UNIVERSITY OF THE PHILIPPINES DILIMAN

Extension Program in Pampanga

MIDYEAR 2018

Kritikal na Pagsusuri: Pagtatasa sa Kabayanihan ni Rizal

(Bilang pagtupad sa isa sa mga kinakailangan para sa kursong PI 100)

Isinumite kay:

Prof. Rowena Valerio

Isinumite nina:

CANLAS, Jansen Joshua

SALAZAR, Alliah Mae

SANCHEZ, Albert Carl

TUMANG, Ma. Reycee

Ika-13 ng Hulyo, 2018

Talaan ng Nilalaman
 1

Pahina

Talaan ng Nilalaman ----------------------------------------------------------------------------------- 1

KABANATA 1: Pagpapakilala --------------------------------------------------------------------- 2

A. Ang Pagtatalaga kay Rizal ------------------------------------------------------------------- 3

B. Pahayag ng Problema ------------------------------------------------------------------------- 4

C. Layunin ng Pag-aaral ------------------------------------------------------------------------- 4

D. Kahalagahan ng Pag-aaral ------------------------------------------------------------------- 5

KABANATA II: Talakayan ------------------------------------------------------------------------- 6

A. Pinagmulan ng Salitang Bayani ------------------------------------------------------------- 6

B. Veneration without Understanding ---------------------------------------------------------- 10

C. Veneration with Understanding -------------------------------------------------------------- 18

KABANATA III: Pagsusuri ------------------------------------------------------------------------- 23

KABANATA IV: Konklusyon ----------------------------------------------------------------------- 28

Sanggunian --------------------------------------------------------------------------------------------- 29

KABANATA I:

PAGPAPAKILALA
 2

Elementarya—ang lebel kung saan natutunan nang halos lahat ng Pilipino na si Gat. Jose

Rizal ang ating pambansang bayani. Kahanay nito ang ipinasang kaalaman na ang ating

pambansang hayop ay kalabaw at sampaguita naman ang ating pambansang bulaklak, at iba pa.

Elementarya—ang lebel kung saan natin natutunan kung bakit nga ba kalabaw ang itinuring na

pambansang hayop: sa kadahilanang ito ay masipag at katulong ng ating mga magsasaka. Kahanay

nito ang ipinasang kaalaman kung bakit sampaguita ang ating pambansang bulaklak: dahil ito ay

mayroong mabangong samyo. Elementarya—ang lebel kung saan natin natutunan kung bakit si

Jose Rizal ang ating pambansang bayani: ibinuwis niya ang kanyang buhay nang baralin siya

patalikod ng mga Espanyol sa Luneta na sumimbulo ng pag-ibig niya para sa bayan.

Mataas na Paaralan—ito ang lebel kung saan pinag-aaralan ang mga nobela ni Rizal: ang

El Filibusterismo at ang Noli Me Tangere. Dito nakikilala ang mga piksyonal na karakter na sina

Ibarra, Simon, Padre Damaso, Maria Clara, Padre Salvi, at iba pa. Kulehiyo—ito naman ang lebel

kung saan pinalalalim ang pagkilala sa ating mga bayani, lalong- lalo na sa ating pambansang

bayani. Dito itinataas ang mga kritikal na usapin ukol sa buhay at kontribusyon ni Rizal sa iba’t

ibang larangan at maging sa akademikong pangkalahatan. Nakabibigla man para sa iba, sa lebel

din na ito inuusisa at hinihimay ang usapin kung karapat- dapat nga ba si Jose Rizal sa marangal

na titulo na ibinigay sa kanya— ang pambansang bayani ng Pilipinas.

A. Ang Pagtatalaga kay Rizal

Marahil lahat o kung hindi kaya ay karamihan ng mga Pilipino ay kilala kung sino ang

ating pambansang bayani. Kahanay nito, kung ang isang Pilipino ay tatanungin naman kung bakit
 3

si Jose Rizal ang ating pambansang bayani, may napaka- laking porsyento na ang kamatayan ni

Rizal sa Luneta ay isasama niya sa kaniyang kasagutan. Datapwat, kung ang isang Pilipino ay

tatanungin kung paano at kailan naging pambansang bayani si Rizal, marahil mabibilang lamang

ang makasasagot ng tama.

Marahil marami ang hindi nakaa-alam na ang pagiging pambansang bayani ni Rizal ay

nagsimula noong panahon ng okupasyon ng mga Amerikano sa Pilipinas. Ayon kay Renato

Constantino, iminungkahi ni Gobernador William Howard Taft noong taong 1901 sa Philippine

Commission for the Filipinos ang pagkakaroon ng Pilipinas nang isang pambansang bayani

(Philippine Reporter, n.d.). Makalipas ang ilang dekada, noong ika- 28 ng Disyembre taong 1946,

formal nang inanunsiyo ang napagka-sunduan ng Philippine Commission-- si Rizal bilang ating

pambansang bayani (Philippine Reporter, n.d.).

Kahanay ng nasabing anunsiyo, base sa libro ni Theodore Friend na pinamagatang Between

Two Empires, si Taft kasama ang mga Amerikano at ilang mga opisyales na Filipino ang namili

ng ating pambansang bayani (Philippine Reporter, n.d.). Ayon kay Friend, ang iba pang mga

katunggali ni Rizal sa titulo ay inilarawan bilang masyadong mapanlaban (Aguinaldo), masyadong

radikal (Bonifacio), at masyadong matigas ang ulo (Mabini) (Philippine Reporter, n.d.).

Ayon din kay Constantino, sa pamamagitan ng mga Pilipino na miyembro ng civil

commission-- Pardo de Tavera, Legarda, at Luzuriaga-- naisabatas ang mga sumusunod (Philippine

Reporter, n.d.) :

Act No. 137— naglalayong magkaroon ng probinsya na maipapangalan kay Rizal.

Act No. 243— naglalayong makapag-patayo ng rebulto sa Luneta na gugunita sa

kabayanihan ni Rizal.

Act No. 346— naglalayong gawing natatanging araw ang araw ng kamatayan ni Rizal.
 4

B. Pahayag na Problema

Tulad ng iba pang mga subjective na katanungan, ang usapin ukol sa pagka- pambansang

bayani ni Rizal ay punong- puno ng pagsang-ayon, pagta-taas ng kilay, at pagkikibit- balikat. Sa

katunayan, mayoong ilang mga mananaliksik ang patuloy na naghahayag nang kanilang pagkontra.

Sa kabilang banda ay mayroon din namang mga sumasang-ayon at patuloy na ipinag- lalaban na

hindi isang pagkakamali ang pagkilala sa kanya bilang ating pambansang bayani. Sa pagsusuring

ito, nais himayin ng mga mananaliksik ang kabayanihan ni Rizal sa pamamagitan nang pagsagot

sa tesis na katungan na: karapat-dapat nga bang kilalanin si Rizal bilang pambansang bayani ng

Pilipinas?

C. Layunin ng Pag-aaral

Ang pag-aaral na ito ay nagla-layong himayin ang kabayanihan ni Rizal at naglalayong

makamit ang mga sumusunod:

1) Ipaliwanag ang pinagmulan ng salitang ‘bayani’ sa ating lipunan.

