Ballkani Ne Te Ardhmen e Europes

KOMISIONI NDËRKOMBËTAR
PËR BALLKANIN
BALLKANI NË TË ARDHMEN E EUROPËS

2 Ballkani në të Ardhmen e Europës | Raport i Komisionit Ndërkombëtar për Ballkanin
Anëtarët e Komisionit
Giuliano Amato, Kryetar

Anëtar i Senatit, ish-Kryeministër, Itali
Carl Bildt
Ish-Kryeministër, Suedi
Avis Bohlen
Ish-Ndihmës Sekretar i Shtetit, SHBA
Jean-Luc Dehaene
Anëtar i Parlamentit Europian, ish-Kryeministër, Belgjikë
Kemal Dervis
Anëtar i Parlamentit, ish-Ministër i Financës, Turqi
Mircea Geoana
Anëtar i Senatit, ish-Ministër i Punëve të Jashtme, Rumani
Kiro Gligorov
Ish-President, Maqedoni
Istvan Gyartmani
Kryetar, Qendra për Integrimin Euro-Atlantik dhe për Demokraci, Hungari
François Heisbourg
Drejtor, Fondacioni për Kërkime Strategjike, Francë
Bruce Jackson
President, Projekti për Demokracitë e Trazicionit, SHBA
Zlatko Lagumdzija
President, Partia Social Demokratike;
Ish-Kryeministër, Bosnjë dhe Hercegovinë
Ilir Meta
Kryetar, Lëvizja Socialiste për Integrim;
Ish-Kryeministër, Shqipëri
Neven Mimica
Anëtar i Parlamentit, ish-Ministër për Integrimin Europian, Kroaci
Dama Pauline Neville-Jones
Ish-Guvernator e BBC, Mbretëria e Bashkuar
Janez Potocnik
Anëtar i Komisionit Europian, ish-Ministër për Integrimin Europian, Slloveni
Alexandros Rondos
Ish-ambasador (at large), Greqi
Goran Svilanoviç
Kryetar i WTI, Pakti i Stabilitetit për EJL
Ish-Ministër i Punëve të Jashtme, Serbi dhe Mali i Zi.
Richard von Weizsacker
Ish-President, Gjermani
Ivan Krastev
Kryetar, Qendra për Strategjitë Liberale, Bullgari
Në 1996, Instituti Aspen, Berlin dhe Carnegie Endowment for International Peace
botuan librin “Paqja e papërfunduar”, raport i Komisionit Ndërkombëtar për Ballkanin, të
krijuar në vitin 1995, me nismën dhe mbështetjen e fondacioneve europiane dhe
amerikane. Në parathënien e tij për Raportin, ish-Kryeministri i Belgjikës, Leo
Tindemans, që ishte dhe kryetar i Komisionit, deklaronte se objektivi i anëtarëve të
komisionit ishte “një paqe e qëndrueshme, e cila do të hapte rrugën për demokracinë,
prosperitetin, mirëqënien dhe për një shoqëri humane.” Marrëveshja e Dejtonit, e
nënshkruar në nëntor 1995, s’ ishte veçse një pikënisje që “shënonte fundin e luftës,
por vetëm fillimin e paqes”. Detyra që dilte atëherë para bashkësisë ndërkombëtare
ishte, “të ndihmonte për ta shndërruar Ballkanin kaotik, të përgjakshëm dhe të
paparashikueshëm, cilësi këto për të cilat ai ishte bërë proverbial, në një Europë
Juglindore të së ardhmes, të stabilizuar, paqësore dhe të besueshme.”
Dy vjet para krijimit të Komisionit, Carnegie Endowment for International Peace

kishte ribotuar rezultatet e hetimit të kryer në vitin 1913 nga Komisioni i parë
Ndërkombëtar për Ballkanin, i kryesuar nga senatori francez Baron d’ Estournelles de
Constant, për Shkaqet dhe Mënyrën e Sjelljes gjatë Luftërave Ballkanike të viteve 1912
dhe 1913 (The Other Balkan Wars, 1993). Njoftimet për mizoritë e kryera në Ballkan e
kishin shtyrë Nicholas Murray Butler, një prej drejtuesve të Endowment-it dhe
njëkohësisht president i Universitetit Kolumbia, që të dërgonte aty një komision të
përbërë prej gjashtë individësh për të kryer “një shqyrtim të paanshëm dhe të plotë”të
luftimeve në Ballkan. Me të njëjtën frymë, nën mbresat e lëna nga shpërbërja e
dhunshme e ish-Jugosllavisë dhe egërsia e luftimeve, u krijua dhe Komisioni i dytë.
Gjatë vizitave të tij në Ballkan, gjatë gjysmës së dytë të vitit 1995, si dhe gjatë
gjysmës së parë të 1996, Komisionit i bëri përshtypje paralelizmi që ekzistonte mes
mbresave të tyre dhe informacionit që sillte Komisioni i parë Carnegie i viteve
1913/1914. Pyetja që ata kishin bërë asokohe vazhdonte të mbetej një pyetje me vend:
“A mos duhet të lejojmë që këto luftëra ballkanike të kalojnë pa bërë asnjë përpjekje
për të nxjerrë prej tyre së paku disa mësime, pa kuptuar nëse ato ishin për mirë apo
për keq, nëse ka mundësi që ato të ndodhin prapë nesër, madje duke u shtrirë edhe
më tepër?”Raporti i Komisionit të dytë arrin në përfundimin se “të mbyllësh sytë ndaj
Ballkanit do të ishte po njëlloj një katastrofë në fund të shekullit të njëzetë, siç ishte dhe
në fillim të tij.”
Në kontekstin e vështirë të mesit të viteve nentëdhjetë dhe paqartësisë që

karakterizonte përpjekjet ndërkombëtare për Ballkanin, raporti “Paqja e papërfunduar”
përbënte një dokument të rëndësishëm, i cili analizonte shkaqet e paqëndrueshmërisë
dhe të konfliktit, duke bërë një vlerësim të reagimit ndërkombëtar, si dhe të mësimeve
që duheshin nxjerrë, duke sugjeruar njëkohësisht nisjen e një procesi dhe krijimin e një
kuadri për të ulur tensionet dhe për të kapërcyer konfliktet në një kontekst më të gjerë
rajonal. Dëshirojmë të shprehim këtu lavdërimet tona për Leo Tindemans, Lloyd Cutler,
Bronislaw Geremek, Lord Roper, Theo Sommer, Simone Weil, si dhe të ndjerin David
Anderson që mes kakofonisë që ekzistonte asokohe ngritën zërin dhe ofruan analizën
e tyre largpamëse, në një kohë kur bashkësia ndërkombëtare vazhdonte të kishte një
përqasje të fragmentuar ndaj Ballkanit. Fatkeqësisht, paralajmërimet e bëra nga
Komisioni mbetën në pjesën më të madhe të padëgjuara dhe u desh që bashkësia
ndërkombëtare të nxirrte sërish një mësim të dhimbshëm nga lufta në Kosovë, si dhe
nga zgjidhja më e suksesshme afatshkurtër e konfliktit në Maqedoni, që të mund të
arrihej një paqe më e qëndrueshme.
Sot, gati një shekull pas krijimit të Komisionit të parë Ndërkombëtar për Ballkanin,
një Komision i Tretë për Ballkanin po boton raportin e vet. Ndryshe nga dy të parët, ky
raport për herë të parë është në gjendje që të shkojë përtej luftës dhe paqes. Gati
dhjetë vjet pas Marrëveshjes së Dejtonit, si dhe gati pesë vjet pas rënies së regjimit të
Millosheviçit, Ballkani Perëndimor është një rajon relativisht i stabilizuar, ku s’
është më
i pranishëm rreziku i luftës dhe vendet e rajonit e kanë provuar veten se gëzojnë një
stabilitet të mjaftueshëm për të mos u kredhur më në kaos si pasojë e trazirave politike.
Për më tepër, në Samitin e Selanikut, në qeshor 2003, Bashkimi Europian mori
angazhimin për integrimin e vendeve të rajonit. Po atëherë, mund të pyesë lexuesi,
ç’nevojë paska për një Komision të tretë Ndërkombëtar për Ballkanin?
Pavarësisht nga arritjet e deritanishme, stabiliteti i rajonit vazhdon të ngrihet mbi

