
terapeutike
 Efektet anësore mund të përfshijnë:
1. TË PARASHIKUESHME (PRITSHME)
 Medikamenti për tension të lartë gjaku e ulë
shumë presionin e gjakut
2. TË PAPARASHIKUESHME (ndjeshmëria në
medikamentet)
3. KANCEROGJENE (Shfaqja e tumoreve)
4. TERATOGJENE (dëmtimi embrionit)

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 7

 PËRDORIMI I SIGURT I
MEDIKAMENTIT PRIMJENA

 Pëfshinë 5 rregulla dhe 3 verifikime

 Pesë rregulla:
1. PACIENTI I DUHUR
2. BARI/MEDIKAMENTI I DUHUR
3. DOZA E DUHUR
4. KOHA E DUHUR
5. RRUGA E DUHUR-MËNYRA E PËRDORIMIT

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 8

 Pacienti / Personi i duhur:

kontrolloni emrin e personit, numrin e

shtratit me atë çfarë është shkruar në
skedën e terapisë, nëse është e mundur
i thirret pacientit në emër e mbiemër.

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 9

 PËRDORIMI I SIGURT I
MEDIKAMENTIT

3 VERIFIKIMET-KONTROLLAT:
• Verifikimi i emrit dhe dozes së barit gjatë
marrjes nga dollapi,
• Verifikimi i emrit dhe dozës gjatë përgatitjes
së medikamentit ,
• krahasimi i emrit dhe dozës së barit me atë
të përshkruar gjatë këthimit të barit në dollap

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 10

 Përshkrimi i barërave dhe dozat
 Me recetë mjekësor, duhen ti përfshijnë
disa standard specifike sipas protokolleve
dhe rregulloreve të caktuara.
 Përshkrimi i plote duhet te përfshij: emrin
e plotë të pacientit, emrin e barit, dozën e
cila duhet të ipet , rrugën e administrimit,
sa here te ipet , datën dhe kohën kur
është përshkruar dhe nënshkrimin e atij
që e ka përshkruar.
 Disa përshkrime ceket edhe sasia totale e
dozave që duhet marrë pacienti.
11
Mënyra e administrimit të barit në organizam Forma e medikametit
ENTERALE PERORALE (përmes gojës) tablete, dražeje, kapsule, tretje

SUBLINGVALE (nën gjuhë) lingvalete

REKTAle (përmes zorrës së trashë) supozitoriji, klizma shëruese

PARENTERALE INTRAKUTANE (në lëkurë) injekcije

SUPKUTANE (nën lëkurë) injekcionet

INTRAMUSKULARE(në muskull)) injekcionet

INTRAARTIKULARE (në nyje) injekcionet

INTRAVENZE (në venë) Injekcione, tretje

LOKALE PERKUTANE (mbi lëkurë) yndyrëra, pasta, krema,tretësira

REKTALE (në zorrë të trashë/ rektum) supozitore, yndyrëra

VAGINALE (përmes vaginës) vaginalete

ORALE (në zgavrën e gojës) tretësira, lingvalete

Mukozat e veshit, hundë dhe syve pika, yndyrëra

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 12

 PËRDORIMI ENTERAL

 Marrja orale e medikamentit,

 Përdorimi përmes sondës
nazogastrike
 Përdorimi rektal i medikamentit

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 13

 Administrimi i medikamenteve në
rrugë orale - nga goja (per/os)
Marrja dhe absorbimi i medikamenteve në këtë rrugë
kryhet nëpërmjet aparatit tretës.
Terapia e dhënë në këtë mënyrë jep efekt si lokal dhe
të përgjithshëm.
 Kjo rrugë ka këto avantazhe: është komode, e sigurt,
pranohet prej pacientit i cili mund ta kryejë dhe vetë
atë.
 E besueshme, E lirë dhe zakonisht sigurt, por ...
pacienti duhet të jetë bashkëpunues
shurupa,pika, tableta, kapsula, dražeja i tj.

