Doc.Dr.

Besim Memedi

Farmakologjia e
përgjithshme
Për studentët e drejtimit mjekësor

Tetovë, 2017
Përgatiti: Doc.Dr. Besim Memedi

Recensentët : Prof.dr. Blerim Krasniqi

Dr.spec. Mumin Sadiku

Ass.Dr. Emir Behluli

Lektor: Mr. Miqereme Ismaili -Selmani

Rradhitja dhe punimi i ballinës

Nezir Neziri

Shtypja

Shb. Mjekësia+

Tetovë

ISBN 978-608-66112-0-0

2
 Përmbajtja
Hyrje në Farmakologji ................................................................................................ 5
Barërat dhe emërtimi i tyre ..................................................................................... 13
Klasifikimi i Barërave ................................................................................................ 21
Aplikimi i barërave ................................................................................................... 25
Parimet bazë të Farmakokinetikës........................................................................... 35
Resorbimi - absorbimi i barnave ........................................................................... 37
SHPËRNDARJA E BARËRAVE-NË ORGANIZMIN E NJERIUT ....................................... 43
Metabolizmi (Biotransformimi) i barërave .............................................................. 49
ELIMINIMI I BARËRAVE ............................................................................................ 57
FARMAKODINAMIKA................................................................................................ 65
Doza – Efekti........................................................................................................... 71
Kumulimi dhe Tolerimi ............................................................................................. 81
FARMAKODINAMIKA................................................................................................ 85
M’VARSHMËRIA NGA BARËRAT DHE DROGAT ........................................................ 91
EFEKTET ANËSORE TË BARËRAVE........................................................................... 101
INTERAKSIONET E BARËRAVE ................................................................................ 109
FARMAKOLOGJIA E SISTEMIT NERVOR AUTONOM .............................................. 117
BARNAT QË VEPROJN Ë SISTEMIN KARDIOVASKULAR DHE RENAL ....................... 125
BARNAT QË PËRDOREN NË TRAJTIMIN E ÇREGULLIMEVE TË GJAKUT .................. 131
FARMAKOLOGJIA E BARNAVE QË VEPROJN NË SISTEMIN NERVOR QENDROR .... 133
BARNAT QË VEPROJN NË SISTEMIN ENDOKRIN .................................................... 139
BARNAT KEMIOTERAPEUTIKE ................................................................................ 145
BARNAT QË PËRDOREN PËR TRAJTIMIN E INFLAMACIONIT DHE PODAGRËS ....... 156
HISTAMINA............................................................................................................. 159
FARMAKOLOGJIA E APARATIT RESPIRATOR .......................................................... 161
FARMAKOLOGJIA E SISTEMIT GASTRO-INTESTINAL .............................................. 165

3
BARNAT ANTIPARAZITARE ..................................................................................... 171
TOKSIKOLOGJIA ...................................................................................................... 175
Literatura Bazë ....................................................................................................... 185

4
 Hyrje në Farmakologji

Lënda dhe detyrat e farmakologjisë si bazë e farmakoterapisë

Farmakologjia është shkencë mjekësore. Fjala ``Farmakologji`` rrjedh nga

fjala greke pharmacon – bar ose helm dhe nga fjala latine`` logos`` –
shkencë, d.m.th farmakologjia është degë mjekësore që studion/hulumton
barërat.

Toksikologjia - është shkencë mjekësore, e cila studion efektet toksike të

substancave të ndryshme në organizmin e njeriut.

Farmakologjia si shkencë studion mekanizmat funksionale të sistemeve të

gjalla, që qëndrojnëë nën ndikimin e substancave të ndryshme kimike në
kushte in vivo dhe in vitro. Si disciplinë mësuese, kjo lëndë kryesisht
ngërthen farmakodinamikën, farmakokinetikën, aplikimin e barërave ,
bashkëveprimin dhe reaksionet alergjike të barërave.

Farmakodinamika - studion efektin dhe mekanizmin e barërave në

organizmin e njeriut ose mënyrën e veprimit të tyre.

Farmakokinetika - studion rresorbimin, shpërndarjen , bostransformimin

(metabolizmin) dhe ekskretimin e barërave.

Farmakologjia Klinike – studion farmakokinetikën dhe efektet e barërave të

aplikuar në njerëz, me qëllim shfrytëzues racional në praktikën mjekuese.

Kushtimisht mundt të rrikufizohen tri pjesë elementare edhe ate:

• Farmakologjia e përgjithshme.

• Farmakologjia speciale.

• Toksikologjia e barërave.

Farmakoterapia – e cila dallon nga psihoterapia, shërrimi hirrurgjik,

fizioterapia, akupunktura, kinezoterapia,talosoterapia, hidro, helio dhe lloje
të tjera, nga kjo shfrytëzojnë barërat. Për shkak saj qëllimi elementar është
krijimin efektiv të barrënave.

5
Farmakoterapia - studion indikimet kryesore për përdorimin e barit,
mënyrën e aplikimit, dozimin dhe efektet anësore.

Farmakoterapia ndryshe ndahet edhe në:

• Faramakoterapi preventive – profilaktike.

• Farmakoterapi kurative – mjekuese.

Farmakoterapia preventive (profilaktike) – është ajo farmakoterapi kur

barërat përdoren për parandalimin e sëmundjeve si p.sh vaksinat, penicillin
dhe eritromicina për preventive ndaj etheve reumatike, p.sh aspirina 100
për preventiv nga infarkti i miokardit etj.

Acidit Acetilsalicilik në mënyrë preventive për mbrojtje nga sulmet kardiake

Farmakoterapia mjekuese (kurative) ndahet në :

Farmakoterapi kauzale - këtu përdoren barërat të cilat kanë aftësi të

eliminojnë shkaktarin e sëmundjes, p.sh. Antibiotikët.

Farmakoterapia supresive – këtu përdoren barërat që ndalin zhvillimin dhe

ecurinë e sëmundjes, p.sh Kortikosteroidet dhe barërat tjerë
imunosupresivë që përdoren në trajtimin e artritit reumatoid, hepatitit ose
gjatë transplantimit të organeve.

Farmakoterapia substitucionale – barërat që përdoren për zëvendësimin e

substancave biologjike të rëndësishme p.sh hormonet, vitaminet, derivatet
e gjakut etj.

6
Farmakologjia simptomatike - barëra që përdoren për qetësimin e disa
simptomeve si p.sh .,``analgjetikët`` – për qetësimin e dhimbjeve dhe
``antipiretikët`` – për uljen e temperaturës trupore,`` antihipertenzivët`` –
kundër shtypjes së lartë të gjakut, ``antitusikët`` – për qetësimin e kollitjes,``
antipsihotikët`` – kundër psihozave, ``antiemetikët`` – kundër vjelljes, etj.

Farmakologjia gjithashtu ndahet në:

 farmakologji e përgjithshme dhe

 farmakologji speciale.

Farmakologjia e përgjithshme – studion mënyrën e veprimit të barit, fatin e

barit në organizëm si dhe faktorët që ndikojnë tek këto.

Farmakologjia speciale– studion barërat e veçantë specifik ose grupin e

ngjashëm të barr

nave.

Lidhshmëria e Farmakologjisë me shkencat tjera

Kushtimishit shkencat me të cilat ka lidhshmëri Farmakologjia, mund të

ndahen në disa grupe

• Shkencat të ndërlidhura me farmakologjin ku përfitohen karakteristikat

kimike të barërave - botanika, farmakognozija, fitokimia, kimia
farmaceutike, etj).

• Shkencat me të cilën farmakologjia bashkëvepron gjatë ndjekjes të

ndikimit dhe kinetikës së barërave - biokima, biofizika, genetika, fiziologjia,
patofiziologjia, imunologjia etj.

• Shkencat klinike, pjesmarës gjatë praktikës mjekuese të barërave efektive

– mikrobiologjia, sëmundjet infektive dhe të mbrendshme, pediatria,
hirurgjia, deramatologjia, anesteziologjia, gjinekologjia dhe akusheria,
neurologjia, psihatria, shkencat dentale mjekuese etj.

• Shkencat të cilat gjatë ndjekjes së tyre shfrytëzojnë test-substancat –

shkencat biologjike eksperimentale.

7
• Biostatistika.

Farmakologjia mjekësore – shkencat interdisciplinare.

Në kufirin në mes farmakologjisë dhe shkencave të tjera, janë zbuluar dhe

shpejt u zhvilluan shkenca të reja interdisciplinare.

•Farmakogenetika – studion efektet farmakologjike dhe modifikimet e tyre

nën ndikimin e faktorëve trashëgues.

• Farmakobiokimia – studion ndikimiet e barërave në mekanizmat

molekulare.

• Hronofarmakologjia – studion efektet racionale mbyllëse në

bashkëveprim me rritmin biologjik.

• Farmakogenomika – identifikon kandidat, gjenet dhe polimorfizmën

gjenetike, korelimin me terapin adekuate, reduktimin e RAP (reaksioneve
alergjike të padëshiruar ), etj. Gjatë hulumtimive klinike të barërave të reja,
farmakogenomika jep mundësin për seleksionimin para-gjenotip të
sëmurve.

8
Historiku i Farmakologjisë

Supozohet se, qysh në kohërat shumë të vjetra njerëzit së pari kanë bërë
përpjekje për shërimin e helmimeve dhe lëndimeve , por me siguri kanë
bërë përpjekje për punë ,,akusherike,, bazuar në instiktet duke shikuar dhe
ndjekur përvojë të tilla te kafshët e egra. Ngadal dhe me shumë gabime
kanë filluar të njohin, bimë të veçanta helmuese, këpurdha dhe kafshë,
duke nxjerrur hulutime të lehta empirike.

Ekzistojnë dokumente të njohura historike që tregojnë se edhe para 3000

vjetëve ka pasur hulumtime dhe aplikime të substancave të ndryshme për
preventim dhe shërrim të sëmundjeve. Më pas do t’i lexoni të dhënat e
njohura nga ky aspekt.

Dokumentet historike para erës sonë ose erës së re

Gjatë shekullit 28 para erës së re, në Egjipt ka punuar njeriu shumë i

mençur, artitekti dhe mjeku Imhotepi. Nga ajo kohë në Papirus numërohen
48 lloje të lëndimeve dhe shërimin e tyre me qepje, shfrytëzimin e mishit të
thatë për ndërprerjen e gjakderdhjeve etj.

Në Egjipt ka pasur edhe mjek ushtarak dhe shumë stomatolog. Në Papirus

të Ebers-it (reth 1600 vjet para erës sonë) përshkruhen 700 lloje të
prodhimeve natyrore të barërave, gjithashtu përshkruhet ndikimi i opiumit
kundër dhimbjes.

Mjeku kinez Shen Nung (1300 vjet para erës së re, epoka e Si Çzhon-it) është
autor i Farmakopesë më të vjetër në botë ,,Trakti i parë për rrënjët e
bimëve,, në te ai përshkruan efektet shëruese të 365 bimëve. Shen Nung ka
hulumtuar dhe zbuluar efektet shëruese të Zhen-Shen-it.

Mjeku grek Hipocrates (460-370 para erës sonë) i

quajtur si ,,Babai i Mjekësis,, shfrytëzon efektet
shëruese për shumë prodhime natyrore.

Përfaqsuesi më i famshëm i mjekësisë rimine

është Claudius Galenusn (129-200 v.) nga

9
Pergami i cili ofron teknologji për prodhim të preparateve të barërave, më
vonë të theksuar sipas emrit të tyre - ,, Galenica,,.

Gjatë shkëlqimit të kulturës arabe, në shekullin e VII në Bagdad është hapur

Barrnatorja e parë dhe dalëngadalë prej atëherë ka filluar ndarja e mjekëve
dhe farmacistëve. Galeni Arabik al-Razi (865-925) ka hapur spitalin në
Bagdad dhe ka udhëhequr shkollën e mjekëve. Ai ka hulumtuar efektet e
barërave ndaj majmunëve.

Felix Hoffmann më 10 gusht 1897 zbulon acidin acetilsalicilik – Aspirinën në

formë stabile dhe të pastër kimike (nga 27.02.1900), kurse farmakologu i
firmës Bayer Heinrich Dreser (1898) përshkruan efektin analgjetik dhe
antipiretik të tij.

Nobelistët

Nobelistët janë të shumtë në numër në mjekësi, ata marrin dhurata të

quajtur dhuratë Nobël për fiziologji dhe mjekësi. Por unë do t’i përmendi
vetëm disa prej tyre sidomos ata pas Luftës së Dytë Botërore.

Në vitin 1945 Sir Alexander Fleming (1881-1955), Ernst B.Chain dhe Sir
Howard W.Florey – për hulumtimin dhe zbulimin e penicilinës. Në vitin 1952
Selman Abraham Waksman –për zbulimin e Streptomicinës dhe aplikimn e
tij për shërimin e Tuberkulozës (Tbc).

Aleksandar Fleming

Në vitin 1982 Sune K. Befgstrom, Bengt I.Samuelsson dhe John R.Vane - për
hulumtimin dhe ndjekjen ndaj prostaglandinës.

10
Në vitin 1988 Gertrude B.Elion, George H.Hitchings dhe James Black – për
hulumtimin ndaj blokerve beta-adrenergjik dhe H2 –blkatorët.

Në vitin 2005 B.Marshall dhe R.Warren vëndojn lauretat për fiziologji dhe
medicina për argumentet në rolin e H.pylori në patogjenezën e sëmundjes
së ulqerës.

11
12
 Barërat dhe emërtimi i tyre

Barërat janë substanca kimike, të cilat zbatohen te njerëzit për shërim,

mbrojtje (profilaktik) ose diagnostifikimin e sëmundjeve. Gjithashtu
përdoren edhe për vendosje, korigjim ose ndryshim të funkcionit të tyre
fiziologjik. Ekzistojnë shume definicione për barërat, por sipas OBSH ,, Bar
është çdo substancë ose prodhim që zbatohet ose mendohet të zbatohet
me qëllim të modifikimit ose të hulumtimit të sistemit fiziologjik ose
gjendjeve patologjike ,,

Substancat e barërave paraqesin substanca të cilat shfrytëzohen për

pregatitjen e formave ekstemporale në barnatoret ose për për prodhimet e
tretshme farmaceutike të prodhimeve të ndryshme shëruese. Prodhimet e
barërave paraqesin barërat, të cilat propozohen paraprakisht dhe të lëshuar
për përdorim në atë formë dhe paketim me fletë të projektuar për
pacientët. Preparatet e barërave paraqesin barërat në formë të ndara
shëruese. Barërat ose format farmaceutike ( tabletat, kapsulla, tretje,
pluhur, vaj etj.), janë në gjendje të mirë për aplikim, që i shtohet barërave
me qëllim të arrihet efekti i patjetërsueshëm. Lidhja e përbashkët në mes
formës së barërave si strukturë e ndërlikuar fiziko-kimike dhe organizmin si
makrostruktur e përbërë biologjike është lëndë e biofarmacis.

Etapat gjatë prodhimit të barërave të reja

Barërat që zbatohen sot kanë prodhime të ndryshme. Reth 50 % e tyre

merren n si rezultat i sintezës kimike ose gjysmësintezës të bazës nga
prodhimet natyrore, 25 % merren nga bimë të shumta, 12 % nga
mikroorganizmat, 7 % kanë prejardhje nga mineralet dhe 6 % nga prejardhje
shtazore. Formimi dhe futja e barërave të reja kalon nëpër dy etapa –
paraklinike dhe klinike, të cilat rindahen në disa faza :

Etapa paraklinike

Faza e parë - në këtë fazë kryhet sinteza e substancës së re kimike, e cila

izolohet nga prodhimet natyrale (më shpesh bimore) si substancë ndarëse

13
aktive biologjike, respektivisht substancave të afërta strukturore ose
fitohen ekstrakte totale sipas teknologjive të ndryshme.

Faza e dytë - skrining dhe ndjekjen e toksicitetit akut të substancës. Në fillim

ndjekjet farmakolgjike orientohen dhe bëhen ndaj disa llojeve të kafshëve
për vërtetimin e ndikimit të substancave ndaj disa sistemeve në organizëm
(sistemi nervor, kardiovaskular etj.) Në këtë fazë shpesh përdoren minjët e
bardhë për ekperimente. Llogaritet doza e mesme letale – LD 50, gjatë
mënyrave të ndryshme të aplikimit të substancës ndaj kafshëve
ekperimental.

Faza e tretë - hulumtimi më i thellë dhe krahsimet in vivo dhe in vitro të

farmakodinamikës dhe farmakokinetikës së substancës që vërtetohet në
praktikën klinike të barërave. Bahkarisht me këte formohen Metodat për
analiza kualitative të substancës, standardantizimi dhe forma e parë
farmaceutike.

14
Gjatë nxjerrjes së organeve te minjët hulumtues të llojit Wistar (zemra-cor, hepari-mëlqia
e zezë, pankeasi, lieni, indi dhjamor) dhe matjen e peshës së tyre pas aplikimit një kohë të
gjatë të Vajit të palmës.

Universiteti Shtetëror i Mjekësis – në Sofje (2009 – 2013)

Laboratori në Katedrën e Farmakologjis dhe Toksikologjis

Faza e katërt -studiohet toksiciteti subhronik dhe kronik i substancave, në

këtë fazë gjithashtu realizohen hulumtimet specifike farmakologjike dhe
toksikologjike – ndikimet ndaj fertilitetit dhe frytit : hulumtimet për alergji,
mutacion dhe kancerogjenoz, toksicitet lokal etj. Kjo fazë është më e gjatë
dhe vazhdon gjashtë ose më shumë muaj, në shumë raste i ngjanë fazës së
parë hulumtuese klinike.

15
Çaste nga përgatitja e substancave farmakologjike – Vaj Palme, Metformin dhe Acid
acetilsalicilik dhe aplikimi i tyre me sondë drejtpërdrejt te sistemi gastrointestinal – per os.
Gjithashtu edhe matja e glukozës në gjakë te bishti I minjëve hulumtues eksperimental.

Universiteti Shtetëror i Mjekësis në Sofje (2009 – 2013),

Laboratori në Katedrën e Farmakologjis dhe Toksikologjis

Etapat klinike

Deklarimi i Helsinkit (1975), e pranuar nga Ansambleja Botërore në Tokio,

qart deklaron :

• Normat etike dhe detyrat e mjekëve.

• Futjen e analizave klinike për prodhimet e reja farmaceutike.

• Të drejtat e pacientit pjesmarës në hulumtime të tilla.

Pacientët kanë të drejtë të kyçen vullnetarisht ose me vetëdëshirë të

lëshojnë hulumtimet klinike, këte mund të bëjnë në çdo kohë edhe pa mos i
dhënë sqarim mjekut të vet. Mjekët përgjigjet juridikisht për ankesat e
pacientëve të tij dhe për diskrecionin e mendimeve eksperte, përparsit
terapeutike për studimet terapeutike të barërave. Analiza klinike fillon që
në kontaktin e parë me njeriun potencial aktiv të barit dhe vazhdon dhe
përfundon me vërtetimin ose hedhjen nga praktika shëruese. Kjo kalon
nëpër disa faza:

16
Faza e parë (hulumtim pilot) në këtë fazë llogaritet diapazoni i dozave
duruese dhe mësohet kinetika e barit potencial gjatë aplikimit të
njëhershëm ose aplikimit të shumë hershëm të barit, kjo realizoet te grupi i
njerëzve të shëndoshë kryesisht te 12-15 vullnetar të shëndoshë. Si regull e
përgjithshme është që të fillohet me dozën e njëhershme e paraqitur 1/5
dhe 1/10 nga doza maksimale duruese në mg/kg për llojin shtazorë, tregon
ndjejshmëri më të madhe. Aprobacioni klinik i preparatev toksike (p.sh
preparatet kundër tumoreve), por realizohen vetëm te pacientët e rritur
me të dhëna adekuate.

Faza e dytë (faza humane II) studim i vogël klinik. Qëllimi është marrja e të
dhënave për efektin substancave farmakolgjike gjatë të dhënave të
ndryshme, caktohet doza e njëhershme dhe doza ditore, skema e dozimit
dhe vazhdimësia e terapis. Lajmrohen të dhënat për RAB (reaksionet
alergjike të padëshiruar) – shpeshtësia, mundim, lidhej me dozën etj. Gjatë
kësaj faze bëhet analiza randomizuese e barit potencial ndaj reth 150 – 500
të sëmurë nga një sëmundje e duhur. Si zakonisht testimi fillon sipas të
ashtuquajturës metodë zbuluese – opend trial dhe vazhdon si hulumtim i
dyanshëm i verbër (double blind test) me preparat referent ose placebo.

Placebo – është preparat farmaceutik i cili nuk përbën substancë aktive

farmakologjike, por imiton barin aktiv për nga forma dhe shija, kështu që
pacienti dhe hulumtuesi nuk janë në gjendje të bëjnë dallim në këto
rrethana nuk dihet cilët janë barërat aktiv dhe cili është placebo. Fjala
``placebo`` vjen nga fjala latine që do të thotë urdhëro-merre. Placebo është
substancë indifirente në formë bari, i cili emiton produktin hulumtues.
Shfytëzimi i preparatit referent bëhet jo vetëm për qëllime krahsuese por
edhe për rastet kur një sëmunjde e duhur (p.sh., infeksionet, neoplazmat,
sëmundja e diabetit etj) nuk lejon aplikimin e placebos. Efekti placebo më
së shumti vërehet gjatë formave të barërave, ku pacientit i lë përshtypje
bari për nga , ngjyra, forma, era etj. Placebo efekti bazohet në të priturat e
të sëmurit për efektin shërruese dhe kushtëzohet psiqikisht. Përqindja e
placebo efektit është i mdryshëm dhe mvaret nga lloji, stadiumi dhe pesha e
sëmundjes.

17
Faza e tretë në këtë fazë realizohen analizat klinike më të zgjeruara. Për
këtë qëllim nevojiten reth 1500 të sëmurë. Kryhet si hulumtim i dyanshëm i
verbër dhe hulumtim kontrollues i kryqëzuar (crossover) me radhitje
aplikuese të substancës farmakologjike të hulumtuar dhe preparatet e
vërtetuar (referente) me qëllim të vërtetohen përparsit e aktivitetit
terapeutik. Faza e tretë kryhet si zakonisht si studim multicentrik (shumë
qendra) në kuadër të një udhëheqësie.Në këtë fazë mund të kryhen
hulumtimet ndaj disa grupeve dalluese të sëmurve (p.sh., çregullimi i
funksionit veshkor, sëmundje të heparit etj.). Në fund të kësaj faze bëhet
metaanaliza dhe pas dëshmimit për efikasitetin e barit dhe jo-rezikun,
preparati i riregjistrohet dhe futet në praktikën klinike.

Faza e katërt - qëllimi i studimit është :

• Rritjen e numrit të sëmurve, veçanërisht në rastet ku gjatë tre fazave të

para janë hulumtuar pak të sëmurë p.sh gjatë mjekimit të një sëmundje
shumë të rallë.

• Hulumtimi i vazhdueshëm ndaj grupeve të caktuar të sëmurëve p.sh

ç'regullimet funksionale të veshkave dhe mëlqisë së zezë etj.

• Mbledhja, përpunimi dhe dërgimi i të dhënave për RAP (Reaksionet

Alergjike të Padëshiruar) në

kartotekat nacionale dhe botërore.

• Ndjekjen për efektet e reja eventuale.

Hulumtimi dhe ndjekja e kësaj faze zgjat shumë kohë edhe atë shumë vite
dhe realizohet te një numër i madh i të sëmurëve. Aprovimi dhe vërtetimi i
një substance shëruese realizohet nga ekipet kompetente, me laboratore të
cilat i plotësojnë kushtet për analizat në etapa të ndryshme në ndjekjen
maksimale ogjektive, vlerësimin e aktiviteti, RAP dhe përparësit e preparatit
të rij në krahsim me të tjerët.

Nga grupet farmakologjike të barërave të cilat kanë gjetur aplikim të gjerë

vetëm për disa preparate nga ata grupe, kanë qenë të skrinuar një numër i
madh i substancave – reth 15 000 sulfonamide, 40 000 mjete kundër

18
tuberkulotike, 50 000 mjete kundër malarike dhe mbi 1 000 000 barna
kundër tumoroze.

Në Amerikë dhe disa shtete të Evropës perëndimore kryhen hulumtime të

shtrejnta për prodhimin e të ashtuquajturve orphan drugsn (barna –
jetimë). Barërat Orfan zbatohen për mjekimin e sëmundjeve të ralla
gjenetike dhe sëmundjeve të tjera. Në Amerikë nga ata sëmundje vuajnë
reth 200 000 persona, respektivisht reth 0,07% nga popullata. Nga viti 1983
FDA ka lejuar 268 barna për shërimin e 82 sëmundjeve të ralla.

Emërtimi i barërave

Barërat emërtohen duke u bazuar në strukturën kimike të tyre,duke i ndarë:

Emërtimi kimik është preciz por i papërdorshëm për komunikim praktik për
shkak të deskriptivitetit të zgjatur.

Emërtimi gjenerik (INN emërtimi ndërkombëtar i pambrojtur) krijohet nga

një komision përgjegjës i OBSH-ës, në të cilën emërtim inkorporohen
elementet e strukturës kimike të përbashkët për të gjithë grupën (p.sh.,
enalapril, tetracikline,ciprofloksacinë, sulfonamide, benzodiazipin, etj) si dhe
për disa barëra : doksiciklinë, diazepam, amoksiciklinë etj.

Emërtimi gjenerik është pranuar ndërkombëtarisht dhe shkruhet me germa

të vogla përveç kur gjenden si fjalë e parë në fjali.

Emërtimi i mbrojtur (tregtar) bëhet nga prodhuesi nga fabrikat

farmaceutike dhe janë të mbrojtur me të drejtën e licencës. Edhe prodhues
të tjerë mund të prodhojn barin e njejtë, por, paraprakisht duhet të paisen
me liçencë. Emërtimi gjenerik shkruhet me germën e parë të madhe p.sh.,
Ranital (ranitidin), Enap (Enalapril), Ketonal (Ketoprofen), Lasix (furosemid),
Helex (alprozolom) etj.

19
Preparatet paralele – janë ato preparate ,kur prodhuesit e ndryshëm
prodhojnë substancë të njejtë kimike, me emër të njejtë gjenerik dhe dozë
të njejtë por me emërtim të mbrojtur të ndryshëm p.sh., ``Atenololi``- si
AtenololParacetamoli si Febricet, Panadol Paracet etj.

20
 Klasifikimi i Barërave

Kriterret për klasifikimn e barërave bazohen kryesisht nga farmakodinamika

e tyre, struktura kimike dhe treguesi terapeutik. Aplikim më të gjerë në
praktikën klinike me shkronja-shifra, ka klasifikimi anatomo-kimiko-
terapeutik sipas OBSH.

Grupet bazike kanë 5 pesë shkallë, të shënuara me germa dhe shifra, për të
cilën disa barna kanë 7-simbolet e veta (germa-shifra), kodin ATC i dhënë
në ,,Index Nominum,,dhe në librat për Barërat. Ai mund të shërben edhe si
adres-interneti.

Barërat klasifikohen sipas disa kriteriumeve :

A. Klasifikimi kimik i barërave :

Barërat me strukturë kimike organike.

Barërat me strukturë kimike jo-organike.

B. Klasifikimi farmaceutik i barërave :

Sipas prejardhjes.
Sipas mënyrës së përgatitjes.
Sipas konzistencës.
Sipas mënyrës së aplikimit.
Sipas përbërjes.

C. Klasifikimi farmakologjik i barërave :

Klasifikimi farmakodinamik - sipas formës së veprimit dhe sipas mënyrës së

veprimit.

Klasifikimi terapeutik p.sh antidiabetikët, antitusikët etj.

21
 D. Klasifikimi i barërave sipas farmakopesë

Droga, preparetet kimike, preparatet galenike, serumet dhe antitoksinet.

E. Klasifikimi i barërave sipas OBSH –së i njohur si klasifikimi

Anatomo-Terapeutiko-Kimik ose ATC klasifikimI. Sipas ATC
klasifikimit Barërat ndahen në 14 grupe kryesore
anatomike:

Niveli i parë - të cilt shënohen në fillim të kodit me shkronja latine të

mëdha të shtypit.

Niveli i dytë – çdo grup kryesor anatomik pastaj vazhdon me grupet

terapeutike i përbërë nga dy numra arab.

Kështu vazhdohet me nëngrupe deri nivelin e pestë, të shprehura me numra

dhe shkronja . ATC klasifikimi paraqet kodin për çdo bar dhe është i përbërë
prej shtatë shenjash (numra arab dhe shkronja latine) i ndarë në pesë
nivele.

Sipas forcës së veprimit Barërat ndahen në :

a ) Barna me veprim të dobët : këto barna edhe kur merren me dozë më të

madhe nuk shkaktojnë dëmtime në organizëm.

b) Barna me veprim të fortë: (remedia separanda) – shkruhen me germa të

kuqe në etiketë të bardhë dhe kanë një kryq përpara emrit.

c) Barna me veprim shumë të fortë: (remedia claudenda) – shkruhen me

germa të bardha në etiketë të zezë, para emrit ka dy kryqe (këto janë helme
ose venena).

Sipas përbërjes Barërat mund të jenë :

Të thjeshta – të cilët përbëjnë vetëm një substancë aktive farmakologjike.

Të përbëra ose të kombinuara – Barërat përbëjnë dy ose më shumë

substanca aktive farmakologjike.

22
Sipas përgatitjes Barërat mund të jenë :

Barna të gatshme – përgatiten nga prodhuesit farmaceutik.

Barna magjistrale – përgatiten sipas recetës së mjekut.

Barna oficiale – përgatiten sipas të dhënave të farmakopesë.

Sipas prejardhjes Barërat mund të jenë :

Barna me prejardhje natyrale – nga bota bimore dhe shtazore.

Barërat mund të përfitohen në mënyrë sintetike, ose me anë të metodave

bio-teknologjike.

Barërat sipas konzistencës mund të jenë : të forta, të lëngta dhe të buta.

Doza dhe dozimi i barërave

Sasia e caktuar e barit që i jepet njeriut me qëlllim profilaktik ose terapeutik

quhet doza. Sipas asaj se çfarë efekti do të shkakton doza në organizëm, ate
mund ta ndajm në disa grupe :

Doza fillestare (iniciale) – është dozë rëndom e vogël për barërat dhe me
gjerësi terapeutike të vogël, për barërat me variabilitet të madh tek të
sëmurët.

Doza sulmuese – zbatohet si dozë fillestare për barërat me gjerrësi

terapeutike të madhe me qëllim të arritjes së përqëndrimit të dëshiruar të
barit në plazmë dhe pastaj vazhdohet me dozë mbajtëse.

Doza mbajtëse – si zakonisht është e barabartë me dozën terapeutike të

mesme.

Intervali i Dozimit – ID paraqet kohën në mes të dozave dhe është në

varshmëri me gjysmkohën e eliminimit të barit (t1/2).

Dosis totalis – është doza që i jepet pacientit për aq kohë sa zgjat mjekimi.

23
Doza fiziologjike – është ajo dozë e cila përkundër prezencës së barit në
organizëm nuk shkakton efekt.

Doza terapeutike – është ajo sasi e barit e cila shhkakton efekt të

dëshiruar terapeutik. Doza terapeutike mund të jetë minimale, që shkakton
efekt terapeutik vetëm tek personat hiperreaktiv. Doza terapeutike
mediale shkakton efekt terapeutik te një numër imadh i popullatës tek
personat normoreaktiv dhe doza terapeutike maksimale që jep efekt
maksimal tek të gjithë dhe efekt terapeutik tek personat hiporeaktiv. Doza
terapeutike ndryshe quhet dozë efektive.

Doza toksike – është ajo sasi e barit që shkakton efekte anësore të rënda
dhe simptome të helmimit. Kjo dozë ndahet në : DT -1 dozë toksike
minimale e cila mund të jep 1% shenja të helmimit tek popullata, DT-50
doza toksike mediale mund të jep 50% shenja të helmimit tek popullata,
DT-100 doza toksike maksimale e cila tek të gjitha poullata që ka marrë
barin, mund të jep shenja të helmimit.

Doza letale – është ajo sasi e barit që shkakton vdekjen. Doza letale
gjithashtu mund të jetë: minimale (DL-1), mediale (DL-50) dhe maksimale
(DL-100). Doza që i jepet pacientit për 24 h mbrenda ditës quhet dozë
ditore – dosis prodie dhe kjo mund të jepet menjëher –dosis plena ose e
ndarë në doza më të vogla disa herë në ditë – dosis refracta.

24
 Aplikimi i barërave

Aplikimi i barërave në organizëm bëhet në dy rrugë kryesore dhe me një

rrugë ndihmëse e cila përdoret pak më rallë se dy grupet e para. Në tesktin
e mëposhtëm do të diskutohet edhe për përparësitë dhe mangësitë e
këtyre rrugëve të administrimit.

Ata rrugë janë:

I - Rruga lokale apo topike.

II - Rruga sistemike – injeksione

III - Rruga Inhalatore.

25
I Aplikimi lokal
Qëllimi i këtij aplikimi është që të përkufizoj aktivitetin e barrit vetëm në
vendin e aplikimit, përmes lëkurës zbatohen medikamentet për përdorim të
jashtëm.

Ato janë tretësira të ndryshme: tinktura, lëngje për lyerje, pluhur,

emulsione, losione, yndyrëra, pasta, krema, etj. Në lëkur bari mund të
zbatohet me fërkim, masazh, lyerje etj. Barërat duhet të zbatohen në
lëkurë të pastër dhe të thatë.

Rruga lokale - Kjo rrugë përfshin aplikimin e barërave në membranat

mukoze (orale dhe konjuktive), në lëkurë dhe në sipërfaqe të tjera
epiteliale. Aplikimi lokal i barërave në një pjesë të caktuar të trupit p.sh.,
anestezion lokal me injektim, qëllimi i këtij aplikimi të përkufizoj aktivitetin
vetëm në vendin e caktuar.

Veprimi i këtyre barërave : ekzistojnë mendime të ndryshme reth veprimit

të këtyre barërave. Këta barna nuk absorbohen në lëkurën e padëmtuar –
që në shumicën e rasteve nuk është e vërtet. Shumë barna potencialisht
toksike jepen në lëkurë pa mos hezituar se ata japin efektet anësore
sistemike, shembulli i mirë për këto janë kortikosteroidet sintetike potente
të cilët kanë revolucionarizuar trajtimin e shumë sëmundjeve të lëkurës. Kur
këto barna zbatohen në formë pomade dhe kremi në lëkur, disa nga
sterodet mund të absorbohen në organizëm por për fat të mirë niveli i
koncentrimit të tyre plazmatik është i pamjaftueshëm që të jap efekte
sistemike. Mirëpo, nëse lëkura është e dëmtuar këta barna do të
absorbohen shumë shpejtë. Kurse, te të posalindurit dhe fëmijët për shkak
se lëkura është më permeabile – steroidet e kalojnë shumë më lehtë, p.sh
kur me Yndyrna (unguentum) trajtojmë Eczemat masive të lëkurës.

26
Membranat mukoze të kavitetit oral ( Cavum oris) ndryshojnë nga lëkura
dhe janë sipërfaqe ideale për absorbimin e shumë substancave. Absorbimi
në këtë sipërfaqe është mjaft i shpejtë po që fatkeqësisht shfrytëzohet pak
në farmaci për pregaditjen e preparateve që të zbatohen me këtë rrugë.
Është vërtetuar qart, prandaj duhet të dihet se bari që zbatohet në këto
mukoza me qëllim të veprimit lokal - ai do të absorbohet dhe do të jap edhe
efekte sistemike.

II Aplikimi Sistemik
Kur një barë zbatohet me qëllim që të absorbohet dhe të shpërndahet në
tërë organizmin - thuhet se është aplikuar me rrugë sistemike. Në mënyrë
të përgjithshme kjo rrugë e aplikimit ndahet në atë enterale dhe
parenterale.

1 - Rruga Enterale : Per Os – orale, Sublinguale – nën gjuhë , Rectale dhe

Vaginale.

2- Rruga Parenterale: Intra musculare - i.m, Intra venoze - i.v, Intra

dermale - i.d dhe Subcutane - s.c.

II-1 A - Rruga enterale Nëpërmes gojës / Per Os

Kjo është rruga mjaft e sigurt e dhënies së barërave për veprim sistemik. Në
mënyrë për orale zbatohen medikamentet me përdorim të brendshëm në
formë të tretësirave, pikave, sirupeve, tabletave, pluhurit, granulave,
pilulave etj. I sëmuri thjesht duhet të gëlltis medikamentin me një gotë ujë,
çaj ose lëng pemësh. Këtë rrugë të aplikimit mund ta përdorin të sëmurët
në vetëdije dhe ata tek të cilët nuk është i dëmtuar akti refleksiv i gëlltitjes.
Është rrugë e sigurt, sepse të sëmurët që mund të jenë alergjik reagojn me
ashpërsi më të vogël se sa që do të reagonin me rrugë të tjera, miëpo nuk
do të thot se kjo rrugë është absolutisht e sigurt , barërat që meren per os
mund të kenë reaksione mjaft të rënda . Megjithatë, është rrugë mjaft

27
ekonomike – për shkak se tabletat dhe kapsulat kushtojn shumë më pak se
sa injeksionet.

Barërat që merren per os, në pjesën më të madhe absorbohen nga zorrët e

holla, mirëpo ka substanca të cilat absorbohen nga stomaku si p.sh një pjesë
e Aspirinës, alkooli etj.

Anët negative aplikimit Per oral - Mangësit dhe vështirsit e kësaj rruge
p.sh iritimi i mukozës gastrike, disa barna si antireumatikët jo-steroid
tolerohen me shumë vështirësi. Dhënja në këtë rrugë ka vështirë,si kur i
sëmuri është pa vetëdije dhe kur ai ka vjellje.

Disa lloj barërash në p.sh

Benzilpenicillina nuk mund t`i qëndrojnë dëmtimeve shkatëruese të

enzimeve të traktit digjestiv.

Shpeshherë dhënja e barërave mund të interferojë edhe me ushqimin, e të

ndodhin Interaksionet farmakokinetike në absorbim p.sh preferohet që
antimikrobikët te merren në stomak të zbrazët.

II-1 . B- Sublinguale
Kjo rrugë zbatohet rallë, mirëpo shfrytëzohet në rastet kur bari duhet ti
shmanget kalimit të parë nëpër mëlqi, për shkak të metabolizmit të lartë që
mund të ndoodh p.sh Gliceril trinitrati që jepet gjatë atakut angioz, sepse
nëse jepet per os do të jetë plotësisht joefektiv sepse gjatë kalimit të parë
në Hepar metabolizohet 100 %, prandaj nëse duam të arrijmë efektin

28
terapeutik të këtij preparati atëherë doemos të përdorim me rrugë
sublinguale.

II -1. C - Vaginale

Vaginaletat janë preparate të dozuara barnash për aplikim vagjinal.

Përmbajnë substanca dezinfektuese antifekonduese, antibioitik,
antimykotik etj. Në recetë shkruhen si preparate të gatshme p.sh Vag.
Canesten.

II -1. D- Rectale

Nëpërmes kësaj rruge bari i shmanget veprimit të aciditetit dhe fermenteve

të lëngut gastrik, si dhe metabolizmit gjatë kalimit të parë nëpër Mëlqi.
Përmes Rektumit zbatohen llojet e lëngshme të medikamenteve – me anë
të klizmës, format e buta me anë të Supozitorëve. Kjo rrugë shfrytëzohet
kur aplikimi per oral është i pamundshëm ose i vështirsuar, si dhe me qëllim
të veprimit lokal, p.sh barërave kundër hemorroideve.

II 2. Parenterale

Në këtë mënyrë, përmes injeksioneve, në organizëm zbatohen

medikamentet kur i sëmuri është në gjendje të pavetëdijshme dhe kur bari
nuk mund të futet në mënyrë perorale. Tek kjo rrugë e aplikimit - Barërat
resorbohen shpejt dhe efekti i tij manifestohet menjëher. Kjo mënyrë e
aplikimit kërkon punë rigoroze në kushte aseptike.

29
 Gjatë realizimit të rrugës parenterale paraprakisht dueht të përgatiten;

Shiringa dhe gjilpëra.

Ampulla ose flakona.

Plan-zbatimi për manipulim.

