FRANCISCO MERCADO (Francisco Engracio Rizal Mercado y Alejandra II):

Si Francisco Mercado, ama ni Jose Rizal, ay ipinanganak noong ika-11 ng Mayo 1818 sa Biñan,
Laguna. Siya ang pinakabata sa labintatlong anak nina Cirila Alejandro at Juan Mercado.
Nag-aral siya ng Latin at pilosopiya sa Colegio de San Jose sa Manila at dito niya nakilala
ang kanyang asawa, si Teodora Alonso Realonda na doon din nag-aral. Binuhay niya ang
pamilya nila sa pamamagitan ng pagtanim ng mga bugas, tubo, at iba pang mga pananim.
Itinuring nga siyang modelo na tatay ni Jose Rizal. Namatay si Francisco Mercado noong
Enero 5, 1898.

TEODORA ALONSO (Teodora Morales Alonzo Realonda de Rizal y Quintos): Si Teodora Alonso ay
ang ina ni Jose Rizal na ipinanganak noong ika-9 ng Nobyembre 1827 sa Meisik, Tondo, Manila. Siya ang
ikalawang anak nina Lorenzo Alonso at Brijida de Quintos. Galing sa may-kaya na pamilya, nag-aral siya sa
Colegio de Santa Rosa sa Manila at siya ay naging edukado. Dalawampung taong gulang siya nang ikasal sa
tatay ni Jose Rizal na si Francisco Mercado at tumira sila sa Calamba, Laguna. Si Teodora ay naging isang
masipag at dedikadong ina at nagsilbing unang guro ni Jose Rizal. Sa Calamba, nakibahagi ang kanyang pamilya
sa agrikultura. Bilang nanay ng kalaban ng Espanyol, nakulong siya sa loob ng dalawa't kalahating taon dahil
pinagbintangan siyang nilason niya ang asawa ng kanyang kapatid at iba pang mga pagpapahirap. Dahil sa
malabong mga mata ni Teodora, napag-isipan ni Jose Rizal na mag-aral ng medisina. Namatay si Teodora
Aquino noong ika-16 ng Agosoto 1911 sa Calle San Fernando, Binondo, Maynila dahil sa kaniyang kahinaan.

SATURNINA RIZAL: Si Saturnina ang panganay sa kanilang

magkakapatid. Siya ay ipinanganak noong 1850 at may palayaw na Neneng.
Tinulungan niya kasama ang kanyang ina makaaral si Rizal at siya ang
tumayong pangalawang ina ni Rizal noong nakulong ang kanilang ina na si
Teodora. Napangasawa niya si Manuel Timoteo Hidalgo ng Batangas. Sila ay
may limang anak na si Alfredo, Adela, Abelardo, Amelia at August
PACIANO RIZAL (Paciano Rizal Mercado y Alonso Realonda): Si Paciano ay ang
nakatatandang kapatid ni Jose Rizal. Ipinanganak siya noong Marso 9, 1851 sa Calamba, Laguna. Siya ang
pangalawa sa labing-isang magkakapatid. Inalagaan niya si Jose Rizal at tinulungan niya siyang makarating sa
Europa. Habang nasa Europa si Jose, pinadalhan niya ng pensiyon at sinulatan niya para mabalitaan si Jose
tungkol sa mga nangyayari sa Pilipinas at sa kanilang pamilya. Nag-aral si Paciano sa Colegio de San Jose sa
Maynila. Naging guro at kaibigan niya si Fr. Jose Burgos. Sumali at sinuportahan ni Paciano ang Propaganda
Movement for social refroms at ang diyaryo ng kilusan, Diariong Tagalog. Sinuportahan din niya ang
Katipunan sa pagkuha ng mga miyembro galing sa Laguna. Pagkamatay ni Jose Rizal, naging heneral si
Paciano ng Revolutionary Army at naging military commander din ng revolutionary forces sa Laguna noong
Philippine-American War. Dahil dito, hinuli siya ng mga Amerikano. Namatay si Paciano ng siya'y 79 dahil sa
tuberculosis.

Narcisa Rizal: Ang Pinakamatulunging Kapatid na Babae ng Bayani Si Narcisa Rizal ay

ipinanganak noong taong 1852 at may palayaw na “Sisa”. Siya ang ikatlong anak sa pamilya Rizal. Tulad
ni Saturnina, tumulong si Sisa sa pag-aaral ni Rizal sa Europa, isinangla niya ang kanyang mga alahas
at ibinenta niya ang kanyang mga damit para lang matustusan and pag-aaral ni Jose Rizal. Lahat halos
ng mga tula at isinulat ni Jose Rizal ay kanyang naisaulo. Si Sisa ang pinakamatulungin sa kanilang
pamilya. Nang ang kanilang mga magulang na sina Don Francisco at Doña Teodora ay itinaboy sa
kanilang tahanan, si Sisa ang kumupkop sa kanila. Kahit na ang kasintahan ni Jose Rizal na si Josephine
Bracken ay pinatira niya sa kanyang tahanan sapagkat pinaghinalaan siya ng pamilya Rizal na isang
espiya ng mga paring Espanyol. Kaya‟t noong taong 1896, habang siya ay nakapiit sa barkong “Castilla”
na nakadaong sa Cavite ay nagpadala ng liham ng pasasalamat si Jose Rizal sa kapatid na si Sisa sa
pagpapatuloy kay Bracken sa kanyang tahanan.

Si Olympia Rizal ay ang ikaapat na anak sa pamilya Rizal. Siya ay

ipinanganak noong taong 1855. Napangasawa niya si Silvestre Ubaldo na
isang Telegraph Operator sa Manila at sila ay biniyayaan ng tatlong anak
ngunit ito rin ang dahilan ng kanyang kamatayan noong taong 1887.

Lucia Rizal: Kahati sa mga Paghihirap ng Bayani Si Lucia Rizal ay

ipinanganak noong 1857 at panglima sa pamilya Rizal. Siya ay kasal kay
Mariano Herbosa ng Calamba, Laguna. Siya ay pinagbintangan na nagsulsol
sa kanyang mga kababayan na huwag magbayad ng upa sa kanilang mga lupa
na nagdulot ng kaguluhan at silang mag-asawa ay minsan nang nagatulan na
itapon sa ibang bansa kasama ang ibang miyembro ng pamilya Rizal.
Maria Rizal: Siya ay ipinanganak noong 1859 at ang pang-anim at
nakatatandang kapatid ni Jose Rizal. Ang asawa niya ay si Daniel Faustino
Cruz na galing sa Binan, Laguna. Sinabi na si Maria daw ang kinausap ni
Jose noong panahon na gusto ni Jose na pakalasan si Josephine Bracken.
Namatay siya noong 1945.

Concepcion Rizal: Ang Unang Pagdadalamhati ng Bayani Siya ang

binansagang “Concha” ng kanyang mga kapatid at kaanak, si Concepcion Rizal ay
ipinanganak noong 1862 at namatay sa edad lamang na tatlong taon, noong 1865. Siya
ang pangwalo sa sampung magkakapatid. Sinasabing sa lahat ng kapatid na babae, si
Concha ang pinakapaborito ni Jose o “Pepe” Rizal na mas bata nang isang taon sa
kanya. Magkalaro sila at lagging kinukuwentuhan ni Jose Rizal ang nakababatang kapatid
at sa kanya naramdaman ni Jose Rizal ang kagandahan ng pagmamahal ng isang kapatid
na babae.