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 14

 Përdorimi oral

 Pak medikamente apsorbohen në

stomak, shumica apsorbohen ne pjesën
e sipërme të zorrës së hollë
 pKa medikamentit, pH, ud=shqimi, etj.
 S V.porte shkojnë në mëlçi
 FIRST-PASS EFFECT OF THE LIVER  DOZE per os >>iv
 Kur paraqitet nauzea dhe të vjella
medikamentin nuk e administrojmë
per os por ndryshe!
Fekrije Hasani,PgD in Public Health 15
 Format orale të medikamenteve

 Tabletat
 gëlltiten zakonisht të plota, zakonisht me një
sasi të lëngshme (preferohet ujë),
 Sot ajo është e paketuar më së shpeshti në
"flluskë" (pjatë me indentations)
 Tabletat retard- - mundësojnë veprim të
gjatë, psh. gjatë tërë ditës.

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 16

 Format orale të medikamenteve
 Film-tablete, apo tabletat e
mbështjelluara
 Acidorezistenten me mbështjellës  mbron
barin gjatë kalimit në përmbajtjen e
thartinës së lukthit(bari tretet në zorrën e
holl)
 Mbron nga ndikimet dëmtuese të lagështisë,
ditës dhe ajrit
 Drazhejat – tableta të mbështjelluara
me sheqer, çokoladë e njg.  korigjues
të shijes

Fekrije Hasani,PgD in Public Health

17
 Format orale të medikamenteve

 Tabletat - sipas nevojës mund të dahen

në 1/2 ili 1/4
 kjo bëhet më mirë në një drrasë të pastërt
kuzhinë me një thikë të mprehtë
 Film tabletat ose retard tabletat kurrë nuk
duhet të ndahen
 Sepse prerja do të shkatërrojë shtresën e
veçantë rreth barit në tabletë  veprim të
papërshtatshëm.

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 18

 Format orale të medikamenteve

KAPSULE EFERVETE
Fekrije Hasani,PgD in Public Health
 Format orale të medikamenteve
 Kapsulat:
kan formë cilindrike, në brendësi
ndodhet medikamenti në formë pluhuri. Sipas llojit,
kapsula mund
të tretet në vende të ndryshme të aparatit tretës duke
liruar
medikamentin në stomak apo intestin.
Gëlltitet me të paktën gjysmë gote ujë në pozicion të
drejtë në
mënyrë që kapsula të mos ngjitet në paretet e ezofagut.

Efervetet

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 20

 TERAPIA ORALE– forma të lëngshme

 tretje, shurupe, pika, emulsione

 Fëmijët e vegjël, të moshuarit, apo
njerëz të cilët kanë vështirësi gëlltitjes
 zakonisht kanë afat të shkurtër
përdorimi, por më shpejt apsorbohen 
kanë shtesa - ngjyra, bari ka shije dhe
është i ëmbël  MË I PËRSHTATSHËM
PËR PACIENTIN!

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 21

Numërimi i pikave, madhësia dhe numrimi
i lugëve të dozuara

 1 ml ≈ 20 PIKA
1 madhësi -Lugë (supës) = 15 ml,
 Lugë e vogël(sheqerit) = 5 ml,

 me“gotë me ujë” nënkuptojmë

150 ml

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 22

PËRDORIMI I MEDIKAMNETIT NË
MËNYRË SUBLINGVALE

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 23

 PËDORIMI RSUBLINGVAL

 Bari vendoset nën gjuhë, ku ai shkrihet

dhe resorbohet
 Psh.: NITROGLICERIN
 Nuk ka asnjë degradim në mëlçi, nuk ka
shkatërrimi i lëngjeve anë GI
 mos gëlltitni ilaçin, mbajeni atë nën
gjuhë, mos pini dhe mos hani deri sa të
shkrihet bari/ilaçi

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 24

 PRDORIMI BUKAL
 Bari aplikohet në mukozë të gojës dhe
hapsirës së dhëmbëve
 Gjithashtu apsorbehet shumë shpejt

