Termik Santrallerden Kaynaklanan

Kirleticiler ve Kontrolü
• Mustafa Kocaman • Özge Yiğiter
• Dilek Kopuz • Yasemin Döşemen
• Emine Topsak • Yiğit Örkün
• Fulya Ulu

ENERJİ ,ÇEVRE VE HUKUKU

EKİM 2009
 Mustafa Kocaman

Dilek Kopuz

Emine Topsak

Fulya Ulu

Özge Yiğiter

Yasemin Döşemen

Yiğit Örkün
 Termik Santral Kaynaklı Kirleticiler
ve Kontrolü

• Termik santral nedir?

• Kömürün yapısı ve içerdiği mineraller
• Termik santrallerden kaynaklı kirleticiler
• Kirleticilerin çevre üzerindeki etkileri
 Termik Santral Nedir?
Termik santraller katı, sıvı ve gaz halindeki
yakıtlarda var olan kimyasal enerjiyi ısı
enerjisine, ısı enerjisini hareket (Kinetik)
enerjisine, hareket enerjisini de elektrik
enerjisine dönüştüren tesislerdir.Kısaca
kimyasal enerjinin elektrik enerjisine
dönüştüğü yapılardır.
Termik Santral
Türkiye elektrik üretiminde kullanılan enerji
kaynaklarının dağılımı
 Türkiyedeki Başlıca Termik Santral
Tipleri ve Kullanım Oranları
• Katı Yakıtta Linyit ve Taş Kömürü: % 23,48
Sıvı Yakıtta fuel-oil ve motorin: % 7,65
Gaz yakıtta doğal gaz: % 35,53
Jeotermal (Yeraltı Buhar Santralı): % 0,04

• Toplamda % 66,7 ile elektrik enerjisi üretimimizin yarıdan

fazlasını Termik Santrallerin karşıladığını görmekteyiz.

• Kömür yakıtlı termik santrallerin Türkiye’de ağırlıklı olarak

seçilmesinin başlıca nedeni, kömürün fuel-oil veya doğalgaz
gibi ülkemizde pahalı yakıt türlerine göre daha ucuz olmasıdır.
 Kömür Nedir ?
• Kömür bitki kökenli değişik oranlarda organik
ve inorganik yapıcı ve bileşenler içeren tortul
bir kayaçtır. Ana elemanı karbondur ve
karbonun yanı sıra hidrojen oksijen ve azottan
oluşan, kükürt ve mineral maddeler içeren,
yanabilme özelliğine sahip bir maddedir.
 Kömürün İçerdiği Safsızlıklar
• Kömürün içerdiği, gerek kullanım gerekse
kömür yıkamada önem taşıyan safsızlıklar üç
grupta toplanmaktadır:

• Nem
• Kül
• Kükürt.
Kömürün Diğer Fosil Yakıtlara Göre Avantajı

• Diğer fosil yakıtlar ile kıyaslandığında, dünyanın

bilinen petrol ve doğalgaz rezervlerine oranla bilinen
kömür rezervlerinin daha uzun ömürlü olması
kömürü avantajlı kılmaktadır.

• Diğer bir avantajı da petrol ve doğalgaza göre belli

bölgelerle sınırlı olmayıp, enerji kaynağı olarak
dünyanın hemen hemen her yerinde
bulunabilmesidir.
 Termik Santral Kaynaklı Kirleticiler
Gaz Atıklar
• Kömür yakıtlı termik santral bacalarından
atmosfere atılan başlıca kirleticiler;
- Kükürt oksitler (SOx),
- Azot oksitler (NOx)
- Ağırmetaller ve partiküller,
- Karbonmonoksit (CO), Karbondioksit (CO2),
 Termik Santral Kaynaklı Kirleticiler
Katı Atıklar
Uçucu Küller

• Kömürün bileşimindeki elementler uçucu kül içeriğinin ana

kaynağıdır. Bu elementler yüksek sıcaklıkta kısmen buharlaşır
ve soğutma sırasında kül tanecikleri üzerinde yoğunlaşır. ABD
Çevre Koruma Kurumu (EPA) tarafından öncelikli kirletici
olarak kabul edilen bazı elementler şunlardır;
• Sb, As, Be, Cd, Cr, Cu, Pb, Hg, Ni, Se, Ag, Zn, Th, U, vb.
• Bu elementlerin değişik ortamlarda çözünürlükleri de farklıdır.
Genel olarak pH’ı düştükçe çözünme oranı artar. Kullanım ya
da stabilizasyon amacı ile yapılan kimyasal işlemlerde uçucu
kül de sızabilecek elementleri etkilemektedir.
 Termik Santral Kaynaklı Kirleticiler
Sıvı Atıklar

• Soğutma Suyu
• Kazan Suyu Deşarjı
• Rejenerasyon ve Demineralizasyon Atık
Suları
• Yıkama Atık Suları
• Petrol ve Yağ Atıkları İçeren Atık sular
 Termik Santral Kaynaklı Kirleticiler
Diğer Kirleticiler