baza të dobëta. Proceset e reformave pengohen nga trashëgimia e të kaluarës: sfida
tepër të mëdha strukturore, probleme konstitucionale, çështje të mbetura hapur të
statusit, një situatë e vështirë ekonomike dhe paqëndrueshmëri politike. Ndihma e
paprecedent për rindërtim dhe zhvillim që u derdh në rajon nuk solli dot rezultatet e
pritura për shkak të instabilitetit kronik politik, si dhe të dyshimeve për të ardhmen. Se
sa e brishtë vazhdon të jetë paqja në disa pjesë të rajonit u duk edhe nga dhuna që
shpërtheu në Kosovë në marsin e vitit 2004 – si dhe nga reagimi i pafuqishëm i
bashkësisë ndërkombëtare. Ruajtja e status quo-së së tanishme nuk mjafton për të
arritur një paqe dhe stabilitet të qëndrueshëm, për prosperitetin e duhur ekonomik, si
dhe për t’ i hapur rrugën integrimit europian. Për t’ i dhënë zgjidhje çështjeve të mbetura
pezull dhe për të përshpejtuar procesin e tranzicionit nevojitet një ndryshim në
mënyrën e të menduarit të ndërkombëtarëve dhe, sidomos, të Brukselit.
Për t’i dhënë një nxitje të re këtyre zhvillimeve, Robert Bosch Stiftung, King
Baudouin Foundation, German Marshall Fund i Shteteve të Bashkuara dhe Charles
Stewart Mott Foundation, në një përpjekje për të bashkërenduar përpjekjet
transatlantike të fondacioneve private, vendosën krijimin e një Komisioni të ri
Ndërkombëtar për Ballkanin. Ne i falenderojmë ato për frymëzimin dhe mbështetjen e
vazhdueshme që i kanë dhënë ndërmarrjes sonë. Ne kishim për detyrë të paraqisnim
rezultate, të cilat do të nxisin një debat për të ardhmen e rajonit dhe që, në fund të
fundit, do të zhvillojnë një vizion për integrimin e vendeve të Europës Juglindore në
Bashkimin Europian.
Përbërja e Komisionit pasqyron ndryshimet që kanë ndodhur në situatën në

Ballkanin Perëndimor, si dhe cilësinë e re të bashkëpunimit që duhet të udhëheqë
marrëdhëniet e të ashtuquajturës “bashkësi ndërkombëtare”me rajonin. Puna me 18
individë të shquar si nga rajoni, ashtu dhe nga jashtë rajonit, që përmblidhnin një gamë
të gjerë ekspertize për çështjet ballkanike, europiane dhe ato transatlantike, për mua
ishte një kënaqësi e madhe dhe një përvojë e pasur. Duke u përpjekur të kuptonim
situatën që është aktualisht në vendet e Ballkanit Perëndimor, ne u mbështetëm në
analizat e ekspertëve që njohin natyrën e ndryshueshme të sfidave me të cilat përballet
rajoni. Në mënyrë të veçantë ne i jemi mirënjohës James O’ Brien, Srdjan
Bogosavljevic, Jovan Teokareviç, Srdjan Darmanovic, Gerald Knaus, Stevo
Pendarovski, Remzi Lani, Antonina Zheliazkova, Damir Grubisa dhe Josip Kregar,
kontributi i të cilëve na ndihmoi për të formuar opinionet tona. Udhëtimet tona
intelektuale dhe praktike nëpër rajon u përgatitën dhe u drejtuan nga një staf mjaft i
motivuar dhe i ndërgjegjshëm.
Gjatë një viti ne ndërmorëm vizita studimore në vendet e Ballkanit Perëndimor, gjë
që na dha mundësi të shkëmbenim mendime me shumë individë të cilët i falenderojmë
për kohën që na kushtuan. Në ndryshim nga paraardhësit tanë, neve s’ na u desh të
përballeshim me pasojat e atypëratyshme të vuajtjeve dhe shkatërrimeve të shkaktuara
nga lufta. Megjithatë në shumë pjesë të Ballkanit vazhdon të jetë ende në ajër aroma e
luftës dhe është dëshpëruese kur sheh mungesën e besimit e të shpresës të njerëzve
të përballur me pasigurinë dhe gjendjen e vështirë ekonomike dhe shoqërore. Ne u
larguam nga enklavat që ekzistojnë në Kosovë me bindjen se nëse bashkësia
ndërkombëtare s’ do t’
ia dalë dot mbanë t’
u sigurojë këtyre njerëzve kushtet themelore
dhe t’ u krijojë atyre kushte për një jetë më të mirë, ato do mbesin si simbole të
turpshëm të dështimit të politikës ndërkombëtare në Kosovë.
Gjatë gjithë vizitave tona, qofshin këto në Beograd, në Mitrovicë, Prishtinë,

Sarajevë, Shkup, Tetovë, Tiranë apo Zagreb, takimet që na bënë më shumë mbresë
ishin ato me të rinjtë dhe studentët, me individë mbrësëlënës që përpiqeshin të ngrinin
të ardhmen e vet përballë perspektivës së zymtë ekonomike të shoqërive ku jetojnë, të
cilat sapo kanë nisur të pajtohen me të shkuarën e vet. Që të gjithë ata e shihnin të
ardhmen e vendit të tyre në Bashkimin Europian. Kuptohet që pjesa më e madhe e tyre
e shohin të ardhmen e afërt jashtë shtetit, ndonëse janë mjaft të lidhur me vendin e vet.
Rekomandimet që ne japim i drejtohen këtij brezi udhëheqësish të mundshëm, që
përbëjnë të ardhmen e rajonit dhe shpresën e tij për të bërë të mundur ripajtimin. Nëse
bashkësia ndërkombëtare s’ do arrijë të ndreqë dëmet e shkaktuara prej disa prej
politikave të saj, ajo që do të ndodhë është që edhe këta të rinj do të largohen nga
vendi i vet në kërkim të një jete më të mirë.
Shumëkush mund të dalë të thotë se vetë qeveritë dhe qytetarët e rajonit janë
përgjegjës për të ardhmen e shoqërive të veta dhe se vetë ata duhet të vendosin
rregull në shtëpinë e vet. Argumente të tillë, kur ke parasysh angazhimin politik dhe
financiar të bashkësisë ndërkombëtare në rajon që nga fillimi i viteve nëntëdhjetë, si
dhe përgjegjësitë që ajo ka marrë aty, janë cinikë.
Ne s’ ushqejmë ndonjë iluzion përsa i takon vullnetit politik të vendeve anëtare të

Bashkimit Europian për të ndërmarrë angazhime të reja madhore në këtë rajon. Këto
ditë mbi kryeqytetet europiane rri pezull lodhja si rezultat i zgjerimit të Bashkimit dhe
referendumet për Kushtetutën Europiane kanë vënë në pikëpyetje vetë të ardhmen e
projektit europian. Përsa kohë që s’ka dhunë që të rrëmbejë titujt kryesorë të gazetave,
shumë nga politikanët dhe zyrtarët europianë rrinë me shpresën se mjafton ruajtja e
status quo-së. Por, nëse dështojnë proceset e reformave dhe të tranzicionit, Ballkani
Perëndimor ka për t’ u kthyer në një geto edhe më të izoluar nga ç’ është sot, duke u
kthyer në një kërcënim për stabilitetin dhe paqen. Angazhimi i deritanishëm i
bashkësisë ndërkombëtare dhe, sidomos ai i Bashkimit Europian në rajon, kanë qenë
tepër të mëdha dhe ato duhen çuar me sukses deri në fund. Që të arrihet që në
Ballkan të krijohet një elektorat pro-europian, që ëndërrat e veta t’
i shndërrojë në vota
për elitat politike të afta për të çuar përpara procesin e reformave, s’mjaftojnë thjesht
gjestet simbolike dhe retorika. Do të duhen përpjekje po aq të mëdha për të bindur
publikun e shteteve anëtare të Bashkimit Europian se në një të ardhme Ballkani do të
jetë pjesë e Bashkimit Europian dhe se kjo është diçka e ngutshme.
Nëse në Ballkan BE do të zgjedhë suksesin përkundër dështimit, gjatë dy viteve që

vijnë ka mundësi të shohim fillimin e zgjidhjes afatgjatë të problemeve, gjë që do të
bëjë të mundur për të gjitha palët që të mbyllin kapitullin e Ballkanit të shekullit të
njëzetë të përgjakshëm, duke bërë që paqja, e arritur më një çmim aq të lartë njerëzor
dhe financiar, më në fund të fitojë. Atëherë ky do të ishte dhe Komisioni i fundit
Ndërkombëtar për Ballkanin.
Giuliano Amato
Kryetar i Komisionit Ndërkombëtar për Ballkanin
Prill 2005
PËRMBAJTJA
Hyrje … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10
I. Status Quo e Rrezikshme dhe Dilema Ballkanike e BE-së … … .… .....13
II. Elementët Kyç të një Kuadri të Ri Politik … … … … … … … … … .… … … 16
III. Përfundimet … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … .… … … 43
Aneksi… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … .46
Gjetjet Kryesore te Anketimit të Opinionit Publik … … … … … … … … … ..47
Lista e udhëtimeve vëzhguese të Komisionit… … … … … … … … … … … ..61
Biografitë e Antarëve të Komisionit … … … … … … … … … … … … … … … ..68