II 2. A - Intra musculore i.m

Në mënyrë I.M (Intra- brenda dhe musculus –muskul) , zbatohen tretësira

ujore të kthjellëta, sterile, tretësira yndyrore, tretësira ujore të turbullta ose
suspenzione. Pasi qarkullimi i gjakut në muskul është i mirë, Barërat e
tretshme në lipide kanë mundësi të difundojnë shumë shpejt nëpër murin e
kapilarëve – prandaj edhe absorbimi me këtë rrugë është i mirë. Me këtë
rrugë mund të injektohen sasi më të mëdha se sa me rrugë subcutane dhe
është më e përshtatshme për substancat irituese. Resorbimi i
medikamenteve në këtë rrugë është i shpejtë dhe efikas. Injeksionet
intramuskulore mund të zbatohen në regjionin gluteal – m.gluteus
maximus ose në regjionin mbigju - m.quadriceps femoris, gjithashtu edhe
në m.deltoideus.

Teknika e aplikimit për dezinfektim të lëkurës përdoret etil alkool, shpuarja

bëhet në thellë në muskul, gjatë së cilës gjilpëra duhet të jetë pothuaj nën
kënd të drejtë prej 90°, kurse në thellësi duhet të jetë 3-3,5 cm. Pas
shpuarjes aspirojm dhe nëse shiringa mbushet me gjakë (atëherë nuk
aplikojm por e nxjerim injeksionin), kurse në qoft se pas aspirimit s’kemi

30
prekje eventuale të ndonjë ene të gjakut – vazhdojmë me kujdes aplikojm
injeksionin. Gjilpëra hiqet me një potez të shpejtë dhe dezinfektohet vendi
ku e kemi aplikuar. Medikamenti nuk zbatohet asnjëherë deri në fund. Si
zakonisht injeksionet që përmbajnë Depo preparate me veprim të gjatë
jepen thellë në muskul, p.sh., benzatin benzilpenicillina.

II 2. B- Intravenoze i.v

Në mënyrë intravenoze zbatohen vetëm tretësira ujore sterile të kthjellëta

dhe atë shumë ngadalë dhe me kujdes. Barërat që jepen me këtë rrugë
veprojnë shpejt – dhe arrijnë koncentrim të lartë në plazmë. Rruga
intravenoze më shumë praktikohet te pacientët e hospitalizuar. Vendet e
aplikimit si zakonisht janë v.cubitalis ose në anën dorzale të dorës, kurse te
fëmijët injektimi mund të bëhet edhe në venët sipërfaqsore të kokës.

Tekninak e aplikimit - i sëmuri pregatitet fizikisht dhe psiqikisht. Mbi vendin

e shpimit, ekstremiteti lidhet me manzhetë ose lidhëse prej gome që të
bëhet stazë e qarkullimit venoz distal dhe që të shprehet mirë vena. Pasi do
të përcaktojmë vendin se ku do të shpojm, dezinfektohet lëkura prej lartë
poshtë dhe tërhiqet me dorën e majtë. Me dorën e djathtë bëhet shpuarja,
së pari duke shkuar pak shtrembër në kënd 45 °, e pastaj pothuaj
paralelisht me sipërfaqen e lëkurës, kur te shiringa do të paraqitet gjakë
atëherë ngadalë fillojm aplikimin. Pas aplikimit gjilpëra hiqet dhe vendi
dezinfektohet Gjatë aplikimit i.v në shiringë nuk guxon të ketë fluska ajrore
dhe nuk guxohet që medikamenti të injektohet deri në fund (sepse ka
mundësi për emboli ajrore).

31
II 2. - C Intradermale i.d

Intradermal (Intra – brenda, derma – lëkura) ose Intrakutan (cutis -

lëkura), parqet dhënie të medikamenteve me shiringë speciale dhe gjilpërë
kutanore (lëkurore) në lëkurë.

Teknika e aplikimit për këtë aplikim- merret shiringë me medikamentin e

pregatitur dhe gjilpëra speciale e hollë lëkurore. Për dezinfektim të lëkurës
përdoret tupfer me etër, pasi eteri është lëng që avullohet lehtë. I sëmuri
pregatitet psiqikisht për manipulim, e pastaj fillon aplikimi i medikamentit.
Ky lloj i aplikimit bëhet në anën volare të nënbrylit, në pjesën e brendshme
(ku nuk ka rrezik nga lëndimet e enëve të gjakut në lëkur).

Gjilpëra në lëkur futet vetëm 3mm, pastaj e injektojmë medikamentin.

Gjatë injektimit lokalisht do të paraqitet një fluskë e vogël – Papulla me
dimenzione prej 5 mm. Pas injektimit, me kujdes nxirret gjilpëra dhe nuk
dezinfektohet më sepse mund të shtypet lëngu nga papulla. Pas aplikimit
pritet 20-30 min, që të resorbohet medikamenti. Në mënyrë intradermale
zbatohen vetëm 0,1 – 0,2 ml lëng, në mënyrë intradermale zbatohen
vaksinat BCG, Mantoux – testi i tuberkulinës dhe disa anestetik

II 2 .D Subcutane s.c

Kjo ndryshe quhet aplikimi nënlëkuror. Medikamenti me shiringë dhe

gjilpërë futen në indin nënlëkuror. Si zakonisht me këtët rrugë zbatohet
bari kur nuk është iritues i indeve. Për këtë rrugë të aplikimit shfrytëzojm
Shiringa 2 ml, sepse mund të jepet vetëm 1-2ml. Në mënyrë subkutane
zbatohen tretësirat ujore sterile dhe të kthjellta, gjithashtu edhe disa
suspenzione. Vendi ku mund të japim dhe mendojm se është më ideal
rotullohet një pëllëmb mbi bërrylin dhe mbi gjurin nga pjesa e jashtme -

32
vendi tjeter ideal për aplikim është regjioni paraumbilical - 5cm prej
kërthizës djathtas ose majtas.

Teknika e aplikimit Përgatitet dhe dezinfektohet vendi ku do të zbatohet,

pastaj me dorën e majtë kapet lëkura dhe bëhet si palë. Me dorën e djathtë
nën 45° shpojm, dhe gjilpëra futet nën lëkurë reth 25 mm – pastaj aspirohet
që mos të dëmtohet ndonjë enë e gjakut dhe medikamenti mos të futet në
gjak ashtu që ngadalë zbatohet. Pas aplikimit gjilpëra hiqet me një potez të
shpejtë dhe dezinfektohet me tupfer të pastër. Në mënyrë subkutane
zbatohen disa vaksina si p.sh Di-Te-Per, insulina, depo e medikamenteve
dhe medikamente të cilat nuk e irritojnë lëkurën dhe indin nënlëkuror.
Aplikimi S.C është i përshtatshëm për vetëinjektim të medikamenteve, p.sh
insulina tek të sëmurët prej Diabetit.

Disa vende më pak të zakonshme të INJEKTIMIT,kemi këta mënyra:

 Intra – arteriale,
 Spinal – epidural,
 Intra – tekale dhe
 submukozë.
Në mënyrë Intra – arteriale (në enën arteriale të gjakut) medikamentet
shumë rallë zbatohen. Më së shpeshti ato janë mjete kontrasti për analiza
diagnostike (arteriografia).
Në mënyrë intra tekale (në hapësirën subrahnoidale)zbatohen disa
medikamente (gjatë ndezjeve të cipave trurore) dhe anestetikët. Në
submukozë, disa medikamente zbatohen nën mukozë, p.sh., në gingivë, në
mukozën e gojës, në konjuktivat. Mënyra e rallë e aplikimit të
medikamenteve është implantimi. Në mënyrë kirurgjike, medikamentet

33
futen nën lëkurë (implantohet), e pastaj lëkura sërish qepet. Në këtë
mënyrë futen medikamentet – depo me përbërje hormonale.

ANËT NEGATIVE TË APLIKIMIT PARENTERAL

Aplikimi Parenteral – i medikamenteve bart rrezik nga komplikimet, siç

jan:

Infeksioni lokal
Edemet
Hematomet

Tromboza dhe përhapja e disa sëmundjeve në mënyrë hematogjene

(hepatiti serumik, sida, infeksionet bakteriale). Prandaj duhet pasur kujdes
për asepsë rigoroze, llojin e medikamentit të cilët e aplikojmë, për dozën
dhe sasinë e tij, për mënyrën e aplikimit etj.
Teknika e aplikimit të medikamentit duhet të kryhet në mënyrë të
shkëlqyeshme.

III – Rruga inhalatore

Me inhalacion zbatohen medikamentet në forrmë gazi, lëngjet që

avullohen lehtë dhe aerosolët. Medikamentet në formë gazi më së shpeshti
konsumohen përmes të maskës e cila paraqet pjesë e një sistemi të mbyllur.
Ajo është aparat për anestezion - me këtë lloj aplikimi merret anesteziologu.
Në këtë mënyrë zbatohen CO2, O2 dhe gazra të ndryshme anestetik. Kurse
Aerosolët inhalohen me pompa speciale. Ky lloj i terapis mund të aplikojë
vetë i sëmuri nëse paraprakisht udhëzohet se si të përdorë. Turboinhalatori
është aparati i cili shfrytëzohet për këtë aplikim, p.sh te sëmundjet
obstruktive të Mushkërive.

34
 Parimet bazë të Farmakokinetikës

Farmakokinetika e barërave
Fjala ``farmakokinetikë`` vjen nga fjala greke : farmakon – bar dhe kinezis
– lëvizje. Farmakokinetika studion lëvizshmërin e barërave nëpër
organizmin.

Farmakokinetika miret kryesisht me :

1. Resorbimin
2. Shpërndarjen
3. Biotransformimin dhe
4. Eskrecionin (Eliminimin) e barërave.

Nga këta katër rrugë bazike të lëvizjeve së barërave kontrollohet si fillimi,

ashtu edhe fuqia e vazhdishueshmëris së efektit të barërave. Për her të
parë termin, `` farmakokinetik`` e ka përdorur Friderich H.Dost në vitin
1953 dhe këtë diciplinë e ka definuar si shkencë e analizave sasiore midis
organizmit dhe barit. Farmakokinetika klinike kyç modelimin matematikor
të ndryshimeve në koncentrimin plazmatik të barërave.
Subdisiplinat kryesore të Farmakokinetikës janë:

• Meteofarmakokinetika – studion ndikimin e faktorëve meteorologjik në

proceset farmakokinetike.

• Kronofarmakokinetika – meret me studimin e ritmit biologjik (cikardial)

në proceset farmakokinetike.

• Patofarmakokinetika – studion ndikimin e gjendjeve patologjike

(sëmundjeve) në proceset farmakokinetike.

• Imunofarmakokinetika – studion ndikimin e faktorëve imunologjik në

farmakokinetikën e barërave.

• Gerontofarmakokinetika – studion ndikimin e barërave tek personat e

moshuar.

35
• Kriofarmakokinetika – studion ndikimin e temperaturës në
farmakokinetikën e barërave.

• Stereofarmakokinetika – studion ndikimin e strukturës stereokimike të

barit në proceset farmakokinetike.

Fazat e lëvizshmëris së barërave në organizëm

Pas aplikimit të barërave deri te arritja e vendit ku do të ndikojn (e

ashtuquajtur biofaza) bari do të kalon në tre faza : biofarmaceutike,
farmakokinetike dhe farmakodinamike.

• Faza biofarmaceutike – nënkupton lirimin e barërave nga forma e tyre dhe

përcakton disponueshmërin farmaceutike.

• Faza farmakokinetike – nënkupton resorbimin, shpërndarjen,

biotransformimin dhe ekskretimin e barërave. Përcaktohet dispozicioni
biologjik në vendin e ndikimit.

• Faza farmakodinamike – gjatë kohës së kësaj faze ndjehet dhe vërehet

ndikimi i efektit të barërave.

36
 Resorbimi - absorbimi i barnave

Resorbimi i barërave është proces dhe paraqet kohën të cilët Barërat e

kalojn prej vendit të aplikimit të tyre deri sa të arrijnë te plazma e gjakut.
Faktorët që ndikojnë në absorbimin e barërave janë :

A - Vetitë farmaceutike të barit : madhësia e grimvcave – sa ma të vogla

grimcat ato ma mirë do resorbohen, forma – kristalore ose amorfe, forma
amorfe ma shpejtë resorbohet, shpejtësia e lirimit të barit nga forma
farmaceutike – sa ma shpejtë që lirohet bari aq më shumë dhe me shpejt
resorbohet.

B – Pesha molekulare : kalimi i substancave nëpër membranën qelizore

varet shumë nga pesha e tyre molekulare. Zakonisht substancat me peshë
të madhe molekulare nuk absorbohen në mënyrë intakte, me përjashtim të
disa sasive të vogla ndërsa ato me peshë të vogël molekulare i kalojnë
membranat shumë më lehtë. Mirëpo, nëse substancat me peshë të madhe
molekulare zbatohen për os, në traktin gastrointestinal ato mund të
dezintegrohen në pjesët e tyre përbërse dhe si të tilla të absorbohen lehtë
p.sh. proteinat – në aminoacide. Egzistojn disa proteina të cilat në
organizëm duhet të veprojnë me tërësin e makromolekulës së tyre p.sh
Insulina ndërsa në traktin digjestiv ato nuk mund të absorbohen të
padezintegruara, prandaj edhe nuk zbatohen me rrugë orale.

C - Vetitë fiziko-kimike të barit : të rëndësishme për resorbimin e tyre është,

solubiliteti (tretshmëria) e tyre. Sipas kësaj dallojm barna të cilët treten më
shumë në ujë dhe janë hidrosolubil – këta më pak resorbohen se Barërat të
cilët treten në vajra (liposolubilë). Më pas do të lexoni një shembull se
tretshmëria e barërave mund të studiohet edhe në një mënyrë shumë të
thjesht, këtë shembull mund ta provoni edhe ju në laboratorin ku do të
mbani ushtrimet dhe punën praktike : p.sh kur merret një sasi e vajit të
ullirit dhe një sasi e njëjtë e ujit në të cilën i shtohet edhe bari që duam të
dijm tretshmërinë e tij – të gjitha këto i tretim(tundim) një kohë të caktuar
përafërsisht 15-20 min, më pas tretshmëria lihet një kohë në qetësi dhe
pastaj caktohet përqëndrimi i barit në vaj dhe ujë, duke llogaritur
koeficientin e shpërndarjes së barit në vaj/ujë.
37
 K- koeficienti i shpërndarjes së barit

C1 – përqëndrimi i barit në vaj K = C1/C2

C2- përqëndrimi i barit në ujë

Shkalla e jonizimit të barërave ka rëndësi në apsorbimin e tyre. Barërat e

jonizuara shumë dobët resorbohen, kurse ato të pa jonizuar apsorbohen
mirë. Shumë barna janë acide ose baza të dobta dhe mund të jenë në formë
të jonizuar dhe jo-të jonizuar, si dhe respektimi i të dy formave m’varet nga
përqëndrimi i joneve të hidrogjenit - pH e mjedisit. Bari kalon më mirë
nëpërmes mebranës nëse është i jonizuar. Shkalla e jonizimit të barërave
m`varet nga konstanta e disocimit të tyre - pKa.

pH – paraqet llogaritmin negativ të përqëndrimit të joneve të hidrogjenit.

pKa – paraqet llogaritmin negativë të konstantës së disocimit dhe është

karakteristike për çdo bar, në kuptimin praktik paraqet pH – e mjedisit në të
cilën 50 % e barit është i jonizuar dhe 50 % i pa jonizuar

Mardhëniet e këtyre parametrave pH e mjedisit, pKa – konstanta e

disocimit dhe α– shkalla e disocimit më së miri mund të shihe tek barazimi
Henderson – Hasselbach.

I cili për acidet është : pH = pKa + log (acidi i jonizuar)/(acidi i

pa jonizuar)

Kurse për barërat me natyrë bazike: ph = pKa +log (baza e

pajonizuar)/(bazae jonizuar)

Ka - konstatnta e disocimit ose e jonizimit paraqet raportin llogaritmik të

përqëndrimit në mes formës së jonizuar dhe të pa jonizuar të barit.

α- Shkalla e jonizimit ose e disocimit – tregon sasinë e acidit ose bazës së

jonizuar në pH të caktuar. P.sh Nëse α= 0,5 në këto raste bari qoft acid ose
bazë është 50 % i disocuar dhe 50 % i pa disocuar, dhe nëse α = 0,8 bari
është 80% i disocuar dhe 20 % i pa disocuar.

Shkall e disocimit për acide llogaritet sipas formulës :

38
A= 1/(1+10pKa-pH)

Shkalla e disocimit për baza llogaritet sipas formulës :

α = 1/(1+10pH-pKa)

Raporti në mes të jonizmit dhe pH është sigmoidale dhe jo lineare.

Ndryshimet e vogla të vlerave të pH çojnë në ndryshime të mëdha të
jonizimit, veçanërisht nëse vlerat e pH të mjedisit dhe vlerat e pKa të barit
janë të përafërta. Nga kjo që u tha më lartë duhet të theksohet se mund të
ketë përjashtime p.sh mundet që edhe bari i jonizuar të jetë liposolubil dhe
të absorbohet, kurse bari i pa joniziuartë mos jetë liposolubil dhe të mos
absorbohet.

D - Sipërfaqja apsorbtive dhe vaskularizimi i saj : është e rëndësishme për

resorbimin e barërave sepse sa më e madhe të jetë sipërfaqja në vendin e
aplikuar të barit aq më shumë bari resorbohet dhe sa më shumë të jetë
vaskularizimi i sipërfaqes aq më tepër bari resorbohet – dhe anasjelltas.
Para se barërat të arrijnë deri në biofazë , ato kalojnë nëpërmes sistemeve
të shumta barierash. Modeli klasik i Danielli-t dhe i Davidsoni-t prezentojnë
biomembranat si shtresë e pandërprerë e dyfishtë nga molekulat
fosfolipide, grupe të pastër hidrofile (polare) të drejtuar nga jashtë, ata
shtrihen në mes dy shtresave të holla nga molekulat proteinike, të cilat
membranës i shtojnë shëndet dhe elasticitet.

Rrugët e zakonshme të transportit molekular të barërave, gjatë

membraneve qelizore ndahet në

1.Transport Pasiv – difuzioni i thjesht, filtrimi.

2.Transporti i specializuar – transporti aktiv, pinocitoza, difuzioni i
lehtësuar etj.
1-Transporti Pasiv
Gjatë filtrimit nën ndikimin e shtypjes hidrostatike nëpërmes poreve të
biomembranave ose nëpërmes hapsirave ndërmjetqelizore kalon
tretshmëria me molekulat e tretura të barërave. Filtrohen vetëm molekulat,
jonet respiratore më të vogla se poret (p.sh K+, Na +, Ca 2+,Cl-). Filtrimi ka

39
rëndësi para se gjithash në nivelin e glomerulave veshkore, kurse gjatë disa
gjendjeve patologjike edhe në endotelin kapilar.

Difuzioni i thjeshtë - difuzioni nëpërmes shtresave lipide të membranës

përbëhet nga tre procese : kalimi prej fazës ujore në ate lipide, difuzioni
nëpërmes shtresës lipide dhe kalimi në fazën tjetër të ujit. Në këtë mënyrë
nëpërmjet membranës qelizore kalojn në formë të tretshme lipide dhe në
formë molekulare jopolare të barërave. Shkalla e jonizimit është faktori i
rëndësishëm për permeabilitetin membranor.

40
2-Transporti i specializuar

Shumë membrana qelizore mbajnë mehanizmat specialistik transportues, të

cilët regullojnë hyrjen dhe daljen e molekulave të rëndësishme fiziologjike,
si të sheqernave, aminokiselineve, jonet metalike, neurotransmiterët. Në
sisteme të tilla transportuese mer pjesë struktura përcjellëse – Carrier kjo
është protein transportues specifik, i cilë lidhe një ose më shumë molekula
ose jone, ndryshon konformacionin dhe i liron nga ana tjetër e membranës.
Nga shikimi farmakologjik transporti i specializuar mesmebranor ka rëndësi
pilërisht në tubulat veshkor, të cilat në aspekt strukturor janë të afërta me
metabolitët normal.

Transporti aktiv

Transporti aktiv -është forma e transportit mesmembranor, e cila është

energjia e m`varur dhe takohet përball ndërtimit koncentrik. Si transport i
parë aktiv llogaritet transporti membranoz, i cili është i lidhur drejtëpërdrejt
me hidrolizën e ATP dhe ndërmjetëson rrjedhje njëdrejtimor të substancës
gjatë membranave biologjike. Si transport të dytë aktiv llogaritet kalimi i një
substance nëpër membran përball ndërtimit koncentrik, lidhja energjike me
transportin e substancës tjetër të përshtatshme me ndërtimin koncentrik të
saj.

Transporti (Difuzioni) i lehtësuar -është forma e mbajtësit-mediran të

transportit mesmembran (nëpër membran), е cila nuk don energji.
Transporti i komponimeve të jonizuara dhe jo – të jonizuara bëhet
nëpërmes membranës, kryhet sipas ndërtimit të tyre elektro-kimik.
Shembull tipik se kështu transportohet është glukoza. Një ekuilibër i tillë
arrihet atëherë kur potenciali elektro-kimik nga të dy anët do të nivelizohet.
Kështu p.sh transportohet glukoza, vitamina B12, aminoacidet etj.

Pinocitoza - paraqet vakualizmin/invaginimin e një pjese të membranës

qelizore dhe shërben për futjen e vezikulave të vogla në qeliza të cilat janë
përbajtës të komponenteve ekstraqelizor.Në këtë mënyrë kalojnë vitamina
A,D,E dhe K, yndyrnat,aminoacidet etj. Procesi me të cilën bari depërton në
qelizë me anë të pinocitozës quhet ``endocitozë``, kurse kur del nga qeliza

41
quhet ``ekzocitozë``. Përbërja e vezikulave pas kësaj mundet të jetë e lirë në
qeliza ose e tajuar nga ana tjetër. Pinocitoza ka një rëndësi të madhe për
transportin e disa makromolekulave (por jo për molekulat e vogla).

42
 SHPËRNDARJA E BARËRAVE-NË ORGANIZMIN E NJERIUT

Me procesin e shpërndarjes (distribuimit) nënkuptojmë faktorët që

kushtëzojn shpërndarjen e ndryshme të barit në organizëm. Me hyrjen e
barërave në sistemin e qarkullimit të gjakut ato lidhen në një farë shkalle
për proteinet plazmatike , prandaj në gjakë ekzsitojnë dy fraksione të
barërave :

Fraksioni i lirë

Fraksioni i lidhur

Fraksioni i lirë -është difuzibil, kalon në lëngjet jashtqelizore dhe në inde

(nëse bari është liposolubil), farmakologjikisht është aktiv, metabolizohet
dhe eliminohet.

Fraksioni i lidhur-farmakologjikisht nuk është aktiv, është jodifuzibil –nuk

metabolizohet dhe nuk eliminohet.

Në mes fraksionit të lirë dhe atij të lidhur të barit ekziston baraspesha

dinamike, kështu që fraksioni i lirë kur e lëshon qarkullimin, atëherë
fraksioni i lidhur lirohet nga lidhja me proteinat dhe rivendoset baraspeshë
e re me koncentrim më të ulur.

Baraspesha dinamike – fraksioni i lirë kur e lëshon qarkullimit - atëherë

fraksioni i lidhur lirohet nga lidhja me proteinet dhe rivendoset baraspeshën
e re me koncentrim më të ulur. Nëse dy barna lidhen për të njëjtin vend me
proteinet atëherë njëri prej tyre e përjashton tjetrin nga lidhja kështu që
rritet përqëndrimi i lirë i të dytit dhe si pasojë e kësaj rritet efekti
farmakologjike dhe toksik, p.sh Varfarina – lidhet 99% për proteinet
plazmatike kurse vetëm 1% si fraksion i lirë. Nëse në të njëjtën kohë
zbatohen barna tjerë si p.sh .,acidi salicilik ose fenilbutazoni – të cilët lidhen
në të njëjtën vend me varfarinën, në proteinet plazmatike mund të largojn
varfarinën nga vendi i lidhur dhe rrisin disa her përqëndrimin e saj
(fraksionin e lirë të varfarinës) dhe shkaktojnë gjakderdhje.

43
Këta janë disa raste ku rritet efekti farmakologjik dhe toksik për shkak të
rritjes së fraksionit të lirë të barërave p.sh., gjatë këtyre sëmundjeve:
pamafjatueshmëri kardiake, djegjet, karcinomat dhe iflamacionet. Kjo
situatë paraqitet edhe gjatë disa gjendjeve: p.sh., stresi, pleqëria, duhani
dhe graviditeti.

Pasi të thithen barërat në organizëm ekzistojnë tri mundësi të Shpërndarjes

në lëngjet trupore.

1. Të mbeten në qarkullim, dmth mos dalin nga enët e gjakut, pra të

mbeten në plazmë p.sh .,Dekstrani.
2. Të kalojnë endotelin e kapilarëve dhe të arrijnë në lëngun
ekstarvaskular intersticial, por jo edhe në lëngun intracelular p.sh.,
streptomicina etj .
3. Të kalojnë edhe membranën qelizore si pengesë e fundit dhe kështu
të arrijnë në lëngun intracelular në brendinë qelizore ,p.sh.,
antipirina, alkooli etj.

Sasia e përgjithshme të lëngut trupor. Duke e ditur sasisnë e përgjithshme të

lëngut trupor atëherë kjo do të jetë përbërja në % :

Plazma reth 5 % e masës trupore

Lëngu intersticial 15 % e masës trupore

Lëngu intracelular reth 50 % e masës trupore

Sipas kësaj përbërje mund të kuptohet se në ç’masë mund të ndikon

shpërndarja në përqëndrimin e barit në organizëm p.sh., nëse një person me
masë trupore 70 kg do ti aplikojmë një barë 1 mg /kg atëherë mundësia e
parë është që të mbetet e tërë sasia e barit të aplikur në qarkullim dmth në
plazmë, prandaj përqëndrimi i tij në plazmë do të jetë 20mg/1 (70 mg:3,5
litra plazmë =20 mg/1.

Lidhja jospecifike reversibile, kur bari arrijnë në lëngjet trupore në të

shumtën e rasteve lidhet në mënyrë reverzibile me disa struktura trupore,
qofshin të lira (proteinat e plazmës )ose të fiksuara në sipërfaqen qelizore
të indeve të ndryshme.

44
Këta struktuara janë quajtur ,, receptorë memecë ,, ose akceptorë, ndërsa
lidhja e quajtur jo-specifik sepse në këtë rast nuk ndodh kurfarë reaksioni
,,bari receptor,, prandaj mungon edhe efekti gjë që nuk është rast te
reaksioni me receptorë farmakologjikë. Kështu pjesa e lidhur e barit (e
ashtuquajtur forma e lidhur, fraksioni i lidhur). Disa barna mund të lidhen
për inde të caktuara – dhjamore, eshtrore etj;dhe në këtë mënyrë të
inaktivizohen. Prandaj këta vende quhen depo, përkatsisht vende të
humbjes së barit. Të gjitha këto ndikojnë në shpërndarjen jo-uniforme të
barërave në organizëm, prandaj doza duhet të regullohet në atë mënyrë që
të arrihet efekti me intesitet të dëshiruar (përqëndrimi i vauhdueshëm në
vendveprim).

Lidhja me proteinat plazmatike, kjo lidhje luan rol të rëndësishëm në

shpërndarjen e shumë barërave. Në këtë proces, më të rëndësishme janë
albuminat, për to lidhen reth 50% ndërsa pjesa tjetër për proteinat tjera.
Masa molekulare realtive e albuminës është 69 000, ndërsa në pikën
izoelektrike (pH5) përmban rreth njëqind ngarkesa negative dhe pozitive, të
cilat mund të konsiderohen si vende të lidhjes me barin. Në pH plazmatike
(7,4) albuminat janë kryesisht të ngarkuara me ngarkesa negative, por
megjithatë janë të afta që ende të mund të lidhin si anionët ashtu edhe
kationët. Sasia e barit e lidhur për proteina është në proporcion të
drejtpërdrejtë me përqëndrimin e tij në plazmë. Sa më i madh që të jetë
përqëndrimi aq më i madh është sasia që do të lidhet me proteinat.
Prandaj egziston fraksioni i lidhur dhe fraksioni i lirë i barit. Vetëm fraksioni i
lirë mund të ushtroj veprimin e tij. Fraksioni i lidhur përveç asaj që nuk
mund të veprojë nuk mund të ekskretohet. Meqenëse lidhja me proteinat
është reverzibile, fraksioni i lidhur shërben si depo e barit në organizëm,
sepse me rënie të përqëndrimit të fraksionit të lirë të barit në plazmë
(biotrasnformimi edhe ekskretimi ) gjithnjë e më shumë bar do të lirohet
nga lidhja dhe do ta kalojnë në formë të lirë. Të gjitha barërat nuk lidhen në
të njëjtën përqindje me proteinat plazmatike, kjo varet nga afiniteti. Deri sa
p.sh .,aminofenazoni nuk lidhet aspak, 98% e dikumarolit (antikoagulant)
ose e fenilbutazonit (analgjezik, antineuralgjik), për shkak të afinitetit të
madh ndaj proteinave, gjenden në formën e lidhur. Disa gjendje (uremia
hipoproteinemia) ose prania e barërave të tjera me afintet më të fuqishëm

45
ndaj proteinave, mund të reduktojnë aftësin e lidhjes së ndonjë bari me
proteinat. Kjo mund të shkaktoj rritjen e përnjehershme dhe të papritur të
fraksionit të lirë dhe shfaqjen e efekteve toksike.

Lidhja me strukturat e tjera indore, barërat mund të lidhen edhe me disa

struktura qelizore në disa inde. Këta struktura janë molekula ose komplekse
molekulare të quajtura receptorë dhe janë dy llojesh : receptorë
farmakologjik dhe receptorë memec. Kur bari lidhet me receptorët
farmakologjik pason efekti gjë që nuk ndodh kur bari lidhet me receptorin
memec. Me këtë rast nuk ndodh asnjë reaksion prandaj edhe mungon
efekti, ndërsa fraksioni i lidhur është krejtësisht jo-aktiv, edhe këtu lidhja
është reverzibile. Lidhja për disa struktura indore mund të jetë shkak i
pranisë së barit të caktuar në ndonjë ind në sasi më të madhe se sa në
pjesët e tjera të organizmit. Komponentet bazofile të indeve, duke i përfshij
këtu edhe nukleoproteinat, lidhin Barërat akridine të cilat për këtë arsye
grumbullohen në nukleuse dhe në disa pjesë të citoplazmës. Kështu p.sh
mepakrina (njëri nga akredinët) disa orë pasi i zbatohen qenit mund të
gjenden në muskuj dhe mushkëri, shpnetka dhe në mëlqi në pëqëndrimi 200
– 400 herë më të madhe se sa në plazmë. Ka edhe shumë shembuj të tjerë :
arseni grumbullohet në shtresat keratinoze, plumbi dhe stronciumi në
eshtra. Shumë barna dhe helme grumbullohen në mëlqi dhe në veshka me
qëllim biotransformimit (metabolizmit) ose të eskretimit të tyre. Nga aspekti
farmakologjik dhe toksikologjik është interesant edhe penetrimi dhe
deponimi në indin dhjamor gjë që pason me rënien e përqëndrimit të tij në
lëngjet e trupor, pra edhe në vendim e veprimit. Ky është një nga faktorët
që ndikojnë në redistribuimin
(rishpërndarjen e barërave
në organizëm).

Prania e ndonjë bari në indin

e caktuar në sasi më të
madhe se sa në pjesët e tjera
të organizmit, në asnjë mënyrë nuk do do të thot se bari aty do të shpreh
veprimin e tij, p.sh Digitoksina shfaq veprimin e saj në muskulin e zemrës

46
(miokardi është vendi i veprimit të saj ) por përqëndrimi i saj më i lartë
është në mëlqi dhe në murrin e zorrës së hollë.

Megjithatë, ka edhe shembuj kur

vendveprimi i barit ndodhet pikërisht në
atë ind, në të cilin bari gjendet në
përqëndrim më të lartë 99 % të
klorpromazinës së aplikuar gjendet në tru
ku edhe është vendveprimi i saj. Një
shembull i ngjajshëm është edhe me jodin dhe grumbullimin e tij në tireoidë,
pra, nuk varet ekskluzivisht se ku do të shfaqë veprimin e tij bari ,pra nuk
varet ekskluzivisht se me cilat struktuar është lidhur ai : me receptorët
farmakolgjikë, me atë memec ose thjesht është tretur në indin siç është
p.sh., indi dhjamor.

Problemi i shpërndarjes së Barërave. Gjatë shpërndarjes së barërave në

organizmin e njeriut hasin pengesa ( bariera ) të ndryshme të cilët paraqesin
probleme shtesë për farmakoterapinë.Ata bariera janë:

A.Bariera hemato-encefalike dhe hemato-likvorike.

B.Bariera placentare
Bariera Hemato - encefalike dhe hemato-likvorike. Kalimi i substancave
nëpër këta bariera varet nga dy faktorë :
 shkalla e jonizimit dhe
 liposolubiliteti i molekulave të pa jonizuar.
Duhet theksuar se vetëm molekulat liposolubile dhe të pa jonizuara mund
të kalojnë nëpër këto bariera, edhe atë me proces të difuzionit të
thjeshtësuar p.sh-, anestetikët e përgjithshëm inhalator. Barërat e tretshme
në ujë dhe ato të jonizuara nuk kalojnë, përveç në raste kur barierat janë të
dëmtuara p.sh meningjitet. Barërat që nuk depërtojnë në SNQ, ndërsa
duhet të zbatohen me rrugë subdurale, kalimi i barërave nga likvori (pra
edhe nga indi i SNQ) në gjak kryhet nëpërmjet villuseve. Këto janë
performacione vaskulare të sinuseve venoze durale, që punojnë në principin
e ventilave ; kalimi në këtë vend është i mundshëm vetëm në një drejtim në

47
gjak dhe atë kur mbizotëronë presioni në likvor dmth, se ky proces është
shumë më i thjeshtë nga procesi i hyrjes dhe substanacat shumë më lehtë
dalin nga SNQ.

Bariera Placentare Placenta. Gjithashtu është një pengesë për shumë

barna, prandaj nuk lejon kalimin në qarkullimin fetal, por megjithatë është
më e lëshueshme se barrierat hematoencefalike dhe hematolikvore.
Placentën lehtë e kalojnë Penicillina, shumë alkaloidë e barna të tjera.

Kjo barierë është e rëndësishme për dy shkaqe :

1. Në këtë mënyrë përveç shërimit të nënës mund të mbrohet edhe fetusi,

(te disa sëmudje të caktuar) dhe 2. Kjo mund të jetë rrezik edhe për frytin
(dhënja e morfinës ose e anestetikëve të përgjithshëm mund të shkaktojnë
asfiksinë e fetusit), që është rast më i shpeshtë.

48
 Metabolizmi (Biotransformimi) i barërave

Çdo Ksenobiotik, ( çdo substancë e huaj për organizmin, qoft bar-helm ose
substancë fiziologjikisht dhe farmakologjikisht jo-aktive) kur hyn në
organizëm u nënshtrohet patjetër të gjitha proceseve metabolike që
zhvillohen në trup. Prandaj edhe bari pëson disa ndryshime (me një numër
të vogël përjashtimesh, siç janë: urea ose eteri me intenzitet të ndryshëm
që m’varet nga vetitë fiziko-kimike dhe biokimike të barit. Për shkaqet e
përmendura ksenobiotikët e ndryshëm do të transformohen në mënyra të
ndryshme d.m.th do të metabolizohen në mënyra të ndryshme. Procesi i
metabolizmit të barërave në organizëm quhet biotranfsormim. Ekzistojnë
rrugë të ndryshme të metabolizmit (mënyra të ndryshme të
biotransformimit) të barërave në organizëm. Metabolitët e krijuar më
shpesh janë substanca jo-aktive, por ka edhe të atilla që shfaqin aktivitete të
ndryshme. Gjatë procesit të biotransformimit shumica e barërave
inaktivohen (shikuar nga aspekti farmakologjik) , por ka raste kur edhe
metabolitë mbeten aktivë ose shëndrohen në metabolitë aktivë (pas
biotransformimit bëhen aktivë).

Dallojmë pesë lloje biotransformimesh :

I - Inaktivizimi
II - Aktivizim
III - Ndryshimi i aktivitetit
IV - Detoksifikimi
V - Sinteza Letale

I – Inaktivizim

Këtë tip të biotransformimit të quajtur ``Inaktivizim`` e kemi kur substanca

aktive transformohet në metabolit jo-aktiv. Ky tip është më i shpeshtë dhe
më i rëndësishëm për biotransformimit të barërave.

49
II – Aktivizimi

Këtë tip të biotranformimit e kemi në rastet kur substanca inaktive in vitro

në organizëm transformohet në metabolit aktiv. Këto substanca quhen
profarmaka.

Shembull tipik i profarmakut është - Sulfonamidi i parë Sulfokrizoidina. Kjo

mund të kuptohet edhe me Prontosilin - i cili ushtron veprim kundër
streptokokeve vetëm in vivo, ndërsa in vitro nuk ka efekt në streptokoket
sepse në organizëm hidrolizohet dhe reduktohet në Sulfanilamid.
Gjithashtu edhe, HeksaMetilEntetramina (mjet për dezinfektimin e rrugëve
urinare) si e tillë nuk është aktive, por gjatë ekskretimit nëpër veshka në
ambientin acidik transformohet në formaldehid që është forma aktive
(dezinfektues, antiseptik). Natyrëisht do të ishte shumë vështirë që
formaldehidi si substancë aktive të rrijë në veshka i pandryshuar dhe si i
tillë as që mund të përdoret. Një shembull tjetër është, Talapmicillina e cila
thithet më shpejt, sepse është substancë më liposolubile se sa ampicillina.
Prandaj, nëse zbatohen doza të njëjta perorale niveli i ampicillinës në gjakë
do të ishte më i lartë pas aplikimit të talampicillinës, sepse kjo më shpejt
tërësisht thithet, ndërsa në murin e zorrëve shpejt metaboilzohet dhe
shëndrohet në ampicillinë.

III - Ndryshimi i aktivitetit

Është tip i biotransformimi kur substanca aktive transformohet në

metabolit që e ruan aktivitetin, por ky aktivitet mund të dallohet
kualitatavisht dhe kuantitavisht nga aktiviteti i substancës burimore.

Shembull tipik që e sqaron këtë tip të biotransformimi është

biotransformimi i Kodeinës në MORFINË ose i Fenacetinës në
PARACETAMOL.

50
IV – Detoksifikimi

Ky tip i biotranformimit është biotranformim i helmeve - por barazohet

edhe me inaktivizimin e barërave, sepse me metabolizmin edhe të helmeve
edhe të barërave përfitohet forma jo-aktive. Ky tip i biotransformimit
s`qarohet shumë mirë në rastet kur p.sh ., Cianidët si helme shumë të
fuqishme do të detoksikohen dhe me anë me anë të metabolizmit
shëndrohen në Tiocianatë.

V - Sinteza Letale

Sinteza letale ose Toksifikimi është tip i biotransformimit i cili krijohet dhe
është më toksik se substanca burimore p.sh., shëndrimi i acidit fluoroacetik
në acid fluorocitrik gjë që e inhibon ciklin e Krepsit. Metanoli me oksidim
metabolizohet në acid formik nëpër formaldehi, i cili ushtron veprim toksik
të nervus opticus. Gjithashtu edhe rasti me Insekticidin Paration me anë të
oksidimit transformohet në Paraoksan i cili është shumë toksik. Kurse, Në
Industrin kimike, 2-naftilamina në organizëm metabolizohet në ate formë
sa që që te njeriu dhe qeni shkakton karcinom, por jo edhe te miu sepse te
kjo kafshë nuk metabolizohet prandaj mungon edhe sëmundja.

Rrugët e matabolizmit - mënyra e biotransformimit te të pestët tipat e

përmenduar janë shumë të ndryshme dhe të lloj-llojshme. Por në përgjithësi
mbizotërojnë ato procese që shkaktojnë inaktivizimin e barit, përkatësisht
detoksikifikimin e helmit, sepse qëllimi i fundit i biotransformimit është
krijimi i metabolitit të tillë që do të jetë më pakë liposolubil, më shumë polar
dhe më shumë i jonizuar. Si rezultat i këtyre ndryshimeve, metaboliti më pak
lidhet me proteinat plazmatike dhe në këtë rast mundësia e penetrimit në
indin dhjamor zvogëlohet dhe përfundimisht nga organizmi do të
ekskretohet më shpejtë dhe më lehtë.