Termal (Isıl) Kirlenme

• Termik santrallerde üretilen enerjinin sadece % 30-40

oranındaki bir bölümü elektrik enerjisine dönüştürülebilmekte
kalan kısmı ise “kaçak enerji” olarak adlandırılmakta ve ısı
kazanından radyasyon ile çıkmakta ya da baca gazıyla birlikte
bacadan atılmaktadır.
Kükürt dioksitin sağlık üzerine etkileri
SO2 Derişimi Maruz Kalma Etkiler
(ppm) Süresi
0.037-0.092 Yıllık ortalama 185 µg/m3 duman derişimi ile birlikte, solunum
yolları ve akciğer hastalıklarında artışlar
0.007 Yıllık ortalama Yüksek partikül derişimi ile, çocuklarda solunum
yolları hastalıklarında artış
0.11-0.19 24 saat Düşük partikül derişiminde, yaşlı kimselerde
solunum yolları hastalıklarında artış
0.19 24 saat Büyüklerde kronik solunum yolları hastalıklarında
ilerleme
0.19 24 saat Düşük partikül derişiminde, ölüm oranlarında artış
0.25 24 saat 750 µg/m3 duman derişimi ile birlikte, günlük
ölüm oranlarında artış
0.5 10 dakika Astım hastalarında solunum direncinin artması
5 24 saat Sağlıklı kimselerde solunum direncinin artması
10 10 dakika Bronkospazm
20 Göz tahrişi, öksürme
Mustafa Kocaman

Dilek Kopuz

Emine Topsak

Fulya Ulu

Özge Yiğiter

Yasemin Döşemen

Yiğit Örkün
 Kömürdeki Kükürt Bileşikleri

İnorganik Organik Kükürt

Kükürt bileşikleri bileşikleri
• Pirit(FeS2) • Sülfidler
• Markasit(FeS2) • Disülfidler
• Thioller
• Thiofenler
 Kükürt Oksitler
• Baca gazındaki SOx bileşikleri, kömür
kükürtünün yanma sırasında oksitlenmesi
neticesinde açığa çıkar.
• Fosil yakıtların yakımında ortaya çıkan SO2’nin
miktarı, kömür ve petroldeki kükürt oranına
bağlıdır.
 Kükürt Oksitler
• SO2 + OH  HOSO2
• HOSO2 + O2 SO3 + HO2
• SO3 + H2O H2SO4
Tahripkar olan SO2 ‘den ziyade bunun
oksitlenmesinden ortaya çıkan SO3’tür. SO2
temiz kuru havada kolay bir şekilde
yükseltgenemez. Toz halinde metaloksit
taneciklerinin varlığında SO2 ‘nin O2 ile SO3’e
yüseltgenmesi çok hızlıdır…
 KÜKÜRT OKSİTLERİN KONTROLÜ

1.Kömürün Sıvılaştırılması ve Gazlaştırılması,

2. Mevcut yakıtı düşük kükürtlü yakıtla değiştirmek,

3. Desülfürize edilmiş (kükürdü giderilmiş) kömür ve petrol

kullanmak,

4. Yanma Sırasında kükürt oksitlerin kontrolü,

5. Baca gazı desülfürizasyonu,

Kömürün Gazlaştırılması
 Mevcut yakıtı düşük kükürtlü yakıtla
değiştirmek

Doğal gaz

Sıvılaştırılmış doğal gaz

Düşük kükürtlü fuel-oil

Düşük kükürtlü kömür

 Yakıtlarda Kükürt Giderimi

Fiziksel • İnorganik kükürt bileşiklerinin

uzaklaştırılması…
Yöntemler

Kimyasal • Organik kükürt bileşiklerinin

Yöntemler uzaklaştırılması...

Biyoteknolojik • Hem organik hem de inorganik kükürt

Yöntemler bileşiklerinin uzaklaştırılmasında…
 Fiziksel Yöntemler
Hidrolik Ayırma: su siklonları; derişikleştirme tablaları

Ağır Ortamda Arıtım: Magnetit yada uçucu kül asıltısında yüzdürme; Yüksek
yoğunluklu organik sıvılarda yüzdürme

Yüzey Özelliklerine Bağlı Arıtım: Köpüklü yüzdürme

Kimyasal Öğütme: Amonyak gazı ile organik-inorganik bağların seçimli olarak

parçalanması

Magnetik Temizleme: Piritin yoğun magnetik alanda ayrılması

Elektrostatik Ayırma: Yoğun elektrik alanında iletken olmayan saf kömür

parçacıklarının kısmen iletken pirit ve diğer minerallerden ayrılarak kömürün
kuru temizlenmesi
 Kimyasal Yöntemler
Yükseltgenme ile Kükürtsüzleştirme,

Isı etkisi ile bozunma,

Diğer Yükseltgeyici Süreçler,

İndirgenme ile Kükürtsüzleştirme,

Kostik ile işleme ,

 Biyoteknolojik Yöntemler
• Thiobacillus Ferrooksidans
• T. Thiooxidans
• Sulfolobus acidofilik
• Pseudomonas
Yanma Sırasında Kükürt Oksitlerin
Tutulması

Akışkan Yataklı
Yakıcılarda
Yakma
Akışkan Yatak Çalışma Prensibi
 Akışkan Yatakta Yanmanın Avantajları

Karışma işleminin mükemmelliği nedeniyle sıcaklık dağılımı yatak içinde üniforma

yakındır.