Ishte në Sarajevë, në verën e vitit 1914, që Europa hyri në shekullin e çmendurisë dhe
të vetëshkatërrimit. Etërit themelues të Bashkimit Europian, Robert Schuman dhe Jean
Monnet, ishin atëherë respektivisht 28 dhe 26 vjeç. Por ëndrra e tyre për një Europë të
Bashkuar, të mbështetur në vlerat e përbashkëta dhe ndërvartësinë e
institucionalizuar, e ka zanafillën në atë ditë vere në Sarajevë.
Tetëdhjetë vjet më pas, gjatë ditëve të para të rrethimit të Sarajevës, në mes të viteve
90-të, një foto e një poste gjysmë të rrënuar në murin e së cilës ishin shkruar tre
grafite, rroku imagjinatën e mbarë botës. Në grafitin e parë shkruhej, “Këtu është
Serbi!”; në të dytin, “Këtu është Bosnjë!”. Ndërsa nën to dikush kishte shkarravitur, “Jo,
mor idiotë, këtu është një zyrë postare!”Por, një historian europian i së tashmes shtoi
dhe ai një rresht, “Këtu është Europë!”1 Sepse të gjitha shkatërrimet që ndodhën në
luftërat e Jugollavisë u kryen prej europianëve ndaj europianëve të tjerë në mes të
Europës. Rreshti “Këtu është Europë!” mishëron një imperativ moral të Bashkimit
Europian kur është fjala për të kapërcyer trashëgiminë e luftës dhe të shkatërrimit të
Ballkanit. Por, ndërkohë, kemi të bëjmë dhe me një imperativ të sigurisë. Mungesa e
stabilitetit në Ballkan, me perspektivën e konflikteve ushtarake që s’
mbarojnë kurrë, me
vërshimin e vazhdueshëm të emigrantëve, lulëzimin e rrjeteve kriminale me bazë në
Ballkan, përbëjnë një kërcënim për vetë Europën, si dhe një brejtje të besueshmërisë
së Europës në sy të botës.
Pra, po në Sarajevë, në verën e vitit 2014, Europa duhet të demonstrojë se ka arritur të

krijojë një Europë të re.
1
Timothy Garton Ash, Bosnja në të ardhmen e Europës, New York Review of Books, 21 dhjetor, 1995.
HYRJE
Pothuajse një dekadë pas Marrëveshjes së Dejtonit dhe
thuajse pesë vjet pas rënies së regjimit të Millosheviçit në
Beograd, Ballkani Perëndimor2 është një rajon relativisht i
qetë ku s’ ka konflikte ushtarake, s’
ka spastrime etnike, ku
zgjedhjet janë të lira, ndonëse jo gjithnjë të ndershme. Në
qershor të 2003, në Selanik, Bashkimi Europian u angazhua
për integrimin në të të vendeve të këtij rajoni. Por
ç’nënkupton në të vërtetë një angazhim i tillë?
Rajoni ndodhet njëlloj sa afër dështimit, aq dhe afër suksesit.

Tani për tani, luftërat kanë përfunduar, por ndjesia e dhunës
vazhdon të mbetet pezull në ajër. Profili që paraqet rajoni
mbetet i zymtë – një përzierje shtetesh të dobët me
protektorate ndërkombëtare, ku Europa ka vendosur
pothuajse gjysmën e forcave të veta të dislokueshme. Në
këto territore rritja ekonomike është e ulët ose nuk ekziston;
papunësia është e lartë; korrupsioni është një dukuri e
përhapur dhe publiku mbetet pesimist e mosbesues ndaj
institucioneve demokratike që po lindin.
Bashkësia Ndërkombëtare ka investuar aty shuma mjaft të

mëdha parash, vullnet të mirë dhe burime njerëzore. Në
Kosovën e paskonfliktit ajo ka derdhur 25 herë më shumë
para dhe 50 herë më shumë trupa për frymë sesa në
Afganistanin e pasluftës. Por, pavarësisht nga përmasat e
përpjekjeve për të ndihmuar Ballkanin, Bashkësia
Ndërkombëtare ka dështuar në përpjekjet e veta për të
2
Që herën e parë që u përdor, në fund të shekullit të 19-të, koncepti i Ballkanit ka qenë gjithnjë diçka fluide nga ku
rregullisht përjashtohen dhe përfshihen vende të ndryshme, jo gjithnjë për arsye të kuptueshme. Gjatë 15 viteve të
fundit rajoni ka kaluar nëpër shtrembërime të tjera të përcaktimit gjeografik. Për këtë raport të Komisionit ne e kemi
reduktuar Ballkanin, duke përfshirë në të vetëm Shqipërinë, Bosnjë Hercegovinën, Kosovën, Maqedoninë, Serbinë dhe
Malin e Zi. Kur në të përfshihen dhe Kroacia, Rumania dhe Bullgaria, apo një kombinim i këtyre të treja, kjo gjë
përmendet. Gjatë kohës që punonim për këtë raport, ne kishim arsye të besonim se Kroacia po përgatitej për të hapur
negociatat me Bashkimin Europian për kushtet e pranimit.
krijuar një perspektivë bindëse politike për shoqëritë e rajonit.

E ardhmja e Kosovës është e pavendosur, e ardhmja e
Maqedonisë mbetet e pasigurtë dhe e ardhmja e Serbisë
është e paqartë. Kemi përpara një rrezik real shpërthimi në
Kosovë, të një implozioni të Serbisë, si dhe të çarjeve të reja
në themelet e Bosnjës e të Maqedonisë.
Komisioni pranon se për Ballkanin nuk ekzistojnë zgjidhje të

shpejta dhe të lehta dhe se, në fund të fundit, do të jenë vetë
popujt e rajonit ata që do të vendosin për të ardhmen e tyre.
Por ne jemi të bindur se Bashkësia Ndërkombëtare dhe, në
mënyrë të veçantë, Bashkimi Europian përballet me një
përgjegjësi historike dhe duhet të luajë një rol vendimtar për
të ardhmen e rajonit.
Komisioni Komisioni Ndërkombëtar për Ballkanin u nis nga premisa se

Ndërkombëtar për tashmë ruajtja e status quo-së nuk sjell më asnjë të mirë për
Ballkanin u nis nga
rajonin. Ballkani ka një nevojë ngutshme që të zgjidhë
premisa se tashmë
ruajtja e status quo- çështjet kryesore të statusit dhe ato konstitucionale në
së nuk sjell më asnjë mënyrë që mbarë rajoni të kalojë nga faza e protektorateve
të mirë për rajonin. dhe e shteteve të dobët në atë të pranimit në BE. Kjo është e
vetmja mënyrë për të mos e lënë rajoni të kthehet në vrimën
e zezë të Europës.
Në të njëjtën kohë, ne jemi po ashtu të bindur se BE-ja i ka

mekanizmat si dhe aftësinë e duhur politike për t’u përballur
me sfidat që ka përpara rajoni sidomos gjatë tre viteve që
vijnë. S’ka dyshim se Kosova dhe zgjidhja e statusit të saj
përfundimtar ka për të qenë në zemër të procesit politik në
muajt që vijnë. Sidoqoftë është thelbësore të kihet parasysh
se trajtimi i kësaj çështjeje, si dhe çështjeve të tjera të
pazgjidhura të statusit, duhet vendosur në kontekstin më të
gjerë të angazhimit eksplicit të BE-së për të përfshirë në të
mbarë rajonin, siç përcaktohet në Samitin e Selanikut, në
qershor 2003.
Gjetja e Stimujve të Duhur
Ballkani ka nevojë për një strategji të re nëse kërkohet që ai

të bëjë realitet objektivin politik të deklaruar nga Brukseli për
integrimin e tij në BE. Pavarësisht nga angazhimi i marrë në
Selanik, ëndrra e integrimit europian s’ ka qenë ende aq e
fuqishme si një forcë që do të sillte shndërrimin e shoqërive
ballkanike, sidomos nëse biem dakord të pranojmë si tregues
të suksesit, përparimin e arritur nga secili prej vendeve në
rrugën për në BE.
Sigurisht dhe vetë BE-ja përballet me një dilemë të

rëndësishme, duke qenë se ajo ka aftësinë të thithë vetëm
shtete deri-diku funksionues dhe legjitimë. Por tani që
Kroacia duket se është në prag të një procesi antarësimi të
plotë, në rajon s’kanë mbetur më shtete të tillë. Modeli klasik
i zgjerimit që funksionoi për Europën Qendrore dhe Lindore
në vitet 90-të nuk është më i përshtatshëm në kushtet që
mbizotërojnë në Ballkan. Nëse ky rajon do të bëhet pjesë e
BE-së, ai ka nevojë të kryejë ndryshime të rëndësishme. Por,
që të arrihet suksesi që nevojitet, lypset po ashtu, që kjo të
shoqërohet më një ndryshim të mënyrës së të menduarit të
politikës së Brukselit ndaj Ballkanit.
Logjika e do që bashkësia ndërkombëtare duhet të merret

tani në mënyrën më urgjente me çështjen e statuseve të
mbetur të pazgjidhur dhe të kërkojë për zgjidhje të reja
kushtetuese brenda kuadrit të integrimit në Europë.
Sot nuk shtrohet më Sot nuk shtrohet më pyetja, “Ç’ duhet bërë?”Është e qartë se
pyetja, “Ç’duhet bërë?” duhet ta sjellim rajonin në BE. Ajo që duhet të bëjmë është të
Është e qartë se duhet ta përcaktojmë hapat politikë që duhen hedhur, si dhe
sjellim rajonin në BE. Ajo strukturën e stimujve që nevojiten për t’ i bërë ata
që duhet të bëjmë është të funksionues. Ne kemi nevojë për politika që ta bëjnë rajonin
përcaktojmë hapat politikë të ecë përpara dhe të arrijë pjesën tjetër të Europës.
që duhen hedhur, si dhe
strukturën e stimujve që
nevojiten për t’i bërë ata
funksionues. Ne kemi
nevojë për politika që ta
bëjnë rajonin të ecë
përpara dhe të arrijë
pjesën tjetër të Europës.
I. STATUS QUO E RREZIKSHME DHE DILEMA