2) Maiprisinta at maipaliwanag nang mahusay ang mga argumento mula sa dalawang akda--

Veneration without Understanding at Veneration with Understanding-- na nagpapakita nang

magka-salungat na opinyon ukol sa usapin ng pagka-pambansang bayani ni Rizal.

4) Makapag- bigay nang kritikal na pagsusuri base sa nakalap na mga impormasyon.

5) Maiugnay ang pagtasa sa kabayanihan ni Rizal sa kasalukuyang panahon.

6) Mabuksan ang isip ng mga mambabasa tungkol sa tunay na kahulugan ng pagiging bayani.

7) Magsilbing pundasyon sa mga susunod na pag-aaral tungkol sa kabayanihan ni Rizal.

 5

D. Kahalagahan ng Pag-aaral

Naipakita sa unang parte nang pag-aaral na ito na limitado lamang ang kaalaman nang

karamihan sa mga Pilipino kung bakit kinilala bilang pambansang bayani si Rizal. Hindi

maitatanggi na halos lahat ng Pilipino ay hindi nag-aatubiling himayin ang tunay na istorya sa

likod nito kung kaya’t ang karamihan ay nabubuhay na kilala lamang kung sino ang ating

pambansang bayani at nananatiling mangmang naman kung bakit. Mahalagang bigyang pansin

ang pagtalakay sa paksang ito sapagkat ito ay isa sa mga susi sa pag-buhay ng kamalayang Pilipino

at sa pag-udyok nang pagka- uhaw sa kaalaman tungkol sa ating kasaysayan. Ang pag-aaral na

ito ang siya ring maaaring magsilbing daan upang maging aktibo ang isip ng mga Pilipino at

magsimulang magkaroon nang aktibong partisipasyon sa mga kasalukuyang nangyayari sa ating

lipunan. Higit sa lahat, sa pamamagitan ng pag-aaral na ito ay mas makilala rin ng mga mambabasa

ang kani- kanilang sarili bilang isang Pilipino.

KABANATA II:

TALAKAYAN

Ang kabanatang ito ay nahahati sa tatlong bahagi: ang una ay patungkol sa pagpapa-

liwanag nang pinagmulan ng salitang ‘bayani’ at ang kaibahan ng kahulugan nito noon sa

kasalukuyan; ang ikalawa ay ang pagbubuod ng mga argumentong nakapaloob sa akdang

Veneration without Understanding na tumutuligsa sa pagka-pambansang bayani ni Rizal; at ang

ikatlo ay ang pagbubuod din ng mga argumento mula sa isa pang akda-- Veneration with

Understanding— na tumutuligsa naman sa akda mula sa ikalawang bahagi. Sa pamamagitan ng

tatlong bahagi ng kabanatang ito, matutulungan hindi lamang ang mga kapwa mananaliksik kung

hindi pati na rin ang mga mambabasa sa pagsagot ng tesis na katanungan ng pag-aaral na ito.
 6

A. Pinagmulan ng Salitang Bayani

Ang salitang ‘bayani’ ay orihinal na salitang Austronesian na dala ng ating mga katutubo

sa ating bansa. Sila ay kinikilala at pinagpipitagang mga grupo ng tao— mga mandirigma—sa

ilang pre-Hispanikong lipunan na may gawaing manguna sa pagtatanggol ng pamayanan laban sa

mga kinahaharap na mga kaaway at mga panganib. Ilan sa mga ibang katawagan sa salitang

‘bayani’ ay bajani,majani, bagabnim, at bahani.

Kung tatanungin ang mga Pilipino kung ano ang kanilang pamantayan ng isang bayani,

marahil ang karamihan ay magsasabing katapangan o kagitingan. Ngunit kung sasaliksikin ang

pamantayan ng ‘bayani’ noon, marahil marami ang magugulat dahil ito ay mayroong absolute na

depinisyon— bayani ang sinomang naka- kitil ng kaaway. Sa katunayan, may iba't-ibang antas ang

pagiging bayani noon na naaayon sa bilang ng kinitil na kaaway. Ang mga antas na ito ay kinikilala

bilang : (1) Maniklad, ang pinakamababang uri ng bayani, nakapatay ng isa o dalawang kaaway,

at karaniwang nakasuot ng putong na pula at dilaw. (2) Hanagan, ang ikalawang antas ng bayani,

karaniwang nagsusuot ang mga ito ng pulang putong, sumasailalim sa ritwal kung saan sila ay

dapat sapian ni Tagbusaw— ang diyos ng pakikidigma— at pagkatapos ay kakanin ang atay at

puso ng mga kaaway na napatay. Sinasabing kinakain ng mga Hanagan ang atay at puso ng

kanilang napatay sapagkat pinaniniwalaan na sa atay at puso nakapa-loob ang pagkatao ng isang

tao-- kung ito ay kanilang kakainin, mapupunta sa kanila ang tapang at talino ng taong kanilang

pinatay. (3) Kinaboan, nakapatay ng dalawampu hanggang dalawampu’t- pitong kaaway at

karaniwang nakasuot ng pulang pantalon. (4) Luto, nakapatay ng limampu hanggang isang-daan

na kaaway at karaniwang nagsusuot ng pulang dyaket. (5) Lunugum, ang pinakapaborito ng diyos

na si Tagbusaw. Sa pamamagitan nito, naipakikita niya ang kaniyang katapangan sa pakikipag-

 7

digma kung saan pinatay niya ang kaniyang kaaway sa sarili nitong tahanan. Itim ang karaniwang

suot ng mga Lunugum (Karisma, 2014).

Sa ating bansa, sari-saring katawagan ang katumbas ng salitang ‘bayani’ sa kadahilanang

iba’t- iba ang diyalekto na ginagamit sa magkaka-ibang panig ng Pilipinas. Kahanay ng mga

nasabing katawagan ay ang kahulugan ng pagkabagani na kung mapapansin ay tiyak at natatangi

sa bawat lugar. Makikita sa talahanayan sa ibaba ang mga sumusunod:

Talahanayan 1: Katumbas ng Salitang ‘Bayani’

Katumbas ng Salitang ‘Bayani’ Kahulugan

Bayáni (Kapampangan) Valiant, brave, strong

Bayáni (Tagalog, probably an early Hero; cooperation

Kapampangan loan)

Bagáni(h) (Aklanon) Hero, patriot

Bagani (Maranao) Vim, vigor, anger

Bagani-a (Maranao) Strong, vigorous, powerful

Bagani (Bagobo) Brave men, warriors, a status of considerable

prestige achieved by taking of human life
under culturally prescribed conditions

Bagani (Ata-Manobo) Warrior (whose status has enhanced in

accordance with the number of killings he
could lay claim to)

Bagani (Mandaya) Headman (an office requiring evidence of

personal valor, fortitude, physical strength,
and charisma; to become a bagani, a man had
to kill seven to nine men in battle)
Sanggunian: Proyektong Sapin-sapin/facebook.com

Sa kabilang banda, patuloy na nagamit at kumalat ang mga salitang ito sa iba’t ibang

bahagi ng Pilipinas. Nagamit rin ito maging sa pagbibigay ngalan sa ilan sa ating mga kagamitan

partikular na ang magnet. Makikita ang kaugnayan ng salitang ‘bayani’ sa Talahanayan 2.