Yanma sıcaklığı düşük olduğu için kül yapışması, korozyon ve yüksek sıcaklık sonucu
oluşan problemler çok azalır.

Kireçtaşı ilavesiyle yatak içinde SO2 tutulması mümkündür. Düşük sıcaklık nedeniyle
NOx oluşumu da azalır.

Isı transferi katsayısı, alışılmış sistemlere nazaran çok yüksektir. Bu da sistemin fiziksel
büyüklüğünün azalması anlamını taşır.

Çöpler çeşitli biyolojik ve endüstriyel atıklar gibi düşük kaliteli yakıtlar da başarı ile
yakılabilmektedir.

Yanma verimi çok yüksektir.

 Akışkan Yatakta SOx Tutulması

Akışkan yataklı kazanların bütün tiplerinin en

önemli avantajlarından birisi, yanma sonucu
çıkan SO2 gazının yanma esnasında yatağa
kireçtaşı (CaCO3) veya dolamit (CaCO3, MgCO3)
ekleyerek önemli ölçüde tutulmasının
sağlanabilmesidir.
CaCO3 CaO+CO2
CaO+SO2+1/2 O2 CaSO4

Giderme sonucu oluşan sülfat-sülfit ve yüksek

miktarda CaO içeren ürün karışımı, kısmen
çimento fabrikalarında hammadde olarak
kullanılabilmekte, kısmen de inert kısımları
giderilmedikçe ticari bir değer taşımadığından
ikinci bir muameleye tabi tutulmak üzere
depolanmaktadır.
Mustafa Kocaman

Dilek Kopuz

Emine Topsak

Fulya Ulu

Özge Yiğiter

Yasemin Döşemen

Yiğit Örkün
 Yakıtın Yakılmasıyla Oluşan Baca Gazlarının Kontrolü

Baca Gazı Desülfürüzasyonu

Desülfürizasyon işleminin temeli baca gazında bulunan SO2’nin bir absorban
maddeye bağlanarak katı halde ortamdan uzaklaştırılmasıdır.

Desülfürizasyon Prosesleri

Islak Prosesler

Yarı Kuru Prosesler

Kuru Prosesler
 Islak Prosesler

Sorbent çözeltisi hazırlanması

Yıkama(SO2 tutulması)

Oksidasyon

Çökertme,susuzlaştırma

Gipsin ayrıştırılması(kurutma,gips hazırlama)

Su arıtımı
 ISLAK PROSESLER

a)Kalsiyum İçeren Bileşiklerin Kullanıldığı Prosesler

b) Magnezyum İçeren Bileşiklerin Kullanıldığı Prosesler

c) Alkali Prosesleri
• Wellman-Lord Prosesi

d)Organik Maddelerin Kullanıldığı Prosesler

e) Deniz Suyunun Kullanıldığı Prosesler

Proses Sistem Aktif madde Altif madde durumu Son ürün
Kireçtaşı-kireç ISLAK Kireçtaşı-kireç Kazanılmıyor CaSO4.2H20(jips)

Çift alkali ISLAK NaOH ,Na(CO3)2 NaOH kazanılıyor CaSO3,CaSO4

NH3-ikili alkali ISLAK NH3 NH3 kazanılıyor CaSO3,CaSO4

Püskürtmeli KURU Kireç, Kireçtaşı Kazanılmıyor Kuru CaSO3

Kurutma
Kuru Enjeksiyon KURU Kireçtaşı Kazanılmıyor CaSO4

Amonyum Sülfat ISLAK NH3 Kazanılmıyor (NH4)2SO4

Magnezyum ISLAK MgO Kazanılıyor SO2 (S veya

Oksit H2SO4 üretiminde
kullanılabilir)

Adsorpsiyon KURU Aktif kömür Kazanılıyor SO2 (S veya

H2SO4 üretiminde
kullanılabilir)
 Kireç Prosesi
• Kireç prosesi,oluşan ürünün atıldığı bir ıslak SO2 absorblama
prosesidir.
• Islak yıkama çözeltisi ile baca gazındaki SO2 arasında
gerçekleşen reaksiyonlar:
• SO2 + H2O ----> H2SO3
• H2SO3 ----> SO3-2 + 2H+
• Ca(OH)2(aq) ---->Ca+2 + 2OH-
• Ca+2 + SO3-2+2H2O---->CaSO3.2H2O
• SO3-2 +1/2 O2 ---->SO4-2
• Ca+2 + SO4-2 + 2H2O ---->CaSO4.2H2O
 Kireçtaşı Prosesi
Kalsiyum iyonu oluşum reaksiyonları:
• CaCO3 (s)---->CaCO3(aq)
• CaCO3(aq) ---->Ca+2 +CO3-2

Kireçtaşı prosesi kireç prosesinden farklı olarak;

• daha fazla bir sıvı/gaz oranı gerektirir.