JOSEFA RIZAL Si Josefa Rizal ay ang ika-9 na anak sa pamilya at siya

ipinanganak noong taong 1865. Si Josefa ay kilala rin bilang si “Panggoy”. Noong si
Rizal ay nasa Europa, siya ay nagsusulat ng mga mensahe. Siya ay nagsulat para kay
Josefa na ang laman ay pagpupuri niya sa kanyang kapatid dahil sa kanyang kaalaman
sa Ingles. Si Rizal ay nagsulat din ng mensahe tungkol sa bente pesos ngunit ang 10
doon ay para dapat sa lotto. Siya ay nagkaroon ng sakit na epilepsy ngunit sa kabila ng
kanyang sakit, nagawa niya pa ring sumali sa Katipunan at maging isang Katipunera. Si
Josefa ay nahalal bilang pangulo ng mga babae sa Katipunan. Isa siya sa mga orihinal
na miyembro ng Katipunan kasama sila Gregoria de Jesus.

Trinidad Rizal: Ang Katiwala ng Pinakasikat na Tula ng

Bayani Si Trinidad Rizal ay ika-10 sa magkakapatid na Rizal. Siya
ay ipinanganak noong 1868 at namatay noong 1951. Ang palayaw
niya ay Trining at siyang tagapagtago at tagapamahala na
pinakahuli at pinakatanyag na tula ni Jose Rizal.
 Si Soledad Rizal ay ang bunso sa pamilya Rizal at
ipinanganak sa taong 1870. Siya ay kilala rin bilang Choleng. Si
Rizal ay saludo sa kanya dahil siya ay isang guro at siya ang
pinakaedukado sa kanilang magkakapatid. Siya ay sinabihan ni
Rizal na dapat siya ay isang maging magandang huwaran para
sa mga tao, ito ay nakasulat sa mensahe noong 1890.

Ang unang larawan ni Rizal sa kanyang uniporme sa Ateneo de

Manila.

Ang pamilya Rizal. Likhang-sining ni Benedicto Cabrera. Kahit pampito na sa labing-

isang magkakapatid mula kina Francisco Rizal Mercado at Teodora Alonso, lubos na
nahirapan ang ina sapagkat bagama‟t maliit ang bata, napakalaki ng kanyang ulo. Isa
silang maykayang pamilyang negosyante at magsasaka na nangungupahan sa
Hacienda ng mga prayleng Dominikano. Makikita ang katayuan nila sa buhay sa
itsura pa lamang ng kanilang bahay na bato at sa lokasyon na ito na katabi mismo ng
plaza at ng simbahan.

Ang orihinal na bahay ng mga Rizal sa Calamba, Laguna kung saan

isinilang si Dr. Jose Rizal.
Ang sinaunang drowing ni Johann Karuth sa Calamba. Makikita
sa kanan ang bahay ni Rizal katabi ng simbahan. Mula sa
Dambang Rizal sa Calamba, Laguna.

Si Teodora Alonso bilang unang guro ni Rizal. Mula sa “Ultimo Adios” (Last Farewell
of a Foolish Moth) ng Heroes Square Heritage Corporation sa Intramuros. Siya
ang naging pinakaunang guro ni Pepe. Si Doña Lolay ay pambihira sa mga babaeng
india noon. Siya ay nakapag-aral sa Colegio de Sta. Rosa sa Intramuros at pinag-
aral din niya maging ang mga anak niyang babae sa Maynila. Kaya naman naituro
niya kay Pepe ang pagmamahal sa karunungan,binabasahan siya sa tuwing gabi ng
isa sa koleksyon nila ng mga isanlibong aklat.

Si Rizal habang tinuturuan ng kanyang ina. Mula sa Dambanang Rizal a Calamba,

Laguna. Ilan lamang sa mga aklat ng mga Rizal. Mula kay Austin Craig. Ilan lamang
sa mga aklat ng mga Rizal. Mula kay Austin Craig. Ang ama naman niyang si Don
Kikoy ay pinatayuan siya ng mga maliliit na bahay kubo sa kanilang bakuran upang
mapaglaruan niya at maging workshop niya sa kanyang paglilok at pagpinta

Si Pepe bilang isang artist. Mula sa Vibal Foundation. Wala ring Rizal na
bayani kung wala ang paggabay sa kanya ng kanyang Kuya Paciano,
isang makabayang kaibigan ng binitay na si Padre Burgos, na nagturo
sa kanyang mahalin ang bayan, at ang kanyang mga kapatid na babae,
ilan sa kanila magiging kasapi kasama ni Paciano ng Himagsikan.

Paciano Rizal habang ginagabayan ang batang Pepe.

