ΠΛHPΩMENO

TEΛOΣ
Tαχ. Γραφείο
KΩ∆IKOΣ 094587 Iωαννίνων
Aριθµός. Aδείας 14

ΠEPIO∆IKH EK∆OΣH ΠOΛITIΣTIKOY

b ΣYΛΛOΓOY ∆OΛOY IΩANNINΩN b
ETOΣ 35ο u AP. ΦYΛ. 144 u OKTΩBPIOΣ - NOEMBPIOΣ - ∆EKEMBPIOΣ 2019
TAX. ∆/NΣH: AΠOΛΛΩNIAΣ 21 u 45332 IΩANNINA u e-mail: doliotika@dolo.gr u www.dolo.gr

∆ολιώτισσες-∆ολιώτες, – Για ένα ∆ΟΛΟ που θα µαγεύει µε τις φυσικές

µια νέα χρονιά ανέτειλε γεµάτη ελπίδες και αισιο- οµορφιές του.
δοξία. – Για ένα ∆ΟΛΟ που θα ανθίζει πάντα, όπως ανθί-
Από την καρδιά µας σάς ευχόµαστε ο νέος χρόνος ζουν τα κλαδιά της Καστανιάς και τα άνθη της γεµίζουν
να δώσει σε όλους πολλές χαρές, υγεία, ευτυχία, την ψυχή µας οµορφιά.
αγάπη, όµορφες και ξεχωριστές στιγµές. – Για ένα ∆ΟΛΟ που θα µας περιµένει πάντα και µεις
Η νέα χρονιά όπως κάθε χρονιά που έρχεται, σηµα- δεν θα το απογοητεύουµε.
τοδοτεί µια νέα αρχή µε στόχους και προσδοκίες. Οι στόχοι είναι κοινοί.
Και αυτό είναι το κύριο µέληµά µας, η αγωνία µας. Η νέα χρονιά µας προτρέπει να βλέπουµε µπροστά
Να βάλουµε στόχους για ένα ∆ΟΛΟ δυνατό και να και να προχωράµε.
τους πετύχουµε. ΜΕ ΑΠΕΙΡΕΣ ΕΥΧΕΣ
Για ένα ∆ΟΛΟ που θα µας ενώνει. Το ∆.Σ. του Πολιτιστικού Συλλόγου ∆ΟΛΟΥ
 ∆EKEMBPIOΣ 2019
KOYB ENTOYΛ EΣ
«ΑΥΤΟΥ ΠΟΥ ΕΙΣΑΙ ΗΜΟΥΝΑ
ΚΑΙ Ε∆Ω ΠΟΥ ΕΙΜΑΙ
ΘΑ ’ΡΘΕΙΣ»
Είναι γνωστό απ’ όλους µας,
ότι πολλοί άνθρωποι της τρίτης
ηλικίας (όπως εγώ) αρχίζουν
να... µαραζώνουν γιατί νοµί-
ζουν ότι είναι πια εξοφληµένοι
και ανίκανοι πλέον στην κοινω-
νία. Κάνουν λάθος.
Μια κατηγορία συνταξιού-
χων ηλικιωµένων, όταν αποχω-
ρούν απ’ την υπηρεσία τους
απογοητεύονται γιατί πιστεύ-
ουν ότι πια δεν µπορούν να
προσφέρουν τίποτα πλέον
στους συνανθρώπους τους.
Θεωρούν µάλιστα τη σύνταξή
τους σαν «εκτελεστικό από-
σπασµα». Λάθος φοβερό. Οι
άνθρωποι όµως µπορούν να
συµβάλουν, κατά την φτωχή
µου γνώµη, µέχρι και τα βαθειά
γεράµατά τους, µε πολλούς και
διάφορους τρόπους στο κοινω-
νικό σύνολο, διότι η συµβολή
είναι απαραίτητο στοιχείο και
συνεχίζεται όσο και η ζωή.
Είναι όµως ανάγκη να γίνει
και µια προσπάθεια εκ µέρους
της Πολιτείας, της Εκκλησίας
και άλλων αρµοδίων φορέων,
να ιδρυθούν και στα χωριά µας,
όπως στις πόλεις, διάφορα
ψυχαγωγικά κέντρα και µορφω-
τικά, για την τρίτη ηλικία, τα
γηρατιά...
Σ’ αυτά τα κέντρα οι ηλικιω-
µένοι, των χωριών µας θα
βρουν περιβάλλον κατανοήσε-
ως, αγάπης και θάρρους. Θά
’χουν δηλαδή την ευκαιρία να
πλουτίσουν τις γνώσεις τους,
να γνωρίσουν και άλλους πολ-
λούς συνανθρώπους, να συνδε-
θούν µαζί τους µε φιλία, ν’ αν-
ταλλάξουν τις σκέψεις τους και
πολλά άλλα πράγµατα, όπως τα
παιδιά και οι νέοι, έτσι και αυτοί
έχουν ανάγκη από κατανόηση,
αφοσίωση και προπαντός ΑΓΑ-
ΠΗ. Υπάρχουν σήµερα άνθρω-
Xωριανέ, Φίλε αναγνώστη,
όσο η εφηµερίδα θα γράφεται από ελάχιστους,
τόσο θα αποµακρύνεται από σένα.
Γράψε τις αναµνήσεις, τα οράµατα,
τον πόνο, την ελπίδα.
«∆OΛIΩTIKA»
Tου ∆HM. ΠOTΣH
ποι στα χωριά µας, (που ρήµα-
ξαν), που περνούν τρεις και
τέσσερις µέρες, χωρίς να µιλή-
σουν µε άνθρωπο, να τους πουν
έστω µια ΚΑΛΗΜΕΡΑ, τη στι-
γµή που πολλές έρευνες (όπως
διαβάζουµε) δείχνουν ότι η κου-
βέντα βοηθάει τον άνθρωπο και
αποµακρύνει τον εχθρό που
µας σκοτώνει, το άγχος.
Γι’ αυτό πρέπει και στα χω-
ριά µας να δηµιουργηθούν ευ-
καιρίες απασχόλησης για την
τρίτη ηλικία. Η αδράνεια και η
ανεργία είναι πολύ επικίνδυνα
για τα γηρατειά και συντοµεύ-
ουν, πιστεύω, περισσότερο τη
ζωή όλων µας.
Πρέπει να σταµατήσουν οι
αναστεναγµοί και τα παράπονα
να ακούονται, σαν τούτα που
άκουσα εδώ προ λίγων ηµερών,
σ’ ένα διάλογο στο καφενείο:
«Είµαστε µόνοι, “δύο κού-
κοι” τα παιδιά µας είναι και τα
δυο παντρεµένα, ένα στην
Αθήνα και το άλλο στην Γερµα-
νία».
Και το φοβερότερο που
ακούµε πολλές φορές:
«Τους έχασα όλους. Ζω µό-
νη µου αρκετά χρόνια, ευτυχώς
που έχω µια συνταξούλα και
κάπως βολεύοµαι.
Κανείς δεν µου χαρίζει έστω
µια καληµέρα, ένα χαµόγελο,
έστω λίγη αδελφοσύνη».
Αυτά δυστυχώς θα συµβαί-
νουν συνέχεια στη ζωή των
συνανθρώπων µας, αλλά τι µπο-
ρούµε να κάνουµε να τα αλλά-
ξουµε; Ας εργαστούµε όλοι
µας, αρχή από µας τους ίδους.
Μετά η Πολιτεία, η Εκκλησία,
για το σκοπό αυτό και ας µη
ξεχνάµε το ρητό που είναι ξεκά-
θαρο: «αυτού που είσαι ήµουνα
κ.τ.λ...».
Σ’ όλους σας εύχοµαι Καλά
Χριστούγεννα και καλή χρονιά,
πάντα µε υγεία, χαρά, καλύτε-
ρες µέρες.
Ιστορίες του χωριού
ΥΓΕΙΑΝ ΕΧΩ...
Από τα βιβλία που έδωσα
στο Σύλλογό µας για τη Βιβλιο-
θήκη του χωριού, εκεί που τα
τοποθετούσα µέσα σε δύο χαρ-
τοκιβώτια έπεσαν 5-6 χειρό-
γραφα γραµµένα µε διάφορα
κείµενα απ’ τον µακαρίτη χω-
ριανό µας Λεωνίδα Κουτσου-
µπίνα, που µου είχε δώσει προς
δηµοσίευση, προτού φύγει απ’
τη ζωή για τα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ».
∆ηµοσιεύω ένα απ’ τα κείµενα
που θα το διαβάσετε, µε την
καυστική και σατιρική γραφή
που έχει:
«Υγείαν έχω, και καλά όταν
την έχω. Όταν όµως δεν την
έχω τι γίνεται; Για παράδειγµα,
την περασµένη εβδοµάδα είχε
πριστεί το δόντι µου κι έψαχνα
µια ολόκληρη νύχτα να βρω
οδοντίατρο. Επειδή όµως ο
οδοντίατρος είναι εκτός Κοινό-
τητος αναγκαστικά χρησιµο-
ποίησα το τηλέφωνό µου.
– Παρακαλώ οδοντίατρος
εκεί;
– Όχι κύριε εδώ είναι καφε-
νείο, τι τον θέλετε τον γιατρό;
– Μ’ έχει τρελάνει το δόντι
µου και θέλω κάτι να ελαττωθεί
ο πόνος µου.
– Τσίπουρο δεν έχεις χρι-
στιανέ µου, είναι ένα κι’ ένα για
τις περιπτώσεις αυτές!
– Ευχαριστώ είπα, αλλά δεν
γίνεται τίποτα. Τώρα τι να
κάνουµε; Α! Ναι το ΕΣΥ!
– Παρακαλώ ΕΣΥ εκεί;
– Μάλιστα κύριε.
– Οδοντίατρος;
– Όχι κύριε, απουσιάζει. Σε
τι µπορώ να σας βοηθήσω; Ο
γιατρός πήγε επίσκεψη στα
χωριά.
– Εσείς τι είστε;
– Εγώ είµαι µαµή.
Εξήγησα στην κυρία µε
κάθε λεπτοµέρεια τον πόνο
µου και µου είπε ότι θα περά-
σει.
– Ποιος θα περάσει ο για-
τρός;
– Όχι κύριε, ο πόνος σου θα
περάσει!
2
Επιµέλεια ∆ΗΜ. ΠΟΤΣΗ
Ευχαρίστησα την καλή
κυρία για το θάρρος που ήθελε
να µου δώσει και προσπάθησα
να αγνοήσω τον πόνο µου
αλλά εκείνος επέµενε. Ένιωσα
σαν να µε κτυπούν 100 σφυριά
στο κεφάλι µου τάγκα-τίγκα-
τάγκα-τίγκα, τόσο που µουρχό-
ταν ο ουρανός σφοντύλι.
Στην απελπισία µου επάνω
σκέφτηκα να πάρω ένα οποιο-
δήποτε φαρµακείο κάτω στα
Γιάννενα.
– Φαρµακείο εκεί;
– Ναι! Άκουσε µου είπε, αν
θέλεις κοκαΐνη δεν έχω.
– Νάτα µας... µε πέρασε και
για ναρκοµανή. Ξαναπαίρνω
τον ίδιο αριθµό.
– Παρακαλώ φαρµακείο
εκεί; Σε παρακαλώ καλέ µου
άνθρωπε δεν είµαι πρεζάκιας
µια συµβουλή θέλω, µου πρή-
στηκε το δόντι µου. Τι να κάνω
να καταλαγιάσει ο πόνος;
– Είσαι τυχερός φίλε, µου
λέει ο φαρµακοποιός. Αυτή τη
στιγµή µπαίνει στο φαρµακείο
ο οδοντίατρος της γειτονιάς.
– ∆ώσε µου τον αµέσως.
Εµπρός γιατρέ, άκου, µου πρή-
στηκε ο προγόµφιος της κάτω
γνάθου δεξιά, τι πρέπει να
κάνω για να γλιτώσω τον πόνο
µου;
– Είναι πρησµένη και η αρι-
στρή γνάθος σου;
– Τι λες γιατρέ µου η αρι-
στερή έχει αποσυντεθεί εις τα
εξ ών συνετέθη, µόνον ο φρο-
νιµίτης έµεινε. Με την δεξιά τι
να κάνω. Έχω έναν πόνο που
µούρχεται ο ουρανός σφοντί-
λι...
–....
– Αυτά... Κατά τα άλλα υγεί-
αν έχω...».
–––––––
Υ.Γ. Ευχαριστώ το Τυπογρα-
φείο των ∆ούβαλη-Αποστόλου
που µας χάρισαν αρκετά βιβλία
για τη Βιβλιοθήκη του Συλλό-
γου µας.
 ∆EKEMBPIOΣ 2019 «∆OΛIΩTIKA» 3

ΠΑΙ∆ΑΡΙΩ∆ΕΙΣ ΕΞΥΠΝΑΚΙΣΜΟΙ
ΩΣ “ΑΣΤΕΙΑ”
[Επιβαλλόµενη -δυστυχώς- απάντηση σε σχόλιο του (ή
της) Β.Χ. µε τίτλο «Η αρκούδα, η αγελάδα και τα µυρµή-
γκια»].
Έπαιξες, αγαπητέ (-ή) Β.Χ., το «σπασµένο τηλέφωνο»
και βάλθηκες να σχολιάσεις περιχαρής στην εφηµερίδα µας
(τα παιδικά παιχνίδια ενδείκνυνται, οπότε από εµένα το
«µπράβο» για την ασχολία σου αυτή το έχεις εξασφαλι-
σµένο): «Ο άλλος, λέει, µόλις ξύπνησε άνοιξε την πόρτα κι
έπεσε πάνω στην όρθια αρκούδα που έµοιαζε, λέει, µε αγε-
λάδα».
(Τα άλλα περί «βαριών βηµάτων», «σπασµένων κλα-
διών» και «ξανθών, άκακων µυρµηγκιών δεν ενδιαφέρουν
το παρόν σχόλιο, είναι αλλουνού παπά Ευαγγέλιο). Το σχό-
λιό σου (προσοχή, το σχόλιό σου) είναι αγενέστατο και
κουτσοµπολιό κατωτάτης υποστάθµης. Όπως (πιθανώς)
γνωρίζεις, αγαπητέ (-ή) Β.Χ., µέσα στο χωριό και στην
ευρύτερη περιοχή του ζουν, κυκλοφορούν και πολλές
φορές γίνονται αντιληπτά (άλλα συχνά και άλλα σπάνια ή
πολύ σπάνια) διά της οράσεως διάφορα άγρια ζώα (θηλα-
στικά, πτηνά, έντοµα κ.λπ.) Από πατσαλιάκους και λαγούς O Πολιτιστικός Σύλλογος
λ.χ. µέχρι αγριογούρουνα, ζαρκάδια και αρκούδες… Εσύ,
βεβαίως, στο σχόλιό σου αναφέρεις «ιπτάµενους σκορπι- Iωαννίνων
ούς» και ∆ΙΚΗΣ ΣΟΥ εµπνεύσεως «αρκουδοαγελάδες
(sic)»… Εντάξει, καµία αντίρρηση, φαντάσου ό,τι θέλεις… O Πρόεδρος του ∆.∆. ∆ολού
∆εν µπορείς όµως τις φαντασίες σου και τους ‘θρύλους’
σου να τα εµπλέκεις και να τα συσχετίζεις µε πραγµατικά Oι Aδελφότητες Aθηνών και Aµερικής
γεγονότα, όπως π.χ. µε διαπιστωµένη από συγχωριανό σου
παρουσία αρκούδας (άσχετα µε το ποιος πείθεται και ποιος σας εύχονται
δυσπιστεί).- (Τελεία και παύλα).
Σηµείωση: Το θέµα τελειώνει εδώ και παρακαλώ την Xαρούµενο µε Yγεία
τυχόν (;) συγγνώµη σου να µην την απευθύνεις µέσω της
εφηµερίδας.
και ∆ηµιουργικότητα το 2020
Π. Π.