• Kireçtaşı bulamaç hazırlanmadan 90µm boyutuna
öğütülmelidir.
• Proses tankındaki bekletme süresi daha uzundur.
Kireç,Kireçtaşı Proses Sorunları

Sistemden çamurun
uzaklaştırılması

Proses tanklarında
reaksiyon sonucu
oluşan çökelme ve
korozyon
Soğuyan gazın tekrar ısınmasını
ve bacadan yükselmesini
sağlamak amacıyla yapılan
ısıtma ve neden olduğu basınç
kayıplarının getirdiği ek maliyet.
 Sisteme Uygulanan Modifikasyonlar

• Magnezyum içeren bileşikler yardımıyla SO2

gazı suda çözünmeyen MgSO3 veya MgSO4
halinde tutulup,ikinci bir tankta CaSO3 veya
CaSO4 halinde çökeltilir.
• Bu yöntemde kimyasal çökeltilerin reaktör iç
yüzeyini kaplaması engellenmektedir.
• Enerji tüketimi en az %50 azalmaktadır.
• Adipik asit ve sodyumtiyosülfat ilavesi de SO2
giderimi verimini arttırmıştır.
 BACA

KİRLİ GAZ SON ISITICI

ELEKTROSTATİK TOZ TUTUCU SO2 YIKAMA KULESİ

Magnezyum
ilaveli yıkama
sıvısı

KİREÇTAŞI veya KİREÇ

ÇÖKELTME
REAKTÖR
HAVUZU
Magnezyum İçeren Bileşiklerin Kullanıldığı Prosesler

Kirli baca
gazı

Son Isıtıcı BACA

Yıkayıcı
MgO
%15 SO2
içeren
bulamacı Santrifüjlü
Kurutucu gaz
Ayırıcı

Katı MgO

Çözelti Tankı
H2O
 Alkali Prosesler
Wellman-Lord Prosesi

SO2
Temiz Gaz
SO2
ve Yoğunlaştırıcı

Isıtıcı H2O
Ayırıcı

Buharlaştırıcı
Na2SO3
Baca
gazı Hazır
Absorblayıcı
Çamur Tankı
Na2SO3

Çözülme Tankı
 Organik Maddelerin Kullanıldığı Prosesler

• Sorbent olarak genelde sitrik asit, kisilidin,

toluidin, dimetil anilin, glikolik asit, ve
etilendiamin kullanılır.
• Bu prosesler rejenerasyon içerir ve yüksek
oranda kükürt dioksit içeren gazlar, %95'den
daha yüksek verimlerle atılabilmektedir.
Mustafa Kocaman

Dilek Kopuz

Emine Topsak

Fulya Ulu

Özge Yiğiter

Yasemin Döşemen

Yiğit Örkün
 KURU PROSESLER

Püskürtmeli
kurutma Alkali Aktif kömür Elektronla
Katalitik
prosesleri enjeksiyon ile ışıma
oksidasyon
prosesleri adsorpsiyon
prosesi
prosesi prosesi
Kireç,kireç
taşı,soda
çözeltisi Kalsiyum
Sodyum
kullanan içeren
içeren alkali
sistemler alkali enjeksiyon
enjeksiyon prosesi
prosesi
 Püskürtmeli Kurutma Prosesleri

 Bu proseslerde, genellikle kireç, kireçtaşı ve soda

kullanılarak hazırlanan alkali çözelti kurutucuya
küçük damlacıklar halinde püskürtülerek,
damlacıkların baca gazı ile teması sonucu kükürt
dioksit tutulmaktadır.

H2O
 SO2+Ca(OH)2 CaSO3.1/2 H2O+1/2H2O
 Püskürtmeli Kurutma Prosesleri
Avantaj:
 ıslak proseslere oranla daha düşük yatırım maliyeti
 ürünün katı olması,
 tıkanma, korozyon sorunlarının azlığı
 işletme kolaylıkları
 SO2 ve NO2 'in aynı anda uzaklaştırılması mümkündür.

Dezavantaj:
X Katı ürünün yeterince kurutulmaması halinde, torba
filtrelerde çeşitli sorunların meydana gelmesi
 Alkali enjeksiyon prosesleri
Kalsiyum içeren Alkali Enjeksiyon Prosesi
• Sorbent olarak kireç, kireçtaşı veya dolomit'in kullanıldığı bu prosesin en
önemli üstünlüğü, çok düşük yatırım gerektirmesidir.

• Özellikle kireçtaşının doğada bol bulunması ve ucuz olması, bu yöntemin

tercih nedenlerindendir.