BALLKANIKE E BE-së
Mungesa në Ballkan e një dhune që do ta nxirrte rajonin në

kryetitujt e gazetave, ka bërë që shumëkush në bashkësinë
ndërkombëtare të mendojë se status quo-ja funksionon më
së miri. Ky iluzion i stabilitetit kushtëzoi perceptimet për
Ballkanin deri në pranverën e vitit 2004. Por në mars 2004,
ngjarjet në Kosovë sollën në vëmendjen e bashkësisë
ndërkombëtare atë që në Ballkan ka një farë kohe që e di
Status –quo-ja jo vetëm që gjithëkush: se status –quo-ja jo vetëm që s’mund të mbahet,
s’
mund të mbahet, por ajo po por se ajo po e çon rajonin drejt një periudhe të re
e çon rajonin drejt një destabilizimi të rrezikshëm.
periudhe të re destabilizimi
të rrezikshëm. Pavarësisht nëse dikush e sheh me frikë e dikush tjetër me
entuziazëm, fakti është procesi i statusit përfundimtar të
Kosovës tashmë ka filluar. Ne kemi hyrë në fazën më
delikate të luftës për një Ballkan paqësor dhe të prosperuar.
Ka mjaft shanse që bashkësia ndërkombëtare, së bashku me
aktorët politikë lokalë, të dalin me sukses në përpjekjet e tyre
të vështira për të zgjidhur çështjet e statusit. Një gjë e tilla
s’ka dyshim se do të zhbllokonte nyjen që mban të bllokuar
përparimin politik në rajon dhe do të përfaqësonte një arritje
madhore të diplomacisë ndërkombëtare, duke e shtuar
njëkohësisht së tepërmi besueshmërinë e forcave politike
lokale.
Por që të gjithë duhet të jemi të vetëdijshëm se dhe dështimi

përbën një perspektivë krejt të mundshme e reale, dhe se
pasojat e dështimit kanë për të qenë vërtet të rënda. Nëse
BE-ja nuk do të hartojë një strategji të guximshme të
pranimeve, ku të përfshihen brenda dekadës që vjen të gjitha
vendet e Ballkanit, atëherë, në vende të tilla si Kosova,
Bosnja, apo qoftë dhe Maqedonia, ajo ka për t’ u përbaltur si
një fuqi neokoloniale. Një anakronizëm i tillë do jetë
vështirësisht i menaxhueshëm dhe do të jetë në kundërshtim

Zgjedhja e vërtetë që me vetë natyrën e Bashkimit Europian. Zgjedhja e vërtetë që
shtrohet përpara BE-së në shtrohet përpara BE-së në Ballkan është mes Zgjerimit dhe
Ballkan është mes Perandorisë.
Zgjerimit dhe Perandorisë.
Shenjat e një të ardhmeje të tillë ligështuese janë që tani të
dukshme në thuajse-protektoratet e Kosovës dhe të Bosnjës.
Pa patur në këto territore piketa reale se ku po shkohet,
përfaqësuesit ndërkombëtarë këmbëngulin për rezultate të
shpejta për probleme komplekse; ata englendisen me
inxhenierira sociale, por veç kur politikat e tyre dalin të
gabuara ata vetë s’ japin llogari. Nëse ky lloj sundimi neo-
kolonial i Europës do vazhdojë të përforcohet edhe më,
atëherë ai ka për të nxitur pakënaqësi ekonomike; ai do të
kthehet në një bezdi politike për vetë projektin europian; dhe,
mbi të gjitha, elektorati europian do ta konsiderojë atë si një
barrë tepër të madhe dhe të panevojshme financiare dhe
morale.
Ka tri arsye madhore që na bëjnë të besojmë se status quo-

ja është një problem dhe jo pjesë e zgjidhjes.
1. Hendeku i Pritshmërisë
Status quo-ja është gjithashtu një problem sepse dhe vetë

qytetarët e rajonit e perceptojnë atë si të tillë. Nga një
vëzhgim i bërë nga Komisioni Ndërkombëtar për Ballkanin në
nëntor 2004, del se pjesa dërrmuese e banorëve të rajonit
shprehen negativisht për status quo-në dhe se ekziston një
mosbesim alarmues si ndaj qeverisë, ashtu dhe ndaj
opozitës. (figura 1-3). Publiku e hedh poshtë status quo-në,
pa patur ndonjë alternativë tjetër të besueshme në vend të
saj (figura 4).
Kur e krahasuam vëshgimin tonë me një anketim të

ngjashëm të kryer në vitin 20023, ne vumë re një prirje në
rritje të pesimizmit dhe të pakënaqësisë përsa i takon
zhvillimeve politike dhe ekonomike. Në Ballkanin Perëndimor
humbja e shpresës dhe e perspektivës është një realitet
politik. Dhe kjo është gjë me rrezik.
3
IDEA Ndërkombëtare, Anketim i Axhendës Publike në Europën Juglindore, 2002.
2. Hendeku i Zhvillimit
Status quo-ja është, po ashtu, një problem, sepse ajo e ka

zmadhuar hendekun mes performancës ekonomike dhe
sociale të këtij rajoni në njërën anë dhe anëtarëve të rinj të
BE-së, si dhe të Bullgarisë e Rumanisë në anën tjetër. Vitet e
humbura në luftëra dhe reforma gjysmake kanë rritur
hendekun mes të humburve dhe fituesve në shoqëritë
ballkanike, duke e bërë kërkesën për drejtësi dhe zhvillim më
të fuqishme se kurrë ndonjëherë.
Siç e kanë re dhe të tjerë, nëse status quo-ja do të vazhdojë,

në vetë zemrën e një kontinenti të integruar ka për t’ u krijuar
një geto e re europiane. Kjo geto ka për të përfshirë pjesën
më të madhe të popujve të Ballkanit të mbledhur pas murit të
kufizimeve të vizave, që s’ lejon një popullsi të dëshpëruar të
shkojë të kërkojë punë tjetërkund. Ekziston rreziku që në
vend të afrohen me pjesën tjetër të kontinentit, vendet e
Ballkanit mund të mbeten edhe më mbrapa nga ç’ janë.
Objektivi i integrimit që përbën çelsin e stabilitetit rajonal do
të bëhet diçka edhe më e largët. (Tabela 1,2)
3. Kurthi i Integrimit
Qeveritë dhe popujt në Ballkan i bashkon konsensusi se

prosperiteti dhe stabiliteti s’mund të arrihen dot jashtë një
procesi të integrimit europian. Njëkohësisht është krejt e
qartë se shtetet dhe protektoratet jo-funksionalë që
karakterizojnë sot rajonin, përbëjnë një pengesë aktive për
përfshirjen e Ballkanit në rrjedhën e përgjithshme europiane.
Në këtë shikim, status quo-ja përbën një problem, sepse ajo
bllokon rrugën drejt pranimit në BE.
II. ELEMENTËT KYÇ TË NJË KUADRI TË RI

POLITIK
Gjatë dekadës së shkuar bashkësia ndërkombëtare e ka

vështruar Ballkanin, në radhë të parë, si një rajon që ndodhet
pas një konflikti. Kjo ka çuar në një sërë zgjidhjesh të
përkohshme të problemeve kushtetuese, si dhe në politika të
bazuara në atë çka mund ta quajmë “ambiguitet konstruktiv”,
të mishëruar në dokumente të tillë si Rezoluta 1244 e
Këshillit të Sigurimit të OKB-së, apo Karta Kushtetuese e
Serbisë dhe e Malit të Zi. Njëkohësisht bashkësia
ndërkombëtare ka punuar me hamendjen se zhvillimi
ekonomik do të vinte duke e reduktuar nevojën e ngutshme
për t’
i dhënë zgjidhje çështjeve të mbetura të hapura përsa i
takon statusit. Për fat të keq, kjo hipotezë doli e rremë.
Politikat që u përqëndruan në çështjet e rëndësishme

ekonomike dhe sociale, duke injoruar çështjet që lidhen me
statusin e pazgjidhur, s’kanë dhënë rezultat. Siç janë të
destinuara të dështojnë edhe ato politika që synojnë të
zgjidhin problemin e statusit, pa marrë parasysh problemet
urgjente ekonomike e ato sociale. Ballkani ka nevojë për të
dyja.
Për BE-në një nga sfidat më të mëdha politike është kthyer