Talahanayan 2: Kaugnay ng Salitang ‘Bayani’

 8

Kaugnay ng Salitang ‘Bayani’ Kahulugan

Batobalani (Tagalog, Cebuano, Bikol, Magnet, loadstone

Sambal, Pangasinan, Aklanon, Hiligaynon)

Batumblani (Bontok) Magnet

Batubarani (Maranao) Magnet

Balan (Sulu) Magnet

Sanggunian: Proyektong Sapin-sapin/facebook.com

Sa kasalukuyang panahon, ang salitang ‘bayani’ ay kadalasang inihahanay sa salitang

ingles na ‘hero’. Ayon sa Google dictionary, ang salitang ‘hero’ ay nangangahulugang “a person

who is admired or idealized for courage, outstanding achievements, or noble qualities”—

depinisyon na ibang- iba sa ating katutubong kahulugan. Sa nasabing depinisyon, makikita na sa

kasalukuyang panahon ay hindi ginugunita ang pakiki-digma at dami ng mga taong pinatay bilang

pamantayan upang matawag na isang bayani. Sa kabilang banda, kabilang din ang mga

sumusunod sa depinisyon ng salitang ‘bayani’: (1) “cooperative endeavor; mutual aid” o

bayanihan sa tagalog, (2) “one who offers free service in a cooperative endeavor” — isang

halimbawa nito ay ang pagkuha ng mga ‘bayani’ sa Taytay, Rizal sa tuwing may nais na ipagawa

o ipaayos na bahay, at (3) “to prevail, predominate, be triumphant or victorious” o namayani

(Diksunaryo Tesauro Pilipino-Ingles).

Sa kulturang Austronesyan, ang tunay na pinag-ugatan ng salitang ‘bayani’ ay may iba’t-

iba ring katawagan. Halimbawa, barani ang tawag ng mga Toba Batak, berani naman ang sa mga

Malayo, wani ang tawag ng mga Java, at vani naman ang tawag ng mga Hova— nangangahulugang

‘matapang’ at ‘walang kinakatakutan’.

Mula sa mga impormasyong nabanggit, mapapansin ang kaibahan ng kahulugan ng

salitang ‘bayani’ partikular sa depinisyon ng mga katutubong Pilipino at ng mga Ingles. Ayon kay

Karisma (2014), inihayag ni Dr. Zeus Salazar na ang mga bayani ay mga taong naglalakbay at
 9

bumabalik sa bayan. Isa rin sa mga ipina- hiwatig ni Salazar ay ang kaibahan ng bayani sa ’hero’

(Karisma, 2014). Ayon sa kaniya, ang mga bayani ay lumalaban ng mayroong kooperasyon

samantala ang mga ‘heroes’ naman ay lumalaban ng mag-isa (Karisma, 2014). Idinagdag din ni

Salazar ang argumento na hindi naman kinakailangan na mamatay muna bago matawag na isang

bayani— sapat na ang pag-iiwan ng magandang impluwensya at inspirasyon sa bayan sa

pamamagitan ng mabubuting gawi upang matawag na bayani (Karisma, 2014). Bilang pagtatapos,

isang napapanahong sipi ang nais iwan ng mga mananaliksik— “Kung ang orihinal na kahulugan

ng salitang ‘bayani’ ang gagamiting pamantayan, tiyak na marami ngayong nabansagang bayani

na nagbaba-bayanihan lamang” (Ang Pinagmulan ng Salitang Bayani).

B. Veneration without Understanding

Ang may Akda

Ang ikalawang akdang tatalakayin ay pinamagatan namang Veneration without

Understanding ni Renato Constantino— sinipi mula sa Philippine Reporter (n.d.). Ang akdang

ito ay umiikot sa tanong na : Karapat-dapat nga ba si Rizal bilang ating pambansang bayani?

Ayon sa The Nameless (n.d.), ang nasabing may akda ay isang Filipino historyador na

kilala bilang isa sa mga leftist na manunulat ng kasaysayan ng Pilipinas. Ipinanganak sya noong

ika-10 ng Marso, 1919 at namatay noong ika-15 ng Setyembre, 1999 (The Nameless, n.d.). Si

Renato Constantino ay nagtapos sa Unibersidad ng Pilipinas at nag-iwan ng legasiya bilang

pinaka-batang editor ng student publication ng Unibersidad (The Nameless, n.d.). Isa sa mga

tanyag niyang publikasyon bilang manunulat ng Unibersidad ay ang kaniyang kritisismo laban kay

Pangulong Manuel Quezon (The Nameless, n.d.). Dahil sa kanyang husay, hindi lamang napansin

ng Pangulo ang editoryal ni Constantino kung hindi ay sinagot pa ng pangulo ang mga paratang
 10

nito sa isa sa mga kaniyang talumpati (The Nameless, n.d.). Paglabas ng Unibersidad, nagtrabaho

din si Constantino Philippine Mission to the United Nations and Department of Foreign Affairs

(The Nameless, n.d.).

Ilan sa mga kilalang akda ni Constantino ay The Miseducation of the Filipino, Excerpts

from the Speeches of Claro M. Recto, The Veneration Without Understanding, at iba pa (The

Nameless, n.d.).

Ang Nilalaman ng Akda

Matapos basahin ang akda, masasabing ang pinaka-ipinupunto ni Constantino ay ang

napaka-taas na pagtingin ng mga Pilipino kay Rizal nang wala namang sapat at malalim na

kaalaman sa mga ginawa at prinsipyo nito noong siya ay nabubuhay pa. Gaya nga ng naisaad sa

itaas, ang akda na ito ni Constantino ay naglalayong masagot ang katanungan na “Karapat-dapat

nga ba si Rizal bilang ating pambansang bayani?”

Hindi man direktang sinagot ni Constantino ang kaniyang tanong, malinaw na gusto niyang

iparating na ang sagot niya ay “hindi”. Laman din ng kanyang akda ang mga panunuligsa at

pagpuna niya sa mga Rizalista— isang relihiyon o kulto na itinuturing si Rizal bilang

reinkarnasyon ni Kristo (Encyclopedia Britannica, n.d.). Ang akda ay hinati ni Constantino sa

labing- tatlong bahagi. Sa mga bahaging ito ay iprinisinta ni Constantino ang mga nakalap niyang

impormasyon mula sa iba pang manunulat ukol sa mga ginawa ni Rizal at mga hibla ng kasaysayan

hindi lamang ng Pilipinas kundi ng iba ring bahagi ng mundo. Gamit ang kanyang mga nakalap na

impormasyon, nagbigay siya ng kaniyang opinyon na unti- unting bumuo sa kanyang konklusyon:

hindi karapat-dapat si Rizal sa ibinigay sa kaniyang titulo-- ang pambansang bayani ng Pilipinas.
 11

Ang mga sumusunod ay ang mga pangunahing ideya na iprinisinta ni Constantino sa kanyang akda

na sumusuporta sa kaniyang konklusyon:

Una, para kay Constantino, hindi karapat-dapat si Rizal sa ibinigay sa kaniyang titulo sa

kadahilanang hindi naman siya ang pinuno ng Rebolusyon. Ikinumpara ni Constantino ang kaso

natin sa kaso ng ibang mga bansa kung saan ang mga pinuno ng kani- kanilang rebolusyon ay ang

mga itinanghal na pambansang bayani. Ibinigay niyang halimbawa si Washington ng Estados

Unidos, Lenin ng Soviet Union, Boliver ng Latin America, Sun Yat Sen at Mao Tse- Sung ng

Tsina, at Ho Chi Minh ng Vietnam. Lininaw din ni Constantino na sa katunayan, si Jose Rizal ay

hindi naki-isa sa Rebolusyon.