CaCO3 CaO + CO2

CaO + SO2 + 1/2 O2 CaSO4

• Kireçtaşı enjeksiyon prosesinin en büyük dezavantajı, sorbent

dönüşümünün düşük olması nedeniyle, sisteme fazla miktarda sorbent
enjekte edilmesini gerektirmesidir.
 Alkali enjeksiyon prosesleri
Sodyum içeren Alkali Enjeksiyon Prosesi
• Sodyum bileşiklerinin, baca gazı sıcaklığının 423-473 K olduğu bölgeye
enjekte edildiği bu proseste, sorbent tanecikleri torba filtrelerde tutulmakta
ve kükürt dioksit ile olan tepkimeleri filtrelerde de devam etmektedir.

 En çok kullanılan sorbentler:

• trona (Na2CO3-NaHCO3-2H2O) ve
• nahkolit (NaHCO3)'dir.

2 NaHCO3 Na2CO3 + CO2 + H2O

Na2CO3-NaHCO3-2H2O 3/2 Na2CO3 + 1/2 CO2 + 5/2 H2O
Na2CO3 + SO2 + 1/2 O2 Na2SO4 + CO2
 Aktif Kömür ile Adsorpsiyon prosesi

Aktif kömür, 383-443 K gibi düşük

sıcaklıklarda kükürt dioksit'i tutabilen iyi bir
adsorbandır. Kükürt dioksit, gözenekli yapıya
sahip olan aktif kömür yüzeyinde,
oksitlenerek, H2S04 olarak adsorplanmakta;
H2S04 ile yüklenen aktif kömür ise rejenere
edilerek tekrar kullanılabilmektedir.

Aktif karbon
SO2 +1/2 0 2+ H20 H2S04
 MMC (Mitsui Mining Company) kuru DeSOx/DeNOx/hava
zehirleyicileri uzaklaştırma prosesi geliştirmiştir.

Birinci aşamada kömürün yanması sonucu açığa çıkan baca gazındaki (ağırlıkça %4
kükürt içeren) SOX (SO2 ve SO3) ve hava zehirleyicileri aktif kömür ile uzaklaştırılır. SOX
adsorplanır ve aktif kömürün mikropor yapısı içinde sülfürik asit olarak tutulur.

ikinci aşamada seçici katalitik indirgeme ile NOX giderimi gerçekleşir. İkinci aşamada
azot oksitler (NO ve NO2), amonyak enjeksiyonu ile katalitik olarak elementer azota ve
su buharına dönüşür.

Baca gazındaki uçucu külün giderimi granüler filtre işlevi gören aktif kömür ile sağlanır.
 Katalitik Oksidasyon Prosesi
 Kükürt dioksit'in, katalitik oksidasyonu iki farklı yöntemle
gerçekleştirilmektedir.

1. Yöntemde oksidasyon; yüksek sıcaklıkta ve genellikle vanadyum katalizörü

kullanılarak sağlanır
2. Yöntemde oksidasyon; suda çözünmüş katalizör kullanılarak sağlanmaktadır.
En çok kullanılan katalizörler :Al2O3, Fe2O3, V2O5 , MoO3

 En bilinen yöntem Shell'in 1964 yılında geliştirdiği ve CuO katalizörü

kullanılarak, ilk uygulamasını 1973 yılında Japonya'da gerçekleştirdiği
yöntemdir.

 Bu yöntemde kükürt dioksit, katalizör üzerinde 675 K'de oksijen ile

tepkimeye girerek CuSO4 oluşturmakta; CuSO4 ve dönüşmeden kalan
CuO'ın katalitik etkisi ile azot oksitleri sisteme eklenen amonyak ile
giderilebilmektedir.
 Yarı Kuru Sistemler
GSA: Gaz Süspansiyonu
Absorpsiyon Teknolojisini
kullanarak SO2 giderimi :

 GSA sistemi kirece bağlı olan yarı

kuru FGD prosesidir.

 GSA sisteminde; kömür yanma

gazlarının kireç içeren püskürtülmüş
bulamaç ile etkileşmesiyle S02’yi
uzaklaştırılır.
GSA Sistemi
 Elektronla ışıma prosesi

• Bu yöntemde atık gaz, filtre edildikten sonra bir ısı değiştiricide 343-393 K
sıcaklık aralığına soğutulmakta, gaz karışımına içerdiği kükürt dioksit ve
azot oksitlerin miktarıyla orantılı olarak amonyak eklenmekte ve karışım
reaktörde elektron ışımasına tabi tutulmaktadır.
Mustafa Kocaman

Dilek Kopuz

Emine Topsak

Fulya Ulu

Özge Yiğiter

Yasemin Döşemen

Yiğit Örkün
 NOx oluşum mekanizmaları

Ani NOx oluşumu

Yakıt kaynaklı NOx Termal NOx
( Çok düşük
oluşumu(%20-25) oluşumu (%75-80)
oranda)