në një gjëagjëzë: si mund të pajtohen përqasja rajonale, që
është thelbësore kur bëhet fjalë për stabilitetin në Ballkan,
me kërkesën për të vlerësuar secilin vend sipas
performancës së tij individuale, koncept ky që përbën vetë
thelbin e procesit të pranimit në BE? Procesi i Asocimit dhe
Stabilizimit (SAP), i iniciuar nga BE-ja, u përpoq t’ i jepte
përgjigje pikërisht kësaj, duke theksuar nevojën thelbësore
për një bashkëpunim rajonal, si pjesë e kontratës së BE-së
me secilin prej vendeve pjesëmarrës në këtë proces.
Sidoqoftë katër vitet e fundit kanë demonstruar se kjo nuk
funksionon. Gjëagjëza ende s’ ka një përgjigje. Tani humbësit

e lojës së pranimit – Bosnja, Serbia, Mali i Zi dhe Kosova –
nuk e perceptojnë më SAP-in si diçka të shpejtë. Programit i
mungojnë stimujt e nevojshëm për një angazhim të Serbisë
që ajo të bashkëpunojë për çështjen e Kosovës. Të bën
përshtypje fakti se Partneriteti për Paqe gëzon në Serbi një
profil mjaft më të lartë sesa Procesi i Asocimit dhe
Stabilizimit. Vetëm stimuj realë mund të sjellin reforma reale.
Përqasja e re rajonale e përkrahur nga Komisioni kërkon të

risjellë stimujt e munguar. Për të ardhmen e Ballkanit,
ndërvartësia mes shteteve është diçka mjaft më vitale nga
çka qenë rasti në pjesë të tjera të Europës. Shtetet e
Ballkanit janë tregje të vegjël dhe jo tërheqës.
Vetëmjaftueshmëria e tyre ekonomike është e kushtëzuar
nga krijimi i një zone të përbashkët ekonomike, e cila do të
mund të tërheqë investuesit e huaj. E parë në këtë shikim,
përqasja rajonale përbën një parakusht të domosdoshëm për
zhvillim.
Në Ballkan strategjia e Në Ballkan, strategjia e pranimit duhet të jetë një përzierje

pranimit duhet të jetë një mes politikave klasike të ndërtimit të shtetit me ato që kanë
përzierje mes politikave për synim shndërrimin e shteteve kombe në shtete anëtarë.
klasike të ndërtimit të
Në Ballkan po përballemi me nevojën për një strategji “të
shtetit me ato që kanë për
synim shndërrimin e ndërtimit të shteteve anëtarë”.
shtetet kombe në shtete
anëtarë. Në Ballkan po Procesi i Asocimit dhe Stabilizimit thjesht s’ e ka forcën e
përballemi me nevojën për nevojshme për të qenë një kuadër në të cilin të mund të
një strategji “të ndërtimit të ndërtohen shtetet anëtarë. Po ashtu ai nuk pasqyron as
shteteve anëtare.” intensitetin, as gjerësinë e angazhimit të deritanishëm të BE-
së në këtë rajon.
Kjo strategji duhet të sigurojë ndërmarrjen e tri hapave. Së

pari, ne propozojmë që BE-ja të sponsorizojë mbajtjen e një
Samiti, në vjeshtë të 2006, që duhet të ketë si synim t’ u
paraqesë gjithë vendeve ballkanike hartën e rrugës së tyre të
pranimit. Samiti duhet të shqyrtojë arritjet e secilit shtet
individualisht në përmbushjen e kritereve të Kopenhagenit
dhe, në bazë të kësaj, BE-ja do të vendosë nëse do të nisë
negociatat e drejtpërdrejta për anëtarësim apo do të
nënshkruajë një Marrëveshje Europiane para-pranuese, për
ndërtimin e shteteve-anëtare me ato vende që nuk arrijnë të
kualifikohen për të nisur bisedimet e pranimit. Sipas
pikëpamjes së Komisionit do të ishte realiste që me këto
vende negociatat e pranimit të nisin aty rreth 2009/2010, me
besimin se Marrëveshjet Europiane do të kontribuojnë që ato
të përmbushin kriteret e Kopenhagenit. Objetivi i pranimit

duhet të vendoset aty rreth viteve 2014/2015.
Përvoja e Europës Qendrore dhe Lindore dëshmon më së

miri se si institucionalizimi i një perspektive europiane është
mënyra më efikase për të nxitur dhe përshpejtuar reforma të
tërësishme politike, ekonomike, administrative në vendet që
aspirojnë të hynë në Europë. Kjo nuk do të thotë që të gjitha
vendet ballkanike duhet të hynë në BE në të njëjtën kohë,
por kjo do shërbejë për t’ u hequr frikën disa prej shoqërive
ballkanike se mos mbeten krejtësisht jashtë këtij procesi.
Anëtarësimi në NATO Anëtarësimi në NATO përbën shtyllën e dytë të rëndësishme

përbën shtyllën e dytë të të strategjisë sonë të integrimit. Sipas pikëpamjes sonë,
rëndësishme të mbledhja e ministrave të jashtëm të NATO-s, në qershor
strategjisë sonë të 2005, duhet t’ u dërgojë vendeve të Kartës së Adriatikut,
integrimit.
Shqipërisë, Kroacisë dhe Maqedonisë, një sinjal pozitiv. Ky
gjest do të përmirësonte sigurinë në vendet ballkanike që
vazhdojnë të mbeten jashtë BE-së, si dhe do të shërbente
për të mbështetur reformën në sektorin e sigurisë. Ne
parashikojmë që në Samitin e NATO-s në 2006, këto tre
vende të ftohen për të hyrë në NATO bazuar, sigurisht, në
përparimin që kanë arritur në Membership Action Plans. Për
vendet e Europës Qendrore dhe Lindore, NATO luajti një rol
për hapjen e një rruge të shpejtë integrimi, të njëjtën gjë ajo
duhet të bëjë dhe për Ballkanin. Për paradoks, anëtarësimi
në NATO mbetet i vetmi instrument për çmilitarizmin e kësaj
pjese që është më e militarizuara e Europës. Por që zgjerimi
i NATO-s të përmbushë rolin e tij rajonal, Aleanca duhet t’ iu
ofrojë Serbisë dhe Malit të Zi, si dhe Bosnjë-Herzegovinës
anëtarësimin në programin Partneritetit për Paqe sa më
shpejt që të jetë e mundur.
1. PROBLEMET KUSHTETUESE DHE ATO TË STATUSIT
1.1. Ambienti i Tanishëm Kushtetues

Qeveritë e krijuara nga
këto kushtetuta mbeten të
Pas luftrave të Jugosllavisë të viteve 90-të, mjaft prej
dobëta, jopopullore dhe të shteteve, si dhe entitetet e tjera të rajonit hartuan kushtetutat
paafta deri tani që të e tyre. Por, pesë vjet pas përfundimit të luftrave, qeveritë e
bindin si popujt e vet, krijuara nga këto kushtetuta mbeten të dobëta, jopopullore
ashtu dhe bashkësinë dhe të paafta deri tani që të bindin si popujt e vet, ashtu dhe
ndërkombëtare, se ato bashkësinë ndërkombëtare, se ato janë gati për të hyrë në
janë gati për të hyrë në Bashkimin Europian (figura 17, 18).
Bashkimin Europian
Mes viteve 1994 dhe 2002, negociatorët ndërkombëtarë dhe

partitë lokale hartuan kuadrin kushtetues për Federatën e
Bosnjës dhe Hercegovinës (1994), që do të bëhej një ndër
njësitë brenda Bosnjës; një kushtetutë për vetë Bosnjën dhe
Hercegovinën, si pjesë e Marrëveshjes së Dejtonit (1995);
bënë ndryshime në kushtetutën e Republika Srpskas (1996);
hartuan një kuadër kushtetues për Kosovën, siç u kërkua nga
Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm (2001);
hartuan kuadrin e ri kushtetues të Maqedonisë, të njohur si
Marrëveshja e Ohrit (2001); si dhe shtetin e ri Bashkimi i
Serbisë dhe Malit të Zi, që u negociua me angazhimin
intensiv të Bashkimit Europian (2002).
Të gjithë këto korniza kushtetuese kanë mjaft tipare të

përbashkëta.
Së pari, ato u sendërzuan nga elita që ishin të lidhura me

konfliktin e armatosur. Proceset që çuan te kushtetutat nuk
kishin mandatin e popullit, por ishin rezultat i pazarllëqeve
me elitat që të arrihej pushimi i luftimeve apo mënjanimi i
veprimeve të mëtejshme destabilizuese. Parimi kryesor ishte
ai i ndarjes së pushtetit, jo zbatimi i ligjit.
Një ngjashmëri e dytë mes kornizave kushtetuese jugosllave

