S E M I NAR S KA RAB OTA

po predmetot

OSNOVI NA EKONOMIJA

Tema:
Model na monopol – prednosti i nedostatoci za mala zemja kako
Makedonija

Izrabotile: Mentor:

Prilep, Dekemvri 2008

Sodr`ina

Voved………………………………………………………………..3

МОНОПОЛСКИТЕ КОМПАНИИ ВО МАКЕДОНИЈА РАБОТАТ СО НАЈГОЛЕМ

ПРОФИТ………………………………………………………………………………………….4

TOP 20 NAJPROFITABILNI KOMPANII VO MAKEDONIJA……………………….6

ПОТРЕБНИ СЕ СТРОГИ КАЗНИ ЗА ОНИЕ КОИ НЕ ГИ ПОЧИТУВААТ ПРАВИЛАТА

НА КОНКУРЕНЦИЈА I SOZDVAWETO NA MONOPOLI………………………………6

Zaklu~ok………………………………………………………….10

Koristena literature………………………………………...11

2
 Voved

Teorijata za monopolisti~ka konkurencija predviduva postoewe na golem broj

mali firmi, taka {to sekoja firma mo`e da ja zanemari mo`nosta deka nejzinite odluki
predizvikuvaat prisposobuvawe na odnesuvaweto na drugite firmi. Isto taka
pretpostavuvame deka na dolg rok, postoi sloboden vlez i izlez od industrijata.

Ona {to ja izdvojuva monopolisti~kata konkurencija e toa {to sekoja firma se

soo~uva so kriva na pobaruva~kata koja odi nadolu. Monopolisti~kata konkurencija
opi{uva indistrija vo koja sekoja firma mo`e da vlijae vrz nejzinoto pazarno u~estvo do
odredena mera, so menuvawe na cenata vo odnos na nejzinite konkurenti. Nejzinata kriva
na pobaruva~kata ne e horizontalna bide} i razli~nite proizvodi na firmite se samo
ograni~eni supstituti. Na primer: poniskite ceni gi kupuva~ite od drugite prodavnici, no
sekoja prodavnica }e ima lokalni kupuva~ i za koi blizinata e pova`na od malata razlika
vo cenata na tegla kafe.

Monopolisti~ki konkurentnite industrii vr{at diferencirawe na proizvodite. Za

malite prodava~ i ova diferencirawe za bazira na lokacijata, no vo drugi slu~ai taa e
bazirana na samata lojalnost. Specijalnite karakteristiki na odreden restorant ili frizernica
bi mo`ele da i ovozmo`at na taa firma da napla} a malku poinakva cena od drugite
proizvoditeli vo industrijata bez da gi zagubi site nejzini klienti.

Профитот на Телекомот за 2006 година е за дури 120% поголем во

споредба со претходната година. Растот на профитот е сосема нормален
ако се има предвид дека станува збор за монопол, кој во изминативе
неколку години како резултат на својата монополска позиција ги зголеми
цените на телефонските импулси за над 200%.

МОНОПОЛСКИТЕ КОМПАНИИ ВО МАКЕДОНИЈА РАБОТАТ СО НАЈГОЛЕМ ПРОФИТ

3
Во споредба со минатата година, годинешното рангирање на Капитал на 20-те
најпрофитабилни акционерски друштва во Македонија покажува мали промени
во врвот на листата. Но, затоа, пак, за оние кои се меѓу првите десет
рангирани, минатата година била исклучително успешна. Профитот на неколку
компании, меѓу кои Телеком, Мобимак, Макпетрол, Јака Радовиш, Тутунски
комбинат Скопје, минатата година е зголемен од 50% до 1.500%, што се стапки
тешко остварливи во светски рамки.

Профитот е природна цел кон која стреми секоја приватна компанија.

Она што најчесто ги интересира инвеститорите, акционерите,
вработените, даночните служби, државата и обичните луѓе е колку
профитабилно работи една компанија. Кога се зборува за
профитабилноста на македонските компании, податоците и бројките мора
да се гледаат со доза на внимателност. Зошто? Затоа што ни самите
компании понекогаш не си веруваат во бројките кои се прикажани во
финансиските извештаи. Затоа што објективноста на финансиските
извештаи на некои фирми ја потврдуваат ревизорски куќи со сомнителен
начин на работа и без лиценца за работа. И, конечно, затоа што
податокот за сивата економија од над 40% од македонскиот бруто-
домашен производ, упатува на единствениот заклучок дека добар дел од
фирмите успешно ги избегнуваат легалните текови и нивните профити
остануваат неевидентирани.