 Si Jose Rizal ay mayroong napakaraming propesyon dahil na rin nga ito sa kaniyang pagiging sobrang
talino. Isa siyang doctor (siruhano sa mata), makata, mandudulan mananalaysay, manunulat, arkitekto,
pintor, eskultor, edukador, lingwista, musiko, naturalista, ethnolohista, agremensor, inhinyero,
magsasakang negosiyante, ekonomista, heograpo, kartograpo, pilolohista, folkorista, pilosopo, tagasalin,
imbentor, mahikero, humorista, satirista, polemista, manlalaro, manlalakbay, at propeta. Isang
maliwanag na gabi ng miyerkules noong Hunyo 19, 1861 ipinanganak si Rizal sa baybaying bayan ng
Calamba, Laguna, Pilipinas. Miyerkules noon at ang pagdating ko sa lambak naito ng luha ay muntik nang
ikamatay ng aking ina, mabuti na lamang at namanata siya sa Birhen ng Antipolo, sinabi niyang isasama
ako sa peregrinasyon.” Relihiyosa masiyado ang kaniyang ina, piyesta noon ng San Jose ng ipinanganak si
Jose. “Jose” ang ipinangalan sa kaniya dahil sa deboto ang ina kay San Jose. Muntik ng ikamatay ng
kaniyang ina ang pagpapanganak sa kaniya dahil sa malaki ang kaniyang ulo. Ikapito siya sa mga anak nila
Francisco Mercado Rizal at Teodora Alonso y Quintos. Si Jose ay may lahing instik dahil ang kaniyang lolo
ay isang intsik na si Domingo Lamco. “Pepe” ang tawag sa kaniya noon. Edad tatlong araw palang siya ay
pinabiniyagan na siya ng kaniyang pamilya ng Kura Paroko na si Padre Rufino Collantes na isang
Batangueno noong Hunyo 22 sa Catholic of Calamba. Isa sa mga ninong niya ay si Padre Pedro Casanas,
na taga – Calamba rin at isang malapit na kaibigan ng mag-anak na Rizal. Winika ni Padre Pedro: “Alagaan
ninyo ang batang ito, balang araw ay magiging dakila siya.” Dahil napansin niyang malaki nga ang hugis ng
ulo ni Jose. Hindi naman nagkamali ang Padre dahil sa kasalukuyang taniyag ang pangalan niya sa
Pilipinas at maging sa ibang bansa. Ang parokya kung saan nailathala ang mga dokumento at baptismal
record ni Jose Rizal ay nasunog noong Setyembre 28 1862. Noong 1864, tatlong taong gulang palang ay
natutunan na ni Jose Rizal ang alpabeto dahil sa kaniyang matiyagang ina. Ang kaniyang ina ang kaniyang
guro noon. Sa ating panahon ngayon napakasakit mawalan ng isang mahal sa buhay at kahit musmos ka
palang ay mararamdaman mo na ang pighati ng pagkawala ng isang tao. Apat na taong gulang pa lamang
siya noon ay namatayan ng maaga si Jose Rizal, kinuha na ng Diyos ang kaniyang kapatid na si
Concepcion na tatlong taong gulang pa lamang noong 1865. Ito ay ang unang pagkakataong tumulo ang
luha niya.Natuto na siyang magbasa at sumulat noong tatlo hanggang limang taong gulang na siya.
Naturuan narin siya ng Latin ni Leon Monroy na pumanaw makalipas ang limang buwan. Mahal na mahal
siya ng kaniyang magulang at alagang alaga siya ng mga ito. Ginawan siya ng kaniyangama ng isang small
nipa cottage para makapaglaro siya tuwing daytime.At binabantayan siya ni Aya, isang kasambahay nila,
tuwang tuwa si Jose kapag kinukwentuhan siya nito ng mga tungkol sa fairies,mga kwento ng
kababalaghan, tungkol sa mga punong namumunga ng diyamante at iba pangkumikiliti sa imhinasyon ng
mumunting batang Jose na nagbigay daan upang lumawak ang pagkagusto niya sa mga legends at
folklore. Kaya siguro napakagaling niyang manunulat ng tula at mga istorya dahil sa kaniyang mga
naririnig noong bata pa siya Nagtungo naman sila sa Antipolo noong Hunyo 6, 1868 upang tupdin ang
pangako ng kaniyang ina na dadalhin ang bata sa Shrine of the Virgin of Antipolo dahil nga muntik
muntikan na silang magtungo sa bingit ng kamatayang mag-ina. Mula doon ay tumungo sila sa kapatid
niyang si Saturnina na nag-aaral sa La Concordia College sa Sta. Ana. Nang walong taong gulang na si
Jose ay isinulat niya ang isang natatanging tula na “Sa Aking Mga Kabata”.Isinulat niya ito sa murang
edad pa lamang. Sadyang likas na sa kaniya ang pagiging malikhain at napatunayan ito sa kaniyang tula na
napakaganda ng mensahe na “mahalin natin ang sarili nating wika”.Sa edad na siyam ay nilisan niya ang
Calamba upang makapag aral sa biniyan sa pagtuturo ni G. Justiano Aquino Cruz. Gumawa siya ng isang
dula-dulaan noong sampung taon na siya at ito‟y lubos na nagustuhan ng gobernadorcillo ng Pakil,
Laguna. Tumungo naman siya sa Manila upang makapag-aral noong siya ay labing-isang gulang pa
lamang. Hanggang sa nagbinata na siya at nakarating sa ikalabing limang taon. Siya ay nag aral sa Ateneo
de Manila. Nakagawa na naman siya ng isang magandang piece na Recuerdo a Mi Pueblo (In Memory of My
Town) na vividly described ng kaniyang kabataan sa Calamba.
Ang Ateneo Municipal de Manila ang unang paaralan sa Maynila
na pinasukan niya noong ikadalawampu ng Enero 1872. Sa
pananatili niya sa paaralang ito ay natanggap niya ang lahat ng
mga pangunahing medalya at notang sobresaliente sa lahat ng
aklat. Sa paaralan ding ito niya natanggap ang kaniyang Batsilyer
sa Sining na may notang sobresalyente kalakip ang
pinakamataas na karangalan.

Ang sumunod na taon, siya ay kumuha ng Pilosopiya at

Panitikan sa Unibersidad ng Santo Tomas. Sa Ateneo, kasabay
niyang kinuha ang agham ng Pagsasaka. Pagkaraan, kinuha niya
ang kursong panggagamot sa Santo Tomas pagkatapos mabatid
na ang kaniyang ina ay tinubuan ng katarata.

Noong 5 Mayo 1882, nang dahil sa hindi na niya matanggap ang tagibang at
mapansuring pakikitungo ng mga paring Kastila sa mga katutubong mag-
aaral, nagtungo siya sa Espanya. Doo'y pumasok siya sa Universidad
Central de Madrid, kung saan, sa ikalawang taon ay natapos niya ang
karerang Medisina, bilang "sobresaliente" (napakahusay). Nang sumunod
na taon, nakamit niya ang titulo sa Pilosopiya-at-Titik. Naglakbay siya sa
Pransiya at nagpakadalubhasa sa paggamot ng sakit sa mata sa isang
klinika roon. Pagkatapos ay tumungo siya sa Heidelberg, Alemanya, kung
saan nakatamo pa siya ng isang titulo. Sa taon din ng kaniyang
pagtatapos ng Medisina, siya ay nag-aral ng wikang Ingles, bilang
karagdagan sa mga wikang kaniya nang nalalaman gaya ng Pranses.
Dalubwika si Rizal na nakaaalam ng Arabe, Katalan, Tsino, Inggles,
Pranses, Aleman, Griyego, Ebreo, Italyano, Hapon, Latin, Portuges, Ruso,
Sanskrit, Espanyol, Tagalog, at iba pang mga katutubong wika ng Pilipinas.
 RIZAL- hindi siya nasiyahan sa kanyang pag-aaral sa Pamantasan ng Santo Tomas
-sa kanyang palagay, ang kanyang propesor ng Dominiko ay galit sa kanya, may
mababang tingin sa mga Pilipino at ang kanilang tinuturo ay masamaat makaluma
Dahil sa mga ito, siya ay pinayuhan ning Antonio Rivera, Paciano at Saturnina na
mag-aral ng medisina sa ibang bansa. MGA PINUNTAHANG BANSA: Mayo 8, 1882-
Singgapor · dinalaw ang mga makasayasayang pook, ang hardin botaniko, mga
templo atmga tanghalan ng sining Hunyo 15, 1882- Barcelona · hindi nasiyahan
dahil siya‟y sanay sa malalaki at magagandang otel at magalang na pakikitungo sa
mga panauhin · sinulat niya ang “Amor Patrio” o “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”
Setyembre- Madrid · Universidad Central de Madrid (Medisina, Pilosopiya at
Panitikan) · Academia de San Fernando (pagpinta at eskultura) · Umibig siya dito
kay Consuelo na anak ni Don Pablo Ortega y Rey na nagging alkalde ng Maynila ·
Isinulat ang “A La Senorita C. O. y R.” o “Kay Binibining C. O. at R.” · Natamo niya
ang lisensya sa panggagamot sa Pamantasang Sentral ng Madrid (Hunyo 21, 1884) ·
Nagwagi si Rizal sa isang paligsahan sa wikang Griyego (Hunyo 25, 1884) · Pumunta
siya sa handaan handog kina Juan Luna at Resurreccion Hidalgo para magbigay ng
isang talumpati. Pagkatapos ng handaan ay hinanda ni Rizal ang kanyang pagsulat
ng unang kabanata ng Noli Me Tangere. · Natapos niya ang kanyang pag-aaral sa
Pamantasang Sentral ng Madrid sa Pilosopiya, Medisina at Panitikan ngunit hindi
niya nakuha ang kanyang diploma sa pagkadoktor. Oktubre 1885- Paris · Naging
katulong at mag-aaral sa klinika ni Dr. Loius de Wicker na isang Pranses at
magaling na manggagamot sa mata Pebrero 3, 1886- Heidelberg (lungsod ng mga
mag-aaral at ng industriya) · Pamantasan ng Heidelberg · Nagtrabaho sa klinika ni
Dr. Javier Galezonsky, taga- Poland at isa ring doktor sa mata · Nag-aral din kay
Dr. Otto Becker, isang Aleman na tanyag din sa paggamot ng mga karamdaman sa
mata Oktubre 29, 1886- Berlin ·Naging katulong sa klinika ni Dr. R. Schulzer, isang
Alemang manggagamot sa mata · Nag-aral dito tungkol sa panggagamot ng mga
karamdaman sa mata, agham at wika · Nakisalamuha sa mga siyentipiko at iskolar
na mga Aleman · Tinapos niya dito ang Noli Me Tangere Mayo 13, 1887- Austriya
Pebrero 8, 1888- Hong Kong · Natuwa sa mga sa panonoos ng mga palabas-dulaan
ng mga Intsik Pebrero 22-1888- Hapon ·
 Nalaman ang kulutura ng mga Hapon lalo na ang wika ng mga ito · Umibig kay O
Sei Keio Abril 28, 1888- San Francisco Mayo 6, 1888- Oakland Mayo 24, 1888-
Liverpool Mayo 25, 1888- Londres Inanyayahan ni Dr. Rost na sumulat sa Trubner‟s
Record Nag-aral tungkol sa kasayasayan ng Pilipinas lalo na ang dahilan kung bakit
mababa ang tingin ng mga Kastila sa mga Pilipino Setyembre 1888- Paris Hinanap
ang Bibliothique Nationale Disyembre 11, 1888- Espanya Kinamusta ang mga
kababayan Disyembre 23, 1888- Londres Naakit kay Gertrude, anak ng may-ari ng
kanyang inuupahang bahay Nililok ang tatlong ulo ng magkakapatid na Beckett
Marso 1889- Paris Nagsasaliksik pa rin tungkol sa kasaysayan ng Pilipinas Nag-
iskrima sa isang himnasyo Nagplano na magtayo ng eskwelahan para sa mga
lalaking Pilipino