është se në secilën prej tyre pushteti ndahet në bazë të
pjesëmarrjes në një grup. Grupet përcaktohen në bazë të
etnisë, prirje kjo që shërben për të përforcuar rivendikimet se
shoqëritë janë të përçara nga dallimet etnike, gjë që, në fakt,
kontribuon për të minuar institucionet kryesore shtetërore. Si
në Kushtetutën Boshnjake, ashtu edhe në Marrëveshjen e
Ohrit, apo në kuadrin kushtetutes të Kosovës, anëtarëve të
grupeve të ndryshme etnike iu sigurohen kuota të caktuara.
E vërteta e hidhur është se, pa këtë ndarje të vendeve të

punës dhe pushteteve vendimmarrës, marrëveshjet e paqes
kishin për të dështuar. Pasojat afatgjata të kësaj janë më të
pakapshme. Elitat lokale u përpoqën ta shfrytëzonin këtë për
të siguruar në kushtetutë përparësinë e grupit të tyre etnik.
Ekziston një hendek i madh mes retorikës së shoqërisë
civile, në njërën anë, që është në qendër të përpjekjeve
ndërkombëtare për demokratizimin e rajonit dhe, në anën
tjetër, përpjekjeve për të shenjtëruar të drejtat e grupeve
etnike, gjë që është në vetë zemrën e arranxhimeve
kushtetuese që janë adaptuar.
Së treti, kornizat kushtetuese krijuan shtete të dobët. Secilit

prej shteteve i duhet të konkurojë me pushtete mjaft të
decentralizuar (sidomos, në rastin e Bosnjë-Hercegovinës

dhe të Malit të Zi); me struktura paralele që janë tërësisht të
papërgjegjshme ndaj kuadrit kushtetues (sidomos në
Kosovë); me strukturat ndërkombëtare që ndërhyjnë dhe
kanë thuajse monopolin e pushtetit, megjithëse s’ kanë një
përcaktim të qartë në aspektet vendimtare shtetformues (për
shembull, siguria në Bosnjë dhe në Kosovë). Një ndër
pasojat e këtij ambienti rregullator të mballosur keq është që,
ndërsa aktorët shtetërorë bëhen gjithnjë e më të dobët,
aktorë të fuqishëm privatë, mes të cilëve partitë politike,
oligarkët dhe sindikatat kriminale, frut i luftërave të viteve 90-
të, kanë ruajtur ndikimin e tyre, duke evituar në pjesën më të
madhe hetimet për ta.
Kjo do të thotë se institucionet jo shtetërore sigurojnë shumë

nga shërbimet bazë publike që normalisht duhet të ishin
përgjegjësi e shtetit. Ka individë që i marrin pensionet,
shërbimin shëndetësor dhe arsimimin nga shtetet fqinjë
(shembulli më i mirë për këtë janë serbët e Mitrovicës së
veriut, të cilët subvencionohen nga Beogradi). Vënia e theksit
në Kosovë te decentralizimi mund të sjellë përshpejtimin e
një prirjeje të tillë.
Në ato shtete ku Në ato shtete ku veprojnë aktorë të rëndësishëm

veprojnë aktorë të ndërkombëtarë dobësia e shtetit është e dukshme.
rëndësishëm
ndërkombëtarë dobësia Postet e Përfaqësuesit të Lartë në Bosnjë dhe të
e shtetit është e Përfaqësuesit Special të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-
dukshme. së në Kosovë u krijuan gjatë periudhës së krizës. Vite më
pas, që të dy vazhdojnë të ushtrojnë një pushtet të
jashtëzakonshëm, i cili përfshin edhe autoritetin për të vënë
veton ndaj vendimeve të autoriteteve vendase. Nuk ka një
përcaktim të qartë dhe s’ merret vesh mirë se deri ku shkon
ky pushtet apo se në ç’ raste duhet përdorur. Si në Bosnjë,
ashtu dhe në Kosovë, përfaqësuesit ndërkombëtarë dhe
qeveritë lokale shpesh s’ i bëjnë dot ballë tundimit për t’ ia
hedhur përgjegjësinë njëri-tjetrit. Vetë qytetarët s’
kanë një ide
të qartë se kush është përgjegjës dhe për çfarë.
1.2. Harta e Perceptimeve
Qeveritë perëndimore shpesh mbrojnë mendimin se shtyrja e

zgjidhjes së çështjes së statusit bëhet për të zgjedhur të
keqen më të vogël. Ndonëse e pranojnë se status quo-ja
s’është ideale, ata gjykojnë se ajo është e domosdoshme për
ruajtjen e paqes dhe të stabilitetit në rajon. Rezultatet e
vëzhgimit të porositur nga Komisioni Ndërkombëtar për

Ballkanin, si dhe takimet që ai zhvilloi në mbarë rajonin,
tregojnë se realiteti është më kompleks. Konkluzionet më të
rëndësishme tregojnë se Bosnja s’ është më një shtet që
kontekstohet fuqishëm. Pjesa më e madhe e serbëve në
Serbi dhe thuajse gjysma e serbëve të Bosnjës e shohin
ndarjen e Republika Srpska nga Bosnja si diçka të
padëshirueshme dhe të pamundur. Për paradoks, shqiptarët
në Shqipëri dhe në Kosovë janë të vetmit në favor të një
ndarjeje të tillë të Bosnjës. Vëzhgimi tregon, po ashtu, që nuk
ekziston asnjë grup etnik që të ketë për qëllim të kërcënojë
ekzistencën e shtetit të Bosnjës (figura 5).
Në pikëpamjen tonë, makthi i bashkësisë ndërkombëtare se

pavarësia e Kosovës do të provokojë automatikisht
disintegrimin e Bosnjës, në realitet nuk ka asnjë bazë. Kjo
s’do të të thotë se pavarësia e Kosovës ka për të qenë një
proces i thjeshtë dhe i pakontestuar. Në fakt, nëse ky proces
menaxhohet keq, ai mund të sjellë një efekt shkatërrimtar
Por çështja nuk domino në rajon. Por çështja nuk është pavarësia në vetvete,
është pavarësia në çështja është se si do të arrihet deri tek ajo.
vetvete, çështja
është se si do të Sipas vëzhgimit, dy zhvillimet që mund të destabilizojnë
arrihet deri tek ajo. rajonin janë shpërbërja e Maqedonisë dhe krijimi i një
Shqipërie të Madhe. Rezultatet e vëzhgimit tregojnë për një
shkallë relavisht të lartë të pranimit të idesë së një “Shqipërie
të Madhe”në popullësinë shqiptare, si në Kosovë ashtu dhe
në Shqipëri. Në tërësi, pikëpamja e tyre, sipas së cilës një
bashkim i ardhshëm i Kosovës me Shqipërinë është sa i
dëshirueshëm aq dhe i mundur, ndryshon nga ajo që
mendojnë grupet e tjera që banojnë në rajon (figura 6). Kjo të
bën të mendosh se procesi i ndërtimit të kombit në
bashkësitë shqiptare në Ballkan është një proces ende në
vazhdim. Nëse bashkësia ndërkombëtare s’ do të arrijë të
ofrojë një perspektivë bindëse europiane për rajonin, ai mund
të bëjë që shqiptarët të përkrahin idenë e një Shqipërie të
Madhe apo të një Kosove të Madhe. Bashkësia
ndërkombëtare duhet të dërgojë një mesazh të qartë se
Shqipëria e Madhe apo Kosova e Madhe s’ janë një zgjidhje.
Përkundrazi, kur vjen fjala për integritetin territorial të

Republikës së Maqedonisë, vëzhgimi tregon se pjesa më e
madhe e shqiptarëve të Maqedonisë e hedhin poshtë idenë e
ndarjes së vendit (figura 7). 77.5% e shqiptarëve etnikë (dhe
85% e maqedonasve etnikë) mbështesin integritetin territorial
të shtetit maqedonas.
Si rezultatet e vëzhgimit ashtu edhe bisedat që patëm në

rajon, të bëjnë të mendosh se një ndarje paqësore mes
Serbisë dhe Malit të Zi nuk e ka potencialin për të
destabilizuar Ballkanin (figura 8). Një pikë interesante që doli
nga vëzhgimi është se pjesa më e madhe e malazezëve e
kundërshtojnë një ndarje të tillë, ndërkohë që publiku serb sa
vjen e po bëhet më pak i pasionuar pas idesë së ruajtjes së
federatës së tanishme jo funksionuese.
1.3. Përballja me Çështjet e Statusit
Statusi i pazgjidhur i Kosovës, së bashku me kuadret e

përkohshëm kushtetues në disa vende të tjera, përbëjnë disa
prej pengesave më të mëdha për Europianizimin e Ballkanit.
Ndërkohë që të gjitha shtetet s’ ka dyshim që aspirojnë
anëtarësimin në BE, ne akoma s’ kemi një ide të qartë se sa
do të jetë numri i shteteve që, në fakt, ka për të dalë nga
katrahura e sotme konstitucionale – në teori, Serbia dhe Mali
i Zi mund të aplikojnë si një shtet i vetëm (bashkimi që
ekziston sot), si dy shtete (Serbia dhe Mali i Zi, si shtete të
ndarë), apo dhe si tre shtete të veçantë (duke shtuar
Kosovën). Integrimi i Ballkanit në BE është diçka e
papërfytyrueshme në rrethanat e sotme të pasigurisë
konstitucionale.
Komisioni mbështet:
Një periudhë tranzitimi me katër faza për evoluimin e

sovranitetit të Kosovës. Sovraniteti i Kosovës duhet të
zhvillohet duke nisur që nga status quo-ja e përcaktuar me
Rezolutën 1244 (faza e parë), në një “pavarësi pa
sovranitet të plotë” (faza e dytë) (që do t’i lejonte
bashkësisë ndërkombëtare fuqi të kufizuara në fushën e të
drejtave të njeriut dhe të mbrojtjes së pakicave), për të
kaluar pastaj në një “sovranitet të drejtuar” (faza e tretë) të
cilin Kosova mund ta ketë gjatë periudhës së negocimit me
BE-në dhe, së fundi, “sovranitet të përbashkët” (faza e
katërt) brenda BE-së.
Në rastin e Bosnjës, dhjetë vjet pas Marrëveshjes së

Dejtonit, kalimin nga Zyra e një Përfaqësuesi të Lartë, në
një negociator të BE-së. Kjo nënkupton abrogimin e Fuqive
të Bonit duke i kaluar përgjegjësitë te Komisioneri i
Zgjerimit në Bruksel.
Një vendim nga qytetarët për Bashkimin Serbi-Mali i Zi.