Mënyrat e Biotransformimit (rrugët metabolitike) - Në fazën e parë (shpesh

quhet edhe fillestare) bari i nënshtohet transformimit për shkak të
proceseve të oksidimit, reduktimit ose të hidrolizës. Faza e dytë është e
natyrës sinteze dhe në të vërtetë paraqet konjugim (lidhja me ndonjë
substancë endogjene organike ose inorganike.

51
Në fazën e parë të biotransformimit, bari e ndryshon natyrën e tij kimike
duke futur në molekulën e tij grupe reaktive siç janë –OH, ---NH. –COOH,
ose –SH, gjë që shkakton me anë të procesit të oksidimit, reduktimit ose të
hidrolizës. Oksidimi – është reaksion metabolitik që zhvillohet në disa
mënyra më shpesh nën ndikimin e enzimeve që gjenden në mikrozomet e
mëlqis e më pak në veshka dhe mushkëri. Rrugët e ndryshme të oksidmit
mvaren nga lloji, mosha, gjinia dhe disa faktorë të tjerë. Kështu p.sh
Amfetamina mund ti nënshtrohet hidroksilimit aromatik dhe deaminimit.
Cila mënyrë e oksidimit do të mbizotëroj, varet nga lloji i kafshës
eksperimentale. Reduktimi – është më i rallë se reduktimi. Reduktimit i
nënshtrohen aldehidet dhe ketonet që shëndrrohen në alkoole primare
përkatësisht sekondare, nitrokomponimet në hidroksiamine dhe në amine,
azokomponime në hidrazin dhe amine etj. Hidroliza – është rrugë e
biotransformimit me të cilën metabolizohen esteret dhe amidet , siç janë
anestetikët lokal (prokain dhe kokaina), analgjezikët alkoloid (meperidina
diacetilmorfina), esteret e kolinës (acetilkolina, neostigmina), atropina dhe
acidi acetilsalicilik. Hidroliza zhvillohet me ndihmën e esterazave,
përkatësisht amidazave, enzime këto që gjenden në gjak, në mëlqi, në
veshka, dhe në disa vende të tjera. Acetilkolina hidrolizohet (zbërthehet) në
kolinë dhe në acid acetik me ndihmën e kolinesterazës, acidi acetilsalicilik
në acid salicilik dhe acid acetik, etj. Procesi i hidrolizës së estereve është
shumë më i shpejtë se sa hidroliza e amideve. Kështu prokaina (anestetik
lokal) shpejt hidrolizohet me anë të amidazës, ka efekt shumë më të gjatë
për shkak të hidrolizës së ngadalshme dhe shërben si antiaritmik.

Faza e dytë ( Konjugimi ) -Kjo fazë faktikisht është sintezë, sepse barërat si
dhe metabolitët e tyre të krijuara në fazën e parë konjugohen (lidhen) me
substanca të cilat normalisht gjenden në organizëm, dhe kështu krijohen
bashkëzime më pak liposolubile dhe më të tretshme në ujë, më polare dhe
me disociacion më të mirë. Të gjitha këto ndikojn në ekskretim më të
shpejtë dhe më të mirë nga organizmi. Kështu biotransformimi dukshëm
shkurton mbetjen e barit në organizëm.Substancat organike ose inorganike
që normalisht gjenden në organizëm dhe me të cilën barërat ose
metabolitët e tyre konjugohen, janë acidi glukuronik, sulfatet, acidi acetik
etj. Që të mund të hyjnë në reaksion të konjugimit barërat ose metabolitët

52
e tyre duhet të përmbajnë njërën nga grupet siç janë: hidroksil –OH,
karboksil –COOH, amino –NH ose sulfidril –SH. Nëse bari nuk përmban
ndonjërën nga këto grupe ai duhet të kalojë nëpër fazën e parë (oksidimi,
reduktimi, hidroliza) ti pranojë ndonjërën nga grupet e përmendura, që
pastaj të mund të hyjë në fazën e dytë të biotransformimit. Në procesin e
konjugimit me acidin glukuroni, formohen glukuronidët, kjo është njëra nga
rrugët më kryesore të metabolizmit të barërave dhe zhvillohet kryesisht në
mëlqi, pastaj në veshka dhe në murin e zorrëve.

Vendi i Metabolizimit të barërave - Vendi më i rëndësishëm i metabolizmit

të barërave është mëlqia, mirëpo për disa barna metabolizmi kryhet në
organe dhe vende të tjera, si p.sh :

Në Veshkë metabolizohet - Vitamina D, edhe në lëkur Vitamina D

Në mushkëri metabolizohet 5-hidroksitriptamina ose serotonina

Në murin e zorrëve metabolizohet - tiamina, levodopa
Në plazmë metabolizohet - suksametoniumi
Në placentë numri i madh i barërave.

Këta ndryshime enzimatike mund të kryhen nga enzimet e lokalizuara në

retikulimin endoplazamatik ,,enzimet mikrosomale,, ose në vendet jo-
mikrozomale.

Faktorët që veprojnë në metabolizmin e barërave- Faktorët që do ti lexoini

më poshtë mund të veprojnë në uljen e efikasitetit të barit, në prolongimin
e efektit dhe në rritjen e toksicitetit. Këta faktorë mund të jenë fiziologjike,
të ambientit dhe gjenetikë.

Mosha – mundësia e metabolizmit të barërave është e reduktuar në moshat

ekstreme. Fëmijët nën moshën 6-mujore e veçanërisht të posalindurit
premature (të lindurit parakohe) shfaqin ngecje në metabolizmin e
barërave, për shkak të moszhvillimit të kapacitetit të enzimeve hepatike. Si
dokumentim i këtij dështimi është efekti anësor i quajtur ,,Grey syndrom,,
në të cilin kloramfenikoli kur zbatohet në të posalindurit shkakton kolaps
cirkulator periferik. Me rrugë të ngjajshme, një i sëmurë i moshuar mund të

53
shfaqë intolerancë në doza normale terapeutike të barërave p.sh
antidepresivët triciklik. Ky reaksion i ndryshuar në të moshuar vjen për
shkak të reduktimit të kapacitetit të enzimeve hepatike, që është pasojë e
reduktimit të qarkullimit të gjakut në mëlqi. Ky problem tejkalohet me
zvogëlimin e dozës te këta të sëmurë në krahsim me dozën normale që u
jepet të rinjve. Poashtu, ky problem shfaqet edhe te sëmundjet e mëlqisë
(alkoolizmi kronik) por vetëm në faza të avancuara të dëmtimit, sepse
kapaciteti i mëlqisë për metabolizmin është i jashtzakonisht më i madh.

Gjinia – Në disa raste duket se benzodiazipinët, salicilatet te gjinia femrore

kan një efekt pak më të vogël, por këta diferenca klinikisht janë jo-
sinjifikante, prandaj edhe dozimi në gjini të ndryshme nuk dallohet.

Faktorët e ambientit Benzipirenët nga pirja e shumtë e duhanit dhe

eksponimi i insekticideve të hidrokarbureve të klorifikuara mund të
indukojnë enzimet e metabolizmit të barërave dhe së këndemi të veprojnë
edhe në reagimin ndaj barërave. Te duhanxhinjtë e flaktë metabolizimi i
Teofillinës është i rritur, prandaj këtyre të sëmurve duhet tu jepen doza më
të mlëdha të barërave të caktuara se sa atyre që nuk pinë duhan. Shpesh
herë ndodhë që te femrat duhanxhinje të mos veprojnë edhe kontraceptivët
oral. Po ashtu, ndikim mund të kenë edhe diferencat në ushqim, konsumimi
i alkoolit dhe marja e njëkohshme e barërave të tjera.

Faktorët gjenetikë (farmakogjenetika) – Farmakogjenetika ka të bëjë me

ndryshimin e reagimit të barit që kushtëzohet nga faktorët gjenetikë
(hereditar). Polimorfizmi gjenetik në biotransformimimin e barërave për
herë të parë është përshkruar te acetilimi i Izoniazidit (antituberkulotik).
Rruga kryesore e metabolizmit të këtij bari është acetilimi në mëlqi me anë
të enzimit N-acetiltransferazë, mundësia e acetilimit të Izoniazidit
trashëgohet si veti autosonomale recesive. Në të sëmurë të ndryshëm
shkalla e acetilimit mund të jetë e shpejtë ose e ngadalshme. Acetilimin e
ngadalshëm e bënë enzimi atipik i N-acetiltransferazës, sinteza e të cilit
kushtëzohet nga gjenet. Në Europë dhe në Amerikën Veriore përafërsisht
gjysma e popullsis Izoniazidin e acetilojnë ngadalë, ndërsa në popullacionet
tjera përpjestimi i acetilatorëve të ngadalshëm sillet nga 20% - 90%.
Rëndësia terapeutike qëndron në atë se kur Izoniazidi jepet në doza

54
normale te acetilatorët e ngadalshë, ka gjasa të bëhet akumulimi në shkallë
toksike dhe të jap efekte anësore, veçanërisht neuropatinë periferike.
Gjithashtu me acetilim metabolizohen edhe Prokainamidi, hidralazina
(vazodilatator) etj. Sëmudja tjetër gjenetike është hipertermia e rallë
malinje, për shkak të lidhjes jo-normale të kalciumit në muskuj pas
anestezionit me halotan dhe me relaksues neuromuskular depolarizues, si
suksametoniumi.

55
56
 ELIMINIMI I BARËRAVE

Eliminimi përfshinë proceset komplekse për mënyrën, vendin, mekanizmin,

shpejtësin, kohën dhe mediumin e largimit të barërave nga organizmi. Në
procesine e eliminimit me rëndësi janë biostransformimi dhe eskrecioni i
barit.

Eliminimi final - Ekskrecioni i barërave është eliminimi final nga cirkulacioni

sistematik trupor. Barërat eliminohen nga organizmi si të pandryshuara ose
si metabolitë. Veshka - është organ kryesor i eliminimit të barërave dhe
matabolitëvetë tyre. Në shkallë më të vogël këto ekskretohen edhe
nëpërmes bilës, lëkurës(djersës), mushkërive, përshtymës dhe qumshtit.

Ekskretimi renal - Ekskretimi i barërave nëpërmes veshkës inkorporon në

vete tri procese: filtrimi glomerular, ekskretimin aktiv tubular dhe
reabsorbimin pasiv tubular.

Filrimi glomerular – shkalla e filtrimit të barit nëpër glomerule varet nga

koncentrimi plazmatik i barit nga pesha molekulare e tij, nga shkalla e
filtrimit glomerular, e cila në gjendje normale është reth 125 ml dhe nga
shkalla e lidhjes së barit për proteinet plazmatike. Membrana kapilare
glomerulare ka pore përafërsisht të madhësisë së molekulës së albuminit
(reth 68 000 dalton), prandaj shumica e barërave nëse nuk janë të lidhura
për proteina plazmatike me lehtësi filtrohen në glomerule. Nëse janë
pjesërisht të lidhura për proteina, atëherë vetëm fraksioni i palidhur mund
të filtrohet.

Ekskretimi renal - Shkalla e filtracionit të barërave nuk varet nga

tretshmëria në lipide ose nga shkalla e jonizimit.

Ekskretimi aktiv tubular – ky sistem bëhet me anë të transportuesit.

Shfaqet si shtesë e filtrimit glomerular, prandaj në Barërat që pësojnë
ekskretim aktiv tubular kanë klirensin renal mbi shkallën e filtrimit
glomerular dhe thuaj se është i barabartë me shkallën e qarkullimit renal.
Tubulat renale përbëjnë tri sisteme ekskretore, dy në tubulet proksimale me
specifikim të ulët dhe të tretin në tubulet distale me specifikim të lartë, i cili

57
ka lidhje me ekskretimin e digoksinës. Njëri nga sistemet e tubuleve
proksimale është për anione (Barërat acidike) p.sh benzilpenicillina (pKa –
2.8) acidi acetilsalicilik (pKa – 3.5) dhe për konjugatët me acidin glukoronik,
glicinën dhe acidinsulfurik. Probenicidi është antagonist kompetiv i këtij
sistemi transportues dhe së këndejmi dhënia e tij do të zvogloj ekskretimin
e barërave të tilla, si benzilpenicillina. Sistemi tjetër me specifik të ulët
është për katione (Barërat bazike) dhe ka lidhje me ekskretimin e barërave
si të morfinës (pKa -8) atropoinës (pKa – 9,7), etj.

Reapsorbimi tubular – fraksioni i tubulave renale është që të reabsorbojë

sasi të caktuar të joneve të veçanta, veçanërisht të Na dhe klorideve bashkë
me ujin. Reapsorbimi i barërave që gjenden në filtrat do të varet ng vetitë e
tyre fizik-kimike.

A. Barërat me jonizim të lartë, të cilat gjenden në filtrimin glomerular do të

ekskretohen me anë të urinës pa reabsorbim sinjifikant nga tubulat renale.

B. Barërat që kanë arritur në filtratin glomerular të pajonizuar dhe që janë

të tretshme në lipide do të reabsorbohen parcialisht nga tubulet renale dhe
do të hyjnë në qarkullim, ndërsa disa prej tyre si p.sh., tiopentoni,
anestetikët inhalatorë dhe fenitoina do të reabsorbohen komplet nga urina
tubulare.

C. Barërat acidike të cilat kan pKa në shkallën e 2 -6 do të ekskretohen në

vartësi nga pH përafërsisht 8, që është pjesë e trajtimit të helmimit me
aspirinë. Ekskretimi i barërave bazike me pKa 6-12 gjithashtu varet nga pH,
por natyrëisht në drejtim të kundërt, si shembull është amfetamina , të cilës
mund të shpejtohet eliminimi me dhënjen e acidit askorbik për ta
acidifikuar urinën në pH reth 5.

Ekskretimi i barërave në dëmtimin renal - Nëse kemi të bëjm me dëmtimin

e filtrimit glomerular, atëherë do të kemi ndryshime serioze në ekskretimin
e cilit do bar i cili eliminohet kryesisht me rrugë renale. Klirensi i kreatinës
(CLcr) është parametri më i shpeshtë që shfrytëzohet për të përcaktuar
shkallën e filtrimit glomerular. Kreatinina është produkt i shkatërrimit të
aminoacideve me prejardhje muskulare dhe eliminimi i tij me filtrim

58
glomerular është ekuivalent me SHFG (shkala e filtrimit glomerular). Në të
sëmurët që kanë dëmtim renal CLcr do të reduktohet dhe ordinues i barit,
kur kalkulon doza të barërave që eliminohen kryesisht me këtë rrugë, duhet
ta ketë parasysh këtët fakt.

Eliminimi i barërave me Mëlqin e zezë – Mëlqia e zezë është organ

sekondar për eliminimin e barërave, proceset Hepatilitike gjatë eliminimit të
barërave i përfshinë : Uptake-u në hepatocitet (mvaret nga afiniteti i
substancave ndaj ligjandeve qelizore).

Biotransformacioni në hepatocitet

 Medomos struktura reaktiva e molekulave të barërave

 Prezent procesi intermediar nëpërmes së cilit molekula fiton aftësi
reaktibile

Transporti nëpërmes hepatociteve - kërkon angazhim të sistemeve të

veçanta dhe energji. Deponimi dhe sekretimi nga hepatocitet kontrollohet
nga shumë hormone dhe korelon me fuqinë makromolekulare të barit.

Eliminimin e barërave nëpërmes Tëmthit – për këtë rrugë të eliminimit me

rëndësi janë këta procese :

Fuqia molekulare e substancës molekulare.

Shkalla e polaritetit të grupeve të sëmura.

Pjesërisht edhe nga liposolubiliteti.

Shembujt tipik për eliminimin e barërave nëpërmes Tëmthit janë: Morfina

dhe Ampicilina, gjithashtu me këtë rrugë eliminohen substancat kontraste
jodike për biligrafi. Reciklimi bilijar (ciklusi enterohepatik) është moment ku
bari del nëpërmes tëmthit në zorët e holla dhe përsëri reabsorbohet në
qarkullim.

59
Ekskretimi me anë të bilës

Shumë metabolite të barërave që krijohen në mëlqi ekskretohen në traktin

gastrointestinal me anë të bilës. Këto metabolite nganjëher mund të
reabsorbohen në gjak dhe të ekskretohen në urinë. Anoniet organike, duke i
futur edhe glukoronidet si dhe kationet organike, transportohen në mënyra
aktive në bilë me sistemet bartëse, njësoj sikurse bartja nëpër tubulet
renale. Këto sisteme transportuese janë jo-selektive dhe jonet e ngjajshme
mund të konkurrojnë për këto sisteme. Steroidet dhe substancat e
ngjajshme me to transportohen në bilë me anë të sistemit të tretës bartës.
Disa barna mund të reabsorbohen nga zorrët dhe përsëri të vijnë në mëlqi –
qarkullim enterohepatik.

Ekskretimi me rrugë të tjera

Ekskretimi me anë të mushkërive, gjithashtu është rrugë e rëndësishme,

veçanërisht për anestetikët inhalatorë. Po ashtu rëndësi ka edhe ekskretimi
me anë të qumshtit tek nëna gjidhënëse.

Eliminim i barërave me anë Mushkërive të Bardha

Mushkërit e bardha paraqesin organ kryesor për eliminimin e gazrave

anestetik.Nëpërmes mushkërive eliminohen edhe disa substanca avulluese
liposolubile (alkohol-alko test, disa tretësira )

Gjysmëjetë ( gjysmëkoha e eliminimit )

Gjysmëkoha e eliminimit (T1/2) është koha e nevojshme që koncentrimi i

barit të bjerë në gjysmën e vlerës së tij origjinale, e cila mund të matet në
cilën do pjesë të grafikonit, duke filluar nga koha zero. Nëse barin e kemi
dhënë me injeksion intravenoz, kjo do të thot se që në fillim do të kemi
koncentrimin maksimal të tij, ndërsa koha e nevojshme që koncentrimi
maksimal të përgjysmohet matet me gjysmëkohën e eliminimit. Që bari të
eliminohet 99% është e nevojshme të kalojë gjysmëkohë të eliminimit.

60
GJYSMËJETA E ELIMINIMIT TË DISA BARËRAVE TEK TË RITURIT (h)

------------------------------------------------------------------------------------------

Oksacilin 0.5 Benzilpenicilin 0.5

Kloksacilin 0.5 Ampicilin 1.5

Gentamicin 2.0 Morfin 2-3

Fenacetin 3 Tetraciklin 6-8

Fenitoin 13 Hlorpropamid 24-36

Fenobarbiton 37-96 Fenilbutazon 72

Klirensi i barit

Ekskretimi renal më së miri shprehet me termin e klirensit plazmatik renal.

Ky preparat volumin e plazmës që pastrohet nëpërmes veshkës në mënyrë
efektive nga bari në njësi kohe. Njësia është ml/min ose L/h dhe nëse është
e nevojshme mund të bëhen korreksione për peshë trupore –ml/min/kg. Ky
është parametri më i saktë i efektshmërisë së eliminimit të barit nga
organizmi dhe mund të shprehet :

CL = shkalla e eliminimit / koncentracioni i barit në plazmë

Klirensi mund të jetë në korelacion me organin nëpërmes të cilit eliminohet

bari (p.sh klirensi i mëlqisë) ose për gjithë trupin (klirensi total trupor).
Klirensi total trupor është i barabartë me shumën e klirenseve të rrugëve të
ndryshme të eliminimit për barin e caktuar. Mirëpo, për qëllime praktike ky
mund të ndahet në klirensin renal dhe jo-renal.

Përparësia e matjes së eliminimit të barit me parametrin e klirensit ndaj

gjysmëkohës së eliminimit është se gjysmëkoha e eliminimit nuk i merr
parasysh ndryshimet në vollumenin e distribuimit të barit. Me matjen e
klirensit ne mund të marrim të dhëna edhe për mekanizmin e eliminimit të
barit (filtrimi glomerular ekskretimi tubular).

61
KLIRENSI TOTAL (Cl, Cltot) –nënkupton pastrimin e volumenit nga plazma
edhe ate nëpërmes në njësi kohe nga bari - nëpërmes metabolizimit dhe
nëpërmes gjitha mënyrave tjera të eliminimit (veshkët, mëlqi e zezë,
mushkërit e bardha lëkura, qumshti etj.)

Cltot = Cl ren + Cl hep+ Cl tjerat

KLIRENSI RENAL : Pjesë e volumenit plazmatik e cila në njësi të kohës

pastrohet nga forma e barit të pandryshuar – nëpërmes veshkëve.

𝑛sasi e barit të eliminuar për 1 minut

Cltot = (ml/min)
Koncentracioni i barit në plazmë

KLIRENSI HEPATAL : Pjesa e volumenit plazmatik e cila në njësi të kohës

pastrohet nga bari i pandryshuar nëpërmes Heparit.

Të dhënat për shpejtësin e Eliminimit

Mënyra e Eliminimit

P.Sh

1: Cl-Bar / Cl-eliminim** = 1 Bari eliminohet vetëm me filtrim

glomerular dhe nuk i nënshtrohet reapsorbimit.

2: Cl-Bar / Cl-eliminim** < 1 Bari i nënshtrohet reapsorbimit ose

eliminimit të ngadalsuar.

3: Cl-Bar / Cl-eliminim** > 1 Bari i nënshtrohet sekrecionit aktiv

tubular.

62
Koncentrimi plazmatik dhe efektet klinike

Te aplikimi oralë i abrit, shkalla e koncentrimit plazmatik ndryshon në

vartësi nga i sëmuri, gjë që është e rëndësishme për dallimet mes
individëve. Mardhëniet me koncentrimit plazmatik dhe efektit klinik thuaj
është konstante për një numër të madh të barërave. Për barërat me indeks
terapeutik të vogël shkalla e koncentrimit terapeutik dhe toksik është
shumë e përafërt.

Kuriozitete mjekësore-farmakologjike

Ekskretimi me anë të djersës, përshtymës dhe lotëve në pikëpamje kualitative është i

parëndësishëm, megjithëse koncentrimi i disa barërave në përshtymë është i njëjtë me atë
të plazmës dhe mund të shërbejë si rrugë për përcaktimin e koncentrimit të atyre barërave.

Ekskretimi në flokë dhe lëkurë ka rëndësi vetëm në detektimin e helmimeve me metale të

rënda, p.sh Arseniku është gjetur në flokët e Napoleonit pas 150 vjetëve pas marjes, gjë që
ka zgjuar interesim lidhur me vdekjen e tij dhe personin që ka mundur ta helmojë. Po
ashtu, sjellja maniake e Mozart-it gjatë punimit të veprës së tij të fundit mund të jetë e
lidhur me helmimin e tij me zhivë, sepse në flokët e tij janë gjetur gjurmët e këtij metali.

63
64
 FARMAKODINAMIKA

Farmakodinamika mund të definohet si disiplinë e farmakologjis e cila

studion mekanizmat e veprimi të barërave dhe efektet e tyre biokimike,
fiziologjike dhe farmakologjike. Efekti i barërave në indet e dedikuara është
rezultat i interreaksionit mes molekulave të barërave dhe qelizave (pjesë të
qelizave) nga të cilat është i formuar ai ind.

Llojet e veprimeve të barërave

Barërat kanë disa lloje të veprimeve : veprimi kryesor, veprimi anësor,

etiologjik, simptomatik, substituiv ose terapi zavendësues, të drejtpërdrejt,
të tërthort, stimulues, deprimues, selektiv dhe veprim specifik.

Veprimi kryesor dhe ai anësor janë të lidhura mes veti dhe kalimi nga njëri
në tjetrin shpeshherë varet nga doza e dhënë. Veprimi kryesor është i
rëndësishëm për tretmanin terapeutik, mirpo përkrah këtij apo këtyre
veprimeve kryesore barërat shpesh herë japin ende veprime anësore që në
të shumtën e rasteve janë efekte të padëshirueshme në tretmanin
terapeutik.

Terapia etiologjike ose kauzale është kur bari vepron në shkaktarin e

sëmundjes ndërsa terapia simptomatike është kur bari zbut ose heq
simptomat e sëmundjes, p.sh veprimi kauzal i antimikrobikëve të cilët
shkatrojn shkaktarët e sëmundjes, ndërsa veprimi simptomatik i
antipiretikëve si terapi e cila zbut ose heq hiperpireksin, duke mos vepruar
në shkaktarin e sëmundjes.

Terapia substituive ose zavendësuese është kur bari i dhënë zavendëson

ndonjë produkt, i cili në kushte normale sintetizohet në organizëm, p.sh
terapia hormonale.

Veprimi i drejtpërdrejtë
ose primar shfaqet nga
organi në të cilin bari
vepron drejtpërdrejt, p.sh
veprimi i glukozidëve në

65
zemër, ndërsa veprimi i tërthort ose sekonadar është shtimi i diurezës për
shkak të rritjes së forcës kontraktuese të miokardit dhe përmisimit të
qarkullimit renal.

Nëse veprimi i barit shkon në drejtim stimulues ose ekscitues p.sh veprimi
stimulues i oksitocinës në muskulin e mitrës ndërsa nëse e deprimon atë
quhet veprim deprimues ose inhibues p.sh anestetikët e përgjithshëm
deprimojnë funksionet e SNQ. Barërat po ashtu munden që në të njëjtën
kohë ta stimulojnë një funksion në një organ dhe ta deprimojnëë funkcionin
e organit tjetër.

Gjithashtu mund të kenë veprime selektive dhe specifike të cilat të shumtën

e rasteve janë të lidhura mes veti. Veprimi selektiv i barit bëhet vetëm në
një ind, organ ose një lloj qelizash p.sh antimikrobikët që veprojnë vetëm në
mikroorganizma, ndërsa veprim specifik është veprimi i barit në një
funksion të veçantë p.sh Insulina.

Mekanizmi i veprimit të barërave

Mekanizmi i veprimit të barërave është mjaft i komplikuar dhe në disa raste

nuk është i njohur. Megjithatë, me hulumtime të shumta të pandërprera në
nivelin molekular është krijuar një pasqyrë lidhur me mekanizmat
elementarë të veprimit të barërave, këta njohuri kryesisht janë të bazuara
në teorinë e receptorëve specifikë. Duke u bazuar në mekanizmin e veprimit
përmes receptorëve farmakologjik ose jo, barërat ndahen në dy tipa
kryesorë :

1- Barërat që veprojnë nëpërmes receptorëve farmakologjikë veprojnë

në koncentrime të ulta, inerreagojn me receptorë specifikë, shfaqin
marëdhënie strukturë-aktivitet, mund të antagonizohen me
antagonistë specifikë. Shembuj janë acetilkolina, noradrenalina,
adrenalëina, histamina etj.
2- Barërat që nuk veprojnë nëpërmes receptorëve farmakologjik
veprojnë në koncentrime të larta, nuk interreagojn me receptorë
specifik, nuk tentojn të shfaqin mardhënie strukturë – aktivitet, nuk

66
 kanë antagonistë specifik. Shembuj janë anestetikët e përgjithshëm
(eteri, halotani), diuretikët (tiazidet) dhe përçarësit e membranave
qelizore – detergjentet.

Barërat që veprojnë në receptorë specifikë farmakologjikë

Efekti i shumicës së barërave rezulton nga interreaksioni i tyre me

komponentet makromolekulare në organizëm. Këto interreaksione i
ndryshojnë funksionet e këtyre komponenteve, duke inicuar ndryshimet
biokimike dhe fiziologjike që janë karakteristike për veprimin e barit. Ky
koncept e ka origjinën nga puna ekperimentale e Elrich dhe Langley në
fundin e shek XIX dhe fillimin e shekullit XX.

Interreaksioni bari – receptor

Receptori farmakologjik është një makromolekulë me vende speciale ku

vendosen substancat specifike si p.sh Barërat (quhen edhe me emrin
ligande). Receptorët më të rëndësishëm janë të natyrës proteine, që si
funksion normal kanë lidhjen e substancave endogjene, veçanërisht të
hormoneve, neurotransmiterëve, enzimeve metabolike (acetilkolinesteraza)
proteinave të involvuara në proceset transportuese (Na+, K+ - ATP-aza), ose
proteinave që kanë rol strukturat (tubulina). Po ashtu rolin e receptorëve e
kanë edhe acidet nukleike (për të cilat lidhen kemoterapeutikët
antikancerogjenë). Lidhja bari-receptori (ligand-receptor) shpie në ndërrime
në makromolekulë e cila nis vargun e reaksioneve që rezulton me reagimin
e indit ose të organit p.sh kontraksioni i muskulaturës së lëmuar, sekretimi i
gjëndrave,stimulimi ose inhibimin i qelizave nervore që të lirojnë ose të
inhibojnë lirimin e transmiterëve kimikë nga membranat e tyre etj. Në këtë
kontekst ne duhet të dimë edhe definimin e disa termave të rëndësishëm
që kanë të bëjnë me barërat dhe receptorët.

Afiniteti i barit është aftësia e tij që të lidhet për receptorin, ndërsa

efikasiteti është aftësia për të dhënë efektin ose për të nisur vargun e

67
reaksioneve. Afinitet kanë agonistët dhe antagonistët, ndërsa efikasitetin
zakonisht e kanë agonistët, ndërkaq për antagonistët thuhen se nuk kanë
efikasitet, por lidhen për receptorin e okupojn atë dhe nuk lejojn lidhjen e
agonistit.

Agonisti është bar (hormoni, transmiteri) i cili kombinohet me receptorin e

tij specifik, e aktivizon atë dhe inicon efekte të cilat pasojnë më vonë.

Antagonisti është substancë që interferon me veprimin e agonistit.

Antagonisti i pastër nuk shfaq kurrfarë veprimi por vetëm interferon me
veprimin e një agonisti ku si shembull mund të shërbejë antagonisti i
morfinës – naloksoni.

Agonisti parcial është bar i cili vepron në receptor me një aktivitet intrisik
ose efikasitet < 1. Në terminologjinë praktike aktiviteti 1 nënkupton arritjen
e efektit maksimal. Sipas definicionit, reagimi masksimal i fituar nga agonisti
parcial është më i vogël se sa masksimumi që mund të fitohen nga një
agonist i plotë në të njëjtin receptor. Do të mund të vlerësohej se termi
agonist parcial është një komparacion, shkalla e agonizmit matet me
krahasimin e reagimit të fituar maksimal nga një seri e komponimeve në të
njëjtin receptor. Komponimi i cili jep reagimin më të madh thuhet se ka
aktivitetin intrinsik dhe efikasitetin 1, ndërsa komponimet tjera reagojnë
pas tij.

Përzierja agonist – antagonist është term relativisht i ri, të cilin ne duhet ta

përmendim. Ky shpeshherë është konfuz dhe abuzohet me termin e
agonistit parcial. Përzierja agonist – antagonist është bar i cili vepron në
mënyrë simultane në grupe të përziera receptorësh, me veprim të agonistit
në njërën anë dhe me veprimin e antagonistit në anën tjetër. Ka dy variante
të këtij definimi :

1. Veprimi i agonistit mund të jetë komplet ose parcial (i pjesshëm)

2. Në komplekset me shumësi të numrit të receptorëve, në të cilat

mund të veprojë ky tip i barnav, teoritikisht janë të mundhsme disa
kombinime të veprimeve të agonistit dhe antagonistit.

68
Sot njihen mjaft barna që kanë veprim të përzier agonist – antagonist siç
janë opioidet.

Lidhja e barit me receptorin përfshinë të gjitha lidhjet e njohura kimike :

jonike, hidrogjenike, hidrofobe, të Van Der Vvaals-it dhe kovalente.

Distribuimi i receptorëve farmakolgjikë

Receptorët farmakolgji janë klasifikuar dhe janë emërtuar në bazë të

agonistëve të tyre kryesor në : receptorë të brendshëm që aktivizohen nga
substancat endogjene (p.sh receptorët adrenergjikë, kolinergjik etj), dhe
receptorë jashtëm që janë emërtuar në bazë të agonistit të parë ekzogjen të
përcaktuar që i aktivizon ata (p.sh receptorët opioidë, benzodiazepinikë etj).

Receptorët për barna janë gjetur :

1. Në ose nëpër membrana qelizore

a. që veprojnë në permeabilitetin membranor, për ta ndryshuar atë, me

kohën e reagimit shumë të shpejtë të matur në milisekonda si p.sh
receptorët kolinergjikë nikotinikë ose

b. që veprojnë në lajmëtarin sekondar me kohë të shpejtë të përgjigjes me

sekonda ose minuta ë e jep adrenalina ose noradrenalina.

2. Brenda qelizave të cilët ndryshojnë transkribimin e ADN me kohë të

reagimit të ngadalshëm brenda orëve, si p.sh Steroidet.

Karakteristikat themelore të receptorëve farmakologjikë

Receptorët farmakologjik aktivizohen me koncentrime shumë të vogla të

barërave. Është llogaritur se vetëm 1/6000-ta pjesë e sipërfaqes së qelizës
(më pak se 0.02%) është e nevojshme të mbulohet me molekulat e barit dhe
të shfaqet efekti i tij.

Duket se qelizat posedojnë vende të veçanta për lidhjen e molekulave të

barërave të caktuara, marrëdhënia strukturë-aktivitet (p.sh pllaka

69
përfundimtare e muskulaturës skeletore reagon vetëm në acetilkolinë),
barërat që posedojnë izomere optike kanë ndryshime të mëdha edhe në
aktivitetin e tyre.

Disa ligandë endogjenë veprojnë në më shumë se një tip receptorësh (p.sh

adrenalina vepron në receptorë alfa dhe beta adrenergjikë). Sot me teknikat
e reja hulumtuese është e mundshme izolimi dhe përcaktimi i strukturës së
receptorëve.

70
 Doza – Efekti

Sasia e caktuar e barit që i jepet njeriut me qëlllim profilaktik ose terapeutik

quhet Doza. Veprimi i barit dhe shfaqja e aktivitetit të saj në organizëm
quhet Efekt.

Aspektet sasiore të ndikimit të barërave

Ndikimet Farmakodinamike karakterizohen me ndryshime sasiore të

funksioneve fiziologjike :

1 - Forcimi i funksioneve ( frekuenca e zemrës , lartësia e shtypjes së gjakut,

diureza, motilitet gastrointestinal etj.)

2- Dobësimi i funksioneve (zvoglimi i prodhimit të HCL, largimin e

funksioneve diarike, reflekse të dobësuar)

Fuqia ose Inteziteti i ndikimit është shkalla e largimit nga funksioni normal
fiziologjik i shkaktuar nga bari. Fuqia e ndikimit të barit m’varet nga Doza
që shfrytëzohet. Me adaptimin e dozës deri në shkallë të caktuar mund të
regullohet kuantiteti i ndikimit farmakodinamik.

Mardhëniet në mes të dozes dhe efektit të barit

Në bazat e ekperimenteve para Klinike (në modelet farmako-dinamike)

ndonjëher në mënyrë ideale mundet të tregohet raporti DOZË : EFEKT (in
vitro) në : ileum, zemër, vezikul seminale, muskuj skeletor, shtresë nga
aorta, shtresa nga trahea etj.

Te eksperimentet komplet kafshës (In vivo) organizmi i aktivizon të gjitha

mekanizmat mekanike që ti kundërshtohet të gjitha mekanizizmave
homeostatike që i kundërshton ndikimin e barit p.sh : Nifedipin shkakton
hipotension, refleksivisht paraqitet hipotenzioni përgjigjja hipotenzive
ndryshohet, gjithashtu kjo vërehet edhe te shembulli me Kardiotonikët të
cilët e regullojn hemodinamikën, paraqitet diureza që e potencon efekti i
tyre sumar ndaj gjendjeve dekompenzuese (efektet jo-specifike të barit).
Kur ekperimentohet ndaj gjithë organizmit manifestohen edhe efektet e
padëshiruar që llogariten në shkallën objektive të efektit kuantitativ.

71
FAZA (Shkalla ) Raporti Dozë : Efekt

Faza dozë : efekt egziston kur efekti i intenzitetit rritet proprcionalisht me

pranimin e dozës. Intenziteti i përgjigjes së dozës është më i shprehur në
dozat fillestare a më von efekti rritet por asnjëherë dozë e dyfisht nuk jep
efekt të dyfisht, kur do të arihet efekti i mundshëm maksimal rritja e dozës
nuk do të shkakton asnjë efekt.

Mardhëniet bar – receptor

Metodat Radioligande për karakteristikat e afinitetit të agonistit dhe

antagonistit.Shkallshmëria e mardhënieve në mes dozes dhe efektit shfaqet
për shkak të Nivelizimit të lidhshmëris të gjithnjë shumë e më shumë
receptorëve (agonist i plotë, antagonist i plotë).

Mardhëniet kvantale Dozë –Efekt, kjo mardhënie egziston kur me rritjen e

dozës rritet edhe numri i Njësive biologjike të cilat reagojn në barërat. E
kundërta e saj , te niveli marrëdhënie dozë : efekt (ind, organ, githë
organizmi) me rritjen e dozës rritet edhe inteziteti i efektit i një sistemi
biologjik (ind, organ, gjithë organizmi). Për shkak saj: marrëdhënia kvantale
testohet te një numër i madh (popullatës), kafshëve. Faza e mardhënieve
shqyrtohet te një pjesë ose te një organ, një lloj qelizash etj.

Aspektet sasiore të ndikimit të barërave, në mardhëniet kvantale reaksionet

ndaj barërave ose paraqitet ose nuk paraqiten (terapeutike, toksike, letale).
Sipas principit Gjithçka ose Asgjë (vdes ose jeton) ***p.sh distribuimi i
rezultatit letal e cila vendos populacioni kafshëve kur zbatohen dozat letale
(DL) e barit.

72
 INDEKSI TERAPEUTIK, FAKTORI I SIGURT dhe GJERSIA TERAPEUTIKE

Indeksi Terapeutik

Indeksi terapeutik është marrëdhënia në mes të dozës letale dhe asaj

efektive. Ai shënon sigurinë relative të ndonjë bari dhe fitohet kur vlera e
dozës mesatare letale pjestohet me vlerën e dozës mesatare efektive (LD50
: ED 50) = indeksi terapeutik. Sa më i madh të jetë numri fituar,aq më i
sigurt për përdorim është bari, sepse rreziku që të arrihet efekti toksik ose
letal (gjatë përdorimit terapeutik) është më i vogël, p.sh Indeksi terapeutik
i natrium ciklohaptenilbarbituratit është 7, sepse ED 50 është 40 mg/kg ,
ndërsa LD50 është 290 mg/kg (200:40 =7).

Gjerësia terapeutike është diapazoni në mes të dozës maksimale

terapeutike dhe dozës minimiale terapeutike (ED99 dhe DT 1). Sa më i gjerë
të jetë ky diapazon (d.m.th gjersia terapeutike më e madhe), aq më e vogël
është mundësia e arritjes së përqëndrimit toksik. Prandaj gjersia
terapeutike quhet edhe zona e sigurisë ose faktori i sigurisë absolute, por
sado të rëndësishëm që janë indeksi terapeutik dhe gjersia terapeutike, për
terapi të sigurt egzistojn edhe një sërë faktorësh të tjerë që ndikojn në to,
d.m.th që modifikojnë veprimin e barërave.

Faktor i sigurt : intervali në mes DE99 dhe DL1

73
Mosha dhe gjinia e të sëmurit

Veprimi i barërave varet nga mosha e të sëmurit, te të moshuarit dhe

fëmijët në përgjithësi veprimi i barërave mund të arrihet me doza më të
vogla. Kjo problematikë është sidomos e ndieshme te fëmijët të cilët sa më
të vegjël që janë aq më të ndieshëm janë ndaj substancave farmakologjike.
Organizmi i fëmijës nuk duhet shikuar kurrë si organizëm i zvogluar i të
rriturit (Fëmija - nuk duhet të kuptohet si Njeri i vogël ***). Te fëmijët më
të vegjël se një vit, e sidomos te të posalindurit dhe te prematurët, indet
dhe organet as për së afërmi nuk janë zhvilluar dhe aftësuar funskionalisht
si tek të rriturit, për këtët arsye fati i barit në organizëm mund të jetë
ndryshe, p.sh Fëmijët janë shumë të ndieshëm ndaj atropinës, morfinës
dhe ndaj disa depresorëve të tjerë të sistemit nervor qendror. Përkundrazi
ndjejshmëria e tyre ndaj digitalisit dhe etanolit është e zvogluar. Gjithashtu
tek fëmijët biotransformimi i kloramfenikolit gjatë shëndrimit në
glukoronid në mëlqi ende nuk funksionon prandaj ky antibiotik te laktantët
është shumë toksik. Për shkak të këtyre dallimeve është e domosdoshme që
dozimi i barërave për fëmijët të bëhet në këtë mënyrë. Së pari duhet
vërtetuar përvojat e posaçme të farmakologjisë speciale lidhur me veprimin
e disa barërave në moshë të caktuar të fëmijës, të dhënat në literaturë
përkatëse dhe në tabelat për dozat për fëmij. Së dyti, nëse bari vepron
njëlloj te fëmijët si te të rriturit (kjo është shpesh rast te fëmijët mbi një vit)
mund të përdoren doza për të rritur por të zvogluara në bazë të organizmit
më të vogël të fëmijës.