Serbest hidrokarbon
Yakıta kimyasal Yanma radikalleri ile moleküler
olarak bağlı havasındaki azotun etkileşimi
azotun moleküler azotun sonucu açığa çıkan
oksidasyonu oksidasyonu indirgenmiş azot
ürünlerinin oksidasyonu
 Termal NOX Oluşumu
• En büyük yüzdeye sahiptirler.
• Yüksek sıcaklıklarda oluşurlar.
• Yanma sıcaklığı (temperature)
Yüksek sıcaklıkta kalma süresi (time)
Oksijen konsantrasyonu oluşumu etkileyen
parametrelerdir. (turbulance)
 Yakıt Kaynaklı NOX Oluşumu
• Sıcaklıktan bağımsız
• Kolay ve hızlı

Ani NOX Oluşumu

• Yanma prosesinin başlangıcında oluşumları
başlar.
• Hızlı oluşurlar.
• 1200 – 1600 °K’de gerçekleşebilirler.
NOX Emisyonunu Azaltma Yöntemleri

Düşük NOX oluşumu sağlayan

yakma sistemleri
(Low NOX burners)
Yanma öncesinde
kontrol sistemleri Alev üstünden hava
gönderimi
( Overfire air )
Yanma
esnasında Yeniden yanma
kontrol
( Reburning )
sistemleri

Baca gazı sirkülasyonu

Operasyon
modifikasyonları
 Yanma Öncesinde Kontrol Yöntemleri
• Yakıtın azot içeriği düşürülerek uygulanan
yöntemlerdir.
• Maliyeti yüksektir.
• Azotoksitlerin en büyük yüzdesi havadaki
azotun sıcaklık etkisiyle ozotoksitleri
oluşturması ile ortaya çıktığı için ( termal NOx)
yakıtın azot içeriğinin azaltılması etkin bir
kontrol yöntemi değildir.
 Düşük NOX oluşumu sağlayan yakma
sistemleri
• Yakıt ve hava karışımını oranlamak üzere
tasarlanmışlardır.
• Yanma sıcaklığı düşürülür, oksijen
konsantrasyonu bazı bölgelerde azaltılır.
• Maksimum sıcaklıkta kalma süresi de azaltılır.
• En genel söylemle; düşük NOx sağlayan yakma
sistemleri, fırın tasarımına bağlı olarak hava ile
yakıtın karışmasını olabildiğince ertelerler.
Düşük NOX oluşumu sağlayan yakma
sistemleri
Düşük NOX oluşumu sağlayan yakma
sistemleri
 Düşük NOx sağlayan yakma sistemlerindeki
potansiyel problemler
Birincil yanma bölgesindeki azaltılmış hava ile yanma işlemi yüksek oranda
yanmamış karbona, yanma bölgesinde artan cüruf oluşuma ve hızlı
korozyona; sonuç olarak ekonomik kayıplara sebep olur. Bu durumdan
kaçınmak için
• Yakıt kalitesi yükseltilebilir
• Yakıt – hava dağılımı dikkatle kontrol edilebilir
• Kazan dizaynı ve çalışma şeklinde modifikasyona gidilebilir.
• Yanma bölgesindeki tüpler, korozyona dayanıklı maddelerle kaplanabilir.

Yanmamış karbon miktarı artınca sistemin performansı düşer. Uçucu külün

elektrostatik özellikleri değişir, elektrostatik tutucunun performansı da
düşer.
Alev üstünden hava gönderimi
(Overfire air)
• Düşük NOX oluşumu sağlayan
sistemlerin yetersiz kaldığı yerlerde
kullanılırlar.
• Yanma için gerekli havanın % 5-20
kadarı yanma kutucuğundan alınır, aşağı
kısımlara enjekte edilir.
• Normal yanma havasından düşük
sıcaklıkta olan bu hava pompalanarak
NOX oluşumu sınırlanabilir.
• NOX oluşumu, düşük NOX sağlayan
sistemlere göre 15 – 20 daha azalır.
Yeniden Yanma İşlemi ( Reburning )
 Yeniden Yanma İşlemi ( Reburning )
• Yakıtın kademeli olarak 2 kısımda yanması işlemidir. Birincil yanma bölgesi
ana yanma bölgesidir, burada kömür yanmaktadır, ikincil yanma bölgesi ise
yeniden yanma bölgesidir, burada tekrar yakıt beslemesi yapılmaktadır.
Böylece; birincil bölgedeki yanma sonucu ortaya çıkan azotoksitler
moneküler azot ve suya dönüşecektir. Yani ikincil bölgeden salınan azot
miktarı düşük seviyelerde olacaktır. Tekrar yanma bölgesinin üstünde ise
son yanma bölgesi bulunmaktadır. Burada alev üstünde hava gönderimi
yapılmaktadır. Her bir uygulamada uçucu kül oranı ve CO salınımını
minimize etmek için alev üstünden hava gönderimi işlemi optimize edilir.
Düşük sıcaklığa sahip olduğu için bu bölgedeki azotoksit oluşumu da çok
düşüktür.
 Baca Gazı Sirkülasyonu ( Flue Gas
Recirculation )
Avantajları Dezavantajları
• Mevcut sistemlere • Geniş hacime ihtiyaç var.
uygulanması kolay. • Sirkülasyon fanına ihtiyaç
• Diğer yanma esnasında duyuluyor.
kontrol sistemlerine • Sirkülasyon fanının çalışması
nispeten ucuz. için enerjiye ihtiyaç
duyulmaktadır.
 Operasyon modifikasyonları