Komisioni gjykon se Bashkimi i sotëm nuk funksionon.
Sipas pikëpamjes së Komisionit, qytetarët e Serbisë dhe të
Malit të Zi duhet të zgjedhin aty nga vjeshta e 2006, mes

një federate funksionale dhe ndarjes funksionale.
1.3.1. Statusi Përfundimtar i Kosovës
Në Kosovë koha po mbaron. Është e qartë se bashkësia

ndërkombëtare ka dështuar në përpjekjet e saj për të sjellë
në provincë siguri dhe zhvillim. Një Kosovë multi-etnike
s’ ekziston veçse në vlerësimet burokratike të bashkësisë
ndërkombëtare. Ngjarjet e marsit 2004 përbëjnë sinjalin më
të fortë të dhënë deri më sot se gjendja aty mund të
shpërthejë. Deri atëherë UNMIKU-u s’ kishte treguar as
aftësinë, as kurajon për të ndryshuar një prirje të tillë. Serbët
në Kosovë jetojnë të burgosur në enklavat e veta pa qenë të
lirë për të lëvizur, pa pasur punë dhe pa ndonjë shpresë apo
mundësi për t’ u integruar realisht në shoqërinë kosovare.
Pozita në të cilën ndodhet pakica serbe në Kosovë përbën
akuzën më të rëndë përsa i takon dëshirës dhe aftësisë së
Europës për të mbrojtur vlerat që ajo shpall. Shqiptarëve
kosovarë u duhet dërguar mesazhi më i qartë se përdorimi i
dhunës është armiku më i keq i ëndrrës së tyre për pavarësi.
Mungesa e udhëheqjes në Beograd ka kontribuar në

gjendjen e keqe në të cilën ndodhen serbët e Kosovës dhe
bashkësia serbe në Kosovë është në një masë të madhe
penge e luftrave politike që zhvillohen në kryeqytetin e
Serbisë. Por edhe udhëheqja shqiptare në Kosovë duhet të
marrë përsipër pjesën e saj të fajit, sepse s’ka qenë e aftë të
tregohet vërtet e gatshme për t’ u angazhuar në një proces
ripajtimi, si dhe për të zhvilluar institucionet dhe strukturat
multi-etnike. Vëzhgimi ynë tregon se pjesa më e madhe e
kosovarëve kanë dëshirë të jetojnë në një “Kosovë etnikisht
homogjene” (figura 22). Pjesa më e madhe e politikanëve
shqiptarë të Kosovës s’ kanë bërë asgjë për t’ iu kundërvënë
kësaj atmosfere që është në kundërshtim me gjithçka në të
cilën beson Europa.
Por një pjesë e rëndësishme e fajit për dështimin e projektit

për një shoqëri multietnike në Kosovë i duhet lënë në derë
UNMIK-ut dhe bashkësisë ndërkombëtare. Gjatë viteve të
shkuara, në një sërë rastesh, UNMIK-u ka ndjekur aktivisht
në Kosovë një politikë diskriminuese. Nën udhëheqjen e
UNMIK-ut numëri i serbëve të punësuar në Kompaninë
Elektrike të Kosovës ka rënë nga mëse 4000 që ishte në
1999, në 29 që janë tani, në një total prej 8000 punonjësish
që ka kjo kompani. “Bashkësia ndërkombëtare në Kosovë sot
shihet nga shqiptarët e Kosovës jo më si ajo që hapi rrugën e

pavarësisë, por si një pengesë. Ndërsa serbët e Kosovës e
fajësojnë se në vend që të siguronte kthimin e kaq shumë
serbëve, ajo është treguar e paaftë për të siguruar qoftë dhe
kthimin e pak syresh”.4 Dështimi i UNMIK-ut mund të
shpjegohet, por s’ duhet toleruar. Dhe situata sociale dhe
ekonomike në protektorat s’ është më pak demoralizuese. Në
sajë të prerjeve të energjisë elektrike, Kosova vuan nga
ndërprerje të pafundme të punës. Disa fshatra të provincës
janë pa energji elektrike për më shumë se një muaj.
Provinca s’është mburrur ndonjëherë për ndonjë ekonomi të

vetmjaftueshme dhe s’ ka ndonjë shans që ajo të mund të
zhvillojë një ekonomi të tillë tani. Aktualisht niveli i
papunësisë shkon nga 60 deri në 70% (pothuajse 90% mes
pakicave). Bumi i ndërtimeve në periudhën menjëherë pas
luftës tashmë ka marrë fund. Shqiptarët kosovarë ndjehen të
frustruar me statusin e tyre të pazgjidhur, me gjendjen
ekonomike, si dhe problemet e përballjes me të shkuarën.
Kërkesa për pavarësi s’ është se ka ardhur duke u pakësuar;
përkundrazi, vitin që shkoi ajo pati një rritje. UNMIK-u
perceptohet si i korruptuar dhe i pavendosur.
Komisioni ndan mendimin e Sekretarit të Përgjithshmë të

OKB-së se Kosova s’ ka bërë përparimin e duhur në drejtim
të përmbushjes të standarteve për të cilat është rënë dakord
në rrafsh ndërkombëtar përsa i takon të drejtave të njeriut,
respektit për pakicat, si dhe ligjin e rendin. Por, në të njëjtën
kohë, Komisoni dëshiron të nënvizojë urgjencën e trajtimit të
çështjes së statusit përfundimtar të Kosovës.
Ne s’besojmë se Ne s’ besojmë se pavarësia ka për të zgjidhur të gjitha

pavarësia ka për t’i problemet e Kosovës, por ne jemi të shqetësuar se vonesa e
zgjidhur në Kosovë të bisedimeve për statusin do të çojë në një përkeqësim të
gjitha problemet, por ne mëtejshëm të situatës në provincë.
jemi të shqetësuar se
vonimi në bisedimet për Në pikëpamjen tonë, pavarësia e Kosovës nuk i duhet
statusin do të çojë në një
imponuar Beogradit. Një “imponim”i pavarësisë së Kosovës
përkeqësim të
mëtejshëm të situatës në do të ishte diçka jo vetëm e padëshirueshme, por dhe diçka
provincë. me pak gjasa të ndodhë, kur ke parasysh se disa prej
anëtarëve të Këshillit të Sigurimit të OKB-së (Rusia, Kina)
janë kundër saj. Për më tepër, nëse Beogradi e kundërshton
këtë proces, një gjë e tillë do të rrisë ndjeshëm shansin e
4
Kai Eide, Gjendja e Kosovës. Raport për Sekretarin e Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, Bruksel, 15 korrik,
2004.
trazirave që do shpërthejnë diku gjetkë, qoftë në Bosnjë,

Maqedoni apo në Mal të Zi.
Kur vjen puna për zgjidhjen e çështjes së statusit, Komisioni