Shembull: Fenty (fentanil buccal),

midazolam në premedikacion te fëmijët

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 25

 ADMINISTRIMI I BARIT PËRMES SONDËS
NAZOGASTRIKE

 pacienti ka të vendosur  SNG

 Bari për përdorim oral mund të
administrohet përmes SNG
 Medikamenti duhet të jetë në formë të
lëngshme ose duhet imtësuar dhe përzier
me lëngë përpara aplikimit
 Kapsulat nuk mund të përdoren  lëngu i
stomakut mund të bëjë një ilaç të tillë të
paefektshëm, dhe mund të çojë në acarim
të mukozës gastrike
Fekrije Hasani,PgD in Public Health 26
 APLIKIMI REKTAL
 Medikamentet futen në brendësi të rektumit në formë suposti
apo nëpërmjet klizmës, me qëllim që të arrihet një efekt lokal
apo i përgjithshëm.Kjo rrugë mund të përdoret si alternativë e
administrimit oral kur medikamentet mund të japin efekt
ngacmues për mukozën e stomakut apo mund të japin nauze ose
vjellje, mund të përdoret dhe si alternativë e rrugës
intramuskulare sidomos te fëmijët.
 Para administrimit të barit me këtë rrugë (supostet,
mikroklizmat) fëmija apo i rrituri shtrihet
 Infermierja lanë duart dhe vendosë dorëzat njëpërdorimëshe me
numër adekuat, Vendosë fëmijën në pozicionin decubitus lateral
dextra o sinistra.

27
 Administrimi i medikamenteve në rrugë rektale:

 Vendosë fëmijën në pozicionin decubitus lateral dextra o

sinistra. Neonatin apo latantnin e vendosë në pozicionin
ventral apo supin dorsal, pra ngritja lehtësisht e dy
extremiteteve të poshtme (inferior apo këmbët) për të
lehtësuar futjen e supostes.
 Me gërshërë pret nga konfeksioni suposten, hap
mbështjelljen dhe vendos suposten mbi një gazë, vesh
dorëzat, merr suposten me gishtat e dorës domonante dhe
me dorën tjetër hap muskujt gluteal me qëllim që të shihet
anusi.
 Fut me kujdes suposten me një lëvizje rrotulluese duke e
shtyrë për disa cm me qëllim që të kalohet sfinkteri anal.
Mban shtrënguar muskujt gluteal të fëmijës me dorë për disa
minuta për të parandaluar daljen e supostes.
 Mbikqyrë fëmiun pas kryerjes së procedurës.
 Dokumento në dosjen e fëmiut administrimin e
medikamentit në rektum.
 Fekrije Hasani,PgD in Public Health 28
 TERAPIA PARENTERALE - INJEKCIONET

1. supkutane (nën lëkurë, s.c.),

2. intramuskulare (im. – në muskull),
3. intravenoze (iv. – në venë),
4. intradermale (i.d. në lëkurë),
5. intra-arteriale (i.a. – në arterije)
6. intrakardiale (në zemër),
7. intratekale (në kanalin spinal),
8. intraartikulare (në nyje)
9. intraoseale (në palcën kurrizore),
10. intraperitonealne (në peritoneum)

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 29

 INJEKCIONET – materiali i
nevojshëm

 Bari (ampula, lagena)

 Shiringu (1ml – 50ml)
 Gjilpëra (14-28G; gjatësia 1,1 -4,4
cm)
 Të tjera: alkoholi, pambuk,lidhësja,
...