Ikalawa, para kay Constantino, hindi karapat-dapat si Rizal sa ibinigay sa kaniyang titulo

sa kadahilanang iba ang depinisyon ni Rizal ng salitang ‘kalayaan’. Nabanggit nga sa itaas na

kinondena ni Rizal ang Rebolusyon. Para kay Constantino, ito ay ginawa ni Rizal sa kadahilanang

maliit ang tiwala nito sa kakayahan at talento ng mga Pilipino. Nilinaw pa ni Constantino na ang

depinisyon ni Rizal ng salitang ‘kalayaan’ ay hindi tulad ng depinisyon ng nakararami na ang

kalayaan ay isang pambansang karapatan. Naniniwala umano si Rizal na ang kalayaan ay tulad ng

isang medalya na ipinaparangal lamang sa mga taong may magandang pag-uugali. Dahil nga iba

ang depinisyon ni Rizal ng salitang ‘kalayaan’, naging malinaw para kay Constantino kung bakit

ayaw ni Rizal na dumaan sa madugong labanan ang mga Pilipino— ang pag-laban ay magpapakita

ng masamang pag-uugali na maghihikayat pa lalo sa Espanya na huwag palayain ang Pilipinas. Sa

makatuwid, ang kagustuhan ni Rizal ay maghintay na abandonahin ng Espanya ang Pilipinas.

Ipinakita rin ni Constantino ang bahagi ng sulat ni Rizal noong ika-12 ng Disyembre, 1896

ng siya ay nasa loob ng kulungan:

….. many have have interpreted my phrase to have liberties as to have independence, which are two

different things. A people can be free without being independent, and a people can be independent without
 12

being free. I have always desired liberties for the Philippines and I have said so. Others who testify that I

said independence either have put the cart before the horse or they lie.

Makikita nga sa sipi sa itaas na ang tunay na hangad ni Rizal para sa mga Pilipino ay liberty at

hindi independence. Para kay Constantino, ang liberty na hinihingi ni Rizal mula sa mga Espanyol

ay ang mga karapatan na makatutulong sa mga mayayaman upang makinabang sa umuunlad na

mundo sa panahong iyon.

Ikatlo, para kay Constantino, hindi karapat-dapat si Rizal sa ibinigay sa kaniyang titulo sa

kadahilanang kinondena niya ang Rebolusyon at ang mga pinuno nito. Tulad nga nang nabanggit

sa itaas, isinaad ni Constantino na hindi naki-isa si Rizal sa Rebolusyon. Pinalalim niya pa ito at

ginamit ang mga sariling salita ni Rizal mula sa manifesto upang maipunto na hindi lamang hindi

naki-isa si Rizal sa rebolusyon, kung hindi ay itinakwil at kinondena pa nito pati ang mga namuno

sa Rebolusyon. Sa manifesto ay malinaw ding ipinakita kung paano isinaad ni Rizal ang kanyang

mga paniniwala: ang Rebolusyon ay napaka-imposibleng magtagumpay, ang kaniyang mga nobela

at akda ay paraan niya upang sabihin na ang Rebolusyon ay magtatapos lamang sa trahedya,

magiging makabuluhan lamang ang reporma kung ito ay manggagaling sa itaas, ang mga

pamamaraan na gagamitin sa Rebolusyon ay pamamaraan ng mga kriminal, at ang Rebolusyon ay

ilalagay lamang sa kahihiyan ang mga Pilipino.

Sa akda din ay pinuna ni Constantino ang tikim na bibig ng mga Rizalista sa mga nasabing

prinsipyo ni Rizal. Para kay Constantino, ito ay kahihiyan para sa ating pambansang bayani lalo

na’t kung iisipin nating mabuti, maituturing na traydor si Rizal dahil kinondena niya ang

natatanging kilusan na hindi lamang nagbuklod sa ating mga Pilipino kung hindi nagpa- apoy at

nagpa- bugso din ng pagmamahal natin para sa bayan.

Ika-apat, para kay Constantino, hindi karapat-dapat si Rizal sa ibinigay sa kaniyang titulo

sa kadahilanang ginamit lamang siya ng mga Amerikano para sa estratihiya. Una, para kay
 13

Constantino, pinili si Rizal upang maging simbolo at inspirasyon ng hindi paglaban sa mga polisiya

ng mga mananakop. Nakuha niya ang argumentong ito sa librong inilathala ni Gobernor W.

Cameron na pinamagatang The Philippine Islands. Ayon sa libro, hindi adhikain ni Rizal na

magkaroon ng madugong pakikipag- laban sa gobyerno, bagkus, ang adhikain ni Rizal ay makamit

ang reporma gamit ang pampublikong edukasyon, publisidad, at apela sa kunsensiya ng publiko.

Ikalawa, para kay Constantino, ang pagpili kay Rizal bilang pambansang bayani ay estratehiya ng

Amerika upang patuloy na ipa- alala ang kalupitan ng mga Espanyol— sa pamamagitan nang

pagbanggit sa pangalan ni Rizal na dumanas ng isang dramatikong kamatayan sa kamay ng mga

Espanyol, patuloy na maibabaling ang galit ng mga Pilipino sa Espanyol at hindi sa mga

Amerikano.

Nakita din ni Constantino kung paano ginamit ng mga Amerikano ang pagpapahalaga ni

Rizal sa edukasyon bilang estratihiya sa kanilang paniniil. Ibinigay ni Constantino na halimbawa

ang paggamit ng mga Amerikano sa prinsipyo ni Rizal ukol sa koneksyon ng kalayaan at

edukasyon. Upang ipakita ang nasabing prinsipyo ni Rizal, sinipi ni Constantino ang librong Rizal,

Educator and Economist kung saan naitanghal ang maikling parte ng manifesto ni Rizal. Dito ay

pinapakita ni Rizal kung gaano niya minimithi ang liberty ng mga Pilipino ngunit para sa kaniya,

ang isang bayan ay nangangailangan magkaroon muna ng pormal na edukasyon bago maging

karapat- dapat na gawaran ng kalayaan. Naniniwala si Constantino na pinili si Rizal ng mga

Amerikano upang magamit ang nasabing matinding pagpapa-halaga nito sa edukasyon sa

panahong dumating ang usapin nang pagsasarili ng ating gobyerno (Pilipino ang namamahala sa

gobyerno). Para sa mga Amerikano, ang isyu ng edukasyon sa Pilipinas ay isang malaking

kadahilanan kung bakit hindi pa handa ang gobyerno ng Pilipinas na magsarili at nangangailangan

pa nang gabay at proteksyon ng Amerika.