Kjo mund të arrihet duke i llogaritur me formula të ndryshme të llogaritjes

që mund të shikoen në literatura të ndryshme. Si bazë për llogaritje merret
mosha ose pesha e fëmijës ose sipërfaqja trupore e tij. Njëra ndër formulat
më të mirë është ajo e Augsbergerit, e cila ka dy variante: 4x numri i viteve
+20 = % e dozës për të rritur dhe 1,5 x pesha e fëmijës në kg + 10 = % e
dozës për të rritur. Sidoqoft, më i miri është përdorimi i tabelave të dozave
për fëmijë dhe atë, për çdo moshë dhe për çdo bar.

Te pleqët gjithashtu përdoren doza të zvogluara dhe atë deri në 50 % në

moshën mbi 75 vjeçare. Sidomos duhet pasur kujdes gjatë përdorimit të

74
barërave të cilat deprimojnë qendrat e frymëmarjes, sepse një depresion i
këtillë në moshë të vjetër mudn të jetë fatal.

Te femrat gjithashtu përdoren doza diçka më të ulta se sa te meshkujt për

shkak të konstrukcionit delikat (7/8 - 2/3 e dozës për meshkuj). Posaçërisht
duhet pasur parasysh shtatzaninë, laktacionin, si dhe ndryshimet e
përnjëhershme në regullin hormonal, të cilat mund të ndryshojnë reagimin
ndaj barërave.

LLOJI

Ekzistojn dallime të veprimit të barërave te llojet e ndryshme të kafshëve

dhe te njeriut. Kështu p.sh Penicillina e cila për njeriun është gati jo-toksik
kurse ushtron vepprim toksik te kafshët. Morfina e qetëson njeriun, qenin
dhe miun ndërsa e eksciton macen. Shpeshherë dallimet janë vetëm për
intensitetin e veprimit. Kjo mund të jetë pasojë e metabolizmit të ndryshëm
ose e shpejtësisë tjetër të eliminimit. Njeriu p.sh metabolizon 17 % të
petidinës për një orë, ndërsa qeni për të njëjtën kohë metabolizon 70-90%
të saj. Për këtë arsye ky bar vepron te qeni më shkurt. Këta probleme të
farmakologjisë krahasuese vështirsojnë shumë aplikimin e rezultateve
eksperimentale nga kafshët në njerëz.

KONDICIONI

a) Gjendjet patologjike – mund të ndryshojnë shumë veprimin e barërave.

Kështu antipiretikët shkaktojnë rënie të temperaturës trupore vetëm në
gjendje febrile, ndërsa në njerëz të shëndoshë nuk veprojnë. Digitalisi
vepron krejt ndryshe në miokardin e dobësuar (të sëmurë) nga veprimi në
ate të shëndoshë. Te diabetët nevojat për Insulin gjatë sëmundjeve
interkuente rritet shumë. Barërat kortiokosteroid mund të jenë të
rrezikshme në prani të infeksioneve. Toksiciteti i shumë barërave rritet gjatë
sëmundjeve dhe gjatë zvogëlimit të funksionit të organeve eliminuese. Në
literaturë farmakologjike mund të hasni edhe shumë shembuj të këtillë.

75
b) Gjendjet fiziologjike – janë gjithashtu të rëndësishme. Gjatë tretjes së
ushqimit pas ngrënjes, disa barna veprojnë më dobët sepse është e
ngadalsuar thithja per os. Menstruacionet te femrat e ndryshojnë shumë
bilancin e sistemit nervor vegjetativ, e me këtë edhe reagimin ndaj
barërave. Po në këtë mënyrë vepron edhe shqetësimi i madh, lodhja dhe
molisja.

c) Ndikimet e jashtme – në organizëm janë të njohura si faktorë që

ndryshojnë reaksionet biologjike. Mikroklima, nxehtësia dhe lagështia janë
shumë diferente. Në eksperimentet me kafshë, ku është e mundshme të
kontrollohen kushtet dhe të maten veprimet me përpikëri është gjetur se
me rritjen e temperaturës dhe të lagështisë rritet toksiciteti i shumë
barërave (p.sh insulina, metamfetamina).

Ndryshimet meteorologjike ndikojn në sistemin nervor qendror vegjetativ

dhe ndryshojnë balancin e tij. Furtunat e ndryshme sidomos ndryshojnë
aktivitetin e vazove të gajkut dhe reaksionet inflamatore. Ftohja e fortë ( si
hipertermia që përdoret në mjekësi) përgjithësisht dobëson veprimin e
barërave dhe anasjelltas.

Parametri farmakodinamik: Fuqia e ndikimit (potente) është shprehja e

Afinitetin të barit për Receptorin. Fuqia = afiniteti ***

Fuqia e ndikimit për një bar ska rëndësi praktike, por ajo ajo zgjidhet me
optimalizimin e dozave, p.sh . Efekti i nevojshëm me 5 mg , 10 mg , 50 mg
etj. ***

Më me rëndësi është doza terapeutike që të mund të miret me Siguritet të

nevojshëm ****

Efikasiteti maksimal (Intrinsic activity) - Çdo bar ka specifikën e veçantë për

arritjen e efikasitetit maksimal. Efikasiteti maksimal ( aktiviteti i
brendshëm) është rezultat i : caktimit të aftësis së barit.

Shkalla e lidhshmëris së barit për receptorin, efikasiteti maksimal është

shumë i rëndësishëm për farmakoterapijën.

76
Te disa barna nuk mund të shfrytëzohet efikasiteti maksimal për shkak se
mund të ndodh paraqitja e efekteve të padëshiruar. Çdo herë më i mire
është ai bar që efikasiteti maksimal është më i madh me siguri kompatibile,
p.sh Codeina ndikon drejtëpërdrejt kundër kollitjes dhe Morfina kundër
dhimbjes, me këtë fuqi të ndikimit arihet edhe efikasiteti maksimal.

Variabiliteti biologjik

Individët – variabiliteti biologjik është individuale ( pacientët , kafshët ) me

rëndësi mund të dallohen sipas përgigjes biologjike të barit të njëjtë dhe
dozës së njëjtë. Variabiliteti bilogjik është i lidhur edhe me aktivitetin fizik të
personit që konsumon substance farmakologjike, p.sh

 Hiperreaktivitet
 Normoreaktivitet
 Hiporeaktivitet (toleranca,tahifilaksija)

Ndjejshmëria m varet nga : lidhshmëria e barit prë receptorin, afiniteti i

barit dhe numri i receptorëve, p.sh Agonistët Beta-adrenergjikët pas
përdorimit të gjatë të tyre efekti zvoglohet, por ndjejshmëria ndaj tyre
rritet pas aplikimit të gjatë të beta –blokatorëve.

Mardhëniet efekt – bar dhe ndikimi I tyre kohor

1. Koha e veprimit të efektit ( per os, parenterale)

2. Koha për arritjen e efektit maksimal (me rritjen e dozës rritet efekti
maksimal por nuk ndryshon koha e fillimit të efektit )

3) Koha e ramjes së ndikimit të barërave (varet nga shpejtësia e eliminimit

të barit).

4) Koha e ndikimit total të barit – modifikimet, kjo kohë e ndikimit do të

m’varet nga :

77
  Infuzioni i ngadalshëm intravenoz**
 Vazokonstrikcioni local
 Modifikacioni kimik (ndryshimi i farmakokinetikës)

Faktorët që ndikojnë ndaj veprimit dhe dozimit të barërave, ndjejshmëria (

reakcioni ) ndaj barërave mvaret nga një numër i madh faktorësh dhe atom
und të jenë :

 Të lindura
 Të fituara
 Fiziologjike
 Procese Patologjike

Të gjtha këta faktor të lartëpërmendur duhet të meren parasysh gjatë

dozimit të barërave.

Ndjesjshmëria individual (Të lindura) Gjithë personat nuk janë njësoj të

ndjejshëm nga ndikimi i barërave, çdo person reagon ndryshe nga dhënja e
dozës dhe barit të njëjtë.

Nëse nga një bar jepet doza mesatare terapeutike te pacientët të zgjedhur
rastësisht dhe matet efekti, atëherë do të vërehen ndryshime të
rëndësishme interindividuale.

Inteziteti i ndkimit

Efekt të dobët (jo-ndjejshmëri të lindur; hiporeaktivitet)

Efekt shumë të fort deri te reaksionet toksike (ndjejshmëri të lindur;

hiperreaktivitet)

Efekt të pritur normal ( normoreaktivitet )

Ndjejshmëria individuale Gjatë terapis fillestare nuk mundet të parashikohet

se si do reagon pacienti ndaj barërave, prandaj duhet të fillohet me dozë të
vogël provuese dhe pastaj doza ngadalë po rritet. Si zakonisht, kjo vlen për
barna me veprim të fortë dhe gjersi të vogël terapeutike *Shpesh për barna
të tilla duhet monitorimi i koncentrimeve në mediumet biologjike *

78
Shkaktarët janë: determinimi gjenetik dhe ndjejshmëri të ndryshme të
receptorëve ndaj barërave.

Dallimet në strukturën dhe aktivitetin e enzimeve të rëndësishme për

aktivizimin e barit, dallimet sasiore në përgjigjen e ndonjë bari janë dallime
që paraqiten normale si ë regullta e jo me përjashtime. Megjithatë, duhet
të dallohen nga ndryshimet e reakcioneve kualitative jo-të zakonshme, këta
janë reaksione të barërave të cilat nuk mvaren nga madhësia e dozës por
nga : ndryshimi reaktiv i organizmit dhe djejshmëria alergjike e pacientit.

Egziston relacioni në mes peshës trupore – dozës dhe koncentrimi në

mediumin biologjik, prandaj dozimi është në kg/pt. Prandaj, në praktik me
kg/pt dozohen vetëm barërat me veprim të fortë, ku përjashtim bëjnë
pacientët tepër obez dhe pacientët tepër kaheksik.

Sipërfaqja trupore (e përfituar )

Sipërfaqja trupore është drejtpërdrejt proporcionale me intenzitetit

metabolitik, para përdorimit të substancave farmakologjike gjihnjë duhet
bërë llogaritja e dozës ndaj sipërfaqes trupore dhe çdo here është më
precize, p.sh citostatikët , disa imunosupresiv , disa anestetik etj.) Nëse
është e njohur llogaritja totale e dozës në kg/pt dhe ajo shumzohet me 0.7
dhe fitohet doza për 1 m2 sipërfaqe trupore. Në praktik egzistojn skema
dhe grafikone në të cilën sipas bazës së lartësisë dhe peshës tregohet
sipërfaqja trupore.

Gjatë shtatëzanisë

Sipas asaj se si mundet të jenër shkaktarët e efekteve teratogjene barërat

ndahen në 4 grupe:

A) Nuk shkaktojnë efekte të padëshiruar, s’janë as teratogjene

B) Nuk është vërtetuar veprimi teratogjen te kafshët eksperimental,

por kjo s’është e vërtetuar te gratë shtatëzane.

79
 C) I Është vërtetuar efekti teratogjen te kafshët eksperimental pa
mos u vërtetuar te gratë shtatzane.

D) Teratogjeni i sigurt te kafshët ekperimental me të dhëna të

vërtetuara se kanë veprim tertogjen edhe te gratë shtatzane.

Faktorët Psikologji – Plavebo efekt, nganjëher efekti i barit psiqikisht

shkakton placebo efekt. Këta efekte placebale m’varen dhe janë të
ndërlidhuara nga :

Sugjerim-aftësis (Sugjestiviteti) e pacientot

Qëndrimi optimistik ose skeptik i mjekut.

Me vetëdije ose pa-vetëdija sugjestive e veprimit të mjekut ndaj pacienit

Më e rëndësishme është besimi i pacientit tek mjeku.

Nocebo efekt : paraqitja e efekteve të padëshiruar për shkak faktorit psiqik

duhet të dallohen nga efektet e vërteta të padëshirueshme të ndërlidhura
me përdorimin e barit.

80
 Kumulimi dhe Tolerimi

Për terapi të sukseseshme të shumë sëmundjeve, shpesh është i

mjaftueshëm vetëm aplikimi i njëhershëm i barit. Bari duhet të futet më
shumë herë në intervale të caktuara kohore (tretmani kronik), çdo dozë e
radhës pritet të jep efekt të njëjtë. Mund të paraqiten ndryshimet sasiore
(cilësore) në aspekt:

“Forcimi i efektit ” Kumulimi ) ose

“Efekti i dobësuar“ Tolerimi

Në disa raste paraqiten ndryshimet kualitative të efektit ( reakcine

alergjike). ** Kumulimi paraqet rritjen gradule të koncentrimit të barit në
gjakë dhe indet gjatë marjes radhazi të barit ** Kumulimi nuk është tipari
specifik i barit, por ajo është pasojë e një mënyre të caktuar e dozimi, gjatë
çdo doze të radhës takohet sasi nga doza paraprake deri te arritja e
Ekuilibrit. Nëse akumulimi shkon deri të një kohë të pacaktuar,
detyrueshëm paraqiten efektet toksike, t; cilat paraqesin rrezik si p.sh
Insuficienca renale dhe hepatale.

Rëndësia e Kumulimit, kumulimi i barërave mund të ketë 2 rëndësi të

ndryshme :

Rëndësi terapeutik, disa barna manifestojn efekt terapeutik të plotë prej ku

akumulohen në organizmin pas dhënjes së barërave disa herë, ashtu që p.sh
ordinim klasik të Digitalisve shkakton efekt të plotë kardiotonik pas dhënjes
së disa herëve gjatë 12-48 orëve (digitalizimi i pacientit), ashtu akumulim
nënkuptohet është më i dëshiruar dhe më I shfrytëzuar për të sëmurin.

Rëndësia Toksikologjike, dhënja e një bari më shpesh dhe me doza më të

larta nga ajo që është shënuar për te, mund të shkakton akumulim dhe
paraqitjen e efekteve toksike, kjo rëndësi sqarohet me këta preparate
farmakologjike si p.sh sulfonamidet, babituratet, antireumatikët etj. )

81
Koha aktuale e kumulimit, me dhënjen sukcesive të dozave të njëjta të barit,
në intervale të njejta kohore arrihet rritja e koncentrimit të barërave, me
ata sasi rritet edhe eliminimi për njësi të kohës, shpejtësia e eliminimit te
kinetika e eliminimit nga radha e parë është proporcionale në koncentrim të
funkcionit kohor. Dalngadalë gjatë intervalit të njëjtë dozues dhe madhësi
të njëjtë të dozës vendoset baraspeshë dinamike në mes sasisë së barit që
miret dhe sasisë së barit që eliminohet për atë interval kohor.

Kur do të arrihet Ekulibriumi atëherë sasia e pranuar e barit (doza ) është e

njëjtë me sasinë e eliminuar të barit për atë interval kohor (koha në mes dy
dozave të dhëna veçmas), thjesht ashtu baraspeshë arrihet për 4 orë, në
këtë faze (Ekuilibrium) mbahet koncentrimi konstant i barit në gjakë.

Doza sulmuese, te barërat me kohë të gjatë eliminimi, arritja e efektit të

shpejt nuk është e mundur me fenomenin e kumulimit (duhet shumë kohë)
por ajo arihet me doza sulmuese dhe pastaj kalohet në doza më të vogla
mbajtëse të koncentruar në nivelin e nevojshëm. Te barërat me gjersi të
vogël terapeutike (p.sh Digitalis) për shkak rrezikut të efektit toksik, doza
sulmuese shpërndahet në më shumë doza të vogla gjatë ditës së parë të
terapisë. **

Ndryshimet në dozimin, koncentrimi terapeutik mundet të mbahet

pandërprerë vetëm nëse bari meret regullisht dhe në intervale të regullta
kohore. Çdo lëshim në atë shiqim sjell në zvoglimin e koncentrimit nën
nivelin terapeutik dhe ndërprerje të ndikimt të barit. Ndonjëher problem
terapeutik paraqesin oscilacionet e mëdha të koncentrimeve të cilat kalojnë
në regjionet koncentruese jo-aktive ose koncentracione toksike dhe në
raste të tilla duhet aplikimi i dozave më të vogla të barërave në intervale më
të shkurta kohore.

Në rast se ndodhin çfardo ndryshime të cilët e destabilizojn koncentrimin e

barit në gjakë atëherë duhet të analizohet : resorbimi, distribuimi,
biotransformimi, eliminimi , interreakscioni dhe shkoet drejt në korigjimet
dhe ndryshimet e dozës ose intervalet e dozimit.

82
 TOLERIMI
Te disa barna, gjatë dhënjes së përsëritshme të dozës së njëjtë në intervale
të njëjta kohore paraqitet efekti i dobësuar, Kjo paraqitje e zvogëlimit të
ndjejshmësisë të organizmit ndaj barit quhet TOLERIM. Tolerimi më shpesh
paraqitet te barërat që ndikojn ndaj disponimit të organizmit : narkotikët,
barbituratët, alkoholi, nikotina, psihostimulativët etj. Shpesh tolerimi është i
përcjellur me m’varshmëri fizike dhe psiqike. Te disa raste tolerimi nuk
zhvillohet vetëm te disa barna të caktuara por por edhe te llojet
farmakolgjike familjare dhe ky tolerim quhet Tolerim i Kryqëzuar.

Mekanizmi i ndodhur, ndonjëher shkakatari për Tolerimin është koncentrimi

i zvogluar i barit në vendin e ndikimit. Autoindukcioni dhe Heteroindukcion
(për biotransformimin ). Ndryshimet në qeliza në raport me disa barna p.sh
qelizat e Trurit ndaj morfinit jo-të ndjeshëm, gjithahstu edhe te prodhimi i
antitrupthave p.sh te insulina.

Shkalla dhe zgjatja e tolerimit, te barna të ndryshme zhvillohet shkalla e

ndryshme e Tolerimit. Tolerimi nuk zhvillohet njësoj ndaj të gjitha efekteve
farmakodinamike, por mundet të zhvillohet Tolerimi edhe ndaj efekteve të
padëshiruar të barit** Tolerimi nuk është jo-i kufizuar.

Edhe gjatë egzistimit të Tolerimit egziston ndjejshmësi të dozave letale dhe

toksike (por rëndësisht më të larta ). Tolerimi është paraqitje reverzibile*

TAHIFILAKSA – forma akute e tolerimit

Vërëhet pas dhënjes të disa dozave të barit të përsëritur në periudh të

shkurtër kohore p.sh Simpatomimetikët tek dekongestioni i hundës.

Rezistencioni – zvoglim i ndjejshmëris, ajo është rritja e kundërshtimit të

mikroorganizmave patogjen ndaj hemioterapevtikëve.

Ndjejshmëria e përfituar ka natyrë alergjike, manifetsohet me reaksion të

ndryshueshëm kualitativ ndaj çdo lloji të dozës së barit, prandaj duhet të
dallohet nga ndjejshmëria e lindur e cila është e shprehur te variacionet
individuale.

83
Desenzibilizimi, efekti i barit si rezultat i reakcionit në mes barit dhe
receptorit me kohë desenzibilizohe, p.sh pas arritjes së shkallës së lartë, pas
disa sekondave ose minutave efekti ngadalë zvoglohet edhe përkundër
prezencës së barit në nivel të receptorit. Desenzibilizimi është paraqitja
reverzibile.

Duhet të dallohet nga regullimi veprues (pasojë e prezencës së gjatë të

agonistit në nivel të receptorit). Mekanizmi i paraqitjes së desenzibilizimit
më shpesh është i panjohur.

Sinergjizëm dhe Antagonizëm

Në praktik shpesh te një pacient i njëjtë të njëjtën kohë përdoren dy ose më

shumë barna, te rastet e tilla barërat shpesh nuk ndikojn të pamvarur njëri
nga tjetri por paraqiten reaksione farmakodinamike. Ndryshime në
kualitetin ose kuantitetin e ndikimit mund të rezulton prej shumë faktorëve
: Interakcionet funksionale dhe Interaksionet Farmakokinetike

Efektet sumare nga këta procese mund të sjellin deri :

Rritjen e ndikimit (Sinergjizëm)

Zvoglimin e ndikimit (Antagonizëm)

Terapia e kombinuar mund të jetë e arsyeshme, nëse arrihet rritja e

efikasitetit dhe durimit. Terapia e kombinuar është e pa-arsyeshme vetë në
rastet: në qoft se arrihet efikasitet i njëjtë ose më i dobët dhe nëse
paraqiten intereakcione të padëshiruar.

Sinergjizam supraaditiv : paraqitet atëherë kur mbledhja e përbashkët e

efekteve është më i madh se mledhja e efekteve vetjake të barërave të cilat
jepen në të njëjtën kohë (sinergjizëm i potencuar). Bari kur aplikohe vet me
vete mund të jetë jo-aktiv, por aim und të potencon ndikimin e barit tjetër,
si p.sh hlorpromazini ska efekt analgjetik por e potencon ndikimin analgjetik
të morfinës. Në ndikimin sinergjik të barit bazohet terapia e kombinuar e
shumë sëmundjeve p.sh Vazodilatatorët dhe diuretikët gjatë insuficiencës
së zemrës, ose kombinimi i antituberkulotikëve gjatë TBC me qëllim ikja nga
rezistenca.

84
 FARMAKODINAMIKA

Specificiteti dhe Selektiviteti

Megjithëqë specifiteti dhe selektiviteti paraqesin dy kuptime të ndryshme,
ato shumë shpesh janë të lidhura në mes veti.

Veprimi specifik - është kur bari vepron me një mekanizëm, pa dallim se ai

shfaq efektet në një organ ose më shumë organe, pra kur flitet për
specifikën atëherë mendohet në mekanizmat e veprimit.

Veprimi selektiv - është kur efekti i barit (si pasojë e veprimit të tij)
shprehet vetëm në një organ, në një lloj indesh ose qelizash.

Pra kur bëhet fjalë për selektivitetin atëherë mendohet në efektet e

shfaqura. Nga pikëpamja farmakodinamike këtij veprimi më tepër do ti
përgjigjet termi ,, efekti selektiv ,, p.sh heparina ka vetëm një mekanizëm
veprimi (specifika) dhe shfaq vetëm një efekt (selektiviteti). Heparina është
substancë acide organike me peshë molekulare të madhe dhe është e
ngarkuar negativisht. Ky elektronegativitet i bën të mundshëm të lidhet me
substanca elektropozitive. Meqenëse proteinat (gjithashtu substanca me
peshë molekulare të madhe, të domosdoshme për zhvillimin normal të
koagullimit të gjakut) janë elektropozitive, lehtë bëhet lidhja e tyre me
heparinën. Proteinat në kompleksin e krijuar tani më nuk mund të marrin
pjesë në procesin e kaogullimit. Ky është mekanizmi i veprimit të heparinës.
Pasojë e tij është zgjatja e kohës së koagullimit d.m.th pengimi i mpikjes së
gjakut. Ky është efekti i heparinës. Pra, heparina shfaq edhe veprim
specifik edhe veprim selektiv. Rëndom nëse një bar ushtron veprim
selektiv, atëherë ai veprim është specifik, por barna të këtilla ka pak. Numri
më i madh i tyre ushtrojn veprim specifik, por jo edhe selektiv ose nuk kan
as veprim specifik as veprim selektiv.

Atropina p.sh ka veprim specifik por nuk ka veprim selektiv. Pasi të

zbatohet atropina qoft me rrugë per-orale ose parenterale, atëherë do të
kemi thithjen e saj dhe shpërndarjen nëpër tërë organizmin. Por megjithëse
gjindet në të gjitha indet dhe lëngjet e organizmit efekti i saj shfaqet vetëm

85
në organet që inervohen nga parasimpatikusi në kuptimin e inhibimit të
funksionit të tij ; sistemi respirator (bronhodilatim dhe zvoglim i sekretimit
të gjëndrave bronkiale), zemra (tahicardia me doza të mëdha ), sistemi
urinar – zgjerimi i kalueshmërisë, rrugët biliare (zgjerim), syri (midriazë),
gjëndrat e djersës dhe ata dhjamore (zvoglimi i sekretimit). Meqenëse të
gjitha efektet e numëruara janë rezultat i inhibimit të funksioneve të
parasimpatikusit, kjo na flet qart se Atropina në tërë organizmin vetëm
bllokon efektet muskarinik (jo edhe ato nikotinike) të acetilkolinës.
Prandaj, është krejtësisht e mundshme të paramendohet se Atropina
vetëm me një mekanizëm të inhibon funksionet e parasimpatikusit :
bllokimi i veprimit muskarinik të acetilkolinës d.m.th të veprimit të saj në
qelizat efektore (të muskulaturës së lëmuar, të zemrës, të gjëndrave ) të
cilat me fijet postganglionale të parasimatikusit. Nga shkaqet e përmendura
themi se Atropina është shumë specifike në veprimin e saj, sepse përveç që
antagonizon veprimin muskarinik ajo nuk ka asnjë ndikim në veprimin
nikotinik të acetilholinës në ganglionet dhe në lidhjen neuromuskulare
(muskuli tërthorëvijor) dhe as në çfardo funksioni tjetër në organizëm. Por
Atropina nuk ka veprim selektiv, sepse efekti i saj nuk shfaqetr vetëm në një
organ, vetëm në një lloj indesh ose qelizash. Siç është thënë, një numër jo
vogël barnash nuk shfaqin as veprimin specifik e as veprimin selektiv, pra që
në organizëm veprojnë me dy ose më shumë mekanizma, përkatësisht
efektin e shfaqin në dy ose më shumë organe, p.sh difenilhidramina është
antihistaminik (bllokon veorimin e histaminës) prandaj efektin e shfaq në
bronke (pengon spazmën e bronkeve të shkatruara me histamin) dhe në
enët e vogla të gjakut (pengon vazodilatimin e shhkaktaur me histamin ),
por veprimi i saj njuk është i kufizuar vetëm në antagonizmin e efekteve
histaminike. Për shkak të ngjajshmëris strukturale me Atropinën,
Difenilhidramina antagonizon efektet muskarinike të acetilholinës duke
shkaktuar shumë efekte si dhe të Atropinës. Përveç të kësaj kjo substancë
posedon veprim anestetik lokal i ngjajshëm me prokainën dhe vepron edhe
në SNQ duke shkaktuar somnolencë. Pra difenildidramina është bar jo-
specifik. Jo-specifik është jo spese shkakton shumë efekte, por pse vepron
me më shumë se një mekanizëm. Megjithatë difenihidramina radhitet në
grupin e antihistaminikëve për shkak se ky veprim është më i shprehur,

86
d.m.th bllokimi i vepimit të histaminës arrihet me dozë më të vogël (me
përqëndrim më të mirë të histaminës arrihet me dozën më të vogël).
Ndonjëher selektiviteti caktohet me gjersin terapeutik sepse me rritje të
dozës,, bashkangjiten ,, edhe mekanizmat e tjera, prandaj shfaqen edhe
efekte të tjera. Te një numër i madh barnash megjithatë kjo gjë nuk është e
mundshme të arrihet p.sh Difenilhidramina e dhënë si Antihistaminik
shkakton somnolencë në 50 % të pacientëve kurse në 20% tharje të gojës.

Siç kem thënë specifika dhe selektiviteti janë veçori shumë të rëndësishme
për përdorimin e barit në praktik. Sa më të mëdha të jenë specifika dhe
selektiviteti, aq më e vogël është mundësia e shkaktimit të efekteve të
padëshirueshme përcjellëse, përkatësisht të arritjes së efekteve toksike për
shkak të gjersis terapeutike më të madhe. Do të ishte ideale sikur barërat të
mund të veprojnë në mënyrë specifike dhe selektive por mjerisht kjo nuk
është kështu. Krahas këtyre veçorive më pak të shprehuar, të shpeshta janë
edhe veprimet e padëshirueshme përcjellëse. Me veprimin specifik dhe
selektiv është i lidhur edhe toksicitetit selektiv. Në sajë të toksicitetit
selektiv (që mbështetet në mekanizma të njëjta) sot është në përdorim një
grup shumë i madh dhe shumë i rëndësishëm barnash të cilat quhen barna
kimioterapeutike. Kështu antibiotikët në saje të toksicitetit selektiv
(veprimit selektiv) as njësoj në organizmin e njeriut dhe të kafshëve vetëm
të mikroorganizmave patogjen, e jo edhe qelizat e nikoqirit. Antibiotikët
shfaqin toksicitet selektiv edhe në mes vet mikroorganizmave patogjen.
Disa prej tyre veprojnë në shumë lloje, disa në pak, prandaj edhe bëhet fjalë
për antibiotik me spektë të gjërë veprimi, të mesëm ose të ngushtë. Kështu
penicillina nga të gjitha mikroorganizmat asgjëson vetëm streptokoket.
Nematocitët selektivisht asgjësojn nematodet (endoparazit), ndërsa
citostatikët qelizat kancerogjene në tripin e njeriut dhe të kafshëve. Gjithë
kjo që u tha në lidhje me veprimin selektiv dhe specifik na flet qart, se bari
që të mund ta shfaq veprimin e tij, molekulat e tij duhet të reagojn vetëm
me molekulat e caktuar funkcionalisht të rëndësishme të cilat gjenden si
pjesë përbërse të qelizës.

87
Veprime në përqëndrime shumë të vogla

Është fakt se disa barna me specifikë të lartë veprimi mund të shkaktojnë

efekte në përqëndrime jashtzakonisht të vogla. Hulumtimet e shumta kanë
treguar seedhe efekte maksimale mund të arrihen me sasi të cilat janë
shumë më të vogla se sipërfaqja ose vëllimi i qelizës në të cilën veprojnë.
Kjo marrëdhënie mund të llogaritet, dhe në këtët mënyrë është përfituar e
dhëna si p.sh strofantina (një kardiotonik) përfshin vetëm 3 % të sipërfaqes
së qelizës së zemrës kur e shfaq efektin masksimal, acetilkolina 1% të
sipërfaqes së muskulit të lëmuar ose 1/600 lidhet nëpër të gjithë sipërfaqen
e qelizës që të mund të shfaq efektin e kjo e vërteton ekzistimin e
receptorëve

Veprimi stereospecifik

Dihet mirë se Izomerët optik të një substance shëruese kanë veprim të

ndryshëm farmakologjik. Substancat natyrale shëruese janë më shpesh
izomerët levogjirë (L) dhe zakonisht janë farmakologjikisht aktive, ndërsa
dekstrogjirët janë izomerë jo-aktiv (D). Kjo mund të shpjegohet me
eksistimin e receptorëve sepse shpërndarja hapësinore e atomeve në
molekulën e këtyre substancave nuk është e njëjtë megjithëqë kanë
formulë kimike të njëjtë, p.sh L-adrenalina është shumë efektive në
përqëndrime shumë të vogla, ndërsa izomeri i saj dekstrogjir (D-
adrenalina) praktikisht nuk ka veprim.

Shembulli i ngjajshëm është edhe me izomerët L dhe D të morfinës dhe

shumë të tjerë.

Enantiomerët veprojnë në mënyra të ndryshme p.sh penicilamina është

merkaptoaminoacid, që gjendet në dy forma : D-penicilamina dhe L-
penicilamina. Vetëm D-penicilina përdoret si antireumatike dhe si helate
për metalet e rënda ndërsa penicilamina është shumë toksike. Një nga
shembujt tragjikë është talidomidi. Në vitin 1960 ky sedativ dhe antiemetik
është përdorur si përzierje racemike. Pasojat dihen (për disa vite lindën
10.000 fëmijë me Fokomeli – kokat e fëmijëve me formë të fokës). Më vonë
u konstatua se vetëm Talidomidi me aktivitet optik të majtë (L-Taldomid)

88
shkakton ndryshime teratogjene në embrionin e minjëve të bardhë të
mëdhenj. Të shpeshta janë rastet kur vetëm një enantiomerë është aktiv.
Në këto raste efkti i dëshiruar farmakologjik i përzierjes racemike në rastin
më të mirë është vetëm i 50 %, për shkak të enantiomerit aktiv. Proposifeni
levo-optik aktiv (L-propoksifeni) është bar antitusik ndërda propoksifeni
dekstro-optik aktiv (dekstropropoksifeni, D-propoksifeni) është analgjezik.
Një veprim i këtillë stereospecifik ështëë padyshim argument se egzistojn
receptorët dhe se konfiguracioni i tyre është i tillë që të bejnë të
mundëshme vetëm lidhjen me izomerët e barërave gjë që është kusht për
shfaqjen e efektit. Nga kjo del se edhe lidhja e barit me receptorin është
trodimensional ( sistemi ,, çelësi – brava,,).

89
90
 M’VARSHMËRIA NGA BARËRAT DHE DROGAT

OBSH: M’varshmëria nga barërat është e veçantë psiqike, por ndonjëher

gjendje fizike e cila ndodh me interaksionet në mes organizmiot të gjallë
dhe substancave të cilat shkaktojnë m’varshmëri, që karakterizohen me
sjelljen dhe proceseve tjera psiqike të cilat çdo herë kaplojn gjendje për
marje të regullt ose ndonjëher të barërave të cilat shkaktojnë Varshmëri
edhe atë me qëllim të përjetohet efekti i tij në proceset psiqike.

M’varshmëria shkurt mund të definohet si : vullnet i madh (sunduese dhe

jo-sunduese ) që të vazhdohet me marjen të një substance.

Karakteristikat kryesore të Varshmërisë nga barërat janë:

1 - M’varshmëri psiqike
2 - M’varshmëri fizike
3 - Toleranca

1- M’VARSHMËRIA PSIQIKE

Dëshira të pësëritet marja e barit ose drogës për të arritur kënaqësin,

euforin, (disponimin e rejshëm "ku ska problem"), largimin e tenzionit psiqik
dhe diskomfort, rritjen e ndjejshmëris për aftësi fizike dhe mentale. Nuk
janë të njohura parametrat e përgjithshme për matjen e shkallës të
Varshmërisë psiqike. Pas ndërprerjes së marjes së barit (drogës) mundet të
paraqiten shenjat për apstenim, të cilat janë çdo herë psiqike dhe shpesh pa
karakter të regullt.

2- M’VARSHMËRIA FIZIKE
Gjendja e përshtatshme (ndryshueshme) e organizmit, e cila pas ndërprerjes
së marjes së barit që shkakton Varshmëri - manifestohet me ndryshime
fizike (sindromi abstinencial, (OBSH).

91
Natyra e këtij sindromi karakterizohet për çdo bar në veçanti i cili shkakton
Varshmëri. Me marjen e përsëritur të barit i gjithë sindromi abstinencial
shpejt humbet.

Aftësia më madhe për shkaktimin e Varshmërisë fizike kanë barërat

Opoidale.

Sindromi abstinencial karakterizohet me paraqitjen e : eksicitacionin psiqik,

agresivitet, tremor (dridhje), gërqet lokomotore me rrezik nga dëmtimet
trupore dhe rastësisht edhe vdekje.

3 – TOLERANCA

Tolerimi është nevoja për rritjen e dozave për tu aritur efekti i parë i
rëndësishëm. Tolerimi ndaj një bari njëkohsisht nënkupton edhe tolerim ndaj
gjitha barërave të grupit të njëjtë (p.sh Opioide). Personi i cili është i mvarur
nga një opioid dhe ka toleranc të krijuar ndaj tij (p.sh Heroin) njëkohsisht
është i mvarur edhe nga opioidet tjera ( p.sh Morfin, Metadon etj).

Arsyet kryesore për paraqitjen e Varshmërisë nga barërat (drogat) janë:

Predisponimi gjenetik – personat psiko-labil të cilët shpejt pajtohen të

"provojn« veçanërisht në shoqëri ose personat ekscentrik të cilët duan në
atë mënyrë të tregohen. Personat jo-të pjekur dhe jo të vetëm (veçanërisht
tinejxherët), të mbushur me krenari dhe ndoshta avanturist, të shprehur
para shoqris të shikojn "si ato duken".

Krizat në jetë - (profesionale, familijare etj.), për të cilën personi vlerson se

"skan fuqi ti zgjedhin ", po ikin nga realiteti duke përdorur drogat.

Shkaqet për mbajtjen e Varshmërisë janë:

Dëshira për të vazhduar me Euforin, edhe pse me kalimin e kohës personi e

ka të qart për rrenat d.m.th disponimi dhe kënaqësia është e rejshme por
nga ana tjetër bëhet ngarkes financiare (e shtrenjtë).

Friga nga sindromi abstinencial : personi bëhet iritues, ndjen dridhje.

92
I Vetëdishëm se mund të paraqiten simptome më të rënda (ekscitues,
grçet etj.)

Varshmëria nga barërat dhe drogat

LLojet e M’Varshmërisëë
Tipi Opijat (opioidal)
Tipi Alkoholo-barbiturat
Tipi Kokainik
Tipi Amfetaminik
Tipi Canabis
Tipi Halucinogjen
Tipi Khat
Mvarur nga Duhani (cigari) etj.

Tipi OPIOID i Varshmërisëë

Pa hamendje është më i rrezikshëm, më i dëmshëm dhe më i rëndë për
mjekim, karakterizohet me : Varshmëri psiqike - e shprehur fuqimisht, e cila
manifestohet me dëshir jo të mundur të vazhdohet me marjen e barit-
drogës. Varshmëri fizike - e cila me kohe gjithnjë rritet edhe me rrijen e
dozave.

Zhvillimi i Tolerimit ndaj dozave fillestare. Ndryshimet organike: me kohë

vjen deri te dëmtimet pulmonale (atelektazat, fibroza pulmonale, abcesi
pulmonal , pneumonia etj.),

Dispozicioni ndaj virusit Hepatik, ndryshimet imunologjike

(hipergamaglobulinemi, IgG dhe IgM, rritja epredisponimt ndaj SIDËS) si
dhe ndryshimet neurologjike, nevritet etj.

93
TIPI OPIOID I VARSHMËRISËË

Ndryshimet Psiqike – njerzit të mvarur nga opiatet, veçanërisht nga morfini

ose heroini bëhen psiqikisht introvert: ndonjëher personat social dhe
komunikativ bëhen izolues, të mbyllur, jo të besuar, të preokupuar me
permanent me problemin, si të vin shpejt te parat dhe droga.

Friga nga sindromi apstinencijal. Mjafton personi të ngel 4-6 orë pa drogën
e "vet", paraqiten simptomet e para apstinenciale : tahipnea (pa ngarkes
fizike), me mbi 16 respiracione në minut, pastaj lakrimacion dhe rinorea, më
vonë Midriaza, dridhja, gërçet muskulore etj.

Simptomet më të rënda apstinenciale paraqiten te Morfina dhe Heroina,

kurse te zavendësimet sintetike janë më të lehta dhe më të ngadalshme.

Egziston Varshmëri e kryqëzuar në mes opiateve të ndryshme : personi i

mvarur prej Morfinës mundet "lehtë" të kaloj në heroin ose në një nga
zavendësat sintetik. Ajo mundësi shfrytëzohet në terapinë e morfinomaniëve
dhe i heroinomanëve në fazën fillestare.

Terapia: zbatohet vetëm në organizatat shëndetsore të specializuara.

Kërkon shumë mund, durim dhe bashkpunim në mes mjekut dhe famijes së
tij.

94
TIPI ALKOHOLIK I VARSHMËRISËË
Karakterizohet me këta veti : zhvillim të Varshmërisëë psiqike me konzumim
të prolonguar të sasive më të mëdha të alkoholit, ndryshimi në sjelljen ndaj
rethit dhe krijimin e problemeve familjare, profesionale dhe sociale.

Problemi me ligjin për shkak intoksikimeve të shpeshta me alkohol.

Lezionet organike në organizëm : ciroza e mëlqis, neuropatit periferike,

kardiomiopatit, gastritis, pankreatitis, si dhe ndikimi i dejtpërdrejt
heptotoksik (jo vetëm i drejtëpërdrejtë për shkak mungesës së vitamineve)

Dëmtimet mentale : xhelozia dhe paronoja në martesë (për shkak se

paraqiten konflikte të shpeshta, bile edhe ndarje)

Delirium tremens (merakosje, konfuzion, gjumë të keç, depresion ose jo-

rehati, dezorientim, halucinacione vizuele, tremor, ataksion, dëmtime
vestibulare.