Yakıcıların işlem dışı bırakılması (BOOS)

Hava sınırının düşük miktarda aşılması

(LEA)

Azaltılmış / arttırılmış yakıt ile işleme alma

(BF)
Mustafa Kocaman

Dilek Kopuz

Emine Topsak

Fulya Ulu

Özge Yiğiter

Yasemin Döşemen

Yiğit Örkün
NOX Emisyonunu Azaltma Yöntemleri
Seçici katalitik
indirgeme prosesi
( SCR )

Yanma sonrasında Seçici katalitik

kontrol sistemleri olmayan indirgeme
prosesi(SNCR )

Hibrit prosesler
 Seçici Katalitik İndirgeme Prosesi (SCR)

1
4 NO  4 NH 3  O 2 
 4 N 2  6 H 2O SO 2  O 2   SO 3
2
2 NO 2  4 NH 3  O 2 
 3N 2  6H 2O 2 NH 3  SO 3  H 2O   NH 4  2 SO 4
NH 3  SO 3  H 2O 
 NH 4 HSO 4
Seçici Katalitik Olmayan İndirgeme Prosesi
(SNCR)

 NH 2  2CO  2 NO 
1
O 2 
 2 H 2O  CO 2  2 N 2 • DeNOx
2
1
2 NH 3  2 NO  O 2 
 2 N 2  3H 2O
• NOxOUT
2
Hibrit Proses (SCR+SNCR)
 Hibrit Proses Üstünlükleri

• SCR ile kıyaslanırsa;

%NOx emisyonundaki azalma fazladır.

Kayıp amonyak miktarında azalma gözlenir.

Kurulum ve işletme için gerekli olan maliyet

daha azdır.
SO2 ve NOx Emisyonlarının Birlikte Kontrolü

SNOx Prosesi

SNOx-NOx-Rox Box Emisyon Kontrol Sistemi

Kuru NOx/SO2 Emisyon Kontrol Sistemi

 SNOX prosesi

• 1-Destek Yakıcı 6- Katalitik SO2 dönüştürücü 11-Elektrostatik çöktürücü

• 2- Toz Torbası 7- Asit depolama tankı 12-Yoğuşturucu
• 3- Baca gazı ısı değiştirici 8- Asit toplama 13-Hava ön ısıtıcısı
• 4- SCR Reaktörü 9-Destek Yakıcı
• 5-Destek Yakıcı 10-Baca
SNRB prosesi
Kuru NOx/SO2 Emisyon Kontrol Sistemi
Mustafa Kocaman

Dilek Kopuz

Emine Topsak

Fulya Ulu

Özge Yiğiter

Yasemin Döşemen

Yiğit Örkün
 TANECİK KİRLETİCİLER

•Kömürün içeriğindeki minerallerden kaynaklanan

elementlerin sebep olduğu, genellikle inorganik yapıdaki
kirleticilerdir.

•Termik santraller de kömürün yanması sonucu kömürün

içinde bulunan mineral yapıdaki bu maddeler yanmayıp
uçucu kül olarak ortamı terk etmektedir.

•Tanecik yayınımını etkileyen faktörler; kömürün öğütülme

derecesi ve tanecik boyutu, yakma sisteminin özellikleri,
yakma yöntemi ve çalışma şartlarıdır.
Taneciklerin Sınıflandırılması ve Özellikleri

GRİT: Tanecik çapı 75 μm’den büyük, koklaşmış ve tamamen

yanmamış kömür tanecikleridir.

TOZ: Tanecik çapı 1 ile 75 μm arasında değişen ve esas olarak

külden oluşmuş partiküllerdir.

DUMAN: Tanecik boyutu 1 μm’den küçüktür ve yakıtın tam

yanmaması sonucu oluşan karmaşık yapılı bileşiklerdir.

KURUM: Birbirine yapışmış, katranlı yarı kok tanecikleridir.

Tanecik Giderme Yöntemleri

Yerçekimi ile Çökertme Odaları

Siklon Ayırıcılar

Yaş Gaz Temizleyiciler

Torba Filtreler

Elektrostatik Filtreler

Ultrasonik Ayırıcılar
Yerçekimi ile Çökertme Odaları

• Yerçekimi ile çökeltme odaları 50 μm’den küçük

tanecikleri toplamak için kullanılırlar.