Η βιβλιοθήκη
ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΜΑΓΕΙΡΙΚΗΣ
του σχολείου µας
200 ml ελαιόλαδο και τα βάζουµε σε ένα βαθύ
Η δηµιουργία µιας
250 ml µούστο βρασµένο ταψί µε λαδόκολλα. Από πάνω
130 ml µέλι τα σκεπάζουµε µε ένα λαδόκολ- βιβλιοθήκης είναι σαν να
220 ml νερό λα και ένα άλλο ταψί. Με αυτό χτίζεις σπίτι.
«∆οµικά υλικά» προ-
ΕΦΑΡΜΟΓΗ Του Θανάση Παπαϊωάννου.
Χτυπάµε το λάδι, το µούστο,
σέφεραν οι: Ντίνα Κου-
το µέλι, τη ζάχαρη και το νερό τον τρόπο γίνονται µαλακά, Αν τσουµπίνα, ∆ηµ. Πότσης,
στο µίξερ µέχρι να λιώσει η τα ψήσουµε ξεσκέπαστα γίνο- Κων. Κωστούλας, Μιχ.
ζάχαρη. νται τραγανά. Ψήνουµε για 15 Αράπογλου και Βασ.
ΜΟΥΣΤΟΚΟΥΛΟΥΡΑ Ανακατεύουµε στο αλεύρι λεπτά στους 180 βαθµούς στο
την αµµωνία, τη σόδα, την κανέ- αερόθερµο. ‘Όταν τα βγάλουµε
Χρήστου
ΥΛΙΚΑ
1000γρ. αλεύρι µαλακό λα, το γαρύφαλλο. από το φούρνο, τα αφήνουµε Τους ευχαριστούµε
250 γρ. ζάχαρη Ρίχνουµε στο µείγµα από το να κρυώσουν και τα βάζουµε σε όλους πολύ και ευχόµα-
20 γρ. αµµωνία αλεύρι τα υγρά. πλαστικό σακουλάκι ή σε µπι-
στε και άλλοι ν’ ακολου-
15 γρ. σόδα Τα ζυµώνουµε να οµογενο- σκοτιέρα. Έτσι θα διατηρηθούν
ποιηθεί το µείγµα. πολύ µαλακά θήσουν το παράδειγµά
1 κ.σ κανέλα
1 κ.γ γαρύφαλλο Πλάθουµε τα κουλούρια µας τους.
∆EKEMBPIOΣ 2019 «∆OΛIΩTIKA» 4

Συµπληρωµατικά Aγ. Xριστόφορος - 50 χρόνια

στο αφιέρωµα
Eπιµέλεια-σχεδιασµός ∆ηµ. Γ. Zέρβας

Θα τον ψηλώσω αυτόν τον βράχο

να τον κάνω ορατό απ’ όλες
τις αποστάσεις, στήνοντας
πάνω στη κορφή µια λευκή
λαµπάδα από ποίηση.
Nικηφόρος Bρεττάκος
(«Eκκρεµής ∆ωρεά»)

«... και πάσαι µεν αι τέχναι ποιήσεις εισίν»

(ΠΛATΩN)

H αρχική πρόταση του 1954 (αριστερά) δεν ικανοποιεί τον αρχιτέκτονα. Tογ ραφικό απορρίπτεται. H ιδέα αναθεωρείται µε νέο σχε-
διασµό και προστίθεται το ορεινό καταφύγιο (δεξιά, η κάτοψη του 1968). Tο ποίηµα του Aγ. Xριστοφόρου θα ήταν δωρικό στην απλό-
τητά του και µάθηµα και µανιφέστο: τραγούδι πολυφωνικό και µοιρολόι –µνηµόσυνο στον Πικιώνη· και θέατρο και χορός, φωτογραφία
και κινηµατογράφος. Θα ήταν γλυπτό και ζωγραφιά· και µυθιστόρηµα και θρύλος και ιστορία. Tα δηµιουργήµατα της πέτρας µένουν στην
αιωνιότητα – ατόφια ή σπαράγµατα. Mάρτυρες ζωών που πέρασαν, αγώνων, ονείρων. Oι πέτρες µένουν, οι άνθρωποι περνούν...

Άγουρος πέτρα, πελεκά µε το ’να του το χέρι.

Όµορφη κόρη διάβαινε και τον καληµεράει.
– Άγουρε, που ν’ το χέρι σου
και πελεκάς µε το ’να.
– Mια κορασιάν εφίλησα και µου ’κοψαν το χέρι.
Nα ’θελα φίληγα κι εσέ
κι ας µου ’κοφταν και τ’ άλλο.

∆ηµοτικό (Eκλογή Γ. ∆ροσίνη)

Πετρώµατα που θεϊκές δυνάµεις τα έπλασαν,

βράχοι, συντρίµµια βράχων και πέτρες.
[...]
Σκύβω και πιάνω ένα λιθάρι.
Tο χαϊδεύω µε το βλέµµα, µε το χέρι.
[...]
Tο στριφογυρίζω µέσα στα χέρια µου
µελετάω την αρµονία του διαγράµµατός του.
Xαίροµαι τα ισοζυγίσµατα των εξοχών και των εσοχών.
Tα ισορροπήµατα του φωτός και της σκιάς.
[...]
Oδοιπορώντας πάνω στο πέτρωµα τούτο
είδα το πέτρωµα να µεταµορφώνεται σε κτίσµα.
∆ηµήτρης Πικιώνης
∆EKEMBPIOΣ 2019 «∆OΛIΩTIKA» 5

Aγ. Xριστόφορος - 50 χρόνια

(Κωστής Παλαµάς)

Mπροστά από το παλιό ξωκκλήσι. H

Aθηνά της Tαπητουργικής, η Pίτα Zέρβα
και ο Γιώργος Zέρβας πάντα µε το (ασή-
κωτο) µαγνητόφωνο µποµπίνας υπό
µάλης για το άκουσµα Πωγωνήσιων σκο-
πών για έµπνευση ή για την καταγραφή
ανέκδοτων ιστοριών, τραγουδιών και
ντοκουµέντων απ’ τους παλιούς.
Aκάµατος, δυναµικός, αγέρωχος.
Ωραίος ως Έλλην

H ανάπαυση του ειρηνικού πολεµιστή. Παι-

διά των λουλουδιών και των βράχων...
Tάκης Tζιόβας-Xαγιάτι 1975

«Σα να τα γέννησε πνοή κι όχη γραφή χεριού» (Παλαµάς) Γιώργος Zέρβας µέχρι την τελευταία λεπτοµέρεια

Tο χαγιάτι το 1975 και η πρόταση του Γιώργου Zέρβα για την αποπεράτωση του καταφυγίου (Σχέδιο ∆ηµ. Γ. Zέρβας)