Sindromi Korsakov : dëmtime serioze të memorjes, dëmtime të mendimeve

dhe foljes, ramje etike dhe morale.

Tolerimi ndaj sasive më të mëdha të alkoholit, varshmëria fizike është e

rëndësishme,kurse simptomet apstinenciale të rënda dhe mundet të
shkaktojnë komplikime serioze. Simptomet apstinenciale fillojn thjesht pas
12-48 orëve pas ndalimit të marjes së alkoholit. Në fillim janë të lehts
(dridhje -tremor, dobsim të përgjithsëm, djersitje) e më vonë zhvillohen
sulme epileptike (epilepsija alkoholike). Në qoft se nuk intervenohet
mundet të paraqiten edhe dëmtime fizike por edhe vdekje.

Terapia: në organizatat shëndetsore specialistike me pranimin e sedativëve,

disulfiram, në bashkpunim të plotë me të sëmurin dhe familjen e tyre.

95
TIPI ANKSIOLITIKO-HIPNOTIK i Varshmërisë
Karakterizohet me këta veti :

Varshmëri Psiqike: krijohet lehtësi, debalansim psiqik, por jo edhe eufori. Për
shkak saj ky tip i varshmërisë është më i lehtë se ata 2 paraprakisht, tolerimi
zhvillohet por jo te të gjithë njësoj.

Varshmëria fizike zhvillohet pas marjes së gjatë të barërave.

Sindromi Apstinencial paraqitet prej 12-24 orë pas ndalimit të marjes së

barit – drogës.

Më parë paraqitet pagjumsi, jo-qetësi, zgjime të shpeshta, dhe ndjenj të

ngakesës psiqike.Më von jo-qetësia zhvillohet në frigësim, konfuzion,
halucinacione vizuele dhe auditive, delirium dhe konvulzion, që mundet të
përfundojn në status epileptikus dhe vdekje.

Simptomet më të rënda apstinenciale zhvillen te varshmëria e barbiturateve,

kurse te hipnotikët dhe anksiolitikët janë më të lehta..

Terapia: zbatohet në organizatat e specializuara shëndetsore. Sipas

programit special për marjen shkallë - shkallë të barit-drogës. Bashkpunimi
në mes mjekut, të sëmurit dhe familjes së tij edhe këtu është me rëndësi të
veçantë për sukses të terapis, sidomos për shkak faktit se ka numër të madh
të recidivave.

TIPI KOKAINIK I VARSHMËRISË

Karakterizohet me :

Varshmëri Psiqike: shumë e shprehur sepse përkundër relaksimit dhe

debalansimit psiqik krijohet edhe eufori dhe halucinime të mira, kjo është
arsyeja kryesore për përhapjen e madhe në botë – mvarsmëria
kokainike.Tolerimi paraqitet por nuk është e regullt dhe e madhe.

Varshmëri fizike nuk egziston - që është me rëndësi dhe përparsi të madhe.

96
Ndikimi i Kokainit zgjat pakë kohën dhe përbën: hiperstimulimin, zgjuarsi,
eufori dhe ndjenj e fuqis së madhe.Në qoft se përsëriten dozat në intervale
të shkurta, mundet të paraqitet tahikardi, hipertension, midriaz, pagjumsi,
halucinacione vizuele, agresivitet dhe paranoj. Mbidozimi me kokain krijon
dridhje, konvulzion, delirium, aritmi kardiale, kolaps kardiovaskulra dhe
arest respirator.

Terapia: nuk është e komplikuar (ska simptome apstinenciale) por për shkak
recidivave duhet bashkpunim me të sëmurin dhe familjen e tij.

TIPI AMFETAMINIK I VARSHMËRISË

Tipi më i rallë i varshmërisë nga barërat-drogat dhe më pak rrezikshëm nga
të gjithë tipet deri tash të sqaruar më lartë. Ky tip i varshmërisë
karakterizohet me këta veti: varshmëria psiqike e të sëmurit, për shkak
rritjes së zgjuarsis, kujdes dhe koncentrim, si dhe për shkak prezencës
«fuqis së madhe " dhe kondicioni psiqik dhe fizik. Tolerimi ndaj amfetaminit
zhvillohet ngadalë dhe mund të arij 100 herë dozë më të lartë nga doza e
mesme terapeutike e këtij bari.

Varshmëri fizike nuk paraqitet për shkak se nuk ka simptome të vërteta

apstinenciale.

Efekti toksik : psihoza ku personi gabimisht i interpreton sendet reth tij

(psihoza amfetaminike) halucinacione, ideja paranoide, i rraskapitur dhe
pagjumsi (pastaj faza e stimulimit) si dhe faza e prolonguar e depresionit.

Terapia: thjesht nuk paraqet problem të rëndë, por bashkpunimi në mes

mjekut - pacientit dhe familjes së tij edhe ketu është me rëndësi vitale.

97
TIPI KANABIS (MARIHUANA) I VARSHMËRISË
Efektet farmakolgjike të THC (Tetrahidrokanabinol) të cilat mund të jenë me
interes për terapin janë: të gjitha ata efekte të cilat mund të jenë për
interes të terapis për zvoglimin e shtypjes intraokulare dhe efekt antiemetik.
Ndikim Antiemetik të THC shfrytzohet për prevenimin e Vjelljes gjatë
Hemioterapis të sëmundjeve malinje (”Cesamaet”). Por përvojat me këtë
preparat ende janë të vogla.

Keqpërdorimi i Marihunaës është relativisht e zhvilluar në disa shtete, por

paraqitet edhe tek ne në vitet e fundit. Në disa shtete egzistojn edhe
rekomadime që marihuana të legalizohet, por ska pajtim të përgjithshëm
mjekësor dhe sociall se ajo është e arsyeshme. Ky tip i varshmërisë
paraqitet me shfryëtzimin e bimës Indiane (Cannabis sativa), me thithje e
cigareve të bërëa nga bimët e thata - Tetrahidrokanabinol (THC). THC i
Resorbiuar shkakton efekte qendrore të cilat më pak i ngjajn ndikimit të
ametaminit, LSD, alkohol, sedativët, atropina, deri te morfina.

Në stadin e herët në ndikimin e THC (marihuana) shkakton: eufori, qeshje të

pakontrolluar, shenja për depresion, kurse më vonë paraqitet relaksimi i
përgjithshëm, përgjumsi dhe fjetje.

Për shfrytzimin e marihuanës egziston një regull si edhe barërat e tjerë të

cilat japin varshmëri : "të dëmshme për një njeri dhe për gjithë shoqrin ".

Terapia: realizohen masat psikoterapeutike, sepse nuk egziston bar specifik

për largimin nga Marihuana.

98
Shkak që kjo varshmëri medeomos të shërohet është që ajo thjesht është
LOJË për përdorim të mëvonshëm të substancave më të rënda dhe më të
forta të varshmërisë (opioide, kokain, amfetamin).

TIPI HALUCINOGEN I VARSHMËRISË

Kjo është tipi më i rallë i varshmërisë, halucinogjenet më të rënda janë :
Acidi Dietilamid lizerginik (LSD), Fenciklidin ,Meskalin, Psilocibin

Karakterizohen me : m’varshmeri të shprehur psiqike kurse m’varshmëri

fizike nuk egzsiton

Toleremi është i ndryshëm në mes halucinimeve të ndryshme,

halucinogjenet shkaktojnë gjendje të ngjajshme me psikozat për atë se
thiren edhe si substanca psiko-Mimetike. Përveç këtyre efekteve qendrore
paraqiten ndryshime somatike të padëshiruar siç janë : maramendje, dobësi,
dridhje, midriaz, ataksia dhe parestezion. Numër i madh intelektualësh të
njohur i kanë pëshkruar përvojat e tyre personale pas marjes së LSD - Acidi
Dietilamid lizerginik

Një nga kimistët i cili rastësisht përjetoj helmim me LSD deklaroj : “Veç
atëherë arij të kuptoj fotografimin abstrakt”.

Në psihatrin moderne LSD zbatohet: për qëllime diagnostike (zbulimi e

kufijve të psikës strukturale së njeriut) dhe qëllime terapeutike (neuroza
opsesive dhe shizofreni)

Qllime prognozike (transformacioni i formave të rënda psikozës p.sh

Hebefrenija

Ndikimi i LSD shpejt ndalon nëse të sëmurit i aplikojm preparat fenotijazinik

(p.sh Chlorpromazine)

99
TIPI NIKOTINIK I VARSHMËRISË – DUHANPIRJA
Kjo është tip i veçant i varshmëri , për të cilën nuk egziston pajtim të plotë i
njerzve kompetent social dhe mjeksor. Ky tip i varshmërisë karakterizohen
me këta veti:

Varshmëri psiqike të dobët ose shumë të fortë.

Varshmëri fizike nuk egziston, sepse nuk paraqiten simptomet apstinenciale.

Tolerimi ekgziston , me kohë rriten «DOZAT" ajo është numri i cigareve

mbrenda ditës, por kjo është individuale.

VARSHMËRIA NGA BARËRAT DHE DROGAT

Varshmëria nga barërat paraqet faktor reziku për paraqitjen dhe përhapjen
e shumë sëmundjeve infektive, por edhe sëmundjen e SIDË-s.

Llogaritjet globale tregojn se në vit hargjohen reth 30 milijardë dolarë për

keqpërdorimin e drogave të ndryshme, kjo është vetem një pjesë e demit.

«Pjesët « tjera psiqike dhe morale, shkatrimi i njeriut të mvarur nga droga,
shumë kariera të dështuara, prishja e martesave dhe familjeve dhe tragjedit
familjare. Krahës tyre, zënka dhe vrasje, prostitucioni etj.

100
 EFEKTET ANËSORE TË BARËRAVE

Të gjitha barërat, përveç efekteve farmakologjike të dëshirueshme, kanë

edhe efekte të padëshirueshme ose siç i quajm ne efekte anësore ( anglisht
side effects). Këta efekte në pikëpamje terapeutike janë të padëshirueshme
– mirëpo në pikëpamje farmakologjike shpeshherë janë të pashmangshme.

Në të shumtën e rasteve të dhënat precize për incidencën e efektev të

padëshirueshme nuk janë të sakta. Kjo është pjesërisht për shkak të
mosnjohjes së tyre, qoft nga ana e mjekut ose edhe nga vetë i sëmuri dhe
pjesërisht për shkak të mos paraqitjes së tyre në qendrën për grumbullimin
e të dhënavepër efekte anësore. Vështirsit për incidencën precize vijnë
edhe nga fakti se ato duhet të analizohen edhe në bazë të numrit të
gjithëmbarshëm të personave që marrin llojin e caktuar të barit.

Në praktikën mjeksore duket se efektet anësore të barërave janë problem

më i vogël se sa në praktikën e përgjithshme mjekësore. Me qëllim të
kompletimit të informatave për efektet anësore, është e rëndësishme që të
gjithë mjekët të paraqesin këto efekte pranë instuticionit që bën
grumbullimin e tyre.

Klasifikimi

Klasifikimi i efekteve anësore është i vështirë, për shkak se në shumicën e

rasteve mekanizmi nuk është i qartë. Sipas një klasifikimi të gjerë, efektet
anësore ndahen në dy grupe : efekte të cilat do të mund të parashihen nga
farmakologjia e njohur e barit dhe në efekte që nuk mund të parashihen nga
njohuritë për farmakologjinë e barit.

Reaksionet që mund të parashihen janë relativisht të zakonshme dhe

rëndom jo shumë serioze, por që mund të jenë të papëlqyeshme. Një
shembull i këtyre reaksioneve shihet nga dhënja e atropinës.Nëse atropina
jepet për tharje të gojës, reaksioni mund të interferojë edhe me
akomodimin e syve dhe me funksion normal të fshikëzës urinare dhe
zorrëve. Në rastin tjetër kur atropina jepet te sëmundja e Parkinsonit ai

101
mund të shkaktojë tharje të gojës e që në këtë instanc konsiderohet si efekt
anësor. E njëjta gjë mund të shihet nga veprimi shtesë : p.sh shumica e
antihistaminikëve kanë edhe veprim hipnotik që në disa raste edhe mund të
kenë beneficion terapeutik, përderisa në rastet e tjera mund të jetë i
padëshirueshëm për shkak të zvogëlimit të aftësive psikofizike.

Reaksionet e grupit të dytë nuk mund të parashikohen nga njohuritë për

farmakologjinë e barit. Këto janë relativisht të pazakoshme dhe shpeshherë
janë shumë më serioze se sa ata të grupit të parë. Reaksionet alergjike të
barërave në mënyrë të përgjithshme hyjnë në këtë grup të reaksioneve. Një
klasifikim tjetër më komplet nga i pari është ky që pason, i cili në fakt e
plotëson të parin dhe sipas të cilit efektet anësore mund të jenë : efekte
anësore nga mbidozimi, intoleranca, efekte sekondare, efekte teratogjene,
hipersenzitiviteti dhe Interaksionet e barërave.

Këta efekte tani do të shqyrtohen më detalisht:

Efektet anësore nga mbidozimi

Efektet anësore të barërave nga mbidozimi lidhen me prezencën e sasive të

mëdha të barit në organizëm. Është me rëndësi të dihet se të gjitha barërat
janë helme potenciale, mirpo disa janë më helmuese se të tjerët. Siguria e
barit, kur kemi të bëjm me mbidozimin varet nga madhësia e gjerësisë
terapeutike që është shtjelluar më parë.

Mbidozimi mund të jetë absolut dhe relativ.

Mbidozimi absolut - Ky mund të jetë momental, me ç,rast gabimisht jepet

sasi e tepërt e barit ose kur bari meret për qëllime suicidale. Në rastin tjetër
kjo mund të jetë për shkak të kumulimit të barit si pasojë e ekskretimit të
ngadalshëm të tij p.sh për digitalisin dhe tiroksinën është e nevojshme më
tepër se n jë javë për gjysmësekretimin e tyre, prandaj bëhet akumulimi në
organizëm, pamvarsisht nga shkalla e marrjes.

Mbidozimi relative – shfaqet kur çregullohet mekanizmi për metabolizmin

ose për eliminim (insuficienca absolute ose renale). Në këto situata, dozimi
normal ose subnormal mund të jap shenja të mbidozimit. Në insuficiencën

102
hepatike barërat mund të metabolizohen shumë më ngadalë se sa kur është
funksion i ruajtur, duke dhënë rritjen dhe prolongimin e efektit, p.sh
insuficienca renale do të shkaktojë zvoglimin e shkallës së eliminimit të
digoksinës, sepse kjo është rruga kryesore e eliminimit të këtij bari nga
organizmi.

Intoleranca

Kjo shihet në rastet kur kemi uljen e pragut të reagimit farmakologjik ndaj
barit. Ky fenomen u atribohet variacioneve biologjike. Kjo do të thot se doza
normale terapeutike te shumica e individëve jep efektin e dëshiruar, ndërsa
te një pakicë ajo mund të japë efekt më të madh ose më të vogël. Efekti më
i madh është për shkak të mos-tolernacës, ndërsa efekti më i vogël është
për shkak të tolerancës. Pra, doza e nevojshme për të dhënë efektin e
dëshiruar te personat intolernatë është më evogël se sa doza normale,
ndërsa për personat tolerantë kjo dozë është më e madhe. Në përgjithësi,
personat jotolerantë janë të prirur për të dhëna efekte anësore shumë më
tepër se sa ata tolerantë.

Efektet sekondare

Këto nuk ndodhin për shkak të veprimit drejtëpërdrejt farmakologjik të

barit, por vijnë si konsekuencë e tij p.sh dhënja për një kohë të gjatë per os e
antimikrobikëve me spektër të gjërë të veprimit mund të rezultojë me
superinfeksion. Në këto situata, flora bakteriale noemale në zorrë
ndërrohet, kështu që organizmat patogjenë shkaktojnë infeksion të ri.
Shembull i ngjajshëm është shpërlarja për kohë të gjatë e gojës me
tetraciklina, që mund të shkaktoj infeksion të gojës me ,, candida albicans,,.

103
 Idiosinkrazia

Ky është reagim abnormal kualitativ i organizmit ndaj barërave për shkak të

disa abnormaliteteve të individit, p.sh apnea e zgjatur pas suksametoniumit
(bllokator neuromuskular) lidhet me prezencën e një kolinesteraze atipike.
Është konstatuar se një në 2800 persona ka këtë esterazë atipike, e cila
hidrolizon suksametoniumin shumë më ngadalë se sa kolinesteraza
normale, ndërsa si rezultat i kësaj, blloku neuromuskular do të zgjatë shumë
më tepër. Shembull tjetër është porfirina pas dhënjes së barbituratëve, e
cila shihet tek të sëmurët me porfiri latente.

Efektet teratogjene

Barërat të cilat dëmtojnë embrionin, por që nuk e mbysin, quhen barna

teratogjene – siç janë :talidomidi, androgjenet, tetraciklinat. Shumë barna
tjera janë suspekte për teratogjinitet të mundshëm, si p.sh fenitoina.

Hipersensitiviteti – alergjia

Alergjia nënkupton reaktivitetin e ndryshuar ndaj barërave dhe ushqimeve

të caktuara si dhe ndaj materieve të caktuara me të cilat organizmi vjen në
kontakt. Këto reaksione ndodhin për shkak të interreaksionit antigjen –
antitrup. Informatat për incidencën e reaksioneve alergjike ndaj barërave
janë të pakta dhe si duket reaksionet minore janë më të shpeshta, ndërsa
reaksionet fatale janë të ralla.

Barërat si antigjene - Antigjeni është substancë e cila ka aftësi të inicojnë

reagim specifik imunologjik, gjegjësisht të inicojë prodhimin e antitrupave.
Antigjenet janë substanca me peshë të madhe molekulare, të cilat zakonisht
janë proteina, por nganjëherë janë polisakaride. Kimikalet e thjeshta me
peshë molekulare reth 1000 ose më të vogël nuk mund të veprojnë si
antigjene.

Personat alergjik në ushqimi reagojn në mënyrë imunologjike në disa

konstituentë makromolekular të ushqimit të caktuar. Shumica e barërave
kanë molekula me peshë të vogël molekulare dhe si të vetme nuk mund të
reagojnë si alergjene, mirpo besohet se në organizëm (p.sh aspirina )

104
reagojn me proteina trupore. Konjugati bari – proteinë është antigjenik;
substancat të cilat kombinohen me proteina në këtë mënyrë dhe formojnë
antigjene njihen si haptene (ose pro-antigjene). Hapteni konfirmon
specifitetin e antigjenit, ndërsa proteina konfirmon antigjenitetin.

Klasifikimi i reaksioneve hipersensitive . Ekzistojn disa tipa të reaksioneve

hipersensitive.

Tipi i parë – reaksionet e tipiot anafilaktik

Kontakti fillestar me një antigjen shkakton aktivizimin e një sërë

komponentash të sistemit imunologjik, ndërsa kontakti sekondar me
antigjenin i jep një shtytje përpara këtij sistemi (reagim sekondar). Në disa
persona reagimi sekondar mudn të jetë i fuqishëm dhe të shkaktojë
dëmtimin indor. Ky reagim i fuqishëm (hipersensivitetit) shërben si
shembull për reaksionet e tipit I. Në reaksionet e tipit I antigjeni
kombinohet me antitrupin (IgE) në sipërfaqe të mastociteve, degranulimi i
të cilave bënë lirimin e mediatorëve kimike të këtyre reaksioneve, si
substanca me veprim të ngadalshëm (SRS – slov racting substance), faktorin
kemotaktik eozinofilik , serotoninën, bradikininën, prostaglandinat dhe
histaminën. Ky tip i reaksionit shkakton anafilaksin sistemike, asmen
alergjike, rinitin, disa forma të urtikarisë si dhe angioedemën. Reagimi më
dramatik dhe më i rrezikshëm hipersensitivitetit është reaksion anafilaktik
që pason pas aplikimit të një proteine ose bari në të cilën personi ka qenë i
sensibilizuar.

Penicilina është bari i cili më së tepërmi është në gjendje të jap reaksione të

tillë të rrezikshëm, kështu që në SHBA numri i reaksioneve të tilla fatala-
shok anafilaktik, është më i madh se 3000 mbrenda vitit (kurse nuk ka të
dhëna të sakta për vendin tonë, sepse skemi hasur në studime të tilla). Të
gjitha reaksionet nuk janë dramatike, prandaj edhe tretmani i tyre paksa
ndryshon nga shoku anfilaktik, megjithëse shfrytëzohen të njejtat barna.

Tretmani i shokut anafilaktik Tretmani i reaksionit të rëndë akut anafilaktik

duhet të jetë i shpejtë dhe barna të nevojshme duhet të jenë pranë dorës si

105
Adrenalina, Kortikosteroidet dhe antihistaminikët (H1-bllokatoët). I sëmuri
duhet të shtrihet horizontalisht, qoft në karike ose në dysheme. Nëse është
deprimimi respirator duhet te jepet oksigjen ose respiracion gojë më gojë.

Pas kësaj jepet 0.5 ml ADRENALIN 1 : 1000 (0.1 mg /ml) në formë

injeksioni I.M (asnjëherë I.V). Kjo duhet të pasohet me hydrokortizon
sukcinat 100mg I.V , Dozat tjera të adrenalinës mund të jepen sipas nevojës
në intervale prej 5 minutash deri sa të fillon tërheqja e simptomave. Doza
maksimale është reth 1.5 ml në periudhën prej 15 minutave. Adrenalina nuk
jepet në enë të gjakut, sepse nëse jepet në venë mund të shkaktoj fibrilacion
ventrikular që është fatal.

Tipi i dytë – reaksionet citotoksike

Këto reaksione ndërmjetësohen nga antitrupat IgG dhe IgM. Shembuj me

rëndësi farmakologjike janë granulocitopenia e indukuar nga sulfonamidet
dhe anemia hemolitike e indukuar nga penicillina. Si shembull tjetër i këtij
tipi të reaksioneve është ,,Rhesus ,, inkopatibilia në të posalindurit.

Tipi i tretë – reaksioni i Arthus – it, sëmundja e serumit

Këto në radhë të parë ndërmjetësohen nga IgG. Reaksioni i Arthus-it

karakterizohet me edemë lokale dhe nekrozë. Tretmani i sëmundjes së
serumit bëhet me steroide që janë barna të zgjedhjes. Gjithashtu lezionet
edematoze dhe të Urtikarisë reagojn mirë në H1 – blokatorë, të cilat nuk
kanë efekt në ethe dhe në artralgji.

Tipi i katërt – reaksionet e vonuara hipersensitive

Këto ndërmjetësohen T-limfocitet e sensibilizuara dhe makrofagët prandaj

janë reaksione të ndërmjetsuara nga qelizat. Tipi i katërt i reaksioneve
ndodh 1 – 4 ditë pas kontaktit me antigjen. Si shembull është kontakti
dermatit dhe hedhja e transplantatit. Shumë reaksione nga barërat,
ushqimi, kimikalet etj. hyn në këtë grup të reaksioneve (kontakt – dermatiti

106
nga prokaina, penicillina, metalet e zhivës, Nikelit etj). Këto reaksione nuk
freagojn në simpatomimetikët dhe H1- bllokator; në të vërtet, nëse
antihistaminikët zbatohen lokal, mund të ndikojn në përmisim.
Kortikosteroidet janë grupi më i shfrytëzuar i barërave për trajtimin e këtyre
sëmundjeve, mirpo është mirëqë rastet e tilla të drejtohen te dermatologu.

Është me rëndësi të theksohet se edhe vet personeli shëndetësor mund të

fitojn sensibilizim në barna të cilët i aplikojn, si në anestetik dhe në
antimikrobikë lokal.

107
 TAKIFILAKSIA
(Marja e Përsëritur e barërave)

Marrja e përsëritur e një bari mund të çoj në dukurinë e grumbullimit

(akumulimit) të tij në organizëm, grumbullimi favorizohet kur:

Eliminimi është i ngadaltë (bari lidhet shumë me proteinat plazmatike ose

akumulohet në inde), gjithashtu eliminimi zgjat edhe në rastet kur organet
eliminuese (hepari dhe veshka) janë të dëmtuara, prandaj gjatë këtyre
rasteve jepen në doza më të mëdha se sa ato të nevojshmet. Grumbullimi i
barit në organizëm jo vetëm shkakton zgjatjen kohore të efektit të tij , por
rrit edhe mundësinë e shfaqjes së efekteve të padëshiruara, ka barna efekti
i të cilëve me kalimin e kohës pakësohet ndonëse vazhdon të jepet e njëjta
dozë. Kjo dukuri quhet tolerancë farmakodinamike, për tu dalluar nga
toleranca farmakokinetike e cila në shumicën e rasteve shkaktohet nga
induktimi që i bën bari sistemeve enzimatike që bëjnë biotransformimin e
tij. Ndryshe takifilaksija - quhet fenomeni i uljes së shpejtë të efektit të një
bari, ndonëse administrimi i tij vazhdon (toleranc akute). Ky fenomen u
zbulua për Efedrinën por ndodh edhe për barna të tjera p.sh. nëse japim
doza në mënyrë i.v të efedrinës, atëherë në raste shumë të shpeshta do të
shikojm se efekti saj adrenomimetik ulet shpejt deri sa arrin një nivel të
caktuar dhe efekti nuk zbret më tej.

Ulja e shpejtë e efektit përkon me boshatisjen e depozitave të mediatorit

(komponent i tërthort) dhe mbetjen e asaj pjese të efektit të efedrinës që
siguron komponenti i drejtpërdrejtë i saj. Fenomeni i tolerancës akute ose i
takifilaksis mund të ndodh edhe për barna të tjera si Nitroprusidi i natriumit
dhe nitroglicerina e injektuar intravenoz. Në rastin e shfaqjes së këtij
fenomeni gjatë përdorimit i.v me perfuzion të preparatit në të sëmurë me
krizë hipertenzive, shoqërimi i zvogëlimit të efektit me rritjen progresive të
dozës, bën që të arrihet në doza toksike që shkaktojnë cian-met-
hemoglobinemi.

108
 INTERAKSIONET E BARËRAVE

Kur dy e më tepër barna jepen në të njëjtën kohë , ato mund të shfaqin

efektin e tyre në mënyrë të pavarur ose mund të interreagojn mes vete
(interreaksioni bari - bari), shembulli tipik i Interreaksioneve të barërave
mund të sqarohet bashkveprimin e Aspirinës dhe Varfarinës. Procesi i
ngjajshëm mund të ndodh : në mes inhibitorëve të MAO (monoamine
oksidasës) dhe djathit, disa interreaksione planifikohen për të dhënë efektin
të cilin nuk mund të arrijmë vetëm me një preparat, si p.sh kombinimi i
kontraceptivëve oralë (estrogjen plus progestagjen). Në pikpamje teorike
janë të mundshme shumë intrreaksione, por ato me rëndësi klinike janë
relativisht të pakta.

Tek të sëmurët hospitalorë incidenca e interreaksioneve sillet në shkallën 0.5

– 2 %. Mirpo, Interaksionet e barërave me veprim të fortë dhe me gjerësi të
vogël terapeutike janë shumë më të mëdha : p.sh Antikoagulantët, kur
kombinohen me barërat me të cilat mund të interreagojn, Interaksionet
arrijnë në shkallë 6.4%

Interaksionet mund të klasifikohen në tri grupe:

1. Interaksionet farmaceutike

2. Intereaksionet farmakokinetike

3. Interaksionet farmakodinamike

109
1 - Interaksionet farmaceutike

Realitet janë interreaksione kimike, të cillat ndodhin për shkak të formulimit

të barërave ose përzierjes së substancave kimikisht inkompatibile.
Interreaskionet farmaceutike shfaqen më së shumti nga përzierja e
barërave në tretësir për infuzion ose në shiringë, p.sh Amfotericina është jo-
stabile në tretësirën e dekstrozës.

2 - Interaksionet farmakokinetike

Janë mjaft të komplikuara – vështirë parashihen. Mund të shfaqen në

ndryshimin e absorbimit, distribuimit (lidhja për proteina), metabolizmit
dhe ekskretimit të një bari nga veprimi i një bari tjetër. Nuk ndryshon lloji i
efektit farmakologjik të barit, por ndryshon fuqia dhe kohëzgjatja e
veprimit.

2.A - Interaksionet gjatë absorbimit

Absorbimi i një bari mund të ndryshohet nga veprimi i barërave të tjera,

duke e ndryshuar motilitetin e zorrëve (kur meret per os), duke ndryshuar
pH e traktit gastrointestinal si pasojë e ndërreagimit kimik (antacidët që
përmbajn katione dy dhe trivalente të Ca 2+, Mg 2+, Al 3+ dhe absorbentët)
dhe si pasojë e veprimit të ushqimit p.sh zvoglimi i absorbimit të
tetraciklinëve nëse meren së bashku me prodhimet e qumshtit.

110
2.B - Interaksionet në Distribuim

Në kontekst të interreaksioneve të barërave në distribuim, faktori i cili

ndikon në distrubuimin e barërave në organizëm është ndryshimi në lidhjen
me proteinat plazmatike (rikujtoni më herët).

Nëse një bar është i lidhur 99% me proteina, edhe ndryshimi më i vogël p.sh
1% do të rezultojë me dyfishimin e koncentrimit të barit të lirë në plazmë. E
kundërta e kësaj !? Nëse pjesa më e madhe e dozës totale të barit është e
distribuar në plazmë, pra nuk është e lidhur për proteinat plazmatike edhe
nëse ndodh zhvendosja shumë e madhe e barit nga vendi i idhjes për
proteina, do të jap efekte të vogla klinike.

Rreziku klinik i interreaksionit të barërave në zhvendosjen e tyre nga lidhja

për proteina është shumë më i vogël se sa mund të parashikohet në realitet.
Kjo ndodh për shkak se shkalla e klirensit total është proporcionale me
fraksionin e palidhur të barit në plazmë. Si konsekuencë e kësaj është se
rritja e koncentrimit plazmatik që e pason zhvendosjen e barit të lidhur që
shoqërohet me rritjen kompensuese të klirensit, kështu që për shkak të
vendosjes së gjendjes së qëndrueshme (steady - state), koncentrimi
plazmatik virtualisht do të mbetet i pandryshuar. Megjithatë, deri sa të
vendoset kjo gjendje e qëndrueshme do të ketë ngritje të sasisë së barit të
lirë (farmalogjikisht aktive) në plazmë dhe kjo mund të fuqizojë efektet
anësore p.sh. gjakderdhja nga veprimi i antikoagulantëve (Kumirat), mirpo
në praktikë kjo vërehet rallë për shkak të inkorporimit të mekanizmave të
tjerë.

2.C - Interaksionet në procesin e metabolizmit (bio-transformimit)

Shumë interreaksione të barërave ndodhin si pasojë e aftësisë së ndonjë

bari që të stimulojë metabolizmin e barit tjetër, duke e rritur kështu
aktivitetin e enzimeve hepatike të inkorporuara në metabolizmin e atij bari
(induktorët e enzimeve).

111
Studimi ose induktimi i Enzimeve që Metabolizojnë barërat (EMB). Barërat si
febobarbitoni, fenitoina, primidoni, karbamazepina, rifampicina, etanoli
(gjatë shfrytëzimit kronik),si dhe pirja e duhanit janë stimulues të fuqishëm
të EMB. Si rezultat i kësaj shkurtimi i T1/2 për disa barna. Induksioni i
enzimeve zhvillohet brenda disa javëve dhe kërkon po aq kohë për tu kthyer
në normale pas ndërprerjes së barit. Barërat të cilat ndryshojnë
metabolizmin nën ndikimin e induktorëve të enzimeve janë antikoagulantët
dhe kontraceptivët oral. Si interreaksion i rëndësishëm që i përket këtij
grupi është ai mes kontraceptivëve oral dhe antimikrobikëve.

Janë regjistruar raste të shtatzanisë kur krahas kontraceptivëve oral është

marë edhe ndonjë antimikrobik, që do të thot se kontraceptivët oralë mund
të mos veprojnë në prezencë të antimikrobikëve.

2.D – Intereaksionet në Ekskretim

Shkalla e ekskretimit të barërave që janë elektrolitë të dobët mund të

modifikohen me ndryshimin e pH së urinës.

Kjo rrit sasinë e molekulave të salicilateve në formë të jonizuar, të cilat janë

shumë më të tretshme në ujë e më pak të tretshme në yndyrna dhe të cilat
nuk do të resorbohen nga tubulet (rikujto ekskretimin e barërave përmes
veshkëve). Ky veprim shfrytëzohet me tretmanin e helmimeve me aspirinë,
kur është e nevojshme të largohet bari nga organizmi sa më shpejt që është
e mundshme. E kundërta, ekskretimi i bazave të dobta si p.sh Petidina mund
të përshpejtohet me urinën acidike me çrast do të predominojë forma e
jonizuar e barit që ështl e tretshme në ujë. Diuretikët furosemid dhe acidi
etakrinik zvoglojn ekskretimin e gentamicinës dhe rrisin fuqinë e saj
ototoksike dhe nefrotoksike. Fenilbutazoni redukton klirensin renal të
klorpropamidit dhe rrit rrezikun nga hipoglikemia. Kinidina redukton
ekskretimin e Digoksinës nëpërmes veshkëve dhe mund të dyfishoj
koncentrimin plazmatik.

112
3.Interaksionet farmakodinamike

Kë tip i interreaksioneve të barërave ndodh te ato barna të cilat kanë efekt

të kundërt farmakologjik me njëri-tjetrin - veprimi antagonist dhe te
barërat që kanë veprim të njëjtë ose të ngjajshëm – veprimi sinergjist. Po
ashtu, Interaksionet farmakodinamike ndodhin edhe te barërat që veprojnë
në të njëjtin receptor farmakologjik dhe quhen - interreaksione
drejtëpërdrejte. Barërat që nuk veprojnë në të njëjtën receptor dhe quhen
interreaksione drejtpërdrejt. Interaksionet farmakodinamike parashikohen
më lehtë se sa ato farmakokinetike.

Ekzistojnë dy tipa të interreaksioneve drejtpërdrejt farmakodinamike.

Sipas të parit : veprimi normal i barit ndërrohet si rezultat i ndryshimeve të

balansit të lëngjeve dhe elektrolitëve të induktuara nga interreagimi i
barërave p.sh mund të meret potencimi i efekteve të glukozidëve kardiakë
ose antagonizmi i barërave antiaritmike - kinidinës dhe lidokainës, si rezult i
hipokaliemisë së indukuar nga diuretikët.

Tipi i dytë është interreaksioni i antikoagulantëve oralë me barërat që

shkaktojnë erozion ose ulceracione të mukozës gastro-intestinale (aspirina
dhe antiinflamatorët jo-steroid - kortikosteroidet) ose rënia e agregimit të
trombociteve (aspirina, fenilbutazoni, indometacina) duke e favorizuar
gjakderdhjen.

Bashkveprimet e Rëndësishme Medikamentoze

Faktorët në Bashkveprimin e Barërave. Një nga faktorët që mund të

modifikojë reagimin apo përgjiigjen ndaj barërave është administrimi në të
njëjtën kohë edhe i barërave të tjera. Barërat bashkveprojnë me njëra-tjetra
me anë të disa mekanizmave.

Mekanizmat Farmakokinetik
Mekanizmat Farmakodinamik
Bashkveprimi i përzier

113
 Mekanizmat Farmakokinetikë

Absorbmi gastro-intestinal i disa branave mund të ndikohet nga përdorimi

në të njëjtën kohë i barërave tjera (agjentëve të tjerë). Sipas këtij
mekanizmi barërat të cilat kan në dispocion sipërfaqe të madhe mbi të cilën
mund të absorbohet bari, e lidhin apo e kelatojn barin, e modifikojn PH
gastrike , gjithashtu e modifikojn motilitetin gastro-intestinal dhe ndikojn
mbi proteinat transportuese, të tilla si glikoproteina P.

Dallimi i bashkveprimit

Duhet bërë dallimin midis efekteve mbi ritmin e absorbimit dhe efekteve
mbi sasisnë apo shtirjen e absorbimit, ndërsa pakësim në ritmin e
absorbimit ka pak rëndësi klinike. Pakësimi në masën e absorbimit do të
jetë e rëndësishme klinikisht në rast se ky pakësim do të çojë në nivele
subterapeutike të barit në gjak.

Mekanizmat nëpërmes të cilave bashkveprimet mes barërave alterojnë

distrubucionin (shpërndarjen) e barit

Konkurimi apo kompeticioni për proteinet lidhëse plazmatike

Zhvendosja nga zonat lidhëse në inde

Alterime në barierat e indeve lokale p.sh frenim të glikoproteinës P në

barrierën gjak-tru.

Megjithëse kompeticioni për proteinet lidhëse plazmatike mund të rrisë

përqëndrimin e lirë të barit në gjak (kështu edhe efektin). Kjo rritje do të
jetë tranzitore pasi bari do të jetë i lirë për tu shpërnda në trup, përfshij
edhe organet e eliminimit. Rëndësia klinike e zhvendosjes nga proteinat
lidhëse plazmatike ka qenë zmadhur deri diku, të dhënat aktuale tregojn që
ndërveprime të tilla kanë pak gjasa të çojnë në efekte të dëmshme anësore.

114
Mekanizmat Farmakokinetikë

Marrja e disa barërave në terapi mund të stimulojë apo frenoj metabolizmin

e tyre. Induksioni (Stimulimi) i izoenzimave të citokromit P450 në mëlqi dhe
zorrën e hollë, mund të ndodhë nga barna të tilla si barbituratet,
karbamazepina, fenitoina, rifampina etj.

Gjithashtu, nxitësit e enzimës mund ta rrisin aktivitetin e metabolizmit të

fazës II, si p.sh Glukuronidimit. Induksioni enzimatik nuk ndodh menjëher,
zakonisht efektet maksimale ndodhin pas 7- 10 ditëve dhe duan po kaq
kohë apo pak më shumë për tu zhdukur, pasi të jetë ndaluar ky induksion
enzimatik, p.sh Rifampicina mund të shkaktoj induksion enzimatik vetëm
pas pak dozash. Frenimi i metabolizmit, përgjithsisht ndodh më shpejtë se
sa induksioni enzimatik dhe mund të filloj sapo frenuesi të arrijë
përqëndrimin e mjaftueshëm në inde. Megjithatë, në qoft se gjysëm jeta e
barit që preket është e gjatë, do të duhen një javë ose më shumë për të
arritur një nivel të qëndrueshëm serik. Barërat që mund të frenojnë
metabolizmin nga Citokromi P450 të barërave të tjera përfshijn
allopurinolin, amiodaronin, cimetidinën, ciprofloksacinën, eritromicinën,
izoniazidin, verapamilin, sulfonamidet etj.

Nga marrja e njëkohshme e disa barërave mund të alterohet dhe ekskretimi

renal. Barërat që ndërhyjnë në pH urinar, mund të ndikojn në ekskretimin
renal të disa barërave që janë acide ose baza të dobta, kjo vjen si pasojë e
ndryshimeve në jonizimin e barit. Për disa barna, sekretimi aktiv për në
tubulat renale është një rrugë e rëndësishme e eliminimit. Në këtë sekretim
rol luan dhe tranportuesi ABC glikoproteina P dhe frenimi i këtij
transportuesi mund të frenojë eliminimin renal që do të rrisë dhe
përqëndrimi serik të barit.

Mekanizmat Farmakodinamik

Zakonisht, kur administrohen barna që kan efekt të ngjajshëm farmakologjik

arrihet një reagim apo përgjigje aditive ose sinergjiste . Për të dhënë efekte
të tilla, Barërat mund ose jo të veprojnë mbi të njëjtat receptor.Nga ana
tjetër barërat me efekte të kundërt farmakologjike mund të reduktojn

115
përgjigjet ndaj njëri-tjetrit, apo edhe të dyve. Bashkveprimet
Farmakodinamike ndodhin shpesh në praktikën klinike, por që zakonisht –
po të dihet farmakologjia e barërave të përdorura efektet anësore mund të
minimizohen në maksimum.

Toksiciteti i Kombinuar

Përdorimi i kombinuar i dy a më shumë barërave,ku secili prej tyre ka efekte

toksike mbi të njëjtin organ, mund të rris shumë mundësin e dëmtimit të
organit p.sh Administrimi i njëkohshëm i dy barërave nefrotoksike mund të
shkaktoj dëmtim të veshkëve, edhe pse dozat e secilit prej barërave po të
jepeshin vetëm nuk do të ishin të mjaftueshëm për të shkaktuar toksicitet.
Disa barna mund të rrisin toksicitetin organor të një bari tjetër edhe kur ky i
fundit nuk ka veprim topik mbi atë organ.