• Çökeltme odaları, genellikle aynı kapasitedeki

konvansiyonel siklondan daha pahalı ve basınç
kayıpları daha az olmamakla birlikte daha düşük
toplama verimine sahiptir.
 Siklon Ayırıcılar

• Siklonlar, gaz akımı içerisinde

dönme hareketi oluşturarak,
santrifüj etkisiyle tozları
toplarlar.

• Siklonun içinde toz

parçacıkları, siklonun dış
çeperlerine doğru itilir ve
graviteden dolayı toz çıkış
yerine yönelirler.
Siklon Ayırıcılar

Siklon ayırıcılar büyük çaplı tek bir elemandan yada küçük

çaplı birçok elemandan oluşabilir.

Katı ve sıvı küçük tanecikleri tutmakta yetersiz oldukları

için genellikle ikinci bir toz toplama sistemi ile birlikte
kullanılırlar.

Genel olarak ucuz, basit ve güvenilir cihazlardır. Yüksek

sıcaklık ve basınca dayanıklıdır.
Siklon Ayırıcıların Avantaj ve Dezavantajları

AVANTAJ DEZAVANTAJLARI

• Düşük yatırım maliyeti • Küçük boyuttaki taneciklerin

(1 μm’den küçük)
• İşletim kolaylığı gideriminde zorluk gözlenir.
• Yapışkan taneciklerin
giderilmesinde yetersizlik
• Daha küçük alan ihtiyacı görülür.

• Kuru toplama ve depolama

 Yaş Gaz Temizleyiciler
• Yaş toplayıcılarda, toz parçacıkları sıvı
akımına tutularak filtreleme etkisi
esastır.Filtreleme etkisi, toz veya
gazın sıvı damlalar içerisinde direk
temas yoluyla tutulması prensibine
dayanır.

• Yaş toplayıcıların diğer bir özelliği SO2

gazının temizlenmesinin de aynı anda
yapılabilmesidir.

• Tanecik boyutu 2 μm’den büyük 10

μm’den küçük taneciklerin
tutulmasında yaş temizleyiciler tercih
edilir. Taneciklerin yaklaşık %99’u bu
sistemle tutulabilmektedir.
 Yaş Gaz Temizleyicilerin
Avantaj ve Dezavantajları
AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR
• Toz ve gaz kirleticileri birlikte
• Atıksu arıtım problemi
uzaklaştırma da kullanılır.

• Yüksek bakım maliyeti

• İlk yatırım masrafı azdır.

• Korozyon problemi
• Alan gereksinimi azdır.

• Yüksek enerji gereksinimi

• Yapışkan maddeler tıkanma
olmadan toplanabilir.
 Torba Filtreler

En etkin toz toplama metodudur.

0.1-0.3 μm boyutlu taneciklerin tutulmasında daha

etkilidir.

Torba filtreler, pamuklu veya sentetik kumaştan

üretilmektedir ve çok sayıda filtre kullanılmaktadır.

Toplanan maddenin sürekli olarak uzaklaştırılmasını

mümkün kılacak şekilde tasarlanmaktadırlar. Genellikle
küçük kapasiteli santrallerde kullanılırlar.
 Torba Filtrelerin Avantaj ve Dezavantajları
AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR

• Küçük tanecikleri tutma • Filtre değişimi gereksinimi

verimi yüksektir.
• Basit işletim gereksinimi
• Filtreler için değişik
özellikler uygulanabilmesi
• Kuru halde depolama
• Asitli ortamda bulunan
tozların patlama ve yangın
riski
• Filtre değişimler koruyucu
ekipman gereksinimi
• Yüksek bakım maliyeti
 Elektrostatik Filtreler

Elektrostatik filtreler,
büyük hacimsel
debilerdeki tozlu atık
gazların temizlenmesin
de kullanılırlar.

Toplam toz tutma

etkinlikleri %99,5
civarındadır.
 Elektrostatik Filtreler

Elektro filtreler, bir gaz akımı içerisinde toz

taneciklerini, elektriksel bir yükle yükleyerek
toplarlar. Yüklenen tanecikler, ters yükle yüklenmiş
bir plakadan meydana gelmiş toplama elektroduna
sürüklenirler.

Elektrostatik filtrelerde toplanan toz tanecikler,

çimento sanayinde kullanılarak geri kazanım
sağlanabilir.
 Elektrostatik Filtrelerin Avantaj ve
Dezavantajları
AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR

• Yüksek toplama verimi • Eğitimli personel ihtiyacı

• Katı ve sıvılarda kullanma imkanı • Yüksek yatırım maliyeti

• Düşük basınç kaybı • Fazla alan gereksinimi

• Düşük enerji tüketimi ve işletme • Yanma gazlarından dolayı patlama

masrafları riski

• Yüksek gaz çıkış debilerinde • Ozon oluşumu

çalışabilme olanağı.
 Ultrasonik Ayırıcılar

Tozların ultrasonik titreşimler yoluyla birleştirilmesi

mekanizmasıyla çalışırlar.

Gaz toz yükünün yüksek olması ve toz taneciklerin değişik

boyutlarda olması iyi sonuç vermesini sağlar.