Σηµειώσεις: 1. Tο συµπλήρωµα του αφιερώµατος στον Aγ. Xριστόφορο κρίθηκε απαραίτητο ώστε να ολοκληρώνεται το προηγούµενο κείµενο («∆ολιώτι-
κα», Iούνιος και Σεπτέµβριος 2019) ως προς τις αναφορές και παραποµπές του. Eυχαριστώ τον Kώστα Mέξη και τους άλλους συντελεστές της εφηµερίδας για
την αναγνώριση στις φωτό κάποιων παλιών που δεν µπόρεσα να αναγνωρίσω ο ίδιος.
2. Σχετικά µε την αναφορά στο προηγούµενο φύλλο (Σεπτ. 2019) για την χρηµατοδότηση του χαγιατιού το 1975 δεν έχω βρει (προσώρας) κάτι σχετικό στο
(αχανές) αρχείο του πατέρα µου. Oτιδήποτε βρεθεί θα γνωστοποιηθεί. Tο σίγουρο πάντως είναι ότι ο Γιώργος Zέρβας (ο οποί- Συνέχεια στην επόµενη σελίδα
 ∆EKEMBPIOΣ 2019
Αναδηµοσιεύουµε από την εφηµε-
ρίδα των Αθηνών «Καθηµερινή»
(Κυριακή 1 Σεπτεµβρίου 2019) µια
κριτική του Σταύρου Ζουµπουλάκη
που αναφέρεται σε ένα διήγηµα «Το
παιδί» του Γιάννη Παλαβού και σε
µια νουβέλα του Μιχάλη Μακρόπου-
λου «Μαύρο νερό» που έχουν σχέση
µε το χωριό µας και τον Άγιο Χριστό-
φορο, προστάτη του χωριού µας.
Στο διήγηµα «Το παιδί» του Γιάν-
νη Παλαβού, που διαδραµατίζεται στο
Βελβεντό της Κοζάνης, µια άκληρη
γυναίκα, που ανέβηκε και φύτεψε
γεράνια στο εκκλησάκι του Αγίου
Χριστοφόρου, αξιώθηκε να βρεφο-
κρατήσει στον κόρφο της τον Χριστό.
Η νουβέλα του Μιχ. Μακρόπου-
λου «Μαύρο νερό» διαδραµατίζεται
στο χωριό ∆ολό Ιωαννίνων, ένα
χωριό της Ηπείρου που πεθαίνει από
δηλητηριασµένο νερό και οι κάτοικοι
το εγκαταλείπουν. Στο χωριό µένουν
µόνο ένας πατέρας µε τον παράλυτο
γιο του. Η υπόθεση διαδραµατίζεται
ως επί το πλείστον στο ξωκλήσι του
Αγίου Χριστοφόρου. Ο Άγιος Χρι-
στόφορος έκανε το θαύµα του.
Ένα άλογο έχοντας στη ράχη του
το παιδί, το πέρασε απέναντι, από τη
λύπη δηλ. της αναπηρίας στη χαρά.
Το κριτικό σηµείωµα έχει ως εξής:
Aγ. Xριστόφορος - 50 χρόνια
Συνέχεια από την προηγούµενη σελίδα
ος δεν έβαζε καν ταµπέλα ως µηχανι-
κός ακόµη και στα µείζονα έργα του
και µελέτες, προκρίνοντας την ανι-
διοτέλεια έναντι της αυτο-προβολής)
πάντα αντίθετο (σφόδρα) σε οποια-
δήποτε τοποθέτηση πλάκας µε ονό-
µατα (που, επιπλέον, αλλοιώνει ως
ξένο και παράταιρο στοιχείο το ίδιο
το έργο). Όπως, άλλωστε, αναφέρε-
ται στο αφιέρωµα (επίσης Σεπτ. 2019)
πρόθεση ήταν ο Aγ. Xριστόφορος
«να είναι ένα κτίσµα ανωνύµων που
δεν αποσκοπεί στην προβολή των
συντελεστών του». Aπό το 1975 έγι-
ναν από συγχωριανούς αρκετές προ-
σπάθειες συντήρησης ή επισκευής
–ακόµη και αγιογράφησης από τον
Bασίλη Xρήστου. Aν κάθε φορά
έµπαινε πλάκα το ξωκκλήσι θα γινό-
ταν ...περίπτερο. Σήµερα υπάρχουν
τα µέσα και οτιδήποτε σχετικό µπορεί
εύκολα να γνωστοποιείται (βλέπε,
καλή ώρα, «∆ολιώτικα») προς ανα-
γνώριση της συµβολής του ενεργει-
ούντος. Aνώνυµοι µείνανε αγωνιστές
και ευεργέτες του µακρινού παρελθό-
ντος.
3. Tυπογραφικές... παρεµβάσεις
από τον (αναπόφευκτο) γνωστό ύπο-
πτο: α) Στην αρχή της δεύτερης σελί-
δας του A΄ µέρους του αφιερώµατος
(Iούνιος 2019) ο «δαίµων» έκλεψε µία
γραµµή (ενώ φάνηκε γενναιόδωρος
δύο παραγράφους παρακάτω όπου
κάποια άλλη την έβαλε δύο φορές).
Συµπληρώνω: ...είχε κατασκευάσει η
στέρνα, όπως φαίνεται σε επιστολή
«∆OΛIΩTIKA»
ΕΞ ΑΦΟΡΜΗΣ
Του Σταύρου Ζουµπουλάκη
Πέρασµα Απέναντι
Ο αγιολογικός και εικονολογι-
κός φάκελος του Αγίου Χριστοφό-
ρου, σε Ανατολή και ∆ύση, είναι
πλούσιος και παράδοξος. Πολλοί
ναοί είναι αφιερωµένοι σε αυτόν
σε όλη την Ευρώπη,, τον ζωγράφι-
σαν πολύ µεγάλοι ζωγράφοι, ενώ
στην Ανατολή εικονίστηκε και ως
Κυνοκέφαλος. ∆εν φανταζόµουν
πάντως ότι θα έκανε την εµφάνισή
του, µέσα στο 2019, στο έργο δύο
συγγραφέων, ενός νέου και ενός
λιγότερου νέου: Γιάννης Παλαβός
(γεν. 1980), «Το παιδί», διηγήµατα
(Νεφέλη), και Μιχάλης Μακρόπου-
λος (γεν. 1965), «Μαύρο νερό»,
νουβέλα (Κίχλη). Για τις ανάγκες
της συνεννόησης, ας κρατήσουµε
το πιο γνωστό περιστατικό του
Βίου του, όπως το διέδωσε σε
Ανατολή και ∆ύση η «Χρυσή Ιστο-
ρία» (Legenda Aurea, 13ος αι.) του
Iακώβου του Bαραγινού. Περατά-
ρης σε ένα επικίνδυνο ποτάµι,
περνούσε απέναντι, πάνω στους
του ίδιου έτους στο Nίκο ∆ιαµαντού-
κο στη Nέα Yόρκη, όπου αναφέρε-
ται... κλπ. κλπ. β) Στην τελευταία
παράγραφο του B΄ µέρους (Σεπτ.
2019), ο Aγ. Xριστόφορος είναι
οπωσδήποτε «εδρασµένος πάνω στα
αρχαία πετρώµατα» (όχι στα αρχαία
πειράµατα, αν και σουρεαλιστικά
ακούγεται υπέροχο). Aκόµη δύο πα-
ραγράφους πιο πάνω να προστεθεί η
λέξη «πύλη» µετά το «χαµηλή» (δική
µου η παράλειψη στο χειρόγραφο).
Eπίσης κάποιες φορές, εξαιτίας του
γραφικού χαρακτήρα το «και» µετα-
φέρεται ως «ως» δηµιουργώντας
νοηµατικές... εκπλήξεις (και απο-
ρίες!).
4. Tελειώνοντας θα ήθελα να πω
ότι το (διακοπέν λόγω Aγ.
Xριστοφόρου) αφιέρωµα στο (απο-
κλειστικά κτηριακό και όχι στο µείζον
µελετητικό έργο του Γιώργου Zέρβα,
το οποίο ετοιµάστηκε αµέσως µετά
τον θάνατό του (εξ ού και ο έντονος
συναισθηµατισµός) ήταν αρχικά σχε-
διασµένο να δηµοσιευτεί σε δύο
συνέχειες ως δύο τετρασέλιδα ένθε-
τα της εφηµερίδας, πράγµα αδύνα-
τον για τις δυνατότητές της. Έτσι
συναποφασίστηκε να δηµοσιεύεται
σε ... συνέχειες µε αποτέλεσµα αντί
για δύο φύλλα να διαρκέσει ...δύο
χρόνια! Πρόθεση είναι η παρουσίαση
(ελάχιστου, µόνον, µέρους του
έργου) να συνεχιστεί για 2-3 φύλλα
ακόµη ελπίζοντας να µην κουράζει (-
ζω) αλλά οι συγχωριανοί να το βλέ-
πουν µε ενδιαφέρον, αναγνώριση και
αγάπη.
ώµους του, ταξιιδώτες και προ-
σκυνητές. Mια µέρα, του το ζήτη-
σε και ένα µικρό παιδί. Kαθώς
όµως διέσχιζε το ποτάµι, το βάρος
του αύξαινε διαρκώς στους ώµους
αυτού του γίγαντα και γινόταν
ασήκωτο. O άγιος τα κατάφερε
στο τέλος να το περάσει απέναντι,
στην άλλη όχθη, και εκεί θα του
αποκαλυφθεί ότι το παιδάκι ήταν ο
ίδιος ο Xριστός. Eξ ου και το
όνοµα του αγίου: από Pέπροβος
(αποδοκιµασµένος) έγινε
Xριστόφορος.
Στο διήγηµα «Tο παιδί» του
Γιάννη Παλαβού, που έδωσε τον
τίτλο του και σε όλη τη συλλογή,
µια γυναίκα που ζει µόνη, και που
η κοινωνία του χωριού τη οικτίρει
και της καταλογίζει τη µοίρα της,
ανεβαίνει στο ξωκλήσι του Aγίου
Xριστοφόρου, την προπαραµονή
της µνήµης του (9 Mαΐου), για να
φυτέψει γεράνια στον περίβολό
του. Oι κακεντρεχείς γυναίκες
λένε πως φροντίζει τον άγιο επει-
δή η ίδια είναι άκληρη. Aφού
φύτεψε τα γεράνια, κάθεται να
ξαποστάσει και βλέπει ξάφνου
µπροστά της τον άγιο, µε τον
Xριστό νήπιο στους ώµους του. Tο
κατεβάζει και της το δίνει. Tο παιδί
φωλιάζει στον κόρφο της, εκείνη
το σκεπάζει µε τη ζακέτα της και
παίρνει το δρόµο του γυρισµού,
αποφεύγοντας τους ανθρώπους,
γιατί η φεγγοβολή του φωτοστέ-
φανου διακρίνεται µέσα από το
πλεχτό. Όταν µπει στο σπίτι, θα
κάνει ό,τι κάθε µάνα, θα βάλει το
παιδί να ξαπλώσει, θα το κάνει
µπάνιο. Tη στιγµή που του πλένει
τα πόδια, θα της πει ό,τι είπε ο
Xριστός επί του Σταυρού στον εκ
δεξιών ληστή. H γερασµένη
γυναίκα που φρόντισε τους
άλλους αλλά δεν φρόντισε τον
εαυτό της θα αξιωθεί, πριν από το
τέλος της, ένα φωτεινό, µαγιάτικο
απόγεµα, να βρεφοκρατήσει. Στην
άκληρη έλαχε ο καλύτερος κλή-
ρος.
Στη νουβέλα του
Mακρόπουλου, µεταφερόµαστε
από την περιοχή του Bελβεντού,
όπου το διήγηµα του Παλαβού,
στην Ήπειρο και σε ένα χωριό της
που πεθαίνει. Tα νερά του είναι
δηλητηριασµένα και οι τροφές
συνακόλουθα το ίδιο. Oι κάτοικοι
πειθαναγκάζονται να το εγκατα-
λείψουν. Συνολική εικόνα κατα-
στροφής. Tελευταίοι κάτοικοί του,
ένας πατέρας και το παράλυτο
6
παιδί του. Tο όνοµα του παιδιού
είναι Xριστόφορος και θέλει να
πάνε να εορτάσουν τη µνήµη του
αγίου του στο ξωκλήσι του στο
∆ολό (Πωγώνι). Aφού έµειναν,
πατέρας και γιος, λίγη ώρα µέσα
στην έρηµο πέτρνο ναΐσκο, το
παιδί θα ζητήσει να αγνατένψει το
χωριό του από ψηλά. Bλέπουν
τότε µια γυναίκα µε τρία άλογα,
που ζει κι αυτή µόνη κι άρρωστη
στην περιοχή. H γυναίκα θα ανε-
βάσει το παιδί πάνω στο άλογο και
θα το κάνει µια βόλτα, θα του
δώσει για λίγο και τα γκέµια. Tο
παράλυτο αγόρι βρέθηκε καβαλά-
ρης, έγινε αυτό που ήταν ο µονα-
δικός πόθος του. Tι άλλο να θέλει
ένα παράλυτο παιδί από το να τρέ-
ξει, να καλπάσει! Στα ποιήµατα
του Γιώργη Παυλόπουλου, που
ταλαιπωρήθηκε από τη χωλότητα,
τρέχουν και χλιµιντρίζουν διαρ-
κώς άλογα, καλπάζουν καβαλάρη-
δες, και ακείνος ο ίδιος ένας από
αυτούς (κάποτε µάλιστα φτάνει να
φαντάζεται άλογο αφρισµένο τον
ίδιο τον εαυτό του, «Aλφειός»). O
Άγιος Xριστόφορος έκανε το
θαύµα του, ένα άλογο πήρε το
παιδί στη ράχη του και το πέρασε
απέναντι, από τη λύπη στη χαρά.
H χαρά αυτή θα εισβάλει ορµη-
τική στον ύπνο του: «κάλπαζε
ασυγκράτητος στη ράχη της µαύ-
ρης φοράδας, νιώθοντας τον
άνεµο στο πρόσωπό του και τη γη
να φεύγει και να φεύγει κάτω από
τις οπλές του αλόγου» (σ. 76).
Tην ίδια νύχτα ο άγιος θα δωρίσει
και στον πατέρα λίγη χαρά: η
άρρωστη γυναίκα θα πλαγιάσει
δίπλα του.
O Άγιος Xριστόφορος σήκωνε
στους ώµους του το βάρος των
άλλων, τους επωµιζόταν, τους
πέρναγε απέναντι, για να συνεχί-
σουν την πορεία τους και τη ζωή
τους, όπως ο Mωυσής που έκανε
ξηρά τη θάλασσα και πέρασε απέ-
ναντι τους Eβραίους, από τη δου-
λεία στην ελευθερία. Έβλεπε τον
Xριστό στο πρόσωπο των άλλων
–αυτό ακριβώς σηµαίνει ότι το
παιδί που πήρε στην αγκαλιά του
ήταν ο ίδιος ο Xριστός. Kαθένας
τον οποίο µετέφερε στην πλάτη
του ήταν ο Xριστός. Aυτός ο άγιος
του τρίτου αιώνα ανέλαβε επ’
εσχάτων των ηµερών να διαπερά-
σει απέναντι, από τη λύπη στη
χαρά, τα αδικηµένα ανθρώπινα
πλάσµατα των δύο συγγραφέων
µας. O Παλαβός και ο
Mακρόπουλος αντιλαµβάνονται
σωστά το θαύµα: αποκατάσταση
µιας αδικίας!
 ∆EKEMBPIOΣ 2019 «∆OΛIΩTIKA»
Σκέψεις - Σχόλια
ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΣΤΟΝ ΑΗ - ∆ΗΜΗΤΡΗ
Η κληρονοµιά της ελληνικής ορθοδοξίας είναι αναπόσπαστο
κοµµάτι της εθνικής ταυτότητας.
Οι εκκλησίες τα ξωκλήσια, και τα εικονίσµατα, µαρτυρούν τη
στενή και µακραίωνη σχέση των Ελλήνων µε τη θρησκευτική
λατρεία. Είναι η κληρονοµιά της ελληνικής ορθοδοξίας και το ανα-
πόσπαστο κοµµάτι της εθνικής ταυτότητας.
Το Σάββατο 26 του Οκτώβρη, γιορτή του Αγίου ∆ηµητρίου,
νωρίς το πρωί, περίπου 25 ∆ολιώτες, όλων των ηλικιών, µε σύµµα-
χο τον ηλιόλουστο καιρό, ξεκίνησαν να πεζοπορούν από το χωριό
προς το ξωκλήσι του Αγίου, που τέτοια µέρα, «φόρεσε» τα γιορτι-
νά του. Σιωπηλό, ξεχασµένο και αλειτούργητο, εδώ και πολλά χρό-
νια, περίµενε καρτερικά να ανοίξει την πόρτα της ταπεινότητάς του
ο πατέρας Βασίλειος, µε τον ακούραστο βοηθό του, Βασίλη ∆άκα
ψάλτη, και συµπαραστάτες ευσεβείς προσκυνητές ∆ολιώτες.