 14

Para kay Constantino, ang paniniwalang ito ni Rizal ay maaaring magbigay sa mga Pilipino

ng kolonyal na mentalidad— na hindi kayang matuto at maging edukado ng mga Pilipino sa

kanilang mga sarili at kailangan pa ng tulong ng dayuhan para makamit ang pagka-tuto. Para kay

Constantino, ang mga tao ay matututo habang nakikipag-laban para sa kalayaan at ang paniniwala

ni Rizal na ang kalayaan ay pawang isang diploma na ibinibigay ng mga higit na nakatataas sa

mga mas mababang uri ng tao matapos nila itong turuan ay isang malinaw na halimbawa ng

kolonyal na mentalidad.

Ika-lima, para kay Constantino, hindi karapat-dapat si Rizal sa ibinigay sa kaniyang titulo

sa kadahilanang ang kagustuhan ni Rizal ay naka-sentro sa pakinabang ng kanyang social class —

ang hispanisasyon at asimilasyon. Nakuha ni Constantino ang argumentong ito sa akda ni Edgar

Wickberg kung saan tinalakay ang konteksto ng lipunan sa panahon ni Rizal— ang mga

mayayaman at nakapag- aral na mga Indio at mestizo ay hinangad na magkaroon ng pantay na

katayuang pang-ekonomiko at pampolitikal na katulad ng sa mga peninsulares. Dagdag pa ni

Wickberg, ang kontekstong ito ay idinulot nang pag-unlad ng ekonomiya ng mundo na nag-udyok

nang pagka- diskuntento ng mga mayayamang Indio at mestizo sa trato ng mga Espanyol sa kanila.

Napagtanto nila na ang mga mananakop sa Pilipinas ang syang dahilan ng paghihirap ng ating

ekonomiya. Dahil dito, nakita nila ang mga oportunidad na dala ng panahon ng pag-unlad.

Gamit nga ang sipi mula kay Wickberg, ipinararating ni Constantino na si Rizal, bilang

isang ilustrado at mayamang Indio, ay kaisa sa naghangad ng hispanisasyon at asimilasyon at hindi

ng tunay na kalayaan. Sa madaling salita, si Rizal ay naghangad magkaroon ng pantay na karapatan

na tulad sa mga Espanyol ngunit hindi naghangad na tayo ay lumaya mula sa mga mananakop.

Kahanay nito, ipinapahatid din ni Constantino na marahil ay walang kamalayan si Rizal na ang

kaniyang ipinaglalaban ay para sa interes ng kaniyang social class at hindi ang interes ng
 15

nakararaming Pilipino. Para kay Constantino, hindi napagtanto ni Rizal na ang asimilasyon ay

marahil makabubuti lamang sa mga mayayamang Indio at mestizo at hindi sa nakararami. Sa

madaling salita, para kay Constantino, hindi nakita ni Rizal ang kontradiksyon ng dalawang bagay

na ito— interes ng social class at interes ng bayan.

Ipinunto rin ni Constantino na sa katunayan ay hindi lubos kilala ni Rizal ang mga

mahihirap na Pilipino. Para sa kanya, nakulong si Rizal sa mundo ng mga ilustrado at principalia

kung kaya’t hindi kailan man maiintindihan ni Rizal ang tunay na kailangan ng mga normal na

mamamayan. Ginamit ni Constantino ang mga nobela ni Rizal para suportahan ang argumento

niyang ito: lahat ng mga pangunahing karakter ng mga nobela ni Rizal ay mga principalia.

Halimbawa na lamang ay si Ibarra na mestizo. Napansin din ni Constantino na bihasang- bihasa si

Rizal sa paglalarawan sa mga Espanyol, creoles, mestizo, at mayayamang Tsino dahil ang mga ito

ay malalapit sa kanyang antas ng pamumuhay. Datapwa’t kung ikukumpara ang paglalarawan ni

Rizal sa mga karakter niyang nasa antas ng prinicipalia, napansin ni Constantino na hindi nakapag-

bigay si Rizal ng solidong deskripsyon sa mga karakter na mula sa mababang antas ng

pamumuhay. Nakita ni Constantino na ang edukasyon ni Rizal sa ibang bansa ay isa rin sa

makapag-papaliwanag kung bakit wala masyadong nalalaman si Rizal sa kalagayan nang

nakararaming Pilipino. Sa mga kadahilanang ito, nakita ni Constantino kung bakit inakala ni Rizal

na ang interes ng kanyang social class ay pareho ng interes ng bayan— kung bakit inakala ni Rizal

na ang asimilasyon ay makabubuti sa buong bayan.

Ika-anim, para kay Constantino, hindi karapat-dapat si Rizal sa ibinigay sa kaniyang titulo

sa kadahilanang si Rizal ay isang repormista at hindi separista. Maliban sa mga sipi na tinalakay

sa mga naunang parte, ginamit din ni Constantino ang liham ni Rizal kay Blumentritt upang ipakita

na si Rizal ay hindi separista. Dito ay si Rizal mismo ang nagsabi na hindi adhikain ng La
 16

Solidaridad na mahiwalay ang Pilipinas sa Espanya. Sa liham din na ito lumiwanag ang nais ipa-

kahulugan ni Rizal sa inaasam nilang liberty: mabigyan ang Pilipinas nang mas malaking

atensyon, maayos na edukasyon, seguridad sa mga ari-arian at mamamayan, at nang mas

magagaling na opisyal sa gobyerno.

Ayon kay Constantino, ang mga separista ay si Bonifacio at ang Katipunan— nakita ang

rebolusyon bilang nag-iisang daan patungo sa kalayaan. Pagpapatuloy pa ni Constantino, ang mga

propaganda kasama si Rizal ay nagpakita ng kamalayan nang walang pagkilos ngunit ang mga

katipunero kasama si Bonifacio ay nagpakita ng kamalayan nang may pagkilos. Para kay

Constantino, ito ang isa sa mga pinagkaiba ng mga Indio (separista) sa mga Ilustrado (repormista)

: ang mga separista ay nakipag-digmaan ngunit ang mga repormista ay nag-antay lamang ng

hustisya at reporma mula sa Espanya.

Sa iba’t-ibang parte ng akda, nag-iwan din si Constantino ng mga payo sa mga Pilipino—

partikular na sa mga Rizalista. Ayon kay Constantino, kailangan mapagtanto ng mga Pilipino na

hindi lamang natin kay Rizal dapat idepende ang ating pagkamakabayan, datapwat kailangan din

naman natin siyang panatiliin sa ating mga puso at memorya dahil isa siya sa ating mga bayani.

Ipina-alala rin ni Constantino na ang pagkamatay ni Rizal ay isa lamang sa lahat ng pangyayari sa

nakaraan kaya tama lamang na hindi ibigay lahat kay Rizal ang papuri sa ating paglaya noon.