JULIA :Noon ay buwan ng abril, 1877. Nagtungo si Rizal sa Ilog Dampalit sa Los
Baños, Laguna upang maligo. Doon nya nakita ang isang magandang babae na
nagngangalang Julia. Mula noon ay larawan na ni Julia ang nakakintal sa isipan ni
Rizal subali't tulad ng iba pang kabataan, ang paghanga ring nalimutan nang
makakilala siya ng isang dalagita ring taga-Lipa Batangas.

SEGUNDA KATIGBAK :Sinasabing unang pag-ibig ni Rizal si

Segunda, ang dalagitang taga-Lipa, Batangas. nakilala ni Rizal ang
dalagang ito sa Troso, maynila sa bahay ng kanyang lola noong buwan ng
disyembre 1877, sampung buwan matapos makilala nya si Julia.

 VICENTA YBARDALOZA Ang sakit na nadama ni Rizal sa

paghihiwalay na iyon ay pinilit niyang pinawi sa pagdalaw sa dalagang
naninirahan sa Pakil, Laguna na tinatawag niyang binibining L. Sinabi ni Rizal
na mas matanda ito sa kanya, maputiat nagtataglay ng mga matang kaakit-
akit.
 LEONOR VALENZUELA: Nang ikalawang taon niya sa UST ay
nakilala niya si Leonor na kapit-bahay ng may-ari ng bahay na
tinutuluyan ni Rizal na si Doña Concha Leyva.Si Leonor ay anak nina
Kapitan Juan at ni kapitana Sanday Valenzuela.

LEONOR RIVERA :Ang pangalawang Leonor sa buhay ni Rizal.

Nagtagpo ang landas ni Rizal at ni Leonor Rivera nang ipagsama ni
Paciano ang kanyang kapatid sa bahay ng kanyang tiyo na si Antonio
Rivera na siyang ama ni Leonor.

CONSUELO ORTEGA y REY: Si RIzal ay hindi naman

kagandahang lalaki ngunit nagtataglay ng maraming talento kaya't
nagustuhan siya ng magandang anak ni Don Pablo sa Madrid na si
Consuelo.

SEIKO USUI Si Seiko ay 23, si Rizal naman ay 27. Nagsimula ang

pag-iibigan nila nang lumipat si Rizal sa Legasyon ng Espanya sa Azabu,
distrito ng Tokyo. Humanga si Seiko kay Rizal dahil sa pagkamaginoo nito
at kahit hindi gaanong marunong ng wikang niponggo ay pinipilt niya para
lang makausap siya kaya ginawa ni Seiko ay nagsalita siya ng wikang
pranses at ingles.

GERTRUDE BECKETT: Anak si Gertrude ng may-ari ng

bahay na tinirhan ni Rizal nang magtungo siya sa London.
Inilarawan ni Rizal si Beckett bilang babaeng may kulay brown na
buhok, asul na mata at mapupulang pisngi.
 NELLIE BOUSTED: Isang babaeng maganda, matalino,
mahinahon, may mataas na moralidad at totoong Filipina.

SUSANNE JACOBE :Isa sa dalawang dahilan kung bakit

masaya si Rizal nang umalis ng Belgium. Noong Abril, 1891 pagkatapos
isulat ang El Filibusterismo ay bumalik siya sa Belhika na ikinatuwa
naman ni Susanne Jacobe.

JOSEPHINE BRACKEN: Ipinanganak si Bracken noong October 3, 1876.