Βάσω Φωτοπούλου, Γιάννης Μποντίνης, Άννα Ζωίδη, Ρεβέκκα και Ευτυχία
Καραµανιώλα, Ρεβέκκα Μποντίνη, Άκης Φωτόπουλος, Γιώργος Κωσταράς.
∆εύτερη σειρά: Βαγγέλης και Βασίλης ∆άκας, παπα-Βασίλης, Βασίλης
∆άκας, Χαρά Ζωίδη, Ντίνα Κουτσουµπίνα, Παναγιώτης Κούρος, πίσω ∆άκα
και Χριστόφορος Μποντίνης.
Επιβλητικό στη βόρεια πλευρά του χωριού, στέκει εκεί, ως ακοί-
µητος φρουρός, προφυλάσσοντας το χωριό µας από κάθε κακό και
βάσκανο µάτι. Τα συναισθήµατα που κατακλύζουν τον επισκέπτη
είναι συγκλονιστικά. Εσωτερικά δεν διαθέτει τοιχογραφίες, παρά
µόνο ένα απλό ξύλινης κατασκευής εικονοστάσι µε τέσσερις εικό-
νες και τους ∆ώδεκα Αποστόλους. Το άπλετο εσωτερικό καθώς και
ο παραπλήσιος χαγιάτης του, προσφέρεται σαν καταφύγιο των
στρατοκόπων από κάποια ξαφνική νεροποντή, από την κάψα του
καλοκαιριού ή από άλλη θεοµηνία. Με το τέλος της Θείας λειτουρ-
γίας ευχηθήκαµε Χρόνια Πολλά για τους εορτάζοντες, αλλάξαµε
µεταξύ µας ευχές και δώσαµε ραντεβού για του χρόνου στο ίδιο
σηµείο. Ο χώρος αυτός, το ξωκλήσι του Αϊ-∆ηµήτρη, δε θα χάσει
ποτέ την αξία του την πνευµατική και όπως το κάθε τι σε αυτό το
χωριό έχει µια ιστορία, εµείς θέλουµε αυτή η ιστορία να συντηρεί-
ται και η αγάπη να συνεχίζεται! Χρόνια Πολλά σε όλους. Ο Άγιος
Βοήθεια.
Είναι παρήγορο ότι τα ξωκλήσια µας, που συνήθως µένουν
αλειτούργητα πολύ καιρό, υπάρχουν ψυχές που ανάβουν τα καντή-
λια τους και τα περιποιούνται. Αυτό συνέβη κι εδώ και χαιρόµαστε
για τους ανθρώπους της ενορίας µας (Ντίνα, Κατερίνα, Άννα και
Βαγγέλη), για την φροντίδα τους όχι µόνο στο σηµερινό ξωκλήσι
7
AΠO TON A∆OΛO - ∆OΛIΩTH
αλλά και σε όλα γενικώς. Πράγµατι η περιποίηση και καθαριότητα,
µέσα και έξω, ήταν ολοφάνερη.
26 Οκτωβρίου 1990. Η τελευταία λειτουργία στο ξωκλήσι. Αυτό
ήταν τότε το εκκλησίασµα. 17 άτοµα, όσα κι εφέτος, αλλά δυστυ-
χώς διακρίνουµε πάρα πολλούς απόντες. (Από το αρχείο του Χρι-
στόφορου Μούστου)
∆ιακρίνονται: Από αριστερά Στράτου Παρασκευή, Βάσω Λιοντόπουλου,
Βάσω ∆ιαµαντούκου, ∆ηµοκρατία Μούστου, Χρυσάνθη Ντόντη, Παπά-
Βασίλης Γεωργιάδης, Μαρία Φωτοπούλου, Περσεφόνη Παγούνη, Χριστίνα
Μούστου. Πίσω αριστερά: Ελευθέριος Μούστος, Χριστόφορος Μούστος,
Παντελής Γεωργιάδης (γιος του παπά), Σπύρος Παγούνης, Γιώργος Ντό-
ντης, Λεωνίδας Κουτσουµπίνας, Άννα Ζωίδη, Αγγελική Κούρου.
ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ
Τελευταία ευκαιρία πριν η φύση µείνει «γυµνή»…
Το όµορφο ∆ολό µας που περάσαµε τις διακοπές µας τον
Αύγουστο, δεν είναι το ίδιο και τον Οκτώβριο. Όταν τα φώτα από
τις εξώπορτες σβήσουν για χειµώνα, βρίσκεσαι σε ένα διαφορετι-
κό τόπο. Οι επισκέπτες έχουν επιστρέψει στα σπίτια τους και επι-
κρατεί µια γαλήνη τόσο… εκκωφαντική, που δεν ξέρεις πως να τη
διαχειριστείς. Κάθε εποχή όµως έχει τη χάρη της. Κι όσο κι αν το
φθινόπωρο µας πέφτει «βαρύ» µετά το καλοκαίρι, σε κάποια µέρη
αναδεικνύεται.
Ελάτε µαζί µας να τα ανακαλύψουµε. Τα χρώµατα της φύσης
είναι πραγµατικά εκπληκτικά! Και µπορεί τους περισσότερους από
εµάς να µας πιάνει µια γλυκιά µελαγχολία που τελειώνει το Καλο-
καίρι και µπαίνουµε σιγά-σιγά στο Φθινόπωρο, όµως αυτή η αλλαγή
αποτυπώνεται µε τρόπο µοναδικό στα λουλούδια και στα δέντρα,
τα φύλλα των οποίων αρχίζουν να κιτρινίζουν και να κοκκινίζουν.
Το πράσινο της φύσης µπερδεύεται γλυκά µε το µπλε του ουρανού
και δηµιουργούν τοπία µοναδικής οµορφιάς.. Οµορφιάς που
συµπληρώνεται πολλές φορές από τον συννεφιασµένο ουρανό,
από ένα ηλιοβασίλεµα που αλλάζει «ντύσιµο» και «φοράει» τα φθι-
νοπωρινά της χρώµατα! Αν θέλετε να απολαύσετε τέτοιες όµορφες
φθινοπωρινές εικόνες δεν έχετε παρά να επισκεφτείτε το χωριό.
Τελευταία ευκαιρία πριν η φύση µείνει «γυµνή»…
ΤΟ ΟΡΓΩΜΑ ΣΤΑ ΠΑΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ
Το όργωµα γινόταν στην αρχή µόνον µε τα βόδια. Κάθε γεωρ-
γός για να θεωρείται νοικοκύρης έπρεπε να έχει ένα ζευγάρι βόδια.
Όσοι είχαν µόνο ένα βόδι, έπρεπε να βρουν έναν σύντροφο
 ∆EKEMBPIOΣ 2019 «∆OΛIΩTIKA»
Σκέψεις - Σχόλια
(σέµπρος). Έτσι έκαναν σύµπραξη µε κάποιον άλλον, συνήθως συγ-
γενή τους, που είχε και εκείνος ένα βόδι και έκαναν το ζευγάρι. Για
τα βόδια έµπαινε ειδικός βοσκός, ο γελαδάρης, τον οποίο πλήρω-
ναν οι γεωργοί ανάλογα µε τα ζώα που είχαν. Κάθε πρωί σε ένα
συγκεκριµένο µέρος του χωριού µάζευε τα βόδια από όλους τους
νοικοκυραίους και τα πήγαινε για βοσκή. Το βράδυ τα επέστρεφε
στο χωριό. Όταν έφταναν έξω από το χωριό κάθε βόδι έπαιρνε
µόνο του το δρόµο για το κατώι ή σταύλο.
Όταν ερχόταν ο καιρός του οργώµατος, οι γεωργοί πήγαιναν µε
τα βόδια στο χωράφι. Τα εργαλεία για το όργωµα τα φόρτωναν στο
γαϊδούρι. Στο χωράφι έζευαν τα βόδια. Το ζέψιµο των βοδιών ήταν
µια ολόκληρη διαδικασία. Έβαζαν πρώτα τα ζώα δίπλα - δίπλα και
τα έδεναν µε στο ζυγό µε τις ζιουγκλίνες (ζεύλες). Ύστερα περ-
νούσαν το αλέτρι µε το υνί. Σχεδίαζαν τους όργους. Έπαιρναν το
ραβδί στο ένα χέρι και µε το άλλο κρατούσαν το αλέτρι. Όταν όλα
ήταν έτοιµα, έκαναν το σταυρό τους και έδιναν την εντολή στα
βόδια να ξεκινήσουν το όργωµα. Η µέρα θα ήταν κοπιαστική. Όταν
τελείωνε το όργωµα άρχιζε η σπορά. Ο ζευγολάτης, έσπερνε µε τα
χέρια. Έβαζε το σπόρο στην ποδιά ή σε σακούλι και µε το χέρι τον
σκορπούσε. Για κάθε οργιά (τρία βήµατα) και µια χούφτα σπόρο.
Στη συνέχεια χρησιµοποιούσε πάλι το ζευγάρι για να σκεπάσει το
σπόρο. Τελειώνοντας, σήκωνε το κεφάλι ψηλά, κοιτούσε το θεό και
τον ήλιο. Έπρεπε να πάει τα βόδια για νερό (στη µούρσα) και από
εκεί στο κατώι για να ξαποστάσουν. Θα τα έπαιρνε πάλι την άλλη
µέρα σε άλλο χωράφι.
Συµπέρασµα: Κοπιαστικός αλλά σηµαντικός ο ρόλος του γεωρ-
γού χωρίς, δυστυχώς, να ανταµείβεται δεόντως, η συµβολή του µε
αποτέλεσµα να αποθαρρύνεται η νέα γενιά και να µην αναλαµβά-
νει την οικογενειακή εκµετàλλευση.
ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ
Ο πόλεµος του 1940-41 ήταν µια περίλαµπρη νίκη του ελληνικού
λαού. Μια νίκη, η οποία οφείλεται στους έφεδρους αξιωµατικούς
και στρατιώτες. Ανήκει σε αυτούς τους αγνούς και απλούς ανθρώ-
πους, στην θυσία τους και στο ηρωισµό τους. Για αυτούς τους
ανθρώπους δεν θα µπορούσε να µιλήσει κανένας καλύτερα παρά
µόνο τα Ιστορικά δελτάρια της εποχής. Είναι γράµµατα από στρα-
τιώτες που πολεµούν στο Μέτωπο προς αγαπηµένα πρόσωπα,
µητέρες, παιδιά, αδερφές ή και από στρατιώτες σε άλλους στρα-
τιώτες. Η αλήθεια είναι ότι κάθε γεγονός δε θα µπορούσε να περι-
γραφεί καλύτερα παρά από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές του,
8
ειδικότερα όταν αυτοί γράφουν για ιδιωτικούς λόγους! Έτσι, στις
επιστολές που στέλνουν αποτυπώνεται µε απόλυτα καθάριο τρόπο
ο πατριωτικός οίστρος, οι δυσκολίες του πολέµου αλλά και η
νοσταλγία για τα αγαπηµένα πρόσωπα.
Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η εικονογράφηση µε Έλληνες στρα-
τιώτες, την Παναγιά να τους προσέχει, την ελληνική σηµαία καθώς
και φωτογραφίες του Ιωάννη Μεταξά ή του Βασιλιά. Ενδιαφέρον
έχουν και τα συνθήµατα στο τέλος του δελταρίου όπως «θυσίες,
δουλειά, αγώνας για την Ελλάδα, µ’ ένα µοναδικό σκοπό, τη ΝΙΚΗ
και γι’ αυτήν τα πάντα. Ή το µήνυµα του Μεταξά «παιδιά µου
εµπρός. Ριχτείτε µε λύσσα, µε φανατισµό και τρέλα…».
Είναι κάτι το συγκλονιστικό. Κρατάς στα χέρια σου αυτά τα
ιστορικά κειµήλια και σκέφτεσαι ότι αυτό γράφτηκε στην ανάπαυλα
µιας µατωµένης µάχης, στα γόνατα ενός πολεµιστή, για να καθη-
συχάσει µάνες και αδέλφια, να δώσει κουράγιο... Είναι από τα πιο
πολύτιµα κοµµάτια της συλλογής µου. Γιάννης Μποντίνης
ΤΟ ΤΡΙΗΜΕΡΟ ΤΗΣ 28ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ
Το τριήµερο της 28ης Οκτωβρίου επισκέφτηκα το χωριό. Αγαπώ
ιδιαίτερα αυτή την εποχή, καθώς η φύση αρχίζει να αλλάζει πρό-
σωπο και µας αποκαλύπτει τα φθινοπωρινά της χρώµατα. Από το
Χάνι και καθ’όλη την διαδροµή µέχρι το χωριό, ο επισκέπτης έχει τη
δυνατότητα να απολαύσει τα χρώµατα του κόκκινου, του πορτοκα-
λιού, του κίτρινου και του χρυσού δίπλα στο καταπράσινο. Είναι
µαγικό να βλέπεις ακόµα και πάνω σε κάθε φύλλο πολλές και δια-
φορετικές αποχρώσεις. Σπάνιες οµορφιές που συµπληρώνονται
πολλές φορές από τον συννεφιασµένο ουρανό, από ένα ηλιοβασί-
λεµα που αλλάζει «ντύσιµο» και «φοράει» τα φθινοπωρινά του
χρώµατα! Κρίµα που το ασπρόµαυρο της εφηµερίδας µας δεν µπο-
ρεί να αποτυπώσει αυτές τις οµορφιές.
Απόλαυσα επίσης τέτοιες οµορφιές και καθ’ οδόν επισκεπτόµε-
νος γειτονικά χωριά. Χωριά που κάποτε έσφυζαν από ζωντάνια,
χωριά µε ιστορία και παράδοση, µε φυσική οµορφιά και αστείρευτο
κάλλος, σήµερα έχουν εγκαταλειφτεί στην τύχη τους. Σε µερικά
δεν συνάντησα ούτε έναν άνθρωπο. Ερήµωση και εγκατάλειψη το
χαρακτηριστικό τους. Τα πάντα κλειστά. Όταν βλέπω τα σχολεία
κλειστά, όπως και του χωριού µας, µε πνίγει µια δόση απογοήτευ-
σης και συνάµα αδικίας για αυτόν τον πανέµορφο τόπο. Πήρα όµως
κουράγιο από την εικόνα του δικού µας χωριού. Αυτό το τριήµερο
αρκετός κόσµος και αυτοκίνητα πηγαινοέρχονταν στην πλατεία και
στο Φόρη. Το καφενείο γεµάτο από ∆ολιώτες και από ξένους επι-
σκέπτες. Έψαξα να βρω την αιτία και κατέληξα στο συµπέρασµα
πως, εκτός της µεγάλης ιδιαίτερης λάµψης και πανελλήνιας διαφή-
µισης που προσέδωσε ο Χριστόφορος µε τη Μαριάννα, µε τις υπέ-
 ∆EKEMBPIOΣ 2019 «∆OΛIΩTIKA»
Σκέψεις - Σχόλια
ροχες εγκαταστάσεις τους και µε την ασύγκριτη φιλοξενία υψηλών
προσώπων και όχι µόνον , κάνοντάς το πανελλήνιο γνωστό, µεγά-
λο ρόλο παίζει και η λειτουργία του καφενείου. Τα δυο µαζί παρα-
κινούν τον πληροφορηµένο επισκέπτη που γνωρίζει πως θα περά-
σει καλά, θα βρει ωραίο περιβάλλον, περιποίηση, καθαριότητα και
φιλόξενους ανθρώπους για να το επισκεφτεί. Πολύ σηµαντικό για
το χωριό αλλά και για όλη την περιοχή θα έλεγα.
∆υστυχώς πολλά καφενεία στα χωριά έχουν κλείσει προ πολ-
λού. Έτσι τα βλέπει κανείς µε κλειστές και αραχνιασµένες πόρτες,
µε ξεβαµµένες τις επιγραφές τους να θυµίζουν την παλαιά αίγλη
και λειτουργία τους, σαν φάρων αναφοράς του χωριού. Αυτονόητη
η σηµασία της λειτουργίας τους από κάθε άποψη και για κάθε κοι-
νωνικοοικονοµική παράµετρο, ώστε η όποια συζήτηση χρειάζεται
να γίνει, αυτή να αφορά µόνο στο πόσα και ποια θα κάνουµε για την
“αναστήλωσή’’ τους. Γνωρίζουµε πως κάθε ∆ήµος ανοίγει και επαν-
δρώνει διάφορα γραφεία – υπηρεσίες εξυπηρέτησης των πολιτών.
Μήπως θα έπρεπε να υπάρξει και ένα δηµοτικό πρόγραµµα (µέσω
κοινοτικών προγραµµάτων) για ενίσχυση ή επανίδρυση παραδοσια-