Pinuna din ni Constantino ang sala na pagku-kwento sa buhay ni Rizal— labis ang pagdi- diin sa

mga kalakasan habang tinatakpan ang mga limitasyon at mga kahinaan nito

Bilang pagtatapos, ang akdang Veneration without Understanding ni Renato Constantino

ay hindi lamang naglalaman ng mga panunuligsa sa pagka- pambansang bayani ni Rizal. Ito ay

naglalaman din naman nang pagkilala ni Constantino sa mga magagandang nagawa ng ating

pambansang bayani. Ilan sa mga ito ay ang mga sumusunod:

 17

● Si Rizal ay bayani sa paraang isiniwalat niya sa hindi makalilimutang paraan ang

katotohanan na nangyari sa lipunan at ang mga pang-aapi na naganap.

● Si Rizal ay bayani sa paraang siya ay nakatulong ng malaki sa pag-usbong ng ating

nasyonal na kamalayan.

● Si Rizal ay bayani sa paraang ang kaniyang katalinuhan ay ang dahilan kung bakit kinilala

at hinayaan tawagin na mga ‘Filipino’ ang mga Indio.

Si Rizal ay bayani ngunit hindi isang pambansang bayani— ito ang mensahe ng akdang

Veneration Without Understanding. Gamit ang mga impormasyon na sinipi ni Constantino, hindi

niya direktang sinagot ang kaniyang tesis na tanong bagkus ay tila hinahayaan niya ang kaniyang

mambabasa ang sumagot nito para sa kaniya. Ngunit kung ang isang mambabasa ay magbabase sa

tono ng kaniyang pagsusulat, masasabing ang sagot ni Constantino sa sarili niyang tanong ay hindi.

C. Veneration with Understanding

Ang May Akda

Ang huling akdang tatalakayin ay pinamagatang Veneration with Understanding— sinipi

mula sa Filipino Scribe (2011). Ito ay isinulat ni Armando Malay— isang propesor at peryodista.

Ayon sa Bantayog (2017), si Armando Malay ay ipinanganak noong ika-31 ng Marso, 1914 sa

Tondo, Maynila at namatay noong ika- 14 ng Mayo, 2003 sa edad na walumpu’t- siyam na taong

gulang. Nagtapos si Malay sa Unibersidad ng Pilipinas at doon ay naging editor-in-chief ng U.P.

Collegian (Bantayog, 2017). Kaugnay nito, sinasabing ginugol ni Malay ang kaniyang panahon sa

pagiging isang mamamahayag— limangpung taon, mula sa panahon ni Quezon hanggang kay

Aquino (Bantayog, 2017). Sa katunayan, isa si Malay sa mga nagsulong ng press freedom

partikular noong Martial Law (Bantayog, 2017). Dahil sa kaniyang husay sa kaniyang larangan, si
 18

Malay ay nakatanggap din ng mga naglalakihang mga parangal: Lifetime Achievement Award ng

National Press Club noong 1990, nakabilang sa listahan ng 10 Outstanding Filipinos noong 1994,

at isa sa mga nakatanggap ng kauna-unahang Outstanding Journalist Awards ng Metrobank

Foundation noong 2001 (Bantayog, 2017).

Ang may akda ay nanglingkod din sa akademiya sa loob ng mahabang panahon— naging

propesor ng pamamahayag sa Unibersidad ng Pilipinas at sa Far Eastern Unibersity (Bantayog,

2017). Sa katunayan, si Malay ay nagturo sa Unibersidad ng Pilipinas ng Ingles, pamamahayag, at

kurso ukol sa buhay ni Rizal sa loob nang halos dalawampung taon (Bantayog, 2017). Kaugnay

nito, bago ang 1970s ay itinalagang dean of the student affairs si Malay at nagsimulang tawaging

‘The Dean’ at ‘Dean Malay’ (Bantayog, 2017). Matapos ang halos dalawang dekada, tuluyan nang

iniwan ni Malay ang akademiya noong 1971 at nag-pokus sa pagsusulat ng mga kolumn na

umatake sa rehimeng Marcos (Bantayog, 2017). Dahil dito, inakusahan si Malay ng subversion na

siya namang dahilan ng kaniyang pagkakulong kasama ng ilan pang manunulat ng We Forum—

isang dyaryong pang-masa na tumuligsa sa rehimeng Marcos (Bantayog, 2017).

Ang Nilalaman ng Akda

Mula sa pamagat ng akda— Veneration with Understanding— marahil makakakuha ng

ideya ang mga mambabasa kung ano ang nilalaman ng nasabing akda matapos basahin at

maintindihan ang Veneration without Understanding ni Renato Constantino. Bilang pagbubuod,

ang akdang tatalakayin sa ikatlong bahagi ng kabanatang ito ay naglalaman ng mga sagot at

panunuligsa ni Malay sa mga atake ni Constantino laban sa pagka-pambansang bayani ni Rizal.

Kaiba ng pananaw ni Constantino, si Malay ay buong pusong nananalig na hindi pagka-kamali

 19

ang pagtatalaga kay si Rizal bilang ating pambansang bayani— ‘oo’ ang sagot ni Malay sa ating

tesis na katanungan.

Kung ating babalikan ang mga argumento sa akdang Veneration without Understanding,

kabilang nga ang tatlong argumentong ito na naghahayag ng hindi pagsang-ayon ni Constantino

sa pagka-pambansang bayani ni Rizal: ang pagkondena ni Rizal sa Rebolusyon at hindi siya ang

namuno nito, ang pagiging pambansang bayani si Rizal ng dahil sa mga Amerikano, at ang

pagprotekta ni Rizal sa interes ng kaniyang social class at hindi ng interes ng bayan. Sa mga

sumusunod na talata ay tatalakayin kung paano tinuligsa ni Malay ang mga argumentong ito.

Una, ayon kay Constantino, hindi karapat- dapat maging pambansang bayani si Rizal

sapagkat hindi niya pinamunuan o sinuportahan ang Rebolusyon. Ang sagot naman ni Malay ay

ito— hindi lahat nang naging pambansang bayani ay mga pinuno ng rebolusyon. Kaugnay nito,

napuna ni Malay ang mga bayaning ginamit ni Constantino bilang halimbawa. Kinuwestiyon niya

kung bakit wala sa mga ito sina Mahatma Gandhi ng India—halimbawa ng pambansang bayani na

hindi naging pinuno ng rebolusyon— at Sukarno ng Indonesia— halimbawa ng namuno sa

rebolusyon ngunit hindi naging pambansang bayani . Kinuwestiyon din ni Malay kung bakit

isinama ni Constantino si Washingston sa kaniyang mga halimbawa gayong kilala si Washington

na nang-alipin noong kaniyang rehime. Gamit ang mga impormasyong ibinigay ni Malay, makikita

na nais niyang iparating na nagiging pambansang- bayani ang isang tao hindi dahil siya ay namuno

ng rebolusyon, kung hindi dahil sa kaniyang mga nagawa, tagumpay, at katangian. Ang sipi sa

ibaba ay nagpapakita kung paano ito eksaktong ipinahayag ni Malay:

“A man becomes a hero, or a national hero, if he accomplishes achievements that his people

would admire so much that they would place him in higher regard than any other man in the country

...That achievement may be in the revolutionary field, the field of statesmanship and music, and in

the future, it might be in the scientific or economic fields.”