ang kanyang mga magulang ay sina James Bracken at Elizabeth Jane MacBride
mga Irish. ngunit namatay ang ina nya sa panganganak kaya't inalagaan siya ni
Ginoong George Taufer.
 Naisipan ni Rizal ang pagtatayo ng isang organisasyong kinabibilangan ng mga Pilipino
noong siya ay nasa Hong Kong. Ang samahang “La Liga Filipina”. Layunin nito ang
pagkakaroon ng reporma sa pamamagitan ng legal na pamamaraan. Ang pangunahing
kasapi ng samahang ito ay sina Deodato Arellano, Andrés Bonifacio atApolinario
Mabini. Napagtanto ng kinauukulan ng Espanya ang hatid nitong panganib sa pamahalaang
kolonyal. Noong Hulyo 6, 1892, apat na araw pagkatapos ng pagkakatayo ng La Liga
Filipina, lihim na inaresto si Rizal.Nang sumunod na araw, ipinag-utos ni Gobernador-
Heneral Eulogio Despujol ang pagpapatapon kay Rizal sa Dapitan. Ika-15 ng Hulyo, 1892
dumating sa Dapitan si Rizal at iniutos ng gobernador na patirahin siya sa kumbento ng
mga Heswita. Dala ni Rizal ang sulat ni Padre Pablo Pastells, ang superior ng mga
Heswita, para kay Padre Antonio Obach, ang paring Heswita sa Dapitan, ngunit ang
pagtira ni Rizal sa kumbento ay may kalakip na kodisyon. Una, tatalikdan at pagsisisihan
ni Rizal ang kanyang mga sinabi laban sa relihiyong Katolika at maghahayag siya ng mga
pagpapatotoong iniibig niya ang Espanya at kinalulupitan niya ang mga kagagawang laban
sa Espanya. Ikalawa, bago siya tanggapín ay gagawa muna siya ng mga “santo ejercicio”
at “confesión general,” ng kanyang dinaanang buhay. At ikatlo, sa haharaping panahon ay
magpapakagaling ng asal, na ano pa‟t siya'y maging uliran ng iba sa pagka masintahin sa
relihiyong Katolika at sa Espanya. Dahil hindi siya pumayag sa mga kondisyon,
pansamantala siya tumira sa kuwartel na pinamumunuan ni Kapitan Carcinero na
kanyang naging kaibigan.
 Apat na taon namalagi si Rizal sa Dapitan. Ang perang nakuha niya sa pagkapanalo sa
Manila Lottery at sa pagtatrabaho bilang magsasaka at isang negosyante ay nagamit sa
pagbili ng isang lupain sa Talisay, malapit sa Dapitan. Dito sa lupa ay nagtayo siya ng
tatlong bahay na gawa sa kawayan, kahoy at nipa. Nakatira sa unang bahay si Jose Rizal
at ang hugis nito ay parisukat. Nakatira naman sa pangalawang bahay ang mga mag-
aaral ni Jose Rizal. Ito ay hugis oktagon dahil mayroon itong walong bahagi. At ang
panghuli, gumawa si Jose Rizal ng isang tirahan para sa mga alaga niyang manok.

 Ito ay hugis heksagona, may anim na bahagi o parte.Nagtrabaho si Rizal sa Dapitan bilang
isang manggagamot. Ang kanyang mga pasyente ay mga mahihirap na walang kakayahang
magbayad at mga mayayaman na nagbabayad ng malaki sa kanyang panggagamot. Dito
rin ginamot ni Rizal ang kanyang ina nang ito ay tumira ng halos isa‟t kalahating taon.
Nakilala ang kahusayan ni Rizal sa panggagamot. Sinasadya siya ng mga pasyente mula
sa iba‟t ibang panig ng daigdig. Naging interes din ni Rizal ang mga lokal na halamang
gamot. Inumpisahan din niya ang ilang proyektong pangkomunidad sa Dapitan, ang
pagpapatayo ng sistemang patubig upang magkaroon ng malinis na tubig sa bawat bahay
ng Dapitan, paglilinis ng mga latian upang mawala ang malaria, paglalagay ng pailaw sa
lansangan ng Dapitan at pagpapaganda ng liwasan, at ang paglalagay ng mapa ng
Mindanao sa plasa.
  Naging masaya ang paninirahan ni Rizal sa Dapitan. Ang mahabang panahong
ito ay ginamit din niya sa pagtuturo ng mga kabataan sa Dapitan. Tinuruan
niya ang mga ito ng mga aralin sa wika, heograpiya, kasaysayan,
matematika, gawaing industriyal at iba pa. Ilan sa mga Agham na iniambag ni
Rizal ay ang pagpasok niya sa mga kagubatan at baybay dagat ng Dapitan
para sa paghahanap ng mga specimen upang ipadala sa mga museo ng
Europa. Nakapag-ipon siya ng 346 na uri ng mga kabibi at natagpuan niya
ang species ng Draco rizali, Apogonia rizali at Rhacophorus rizali.
Ipinagpatuloy ni Rizal ang pag-aaral ng iba‟t ibang wika sa Dapitan.
Natutunan niya ang wikang Bisaya, Subuanin, at Malayo. Ang kahusayan sa
larangan ng sining ay makikita pa rin kay Rizal sa panahon ng pagkakatapon
niya sa Dapitan. Gumuguhit siya ng mga bagay na nakaakit sa kanya at nililok
niya ang Paghihiganti ng Ina, ang ulo ni Padre Guericco, at estatwa ng isang
babaeng taga-Dapitan. Nagpakita din ng angking pagkamalikhain si Rizal sa
Dapitan sa pamamagitan ng paglikha ng mga sulpukan, isang pagsindi ng
sigarilyo na gawa sa kahoy at makina sa paggawa ng bricks.

 Ginamit din ni Rizal ang kanyang panahon sa Dapitan bilang isang

magsasaka. Umabot ng 70 hektarya ang lupang kanyang pag-aari na
tinaniman niya ng abaka, niyog, punong kahoy, tubo, mais, kape, at
cocoa. Ginamit nya rin ang modernong pagsasaka sa pamamagitan ng
pag-aangkat sa Estados Unidos ng mga makabagong makinarya. Ang
pagnenegosyo ay isa sa mga naging gawain ni Rizal sa Dapitan.
Nakipagsosyo siya kay Ramon Carreon, mangangalakal na taga-
Dapitan, sa negosyo ng pangingisda, koprahan at abaka. Itinayo rin
nya ang kooperatiba ng mga magasasaka sa Dapitan upang
mabawasan ang monopolyo ng mga Tsino sa lugar. Sa pananatili ni
Rizal sa Dapitan sa loob ng apat na taon, unti-unting umusbong ang
Rebolusyong Pilipino na kinalaunan ay nagpahamak sa kanya.
Bagaman tutol siya sa himagsikan, ginawa siyang pandangal na
pangulo ng mga kasapi ng Katipunan at ginamit din ang kaniyang
pangalan bilang sigaw sa digmaan, pakikipag-isa at kalayaan.

Larawan ng lupain ni Rizal sa Dapitan

 Sa murang edad palamang ni Jose Rizal ay isa na talagang
henyo ang bayaning ito.Bukod sa husay nito sa mga pagsasalita
ng mga lenggwaheng
Katalan,Tsino,Inggles,Pranses,Alemenya,Griyego,Ebreo,Italyano,
Hapones,Latin,Portuges,Ruso,Sanskristo,Espanyol at Tagalog
marami rin siyang nagawang iba‟t ibang akda at tula, sa
murang edad niya ay marami na kagad siyang alam. Noong
nasa Ateneo si Rizal ay napakatalino niya dahil sa
napakaraming naani na medalya at sertipiko mula sa iba‟t ibang
libro o paligsahan nasinalihan niya. Nakilala agad si Rizal simula
noong siya‟y lumipat ng bansa at nagaaral sa mga iba‟t ibang
unibersidad dahil sa kanyang husay na parang katulad na ni
Albert Einstein.Sadyang maraming aral ang kapupulutan sa
kanyang pagiging mahusay na manunulat at henyo sa kayang
mga naisulat na nobela,tula at kwento. Lalo pang naging
maingay ang kanyang pangalan ng simula niyang maisulat ang
“Noli Me Tangere at El Filibusterismo‟‟.