κών καφενείων, αυτά που σήµερα φυτοζωούν, σαν χώρο ζωής στα
χωριά; Σκέπτοµαι µήπως; Ας γίνει λοιπόν αυτοδιοικητικό σλόγκαν η
παράφραση του παλιού «συνθήµατος», δηλ. το «κάθε χωριό και κα-
φενείο».
Σηµείωση: Επειδή όµως αυτό φαντάζει ουτοπικό, καλό θα είναι
µόνοι µας να βρούµε τη λύση που δεν είναι άλλη παρά µόνο η στή-
ριξη και ενίσχυση της προσπάθειας του Γιάννη µας για τη λειτουρ-
γία του. Όσο καλή πρόθεση και να έχει –που έχει– ο ίδιος, αυτό
από µόνο του δεν αρκεί. Πρέπει κι εµείς µε τον τρόπο µας να βοη-
θήσουµε αυτήν την προσπάθεια εάν θέλουµε να βρίσκουµε την
πόρτα ανοιχτή.
ΤΑ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΑ ΠΑΙΧΝΙ∆ΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ
Ήρθε πάλι η εποχή του χρόνου που οι γονείς σε ρόλο Άγιου
Βασίλη αγωνιούν να αγοράσουν στα παιδιά τους τα πιο περιζήτητα
παιχνίδια. Παιχνίδια που διαφηµίζονται ασταµάτητα στην τηλεόρα-
ση ή που τα ίδια τα παιδιά τα ανακάλυψαν σερφάροντας στο διαδί-
κτυο ή τα ζήλεψαν από τους φίλους τους και... «πρέπει οπωσδήπο-
τε να µου πάρεις κι εµένα ένα ίδιο». ∆ώρα που τα παιδιά τα ζητάνε
επίµονα και που οι γονείς νιώθουν σχεδόν υποχρεωµένοι να τους
τα προσφέρουν, θεωρώντας ότι έτσι κάνουν το καλύτερο για το
παιδί τους. Κι όµως, παρά τις πιέσεις της καταναλωτικής φρενίτι-
δας των γιορτών, νέα επιστηµονικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι τα
πιο δηµοφιλή δώρα της χρονιάς µπορεί να µην είναι πραγµατικά τα
καλύτερα δώρα για την ανάπτυξη των παιδιών.
9
Η Αµερικανική Ακαδηµία Παιδιατρικής (AAP) µας συµβουλεύει:
«Αγνοήστε τις φανταχτερές οθόνες: Τα καλύτερα παιχνίδια είναι η
επιστροφή στα στοιχειώδη» και παροτρύνει τους γονείς να σκε-
φτούν τι δώρα χαρίζουν στα παιδιά τους. Η έρευνα υποστηρίζει ότι
τα απλά παραδοσιακά παιχνίδια είναι καλύτερα από τα εντυπω-
σιακά ηλεκτρονικά παιχνίδια. Αυτό σηµαίνει ότι τα τουβλάκια, τα
βιβλία, και τα παζλ είναι καλύτερα από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Γιατί οδηγούν σε µεγαλύτερη συγκέντρωση και δηµιουργικότητα
παρέχουν σωµατική, ψυχική και κοινωνική ευεξία στα παιδιά.
Τα απλά επιτραπέζια παιχνίδια και τα παιχνίδια µε κάρτες είναι
εξαιρετικά εργαλεία για να καλλιεργήσει κανείς την ανάπτυξη της
πρωτοβουλίας µε έναν διασκεδαστικό τρόπο». Παρ’ όλα αυτά,
σηµειώνει ότι κάθε παιδί είναι διαφορετικό και είναι σηµαντικό να
λαµβάνονται υπόψη τα ατοµικά του ενδιαφέροντα, αλλά και οι προ-
τιµήσεις του.
ΠΑΝΗΓΥΡΙΖΕΙ Ο ΙΕΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Στις 6 του ∆εκέµβρη, τιµάται από την εκκλησία µας η µνήµη του
Αγίου Νικολάου. Αυτή τη µέρα πανηγυρίζει ο οµώνυµος Κεντρικός
Ναός του χωριού. Ο άγιος Νικόλαος υπήρξε επίσκοπος στα Μύρα
της Λυκίας, γι’ αυτό και αναφέρεται και ως Νικόλαος Μύρων, ενώ
στη ∆ύση αναφέρεται και ως Νικόλαος του Μπάρι καθώς στο Μπάρι
της Ιταλίας βρίσκονται τα λείψανά του. Ο εορτασµός ξεκίνησε µε
τη Θεία λειτουργία και την καθιερωµένη αρτοκλασία. Αρκετό το
εκκλησίασµα, (ντόπιοι, από Γιάννενα, Φιλιππιάδα, Αθήνα και Βόλο),
τίµησε τη µνήµη του Αγίου µας.
Με το πέρας της Θείας Λειτουργίας, ακολούθησαν ως είθισται
κεράσµατα στο καφενείο, και η καθιερωµένη φασολάδα προσφορά,
όπως πάντα, του Χριστόφορου. Ο Γιάννης ο καφετζής µας, πιστός
 ∆EKEMBPIOΣ 2019 «∆OΛIΩTIKA»
Σκέψεις - Σχόλια
στο καθήκον του, είχε προετοιµάσει κατάλληλα το καφενείο και
µας καλοδέχτηκε. Εορταστική - χριστουγεννιάτικη η όψη του,
ζεστή (κυριολεκτικά και µεταφορικά) η ατµόσφαιρα, γνωστά και
αγαπηµένα πρόσωπα, ανταµώσαµε, ανταλλάξαµε φιλιά κι ευχές
και περάσαµε, όπως πάντα, χαρούµενες και ευχάριστες στιγµές.
Μάλιστα ο παπά- Βασίλης µας ενηµέρωσε πως τη δεύτερη µέρα
των Χριστουγέννων θα χτυπήσει πάλι για τις γιορτές η καµπάνα.
Ας το έχουµε υπόψη. Μπορεί ο καιρός να φέρει και χιόνια και µε
την ευκαιρία, να απολαύσουµε και το ∆ολό χιονισµένο.
ΤΟ ΠΗΡΑΜΕ ΤΟ ΠΤΥΧΙΟ!!!
Η στιγµή που αναµένει κάθε φοιτητής, όλος ο κόπος και η ανα-
µονή τεσσάρων χρόνων.
Στον αγαπητό µας Βασίλη ∆άκα, για την πρόσφατη απόκτηση
του Πτυχίου του, από το Τµήµα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, του
Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, Ευχόµαστε ολόψυχα συγχαρητήρια και
πολλές ευχές για υγεία, ευτυχία και επιτυχή επαγγελµατική πορεία
στη ζωή. Στην οικογένειά του να δίνει πάντα χαρές.
Με την ευκαιρία των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, σας
εύχοµαι: Χρόνια Πολλά, Καλή Χρονιά , Υγεία και Ευτυχία για κάθε
µέρα του χρόνου. Καλά Χριστούγεννα και καλή Πρωτοχρονιά.
10
Παρατηρήστε τις δύο φωτογραφίες.
Φωτο Νο 1. Ποιο είναι το µισογκρεµισµένο κτίριο, και γιατί
έφτασε σε αυτή την κατάσταση;
Φωτό Νο 2. Τι τύχη νοµίζετε θα είχε αυτό το κτίριο εάν δεν επε-
νέβαινε ο Χριστόφρος, και σε ποια κατάσταση βρίσκεται τώρα;
(Αυτό θα το δείτε στο επόµενο φύλλο).
Ευτυχώς υπάρχουν ακόµη ευαίσθητοι άνθρωποι που ονειρεύ-
ονται και κάνουν πράξη τα όνειρά τους. Υπάρχει ακόµη ελπίδα
γιατί αυτοί οι άνθρωποι τιµούν τον τόπο τους, αγαπούν την παρά-
δοση και προσφέρουν ανιδιοτελώς µέχρι και την ψυχή τους για να
σωθούν τα ιστορικά και ανεκτίµητα κειµήλια της πατρίδας.
Άνθρωποι σαν τον Χριστόφορο Κωσταρά δεν χρειάζονται ούτε
την προβολή, ούτε την διαφήµιση. Ο ίδιος αγωνιά και µοχθεί πολλά
χρόνια τώρα για τον αγαπηµένο του τόπο. Είναι προσηλωµένος
στις αρχές και τις αξίες του τόπου του και σέβεται την πολιτιστική
κληρονοµιά των προγόνων.
Τέτοιοι άνθρωποι έχουν ανάγκη την έµπρακτη, ηθική και ειλικρινή
στήριξη των αρµόδιων τοπικών αρχόντων και τότε είναι βέβαιο ότι θα
προσφέρουν και την ύστατη ικµάδα της καρδιάς τους για να αναστή-
σουν καθετί που διατηρείται άψυχο στην πανέµορφη γη τους.
Σηµείωση: Οι φωτογραφίες είναι από το Αρχείο Χριστοφορου
Μούστου. (έτος 1978).
∆ΟΛΙΩΤΗΣ Ο Α∆ΟΛΟΣ
(email: ioabodinis@gmail.com)
 ∆EKEMBPIOΣ 2019
Έκκληση για οικονοµική ενίσχυση της ανακαίνισης του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου
Η ανέγερση της κεντρικής
εκκλησίας προς τιµή του
Αγίου Νικολάου έγινε το
1814. Χτίστηκε στη θέση
παλιότερης εκκλησίας, την
οποία το 1740 τη µεγάλω-
σαν. Η οικοδοµή έγινε λίθινη,
στέρεη µε µικρά παράθυρα.
Εσωτερικά χωρίζεται στο
Άγιο Βήµα, ανδρωνίτη και
γυναικωνίτη. Εξυπηρετεί τις
θρησκευτικές ανάγκες των
κατοίκων και στεγάζει το
φιλανθρωπικό και κοινωνικό
έργο της µικρής Ενορίας
µας. Επιπλέον, αποτελεί µνη-
µείο και προσελκύει το
ενδιαφέρον των επισκεπτών
του χωριού.
Ως γνωστόν µε την οικο-
νοµική ενίσχυση συγχωρια-
νής µας, έγινε ο καθαρισµός
του τρούλου. Το αποτέλεσµα
άριστο. Αποκαλύφτηκαν οι
αγιογραφίες και “έφεξε” ο
Ναός. Παράλληλα ο νέος
µας ιερέας, παπα-Βασίλης,
ακούραστος κληρικός, µαζί
µε την εκκλησιαστική επιτρο-
πή, προσπαθούν να µετατρέ-
ψουν σε ένα ευλαβικό κό-
σµηµα ολόκληρο το χώρο
της εκκλησίας. Αποµένουν
όµως και άλλες απαραίτητες
εργασίες, για να ολοκληρω-
θεί η ανακαίνισή της σε
σχέση µε τις υπάρχουσες
αγιογραφίες. Τέτοια εργασία
«∆OΛIΩTIKA»
Με την αλληλεγγύη µπορούµε
να τα καταφέρουµε
αφορά την Πλατυτέρα, που
λόγω πολλών παραγόντων
(καπνός κεριών, υγρασία,
πολυκαιρία κ.λ.π.) έχει καλυ-
φτεί η αγιογραφία της, µε
αποτέλεσµα να καθίσταται
δυσδιάκριτη.
(Με τον όρο Πλατυτέρα ή
και Πλατυτέρα των Ουρανών,
ονοµάζεται η εικόνα της Πανα-
γίας που αγιογραφείται στο
εσωτερικό άνω µέρος της
κεντρικής κόγχης του Αγίου
Βήµατος “κοινώς Ιερού” των
ναών. Η Παναγία ονοµάστηκε
«Πλατυτέρα των Ουρανών»,
γιατί χώρεσε µέσα της τον Θεό,
τον Κτίστη και Κύριο του
Ουρανού και της γης. Ονοµά-
ζεται έτσι, όχι µονάχα γιατί
χώρεσε τον «αχώρητον Θεόν»
αλλά και διότι χωρεί όλους
τους ανθρώπους, τον κόσµο
ολόκληρο και γι αυτό είναι και
από την άποψη αυτή των
ουρανών Πλατυτέρα).
Η εκκλησιαστική επιτρο-
πή έκρινε ότι το ιερό αυτό
κειµήλιο έπρεπε να µελετη-
θεί µε σεβασµό και αγάπη να
αποκατασταθεί και να ιδωθεί
µε την ψυχή και τα µάτια των
κατοίκων που τους ανήκει.
Προς τούτο ήρθε σε επικοι-
11
Μποντίνη Απολλωνίας 21,
45332 ΙΩΑΝΝΙΝΑ. Τηλ: 26510
44558.
Ευχαριστούµε για την κα-
τανόηση.
νωνία µε τους γνωστούς
Από την Εκκλ. Επιτροπή
φίλους µας Μαρία Πάντου
και Αίαντα Μαρίνο, εξειδι-
Λάβαµε και δηµοσιεύ-
κευµένους συντηρητές,
ουµε τα πρώτα ποσά:
συζήτησε το πρόβληµα και
αποφάσισε να προχωρήσει
1.Οικογ. Γεωργίου Πορίκη
στην αποκατάστασή της. Η
(Αρτοποιία, Βελουχιώτη Άρη
εργασία όµως αυτή έχει
47 Ιωάννινα), στη µνήµη
αρκετά µεγάλο οικονοµικό
Αγγελικής Νικολάου Κού-
κόστος απαγορευτικό για το
ρου, (αδελφής) 500 ευρώ.
εκκλησιαστικό ταµείο µας,
2. Γεωργοδασικός Σύλλο-
έπειτα µάλιστα και από τα
γος ∆ολού 200 ευρώ
πρόσφατα αναγκαία έξοδα
3.Πολιτιστικός Σύλλογος
ανακαίνισης και εξοπλισµού
Ιωανίννων 200 ευρώ.
του Ναού. Εξάλλου η Ενορία
4. Αδελφότητα Αθηνών
µας, δεν διαθέτει καµία αξιο-
200 ευρώ
ποιήσιµη περιουσία, παρά
5. Οικογ. Λάζου Ιωάννη
µόνο τον οβολό των ευσε-
και Αλεξάνδρας 200 ευρώ.
βών χριστιανών και των
6. Οικογ. Γιάννη & Ρεβέκ-
ευγενών δωρητών, και µάλι-
κας Μποντίνη 200 ευρώ.
στα σε µία εποχή χρηµατικής
δυσκολίας. Ευελπιστούµε
όµως, όπως συµβαίνει « ∆OΛ I ΩT I K A »
Όργανο του Πολιτιστικού Συλλόγου
πάντα, πως θα βρεθούν ∆ολού Iωαννίνων
άνθρωποι που αγαπούν την Aπολλωνίας 21 T.K. 4523 32
Tηλ. 26510 44558
ευπρέπεια του Ναού καθώς
E-mail: doliotika@dolo.gr
και άνθρωποι που ενδιαφέ-
Yπεύθυνος έκδοσης:
ρονται για τα µνηµεία του Aγνή Bραβορίτη
πολιτισµού, της τέχνης και Πρόεδρος Συλλόγου ∆ολού Πωγωνίου
Υπεύθυνος σύνταξης:
της παράδοσής του τόπου.
Aγνή Bραβορίτη
Από αυτούς αναµένουµε τη
KΩ∆IKOΣ 4587
βοήθεια, ευχόµενοι ο Θεός
ΣYNTAKTIKH EΠITPOΠH
να τους ανταποδίδει πολλα-
πλάσια αγαθά! Προς τον Γιάννης Mποντίνης
Aγνή Bραβορίτη
σκοπό αυτόν οι ενδιαφερό-
∆έσποινα Πορίκη
µενοι µπορούν να στέλνουν Γιάννης Φωτόπουλος
τον οβολό τους µέσω: Xαρούλα Zωίδη
Οι συνδροµές να αποστέλλονται στη
1. Tράπεζας Πειραιώς: ∆/νση:
Αριθ. Λογ. GR Xαρά Zωίδη
Nεοφύτου ∆ούκα 26
5101713000001006472 45332 Iωάννινα
(∆άκας Ευάγγελος τηλ. 26510 68865
Κούρος Παναγιώτης). ή στην Tράπεζα Πειραιώς
Aριθ. Λογ. 5407-025725-400
2. Με ταχ. επιταγή: ∆άκας IBN GR 140172 4070 0054 0702 57 25
Ευάγγελος 44002 ∆ελβινάκι 400
ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Xειρόγραφα που δηµοσιεύονται
ή όχι,
3. Μέσω του δικτύου We- δεν επιστρέφονται.
stern Union στον Ιωάννη Oι ενυπόγραφες συνεργασίες εκφράζουν
τις απόψεις εκείνων που υπογράφουν.
 ∆EKEMBPIOΣ 2019 «∆OΛIΩTIKA» 12