Parashikimi i bashkveprimeve të barërave

Shembull

Karakteristika që nxisin bashkveprimin medikamentoz mund të sqarohet me

përdorimin e Alkoolit kronik që çon në induksion enzimatik. Into-ksikimi akut
nga alkooli synon të frenojë metabolizmin e barërave. Bashkveprime të
dokumentuara klinikisht janë: Acetaminofeni Depresantët e SNQ dhe gajtë
përdorimit të Insulinës dhe të njëjtën kohë marja acute alkoolit rrit
Hipogliceminë.

116
 FARMAKOLOGJIA E SISTEMIT NERVOR AUTONOM

Sistemi nervor autonom ose vegjetativ, bënë regullimin e shpejtë të

funksioneve të të gjitha funksionimin e sistemit gastrointestinal, stomaku
dhe zorrët, sistemin e frymëmarjes, termoregullimin etj. Për të kuptuar më
së miri farmakologjinë e barnave, duhet të përsërisim

karakteristikat anatomiko-funskionale të këtij sistemi.

Sistemi nervor vegjetativ ndahet në pjesën parasimpatike dhe atë

simpatikeqë kanë efekt të kundërt midis tyre dhe që të dy kanë pjesën
qendrore dhe atë periferike.

Sistemi nervor simpatik trupat qelizore të fibrave preganglionare ndodhen

në nucleus intermedius lateralis të medulës spinale në sektorin nga T1 deri
T3.

Mediatorët në ganglionet simpatike neurrotransmetues është

acetylcholina, ndërsa për transmetimin e impulsit nga fibra postganglionare
në organe shërben norepinefrina ose noradrenalina. Medula suprarenale
përmban qeliza kromafine që embriologjikisht janë homologe të
ganglioneve simpatike.

Sistemi nervor parasimpatik trupat e qelizave prej nga marinfillimin fibrat

preganglionare parasimpatike ndodhen në pjesën kraniobulbare dhe në atë
sakraletë medulës spinale. Nervat parasimpatike që marrin fillimin në
pjesën kraniobulbolare të nervave parasimparike janë çift i nervit
okulomotor (çifti III), nevi facial ( çifti VII), dhe n.vagus (çifti X), të cilët
inervojn strukturës e kokës, gjoksit dhe barkut.

Regullimi i funksioneve utonome Shumica e organeve inervohen nga të 2

sistemet, simpatiku dhe parasimpatiku që kanë efekte të kundërta mbi
funksionin e organit. Parasimpatiku është i nevojshëm për të jetuar ndërsa
hyn në veprim për të përballuar gjendjen e stresit. Gjatë eksperimenteve
duke hequr simpatikun kafsha jeton por aftësia e saj për të përballuar
kushtet e mjedisit fillon të paksohet shumë.

117
KOLINOMIMETIKËT DHE ANTIKOLINESTERAZIKËT

Kolinomimetikët janë substanca që veprojnë si agonsitë të receptorëve

kolinergjikë, prandaj ata japin efekte farmakologjike të ngjajshme me ato të
nxitjes së sistemit parasimpatik. Përfaqsues i kolinomimetikëve është
acetilkolina (Ach) e cila nxit receptorët muskarinik dhe ato nikotinikë, duke
dhënë veprimet përkatësisht të quajtura muskarinike dhe nikotinike.

Acetylcholina është përfaqsues i kolinomimetikëve. Dhënja per os nuk jep

efekt, e injektuar në muskul jep vetëm efekte lokale ndërsa e injektuar në
venë jep efekte tipike muskarinike, që zgjasin deri 20 sekonda por mund të
jenë shumë të fuqishme, deri në asistoli. Për këtë arsye Ach nuk përdoret
shum në klinikë. Preparatet kolinomimetike që përdoren në klinikë janë :
Carbacoli, Betanecholi dhe Pilokarpina.

Efektet muskarinike : këto veprime realizohen nëpërmjet nxitjes së

receptorëve M nga inektimi i Ach ose i barnave kolinomimetike. Veprimi i
Ach , i muskarinës, i kolinomimetikëve të drejtpërdrejtë ose të tërthortë në
receptorët M jep efektet që i quajm muskarinike, të cilat janë si vijojn:

Në sistemin kardiovaskular. Vazodilatacioni dhe rënie të presionit arterial.

Endoteli i vazave në bashkaveprim me agonistin (ligandin çliron faktorin
relaksues endotelial që është oksidi nitoz grupi NO). Oksisdi i azotit
aktivizon guanilat ciklazën e cila shton GMP ciklike në miofibrilet e vazave,
duke shkaktuar relaksimin e tyre.

Në sistemin respirator: Bronkospazmë dhe ritje të sekrecioneve bronkiale,

që tek i sëmuri shprehet me formë të dispnes asmatike.

Në sistemin tretës : shtohet sekretimi i përshtmës, shtohet tonusi dhe

peristaltika e muskulaturës së stomakut, të sistemit biliar, të zorrëve,
shtohet sekretimi i stomakut dhe ulje të tonusit të sfinkterëve intestinalë.

Në sistemin urinar : shtim të tonusit të ureterëve, shtim të tonusit dhe të

tkurjeve të vesikës urinare me rënje të tonusit të sfinkterëve urinar.

118
Në sy: ngushtim të pupilës, nga tkurja e muskujve cirkular të irisit, zvoglim
të presionit intraokular (kur është i rritur). Spazëm e akomodimit (i sëmuri
shikon kryesisht afër) dhe shtim të sekretimit të lotëve.

KOLINOMIMETIKËT

Alkaloidet natyrore dhe analogët sintetike.

Përfaqsusit kryesor të këtij grupi janë muskarina, Pilocarpina, arecolina.

Muskarina vepron gati ekskluzivisht vetëm mbi receptorët muskarinikë.
Arecolina vepron në radh të parë mbi receptorët nikotikë, ndërsa
pilocarpina ka një veprim dominant muskarinik.

Efektet farmakologjike

Muskujt e lëmuar: kolinomimetikët, pilocarpina kur aplikohet lokalisht në sy

shkakton ngushtim pupilar, spazëm të akomodimit dhe një rritje tranzitore
të parëndësishme në presionin intraokular e cila ndiqet nga një rënie e
zgjatur e presionit intraokular. Mioza zgjat disa orë deri në 24 orë, ndërsa
efekti në akomodim zhduket brenda 2 orëve. Kolinomimetikët stimulojnë
muskujt e lëmuar të aparatit tretës, duke rritur tonusin dhe motilitetin.
Dozat e mëdha shkkatojn spazma të forta.

ANTIMUSKARINIKËT

Termi i saktë është antimuskarinikë por në praktikë përdoret termi M

kolinolitikë. Përfaqsues i këtij grupi është atropina . Alkaloidet natyrore të
grupit të kolinolitikëve janë përdorur prej dhjetra shekujsh si lëndë toksike,
kozmetike, dhe terapeutike. Disa bimë si Atropa Belladona (helmarina),
Datura stramonium (tatulla) , Hyosciamus niger (bari i trashë) përbajnë
alkaloidin atropinë dhe skopolaminë që kanë veti muskarinobllokuese. Me
rrugë gjysëmsintetike ose sintetike janë përfituar lëndë të tjera me veti
antimuskarinike.

Preparatet janë :

119
  Atropinë (atropinum sulphas) tab 0,4 mg, 0.6 mg, amp. Sol 0,1% - 1,0
, pika oftalmike 0,5 %, 1 %, ung 1%.]
 Cxclophenolate sol.1% si cikloplegjik
 Homatropine sol 2,5 % pika oftalmike
 Butilscopolaminë (buscopan) tab. 10 mg. Supp.10 mg, amp,20
mg/ml
 Extract Belladonnae tab ose pluhur me nga 15 mg
 Tinc Belladonnae fl.20 ml etj.

GANGLIOBLLOKUESIT

Gangliobllokues quhen barna që pengojnë transmetimin e impulsit në

ganglionet vegjetative, duke shkaktuar kështu një denervim frmakologjik të
organizmit dhe gjatë kohës organet punojnë në sajë të automatizmit
intrinsek. Këta veprojn duke bllokuar transmetimin e impulseve si në
ganglionet simpatike dhe në ato parasimpatike.

Gangliobllokuesit shkkatojn një rënie të moderur të shtypjes së gjakut (TA)

në pozicionin shtrirë por do të kemi rënie të theksuar të TA kur i sëmuri
ngihet në këmbë. Kjo quhet hipotension ortostatik.

Trimetophan camsylate (Arfonad) amp.sol.5% - 10 ml jepet i.v me perfuzion.

Ka kohë të shkurtër veprimi. Trimetafani ashtu si dhe gangliobllokuesit e
tjerë indikohen për mjekimin e urgjencës hipertensive, të krizës
hipertensive dhe për të shkaktuar hypotension të drejtuar gjatë disa
operacioneve në vaza, në SNQ (tru) dhe në sy.

Preparatet tjera janë : Hexametani jepet si hexamethani chloridum

tab.0,125 dhe 0,25 . Mecamylamina (inversine) tab. 2,5 mg. Azametoniumi.

120
MYORELAKSANTËT
Myorelaksantët ose bllokuesit e sinapseve neuromuskulare të muskujve
skeletikë e realizojnë relaksimin muskular duke ndërprerë kalimin e impulsit
në pllakën neuromuskulare. Sipas mekanizmit të veprimit myorelaksantët i
ndajmë në dy grupe: myorelaksantët të tipit bllokues dhe myorelaksantët të
tipit depolarizues.

Preparatet myorelaksante të tipit bllokues

D.tubocurarinum amp. 0,3 % 1.0, Atracur amp.1% 2,5 ml, Gallamina

(Syncucarine, Flaxedil amp. 1% - 10,0, Mivacuri amp. 10 mg – 5 ml..etj

Preparatet myorelaksante të tipit depolarizues: Suxamethonium amp.500

mg – 10 ml. Doza relaksuese 1mg/kg/ i.v

ANTISPASTIKËT E MUSKULATURËS SKELETIKE

Sëmundje të ndryshme të sistemit nervor si paralizat, insultet, skleroza

multiple, meningjiti etj..që shoqërohen me gjendje spastike të muskujve
skeletikë përdoren Diazepam, Baclofen, Dandrolen.

Diazepam-i është përfaqsues i benzodiazepinave. Ky grup preparatesh

lehtëson veprimin e GABA (acid gamaamino butirik) në SNQ . GABA është
transmetues me veti inhibitore. Nga benzodiazepinat e ndryshme diazepami
i relakson spazmat muskulare pavarësisht nga origjina e tyre cerebrale apo
spinale përfshi edhe spazmat nga traumat muskulore. Si antispastik
diazepami përdoret sipas rastit në doza 4 – 60 mg në ditë, ku veç efektit
antispastik shfaqet edhe efekti sedativ.

121
ADRENOMIMETIKËT

Adrenomimetikë quhen ato barna efektet e të cilave janë të ngjajshme me

nxitjen e fijeve pasganglionare simpatike ose shkarkimin e qelizave
kromatine të medulares së suprarenales.

Ka barna që ndikojn duke nxitur receptorin, duke nxitur çlirimin e mediatorit

por ka dhe barna që ndikojn në sintezën e një mediatori më të dobët ose
fals p.sh Metildopa. Sipas mekanizmit të veprimit dallojmë adrenomimetikë
me veprim të drejtpërdrejtë, me veprim të tërthort dhe me veprim të
përzier.

KATEKOLAMINAT

Në katekolaminat bëjn pjesë epinephrina, norepinephrina, isoproterenoli,

dopamina, dhe dobutamina, ndërsa në aminat jo katekolike bëjn pjesë:
ephedrina, amphetamina, phenylephrina, methoxamina etj

Përfaqsues i katekolaminave është epinephrina ose adrenalina

Epinephrina ( Adrenalina ) Është amina kryesore që prodhohet në indin

kromatin të mbiveshkores por sot përfitohet me sintezë. Nëse jepet në
mënyrë orale nuk jep efekt sepse thithet pak dhe shkatrohet nga mëlqia.
Injketimi muskular jep efekt më të shpejt se injektimi subkutan (për shkak
të ngadalsimit të thithjes nga vazokonstriksioni lokal).

Efektete e adrenalinës Në sistemin kardiovaskular. Injektimi në venë në

doza shumë të vogla (hollime 1:10 000) të epinefrinës shkakton
vazodilatacion në shumë sektorë vaskularë dhe rënie të tensionit arterial. E
injektuar në dozat e zakonshme qoft edhe 1/10 e miligramit (praktikisht
vetëm ½ pikë ose ajo sasi që mbetet në shiringë pasi zbrazet nga ampula me
sol 0,1% - 1ml jep rritje të TA, nëpërmjet nxitjes së receptorëve α1. Ky efekt
e kundëballancon dhe e tejkalon efektin dilatator β2, por këtu ndikon dhe
rritja e debitit nëpërmjet efektit inotrop dhe kronotrop pozitiv nëpërmjet
nxitjes së β1 receptorëve.

Frekuenca kardiake rritet por me rritjen e TA maksimale mbi shifrt 160 mm

Hg ngacmohen zonat refleksogjene të harkut të aortës dhe sinusit karotid

122
duke provokuar reflekse kardio depresore dhe antihipertensive që tentojnë
të minimizojnë rritjen progresive të TA.

Fluksi në enët koronare: fluksi koronar shtohet nga nxitja e β2 por në të

sëmurët koronoropatë iskemia rëndohet pasi rritja e konsumit të oksigjenit
e shkaktuar nga rritja e frekuencës dhe rritja e forcës tkurrëse shtohet më
tepër nga sa shtohet fluksi koronar.

Në bronke : adrenalina shkakton zgjerim të tyre. Bronkodilatacioni vëehet

kur ajo përdoret në gjendje spastike dhe gjatë krizës astmatike. Përveç
bronkodilatacionit shkakton dekongjestionim të mukozave bronkiale.

Në sy : shkakto midriazë

Në stomatologji: kombinmi i anestetikëve lokal (lidokainës) me

epinephrinën në raport 1:200 000 zgjat kohë e anestezisë infiltrative pasi
zgjat kohën e qëndrimit lokal.

Në sistemin urogjenital: në mitër dhe në vezikën urinare shkakton relaksim

të muskulaturës veprim ky që ka rëndësi gjatë shtatzanisë

Në metabolizëm : adrenalina rrit metabolizmin, rrit bglukozën në gjak, rrit

fuqin muskulare, rrit nivelin e acidit laktik në gjak, shton konsumin e O2 dhe
eliminimin e CO2 nga organizmi.

Në SNQ : adrenalina e nxit qendrën e frymëmarjes por ki veprim është pak i

rëndësishëm.

BETA BLLOKUESIT

Beta bllokuesit janë substanca që bllokojnë në mënyrë selektive dhe

konkuruese beta adrenoreceptorët e sistemit adrenergji në zemër, vaza,
bronke, mitër, pankreas, hepar etj. Duke frenuar përgjigjen e tyre ndaj
nxitjes së nervave simpatike dhe ndaj aminave simpatomimetike. Beta
blokuesi i parë i zbuluar ishte diclorizoproterenoli, por kjo substancë krahas

123
efektit bllokues kishte edhe veti të theksuara simpatomimetike dhe nuk
ishte e përshtatshme për tu përdorur në klinikë.

Përfaqsues i beta bllokuesve është propranololi, ai është më i studiuar dhe

meret si referencë për efektet e betabllokuesve të tjerë. Propranololi është
beta bllokues i ,,pastër,, në kuptimin që nuk zotron specificitet për β1 dhe
β2 receptorët dhe nuk zotron veti simpatomimetike intriseke.

Beta bllokuesit mund të jenë:

 Beta bllokues jo selektivë që bllokojnë pa dallim β1 dhe β2

receptorët – propranololi
 Beta bllokues selektiv relativ që bllokojn kryesisht β1 receptorët –
atenololi, betaxololi, bisoprololi, metoprolol, nebivoli, acebutololi.
 Beta bllokues me veti simpatomimetike intriseke (oxprenololi,
pindoloi, ciprololi.
 Beta bllokues me veti vazodilatatore periferike – carvediloli, labetoli,
celiprololi, nebivololi.
 Beta bllokuesit me veti membranostabilizuese.

Beta bllokuesit me veti simpatomimetike intrinseke japin më pak bradikardi.

124
 BARNAT QË VEPROJN Ë SISTEMIN KARDIOVASKULAR DHE

RENAL

FARMAKOLOGJIA E BARNAVE ANTISKEMIKE

Angina pectoris është shenja e parë e sëmundjes së arterieve koronare

(SAK) osee sëmundjes iskemike të zemrës. Ajo shkaktohet nga episode
transitore të iskemisë së miokardit si pasojë e prishjes së ekuilibrit ofertë-
kërkesën në zonën e dëmtuar të miokardit. Prishja e ekuilibrit mund të
shkaktohet nga rritja e konsumimit të O2 (zakonisht si pasojë e uljes së
fluksit në arteriet koronare dhe ndonjëher nga ulja e aftësis së gjakut për të
transportuar O2, siç ndodh në anemitë e rënda). Shkaqet më të shpeshta që
ulin fluksin koronar janë zvoglimi i lumenit të koronareve si pasojë e
aterosklerozës. Ky quhet edhe angor sekondar dhe ka si bazë ateromën. Në
këto subjekte mund të ndodhin edhe ngjarje të cilët e ngushtojnë me
shpejtësi lumenin koronar si p.sh mikrotromboza, angina e paqëndrueshme
ose mbyllin plotësisht atë , duke shkaktuar infarktin akut të miokardit. Në
një përqindje të vogël deri 5% të pacientëve, zhvillohet angori primar apo
vazospastik (angina e Prinzmetal). Jo rallë, kriza shkaktohet edhe nga
veprimi i kombinuar e këtyre faktorve, p.sh mbi një pllakë ateromatoze të
koronareve mbivendoset një tromb, etj.

Klinikisht angina perceptohet në mënyrë të ngjajshme pavarësisht nga

shkaqet e ndryshme. Në raste të ralla, manifetsimi i parë i angina pectoris
mund të jetë infarkti akut të miokardit (IAM) ose vdekje e papritur. Në rast
se zgjat raporti kritik i deficitit të O2 , atëher ndyshimet në miokard
përparojn drejt IAM, që nënkupton zhvillimin e proceseve nekrotike.

Klinikisht anginapektoris ndahet sipas formave :

a-Angor i freskët ,, i ri ,, ose ,,de novo,,

b-Angor i qëndrueshëm

c-angor i paqëndrueshëm

125
Kriza angioze shprehet me dhembje karakteristike, por mund të kemi
variante atipike si dhe forma ,, të heshtura,, (iskemia asimptomatike,
transitore e miokardit) ku të sëmurët nuk ankojnë shenja të angorit, por në
EKG vihen re ndryshimet karakteristike të iskemisë.

Klasat e barnave që përdoren për SAK dhe IAM

I. Nitrovazodilatatorët – gliceril trinitrat, izosorbid dinitrat, izosorbid

mononitrat.
II. β-adrenobllokuesit
III. Ca – bllokuesit, verapamil, diltiazem, nifedipinë, amlodipinë,
IV. Hapësit e kanaleve të K+, Nikorandil
V. α 2–adrenoreceptor agonistë Mivazerol, prevenimin e krizave
iskemike gjatë kirurgjive të ndryshme jo-kardiake
VI. Frenuesit e agregimit trombocitar – Aspirinë, tiklopidinë,
klopidogrel, etj
VII. Antikoagulantët – heparina, heparinat me peshë molekulare të
vogël, warfarina
VIII. Trombolitikët – streptokinazë, urokinazë, altepazë etj
IX. Statinat
X. Stentet endovaskulare të medikuara

FARMAKOLOGJIA E BARNAVE ANTIARITMIKE

Arimitë janë çregullim i ritmit normal sinusal të zemrës, që shfaqen si

çregullim i frekuencës ose i vendit të lindjes së impulsit. Aritmitë lindin si
rezultat e çregullimit të automatizmit, të përçueshmërisë ose nga
kombinimi i tyre.

Klasifikimi i aritmive

Në përgjithësi klasifikimi i këtyre medikamenteve bazohet në veprimin e

tyre në fazat e ciklit të depolarizim-repolrizimit qelizor. Një medikament
antiaritmik mund të veprojë me disa mekanizma.

Klasa e I – përfshim medikamentet membrano-stabilizuese, të cilët

modifikojnë depolarizimin e shpejtë qelizor. Në këtë grup bëjn pjesë :

126
Kinidina, Prokainamidi, Disopiramidi, Lidokaina, Meksletina, Fenitoina,
Flekainidi.

Klasa e II – përfshin medikamentet beta adrenobllokues. Sotaloli është

përfaqsues i këtij grupi, por nga veoprimi i tij ai i afrohet më tepër
medikamenteve të grupit të repolarizimit.

Klasa e III – përfaqson një grup medikamentesh të cilët veprojn duke zgjatur
periudhën e repolarizimit. Përfaqsuses janë Amiodaron, Sotalol, Bretilium,
Ibutilid, Cibenzolinë

Klasa e IV- përfaqohet nga bllokuesit e kanaleve të kalciumit të cilët

veprojnë dduke bllokuar kanalet e kalciumit. Përdoren për mjekimin e
aritmive atrial (supraventrikulare) dhe të nyjës atrio-ventrikulare.
Përfaqsues kryesor dhe më i njohur është Verapamili.

Klasa e V – përfshin agjentet të cilët zvoglojnë shpejtësinë e fazës së 4 në

nyjën sino-atriale. Përfaqsues është Alidina.

FARMAKOLOGJIA E BARNAVE DIURETIKE

Diuretikët janë barna të cilat shtojnë eliminimin e ujit dhe të natriumit në

urinë prandaj quhen edhe saliuretikë. Indikimi kryesor i këtyre substancave
është mjekimi i hipertensionit (monoterapi ose të kombinuar me
antihipertensivë të tjerë), mjekimi i edemave të shkaktuar nga insuficienca
kardiake, cirroza hepatike ose shkaqe të tjera. Një grup i veçantë dhe me
indikime specifike janë diuretikët osmotik dhe bimët me efekt diuretik.

Shtimi i diurezës mund të bëhet duke ndikuar në veshka ose jashtë saj.
Preparatet që shtojnë diurezën në parim mund të veprojnë në dy mënyra:
ato mund të shpejtojn dhe të rrisin qarkullimin e gjakut dhe filtrimin
glomerular ose mund të shtojn ekskretimin e elektroliteve dhe pjesën
korrespondues të ujit në tubulat renale.

Medikamentët që veprojn me mekanizmat e parë janë: glukozidët kardiakë,

disa derivate të ksantinave (kafeina), plazma, dopamina, uji, perfuzionet
izotonike dhe hipotonike, alkooli etj.

127
Frenimi i çlirimit të hormonit antidiuretik. Efekt të tillë kanë p.sh uji,
tretësirat hipotonike, pijet alkoolike.

Rritja e debitit kardiak dhe e qarkullimit në veshka p.sh digitali në të

sëmurët e dekompensuar.

Mobilizimi i edemave periferike nga injektimi i albuminës në të sëmurët me

hipoproteinemi. Këto preparate e shtojn diurezën dhe ndonëse
shfrytëzohen për këtë efekt ato nuk klasifikohen në grupin e diuretikëve.

Substancat e mirfillta diuretike veprojn në të shumtën e rastev në veshka,

ku pakësojn ripërthithjen dhe shtojnë eliminimin e joneve të antriumit dhe
klorit (eliminimi i ujit shtohet në mënyrë dytësore) duke dhënë efektin
saliuretik. Ky grup ndikon në eliminimin e joneve të tjera si: K+. H+, Ca++
dhe Mg++.

Të dhëna të përgjithshme për funksionin renal : Urina përfundimtare është

rezultat i 5 proceseve që kryhen në veshka, 1.Filtrimi glomerular,
2.Ripërthithja, 3.Ekskretimi, 4.Acidifikimi i urinës, 5.Hollimi dhe përqëndrimi
i urinës.

Klasifikimi i diuretikëve : Bazuar në strukturën kimike dhe mekanizmin e

veprimit diuretikët mund ti klasifikojm në disa grupe:

1. Ffrenuesit e anhidrazës karbonike me përfaqsues Acetazolamidin

2. Diuuretikët tiazidikë me përfaqsues hidroklortiazidin
3. Diuretikët e ansës me përfaqsues Furosemidin dhe acidin etakrinik
4. Diuretikët që ruajnë kaliumin me nëngrupet antialdosteronikët
(amiloridi, triamtereni)
5. Diuretikët osmotikë me përfaqsues Manitolin etj.
6. Bimët me efekt diuretik
7. Diuretikët të tjerë : ksantinikë, merkurialë, acidotikë, që sot
praktikisht nuk përdoren si diuretikë
8. Barnat me veprim diuretik të tërthort (dopamina, plazma, digitalikët,
perfuzionet e ndryshme etj.

128
FARMAKOLOGJIA E BARNAVE ANTIHIPERTENSIVE

Shtypja e lartë e gajkut (Hypertensioni) është sëmundje e kohëve moderne,

që prek në mënyrë progresive moshat e rritura. Vlerat optimale për të
rriturit janë 120/80 mm Hg. Kufiri maksimal i vlerave normale është 140/90
mm Hg. Nëse vlerat janë mbi normalen atëher duhet patur kujdes dhe fillim
të trajtimit. Hipertensioni ështëë sëmundje e mjekueshme dhe trajtimi i
kujdesshëm i tij, së bashku me faktorët tjerë të rrezikut pakëson në mënyrë
të ndjejshme këtë sëmundje dhe vdekshmërin prej tij.

Hipertensioni arteril në 95% të rasteve është primar, sa më të larta të jenë

vlerat e presionit erterial dhe sa më e gjatë koha e veprimit të tij, aq më
tepër dëmtohen enët e gjakut. Egzistojnë shumë faktorë që supozohen si
shkaktarë të hipertensionit, por si faktorë të vërtetuar jan: sëmunjet e
zemrës, sëmundjet e veshkave, ushqimet me shumë kripë dhe yndyrë dhe
stresi.

Klasifikimi i barnave antihipertensiv sipas vendit apo mekanizmit të veprimit

Diuretikët antihipertensivë

 Tiazidikët dhe diuretikët e ngjajshëm (hidroklortiazidi, klortalidoni

etj)
 Diuretikët e ansës (furosemidi, bumetanidi, torasemidi, acidi
eakrinik)
 Diuretikët mbajtës të K+ (spironolaktoni)

Simpatolitikët

 Antagonistët beta-adrenergjikë (meoprolol, atenolol) etj.

 Antagonistët alfa-adrenergjikë (prazosin, terazosinë, doksazosinë,
fenoksibenzaminë, fentolaminë )
 Antagonistë adrenergjikë ,e veprim të kombinuar (labetalol,
karvedilol)

129
  Barnat me veprim alfa nxitës qendror (metildopa, klonidinë,
guanabenz, guanfacinë)
 Bllokuesit e neuroneve adrenergjike (guanadrel, guanetidinë,
rezerpinë)
 Gangliobllokuesit (trimetafan)

Ca 2+ bllokuesit (Verapamil, diltiazem, amlodipinë, nifedipinë, felodipinë,

nikardipinë, izradipinë etj)

Frenuesit e enzimës të konversionit (kaptopril, enalapril, lizinopril, kinapril,

nikardipinë, izradipinë etj)

Antagonistët e receptorëve të angiotensinës II (losartan, kandesartan,

irbesartan, valsartan, telmisartan, olmesartan )

Vazodilatatorët

 A-Vayodilatatorët arterialë (hidralazinë, diazoksid, fenoldam)

 Vazodilatatorët arterial dhe venoz (nitroprusid i natriumit)
 Aktivizuesit e kanaleve të K+ (minoksidil,pinacidil)

Bimë mjeksore me veprim antihipertensiv.

130
 BARNAT QË PËRDOREN NË TRAJTIMIN E ÇREGULLIMEVE TË

GJAKUT

Historiku i këtyre barnave : Në vitin 1916 u zbulua Heparina, në vitin 1924 u

përcaktua se dikumaroli shkaktonte gjakderdhje te kafshët eksperimental.
Në vitin 1948 sintetizua Varfarina dhe që nga ajo kohë Varfarina përdoret
gjerësisht si antikoagulant dhe zgjedhje e parë në trombozat e thella venoze
dhe embolitë pulmonare akute. Në vitin 1959 u aplikua tromboliza
intrakoronare me Streptokinazë. Në vitin 1983 u kryen studimet klinike me
aktivatorin e plazminogenit indor të rekombinuar (rtPA). Sot përdorimi i
trombolitikëve intr-arteriale për të rikanalizuar arteriet e mëdha dhe graftet
si dhe për trajtimin e infrktit akut të myokardit, në fazën e tij të hershme
është një procedurë e zakonshme. Në vitin 1990 janë aprovuar për
përdorim klinik heparinat me peshë molekulare të vogël.

Për të kontrolluar situatën hemoragjike dhe për të antagonizuar veprimet e

padëshiruar të mbidozimit të antikoagulantëve janë në dispozicion Vitamina
K (1940), Trombina (1944), Protamina (1948), acidi aminokaproik (1964),
faktori VIII (1970), faktori IX (1980) dhe aprotainina (hemostatik
antifibrinolitik në 1993).

Në barnat antiagregante bëjnë pjesë aspirina, abciximabi,

dipyridamoli,antiinflamatorët josteroide, tiklopidina, clopidogreti etj.
Dekadat e fundit më së miri është studiuar aspirina dhe dipyridamoli.
Aspirina ka fituar rolin kryesor si antiagregant ndërsa dipyridamoli vlersohet
si pak i vlefshëm. Ticlopidina u aprovua në vitin 1991, për parandalimin e
insultit primar dhe sekondar.

Klasifiki i barnave antiagregante

 Frenues të metabolizmit të acidit arakidonik, 1 Frenuesit e

ciklooxigjenazës: Acidi Acetilsalicilik dhe antinflamatorët e tjerë jo
steroide
 Frenuesit e receptorëve të fibrinogjenit (klopidogrel, tiklopidinë)
dhe antikorpet anti GP II-b-IIIa

131
  Dipiridamoli
 Prostaciklina dhe analogët sintetikë (Iloprost)
 Frenuesit e tromboxan sintetazës dhe receptorëve të tromboxanit:
picotamidi dhe ridogrel.

BARNAT ANTIANEMIKE
Sistemi hematopoetik i vendosur në palcën kockore ka nevojë për furnizim
konstant të tr përbërsve kryesorë ushqimorë : hekur, vitamin B12, acid folik,
si dhe për pranin e faktorëve hematopoetikë të rritjes, proteina që regullojn
polifermin dhe diferencimin e qelizave hematopoetike.
Hekuri, vitamina B12 dhe acidi folik janë elemente të rëndësishëm të
ushqimit. Në mungesë të hekurit në fillim pakësohet përmbajta e
hemoglobinës në eritrocite, pastaj zvoglohet dhe numri i eritrociteve duke u
zhvilluar kuadri i plotë i anemisë hypokrome. Mungesa e vitaminës B12 ose
e acidit folik pengon sintezën e ADN dhe maturimin e eritrociteve duke çuar
në zhvillimin e anemisë megaloblastike. Dieta normale përmban 10-15 mg
hekur dhe në njerzit që nuk vuajnë nga anemia përthithet vetëm 0,5-1
mg/ditë. Përthithja shtohet kur rezervat e hekurit në organizëm pakësohen.
Kjo vihet e re gjatë menstruacioneve, gjatë shtatzanisë dhe gjatë periudhës
së rritjes.

Preparatet antianemike janë:

Vitamin B12 amp.20.50.100.500 dhe 1000mikrogram.
Acidi folik tab.0,5 dhe 5 mg.

132
 FARMAKOLOGJIA E BARNAVE QË VEPROJN NË SISTEMIN

NERVOR QENDROR

Neurotransmetuesit në sistemin nervor qendror

Në membranat e qeilzave nervore janë zbuluar dy lloj kanalesh ose portash:
porta elektrike dhe porta kimike.

Kanalet elektrike ndodhen kryesisht në pjesën fillestare të aksonit dhe janë

përgjegjse për potencialet me veprim të shpejtë të cilët transmetojn sinjalin
nga trupi i qelizës për në terminacionin nervor. Kanalet elektrike hapen dhe
mbyllen në vartësi të ndryshimit të potencialit elektrik të membranës.
Barnat që veprojn në SNQ e japin efektin e tyre duke ndikuar në sektorin
presinaptik ose në atë postsinaptik. Në SNQ janë zbuluar shumë substanca
që veprojn si neurotransmetues, i njëjti neurotransmetues mund të ketë
efekte të ndryshme në vartësi të grupit të neuroneve ku ai çlirohet. Ndër to
përmendim aminoacidet, acetikolinën, monoaminat dhe peptidet.

Aminoacoidet neurotransmetuese në SNQ ndahen në dy kategori : në

aminoacide neutrale dhe aminoacidet acide.

Barnat Anestetike

A- Lëndët anestetike inhalatore

B- Lëndët anestetike intravenoze
C- Lëndët anestetike lokale
D- Opiatet dhe myorelaksantët që përdoren në anestezi

133
 SEDATIVËT, ANKSIOLITIKËT DHE HIPNOTIKËT
(Qetësuesit dhe Gjumëdhënësit)

Me termin qetësues – sedativ, nënkuptojm atë bar dhe dozë të barit që ka

aftësi të qetësoj ose të relaksoj të sëmurin, pa shkaktuar gjumë por duke
ndikuar pak edhe në funksionet motore dhe mendore. Në qoft s emere në
mbrëmje para gjumit atëher këta preparate e favorizojn gjumin. Me termin
gjumëdhënsë (hipnotik) do të kuptojmë atë barë apo dozë bari që tek
personat që vuajnë nga pagjumsia (apo çregullime t gjumit) është i aftë të
induktoj një gjumë të ngjashëm me gjumin natyral. Efekti hipnotik ose
gjumdhënës nënkupton frenim më t theksuar të SNQ se ai që shkatojn
sedativët. Efekti hipnotik mund efekti hipnotik mund të arihet edhe nga
sedativët duke rritur dozën e tyre. Barnat hipnotike shkaktojn përgjumësi
ato favorizojnë fillimin dhe mbajtjen e të sëmurit në gjendje gjumi.
Hipnotikët të dhënë gjatë ditës me doza më të vogla japin efekt qetësues.

Klasifikimi i barnave Sedativo-Hipnotike

Barnat qetësuese dhe atë gjumëdhënëse i klasifikojmë sipas

karakteristikave farmakologjike dhe sipas struktures kimike. Në bazë të
struktures kimike këta barna i ndajmë në:

 Benzodiazepinat
(Diazepan,klordiazepoksit,flurazepam,okxazepam,lorazepam,nitraze
pam,triazolan etj).
 Substancat kimikisht të ndryshme nga benzodiazepinat (BDZ) por me
mekanizëm të ngjajshëm veprimi.Imidazopirinat (zolpidem) dhe
ciklopirolonet (zopiclon).
 Barbituraket (fenobarbitali) .
 Barnat sedativo-hipnotike të përzier. (Paraldehida), alkoloilet
(ethanol, chloralhydrati), piperidenodionet, carbamatet (meprobati)
 Antihistaminikët H-1 të gjenarcionit të parë

134
  Barna që i përkasin grupeve të tjera farmakologjike por që zotërojn
edhe veti sedative dhe anksiolitike të fuqishme. Ndër to përmendim:
beta-bllokuesit, clonidina (alfa2 nxitës), antidepresantët triciklik.
 Bimët mjeksore si lule blini, bari bletës, lule kamomili.

ANKSIOLITIKËT
Me këtë term quhen barnat që përdoren për trajtimin e simptomave të
gjendjeve anksioze patologjike. Manifestimet kryesore të gjendjes
anksioze janë :
- Ankesat verbale, kur i sëmuri ankon se është anksioz
- Shenjat somatike dhe vegjetative, Pacienti nuk është i qetë, ka tahicardi,
djersë të shtuar, lotim dhe shpesh çregullime gastro-intestinale
- I sëmuri ka pengesa në kryerjen e punëve produktive jetësore normale

Klinikisht dallojm dy situata ankthi

1. Gjendjet fobike në të cilat ankthi shpërthen nga disa rethana

specifike
2. Gjendjet e panikut në të cilat kriza frikë të pashpjegueshme
shoqërohen me simptoma somatike të shprehura si djersitje,
tahicardi, dhimbje gjoksi etj.

Klasifikimi i barnave anksiolitike

Benzodiazepinat
Agonistët e receptorëve të serotoninës
Beta bllokuesit

135
 BARNAT ANTIEPILEPTIKE

Epilepsia nënkupton një çregullim të funksionit cerebral që karakterizohet

nga atake konvulsive periodike dhe të pa parashikueshme të cilat në varësi
të lokalizimit të vatrës epileptike dhe të shtrirjes së këtij dëmtimi
neurologjik, mund të shoqërohen edhe me dëmtime të funskioneve
sensore, vegjetative dhe psiqike.

Ataku epileptik vjen si pasojë e një disfunksioni të korteksit cerebral i cili

konsiston në shkarkime elektrike të çregullta, ritmike dhe anormale të një
grupi të caktuar neuronesh.

Epilepsitë mund ti ndjmë në

Primare (idipoatike) ky term përdoret sa herë që nuk është e

mundur të identifikohet shkaku që ka çuar në prishjen e funskionit
cerebral. Etiologjia e kësaj forme epilepsie është gjenetike
Sekondare (simptomatike) ky term përdoret për ato raste ku
epilepsia shoqëron patologji cerebrale të tilla si : tumore, trauma
cerebrale, infeksione, anomali të zhvillimit, sëmundje
cerebrovaskulare.
Konvulsionet që mund të shoqërojn çregullime metabolitike
sistematike si hipoglicemia nuk klasifikohen si epilepsi.

Preparatet antiepileptike

 Carbamazepina (Tegretol) oral tab 0,1 dhe 0,2 g

 Oxcarbazepin tab. 300 mg
 Clorazepant dipotassium (Tranxen ) tab 15 mg etj
 Clonazepam (Klonopin) tab 0,5 mg, 1 mg, 2 mg
 Diazepam (Valium) tab 2, 5, 10 mg, parenteral amp.5 mg/ml,
mikroklizma 10mg.
 Lorazepam tab 0,5 , 1, 2 mg, parenteral amp 2 dhe 4 mg
 Phenytoina (Dilantin) tab 50 mg
 Primidoni (Mysoline) tab 50 mg, 250 mg

136
  Pentobarbital sodium (Nembutal)namp 50 mg/ml
 Mephobarbital (Mebaral) tab 50 mg
 Acidi Valproic caps. 250 mg etj.

BARNAT ANTIPARKINSONIKE

Sëmundja e parkinsonit ose paralysis agitans paraqet një patologji kronike

dhe progresive, me karakter idiopatik dhe karakterizohet nga dëmtimi i
neuroneve dopaminergjike në sektorin nigrostriat dhe rrjedhimisht
dominojn neuronet kolinergjike. Mjekimi i Parkinsonit ka për qëllim të
rivendosë ekuilibrin e prishur ndërmjet dopaminës dhe acetilkolinës në
sistemin nigrostriat. Parkinsonizmi zakonisht prek moshat e mëdha dhe
karakterizohet me rigiditet muskulor, mungesë mimike, bradikinezi, tremor
etj.

Preparatet antiparkinsonike

 Levodopa, (levodopa, dopar) tab, kaps 100, 250, 500 mg

 Carbidopa/Levodopa (sinemet) tab: 10 mg carbidopa + 100 mg
levodopa
 Amantadina (symetrel) caps 100 mg
 Bromkriptine (parlodel) tab 2,5 dhe 5 mg
 Biperidine (akineton) tab 2 mg amp 5 mg/ml etj.

BARNAT ANALGJEZIKE

Me këtë emër quhen të gjitha ato barna të cilët kur administrohen në

organizmin e njeriut në doza standarde janë në gjendje të kontrollojn
dhimbjen, duke e lehtësuar apo parandaluar atë, pa shkaktuar frenim të
rëndësihëm të SNQ. Barnat analgjezike grupohen si vijon :

1.Analgjezikët Opioide
2.Barnat anti-inflamatore jo-steroide
3.Anestetikët lokal
4.Analgjezikët jo-opioide, me veprim qendror.