 Mga kaso ni Rizal: sedisyon, konspirasyon, rebelyon

Nobyembre 3, 1896- Inilipat si Rizal sa Fort Santiago.
Nagsimula ang paglilitis kay Rizal noong Disyembre 26,
1896 at sa nasabi ding araw, ay nagpasiya ang hukuman na
bitayin si Rizal sa pamamagitan ng pagbaril. Noong
Disyembre 28, 1896 nilagdaan ni Gobernador-Heneral
Camilo Polaviela ang kautusan ng pagbaril kay Jose Rizal.
 Alas 9:00 ng umaga- Dumating si Padre Federico Faura at
sinabi ni Rizal na tama ang sinabi ng pari na mapuputulan siya
ng ulo sa pagsulat ng Noli Me Tangere.
Alas 10:00 ng umaga- Dumating si Santiago Mataix at
kinapanayam si Rizal para sa pahayagang El Heraldo de Madrid.
Alas 6:30 ng umaga- Umalis sila patungong Bagumbayan.
Nagpaalam si Rizal kay Luis Taviel de Andrade. Pinulsuhan siya
ni Dr. Castillo at humanga sa normal na tibok ng pulso nito.
Alas 7:00 ng umaga- Binaril si Rizal sa Bagumbayan.
Pagkatapos na barilin ng firing squad isang opisyal ng hukbo
ang lumapit sa kanyang katawan at binaril na malapitan sa
puso upang tiyakin na patay na ito. Sa katotohanan, si Rizal ay
nakaharap sa may Silangan. Ngunit nais niyang humarap sa
mga taong babaril sa kanya dahil siya ay naniniwala na hindi
niya pinagtaksilan ang kanyang bayan. Pagkatapos ng pagbitay,
ang bangkay ni Rizal ay inilibing sa sementeryo ng
Paco.DISYEMBRE 29, 1896 Ang naturang abogado ni Rizal
as si Tinyente Luis Taviel de Andrade Sa ganap na alas 6:00
ng umaga- Binasa ni Kapitan Rafael Dominguez ang
kapasiyahan na siya ay bitayin, sa Bagumbayan sa
Disyembre 30, 1896 sa ganap na ika-7 ng umaga.
Nalaman ni Rizal sa isang opisyal na siya ang sinisisi ng mga
Espanyol ukol sa nagaganap na madugong himagsikan sa
Pilipinas. Nadawit siya bilang kapangkat at kapanalig ng mga
nag-aalsa. (KKK)

\
 Alas sais ng umaga, habang naghahanda para sa martsa sa Bagumbayan, inihanda ni
Rizal ang kanyng huling sulat para sa kanyang ama at ina. Nagsimulang umalis ang
martsa mula sa Fort Santiago patungo sa Bagumbayan sa ganap na ika- 6:30 ng
umaga. Apat na sundalong Espanyol na nakabaril at bayoneta ang nasa harapan, sa
likuran si Rizal na mahinahong naglalakad kasabay ni Tinyente Luis Taviel de Andrade
sa isang tabi at si Padre March at Villaclara sa kabila. Sa likuran ay ang maraming
mga sundalong Espanyol na nasasandatahan. Sa panabi ng martsa ay ang hanay ng
mga taong nanonood. Sa pagdating ni Rizal sa Bagumbayan, mas maraming bilang ng
mga tao ang naghihintay upang saksihan ang gagawing pagbaril kay Rizal. Siya'y
nakiusap sa kapitan ng infanteríang mag-uutos sa mga sundalo sa pagbaríl sa kanya,
na siya'y barilín ng paharap, ngunit ito‟y hindi pumayag at sinabing ang iniutos sa
kanya ay barilin si Rizal ng nakatalikod. Sinabi niya sa mga babaril sa kanya, ” Mga
kababayan, huwag ninyo akong babarilin sa ulo; patamain ninyo ang bala sa tapat ng
puso.” Nagpaalam si Rizal kay Luis Taviel de Andrade at sa mga humatol sa kanyang
doo'y kaharap, na kanyang kinamayan sila ng mahigpít, at nagsalita sa mg a paring sa
kanya'y umaacbay, ” Pinatatawad ko ng taos sa puso ang lahat!” Humarap ng kusa
sa dakong dagat, sa makatuwid ay tinalikuran niya ang pulutong ng mga sundalong
sa kanya'y babaril. Ang pulutong na ito'y walong sundalong Pilipino ng regimiento
num. 70, na ang mga dala'y fusíl Remington. Sa likuran ng pulutong ng mga Pilipino'y
may isa pang pulutong na binubuo ng walong sundalong Kastilang mga cazador, na
ang dala'y Mausser naman, sa panganganib ng mga punong Kastíla na baka di
bumaríl ang mga sundalong Pilipino sa kapwa Pilipino. Nakatindíg si Rizal, unat ang
katawan, tunghay ang ulo, nakalaylay ang mga kamay sa tagiliran ng katawan,
masaya ang mukha; hinihintay ang pagbaril sa kanya. Nilapitan siya ni Dr. Castillo,
isang manggagamot ng hukbong Espanyol, at ito‟y pinulsuhan at ito‟y humanga sa
normal na tibok ng pulso nito. Hindi nalao‟t nariníg ang tunóg ng putok ng walong
fusíl Remington, kasabay ng ganitong malakas na sabi ni Rizal: ”Consumatum est!

 Nakita ng lahat na biglang pumihit si Rizal at ng huwag sa kanyang likod kundi sa

kanyang dibdib tumama ang mga bala, natimbuang siyang patay na anyang patagilíd
sa dakong kanan, hindi pataob, kundi patihaya at ang mga mata'y nakatitig sa langit,
“na walang mga verdugo at mga mapang-api; sa langit na hindi pumapatay ang
pananampalataya, at Diyos ang siyang naghaharì.” Namatay si Rizal sa balang
pahatíd ng kanya ring mga kababayang sundalo, tulad kay Kristong kapwa mga hudio
rin ang sa kanya'y pumatay. Nilapitan si Rizal nina D. Felipe Ruiz Castillo at ni D. Jose
Luis y Saavedra, at nakita nilang bangkay na nga, nguni‟t isa man lamang bala'y
walang tumama sa ulo. Umaalingawngaw pa ang walong sabaysabay na putok ng
baríl ay nagsigawan na ng di ano lamang ng ”Viva España!” ang karamihang lalaki‟t
babaeng Kastila at lalaki‟t babaeng lahing Kastila na nangagsisiksikan sa Luneta;
sigawang pagdaca'y sinagot ng pagtugtog ng “Marcha de C diz” ng musika ng
“batallón de Voluntarios”, na ang mga bumubuo'y pawang mga lahing Kastila rin.
 Hiningi ng mga magulang at mga kapatíd ni Rizal ang bangkay nito, upang kanilang
mailibing, nguni‟t hindi pumayag si Polavieja. Binuhat ng mga sundalong Kastila ang
bangkay ni Rizal, isinakay sa isang “furgon” at ito ang sa kanya'y naghatíd sa
 pagbabaunan. Ibinaon ng mga Kastila si Rizal na walang kabaong sa lupang kanilang
hinukay sa libingan sa Paco. Ang pinaglibingan kay Rizal ay ang pinaglibingan din kay
Padre Burgos at nasa dakong kaliwa pagkapasok sa libingan ng Paco, sa dulo ng
pabilog na kuta o pader, at sa dako roon ng kaunti sa pinaglibingan ni general
Montoro.