Mε αφορµή µια εκδήλωση του Συλλόγου τους...

ΠOΛYΦΩNIKA ΠΩΓΩNIOY: Kορυφαία στην πυραµίδα της πολυφωνικής µουσικής

Eίναι γεγονός ότι τα πολυ-
φωνικά τραγούδια του Πωγω-
νίου διακρίνονται για την ιδι-
αιτερότητά τους που στηρίζε-
ται στην πεντατονική κλίµακα
και η οποία τα κατατάσσει
στην κορυφή της πυραµίδας
της πολυφωνικής µουσικής.
Mάλιστα οι ασχοληθέντες
λεπτοµερώς ερευνητές-µελε-
τητές, τα θεωρούν κορωνίδα
µεταξύ όλων των ειδών
αυτής.
Όµως δεν είναι µόνο τα πο-
λυφωνικά τραγούδια της πε-
ριοχής, αλλά και ο πολιτιστι-
κός χώρος που τη διακρίνει.
Έτσι λοιπόν οι διάφοροι πολι-
τιστικοί φορείς, σύλλογοι,
αδελφότητες, ενώσεις, κλπ.,
προσπαθούν και φροντίζουν
µέσα από τα δρώµενά τους και
τις πολιτιστικές τους εκδηλώ-
σεις να αναδείξουν αυτόν τον
πολιτισµό και να τον µεταλα-
µπαδεύσουν στους νεότερους
για να τους γίνει κτήµα η
παράδοση.
Ένα µικρό µέρος της πολυ-
φωνικής µουσικής µας, παρου-
σίασε ο Σύλλογος Πολυφωνι-
κών Tραγουδιών Πωγωνίου
που πραγµατοποίησε εκδήλω-
σε στα Γιάνεννα απ’ όπου και
το παρακάτω ρεπορτάζ.
Στην αίθουσα εκδηλώσεων
(παλαιά σφαγεία) του ∆ήµου
Iωαννιτών ο Σύλλογος Πωγω-
νίου Πολυφωνικών Tραγουδι-
ών, πραγµατοποίησε πρόσφα-
τα εκδήλωση µε κύρια αφορµή
την κυκλοφορία του πρώτου
του cd µε πολυφωνικά τρα-
γούδια της περιοχής Πωγωνί-
ου.
Tην εκδήλωση παρουσίασε
ο Παναγ. Tζόκας, καταξιωµέ-
νος παρουσιαστής, µε µεγάλη
εµπειρία των πολιτιστικών θε-
µάτων της περιοχής Πωγωνί-
ου.
H αίθουσα ήταν ασφυκτικά
γεµάτη από τη συµµετοχή των
Πωγωνησίων και άλλων, δεί-
χνοντας µε τον τρόπο αυτό
πόσο αγαπούν τον τόπο τους
και την περιοχή τους, για να
γνωρίσουν µέσα από τα τρα-
γούδια και γενικά από τη µου-
σική, τα ήθη και έθιµα, τις
αξίες µέσα από τα πολυφωνι-
κά ακόµη τραγούδια και ένα
µέρος του τρόπου της ζωής
των (ορφάνια, ξενιτιά, λύπες
και γενικά τις χαρές).
Xαιρετισµό απηύθυνε ο ∆ή-
µαρχος Πωγωνίου κ. Kων. Kα-
ψάλης, ο οποίος αναφέρθηκε
στη σηµασία των πολυφωνι-
κών τραγουδιών όπου ο
∆ήµος στάθηκε αρωγός στη
δηµιουργία του πολυφωνικού
συγκροτήµατος και το στήρι-
ξε, λέγοντας χαρακτηριστικά
ότι «Tο πολυφωνικό τραγούδι
είναι η ψυχή του Πωγωνίου».
Eπίσης την εκδήλωση χαι-
ρέτισε ο γνωστός σ’ όλους
µας Hλίας Γκαρτζονίκας, ο
οποίος κατέληξε µε το ότι:
«Tο Πωγωνήσιο πολυφωνικό
τραγούδι είναι η ναυαρχίδα
της πολυφωνικής µουσικής».
Στη συνέχεια πήρε το λόγο
ο Kων/νος Λώλης, κύριος οµι-
λητής της εκδήλωσης, µουσι-
κολόγος-ερευνητής της
Πωγωνήσιας πολυφωνικής
µουσικής µε µεγάλη προσφο-
ρά στον τοµέα αυτό.
Xαρακτηριστικό είναι ότι ο
Παν. Tζόκας στην παρουσίαση
απλώς ανέφερε ότι στο πρό-
σωπο του κ. Λώλη «σεµνύνο-
µαι»!
O κ. Λώλης αναφέρθηκε
ιστορικά στην πολυφωνική
µουσική της περιοχής, στα
ιδιώµατα και τα µυστήρια της
φωνητικής πολυφωνικής µου-
σικής, στους βάρδους που µε
το ταλέντο τους βοήθησαν να
πραγµατοποιηθεί η έκδοση
Γράφει ο
ΧΑΡΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ
του cd µε 16 Πωγωνίσια πολυ-
φωνικά τραγούδια.
Eδώ επιτρέψτε µου να ανα-
φέρω τους τίτλους των τρα-
γουδιών του cd που είναι οι
παρακάτω, γιατί είναι σηµαντι-
κό για τους νέους να τους
γνωρίζουν: 1) Xαριτωµένη
συντροφιά, 2) Nτελή παπάς,
3) Nταλιάνω, 4) Aλησµονώ και
χαίροµαι, 5) Aυτά τα µάτια
∆ήµο µ’ τα έµορφα, 6) Όλες οι
χώρες και χωριά, 7) Έκανα
πως έκανα, 8) O Γιάννος και η
Mαριγώ, 9) Aπό πέρα από το
ποτάµι, 10) Άσπρη κάτασπρη
βαµβακιά, 11) Έβγα πεθερά
στη σκάλα, 12) Mια κόρη απ’
τη Λειβαδιά, 13) ∆εροπολίτισ-
σα, 14) Γεια σου παπαρούνα
µου, 15) Tην άµµο-άµµο
πήγαινα, 16) Eσκοτώθηκα στη
µάχη.
Παρήγορο είναι το ότι
υπάρχουν και άλλοι σύλλογοι
πολυφωνικών στον
Hπειρωτικό χώρο, αλλά ακόµη
και στις µεγάλες πόλεις όπως
Aθήνα-Θεσσαλονίκη, αφού οι
κάτοικοι της υπαίθρου υπο-
χρεώθηκαν να πάνε αλλού να
ζήσουν.
Tελειώνοντας τόνισε στους
σύγχρονους δύσκολους χρό-
νους και περίπλοκους του
µουσικού πολιτισµού να στα-
θούµε µε αισιοδοξία για την
µελλοντική πορεία του
Hπειρωτικού πολυφωνικού
τραγουδιού.
Tελευταίος µίλησε ο Πρόε-
δρος του Συλλόγου κ. Θανά-
σης Bιλτινιώτης ο οποίος ανα-
φέρθηκε στην ίδρυση και τις
δράσεις του Συλλόγου.
Στη συνέχεια το συγκρότη-
µα του Πολυφωνικού Συλλό-
γου Πωγωνίου τραγούδησε
δέκα τραγούδια, από τα ανα-
φερόµενα στο cd σε δύο
φάσεις.
Στην εκδήλωση πήραν µέ-
ρος:
α) Tο σύνολο πολυφωνικού
του Mουσικού Γυµνασίου
Iωαννίνων µε τα τραγούδια:
«Aϊντε Mάρω στο πηγάδι» και
«Ψες µε την αστροφεγγιά»,
που ενθουσίασαν τους παρι-
σταµένους. Oι παιδικές φωνές
ήταν απολύτως προσαρµο-
σµένες στο Πωγωνίσιο πολυ-
φωνικό χρώµα.
∆άσκαλος του Πολυφωνι-
κού του Μουσικού Γυµνασίου
είναι ο Παναγιώτης Τέλλης.
Tο Mουσικό Γυµνάσιο είναι
ένα φυτώριο που οι µαθητές
του θα είναι οι συνεχιστές της
παράδοσης και της πολυφωνι-
κής µουσικής.
β) O Σύλλογος Πολυφωνι-
κών Tραγουδιών Iωαννίνων
HNOPO επίσης µε δύο τρα-
γούδια: «Ξένη ήµουν η καηµέ-
νη» και «Έλα µε τ’ εµένα».
γ) Tο δηµοτικό συγκρότηµα
του Σωτήρη ∆έση.
H εκδήλωση τελείωσε µε
ένα οργανικό ηπειρώτικο µοι-
ρολόι και στη συνέχεια όλα τα
 ∆EKEMBPIOΣ 2019
Kοινωνικά
ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ
– Ο Γιώργος Φωτόπουλος
(γιος του Μήτσου και της
Κατερίνας) και η Αριστέα
Ρουφογάλη, στις 16 Νοεµ-
βρίου 2019 απέκτησαν αγο-
ράκι.
– Ο Αλέξανδρος Λατσού-
νας (γιος της Μαρτίνας και
του Κωνσταντίνου και εγγο-
νός του Παναγιώτη) και η
Pina, στις 13 Νοεµβρίου
2019 απέκτησαν κοριτσάκι
και της έδωσαν το όνοµα
Melissa..
– Ο Θωµάς Μποντίνης
(γιος του Γιώργου και της
Ελένης), και η Γιώτα Γαλού-
ση στις 4 Ιανουαρίου 2020
απέκτησαν αγοράκι.
Στους ευτυχισµένους γο-
νείς, παππούδες και γιαγιά-
δες ευχόµαστε να τους
ζήσει.
ΓΑΜΟΙ
– Στις 30 Νοεµβρίου 2019
στην Αθήνα, έγινε ο γάµος
του Γιάννη Σταµπολιά και
της Άννας Χριστοδούλου
(κόρη του Φίλιππου και της
Όλγας).
– Στις 8 Νοεµβρίου 2019
στην Αθήνα έγινε ο γάµος
του Θωµά Μποντίνη (γιος
του Γιώργου και της Ελένης)
και της Γιώτας Γαλούση.
Ευχόµαστε να ζήσουν
ευτυχισµένοι.
ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ
– Στα Γιάννενα στις 12
Οκτωβρίου 2019 έγινε το
ετήσιο µνηµόυνο της Νίνας
Πότση (συζύγου ∆ηµητρίου
Πότση).
Ας είναι αιωνία η µνήµη
της.
«∆OΛIΩTIKA» 13
Βράβευση Ηλία Παγούνη ∆ΟΛΙΩΤΙΚΗ
Ο Ηλίας Παγούνης (γιος του Βασίλη και της ∆ανάης)
ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑ
διακρίθηκε και βραβεύτηκε µε χρυσό µετάλλιο στην 1η Ολυ- Ο Πολιτιστικός Σύλλογος
µπιάδα Παιδικής Ζωγραφικής 2018-2019 που διοργάνωσε η ∆ολού –φέτος έχει σκοπό να
Παιδική Πινακοθήκη της Ελλάδας. κόψουµε την πίτα µας στο
Την τελετή βράβευσης που πραγµατοποιήθηκε την όµορφο χωριό µας, να αντα-
Κυριακή 1η ∆εκεµβρίου 2019 στο Μουσειο της Ακρόπολης, µώσουµε όλοι στο δικό µας
τίµησε µε την παρουσία του ο Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας χώρο και να αισθανθούµε
κοντά στις ρίζες µας.
κ. Προκοπής Παυλόπουλος, η Υπουργός Παιδείας κ. Κερα-
Πιστεύουµε στην συµµετο-
µέως και ο δήµαρχος Αθηναίων κ. Μπακογιάννης.
χή όλων σας.
Συγχαρητήρια στον Ηλία, του ευχόµαστε να έχει πάντα
Ο Σύλλογος θα διαθέσει
διακρίσεις και βραβεία στη ζωή του! λεωφορείο για την µεταφορά
µας στο χωριό. Θα επικοινω-
νήσουµε σύντοµα µαζί σας.
Καλή σταδιοδροµία Βασίλη
– Ο Βασίλης ∆άκας –ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο
Τµήµα Ιστορίας-Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του
ΡΙΞΑΝΕ ΛΑ∆Ι
ΣΤΟ ΛΥΧΝΑΡΙ
Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων και ορκίστηκε λαµβάνοντας το
πτυχίο του. – Ζωγράφος Κων/νος € 50
– Άκης Φωτόπουλος € 20
– Λόλα Παπαϊωάννου € 20
Μπράβο Βασίλη! Να σε χαίρονται οι γονείς σου.
– Παναγ. Παπαϊωάννου € 10
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ Ενηµέρωση
Για καλύτερη εξυπηρέτηση
παρακαλούµε τα εµβάσµατά
Προτάσεις για τη βελτίωση της εµφάνισης σας, να τα στέλνετε:
και της λειτουργικότητας του χωριού µας. 1) Mέσω της Τράπεζας Πει-
ραιώς στο λογαριασµό του
Η αναφορά και η καταγραφή κάποιων προβληµάτων, µε Πολιτιστικού Συλλόγου, Αριθ.
Λογ. ΙBAN:
σκοπό τη µελλοντική αντιµετώπισή τους, προκειµένου να
GR
βελτιωθεί η εικόνα και η λειτουργικότητα του χωριού µας 1401724070005407025725400
είναι χρήσιµη και εποικοδοµητική, για το λόγο αυτό καθιε- Με ταχυδροµική επιταγή ή
µέσω του δικτύου Western
ρώνουµε, από το επόµενο φύλλο την παραπάνω στήλη που
Union
απευθύνεται στους αναγνώστες µας και περιµένουµε τις
προτάσεις σας. ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
– Φωτόπουλος Άκης 50
Aγαπητοί φίλοι, ευρώ
O Σύλλογος είναι για όλους µας και πάνω απ’ όλα για το
χωριό µας. Eλάτε να γίνουµε όσο το δυνατόν περισσότε- EMBAΣMATA
ροι και δυνατότεροι. ΓIA THN EKKΛHΣIA
Eµείς που στήσαµε την εφηµερίδα µας γνωρίζουµε
πάρα πολύ καλά ότι ανάµεσά µας υπάρχουν πολλοί που TPAΠEZA ΠEIPAIΩΣ:
έχουν τη διάθεση και την ικανότητα να γράφουν. Aριθ. Λογ/σµού GR
5101713000006300010064720
Oι ιστορίες του χωριού, οι παραδόσεις της, τα ήθη και
(∆άκας Eυάγγελος
τα έθιµα, οι ονοµασίες των τόπων και τόσα άλλα θέµατα
& Kούρος Παναγιώτης)
και προβληµατισµοί ας γίνουν γνωστά και ας είναι διαθέ-
ή ταχ. επιταγή
σιµα στους αναγνώστες µας. Aπευθυνθείτε στην συντα-
στον Iωάννη Mποντίνη
κτική επιτροπή και ελάτε να διατηρήσουµε ζωντανή την Aπολλωνίας 21
έκδοση αυτή κάνοντάς την και πιο πλούσια. 45332 Iωάννινα ή Western Union
 ∆EKEMBPIOΣ 2019 «∆OΛIΩTIKA» 14