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 30

 INJEKCIONET INTRAVENOZE

 Përqëndrimi optimal arrihet shumë

shpejt dhe me saktësi

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 31

 QASJA VENOZE

 PERIFERIKE
 CENTRALE/QËNDRORE
 V. SUBCLAVIA
 V. JUGULARIS INT.
 V. FEMORALIS

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 32

 Kanilat me numëra të ndryshëm

14G 16G
17G 20G 22G
18G 24G

Shumë me rëndësi përzgjedhja adekuate e KANILËS IV

Me kanëlën më të shkurt dhe me diametër më gjërë qarkullimi është më i madh

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 33

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 34
Fekrije Hasani,PgD in Public Health 35
 Fekrije në
Disa mënyra të qasjes Hasani,PgD
venëninePublic Health
brendshme JUGULARE 36
Fekrije Hasani,PgD in Public Health 37
Fekrije Hasani,PgD in Public Health 38
Pompa infuzive
 Mundson aplikimin preciz të
barnave dhe tretjeve infuzive
 Rrjedha e infuzionit në interval
nga 1-999 ml/h me precizitet prej
98%
 Kanë detektor dhe alarm të
ndryshëm:
 paralajmërojnë për përfundimin e
infuzionit,
 ajrin në sistemin e infuzionit,
 Ndërprerjen e energjisë elektrike,
 Zbrazjen e baterisë të aparatit,
 pamundësinë për të siguruar një
rrjedhë të përshtatshëm infuzioni.

Fekrije Hasani,PgD in Public Health

 PERFUZORI

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 40

 KOMPLIKIMET E TRAJTIMIT
INTRAVENOZ
 Reakcionet alergjike në tretjet infuzive
dhe barnat/medikamentet
 skuqje, urtikaria, krurje, kallë,
dispnea/vështërsi në frymëmarrje, cianoza,
kolapsi cirkulator/ rënia e qarkullimit të
gjakut
 Mbingarkesë e qarkullimit
 Simptomet dhe shenjat e dekompenzimit të
zemrës dhe edema e mushkërive
 hipoglikemia dhe hiperglikemia

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 41

 KOMPLIKIMET E TRAJTIMIT
INTRAVENOZ
 embolia ajrore
 rënie e presionit të gjakut, sinkopa,
takikardia, cianoza, dispnea, dhimbje në
kraharor
 flebitis, tromboflebitis
 vendi i inflamacionit – i skuqur, i ngrohtë,
në prekje dhimbje dhe edematozë
 Menjiher duhet ndërprerë infuzionin dhe
vendosni kompresë të lagët dhe të ngrohtë
për të lehtësuar dhimbjen!

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 42

 KOMPLIKIMET E TRAJTIMIT
INTRAVENOZ

 Formimi i trombit /TROMBOZË

 Si pasojë e dëmtimit të endotelit të venës
dhe grumbullimi i trombociteve
 vena – e skuqur, me dhimbje dhe edematoze,
 kalueshmëria përmes venës e ngadalsuar apo
e pamundur
1. Largimi i kanilës IV.,
2. nëse linja intravenoze është e nevojshme vendoset
në ekstremitetin tjetër
3. vendosni një kompresë të ngrohtë dhe monitoroni
gjendjen dhe pamjen e venës

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 43

 KOMPLIKIMET E TRAJTIMIT
INTRAVENOZ
 ekstravazacia - rrjedhje e lëngut intravenoze në indet
përreth pavarësisht që gjilpëra apo kanila është në
venë
 infiltrimi – akumulimi i lëngjeve në indin përreth dhe
gjilpëra apo kanila është jashtë venës
 Vendi injektimit - i fryrë, i dhimbshëm, i ftohtë, i zbehtë,
dhe rrjedha infuzionit e ngadalësuar
 PACIENTI – siklet, dhimbje, djegë !!!!
 Ndërprerja e infuzionit vijën venoze me siguru në vend
tjetër
 parandalimi: para aplikimit të terapisë parenterale është
e nevojshme të kontrollohet kalueshmëria e vijës venoze

Fekrije Hasani,PgD in Public Health

 KOMPLIKIMET E TRAJTIMIT
INTRAVENOZ
 SPAZAMI I VENËS
 si pasojë e aplikimit të barnave që irritojnë
 gjatë aplikimit të gjakut dhe tretjeve të
ftohta
 ne rastin e aplikimit të shpejtuar të
infuzionit
 Dhimbje përgjatë venës,zbehje e lëkurës mbi
venë, uzionit e ngadalsuar
 Ngadalso rrjedhën e infuzionit, mbi venë
vendos kompresë të ngroht

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 45

 KOMPLIKIMET E TRAJTIMIT
INTRAVENOZ

 HEMATOMA
 Punkcioni i dobët i venës,
 rrjedhje e gjakut për shkak të dështimit të
kanilës IV,
 Hiqet kanila IV nga vena, në vendin ku
është shfaq hematoma vendosni një
kompresë të ngrohtë, kontrolloni nëse
gjakderdhja është ende e pranishme.