 20

Ayon nga sa sipi, maaring magmula ang pambansang bayani ng isang bansa sa larangan ng sining,

musika, o sayantipikong pananaliksik. Ayon kay Malay, hindi man naging pinuno ng rebolusyon

si Rizal, nagtagumpay naman ito sa larangan ng kultura, kasaysayan, at siyensa kung kaya’t

nararapat lamang si Rizal na maging pambansang bayani.

Ikalawa, ayon kay Constantino, hindi karapat- dapat maging pambansang bayani si Rizal

sapagkat siya ay bayaning gawa lamang ng mga Amerikano. Ang sagot naman ni Malay sa

argumentong ito ay ang matagal nang pagkilala kay Rizal bago pa man dumating ang mga

Amerikano— noong rehime pa lamang ni Aguinaldo ay idineklara na ang araw ng kamatayan ni

Rizal bilang natatanging araw. Dagdag pa ni Malay, si Rizal ay itinuring bilang pandangal na

presidente ng Katipunan. Kaugnay nito, binanggit din ni Malay ang nakalap na mga impormasyon

ng mga Kastila mula sa mga Katipunero— ang Katipunan ay nagsasabit ng imahe o litrato ni Rizal

sa lugar na kanilang pinag-pupulungan. Gamit ang mga argumento ni Malay, makikitang ang gusto

niyang iparating ay bago pa man mamatay si Rizal ay tinitingala na siya bilang bayani ng mga

Pilipino— taliwas sa ipinararating ni Constantino na si Rizal ay bayaning gawa lamang ng mga

Amerikano.

Panghuli, ayon kay Constantino, hindi karapat- dapat maging pambansang bayani si Rizal

sapagkat ang prinoprotektahan ni Rizal ay ang interes ng kaniyang social class lamang at hindi

ang interes ng buong bayan. Kahanay nito ay tinuligsa nga rin ni Constantino ang pagpili ng mga

propagandista tulad ni Rizal na ipaglaban ang mga reporma sa Espanya imbes na manatili sa

Pilipinas upang turuan at tulungan ang masa sa kanilang kondisyon. Ani ni Malay, malinaw na

gumagawa ng krayterya si Constantino na dapat ang isang pambansang bayani ay nakasama

magtrabaho o gumawa ng masa. Dagdag pa niya, hindi umalis ang mga propagandista upang

tumakbo palayo sa masang Pilipino kung hindi ay para luminang pa ng kaalaman na susi sa
 21

pagkamit ng repormang hangad. Sa kabilang banda, isa rin sa kinuwestiyon ni Constantino ang

pagiging principalia at mestizo ng mga pangunahing tauhan sa dalawang nobela ni Rizal. Ang

sagot naman ni Malay sa argumentong ito ni Constantino ay ito— magkaiba ang mga pangunahing

tauhan sa mga tauhan na itinakda ni Rizal para tuluran ng mga mambabasa. Dagdag pa ni Malay,

mayroong mga tauhan na ginawa si Rizal na galing sa masa— Elias, Padre Florentino at Sisa— na

nagpapatunay na hindi lamang ang mga principalia at mestizo ang nabigyan ng importansya kung

hindi pati na rin ang masa.

KABANATA III:

PAGSUSURI

Gamit ang mga impormasyon at mga pagbubuod mula sa ikalawang kabanata, sa

kabanatang ito ay sasagutin ng mga mananaliksik ang tesis na katanungang “karapat-dapat nga

bang kilalanin si Rizal bilang pambansang bayani ng Pilipinas?”

Iba’t- Ibang Pamantayan

Kung muling babalikan ang diskusyon sa unang bahagi ng ikalawang kabanata, makikita

na ang salitang ‘bayani’ ay mayroong iba’t- ibang kahulugan sa iba’t- ibang lugar at iba’t- ibang

panahon. Gamit ang kaalamang ito, hindi maling isipin na ang pamantayan sa pagpili ng

pambansang bayani ay isang subjective na usapin. Hindi rin maling isipin na ang pagpili ng isang

pambansang bayani ay kahalintulad din naman ng pagpili ng “manok/ pambato” sa tuwing

mayroong patimpalak ng talento o pagandahan. Madalas ngang marinig ang mga katagang “Kahit
 22

hindi ka nanalo, panalo ka sa puso namin”, sa tuwing hindi mag-uuwi ng medalya/ korona ang

kani-kanilang pambato. Ito ay isang katunayan na ang mga tao ay mayroong kaniya- kaniyang

pamantayan pagdating sa pagpili ng isang bagay— pagkain, damit, kabiyak ng puso, kaibigan, at

iba pa.

Si Constantino at Malay ay normal din namang mga tao na mayroong kani- kaniyang

pamantayan sa iba’t- ibang bagay. Sa mga akdang tinalakay, makikita ang mga pamantayan ng

dalawang manunulat na ito pagdating sa pagpili ng isang pambansang bayani. Sa kaso ni

Constantino, ang kaniyang mga pagpuna kay Rizal ay nagpapa-hiwatig na ang pamantayan niya

ng isang pambansang bayani ay ang mga sumusunod:

★ Naging pinuno ng rebolusyon

★ Separista

★ Naghangad ng independence at hindi ng liberty lamang

★ Naki-isa at sumama sa masa/ maka-masa

Sa kabilang banda, kung titignan ang mga kasagutan ni Malay sa mga argumento ni Constantino

ay makikita na ang pamantayan naman niya ng isang pambansang bayani ay ang mga sumusunod:

★ Tinitingala dahil sa katangi- tanging mga nagawa, katangian, at isang modelo sa

nakararami

★ Maaaring manggaling sa kahit anong larangan

★ Maraming nakamit

Sari-sari ang depinisyon na ating mailalakip sa salitang “bayani” at kung ating pag-iisipang

mabuti, ang pagpili natin ng bayani ay nakaayon sa kung ano ang ating sariling konsepto ng

kabayanihan. Hindi maipagkakailala na ang mga tao ay may iba-ibang opinyon ukol sa paghirang
 23

kay Rizal bilang bayani sapagkat ang bawat tao ay nakakabuo ng kanyang sariling kuro-kuro

depende sa kung saang henerasyon, kultura, at kapisanan ito nabibilang.

Hindi Opisyal

Parte ng sistema ng ating edukasyon ang pagtuturo na si Rizal ay ang ating pambansang

bayani, ngunit nakabibigla na kung ang isang Pilipino ay dalawin ng kuryosidad at magsimulang

mag-usisa, walang legal na basehan ang pagiging pambansang bayani ni Rizal. Ayon sa Philippine

Daily Inquirer (2017), hanggang ngayon ay wala pang naisababatas na opisyal na pambansang

bayani ng Pilipinas. Sa indibidwal na pagkilala, ang tanging naisabatas pa lamang ay ang

pagtatangi sa araw ng kamatayan ni Rizal, pagpapangalan ng isang probinsya kay Rizal,

pagpapatayo ng rebulto ni Rizal, at pagtatangi ng araw ng kapanganakan ni Bonifacio— mga

patunay na kinikilala silang mga pambansang bayani (Philippine Daily Inquirer, 2017). Sa

kabilang banda naman, naisabatas rin ang National Heroes Day bilang pagkilala sa lahat ng mga

bayaning Pilipino.