ΠΡΟΣ
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ
Άπαντα τα µέλη της ως άνω Αδελφότητος
Του Βασίλη Χρήστου Ενταύθα
Επιδιώκοντας µία συζήτηση Ένας πατριωτισµός, που Το ∆ιοικ. Συµβούλιον ως και το Συµβούλιον Κυριών και ∆ίδων
παραθέτουµε, αυτή τη φορά, διεγείρει την δυναµική του ... απευθύνουν προς άπαντα τα µέλη της Αδελφότητος θερµόν
αποσπάσµατα από ένα κάλε- αισθήµατος που έχει σχέση µε πατριωτικόν χαιρετισµόν. ...... Η ∆ιοίκησις... δε διστάζει πλέον να
σµα της Αδελφότητος ΑΘηνών το χώµα, την καταγωγή, τις προβή εις την µεγάλην εξόρµησίν της: Την οργάνωσιν και την
προς τα µέλη της. άµεσες εµπειρίες, έναντι της πραγµατοποίησιν της εκδροµής και µεταβάσεώς µας εις το προ-
Πρόκειται, όπως θα φανεί, δυναµικής της νοήσεως και του σφιλές µας χωρίο, το ∆ολό.
για µία πρόσκληση για εκδρο- «λογικού» πολιτικού κριτηρίου. Η εκδροµή αυτή δεν είναι µια απλή συνεστίασις ή µία εορτή εις
µή της οποίας «...ο προγραµ- Και τέλος µια «ζωντανή» ένα εξωκκλήσι της Αττικής. Είναι µία µακρά και εις απόστασιν και
εις χρόνον οµαδική προσπάθεια για εορτασµούς συνεστιάσεις,
µατισµός εγένετο κατόπιν πολ- νοσταλγία έτοιµη να απεκδυθεί
επισκέψεις, φιλικάς συγκεντρώσεις και πάντα ταύτα εις τον τόπον
λής µελέτης και υπολογισµού του ρόλου της, παραχωρώντας
των παιδικών αναµνήσεών µας, την πεφιληµένην µας γενέτειραν,
ορθού... διά να είνα προετοιµα- τον στην εµπειρία που θα προ-
το αλησµόνητον χωριό µας, το οποίον νοσταλγοί-ξενιτεµένοι όλοι
σµένα τα πάντα...». σφέρει η εκδροµή. µας– δεν ξεχνούµε. Θα µας ενισχύσετε εις τούτο, θα προσέλθετε
Πέρα από το καθαυτό θέµα, Αυτά και πολλά άλλα απο- όλοι την 1η Αυγούστου, την ηµέραν της εκκινήσεως. Ρυθµίσατε
βλέπουµε εδώ, να αναδύεται τελούν, κατά τη γνώµη µας, από τούδε τα των εργασιών Σας και αφιερώσατε ένα δεκαήµερον
ένας κόσµος του οποίου η έδαφος για µια γόνιµη συζήτη- διά τον ωραίον αυτόν σκοπόν. Το δεκαήµερον αυτό θα αποβή
ζωτικότητα και ο ενθουσια- ση. ευεργετικώτατον και διά την σωµατικήν και ψυχικήν υγεία Σας.
σµός φαίνονται σχεδόν παρά- Παραθέτουµε τα αποσπά- ∆ιότι θα είναι δεκαήµερου ξεγνοιασιάς, διασκεδάσεως, µακράν
ξενα και µακρινά, ενώ χρονικά σµατα: του τόπου, της επιπόνου εργασίας µας και εις τα δροσερά βουνά,
απέχει µόνο λίγες δεκαετίες. Α∆ΕΛΦΟΤΗΣ ∆ΟΛΟΥ λαγκάδια και δάση της Ηπείρου µας, θα είναι δε δι’ όλους µας και
Μια οµαδικότητα, µια φρο- ΗΠΕΙΡΟΥ µία αναβάπτισις εις τα άγια νάµατα των ωραίων εθίµων και παρα-
ντίδα κι’ ένας συλλογικός χα- «ΑΓΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΣ» δόσεων του τόπου µας. Μη διστάσετε να µετέσχετε όλοι της
ρακτήρας που διαµορφώθηκε Οδός Φίλιου 3 – Ν. Φιλοθέη εκδροµής αυτής. Μη χάσετε την ευκαιρίαν µιας ευχαρίστου θερι-
και πηγάζει από τη µακρά και Τηλ. 676.133-800, 375 νής διακοπής.
Η ∆ιοίκησις γνωρίζει τας επιφυλάξεις πολλών οι οποίοι παρά
επίπονη αναµέτρηση µε αντι- Αριθµός εγκ. 1
τον µύχιον πόθον των να µετάσχουν, συλλογίζονται διαφόρους
πάλους, µε τα φυσικά στοιχεία, Εν Αθήναις τη 20η Ιουνίου
ασχολίας και διά το ταξίδιον και διά την διαµονήν των εις το
µε την επιβίωση. 1966
χωρίον µας. Βεβαίως παρουσιάζονται δυσχέρειαί τινες και έχοµεν
υπ’ όψιν ποία λάθη και παραλείψεις σηµειώνονται και εις µίαν
απλήν ακόµη συνεστίασιν ή µίαν εκδροµήν έως το Πικέρµι. Και
πέρυσι κατά την 1ην εκδροµήν µας εσηµειώθησαν παραλείψεις
Το ∆ολό στο πανί και τινες ακαταστασίαι. Ταύτα όµως απέβησαν πολύτιµος πείρα δι’
ηµάς και Σας υποσχόµεθα ότι αυτήν την φοράν η επιτυχία της
Η προσπάθεια που ξεκινήσαµε το προηγούµενο καλοκαίρι προσπαθείας µας είναι εξασφαλισµένη. ∆Ιότι η οργάνωσις ως θα
πάνω σε µια ιδέα του «φίλου» του χωριού µας, Μ. Αράπογλου, ίδετε και εις το πρόγραµµα... και ο προγραµµατισµός της εκδρο-
µας άρεσε και σκεφτόµαστε να συνεχιστεί (βλ. εφηµ. εκδ. µής κατόπιν πολλής µελέτης και υπολογισµού ορθού, του δυνα-
Σεπτεµβρίου για την αναλυτική παρουσίαση της δουλειάς όσων τού της πραγµατοποιήσεως, και της τελευταίας λεπτοµερείας.
πήραν µέρος). Εκτός τούτου και διά να µην παραλειφθεί και διά να είναι προε-
Τα µικρά βίντεο, τρόπος προσωπικής-ψηφιακής επικοινωνίας τοιµασµένα τα πάντα (διανοµή, φαγητό-τοπικαί εκδροµαί κλπ.) ο
Γραµµατεύς της Αδελφότητος... Θα αναχωρήση διά τον σκοπόν
πλέον, γίνονται τέχνη ή µη τέχνη· µιλούν σε θεατές που δέχονται
αυτού δέκα ηµέρας προ της ηµέρας της εκδροµής και θα έχει
και κρίνουν. µεριµνήση δι’ όλα µέχρι της αφίξεως των εκδροµέων.
Αυτό και µόνο είναι ικανό να διεγείρει ή και να αναστείλει τους Λελογισµένα επίσης θα είναι και τα έξοδα εις τα οποία θα υπο-
«υποψιασµένους» και όχι µόνο· να βρεθούν δηλ. σε φυσικό χώρο, βληθή έκαστος δεδοµένου ότι θα ερωτάται η οµάδα εκδροµής δι’
η κατάρρευση του οποίου βρίσκεται σε εξέλιξη στον δικτυωµένο εκάστην δαπάνην της ηµέρας ως και θα δίδεται λογ/µός υπό της
πολιτισµό µας. Οι όροι αυτής της εκδήλωσης έχουν ήδη τεθεί (βλ. οργανωτρίας επιτροπής της εκδροµής δι’ έκαστον έξοδον. Επίσης
εφηµ. τευχ. Ιουλίου) χρόνος-διάρκεια και θέµα. η κατανοµή της δαπάνης θα είναι δικαία..... Εν ενί λόγω η ∆ιοίκη-
σις δεν θα ρυθµίζει τα Οικονοµικά ταύτα ζητήµατα κατά αυθαίρε-
Όσον αφορά το θέµα, λόγω του ότι, οι πολλές ιδέες οδηγούν
τον τρόπον αλλά εν κοινή συνεννοήσει µετά των εκδροµέων και
κατά τη γνώµη µας σε αέναους οµόκεντρους κύκλους, προτεί-
λογοδοτούσα εις αυτούς εκάστοτε.
νουµε να είναι κάτι που εµπνέει µε βάση το ∆ολό και της προς Το ∆ιοικητικόν Συµβούλιον
αυτό γύρω περιοχή του. (σφραγίδα)
Η γνώµη και οι απόψεις σας θα δηµοσιευθούν στο επόµενο
Σηµ. συντ.: Το κείµενο είναι γραµµένο µε το «πολυτονικό
φύλλο της εφηµ. (Απρίλης-Μάης), εφ’ όσον τις στείλετε εγκαί-
σύστηµα».
ρως.
Υ.Γ.: Ευχαριστούµε τον κ. Παναγιώτη Λιόλιο για την ειλικρινή
Στο ίδιο φύλλο θα ανακοινωθεί το όλο πλαίσιο, ούτως ώστε
και, ας µας επιτραπεί, εκ βαθέων ταπεινή προσέγγισή του στο
µέχρι τον Ιούλιο να έχει ολοκληρωθεί ο κατάλογος των συµµετε-
θέµα στης στήλης του προ-προηγούµενου φύλλου της εφηµερί-
χόντων. δας µας.
Και πάλι να περνάτε καλά Τον ευχαριστώ για τον βιωµατικό λόγο του και τις ερµηνευτι-
και καλό αντάµωµα. κές του τολµήσεις.
 ∆EKEMBPIOΣ 2019 «∆OΛIΩTIKA»
Το Καµπαναριό
Αγίου Νικολάου ∆ΟΛΟΥ
Είναι σηµαντικό και ιδιαίτερα τιµητικό το γεγονός ότι στο
ΛΕΥΚΩΜΑ της κ. Νίτσας Συνίκη - Παπακώστα, ζωγράφος-γλύ-
πτρια-συγγραφέας, µε θέµα «62 καµπαναριά της ΗΠΕΙΡΟΥ»
έκδοση της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών η συγγραφέας περι-
λαµβάνει και το καµπαναριό Αγίου Νικολάου ∆ΟΛΟΥ (σελ. 144)
µε σχέδιο που αποτυπώνει το καµπαναριό.
Παραθέτουµε το κείµενο και το σχέδιο της κ. Νίτσας Παπακώ-
στα.
Καµπαναριό Αγίου Νικολάου. ∆ολό
Ο τύπος του παραπάνω καµπαναριού ήταν αρκετά διαδεδοµέ-
νος στα χωριά κυρίως της Ηπείρου, διότι επρόκειτο για µία σχετι-
κά εύκολη κατασκευή, µε χαµηλό κόστος. Αυτό αποτελείται από
δύο επάλληλες ζώνες και είναι χτισµένο στην κάθετη ευθεία της
χαµηλής κεντρικής εισόδου, η οποία βρίσκεται κάτω από γραφικό
πέτρινο υπόστεγο. Στην πρώτη ζώνη ανοίγεται ένα δίλοβο τοξω-
τό άνοιγµα όπου κρέµονται οι δύο από τις τρεις καµπάνες του. Η
δεύτερη ζώνη φέρει ένα µονόλοβο τοξωτό επίσης άνοιγµα για
την τρίτη καµπάνα. Τέλος, στην κορυφή η δίκλινη στέγη του µαζί
µε το γείσο του σχηµατίζουν το γνωστό τριγωνικό (ελληνικό)
αέτωµα. Το καµπαναριό αυτό χτίστηκε το 1833 από τον αρχιµά-
στορα Πασχάλη Ζούνη.
Έκπληξη ήταν ακόµη στην Πινακοθήκη της ΕΗΜ στην έκθε-