137
Opioidet (Opiatet). Morfina dhe barnat e ngjashëm me të. Me termin
opioide emërtohet çdo substancë që shkakton efekte të ngjajshme me
morfinën, efekte të cilat antagonizohen plotësisht nga Naloksoni. Me këtë
term përfshihen neuropeptidet e ndyshëm, opioidet sintetike struktura e të
cilave mund të jetë krejt e ndryshme nga morfina. Termi opiat është më
morfinën që kanë edhe ngjajshmëri strukturale me te. Analgjezikët
morfinikë si dhe shumica e barnave të dy grupeve të fundit shkaktojn
analgjezi si rezultat i vrptimit të tyre mbi SNQ.

138
 BARNAT QË VEPROJN NË SISTEMIN ENDOKRIN

Hormonet dhe antagonistët e tyre

Hormonet janë substanca endogjene , me strukturë kimike të ndryshme, të

prodhuara dhe sekretuara prej gjëndrave endokrine, të cilat sekretohen
direkt në gjak dhe veprojn në inde dhe tipe të ndryshme qelizash të
organizmit.

Hormonet e hypofizës dhe hypotalamit

Këta hormone sekretohen prej pjesës anteriore të gjëndrës hypofizare.

Sekretimi i tyre është i kontrolluar prej hormoneve hypotalamike dhe
modelohet në bazë të nivelit të hormoneve të sekretuara prej gjëndrave
endokrine periferike (tiroide, mbiveshkore, ovare, testikuj).

DIABETES MELITUS

Diabetes mellitus ose sëmundja e sheqerit karakterizohet nga rritja e

përqëndrimit të glukozës në gjakë mbi normalen, që nga ana e saj
shoqërohet me zhvillmin e ndërlikimeve vaskulare, sidomos sëmundja e
koronareve, sëmundje cerebrovaskulare me retinopati, nefropati dhe
neuropati, që janë karakteristike për këtë çregullim

Diabeti paraqet çregullim të metaboliozmit të karbohidrateve, proteinave

dhe yndyrnave me deficit absolut dhe relativ të insulinës me ndryshime
specifike të enëve të gjakut.

Tipet më të shpeshta të diabetit janë :

Diabeti tipi – I (Insulinovartës) i cili karakterizohet me pakësim të insulinës

në gjak, që në rastet e rënda mund të mungojn fare pasi qelizat beta të
dëmtuara rëndë nuk prodhojn insulin.

Diabeti tipi – II (InsulinoJovartës) gjatë të cilit kemi një mungesë relative të

funksionit të insulinës që do të thotë se insulina qarkulluese nuk arrin të ulë

139
përqëndrimin e glukozës brenda kufirit normal sepse qelizat beta me
gjithëse sekretojn insulin nuk funksionojn në mënyrë normale. Pacientët e
këtij grupi shfaqin edhe rezistencë ndaj insulinës.

Mungesa ose pakësimi i insulinës shkakton:

 Pakësim të transportit të glukozës në qelizat e muskujve të skeletit

dhe në adipocite
 Pakësim të konvertimit të glukozës në glikogjen në qelizat hepatike,
të muskujve të skeletit dhe adipocite.
 Ekzagjerim të konvertimit të proteinave në glukozë në qelizat
hepatike
 Rritje e përqëndrimit plazmatik të lipideve dhe ketoneve

FARMAKOLOGJIA E INSULINËS

Insulina bën pjesë në grupin e antidiabetikëve që jepet me injeksion por

disa fora po eksperimentohen edhe me inhalacion.

Insulina dhe analogët e saj ulin nivelin e glukozës në gjak, duke nxitur futjen
e saj në qeliza (veçanësisht në qeliza muskulore dhe dhjamire) duke frenuar
prodhimin e gukozës nga hepari. Ajo frenon lipolizën, proteolizën dhe nxit
sintezën e proteinave.

Insuina përfitohet ng pankreasi i kafshëve (derri, por edhe nga kau) ose
nëpërmjet të teknologjisë së rekombiimit të ADN, ng gjeni i insulinës së
njeriut. Aktualisht, Insulina ka një pastërti mbi 99%. Insulina humane ka veti
imunogjene me të pakta se ajo e derrit.

Farmakokinetika

Insulina ka formulë polipeptidike dhe nëse jjepet nga goja shktërrohet në

traktin tretës. Po punohet për përgatitjen e një insuline ,,orale,, ndërkohë
që ka fillur përdorimi i insulinës që merret me rrugë inhalatore. Rruga

140
subkutane është më e përshtatshmja me përjashtim të ketoacidozës ku ajo
jepet intravenoz. Intravenoz mund t jepet vetëm insulina e regullt
(kristaline, ordinere).

Insulina e dhënë subkutan reth 60% eliminohet me veshka dhe 40% nga
hepari. Gjysmëjet e insulinës është 3 – 5 minuta.

Në vartësi të shpejtësis së shfaqjes së efektit dhe kohëzgjatjes së tij kemi

insulina shumë të shpejt, të shpejta, të ndërmjetme dhe të ngadalta.

Indikacionet dhe përdorimet e Insulinës

Insulina kristaline është mjekim i domosdoshëm për trajtimin e

diabetit tip 1, për trajtimin e ketoacidozës diabetike, në gratë
shtatzane, në rastet me hiperkalemi pasi nxit futjen e K+ në qelizë
etj.

Indikacionet monopike humane – ka pastërtin më të lartë, ajo përdoret

gjërësisht por është e rëndësishme për trajtimin e rasteve me alergji lokale
nga insulina, të rasteve me rezistencë imunologjike, lipodistrofi në vendin e
aplikimit dhe në rastet e diabetikëve që porsa e fillojnë mjekimin me
insulinë.

Dhënia me inhalacion – për mjekimin e dibetit tip 1, në regjimet me

insulinë me veprim të gjatë, në diabetin tip 2 si monoterapi ose së bashku
me antidiabetikët oralë ose insulinat me veprim të gjatë.

Efektet e padëshiruar : mund të klasifikohen në tre grupe.

a-Hypglicemia – e cila është komplikacioni më i shpeshtë i terapisë

me insulinë.

b-Shfaqjet imunologjike gjatë terapisë me insulinë

c-Lipodistrofia tek vendi i aplikimit

141
Insulin Regular

Emrat tregëtarë :

Exubera – Pudër për inhalacion 1mg dhe 3 mg

Humulin R (insulin humane) – injeksion 100 U/ml

Novolin R (insulin humanë)- injeksion 100 U / ml etj.

HYPOGLICEMIANTËT ORALE

Karaktersitikat kryesore fiziopatologjike të diabetit jo insulinovartës (tipi II)

janë reyistenca ndaj insulinës dhe pakësimi i sekretimit të insulinës.
Rezistenca ndaj insulinës vërehet në muskujt skeletikë, mëlqi dhe indin
adipoz, të cilat janë edhe organet ,,target,, kryesor për veprimin e insulinës.

BIGUANIDET

Preparatet e këtij grupi në përdorim janë metforminë dhe buforminë.

Preparati tjetër fenformina, në shumë vende nuk përdoret sepse shkakton
shpesh acidozë laktike.

Farmakokinetika : Këto preparate përthithen mirë kur jepet nga goja,

metabolizohen në hepar dhe ekskretohen me veshka.

Farmakodinamika : mekanizmi i veprimit është kompleks.

Këta preparate e ulin gliceminë edhe në diabetin tip 1 dhe nuk shkaktojnë
hypoglicemi.

Indikimet : Trajtimi i diabetit tip 2 jo-insulinovartës dhe trajtimi i Obezitetit.

Kundërindikacionet: Insuficienca renale, insuficienca hepatike, alkoolizmi,

gjendjet që predisponojnë anoksi indore.

142
Efektet e padëshiruar: çregullime gastrointestinale si p.sh anoreksi, nauze,
të vjela, dirre etj.

Preparati zgjatja e efektit doza ditore

Metformin 10 – 12 orë 1 – 3g

Buformin 10 – 12 orë 50 - 300 mg

MEGLITINIDET

Repaglinidi – është një sekretagog i insulinës, që për të vepruar kërkon

praninë e qelizave beta. Derivat i acidit benzoik, përdoret si monoterapi ose
i kombinuar me metforminë.

Nateglinidi – është derivat i fenilalalinës, që gjithahstu nxit sekretimin e

insulinës.

TIAZOLIDINEDIONET (GLITAZONET)

Rosiglitazon (2, 4, 8 mg) 2-8 mg doza ditore nr.i dozave

1-2

Pioglitazon (15, 30 mg) 14-45 doza ditore 1 dozë

FRENUESIT E ALFA – GLUKOZIDAZËS

Në këtë grup bëjn pjesë Akarboza (50, 100 mg) dhe Miglitol (25,50, 100),
jepen 3 herë në ditë nga goja me dozë ditore 75 – 300 mg. Ato mud të
përdoren si monoterapi ose të shoqëruar me sulfanuiluretë dhe mund të
kombinohen me të gjithë antidiabetikët duke pëfshirë edhe insulinën.

143
INKRETINAT

Inkretinat – sekretohen nga ,,qelizat endokrine,, që ndodhen në epitelin e

zorrës së hollës dhe janë hormone që veprojnë sipas mekanizmit
,,feedforward,, duke siguruar kështu, paraprakisht mbajtjen e glicemisë në
kufijtë sa më normale pas një ushqimi me karbohidrate. Tek njeriu njihen 2
lloje inkretinash, GIP (gastric inhibitory peptide) ose peptidi insulinotrop
glukozë – vartës dhe GLP 1 (glucagon –like petide -1)

INHIBITORËT E DPP4

Përfaqsues të këtij grupi janë:

Sitagliptina (Januvia), Saxagliptina, Vildagliptina, Alogliptina, Linagliptina,.

Këta preparate rrisin afro 2 herë nivelet e GLP1 dhe GIP me ulje të HbA1c
me 0,7% .

Sitagliptina mund të jepet si monoterapi ose në kombinim me metforminë

ose tiazolidinedionet.

Amilinomimetikët

Amilina – është hormon neuroendokrin që sekretohet njëkohsisht me

insulinën nga qeliza beta të pankreasit. Pramilide është një analog sintetik i
amilinës, jepet si shtesë ndaj terapisë me insulinë.

Kolesevelam – është një sekuestrant i acideve biliare i gjeneratës dytë, që

vepron në zorrë.

144
 BARNAT KEMIOTERAPEUTIKE

BARNAT ANTIMIKROBIKE

Antimikrobikët janë barna që në doza terapeutike janë të tolerueshme për

organizmin por vrasin mikrorganizmat dhe frenojnë zhvillimin e tyre. Në të
njëjtën kohë ato mund të favorizojn zhvillimin e shtameve të tjera që nuk
janë të ndjeshme ndaj antimikrobikët. Në mënyrë analoge kemi barna
antimykolitike, antivirale, antiparazitare dhe antineoplazike që trajtohen si
kimioterapeutikë për faktin se eliminojnë mikroorganizma dhe qeliza të
dëmshme për organizmin.

I - Klasifikimi i antibiotikëve sipas mekanizmit të veprimit

Egzistojnë katër mekanizma të njohur të veprimit për antimikrobikët, ata

janë:

 Frenimi i sintezës së murit qelizor

 Prishja e përshkrueshmëris ose dëmtimi i transportit aktiv të
membranës qelizore.
 Frenimi i sintezës së proteinave
 Frenimi i sintezës së acideve nukleike

Në bazë të këtyre mekanizmave të veprimit klasifikimi i antibiotikëve bëhet

si vijon :

1 – Frenues të sintezës së murit qelizor bakterial

Penicilinat, Cefalosporinat, Cikloserina, Vankomicina, Bacitracina

Disa Anti-fungale si : Miconazol, Ketokonazol dhe Clotrimazol.

2 – Dëmtues të permeabilitetit të membranës qelizore në sajë të veprimit

direkt mbi të :

Ky veprim çon në daljen jashtlë qelizës të komponenteve të domosdoshëm

për jetën e qelizës.

145
Polymixinat dhe Colistinat.

Antifugalet polienike si : Nystatin dhe Amfotericina B, të cilët lidhen me

sterolet e murit qelizor.

3 – Inhibues reversibël të sintezës së proteinave (p.sh frenimi i translatimit

dhe transkriptimit të informacionit gjenetik). Si pasojë e dëmtimit të
funksionit të subuniteteve 30 S dhe 50 S të ribozomeve bakteriale.

Chloramphenicoli, Tetracyclinat, Erithromycina dhe Clindamicina.

4 – Dëmtues (alterim) të sintezës së proteinave si pasojë e lidhjes me

subunitetin 3OS, pasojë e këtij veprimi mund të jetë prodhimi i një proteine
toksike për qelizën, pra që çon në vdekje të saj. Aminokglikozidet

5 – Dëmtues (alterim) të metabolizmit të acideve nukleike ky veprim

ndodh si pasojë :

 E inhibimit të ARN –polimerazës ADN-dependente (Rifampin)

 E inhibimi t të ADN –girazës (Kinolonet)

6 – Bllokues të hallkave të ndryshme metabolike me rëndësi vitale për

mikroorganizmat

 Antimetabolitët ku futen : Sulfonamidet, Trimetoprim

II - Faktorët që përcaktojnë zgjedhjen e antibiotikut

Në zgjedhjen e antibiotikut për mjekimin e infeksionit mjeku kombinon

metodën laboratorike dhe atë empirike, duke u bazuar në :

1. Llojin e mikroorganzmit dhe ndjeshmërinë e tij ndaj antibiotikëve

2. Lokalizimi i infeksionit
3. Siguria e barit
4. Gjendja e të sëmurit dhe arsyetimi i zgjedhjes së antibakterialit,
mjeku duhet të vlersojë këta faktorë : gjendja e sitemit imunitar,

146
 insuficienca renale dhe hepatike, qenia në gravidencë, laktacioni,
mosha dhe alergjia ndaj barnave.
5. Karakteristikat e veprimit antibakterial : duke u bazuar në aktivitetin
antimikrobik, antibiotikët i klasifikojm si baktericide dhe
bakteriostatike. Me termin aktivitet në rastin e antibiotikëve, do të
kuptojm aftësin e këtyre barnave për të frenuar rritjen bakteriale
(shumëzimin). Frenimi (inhibimi) i rritjes së një popullate bakteriale
nga ana e një antibiotiku mund të jetë një fenomen reversibil ose
ireversibil. Në rastin e parë, me ,largimin, e antibiotikut pjesa më e
madhe e qelizave bakteriale rifillon shumëzimin dhe veprimi i
antibiotikut në këtë rast quhet Bakteriostatik. Në rastin e baktericidit
të dhënë në dozë terapeutike, mbas ndërprerjes së antibiotikut nuk
ndodh rifillimi i shumëzimit bakterial sepse të gjitha qelizat
bakteriale kanë ,,vdekur,, ose ka ngelur gjallë vetëm një fraksion
shumë i vogël i tyre, ndaj veprimi i antibiotikut në këtë rast quhet
vrasës mikrobikë ose baktericidë.

Kemi këta mundësi të përzgjedhjes së antibiotikut:

Baktericide : Aminoglikozide, bacitracina, baktrima, carbapenemi,

cefalosporinat, kinolonet, colistina, monobaktami, penicillinat,
polimixina B, vankomicina.

Bakteriostatike: kloramfenikoli, clindamicina, eritromicina, lincomicina,

nitrofurantoina, sulfamidet, tetraciklinat, trimetoprima.

6. Spektri i veprimit antimikrobik : Spektr antimikrobik i një antibiotiku

tregon shtamet e mikroorganizmave mbi të cilat ai vepron si
bakteriostatik apo si baktericid. Barnat që veprojn mbi një numër të
kufizuar mikroorganizmash quhen barna me spektër të ngushtë
veprimi, p.sh Izoniazidi vepron vetëm mbi mykobakteret. Benzil
penicillina është përfaqsues i antibiotikëve me spektër të ngushtë.

147
III – MEKANIZMAT E REZISTENCËS NDAJ ANTIBIOTIKËVE

Mekanizmat e njohura të rezistencës mikrobike janë:

1. Mikroorganizmat fillojnë të prodhojnë enzima që shkatrojn

antibiotikun p.sh stafilokoku prodhon penicilinazë ose
betalaktamazë që shkatron penicillinat.
2. Mikroorganizmat ndryshojnë dhe fitojnë tipare të reja, duke
pakësuar permeabilitetin. Kjo ndodh ndaj disa antibiotikëve p.sh
tetracyclinës, streptomycinës ose amikacinës.
3. Në mikroorganizmat alterohet receptori ku fiksohet antibiotiku p.sh
për penicillinën dhe cefalosporinën ndryshon proteina lidhëse e
penicillinës, pëe eritromicinën ndryshon struktura në receptorin në
subunitetin 50S të ribozomit), për aminozidikët (alterim në
subunitetin 30S).
4. Mikroorganizmi përshtatet ose adopton një rrugë metabolike që e
tejkalon bllokun e vendosur nga antibiotiku p.sh mikroorganizmat,
që bëhen rezistente nga sulfamidet fillojnë të shfrytëzojn acidin folik
të gatshëm ashtu si dhe qelizat mamare.

IV – PARIMET E PËRDORIMIT DHE TË KOMBINIMIT TË ANTIBIOTIKËVE

Rregulli i përgjithshëm i antibiotiko-terapisë për trajtimin e infeksioneve

është përdorimi i një antibiotiku të vetëm sa më specifik për agjentin
infeksioz. Kjo quhet monoterapi. Megjithatë ekzistojnë disa situata ku për
qëllime të caktuara duhet të përdoren 2 ose më shumë antibiotikë. Për të
zgjedhur kombinimin më të përshtatshëm duhet të njohim mirë rezultatin e
bashkveprimit midis antibiotikëve, pasi këta bashkveprime mund të jenë me
pasoja si për të sëmurin ashtu edhe për agjentin invadues. Antibiotikët që u
përkasin klasave të ndryshme veprojn mbi një mikroorganizëm të dhënë me
mekanizma veprimi të ndryshëm, kombinimi i tyre mund të rezultojë me
efekte sinergjike, antagoniste ose thjesht aditive. Ndër arsyet e përdorimit
të antibiotiko-terapis së kombinuar janë:

 Trajtimin e infeksioneve bakteriale të përziera (mikse)

 Mjekimi i infeksioneve të rënda nga shkaktarë të panjohur

148
  Fuqizimi i aktivitetit antibakterial
 Parandalimin e shfaqjes së shtameve rezistente

V - ANTIBIOTIKO – PROFILAKSA

Në praktikën mjekësore antibiotikët përdoren për mjekimin e infeksioneve

dhe si parandalues të instalimit të infeksioneve. Përdorimi për profilaksi
kufizohet vetëm kur raporti përfitim/rrezik është në favor të përfitimit.
Raste të tilla janë :

a) Parandalimi i infeksoneve streptokoksike në të sëmurët që kalojnë

poliartrit reumatizmal akut ose ethe reumatike (febris rheumatica)
për të evituar kardiopatinë reumatizmale ose rëndimin e saj.
Rekomandohet injeksione të benzatinpenicillin 1.2 milion IU, intra-
muskul në çdo muaj pa ndërprerje për 5 vite pas atakut të fundit
reumatizmal.
b) Premedikim i të sëmurve me kardiopati të fituar ose të lindur, para
kateterizimeve dhe intubimeve si dhe kur do ti nënshtrohen
procedurave dentare që shoqërohen me gjakosje (bakteriemi
tranzitore). Rekomandohet një dozë ngopëse amoksicillinë orale 2-3
orë para procedurës.
c) Trajtimi preoperator në operacione të aparatit tretës,
histerektomisë për via vaginale, në kirurgjinë e frakturave të hapura,
para kirurgjinë kardiovaskulare (kur ka hapje të mediastinit) etj.
Dhënja bëhet sipas protokolleve respektive.
d) Parandalimi i TBC dhe meningitit, në personat që janë në kontakt të
ngushtë me të sëmurët me TBC (jepr per os Isoniazid)

VI – VEPRIMET ANËSORE TË TERAPISË ME ANTIBIOTIKË

Antibiotikët janë barna me toksicitet selektiv mbi mikroorganizmat por kjo

nuk do të thotë se ato nuk shkaktojnë efekte të padëshiruara në organizmin
e njeriut. Antibiotikët mund të induktojnë reaksione alergjike që mund të

149
variojnë nga erupsione kutane deri në shok anafilaktik (pencillina).
Komplikacion tjetër i antibiotiko-terapisë është mbi infeksioni i cili
përkufizohet si: shfaqja e shenjave klinike dhe bakteriologjike të një
infeksioni të ri gjatë antibiotik-terapisë së infeksionit primar.

VII- KEQ-PËRDORIMET E ANTIBIOTIKËVE

Në praktikë ka shumë raste të përdorimit të gabuar të antibiotikëve, p.sh

dhënia e antibiotikëve për trajtimin e temperaturës me origjinë të panjohur,
jo bakteriale, mykotike, ose në infeksionet virale. Antibiotikët njuk janë
antipiretikë , nuk janë as antiviral. Që mos të gabohet dhe keq-përdoret
antibiotiku, më së miri duhet të përcaktohet antibiograma ose mbjellja e
matrialit biologjik (urina, qelbi, gjaku), nëpërmjet të cilit përcaktohet lloji i
shkaktarit dhe i ndjejshmërisë së tij ndaj antibiotikut, por kjo procedurë nuk
mund të bëhet për të gjithë të sëmurët. Në shumicën e rasteve përshkrimi i
antibiotikëve bëhet duke u orientuar nga të dhënat e mikrobiologjisë
klinike, p.sh në infeksionet supurative të lëkurës që dihet se zakonisht
shkaktohen nga stafilokoku nuk jepet më penicilin pasi ajo nuk vepron.

ANTIMIKROBIKËT QË VEPROJNË DUKE FRENUAR SINTEZËN E MURIT

QELIZOR

Beta laktaminat (penicilinat, cefalosporinat, bacitracina, cikloserina)

Penicillina G në formën e kripës sodike dhe potasike ka qenë betalaktamiku

i parë që u përdor në klinikë. Më tej kjo familje u pasurua me shpejtësi me
derivate të tjera.

Sot Beta-laktaminat përfaqsohen nga 4 familje të mëdha:

1. Penicilinat
2. Cefalosporinat
3. Monobaktamet
4. Karbanemet

150
Ka edhe një grup i substancave frenuese të beta-laktamazave, të cilët nuk
ushtrojnë veprim antibakterial por potencojnë veprimin e beta-laktaminave
kur kombinohen me ta.

PENICILINAT

Konfeksionet e para medikamentoze të penicilinës kamë qenë një përzierje

e penicilinave F, G, X dhe K të përfituara nga myku Penicillinum Notatum.
Më tej rezultate më të mira u përfituan nga përdorimi i mykut
P.Chrysogenum, duek shtuar në ambientin e fermentimit të tij acidin
fenilacetik dhe duke përfituar benzilpenicilinën ose Penicilina G. Sot janë
prodhuar një numër i madh përfaqsues natyral apo semisintetik të kësaj
klase të cilat njihen me emrin e përgjithshëm ’’penicilina’’.

Pjesa esenciale e strukturës së tyre molekulare është acidi 6-

aminopenicilamik, i cili është derivat i fuzionimit të një unaze tiazolidine me
një unazë beta-laktame që ka një grup aminik në pozicionin 6.

Farmakokinetika Aleksandër Fleming, izoloi shumë lloje benzilpenicilinash

por koha e veprimit të tyre ishte shumë e shkurtër. Më e përshtatshme
rezultoi benzilpeniclina G, e cila në formën e lirë është e tretshme në ujë
por vepronte vetëm pak minuta. Më të përdorshme janë kripërat potasike
dhe sodike të saj, konkretisht benzilpenicilin kalium kristalizatum ose
peniciln G potasike dhe benzilpenicilin natrium kristalizatum ose penicilin G
sodike. Ato janë të tretshme në ujë, të patretshme në ynydyrna por
shkatërrohen nga aciditeti i stomakut. Aplikimi i

ntravenoz ose intramuskular, penicilina G lidhet 60% me proteinat

plazmatike, nuk metabolizohet kurse eliminohet 10% me filtrim glomerular
dhe 90% me sekretim tubular. Pas injektimit në muskul kalo shpejt në gjak,
gjysmëjeta plazmatike është 1 ½ orë, eliminimi i plotë bëhet për 6 orë.
Maksimumi i eliminimit tek të rriturit arrin 2g/orë, gjatë insuficiencës renale
eliminimi pakësohet.

151
Kombinimi i benzi-penicilinës G me procainën , jep Procainpenicilinën që
nuk tretet por formon suspension me ujin. Si e tillë nuk mund të injektohet
në venë, ajo injektohet në muskul prej nga thithet ngadal. Thithja fillon pas
3 orësh dhe zgjat deri 24 orë.

Kombinimi i benzilpenicilinës e benzatinën jep preparatin Benzatinpencilin

G, pas injektimit të vetëm në mënyrë i.m të 1,2 milion UI (0,75g) do të kemi
për gati 10 ditë në plazmën e gjakut me përqëndrim mbi 0,03 UI/ml që
mund të jenë terapeutike për infeksione të ndjeshnme por të stabilizuara.
Preparati mban përqëndime plazmatike mbi 0,005 UI/ ml për 3-4 javë, që
janë përqëndrime profilaktike që mbrojnë kundër reinfeksioneve të
streptokokut beta hemolitik.

Phenoksimetilpenicillina (penicillina V ose oracilina) ky derivat në

ndryshëm nga penicilina G jepet nga goja pasi është acidorerezitente.
Përdoret në infeksionet e lehta si pharingitis, otitis, sinusitis, nga shtame
jopenicilinazë prodhuese. Doza ditore është 1-4 g të ndarë në 3 pjesë që
merren 1 orë para ose 2 orë ppas ushqimit.

Ampicillina: shkatërrohet nga betalaktamaza, por ndryshon prej

benzilpenicilinës se ka spektër të gjërë, ka veprim ndaj gram negativëve dhe
mund të jepet edhe nga goja (per os). Ampicillina 500 mg çdo 6-8 orë mud
të përdoret në mjekimin e infeksioneve urinare nga bakteriet koliforme
gram negative dhe në infeksionet mikse respiratore p.sh sinusitis, otitis,
bronchitis. Ampicilini oral mund të zavendësoj penicilinën G injektabël p.sh
në mjekimin e gonorresë akute të pakomplikuar.

Amoksicillina, Pivampicillina dhe Becampicillina janë t[ përafërta me

ampicilinën, por thithen më mirë nga zorrët. Zakonisht jepen per os në dozë
500mg 3 herë / ditë.

Penicillinat anti-pseudomonasa janë karboksipenicillinat.

Carbenicillina ngjnë me ampicillinën, por është më aktive kundër

pseudomanas, piocianeus dhe t

152
Ticarcillina : është e ngjajshme me Carbenicillinën, por jepet në doza më të
vogla 200-300 mg/kg / ditë e injektuar i.v

CEFALOSPORINAT DHE CEFAMYCINAT (CEFEMET)

Cefalosporinat janë të izoluar për herë të parë në vitin 1943. Ata ishin të
afta të frenonin rritjen e stafilokokeve dhe salmonelave. Cefalosporinat janë
antibiotikë baktericidë me veprim mbi bakteriet gram pozitivë dhe gram
negativë dhe rezistentë ndaj penicilinazës. Ato nuk veprojn mbi enterokokët
dhe stafilokoket rezistentë nga meticillina.

Cefalosporinat janë produkte të fungeve cefalosporium ndërsa cefamycinat

janë produkte të fermentimit të streptomyceve.

Farmakokinetika : Cefalosporinat në përgjithshi absorbohen shpejt kur

jepen nga goja. Ato kanë farmakokinetikë të ngjajshme me
aminopenicilinat. Eliminohen kryesisht nga veshkat, arsye që kërkon
modelimin e dozave në rastet e insuficiencave renale. Cefoperazoni
ekskretohet kryesisht me bile, ndërsa cefataxima i nënshtrohet ndonjë
metabolizmi të rëndësishëm. Disa prej tyre (ceftaxima, ceftriaxoni dhe
cefepima kalojnë në LCS në përqëndrime të mjaftueshme për trajtimin e
meningiteve. Ata kalojnë barierën placentare dhe penetrojnë mirë në
artikulacione.

Indikacionet Cefalosporinat e gjeneratës së parë indikohen për trajtimin e

infeksioneve nga koket gram-pozitive (streptokoke, pneumokoke,
streptokoke) dhe anaerobet.

Cefalosporinat e gjeneratës së dytë janë më aktive ndaj gram negativëve si

klebsielat, proteus dhe H.influencae. Ata janë efektive në trajtimin e
infeksioneve të rrugve të sipërme respiratore, por vendi i preferuar i tyre
janë infeksionet urinare apo në ato raste kur supozohet një infeksion nga
gram-negativitet.

Cefalosporinat e gjeneratës së tretë (cefotaxima), kanë veprim të fuqishëm

mbi patogjenet e ’’vështirë’’ si pseudomonas, proteus, seratia etj.

153
Cefalosporinat e gjeneratës katërt (Cefepina) përdoret për trajtime vetëm
spitalore dhe infeksioneve nga patogjene beta-laktamaze prodhues dhe
gram-negative.

Cefalosporinat e gjeneratës pestë, ceftobprole dhe ceftaroline veprojn ndaj

shtameve multirezistente, streptococcus pneumonia, pseudomonas
aeruginosa, etj.

Preparatet

Gjeneracioni i parë

 Cephadroxil, cephazolin, cephalexin etj.

Gjeneracioni i dytë ’’i vërtetë’’

 Cefaclor, cefuroxime, cefprozil etj

Cephamycinat

 Cefmetazole, cefoxetin etj

Gjenracioni i tretë

 Cefcapene, cefdinir, cefixime etj

Gjeneracioni i katërt

 Cefepime, cefluprenam, cefpirome etj

Gjeneracioni e pestë

 Ceftarolin fosamil, ceftobiprole.

154
ANTIMIKROBIKËT QË FRENOJNË FUNKSIONIN E MEMBRANËS QELIZORE

ANTIMYKOTIKËT

Janë medikamente që përdoren në trajtimin dhe profilaksinë e infeksioneve

fungale (mykozave). Grupet e medikamenteve që hyjnë këtu janë :

 Antibiotikë poliene (nystatina dhe amfotericina B)

 Derivatet azolike ku hyjnë – imidazolet (ketokonazoli) dhe triazolet
(flukonazoli dhe itrakonazoli)
 Alilaminat (naftalina dhe terbinafina)
 Antibiotikë të tjerë – griseofulvina.
 Flucitozina etj.

ANTIBIOTIKËT QË VEPROJNË DUKE FRENUAR SINTEZËN E PROTEINAVE

Sintezën e proteinave bakteriale e frenojnë disa grupe antibiotikësh si:

Aminozidikët, Makrolidet, Tetraciklinat, Kloramfenikolet.

AMINOZIDIKËT

Në grupin e aminozidikëve bëjn pjesë një numër i madh antibiotikësh si :

amikacin, gentamicin, kanamicin, neomicin, streptomycin, tobramycin, etj.

MAKROLIDËT

Erithromycina, claritromicina, azitromicina, linkomicina etj.

TETRACIKLINAT

Oxytetracyclinë, doxycyclinë, vibramycinë etj

CHLORAMPHENICOLI

Chlotamphenicol chloromycetinë

155
BARNAT QË PËRDOREN PËR TRAJTIMIN E INFLAMACIONIT DHE

PODAGRËS

ANTI-INFLAMATORËT JOSTEROIDE

Sot, antiinflamatorët jo-steroid janë ndër grupet më të përdorshëm të

barnave. Mekanizmi i veprimit të tyre qëndron kryesisht në frenimin e
prodhimit të prostaglandinave (Pg)

Antiinflamatorët josteroid në përgjithsi janë acide të dobët organike,

liposolobël që lidhen shumë me proteinat plazmatike. AIJS (antiinflamatorët
josteroid) në dallim nga glukokortikoidet nuk pengon rrugën e
lipooksigjenazës dhe si rrjedhim nuk pengon formimin e leukotrieneve
prandaj dhe veprimi i tyre mbi inflamacion nuk është i plotë. AIJS i realizojnë
efektet e tyre farmakologjike pjesërisht edhe nëpërmjet mekanizmave të
mëposhtëm.

 Kufizimit të prodhimit të joneve superokside

 Stabilizimit të mekanizmave të lizozomeve
 Inhibimit të formimit të kininave dhe radikalëve të lira

Përfaqsuesi kryesor i AIJS është aspirina dhe ato klasifikohen si :

1. Derivatet e acidit salicilik : Aspirina, Salicilati i Na, Diflunisal, acidi

acetilsalicilik.
2. Derivatet e Para-aminofenolit: Acetaminofeni
3. Indolacetate: Indometacina, Sulindac (pro-bar), Etodolac
4. Acidet heteroaryl acetic: Tolmetin, Diclofenac, Ketorolac
5. Acidet Arylpropionike: Ibuprofen, Naproxen, Ketoprofen, Fenprofen
6. Acidet Antralinike: acidi Mefanemik, acidi Meclofenamik
7. Acidet Enolike : Oxicamet, Piroxicam, Tenoxicam
8. Alkanonet: Nabumetone

156
Efektet farmakologji

A- Efekti anti-inflamator

Ky efekt shpjegohet kryesisht nga frenimi i sintezës së PG duke ndikuar në

fazat e para të inflamacionit. Në efektin antinflamator ndihmon edhe
kufizimi i prodhimit të superoxideve përgjegjse për dëmtimin indor.

AIJS sigurojnë lehtësim simptomatik në çregullimet reumatizmale si artriti

rheumatoid dhe spondiloartropatitë por ato nuk e ndryshojn dekursin e
sëmundjes dhe duhet të jepen barna antireumatizmale shtesë për të
parandaluar dëmtimet irreversibile të artikulacioneve. AIJS duhet të
përdoren si alternativë e paracetamolit për osteoartritet. Përdorimm oral
për një kohë të shkurtër mund të ndihmojë në ulje e dhimbjes dhe të
inflamacionit edhe në reumatizmën e indeve të buta.

B- Efekti analgjezik

AIJS duke inhibuar sintezën e PG, rrisin pragun e perceptimit të dhimbjes

nga nocioreceptorët e fibrave të dhimbjes. Janë të efektshëm që qetësimin
e dhimbjeve të lehta dhe të mesme por jo atyre me origjinë nga organet
kavitare. Antireumatikët jo-steroid (AIJS) kanë një efekt analgjezik të
ngjajshëm me aspirinën dhe parcetamolin në dozë të vetme, por në
përdorimin e regullt me dozë të plotë efekti antiinflamator dhe analgjezik
është i zgjatur. AIJS mund të përdoret si shoqërues të opioideve në trajtimin
e dhimbjeve të forta në të sëmurët kanceroze, kryesisht tek dhimbjet e
proceseve kockore.

C- Efekti antipiretik

Ethet mund të jenë pasojë e dëmtimit indor, inflamacionit, patologjitë

malinje etj. Në të gjitha këto raste kemi çlirim të citokinave (IL1, IL6),
interferonit, TNF të cilat nxisin sintezën e prostaglandinave në zonën
preoptike të hypotalamusit që nga ana e tyre nxisin këtë të fundit në
prodhimin e nxehtësis. Efekti antipiretik i AIJS është pikërisht inhibimi i PG
në nivelin e hypotalamusit. Këta bara nuk ndikojnë mbi temperaturën
trupore normale të trupit por tregohen shumë efikase në rastet me ethe.

157
Rekomandohet që ethet me natyrë infeksioze të trajtohen kur ajo kalon 39
gradë C, pasi deri në këtë nivel i antikorpeve është i stimuluar.

D- Efekti antiagregant ose antitrombotik

Inhibimi i COX1 çon në frenimin e sintezës jo vetëm të prostaglandinave por

edhe të tromboksan A2. Ky i fundit ka efekt vazokonstriktor dhe agregues
trombocitar, kështu që këto barna kanë efekt në zgjatjen e kohës së
hemoragjisë. Me qëllim që të mos frenojmë sintezën e prostaciklinave por
vetëm të tromboksan A2 aspirina jepet në dozë 3,5 mg/kg çdo 48-72 orë.
Doza antiagregante e aspirinës ka një variabilitet të lartë individual. Në
praktikë përdoren doza 325 mg/ditë, 100 mg ose 80 mg konsiderohen si më
të përshtatshme.

EFEKTET ANËSORE

 Efektet në sistemin hemopoetik – agranulocitozë dhe neutropeni.

 Efektet në aparatin kardio-vaskular – rrisin vlerat e presionit arterial
mesatar me 5 mmHg, mund të shfaq insuficienc kardiake etj.
 Efektet në SNQ : dhimbjet kokës, ulja e dëgjimit, tinnitus janë efekte
anësore më të shpeshta te pacientët që marin AIJS, etj.
 Efektet në traktin-gastrointestinal dëmtim në TGI duke rritur
incidencën e hemorragjive, perforacione etj
 Efektt në veshka – mund të provokoj çregullime renale, dehidrimi,
sepsisi etj.
 Efektet në hepar – incidenca për paraqitjen e sëmundjeve hepatike
dyfishohet.
 Efektet në lëkur - reaksione fototoksike dhe errupsione pseudo-
porfiria-like
 Hypersensitiviteti – AIJS kanë shkaktuar një numër të madh
reaksionesh hiperndjejshmërie etj.

Kundërindikacionet

AIJS janë të kundërindikuar te pacientët me ulcer peptike aktive dhe ata me

çregullime hemoragjike.

158
 HISTAMINA

Historia e B-aminoethylimidazolit që më vonë u quajt histamina, ka filluar

në vitin 1910. U zbulua se çlirimi i saj gjatë reaksioneve të hipersensibilitetit
të menjëhershëm dhe gjatë dëmtimit qelizor ajo shkaktonte tkurrje të
muskujve të lëmuar të bronkeve, të aparatit tretës dhe shkaktonte
vazodilatacion. Është vërtetuar se histamina vepron së paku përmes tre lloje
të ndryshme të receptorëve histaminikë, të shkurtër si H1, H2, H3. Tre llojt e
receptorëve të histaminës mund të aktivizohen në mënyra të ndryshme me
anaologët e histaminës.

Shpërndarja dhe biosinteza e histaminës

Histamina gjendet kudo në botën shtazore dhe është e pranishme në shumë

helme,bakterie dhe bimë. Përqëndrimet në plazmë dhe lëngjet tjera trupore
përgjithsisht janë shumë të ulura, por lëngu cerebrospinal i njeriut përmban
një sasi të rëndësishme.

Sinteza, depozitimi dhe metabolizmi – Histamina që gjendet normalisht në

stomak ose formohet nga bakteret në trakti gastrointestinal metabolizohet
shpejt dhe eliminohet në urinë. Në granulat sekretore histamina është e
ngarkuar pozitivisht dhe e lidhur me grupe acidike të ngarkuara negativisht
bme ph – 5,5..nga përbërsit e tjerë të granulave sekretore, proteazat
parësore dhe heparina ose proteoglikanët e sulfatit të kondroitinës.

Çlirimi i histaminës nga barnat, peptidet, helmet dhe lëndët tjera – shumë
komponime, duke përfshirë një numër të madh barnash posaçërisht ato që
janë baza organike, kanë si efekt farmakologjik dytësor të stimulojn direkt
çlirimin e histaminës nga mastocitet dhe p sensibilizim të mëparshëm.
Përgjigjet e këtij lloji më shpesh mund të shfaqet gjatë injektimeve
intravenoze të këtyre substancave.

Përdorimi klinik: Histamina – përdoret pak, kryesisht për qëllime

diaagnostike në vlesimin e hiperaktivitetit jo specifik bronkial tel astmatikët
dhe si prova, testim të alergjisë në lëkurë. Përdorime të shumta kanë
antagonistët e receptorëve H.

159
160
 FARMAKOLOGJIA E APARATIT RESPIRATOR

FARMAKOLOGJIA E BARNAVE BRONKODILATATORE

Mushkërit kanë reth 300 milion alveola me mure shumë të hollë që

mundësojn shkëmbimin e gazeve me lëvizjen e oksigjenit dhe dioksidit të
karbonit nga ajri alveolar në gjak dhe anasjelltas. Rrugët e frymëmarrjes
kanë mekanizma vetëpastrimi, që largojnë pjesëzat që gjenden në ajrin e
inspiruar. Në këtë drejtim rol të rëndësishëm kanë qelizat që sekretojn
mukus, si dhe qelizat e tjera të pajisura me cilie. Mukusi mbulon rrugët e
frymëmarjes, prodhohet nga qelizat mukus-prodhuese që ndodhen në
sipërfaqe të rrugve të fryëmëmarjes ose nga gjëndra të specializuara, të
loakilzuara thellë në murin bronkial.