Во споредба со минатата година, годинешното рангирање на 20-те

најпрофитабилни акционерски друштва во Македонија покажува мали
промени во врвот на листата. Но, затоа, пак, за оние кои се меѓу првите
десет рангирани, минатата година била исклучително успешна. Профитот
на неколку компании, меѓу кои Телеком, Мобимак, Макпетрол, Јака
Радовиш, Тутунски комбинат Скопје, минатата година е зголемен од 50%
до 1.500%, што се тешко остварливи стапки во светски рамки.

Единствениот фиксен оператор, Македонски Телекомуникации, минатата

година оствари најголем профит, со што се искачи на чело на листата на

4
најпрофитабилни компании во Македонија и ја симна за едно место
подолу нејзината компанија-ќерка Мобимак. Со тоа Телекомот стана
најголема компанија во Македонија според сите параметри - профит,
актива и капитал. Профитот на Телекомот за 2006 година е за дури 120%
поголем во споредба со претходната година. Растот на профитот е сосема
нормален ако се има предвид дека станува збор за монопол, кој во
изминативе неколку години како резултат на својата монополска
позиција ги зголеми цените на телефонските импулси за над 200%.

Компанијата-ќерка на Телекомот, мобилниот оператор Мобимак, е втора

најпрофитабилна компанија. Мобимак минатата година бележи пад на
нето-добивката за 39%.

На третото и четвртото место, исто како и минатата година, се

Цементарница Усје и Скопска Пивара. Цементарница Усје, во доминантна
сопственост на грчката компанија Титан, минатата година имала мал пад
на добивката од 4,42%, додека Скопска Пивара покажала умерен раст на
профитот од 7,14%.

Ново име на листата на најпрофитабилни компании за годинава е

Макпетрол, за кој минатата година била многу успешна. Профитот на
Макпетрол за минатата година во споредба со претходната година е
зголемен за дури 185%. Макпетрол, кој ја има најголемата мрежа на
бензински пумпи во земјата и ексклузивното право да управува со
гасоводот, во 2001 година работел со загуба, додека во 2002 и 2003 има
континуиран раст на добивката.

5
ПОТРЕБНИ СЕ СТРОГИ КАЗНИ ЗА ОНИЕ КОИ НЕ ГИ ПОЧИТУВААТ ПРАВИЛАТА НА
КОНКУРЕНЦИЈА I SOZDVAWETO NA MONOPOLI

Во време кога се крчкаат новите одредби од Законот против ограничување

на конкуренцијата и негово услогласување со европските стандарди,
Министерството за правда не дозволува казните во овој Закон да бидат поголеми
од 5.000 евра. Монополската управа инсистира казните да бидат пропорционални
со прекршокот и да се движат од 1% до 10% од вкупниот обрт на компанијата. Ако
навистина сакате да се приближите кон европските стандарди мора да направите
силна институција која ќе ги казнува оние кои играат против правилата на
конкуренција, предупредуваат европските консултанти

Прекршителите на конкурентските односи на пазарот треба да се казнат

со ригорозни казни во висина од 1% до 10% од вкупниот обрт остварен

6
во претходната година, предвидува нацрт-законот против ограничување
на конкуренцијата изработен од Монополската управа на Македонија
според кој ова тело во иднина ќе стане независна комисија за заштита на
конкуренцијата.

Ова е неприфатливо за Министерството за правда кое сугерира

законодавецот да се држи до одредбите на Законот за прекршоци кој
предвидува максимална казна од 5.000 евра.

"Оваа одредба за казните не е нешто што ние го измислуваме, тоа е

регулирано со Регулативата на Советот на ЕУ од декември 2002 година со
која се определуваат парични казни до 10% од вкупниот приход што
сторителот го остварил во претходната деловна година за потешки
повреди и 1% за полесни повреди", велат во Монополската управа.

Во светската пракса, ваквите регулаторни тела имаат мандат да

изрекуваат парични казни за антиконкурентско однесување и во
Европската Унија таквите казни достигнуваат и стотици милиони евра. 

Искуството покажува дека компаниите кои ја злоупотребуваат

доминантната позиција на пазарот го менуваат своето однесување само
ако тие се казнат набргу по повредата со толку високи казни што тие
понатаму се плашат да го повторат истото однесување.

И во Монополската управа сметаат дека конкуренцијата може да се

штити само ако оној кој го прекршил Законот добро се удри по џебот. Во
спротивно, со казни од 5.000 евра нема да се постигне никаков ефект во
пракса.

"Ако Телеком кој има доминантна позиција на пазарот ја злоупотреби

својата позиција и неоправдано наплати по едно евро на своите
претплатници, ќе се здобие со противправна имотна корист од 600 илјади
евра месечно. Ако судот утврди прекшување на Законот, Телекомот ќе
плати казна од само 5 илјади евра што во споредба со здобиената корист

7
е капка во море", објаснуваат во Управата зошто е потребно да се
изрекуваат ригорозни казни за прекршување на правилата на
конкуренција.