 Isa ang nobelang El Filibusterismo ni Dr. Jose Rizal sa mga

natatanging akda na naisulat at tumatak sa kasaysayan ng
rebolusyon at pagkilos ng lahing Pilipino. Kasunod ito ng
naunang nobelang Noli Me Tangere na nailimbag noong Pebrero
1887 sa Berlin, Germany. Nang taong din iyon, nagpasya si Rizal
na bumalik sa Pilipinas makalipas ang limang taon ng
paglalakbay at pag-aaral sa Europa upang muling makapiling
ang kaniyang pamilya at makapaglingkod sa kaniyang bayan
bilang isang manggagamot. Ngunit dahil sa kontrobersiyang
dala ng kaniyang unang nobela na naipakalat na rin sa Pilipinas,
napilitan siyang lisanin ang bansa at muling maglakbay sa
Europa dahil sa mga banta sa kaniyang buhay at kaligtasan ng
kaniyang pamilya. Dulot ng kaniyang mga namalas na
pagbabago‟t mga suliranin sa kaniyang bayan dahil sa mapang-
aping pamamalakad ng mga ganid na prayle, muling sumikdo
ang pagnanais ni Rizal na lumaban sa pamamagitan ng kaniyang
panulat. Pinaniniwalaang sinimulan niyang isulat ang ilang
bahagi ng kaniyang ikalawang nobelang El Filibusterismo na
may saling “Ang Paghihimagsik” noong Oktubre 1887 habang
siya ay nagpapraktis ng kaniyang panggamot sa Calamba,
Laguna. Nang dumating siya sa London, gumawa siya ng
maraming pagbabago sa banghay ng kuwento nito.
 Kasabay ng kaniyang pagsusulat para sa nobelang ito ay ang
balita ng mga paghihirap na dinaranas ng kaniyang mga kamag-
anak sa Pilipinas dahil pa rin sa kontrobersiyang dala ng
diumano‟y subersibo o rebolusyonaryong Noli Me Tangere.
Ginawa niya ang malaking bahagi ng nobela sa kaniyang
paglalakbay sa Paris, Madrid, at Brussel. Dulot ng paghihirap ng
kalooban at iba pang suliranin gaya ng usaping pinansiyal, hindi
agad nailimbag ang aklat, bagaman natapos niya ang inisyal na
manuskripto nito noong Marso 29, 1891 sa Biarritz, France. Sa
tulong ng isang kaibigan mula sa Paris, na si Valentin Ventura,
naisakatuparan ang pagpapalimbag ng aklat na ito. Ngunit dahil
limitado lamang ang tulong na kaniyang maaasahan mula sa
mga kaibigan, napilitan si Rizal na ibaba ang bilang ng kabanata
ng El Filibusterismo sa tatlumpu‟t walong kabanata. Malayo ito
sa animnapu‟t siyam na kabanata ng Noli Me Tangere.
Naipalimbag niya ito sa pinakamurang palimbagan na kaniyang
natagpuan sa Ghent, Belgium noong Setyembre 22, 1891. Dahil
sa malaking utang na loob at kasiyahan, ibinigay ni Rizal ang
orihinal na manuskripto ng nobela sa kaibigang si Valentin
Ventura. Ibinigay niya ito kalakip ang isang nilimbag na kopya
na may sariling lagda.

 Pinadalhan din ni Rizal ng mga kopya ng kaniyang nobela ang
matatapat na mga kaibigang sina Dr. Ferdinand Blumentritt,
Marcelo Del Pilar, Graciano Lopez Jaena, at Juan Luna.
Pagkatapos ay ipinadala niya ang ibang kopya sa Hong Kong at
ang iba naman ay sa Pilipinas. „Di naglaon, isang masamang
balita ang nakarating kay Rizal. Nasamsam ang mga sipi ng
kaniyang nobela sa Hong Kong at sinira naman ng mga Espanyol
ang mga kopyang nakarating sa Pilipinas. Ang ilang kopyang
naipuslit ang siyang nakapagbigay-sigla sa mga Katipunero
upang labanan ang pamahalaang Espanyol at maibalik ang
kalayaan ng Pilipinas.
 Simoun - ang mayamang mag-aalahas, na nakasalaming
maykulay, na umano'y tagapayo ng Kapitan Heneral ngunit
siya ay si Crisostomo Ibarra na nagbalik upangmaghiganti
sa kanyang mga kaaway!

Isagani - ang makatang kasintahan ni "Paulita, pamangkin

ni"adre Florentino!

Basilio - ang mag-aaral ng medisina at kasintahan ni

Juli.

Kabesang Tales - Ang naghahangad ng karapatan sa

pagmamay-ari nglupangsinasaka na inaangkin ng mga
prayle.

Tandang Selo - ama ni Kabesang Tales na nabaril ng

kanyang sariling apo.
 Senyor Pasta - Ang tagapayo ng mga prayle sa mga
suliraning legal.

Ben Zayb - Ang mamamahayag sa pahayagan.

Placido Penitente - Ang mag-aaral na nawalan ng

ganang mag-aral sanhi ng suliraning pampaaralan.

Padre Camorra - Ang mukhang artilyerong pari.

Padre Fernandez - Ang paring Dominikong may

malayang paninindigan

.
 Padre Salvi - Ang paring Franciscanong dating kura ng
bayan ng San Diego.

Padre Florentino - Ang ama ni Isagani.

Don Custodio - Ang kilala sa tawag na Buena Tinta.

Padre Irene - Ang kaanib ng mga kabataan sa

pagtatatag ng Akademya ng Wikang Kastila.

Juanito Pelaez - ang mag-aaral na kinagigiliwan ng

mga propesor nabibilang sakilalang angkang may dugong
Kastila.
 Macaraig - Ang mayamang mag-aaral na masigasig
nanakikipaglaban para sa pagtatatag ng Akademyang
Wikang Kastila ngunit biglang nawala sa oras ng
kagipitan.

Sandoval - Ang kawaning Kastila na sang-ayon o panig sa

ipinaglalaban ng mga mag-aaral.

Donya Victorina - Ang mapagpanggap na isang

Europea ngunit isa naming Pilipina, Tiyahin ni Paulita.

Paulita Gomez - Kasintahan ni Isagani ngunit

nagpakasal kay Juanito Pelaez.

Quiroga – Isang mangangalakal na Intsik na nais

magkaroonng konsulado sa Pilipinas.
 Juli - Anak ni Kabesang Tales at katipan ni Basilio.

Hermana Bali - Naghimok kay Juli upang humingi

ng tulong kay Padre Camorra.

Hermana
Penchang - Ang mayaman at madasaling babae
napinaglilingkuran ni Juli.

Ginoong Leeds - Ang misteryosong Amerikanong

nagtatanghal sa perya.