BRONKODILATATORËT

Bronkodilatatorët përfshijnë të gjithë ato substanca që kanë si veti të

zgjerojnë bronket e ngushtuara (spastike) dhe që përdoren për trajtimin e
sëmundjeve astmatike.

METILKSANTINAT

Me termin metilksantin kuptojmë një grup substancash që nga pkëpamja

kimike janë derivate të ksantinës. Më kryesorët janë: theophillina,
theobromina dhe caffeina; burim natyral i tyre janë: çaji, kakao dhe kafeja.
Teofilina është preparat kryesor i këtij grupi dhe sot ajo akoma ruan një
pozicion të rëndësishëm në terapinë astmës dhe sëmundjeve obstruktive
pulmonare, për të rritur tretshmmërinë në ujë teofilina kombinohet me
metilendiaminën dhe kompleksi quhet aminophylline.

Farmakokinetika: Metilksantinat absorbohen shumë mirë kur jepen nga

goja, rektumi apo parenteral. Absorbimi nga goja i teofilinës është i plotë
edhe kur stomaku është bosh. Përqndrimi maksimal arihet brenda 2 orëve,
mbi 80% e dozës së teofilinës metabolizohet në hepar.

161
Farmakodinamika : mekanizmi i veprimit është kompleks dhe shpesh vihet
re diskordanca midis efekteve in vitro dhe efekteve që mund të realizohen
nga doza terapeutike in vivo.

Indikacionet : trajtimi i astmës bronchiale, trajtimi i sëmundjeve kronike

obstruktive pulmonare, trajtimi i apnesë së prematurëve (rezultate të mirë
jep edhe Doxaprami)

Efektet ansore: te vjella, dhimbje epigastrike, diarre etj

Kundërindikacionet dhe kujdsi gjatë përdorimit : Hipersensibiliteti ndaj

preparatit. Duhet përdorur me kujdes në çdo situatë kur efektet ansore jnë
të dëmshme ose të patolerueshme.

Preaparatet : Teofilinë – Etilendiaminë (Eufiline) tableta 50 dhe 100 mg

secila ampula 12% - 2,0 solucio parenteral. Edhe pse teofilinat janë përdorur
intensivisht mbi 80 vite për trajtimin e astmës bronchiale, dekadat e fundit
përdorimi i tyre është pakësuar për shkak të indeksit të vogël terapeutik
dhe efekteve modeste antiinflamatore krahasuar me glukokortikoidët.

Adrenomimetikët që silen si agonistë ndaj beta-2 receptorëve eliminojn

bronkokonstriksionin e shkaktuar nga stimuj të ndryshëm me natyrë
alergjike ose jo dhe mund të përdoren në trajtimin e astmës bronkiale por
një pjesë e tyre janë të papërshtatshëm. Në familjen e madhe të
substancave adrenomimetike dallojmë tre klasa me veti beta 2 mimetike.

1.Adrenomimetikët jo selektiv (alfa dhe beta) p.sh adrenilina

2.Adrenomimetikët beta (selektiv beta 1 dhe bet2) si p.sh isoproterenoli

3.Adrenomimetikët beta 2 selektiv p.sh salbutamoli.

Adrenalina – dikur e përdorur intensivisht në formën e aerozoleve, sot ia ka

lënë vendin beta-2 adrenomimetikëve për shkak të efekteve ansore të
shumta. Adrenalina duke qenë edhe alfa mimetik vepron mbi epitelin
bronkial duke shkaktuar tharje të sekrecioneve, që është efekt i

162
padëshirueshëm për të sëmurët. Megjithatë, adrenalina vazhdon të
përdoret duke e injektuar nën lëkurë për trajtimin e atakut asmatik. Kjo
rrugër realizon nxitjen mbi receptorët beta 2 dhe vepron dobët në zemër
dhe TA (tensionin arterial).

BARNAT QË NDIKOJNË MBI KOLLËN DHE SEKRECIONET BRONKIALE

Barnat që frenojnë kollitjen (antitusivët)

Koolitje është një akt reflektor mbrojtës, që ka për qëllim parandalimin e

hyrjes së trupave të hauj në rrugët e frymëmarrjes si dhe nxjerrjen jashtë
tyre të sekrecioneve mukozale.

Klinikisht dallojm dy lloje të kollitjes :

 Kollitje produktive – e cila mundëson largimin e sekrecioneve

mukoze (sputum)

Trajtimi i kollës, kur është e mundur duhet të drejtohet drejt shkakut që e

nxit atë. Si regull, kolla produktive nuk duhet të frenohet, me përjashtim të
rasteve të veçanta p.sh kur lodhet pacienti apo e pengon atë të flejë.

Në varësi të mekanizmit të veprimit antitusivët ndahen në: antitusivë me

veprim qendror dhe antitusivë me veprim periferik.

Kodeina – e cila ka veti antitusive, analgjetike dhe sedative (të lehta) është
veçanërisht e donishme për trajtimin e kollës së shkakton dhimbje. Kodeina
e than mukozën respiratore, veprim ky që është i dëmshëm kur këto
sekrecione janë tash më të trasha (viskoze). Në doza antitusiveajo nuk ka
ndikim të rëndësishëm mbi frymëmarjen.. Përdorimi i kodeinës mund të
shoqërohet me të vjella, konstipacion dhe me krijimin e tolerancës ndaj
efektit analgjezik dhe antitusiv. Tek fëmijët këshilohet të përdoret 1-
1,5mk/kg/ditë, në doza të ndara çdo 4-6 orë.

163
Barnat që ndikojnë në sekrecionet bronkiale

Ekspektorantët Këto barna lehtësojn ekspektorimin (nxjerrjen jashtë) të

sekrecioneve bronkiale duke pakësuar viskozitetin e tyre dhe nga ana tjetër
duke rritur vëllimin e lëngjeve në rrugët e frymëmarjes ushtrojn një veprim
demulcent mbi mukozën bronkiale. Dobia e ekspektoransve nuk është e
qartë. Të dhënat eksperimentale të cilat janë të vështira për tu mbledhur në
mënyrë objektive, nuk janë në favor të efikasitetit klinik të tyre. Për këtë
arsye ato përdoren duke u mbështetur në traditë dhe në përshtypjen
klinike, që në disa situata ato mund të jenë të dobishme.

Mukolitikët

Mukolitikët (p.sh acetilcisteina, karbocisteina etj) janë substanca që në

molekulën e tyre përmbajnë grupe sulfihidril të lirë, të cilët kur bien në
kontakt me mukoproteinat e sekrecioneve bronkiale hapin (prishin) lidhjet
disulfide të këtyre të fundit. Ky veprim shoqërohet me pakësim të
viskozitetit të mukusit dhe lehtësim të ekspektorimit të tij.

Si regull, ata janë të dobishme në raste të veçanta, kur nevojitet hollimi dhe
lëngimi i sekrecioneve të trasha, viskoze, mukopurulente (p.sh bronkiti
kronik dhe fibroza cistike). Në vendin tonë mukolitikët më të përdorshëm
janë karbosisteina, acetilcisteina, bromheksina dhe ambroksoli.

164
 FARMAKOLOGJIA E SISTEMIT GASTRO-INTESTINAL

Sëmundja e ulcerës peptike

Çregullimet (sëmundja) acido-peptike përmbledhin një numër gjendjesh

patologjike, relativisht specifike në të cilat rol kryesor luan dëmtimi i
shkaktuar nga acidi klorhidrik dhe pepsina e aktivizuar prej tij. Këta
çregullime përmbledhin sëmundjet e refluksit gastroezofageal, sëmundjen e
ulçerës peptike etj. Themeli i trajtimit është edhe çrrënjosja e helicobacter
pylori-t dhe kontrolli i aciditetit gastrik.

Helicobakter pylori – dhe inflamacioni që shkakton ky infeksion është

shkaktari më i rëndësishëm i sëmundjes së ulçerës peptike. Ai është gjetur
në reth 90% të pacientëve me ulçera duodenale dhe 70% të pacientëve me
ulçera gastrike.

Trajtimi dhe shkolitja e infeksionit të H.Pylori përbën bazën e trajtimit të

sëmundjes së ulçerës së lukthit.

Ulcera duodenale – në thelb është një sëmundje e lidhur me H.Pylori dhe

shkaktohet kryesisht nga rritja e ngarkesës me acid dhe pepsinë që vjen nga
stomaku, si dhe nga metaplazia gastrike e duodenit.

Ulcera gastrike – të paktën në vendet perëndimore, lidhet kryesisht me

përdorimin e barnave antiinflamatorë josteroidë, ndonëse mund të jetë i
pranishëm edhe infeksioni nga H.Pylori. Te pacientët me ulcer gastrike
mbizotron gastrit kronik.

FRENUESIT E POMPËS PROTONIKE

Frenuesit e pompës protonike (FPP) ose PPI përbëjn një hap përpara në
trajtimin e sëmundjes acido-peptike. Omeprazoli (prilosec) është FPP e
parë, e hedhur në treg në vitin 1989. Frenusit tjerë të pompës protonike
janë : pantoprazoli, lansoprazoli, rabeprazoli, esomeprazoli.

165
Farmakokinetika – FPP janë rrjedhës të benzimidazoleve. Ato, në përgjithsi
janë të paqëndrueshëm në pH acid të stoakut, prandaj jepen në trajtën e
kapsulave ose tabletave që e çlirojnë përmbajtjen në zorrën e hollë
proksimale, ku edhe fillojn të përthithen.

Farmakodinamika – FPP, pasi përthithen falë natyrës lipofilike nëpërmjet

gjakut arrijnë në qelizat parietale, në të cilat depërtojn me lehtësi. Për sa
kohë që ndodhen brenda në qelizën parietale ato nuk janë në gjendje të
veprojn pasi nuk janë aktivë.

Indukimet

 Sëmundja e refluksit gastroezofageal

 Gjendje patologjike hipersekretore p.sh sindroma Zollinger, Ellison
 Trajtimi aktiv dhe mbajtës i ulçerës duodenale dhe i ulçerës gastrike
beninje
 Parandalimi i ulçerës së shkaktuar nga antireumatikët josteroid
(AIJS).

BARNAT KUNDËR TË PËZIERAVE DHE T VJELLAVE, ANTIDIAREIKËT,

LAKSATIVËT

Antiemetikët

Të përzierat dhe të vjellat janë mekanizma mbrojtës biologjikë. Funksioni

kryesor fiziologjik i të vjellave (emezis) është largimi i lëndëve të dëmshme
ose toksike që kanë hyrë në organizëm pas marjes nga goja. Përveç kçtij
faktori të vjellat mun të shkaktohen edhe nga lëvizja, ndëryrjet kirurgjikale,
shtatzania, përdorimi i barnave të ndryshëm, radiacioni etj.

Të gjithë rrugët që përçojn stimujt që shkaktojnë të vjellat drejtohen në

qendrën e të vjellave, e cila kontrollon aktin e të vjellurit. Qendra e të
vjellava ndodhet në medula, në trajtën e një rrjeti neuronal të ndërlidhur,
por që nuk korespondon me ndonjë strukturë anatomike të veëantë. Në

166
qendrën e të vjellave vijn edhe impulse nga receptorët që monitorojn
presionin intrakranial.

Parimet e trajtimit të të pëzierave dhe të vjellave

 Identifikimi dhe eliminimi i shkakut (kur është e mundur)

 Kontrolli i simptomave kur eliminimi i shkakut është i pamundur
 Korigjimi i mungesës së elektorlitëve, lëngjeve dhe ushqimit

Një barë i caktuar mund të veproj me më tepër se një mekanizëm, klasat

kryesore të antiemetikëv më të përdorshëm jepen më poshtë

Klasa Bari

Antikolinergjikët (M-kolinolitikët) Scopolamina (L-hyoscina)

Antihistaminikët H1 Cinarizina, ciklizina, prometazina

Antagonistët e dopaminës Metoclopramide, prokloreprazina,

donperidoni, haloperidoli

Antagonistët e receptorëve 5HT3 Granisetroni, ondasetroni,

tropisetroni

Kortikosteroidët Dexamthesoni

Kanabinoidët Nabiloni, Marihuana

Analogët e Histaminës Betahistina

ANTIDIARETIKËT

Diarea mund të përcaktohet si një gjendje ku frekuenca e jashtqitjes së

masës fekale është e rritur, ndërkohë që konsistenca e saj fal pranisë së
shtuar të ujit është e pakësuar. Për një trajtim efikas të diares është e
nevojshme që të kuptohet proçesi që shkakton atë. Nga një këndvështrim i

167
thjesht diarea mund të shfaqet kur janë të pranishme një os emë tepër nga
shkaqet e mëposhtme :

 Shtimi i ngarkesës osmotike të masës që qarkullon në zorrë, gjë që

shoqërohet me mbajtje t ujit në lumen.
 Sekretimi i shtuar i elektrolitëve dhe ujit në lume
 Eksudimi i proteinave dhe lëngjeve nga mukoza intestinale në lumen
 Shtimi i lëvizshmërisë intestinale, shkurtimi i kohës së tranzitit dhe
për pasojë, pakësimi i përthithjes së ujit nga masa fekale.

Agonistët opiod Opioidët kanë veprim të theksuar konstipat (antidiareik).

Efektet e tyre gastro-intestinale ndërmjetsojen krejtësisht nëpërmjet
receptorëve µ dhe ð të loklizuara në zorë.

Shumica e opioidëve (p.sh morfina, kodeina ) kanë veprim antidiareik, por

përzgjedhja e tyre për këtë indikim kufizohet nga veprimet e fuqishme në
SNQ dhe aftësia e tyre për të krijuar vartësi.

Loperamidi është një agonistë opiod i cili nuk kalon barierën

hematoencefalike dhe për pasoja shfaq efekte vetëm në periferi. Ai nuk ka
veti analgjezike dhe nuk shkakton vartësi gjatë përdorimit të zgjatur të tij
nuk është vërejtur zhvillimi i tolerancës. Në trajtimin simptomatik të diareve
loperamidi jepet zakonisht me dozë 2-4 mg, ¼ herë në ditë. Dozza
maksimale ditore tek të riturit është 16 mg. Bari nuk duhet të përdoret te
fëmijët nën 2 vjeç.

LAKSATIVËT

Konsistenca e masës fekale përcaktohet kryesisht nga përmbajtja e ujit në

të. Normalisht

70-85% e peshës së masës fekale përbëhet nga uji. Përmbajtja e ujit në

masën fekale reflekton balancën ndërmjet hyrjes së ujit në traktin gastro-
intestinal, nëpërmjet ushqyerjes (1,5 – 2 litra) dhe sekretimit të ujit dhe
elektrolitëve (7 litra) dhe largimit të tij nga ky trakt, nëpërmjet përthithjes.
Normalisht, në zorë futen çdo ditë 8-9 litra lëngje, detyra e zorrëve është që
prej këtyre lëngjeve të përthith ujin, elektrolitët dhe lëmndët ushqimore,

168
por duke lënë njëë vëllim të caktuar lëngjesh të domosdoshme për
jashtqitjen e lëndëve të panevojshme, nëpërmjet defekimit.

Shkenctarisht, konstipacioni përvcaktohet në varësi të numri të jashtqitjeve

– më pak se 3 herë në javë. Megjithatë, pacientët termin konstipacion
(kapsllëk) e lidhi ngushtësisht edhe me vështërsin e fillimit dhe të kryerjes
së aktit të jashtëqitjes, apo me jashtqitjen e një mase fekale të fortë, apo
me ndjesin e moszbrazjes së plotë.

Laksativët stimulues

Laksativët stimulant (katartikët) nxisin lëvizshmërin dhe evakuimin e

zorrëve me mekanizma të njohura mirë. Ato mund të nxisin në mënyrë të
drejpërdrejt sistemin nervor enterik, si dhe sekretimin nga koloni të
elektrolitëve dhe lëngjeve. Ka shqetësime se këta preparate mund të
krijojnë vartësi.

Vaji i Ricinit

Është një laksativ stimulues i fuqishëm, ai hidrolizohet në segmentet e

sipërme të zorës së hollë në acid ricinoleik, i cili lokalisht nxit lëvizshmlrin e
zorrëve. Vepimi i tij i fuqishëm lejon përdorimin e tij si katarktik (pulgativ)
për pastrimin e kolonit përpara procedurave në këtë segement. Aktualisht
ai përdoret rallë për këtë qëllim, por gjen përdorim në metodat e ndryshme
të trajtimeve alternative dhe në pomadat kozmetike.

169
170
 BARNAT ANTIPARAZITARE

ANTIAMEBIKËT

Metronidazole është medikamenti i zgjedhur për disanterinë amebike

invazive akute pasi është shumë efektiv ndaj formave vegjetative të
Entamoeba histolytica në ulçerat. Në të riturit jepet 800 mg tre herë në ditë
për 5 ditë. Tinidazoli është gjithahstu efektiv

Metrodinazoli dhe tinazoli janë gjithashtu aktive kundër amebës e cila mund
të ketë migruar në mëlqi. Trajtimi me metronidazole (ose tinidazole)
pasohet nga dhënia për 10 ditë e diloxanide furoate.

ANTIHELMINTIKËT

Barnat kundër krimbave të rrumbullakët

Antihelmintikët janë efektive në infeksionet nga krimbat e rrumbullakët, por

mjekimi është i suksesshëm kur përdorimi i tyre shoqërohet me masa
higjienike për të ndërprerë ciklin e autoinfeksionit dhe gjithashtu kur
mjekohen të gjithë pjestarët e familjes. Krimbat e rrumbullakët nuk jetojnë
më shumë se 6 javë, shumimi direkt i krmbave nuk ndodh në intestin.

Mebendazole

Indikacionet – në infeksionet nga krimbat e rrumbullakët, krimbat në formë

kamzhiku dhe cengeli. Jepet një dozë e vetme, por nëse infeksioni
përsëritet shpeshë atëher doza e dytë jepet pas 2 javësh.

Efektet ansore: rallë dhimbje abdominale, diarre, konvulsione, etj.

Doza : për krimbat e rrumbullakët dhe te të rriturit mbi 2 vjeç, 100 mg në

një dozë të vetme

Preaparati mebendazol Vermox nuk duhet të përdoret te gratë shtatzane

dhe te fëmijët nën 2 vjeç.

171
Barnat kundër askarideve

Levamisole është shumë efektive kundër Ascaris lumbricoides dhe

zakonisht konsiderohet si medikament i zgjedhur. Tolerohet shumë mirë, në
1% të pacientëve të trajtuar është raportuar nausea dhe të vjella të lehta,
në të rritur jepet një dozë e vetme prej 120-150 mg. Levamisoli ka edhe
efekt imunoregullues dhe për këtë mund të përdoret në të sëmurët me
sëmundje tumorale reziduale, ca mame, etj.

Mebendazole është gjitahhstu aktive kundër askarideve, doza e zakonshme

është 100 mg 2 herë në ditë / 3 ditë radhazi. Piperazine mund të jepet në
një dozë të vetme.

ANTIMALARIKËT

Trajtimi i malaries bëhet me Quinine, Mefloqiune, Malarone (kombinimi i

proguanil dhe atovaquaone) ose Riamet (kombinimi i artemether me
Iumerfantinë), pyrimethaminë.

Profilaksa ndaj malaries : rekomandimet mbi profilaksin dhe mjekimin e

malaries mbështeten mbi parimet të miratuara ku duhet marrë parasysh:

 Risku i ekspozimit ndaj malaries

 Grada e rezistencës ndaj medikamentit
 Eficienca e medikamentit
 Faktorët e lidhur me pacientin (p.sh mosha, shtatzania, dëmtimet e
veshkave apo të mëlqisë)

Personat që udhëtojn në zonat maëerike duhet të dinë për rëndësinë që ka

evitimi i pickimit nga mushkonjat, rëndësia e marrjes të profilaksis së regullt
dhe rëndësia e vizitës të menjëhershme n.q.se sëmuret brenda një viti dhe
veçanërisht brenda 3 muajve nga dita e kthimit.

172
Pyrimethamine (emri tregtarë Daraprim) – është antiparazitar, jepet nga
goja në formë tab.25 mg. Preparati përqëndrimin e plotë e arinë 2-6 orë pas
marjes, është antagonist i acidit folik dhe ng mungesa e tij janë shumë të
ndjeshme plasmodia and toxoplasma gondii. Përdoret për mjekimin dhe
profilaksën malaries. Efektet anssore janë kryesisht në sistemin gastro-
intestinal dhe çregullime alergjike. Kundërindikacionet : gjatë shtatznisë dhe
kujdes me të sëmurët nga epilepsia.

173
174
 TOKSIKOLOGJIA

Toksikologjia - është shkencë e cila studion efektet toksike të

substancave të ndryshme në organizmin e njeriut.

Helmimet akute apo kronike, mund të ndodhin prej ushqimeve dhe

ndotjeve industriale. Toksikologjia klinike është discipline e afërt me
Farmakologjin dhe studio helmimet e organizmit nga lëndët e ndryshme, si
dhe zhvillon teknika të reja për diagnozën dhe trajtimin e tyre. Helmimet
janë fusha që nxjerr në pah lidhjen Dozë – Efekt. Është e njohur thënia e
Paracelciusit (1493-1541) se: Të gjitha substancat janë helme - nuk ka asnjë
substance që nuk është e tillë, por doza është ajo që e diferencon helmin nga
nga bari. Kjo thënje paraqet saktë aspektin e dozes, por koncepti për barin
dhe për helmin sot dallohet nga indeksi terapeutik.

Efektet helmuse mund të shprehen në tërësinë e organizmit me klinikë më

të shprehur në një sistem apo organ si : në mushkëri (pulmo), mëlqi e zezë
(hepar), në veshka, në sistemin nervor qendror ose periferik, në sistemin
imun, në replikimin qelizor (insekticidet), në matrialin gjenetik (pestididet),
në riprodhim (herbicidet) etj. Të gjitha këto trajtohen dhe studiohen në
disiplinën e toksikologjis klinike.

Ndarja e Toksikologjisë

Toksikologjia Deskriptive – kryesist e studio efektin toksik të barërave.

Toksikologjia Mekanistike – studion mënyrën e veprimit të barërave.

Toksikologjia Regulatore – studion shkallën e rezikut dhe sasinë e

prezencës së helmeve.

Toksikologjia Forenzike – në mënyrë precise studion post mortum dhe

vërteton shkaktarin e vdekjes.

Toksikologjia Klinike – nëpër klinika studion sëmundjet e shkaktuar nga

helmi, Dignozën dhe mjekimin e tyre.

175
Toksikologjia Kimike – studion prezencën e helmeve në bazë të vetive fiziko-
kimike.

Toksikologjia e helmeve luftarake – studion efektin toksik të helmeve

luftarake dhe mjekimin e tyre.

Parimet e Përgithshme të trajtimit të Helmimeve akute

Helmimet mumd të shkaktohen nga një numër prodhimesh shtëpiake dhe
industrial si dhe nga të gjitha barërat, që mund të jenë të njohura ose të
panjohura. Për të gjitha rastet me helmime akute ndihma e pare duhet të
fillojë në vendin e ngjarjes dhe sa më pare. Zvarritja me kohe dhe dhënja
me vonesë e ndihmës së pare rrezikon jetë e të sëmurit. Shtrimi në spital
është I nevojshëm edhe për të sëmurët që në momentin e pare duken në
gjendje të mire veçanërisht kur kanë mare mbidozë të substancave me
veprim të vonuar si aspirinë, preparate të hekurit, paracetamol, atropine,
tablet të llojeve të ndryshme me çlirim të ngadaltë etj. I sëmuri dërgohet sa
më ëparë në qendrën e specializuar të quajtur Toksikologji, në fillim meret
një sasi e gjakut për analizat e bilancit biokimik bazë (glicemi, azotemia,
transaminase, elektrolite etj) dhe vendoset që perfuzion i zakonshëm që
rruga venoze të jetë e gatshme, pa mare parasysh si do të zhvillohet situate
e mëvonshme. Pastaj në laboratorin e Toksikologjis duhet të dërgohen
mostra të gjakut, masat e vjellura dhe urina e pacientit.

176
Principet e përgjithshme të kujdesit dhe mjekimit nga helmimi akut:

Anamneza

Kontrolli vazhdueshëm dhe korigjimi i funksioneve vitale të SKV dhe SNQ

(ulje e vetëdijes, konvulsionet, frymëmarrja, tensioni arterial, puna e zemrës
– ritmi, tempperatura trupore).

Pasqyra klinike

Analizat laboratorike

Diagnoza

 Largimi dhe ndërprerja e hyrjes së mëtejshme të helmit në

organizëm
 Në favorizimin dhe shpejtimin e eliminimit të helmit që gjatë kohës
është thithur
 Në korigjimin e volumit qarkullues dhe ekuilibrit acidobazik
 Në verifikin e lëndës mjekuese dhe dhënja e antidotit specifik
 Mjekime të tjera simptomatike sipas situates.

Shpesh është e pamundur të përcaktohet me saktësi dhe të identifikohet

helmi dhe sasia e dozës së marrë, por mjekimi do të jetë i suksesshëm nëse
zbatohen parimet bazë të cituara më sipër. Praktikisht nga një numër i
kufizuar lëndësh si p.sh opiate, paracetamoli, hekuri dhe fosforoorganikët
kanë antidote specifikë dhe pak pacientë kanë nevojë për eliminim aktiv të
helmit. Shumica e pacientëve duhet të trajtohen në mënyrë simptomatike.
Identifikimi I llojit të helmit ndihmon në përcaktimin e mënyrës së trajtimit.

Raportimi i pacientit veçanësisht kur është fëmijë duhet marrë me rezervë,

sepse mund të jetë dezorientuse. Prindërit mund të mendojnë që fëmija ka
marrë diçka që mund të jetë helmuese dhe mund të ekzagjerojnë ose
nënvlersojn rrezikun për shkak të ankthit ose ndjejnjës së fajit. Ndonjëherë
simptomat mund të jenë shkaktauar nga sëmundje të ndryshme si p.sh
Apendiciti (ndezja e zorës së verbër).

177
Helmmet akute janë raste urgjente. Masat për mjekimin e helmimit akut : mbajtja nën
kontroll e funksioneve vitale, të ndalohet ose ndërpritet futja e helmit në organizëm de të
ulet përqëndrimi i helmit në organizëm duke penguar absorbimin e tij ose duke shpejtuar
eliminimin.

Në raste të helmimit akut në mënyrë per-orale:

Urgjentisht duhet të stimulohet vjellja, kjo mund të arrihet lehtë dhe shpejt
duke i dhën pacientit ujë të ngrohtë në sasi prej 300 – 400 ml per os.

Pastaj munt ë bëhet Lavazha e lukthit me sond nazo/gastrike te personat pa

vetëdije.

Jepet Karbon medicinal por duhet pasur kujdes dozimi, dhe me ju

përmbajtur kësaj regulle 2gr/kg për fëmij dhe 50-100 gr për të rritur çdo 4-6
orë dhe më në fund nëse duam që sa më shpejtë të eliminohet helmi i
mbetur, atëherë kjo arrihet me Substanca laksative.

Terapia antidodike – antihelm

Nënkupton lidhjen e substancës mjekuese kimike për helmin duke krijuar

kompleks kimik i cili pengon lidhjen e helmit për ligantëve natyror, p.sh në
rast të helmimit me Metotraksat, si antidote përdoret Acidi folinik. Egziston
edhe shembulli i shfaqjes së efekteve anësore nga Izoniazidi atëherë si
antidote duhet të përdorim Pirodoksinën.

Helmimet akute me Ekotoksine

Ekotoksinet që ndosin ambientin e jashtëm janë pesticidet dhe gazrat

helmuese.

Pesticidet ndahen në

Insekticide
Herbicide
Fungicide etj.
Mjekimi - simptomatik.

178
Helmimet me gazëra dhe tretës organik

Helmimet me monoksid karboni – monoksidi i karbonit me etiologji të

ndryshme pasi të depërton në organizëm në doze të madhe ajo fillon të
lidhet për hemoglobinën duke shkkatuar karboksihemoglobinë.

Simptomet : Kokdhimbje, tahicardi, tahipne, konvulzione, komë dhe paralizë

e frymëmarjes

Komplikacionet – ndryshime në personalitetin dhe çregullime të memorjes.

Mjekimi - Oksigjenoterapi

Helmimet me këpurdha

Helmimet nga këpurdhat janë helmime të rënda por disa raste edhe
vdekjepruese. Këpurdhat që shkaktojnë helmime janë: Amanita muscaria e
cila shkakton më shpesh helmime, kurse më rallë helmime shkkaton
amanita phaloides.

Simptomet : lotim, bronkospazëm, bradikardi, colica abdominalis dhe

diarre.

Mjekimi – lavazh të lukthit, atropin, karbon medicinal et.j

Helmimi akut nga kafshimet e gjarpërinjve

Helmimet nga nepërkat janë potencialisht vdekjepruese për njeriun,

helmimet më të njohura janë nga vipera berus, vipera ursine, vipera
amnodytes dhe vipera aspis. Në përbërje të helmeve të gjarpërijve janë të
pranishme neurotoksina, kardiotoksina, enzima hemolizante dhe
proteolitike, inhibitore të citokromoksidazës. Helmi i nepërkave evropiane
është me efekt predominues vaskulotoksik.

179
Efektet lokale: Shfaqen brenda disa minutash me dhimbje djegëse, edemë
cianotike që përfshin krejt ekstremitetet e kafshuar, nekrozë indore përreth
plagës, njolla hemoragjike poashtu edhe zmadhim të limfonoduleve.

Efekte sistemike: shfaqen zakonisht brenda një ore dhe përfshijnë një
kuadër shumë të larmishëm, si : hypotension, sinkop, angioedema, të vjella,
nauze, mioartralgji, hipertermi, po ashtu mund të hasen edhe hematemeza,
melena, ikter, kolika abdominale, diarre, çregullime të EKG –së, hemoragji
sistemike spontane dhe në raste të rënda haset koagulim intravascular i
diseminuar, insuficiencë renale akute si dhe simptoma neurologjike
(paralyze respiratore, ataksi etj.)

Faktorët të cilët edhe më shumë e rëndojn gjendjen gjatë kafshimeve nga

gjarpri.

 Rreziku është kur kemi pacient fëmijë dhe pleqë.

 Rreziku është në përpjestim të drejtë me madhësin e gjarpërit.Pas
zgjimit nga gjumi letargjik helmi është më I përqëndruar.
 Në qoft se te goja e gjarpërit ka pas prani të bakterieve anaerobe
atëherë mund të infektoj plagën.
 Lëvizja e të plagosurit pas kafshimit shpejton futjen e helmit në
qarkullim të gjakut.

Ndihma e parë dhe e shpejtë

Tithja e plagës mund të largojë deri 50% të helmit, por kjo procedure e
rrezikon personin që e kryen (sidomos nëse ka mukoza të dëmtuara), dhe
rallë here kryhet me mjete mekanike (pompa) duke shkaktuar humbje kohe
dhe vonesë të transportimit në spital të të aksidentuarit.

Më se e nevojsme mbajtja e qetësis, pasi që shumica e kafshimeve janë nga

gjarprijt jo-helmues (kafshimi i nepërkave evropiane rrallëherë është letal) ,
por përcaktimi I llojit të gjarpërit është I vështirë.

Viktima nuk duhet të lëviz dhe ana e dëmtuar duhet të imobilizohet.

180
Në mungesë të fashaturës kompresive limfostatike, është I pranueshëm
laku por në çdo rast ai nuk duhet të kompromentojë qarkullimin arterial dhe
duhet të spostohet proksimalisht çdo 20 – 30 minuta. Maksimumi i lënjes së
lakut në vend është 6 orë.

Plaga duhet trajtuar kirurgjikalisht në mjedise të specializuara.

Të mos vendoset akull në anën dhe vendin e dëmtuar (ndryshe nga bindjet
e mëparshme që këshillonin vendosjen e akullit), është konstatuar se ftohja
jo vetëm që nuk e pengon futjen e helmit në qarkullim, por është shkak
nekrozash indore të thella në një zone tashmë të dëmtuar.

Sigurimi i funksioneve jetësore : dhënja e oksigjenit dhe sigurimi i një rrugë

venoze.

Qetësimi medikamentoz i të aksidentuarit me preparate që nuk kanë efekte

muskulorelaksante (p.sh Triflupromazin 5-10 mg i.v)

Analgjezia : duhet të sigurohet me opiate të fuqishme (p.sh Morfinë 5-10

mg i.v)

Parandalimi i reaksioneve alergjike që mund të jenë edhe të rënda (urtikari,

prurit etj) me antihistaminikët i.v ose i.m

Trajtimi I shokut (hipovolemik apo anafilaktik). Jepet Adrenalina dhe

glukokortikoidet.

Trajtimi Spitalor
Seroterapia: Antiserum i helmit të nepërkave evropiane (Europian Viper
Venom Antiserum) – 1 flakon 10 ml të tretur në 5 ml sol.fiziologjik/kg. peshë
në perfusion intravenoz për 30 minuta. Në rast nevoje mund të përsëritet
edhe një here tjetër pas 1-2 orësh :

 Profilaksa antitetanike (e domosdoshme)

 Profilaksa e infeksioneve (për anaerobët)

181
  Asistencë respiratore në rast efektesh të rëda neurotoksike.
 Trajtimi i koagullimit intravaskular të diseminuar: Calciparinë 0,1 ml
/10 kg pesh s.c
 Fashiotomi në rast edemash të thella për të parandaluar nekrozën
iskemike.
 Përdorimi i kortikosteroideve duhet i justifikuar vetëm në rast shoku
të qartë klinikisht.

Në çdo rast gjendja mund të rëndohet nga komplikacionet lokale (gangrenë

dhe infeksione mikrobiale) dhe insuficienca renale akute. Në rastet e rënda
vdekja mund të ndodhë brenda 6-48 orësh, raste që fatmirësisht janë
shumë të ralla.

Shkurtimisht (Kafshimet nga gjarpri)

Pasqyra klinike – dhimbje dhe edemë në vendin e kafshuar. Pas disa orëve paraqitet
ekhimoza në lëkur, djersitje, nauze, edem i gjëndrave limfatike, gjjuhës dhe gojës. Mjekimi
: Ligaturë 30min e para, serum antiviperik, transfuzion të fibrinogjenit dhe trombociteve
ose plazmë, Antibiotik.

Helmimet me ushqim

Botulizmi – Clostridium botulinum. Njerzit mund të helmohen me ushqime

të konzervuar, me mish dhe disa fruta.

Simptomet : paraqiten 8 orë deri 8 ditë pas ushqimit, në fillim paraqitet

vjellje pastaj midriazë, paralizë muskulare, diarre etj.

Mjekimi : Antitoksina jepet çdo 4 orë dhe Infuzione.

Intoksikimet me toksina bakteriale. Toksina e Stafilokokut.

Inkubacioni: 1-6 orë

Simptomet : paraqiten 12-24 orët e para me parqitjen e nauze, vjellje,

diarre dhe kolikë abdominale.

182
Mjekimi: rehidrim të pacientit me infuzion dhe antiemetic, kurse diarrea
qetsohet vetë.

Helmimi akut me monoksid karboni

a. Japim oksigjen të pastër 100%.

b. Sigurojm rrugët ajrore të lira.
c. Masim nivelin e karboksihemoglobinës (COHb); ndonëse toksiciteti
nuk është gjithmonë në përpjesëtim të drejtë me nivelet. Simptomet
zakonisht janë të dukshme për nivelet >20%.
d. Në rast zjarri duhet mare në konsideratë mundësia e helmimit me
cyanide.
e. Grafia e toraksit duhet bërë pët të pëjashtuar pneumonitë,
atelektazën dhe edemën pulmonale.

Helmimet akute me alkoolet. Helmimi akute me etanol.

Mbidozimet akute me pije alkoholike (ethanol), ndodhin shpesh në të
rriturit, por mund ti hasim edhe tek fëmijët. Kuadri klinik shprehet me
çregullime të sjelljes dhe personalitetit, ataksi dhe dizartri, nystagmus,
frenim të vetëdijes që mund të shkojë deri në gjendje kome me
hypotension, hipoglicemi dhe acidozë metabolike. Në rast hipoglivemie
injektohet glukozë. Të helmuarit duhet të mbahen në pozicion që të mos
kenë rrezik të aspirojnë përmbajtjen gastrike.

Në formë të pijeve alkoolike përdoret etanoli i cili përqëndrim maximal në

gjak arin 40 min pas pijes. Etanoli kryesisht metabolizohet në hepar reth
90-98%, përqëndrimi i alkoolit në sasi 15-55mg% (3-11mmol) nuk jep
ndjenja të dehjes por mbi 100mg% shenja dehje me eufori.

Në qoft se etanoli në gjak arrinë 120-150 mg % atëherë paraqiten pengesa

në të folur. Kurse, përqëndrimi në gjakë mbi 350 mg % shkakton deprimim
të SNQ dhe komë.

183
Mjekimi: lavazha e lukthit, hemodializë, infuzuzion glukozë me tiaminë dhe
piridoksinë (vit.B6).

Helmimet me acide dhe baza

Simptomet e helmimit akut me acide dhe baza janë : djegje në sistemin
gastrointesninal, hematemeza, melena, shok dhe komë. Ka raste ku
paraqitet Insuficiencë akute renale.

Mjekimi: Antibiotikë, kortikosteroide , dhënja e qumshtit dhe të bardhën e

vezë. Për neutralizim e acideve jepet bazë e dobët p.sh. magnezium oksid.

Ndërsa Helmimet akute me : Salicilate, Paracetamol, me beta-bllokuesit, me digoksinë

etj.do të mund ti lexoni te libri Farmakologji dhe Toksikologji (Dr.med.Besim Memedi Phd).

Kafshimet dhe pickimet nga insektet

Karakterizohen nga simptoma lokale dhe rallë here bëhen shkak për
fenomene të përgjithshme.Mjekimi konsiston në mjekimin lokal të plagës.
Në pickimet nga gremza dhe bleta përpiqemi të heqim sa më pare thumbin
e mbetur në plagë. Kjo mund të bëhet duke e kruar lehtë vendin me një
maje të mprehtë ose me një rrobë leshi. Në rastin e reaksioneve të tipit
alergjik ose anafilaktik veprohet me adrenalinë, prednizolon dhe salbutamol.

184
 Literatura Bazë

1. Ламбев Ив, Ив.Крушков, Н.Бояджиева (ред.). Медицинск а

Фармакология. Медицинско издателство “АРСО”, София 2003.
2. Крушков, Ив., Ив. Ламбев. Фармакотерапевтичен справочник.
VI издание. Медицинско издателство “АРСО”, София 2007.
3. Bennett, P.N., M.J.Brown. Clinical Pharmacology. 10thEdition.
London, Churchill Livingstone, 2008.
4. Goodman Gilman’s The Pharmacological Basis of Therapeutics
9thedition, McGraw Hill, New York 1996
5. M. Moulin, A. Coquerel. Pharmacologie, 2 theedition,Masson, Paris
2002.
6. G.Boçari, Dr.Shk. L.Deda, A.Hoxha,Tekst për Studentët e Faklutetit të
Mjekësis, Tiranë,2015
7. Rang, H. P., M.M. Dale, J.M.Ritter, P.K.Moore. Pharmacology. 6th
Edition. London, Chirchill Livingstone, 2007.
8. Ламбев, Ив. Лекарстевени препарати (справочник за лекари,
фармацевти и зъболекари). II основно преработено и допълнено
издание. Медицина и физкултура, 2008.

Literatura shtesë

1. Крушков, Ив., Ив. Ламбев, С. Крушкова. Фармакология (учебник

за медицински колежи), VI-издание Медицинско издателство
“АРСО”,София, 2006.
2. Kalant, H., W. H. E. Roschlau (Eds). Principales of Medical
Pharmacology. 7th Edition. New York – Oxford, Oxford Univesrity
Press, 2007.

Revista Farmakologjike dhe Farmakoterapeutike

1. TIPS – Trends in Pharmacology Sciences

2. British Journal of Clinical Pharmacology

Faqe në internet për barna

1. http://Pharmacoterrapy.medscape.com

185
 CIP- Каталогизација во публикација
Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент
Охридски„ Скопје

MEMEDI, Besim
Farmakologjia e përgjithshme : për studentët e drejtimit mjekësor /
Besim Memedi. - Shkup : B. Memedi, 2017. - 142 стр. : илустр. ; 25 см

ISBN 978-608-66112-0-0

615(075.8)
COBISS.MK-ID 104028426

186