"Компетентноста на Комисијата за заштита на конкуренцијата ќе биде

трајно нарушена ако судот надлежен за спроведување на прекршочната
постапка изрекува само минимални казни дури и во случаи на тешки
престапи против правото на конкуренција. Ако преку безопасно парични
казни изостане стремежот за ефикасна заштита на слободната
конкуренција, Владата и законодавецот може да се најдат на удар на
јавната критика", предупредува консултантот од ГТЗ во своето мислење
за нацрт-законот.

Комисијата за заштита на конкуренцијата треба да изрекува казни

За надминување на ваквата состојба која го кочи реформирањето на
Монополската управа, Министерството за економија достави предлог за
дополнување на Законот за прекршоции негово усогласување со новите
одредби од Законот против ограничување на конкуренцијата.
Монополската управа, пак, покрена иницијатива за донесување на
уставен амандман кој ќе создаде основа Комисијата за заштита на
конкуренцијата да може да изрекува парични казни. Според
македонскиот Устав, единствено надлежни за изрекување пресуди и
казни се судовите.

Во досегашната работа, Монополската управа не покажа позначителни

резултати. Досегашните активности на Управата, главно случаи на
злоупотреба на доминантна положба, не резултирале со санкционирање
на тие субјекти. Практично досега никој во државата не е казнет заради
злоупотреба на својата позиција на пазарот. Причините за ваквата
состојба лежат во фактот што Монополската управа не е овластена да
санкционира. Токму затоа, идејата на законодавецот е да се создаде
нова,  независна институција со мандат да казнува.

8
Во пракса, Монополската управа разгледува даден случај, ја анализира
фактичката состојба и прибира докази, па ако утврди прекршување на
законот покренува иницијатива до надлежниот суд кој единствено може
да изрече казна. Според консултантите од Европската Унија кои работеа
на овој законски текст, поделбата на надлежностите во македонскиот
случај ја пролонгираат постапката и го ограничуваат спроведувањето на
Законот против ограничување на конкуренцијата.

Консултантите предупредуваат дека на патот на европска интеграција на

земјата ова може да покаже како голема пречка пред Европската
комисија која обрнува многу големо значење на правото на
конкуренција. Конкуренцијата е една од петте приоритетни области во
Спогодбата за стабилизација и асоцијација со ЕУ. Во последниот
извештај на Европската комисија беше потенцирано дека треба да се
обрне поголемо внимание на функционирањето на пазарните механизми
и заштитата на конкуренцијата.

Европската комисија во својата пракса на изрекување

дисциплински казни, повеќепати значително ја зголеми висината на
изречените казни со што ја потенцира економската штетност од
повредите на правото на конкуренција. Последен пример за тоа е
предлогот на Комисијата Мајкрософт да се казни со 497 милиони евра
заради злоупотреба на доминацијата на пазарот на оперативни системи
за персонални компјутери. Во 2001 швајцарската компанија Хофман-
Ларош била казнета со 462 милиони евра и германската БАСФ со 296
милиони евра. Европскиот суд во неколку наврати го призна правото на
Европската комисија да може да ја користи висината на дисциплинските
казни како инструмент на политиката на конкуренција.

9
 Zaklu~ok

Monopolkite pretprijatija imaat negativna posledica vrz Makedonskata

ekonomoja i e osobeno nepogoden sistem na konkurencija za zamja vo razvoj kako {to e
Makedonija. Dr`avata pregu dr`avni regulativi treba da ja uni{ti zakoravenata
monopolska konkurencija, koja mu nanesuva se pove}e {teta na makedonskoto
stopanstvo i ekonomija.

Монополската управа разгледува даден случај, ја анализира

фактичката состојба и прибира докази, па ако утврди прекршување на
законот покренува иницијатива до надлежниот суд кој единствено може
да изрече казна.

И во Монополската управа сметаат дека конкуренцијата може да се

штити само ако оној кој го прекршил Законот добро се удри по џебот. Во
спротивно, со казни од 5.000 евра нема да се постигне никаков ефект во
пракса.

"Ако Телеком кој има доминантна позиција на пазарот ја

злоупотреби својата позиција и неоправдано наплати по едно евро на
своите претплатници, ќе се здобие со противправна имотна корист од 600
илјади евра месечно. Ако судот утврди прекшување на Законот,
Телекомот ќе плати казна од само 5 илјади евра што во споредба со
здобиената корист е капка во море", објаснуваат во Управата зошто е
потребно да се изрекуваат ригорозни казни за прекршување на
правилата на конкуренција.

10
Koristena literatura

Miroqub Labus – Osnovi na ekonomija

Dradi{a Mili~evi~ - Ekonomija III izdanie

www.kapital.com.mk

www.wikipadia.org

11