Imuthis - Ang mahiwagang ulo sa palabas ni Ginoong

Leeds
 Sa pagpapatuloy ng kuwento ni Ibarra, na ngayon ay nagbabalatkayong
si Simoun, sa unang kabanata ay ipinakita ang paglalakbay ng isang
bapor sa pagitan ng Laguna at Maynila. Lulan nito si Simoun na
nagpakilalang mag-aalahas, si Isagani, at si Basilio.Labing tatlong taon
nang mamatay sina Sisa at Elias ay naging isang estudyante si Basilio.
Nang minsang dalawin ang puntod ng inang si Sisa ay nakita niya si
Simoun sa libingan ng mga Ibarra. Dito niya nabistong si Simoun ay si
Ibarra.Nagtaka si Simoun na paslangin si Basilio ngunit nabigo ito. Inaya
na lamang niya si Basilio na sumama sa kaniyang paghihiganti sa mga
Espanyol ngunit sabi ng binata ay abala siya sa kaniyang pag-aaral.
Inayang muli ni Simoun si Basilio na maghiganti at lumusob sa kumbento
kung saan naroon si Maria Clara. Umayaw muli si Basilio at hindi
naisakatuparan ang misyon dahil yumao na rin si Maria noong hapon ng
sana ay paglusob.Hiniling ng mga mag-aaral sa Kapitan Heneral, na
abala sa pagsasabong, na makapagpatayo ng akademya sa wikang
Kastila ngunit hindi ito napagbigyan dahil mga prayle ang mamumuno.
Upang malimot ang pagkabigong natamo, nagdaos ng salusalo ang mga
mag-aaral sa Panciteria Macanista de Buen Guan.

 Mainit ang talakayan sa hapag at panay pagtuligsa sa mga

prayle.Nalaman ng mga prayle ang sinabi ng mga mag-aaral
kaya naman gumawa ng patibong ang mga pari. Naglagay sila
ng mga paskil na may temang paghihimagsik at ibinintang sa
mga mag-aaral. Hinuli ang ilan sa kanila at napasama si Basilio.
Nagdamdam ang kasintahan ni Basilio na si Juli.Inasikaso ng
mga kamag-anak ang ibang mag-aaral upang makalaya habang
naiwan sa piitan si Basilio. Gumawa ng paraan si Juli at
nakiusap kay Padre Camorra ngunit wala itong nagawa.
Nagpatihulog si Juli sa durungawan ng kombento. Ito ang
dahilan ng pagkasawi ng dalaga habang naiwan sa kulungan si
Basilio.
 Nakipagsosyo naman si Simoun ng kaniyang negosyo kay Timoteo Pelaez
na ama ni Juanito. Naipagkasundo naman ng kasal si Juanito ang
dalagang si Paulita Gomez. Sa nakatakda nilang kasal ay magiging ninong
ang Kapitan Heneral. Nakapag-anyaya din ang negosyante ng mga
matataas na tao sa pamahalaan at iba pang mayayaman upang dumalo
sa gagawing piging.Matapos naman ang dalawang buwang pagtitiis sa
bilangguan kahit wala namang pagkakasala ay nakalabas na rin si Basilio
sa tulong na rin ni Simoun. Batid niyang kapag natulungan niya itong
makalaya ay aanib ito sa kaniyang mga plano. Hindi naman siya nabigo.
Nang makalaya sa piitan at agad na nagtungo si Basilio kay Simoun
upang makianib sa gagawing paghihimagsik nito.Agad na ipinaalam ni
Simoun kay Basilio ang kaniyang mga plano. Kabilang dito ang ginawa
niyang pampasabog o bomba na nakabalatkayo bilang isang lampara.
Kasing-laki ito ng ulo ng tao. Ihahandog raw ni Simoun ang lamparang
pampasabog sa gagawing kasal nina Juanito at Paulita Gomez. Ayon kay
Simoun, ipalalagay niya ang lampara sa gitna ng isang kiyosko na
ipasasadya niya raw ang pagkakagawa. Planado ni Simoun ang
pagkakalikha sa ilawan. Ayon sa kaniya, tatagal ang liwanag nito ng
dalawampung minuto at pagkaraan ay lalabo.

 Kapag daw tinangkang muling pailawin ang lampara ay puputok ang

kapsula sa loob na fulminato de marcurio. Kasabay nito na sasabog ang
granada at mawawasak ang kiyoskong kinalalagyan nito. Kapag daw
sumabog ang lampara ay walang sinuman sa loob ng pagdarausan ng
pagtitipon ang makaliligtas. Magiging hudyat din umano ang pagsabog ng
lampara ng pag-uumpisa ng paghihimagsik ng mga inaapi sa
pangunguna ni Simoun.Sa mismong araw ng kasal, bandang ikapito ng
gabi ay naroroon si Basilio sa labas ng bahay na pagdarausan ng
salusalo. Hindi siya mapakali at balisa. Habang si Simoun naman ay agad
na bumaba mula sa bahay at lumisan dahil naroon na ang lampara na
ilang sandal na lamang ay sasabog na.Dumating si Isagani, ang dating
kasintahan ni Paulita. Sinabihan ito ni Basilio na lumisan ngunit hindi ito
nakinig. Ibinunyag tuloy ni Basilio ang plano kay Isagani ngunit hindi
naman nakinig ang binata sa isiniwalat ni Basilio.Maya-maya pa ay
humihina na ang liwanag ng lamparang handog ni Simoun. Hindi
mapakali ang Kapitan Heneral kaya ipinakiusap niya kay Padre Irene na
ipakitaas ang mitsa. Pumasok sa isip ni Isagani ang sinabi ni Basilio kaya
naman agad niyang kinuha ang lampara. Nagtungo siya sa asotea at
inihagis sa ilog upang doon sumabog. Nabigo ang plano ni Simoun at
hindi natuloy ang nakaplanong paghihimagsik matapos ang sanay pagkitil
sa mga tao sa pagtitipon ng pagsabog. Dali-daling tumakas si Simoun
 dahil sa planong hindi na matutuloy. Tumakas siya sa bahay ni
Padre Florentino. Nagtungo siya sa daraungan at binaybay ang
karagatang Pasipiko. Agad na nakalayo si Simoun ngunit
sugatan naman siya at parang nanghihina na. Sugatang
dumating si Simoun sa lugar nina Padre Florentino.Ipinaliwanag
niyang ang mga sugat niya ay bunga lamang daw ng hindi niya
pag-iingat. Sinabi rin ni Simoun na nais niya lang daw ay
magpaalaga kay Dr. De Espadaña at ayaw magpadala sa mga
pagamutan dahil sa pangambang mahuli siya ng mga tumutugis
sa kaniya.

 Napag-isip ang pari sa totoong motibo ni Simoun. Nang

pumasok ang pari sa silid ni Simoun upang kausapin, napag-
alaman niyang uminom na pala ng lason si Simoun. Tinangka pa
ng pari na hanapan ng lunas ang lason ngunit tumanggi na si
Simoun.Dahil alam na ni Padre Florentino na hindi na
magtatagal si Simoun, dinasalan na niya ito at hinayaang
mangumpisal ang naghihingalong si Simoun.Dito ay ipinagtapat
ni Simoun ang tunay niyang pagkatao. Isinalaysay ni Simoun
ang kaniyang naging buhay, kung paanong ang dating
makapangyarihang si Ibarra ay nawalan ng kayamanan,
kredibilidad, at mga koneksiyon.Maya-maya pa ay nalagutan na
ng hininga si Simoun. Ipinagdasal ito ng pari para sa
kapayapaan ng kaniyang kaluluwa. Hinagis naman ni Padre
Florentino ang mga alahas ni Simoun sa dagat.