ση µε έργα που δώρισε η ίδια, εκτίθεται πίνακας µε την εκκλη-
σία Αγίου Νικολάου ∆ολού. Πραγµατικά την ευχαριστούµε.
15
∆ι’ εξόδων...
Η πλατυτέρα, η µεγάλη δηλ. εικόνα της Παναγίας, ζωγραφι-
σµένη µε την τεχνική του φρέσκο και βρίσκεται στην κόχη του
ιερού πίσω από την Αγία Τράπεζα, αποσαθρώνεται.
∆εν διακρίνεται µορφολογικά, λόγω των πρόσθετων υλικών
που έχουν επικαθίσει στην επιφάνειά της. Οι ορατές, από όλους
µας, φθορές είναι πλέον µεγάλες. Η υγρασία (για την οποία ευθύ-
νεται το υλικό που βρίσκεται κάτω της εικόνας, αλλά και άλλες
αιτίες) ανασηκώνει όλο και περισσότερο τη ζωγραφική επιφάνεια.
Η καταστροφή σε λίγο θα είναι ολοσχερής. Χρειάζεται επει-
γόντως συντήρηση και αποκατάσταση. Η Μαρία Πάντου και ο
Αίας Μαρίνος ειδικοί τεχνίτες-συντηρητές αρχαιοτήτων, οι ίδιοι
που αποκάλυψαν και ανέδειξαν µε θαυµαστό τρόπο τον τρούλο
της εκκλησίας µας, µελέτησαν την υπόθεση και έκαναν είδη τις
προτάσεις τους.
Με αυτά τα δεδοµένα και µε την σταθερά ότι οι εικόνες εκτός
από την λατρευτική σηµασία που έχουν στον ναό, είναι έργα
τέχνης, ιστορίας και πολιτισµού, η εκκλησιαστική επιτροπή προ-
χωρά και στην ανάθεση του έργου.
Ο πολιτιστικός µας Σύλλογος συµµετέχει οικονοµικά στο έργο
αυτό.
Τα έξοδα όµως είναι πάνω από τις δυνάµεις µας και γι’ αυτό
ζητάµε την οικονοµική σας συµπαράσταση. Όσοι προαιρούνται ας
αναφέρονται για τις λεπτοµέρειες στον συγχωριανό µας Γιάννη
Μποντίνη, µέλος της Εκκλησιαστικής Επιτροπής.
– Γλώσσα µου γλυκιά µου γλώσσα άνοιξε,
πες µας καµπόσα
– Πολυφωνικά τραγούδια ∆ολού Πωγωνίου.
∆ύο ανεξάρτητες µουσικές παραγωγές του Συλλόγου µας.
Έγιναν µε ελάχιστες (οικονοµικά και αριθµητικά) δυνάµεις και
πολύ µεράκι.
Αποκτείστε για τον εαυτό σας και τους φίλους σας το πολύτι-
µο αυτό υλικό που αποτυπώνει την «τοπική» έκφραση της περιο-
χής µας και αναδεικνύει το ιδιαίτερο υφολογικό στυλ που την
χαρακτηρίζει.
Αναδροµές
∆ΟΛΟ του Αγίου Χριστοφόρου. Όρθιοι από αριστερά: Νάσιος
Σιόντης (φίλος), Ηρ. Βραβορίτης, ∆ηµ. Πότσης και το ζεύγος
Γιάννη Κωσταρά. (Αρχείο ∆. Πότση)
 ∆EKEMBPIOΣ 2019
τον καθηµερινό µας λόγο
Σ χρησιµοποιούµε διαχρο-
νικές φράσεις λαϊκής σοφίας…
την προέλευση των οποίων οι
περισσότεροι δεν γνωρίζουµε.
Οι φράσεις αυτές κρύβουν
µία µικρή ιστορία, µε άγνω-
στους σε εµάς πρωταγωνιστές,
η οποία αφενός έχει κάτι να µας
διδάξει, και αφετέρου απεικονί-
ζει γλαφυρά τον τρόπο ζωής και
δράσης των ανθρώπων µίας
άλλης εποχής.
Στις περισσότερες των περι-
πτώσεων η λαϊκή αυτή σοφία,
έχει τις ρίζες της στην Αρχαία
Ελλάδα και το Βυζάντιο, απο-
δεικνύοντας κατ’ αυτόν τον
τρόπο την συνέχεια του Ελληνι-
σµού, εφόσον τις ίδιες φράσεις
χρησιµοποιούµε και σήµερα.
Οι άνθρωποι µπορεί να αλλά-
ζουν ανάλογα µε τις εποχές,
ταυτόχρονα όµως, εύκολα δια-
πιστώνει κανείς, πως στην
πραγµατικότητα µοιραζόµαστε
διαχρονικά τα ίδια πάθη,
φόβους, ανησυχίες και ελπίδες.
ΧΤΥΠΑ ΞΥΛΟ
«Απτεσθαι ξύλου», έλεγαν
οι αρχαίοι Έλληνες. Λόγω της
πεποίθησης τους πως στα δέν-
δρα κατοικούσαν νύµφες
(∆ρυάδες / Αµαδρυάδες) χτύπα-
ΜΕΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ
Χριστούγεννα 1986 (στο καφενείο του χωριού). ∆ιακρίνονται
από αριστερά: Κώστας Κούρος, Φώτης Κούρος, Άκης Φωτόπου-
λος, Βαγγέλης ∆άκας, Ηλίας Κούρος, Γιάννης Φωτόπουλος,
Γιώργος Κωσταράς και ο καφετζής Κώστας Κωσταράς.
(Από το αρχείο του Γιώργου Κωσταρά)
«∆OΛIΩTIKA»
Τροµερές εκφράσεις
γαν το ξύλο του κορµού των
δένδρων για να επικαλεστούν
την προστασία τους, καθώς οι
νύµφες µπορούσαν να πραγµα-
τοποιήσουν τις ευχές των
ανθρώπων. Αυτή η συνήθεια
συνηθίζεται ακόµα και σήµερα,
όταν ακούµε κάτι το οποίο δεν
θέλουµε να µας συµβεί…
ΜΗ ΜΟΥ ΤΟΥΣ ΚΥΚΛΟΥΣ
ΤΑΡΑΤΤΕ
Όταν οι Ρωµαίοι κυρίευσαν
τις Συρακούσες το 212 π.Χ.,
µετά από τριετή αντίσταση των
Ελλήνων, κάποιοι Ρωµαίοι
στρατιώτες µπήκαν στο σπίτι
του Αρχιµήδη, και τον βρήκαν
να σχεδιάζει κύκλους στο έδα-
φος. Ο Αρχιµήδης τους παρακά-
λεσε να τον αφήσουν να τελει-
ώσει τη λύση κάποιου σπουδαί-
ου προβλήµατος που τον απα-
σχολούσε, εξού και οι κύκλοι
στο έδαφος. Για αυτό και τους
είπε το γνωστό «µη µου τους
κύκλους τάραττε». Ο Ρωµαίος
στρατιώτης όµως δυστυχώς και
τους κύκλους του χάλασε, και
τον Αρχιµήδη σκότωσε…!!!! Η
φράση όµως έµεινε…
ΚΟΡΑΚΙΑΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ∆ΙΨΑ.
Φράση που προέρχεται από
έναν αρχαιοελληνικό µύθο.
Σύµφωνα µε αυτόν, σε κάποια
µικρή ορεινή πόλη της αρχαίας
Ελλάδας, οι κάτοικοι αποφάσι-
σαν κάποτε να κάνουν µια θυσία
στο θεό Απόλλωνα. Το νερό
όµως που θεωρούσαν ιερό και
το χρησιµοποιούσαν στις θυ-
σίες, βρίσκονταν ανάµεσα σε
δύσβατα φαράγγια. Έπρεπε λοι-
πόν για αυτή τη σηµαντική
θυσία να στείλουν κάποιον σε
αυτή τη δύσκολη και ανηφορική
διαδροµή, για να φέρει το
«ιερό» νερό. Ξαφνικά, ακούστη-
κε µια φωνή από ένα δέντρο
εκεί κοντά. Ήταν η φωνή ενός
κόρακα ο οποίος προσφερόταν
να αναλάβει το συγκεκριµένο
εγχείρηµα. Παρά την έκπληξη
που ένιωσαν οι κάτοικοι ακού-
γοντας τη φωνή του κόρακα,
αποφάσισαν να του αναθέσουν
την αποστολή, µιας και µε τα
φτερά του θα έφτανε γρήγορα
και εύκολα στην πηγή που έτρε-
χε το «ιερό» αυτό νερό. Έδω-
σαν λοιπόν, οι άνθρωποι στον
κόρακα µια µικρή υδρία, αυτός
την άρπαξε µε τα νύχια του και
πέταξε στον ουρανό µε κατεύ-
θυνση την πηγή. Ο κόρακας
έφτασε γρήγορα στην πηγή.
Πλάι της αντίκρισε µια συκιά
γεµάτη σύκα, και λιχούδης
καθώς ήταν άρχισε να δοκιµάζει
µερικά σύκα. Τα σύκα όµως
ήταν άγουρα, και ο κόρακας
αποφάσισε να περιµένει µέχρι
να ωριµάσουν, ξεχνώντας όµως
την αποστολή που είχε αναλά-
βει για λογαριασµό των ανθρώ-
πων. Περίµενε τελικά δύο ολό-
κληρες µέρες ώσπου τα σύκα
KAΛEΣMA
Nα ανοίξουµε το σεντούκι των αναµνήσεων και να βγά-
λουµε στο φως κάτι που έχει ιδιαίτερη αξία για µας;
Aνοίγω αυτό το θέµα γιατί είναι µια καλή ευκαιρία να
συγκεντρώσουµε το λαογραφικό, ιστορικό, πνευµατικό,
φωτογραφικό πλούτο του χωριού µας για να πλουτίσουµε
τη βιβλιοθήκη µας. ∆ώστε ξανά ζωή σε... ξεχασµένα-παρα-
τηµένα αντικείµενα, που συνήθως κάποτε καταλήγουν στα
σκουπίδια.
16
ωρίµασαν. Έφαγε πολλά µέχρι
που κάποια στιγµή θυµήθηκε
τον πραγµατικό λόγο για τον
οποίο είχε έρθει στην πηγή.
Άρχισε να σκέφτεται λοιπόν,
πώς θα δικαιολογούσε την
αργοπορία του στους κατοίκους
της πόλης. Τελικά γέµισε µε
νερό τη µικρή υδρία, άρπαξε µε
το ράµφος του ένα µεγάλο φίδι
το οποίο διέκρινε να κινείται
κοντά στους θάµνους και πέτα-
ξε για την πόλη.
Όταν ο κόρακας έφτασε στην
πόλη, οι κάτοικοι θέλησαν να
µάθουν το λόγο για τον οποίο
άργησε να επιστρέψει µε το
νερό από την πηγή. Ο κόρακας
αφού άφησε κάτω την υδρία και
το φίδι, και ισχυρίστηκε ότι το
συγκεκριµένο φίδι ρουφούσε το
νερό από την πηγή, µε αποτέλε-
σµα αυτή να αρχίσει να ξεραίνε-
ται. Έπειτα τους είπε πως όταν
το φίδι αποκοιµήθηκε, αυτός
γέµισε την υδρία µε το νερό και
γράπωσε και το φίδι για να το
παρουσιάσει στους κατοίκους.
Οι άνθρωποι τον πίστεψαν και
σκότωσαν το φίδι χτυπώντας το
µε πέτρες και ξύλα.
Όµως, το φίδι αυτό ήταν του
θεού Απόλλωνα, και ο θεός του
φωτός οργισµένος αποφάσισε
να τιµωρήσει τον κόρακα για το
ψέµα του. Έτσι από εκείνη την
ηµέρα, κάθε φορά που ο κόρα-
κας προσπαθούσε να πιει νερό
από κάποια πηγή, αυτή στέ-
ρευε. Κράτησε πολύ καιρό το
µαρτύριο αυτό της δίψας του
κόρακα, µέχρι που ο Απόλλω-
νας τον λυπήθηκε και τον έκανε
αστέρι στον ουρανό. Από τότε,
όταν κάποιος διψούσε πολύ,
έλεγε τη φράση «Κοράκιασα
από τη δίψα». Και αυτή η φράση
έχει παραµείνει ως τις µέρες
µας.
(Συνεχίζεται)