Ayon sa Philippine Daily Inquirer (2017), noong ika- 28 ng Marso, 1993 ay bumuo si Fidel

Ramos ng National Heroes Committee upang mamili ng mga pambansang bayani. Ang nasabing

committee ay binubuo ng mga historyador na sina Onofre D. Corpuz, Marcelino Foronda at

Bernardita R. Churchill; manunulat na sina Samuel K. Tan, Ambeth Ocampo , Carmen Guerrero-

Nakpil, Alfredo Lagmay, Serafin D. Quiason, Ambeth Ocampo, at Minerva Gonzales. Ang mga

sumusunod ay ang siyam na pumasok sa listahan (Philippine Daily Inquirer 2017):

★ Jose Rizal

★ Andres Bonifacio

★ Emilio Aguinaldo
 24

★ Apolinario Mabini

★ Marcelo H. del Pilar

★ Sultan Dipatuan Kudarat

★ Juan Luna

★ Melchora Aquino

★ Gabriela Silang

Ang nasabing listahan ay naisumite noong ika-22 ng Nobyembre, 1995, datapwa’t hindi

inaksyunan ni Secretary Ricardo Gloria ng Department of Education, Culture and Sports—

kinatawan ni Pangulong Ramos sa usaping ito (Philippine Daily Inquirer 2017). Ayon sa National

Commission for Culture and the Arts (NCCA), ang hindi pag-aksyon ni Gloria sa opisyal na

pagproproklama ng iisang pambansang bayani/ mga pambansang bayani ay dahil sa mga

kadahilanang (Philippine Daily Inquirer 2017):

★ Ang pagtatalaga ng siyam na pambansang bayani ay magdudulot lamang nang

marami pang kahilingan upang dagdagan ito.

★ Ang pagtatalaga ng iisang pambansang bayani ay magdudulot lamang ng mga

maiinit na debate tungkol sa mga kontrobersiya na kinasangkutan ng ating mga

bayani.

Ang Kasagutan

“Nasa iyo ang kasagutan”— yan ang sagot ng mga mananaliksik ng pag-aaral na ito sa tesis

na katanungan. Gaya nga ng nabanggit, ang isyung tinatalakay ay subjective. Dahil nga ang mga

tao ay mayroong kanya-kaniyang pamantayan, ang debate ukol sa pagka-pambansang bayani ni

Rizal ay mananatali at hindi matatapos.

 25

Ang mga Bayani sa Kasalukuyan

Katulad ng nasabi sa unang parte ng ikalawang kabanata, ang depinisyon ng salitang

‘bayani’ ay mayroong iba’t- ibang kahulugan sa iba’t- ibang lugar at panahon. Sa kasalukuyan,

OFW athletes na lumalaban international-- Manny Pacquiao pambansang kamao, doktor,

********Naputol siya??*******

Dagdag pa rito ay ang pagkikila natin sa mga mahal natin sa buhay - ama, ina, lolo, lola,

propesor, etc. - bilang mga bayani ng ating buhay. Sa mga primarya at sekundaryang paaralan, ay

kadalasayng ginugunita ang pagkabayani ng mga guro bilang pasasalamat sa pagtiya-tiyaga nilang

maipagkaloob ang kanilang kaalaman sa mga estudyante. Ang pagkikilala naman sa ating mga

magulang bilang bayani ay hindi na bago sa kultura nating mga Pilipino. Sa sakripisyo at walang

sawang pagbuhay sa kanilang mga anak ay masasabing tunay ang kabayanihan na ipinmamalas ng

ating mga magulang, gayon din sa ating mga lolo at lola.

 26

KABANATA IV:

KONKLUSYON

Nakakatawang isipin na ang hindi naman pala problema ay ginagawang problema nating

mga Pilipino: hindi naman pala opisyal na pambansang bayani si Rizal ngunit ang mga pagtatalo

kung siya ay karapa’t- dapat ba sa titulong ito ay patuloy na nangyayari hanggang sa kasalukuyan.

Nakapagtataka ring isipin kung bakit parte ng sistema ng ating edukasyon ang pagtuturo na si Rizal

ang ating pambansang bayani gayong wala naman itong legal na basehan— hindi naisabatas. Sa

kabilang banda naman, ang mga akda ni Constantino at Malay ay nagpapatunay na ang mga tao

ay may kaniya- kaniyang pamantayan sa mga bagay- bagay. Dahil nga walang makapagsasabi o

makahahatol ng mayroong isang-daang porsyentong katumpakan kung sino nga ba ang nararapat

sa titulo na ito, iniiwan na ng pamahalaan ang desisyon sa kamay ng mga Pilipino.

Dahil lahat naman ng bayani ay mayroong dungis at pagkukulang, marahil hindi naman

talaga mahalagang magtalaga ng iisang pambansang bayani. Ang pinaka- mahalaga ay

mapahalagahan at makilala ang nai-ambag sa bayan ng ating mga itinuturing na bayani. Malinaw

na ito rin naman ang layunin ng pamahalaan sa pagtatakda ng National Heroes Day— hindi

magtangi nang iilan lamang kung hindi ay nagbibigay ng karapatan sa bawat Pilipino na alalahanin

at ipagdiwang ang kani- kaniyang mga itinuturing na bayani.

 27

Sanggunian:

Bantayog (2017, January 11). Malay, armando jr. Retrieved July 10, 2018 from

http://www.bantayog.org/malay-armando-j/.

Encyclopedia Britannica. (n.d.). Rizalist cult. Retrieved June 30, 2018 from

https://www.britannica.com/topic/Rizalist-cult.

Filipino Scribe (2011, June). Veneration with understanding. Retrieved July 10, 2018 from

https://www.filipinoscribe.com/wp-content/uploads/2011/06/veneration-with-

understanding.ppt.

Karisma, M. (2014, May 14). [blog] PI 10 at ang pagpukaw sa natutulog nating

kamalayan ng pagiging pilipino. Heroism Part III. Ang salitang bayani sa

pilipinas ni Renato Constantino. Retrieved July 1, 2018 from

http://magdingasapoyniifrit.blogspot.com/2014/05/heroism-part-iii-ang-salitang-

bayani-sa.html.

Philippine Reporter (n.d.). Veneration without understanding. Retrieved July 10,

2018 from http://www.philreporter.com/Issue06-16-31-

05/Veneration%20without%20Understanding2.doc.

Philippine Daily Inquirer (2017, August 28). #InquirerSeve: who exactly are our

‘national heroes’. Retrieved July 11, 2018 from

http://newsinfo.inquirer.net/926190/national-heroes-day-commemorate-

philippines-hero-holiday.

Proyektong Sapin-sapin. (2017). [facebook] Ang Pinagmulan ng Salitang Bayani. Retreived July

1, 2018 from
 28

https://web.facebook.com/pg/proyektongsapinsapin/photos/?tab=album&album_i

d=670597579800796.

The Nameless. (n.d.). Renato Constantino. Retrieved June 30, 2018 from

http://www.nameless.org.ph/constantino.