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 46

 MIRËMBAJTJA E KANILËS I.V
 monitorimi i rregullt dhe fashimi i vendit të
punktuar,
 çdo 24-48 h, sidomos kur mjeti me të cilin
ështëbërë fashimi është i papastërt dhe i lagur.
 Ndrrimi i rregullt i kanilës IV (48-72 sata)
 Gjatë çdo aplikimi të barit apo infuzionit është
e nevojshme të vlerësohet kalueshmëria e
kanilës, dhe prania e dhimbjes, apo ndjesisë
djegie !!

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 47

 INJEKSIONET SUPKUTANE
 Përdorimi i barit në indin nënlëkurë
 nuk aplikohet:
 te edema dhe lëkura e dëmtuar,
 djegiet,
 sëmundjet e lëkurës,
 kolapsi periferik i qarkullimit të gjakut dhe shoku
 aplikohen 1-2 ml tretësirë
 PËRPARSIA: Apsorbimi i ngadaltë dhe
homogjen,
Insulini (Penfil), heparini, morfini, etc.

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 48

INJEKSIONET SUPKUTANE

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 49

INJEKCIONET INTRAMUSKULARE
 Aplikimi i barit në muskull
 Aplikimi IM. absorbohet ma shpejt se ai SC.,
dhe mund të jepet sasi ma e madhe (5 ML.),
 ëmundjet dhe çrregullimet e sistemit të tretjes
nuk ndikojn në resorbimin e barit,
 duke ruajtur qarkullimin apsorbimi është i
besueshëm dhe i plotë
 Solucionet ujore apsorbohen shkëlqyeshëm,
vajoret ?? (më ngadalë)

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 50

 INJEKCIONET INTRAMUSKULARE

 Vendet e aplikimit
1. Muskulli gluteal
 m. gluteus maximus, m.
gluteus medius,
2. m. quadriceps femoris
3. m. deltoideus

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 51

INJEKCIONET INTRAMUSKULARE

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 52

Si të reduktojmë ndjeshmërinë dhe dhimbjen
gjatë aplikimit të injeksioneve
 gjilpëra me diametër më të vogël – varësisht
prej mënyrës së administrimit, dhe llojit të barit
(im, iv, sc)
 nuk ipet me gjilpërën e cila është e
kontaminuar me barin.
 Disa barëna iritojnë indin përmes të cilit gjilpëra kalon
 zgjidhni vendin për aplikim të barit e cila nuk
është prekur nga ndonjë ndryshim patologjike,
këshillohini me pacientin
 Bëni një plan të nrrimit të vendit të injektimit
në qoftë se është planifikuar aplikim afatgjatë i
barit
Fekrije Hasani,PgD in Public Health 53
Si të reduktojmë ndjeshmërinë dhe dhimbjen
gjatë aplikimit të injeksioneve
 zvogëlojmë ndjeshmërinë duke e
palpuar/stimuluar vendin e shpimit
 kompresë të ftohtë, palpimi
 ndihmojë pacientin të relaksohet dhe të
përqëndroj vëmendjen në diçka tjetër
për shembull, frymëmarrja,
 këshillojeni të mos e shikoj vendin e
shpimit
aplikoni barin(shpumja) pa hezitim
 Injekto barin ngadalë, veçanërisht në
qoftë se ka një sasi ma të madhe
54
 APLIKIMI I BARIT ME INHALIM
 Diskus, turbuhaler i novolizer

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 55

 APLIKIMI I BARIT INTRATEKAL

 Kryesisht në anestezion
 Epidural dhe subarahnoidal
 Anestetikët Lokal dhe opioidët

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 56

APLIKIMI I BARIT TRANSDERMAL “patch”

Fekrije Hasani,PgD in Public Health 57