është, po ashtu, pesimist për mundësinë e bisedimeve të
drejtpërdrejta mes Beogradit dhe Prishtinës. Këtë proces
duhet ta udhëheqë bashkësia ndërkombëtare. Sipas
pikëpamjes sonë, negociatat për statusin e Kosovës duhet të
përqëndrohen për t’ i dhënë Beogradit stimuj realë, në
mënyrë që serbët të mund të pranojnë perspektivën e një
Kosove të pavarur si anëtare e ardhme e BE-së. Që
Beogradi të mund të bindet për t’ u angazhuar në një drejtim
të tillë do të ishte diçka e vështirë, por jo e pamundur. Në një
rast të tillë stimuli i duhur për të do të ishte procesi i pranimit
në BE. Në këtë kontekst, pavarësia e Kosovës duhet të
arrihet në katër faza.
Faza e parë, duhet të përfshijë ndarjen de facto të Kosovës

nga Serbia. Sipas pikëpamjes sonë, kjo fazë është e
nënkuptuar në rezolutën 1244, që e shndërroi Kosovën në
një protektorat të OKB-së. Kjo pavarësisht se Rezoluta 1244
e KS të OKB-së merret me Republikën Federative të
Jugosllavisë dhe jo me Serbinë. Do të ishte një iluzion i
rrezikshëm që të përfytyrosh kthimin e Kosovës nën
sundimin e Beogradit në një të ardhme të afërt.
Faza e dytë (pavarësi pa sovranitet të plotë), duhet ta

njohë Kosovën, në vitet 2005/2006, si një njësi e pavarur, por
në të cilën bashkësia ndërkombëtare ruan pushtetin e saj në
fushën e të drejtave të njeriut dhe të mbrojtjes së pakicave.
Ligjërisht Kosova do të mbetet një protektorat i OKB-së, por
Komisioni mbështet idenë e transferimit të autoritetit të OKB-
së, siç përcaktohet në Kapitullin 7, nga UNMIK-u te BE-ja.
KFOR-i duhet të ruajë si mandatin që ka, ashtu dhe të njëjtën
madhësi.
Në këtë fazë Kosova duhet trajtuar si një shtet i pavarur, por

jo sovran, duke e lejuar të zhvillojë aftësitë për t’ u
vetëqeverisur. Gjithë funksionet e një qeverisjeje normale, që
aktualisht i kryen UNMIK-u apo KFOR-i, duhet t’ i
transferohen qeverisë së Kosovës. Kjo qeveri duhet të
vendosë taksat dhe të kryejë detyrat e policisë, të rregullojë
ekonominë dhe të ofrojë shërbimet publike. Bashkësia
ndërkombëtare duhet të ruajë pushtetin në ato fusha që janë
thelbësore për përmbushjen e kritereve të Kopenhagenit, pra
në fushën e të drejtave të njeriut dhe të mbrojtjes së
pakicave.
Që kjo politikë të jetë funksionale duhet kaluar nga politika e

“standarteve para statusit” tek ajo e “standarteve dhe e
statusit”. Decentralizimi, kthimi i refugjatëve dhe sqarimi i
çështjes së të drejtave të pronësisë përbëjnë çështjet kyçe
për t’
u trajtuar. Për këtë fazë Komisioni mbështet idenë e një
shestimi të posaçëm për zonën përreth Mitrovicës, si dhe një
status të veçantë ligjor për manastiret serbe. Një rregullim i
posaçëm administrativ për Mitrovicën (një administratë
tranzitore ndërkombëtare në linjën e UNTAES në Sllavoninë
Lindore) duhet të përjashtojë mundësinë e ndarjes së
Kosovës.
Komisioni mbështet idenë e një regjistrimi të popullsisë në

Kosovë, të mbikqyrur ndërkombëtarisht, duke përfshirë në të
edhe ata që pretendojnë se janë larguar nga Kosova, para se
të fillohet hartimi i një programi decentralizimi. Një rëndësi
mjaft të madhe ka përcaktimi se kush është “qytetar i
Kosovës”. Regjistrimi i popullsisë që duhej të ishte bërë prej
kohe, duhet të plotësohet me sqarimin e pretendimeve të
pronësisë në provincë. Grindjet për të drejtën e pronësisë
përbëjnë një pengesë madhore për zhvillimin ekonomik të
rajonit. Kjo vlen si për pronën private, ashtu dhe për “pronat
sociale”nga koha e Jugosllavisë.
Politika e kthimeve që aplikon bashkësia ndërkombëtare në

Kosovë duhet modeluar sipas politikës së kthimeve të
suksesshme që u aplikua në Bosnjë. Sipas pikëpamjes sonë,
vënia në jetë e politikës së kthimeve ka një rëndësi të
madhe. Por nga bisedimet që patëm si me serbët kosovarë si
në Kosovë, ashtu dhe në Serbi, u bindëm se shanset për një
kthim masiv të tyre janë minimale. Bashkësia ndërkombëtare
duhet t’ u ofrojë serbëve të Kosovës stimuj që të kthehen,
pavarësisht nëse ata do të parapëlqejnë të banojnë në pjesët
e provincës të banuara më së shumti nga serbët dhe jo në
zona ku banonin para luftës. Ajo duhet të përkujdeset edhe
për ata që do vendosin të mos kthehen. “Një palestinizim”i
refugjatëve që do të vendosin të mos kthehen në Kosovë
mund të kthehet në një burim të madh dëmtues për
demokracinë në Serbi. Kjo është arsyeja përse Komisioni
mbështet krijimin e një “fondi të përfshirjes”për të ndihmuar
integrimin në shoqërinë serbe të serbëve të Kosovës që kanë
vendosur të qëndrojnë në Serbi. Ky fond duhet të financohet
nga Bashkimi Europian.
Decentralizimi i pushtetit në Kosovë dhe garantimi i një jete

normale për serbët e Kosovës përbëjnë parakushtet për të
arritur angazhimin e Beogradit në një debat konstruktiv përsa

i takon pavarësisë së Kosovës. Sipas pikëpamjes së
Komisionit, serbëve të Kosovës u duhen dhënë disa prej
kuotave që iu dhanë shqiptarëve të Maqedonisë me
Marrëveshjen e Ohrit. Decentralizimi duhet t’ iu ofrojë
enklavave serbe mundësi reale për vetëqeverisje dhe
zhvillim. Ka rëndësi të madhe që të kuptohet qartë se serbët
besojnë se vështirësitë ekonomike dhe sociale me të cilat
përballen këto pesë vitet e fundit janë pasojë e një politike të
qëllimshme diskriminimi dhe spastrimi etnik të hartuar nga
shqiptarët dhe të mbështetur nga bashkësia ndërkombëtare.
Kështu, Bashkimi Europian duhet të zhvillojë stimuj të
veçantë për ato kompani që punësojnë qytetarë nga pakicat
etnike.
Nevoja për politika të fokusuara te nevojat e pakicave s’

duhet
të bëjë të harrohen nevojën e kulturës të një shoqërie civile,
sepse në thelb të projektit europian nuk është parimi i
ndarjes etnike. “Getoizimi”i pakicave etnike mund të sjellë
dobësi institucionale dhe mos funksionim të shtetit të
ardhshëm.
Në këtë fazë të dytë Në këtë fazë të dytë angazhimi aktiv i SHBA-së ka një
angazhimi aktiv i rëndësi kritike për suksesin e procesit të negocimit të BE-së.
SHBA-së ka një Shqiptarët e Kosovës e shohin SHBA-në si garantuesin e
rëndësi kritike për
pavarësisë së tyre dhe një çangazhim amerikan, apo një
suksesin e procesit të
negocimit të BE-së. përçarje në bashkësinë euro-atlantike mund të sjellë shpejt
telashe.
Faza e tretë (sovraniteti i drejtuar), duhet të përkojë me

njohjen e Kosovës si një kandidate për anëtarësim në BE
dhe me hapjen e bisedimeve me Brukselin. Kjo fazë ka një
qëllim të qartë, sepse BE-ja s’
mund të negociojë me vetveten
(pra, me një protektorat që ajo ka nën kontroll). Gjatë kësaj
faze BE-ja do të humbasë fuqitë e kufizuara që kishte në
fushën e të drejtave të njeriut dhe të mbrojtjes së pakicave
dhe do ta ushtrojë ndikimin e vet vetëm nëpërmjet procesit të
negocimit.
Stadi i katërt (sovranitet i plotë e i përbashkët), do të

shënojë absorbimin e Kosovës në BE dhe adaptimin prej saj
të sovranitetit të përbashkët, të cilit i nënshtrohen të gjitha
shtetet anëtare të BE-së.
Këto stade lypset të jenë pjesë integrale e procesit të

përgjithshëm të integrimit europian të vendeve ballkanike,
ashtu siç është sugjeruar edhe më sipër.
Parakushti i nevojshëm si për qeverinë serbe, ashtu dhe për

publikun serb do të ishte një pistë e shpejtë e pranimit të
Serbisë në BE, shoqëruar me garancitë ndërkombëtare për
mbrojtjen e interesave të serbëve të Kosovës. Një precedent
për një përqasje të tillë me një pistë të shpejtë pranimi,
përbën rasti i Kroacisë. Sipas mendimit tonë, pista e shpejtë
është për Serbinë një sine qua non. Procesi i pranimit në BE
përbën të vetmin kuadër që i jep Serbisë stimujt realë që, në
mos të parashkruajë, së paku të japë pëlqimin për një
ndryshim të tillë themelor të statusit të Kosovës, siç do të
ishte pavarësia.
1.3.2. Bosnja: Nga Boni në Bruksel
Që nga nënshkrimi i Marrëveshjes të Paqes së Dejtonit, në

dhjetor 1995, misioni ndërkombëtar në Bosnjë dhe
Hercegovinë ka arritur disa suksese të habitshme. Ai ka
çarmatosur paraushtarakët, ka reduktuar madhësinë dhe
ndikimin e ushtrive të organizuara në baza etnike dhe ka
mbikqyrur kthimin e lirisë të lëvizjes në vend. Kufijtë e
mëparshëm ushtarakë, që e ndanin vendin në një mori
enklavash etnike armiqësore, janë bërë më së shumti të
padukshëm. Përveç kësaj, si Kroacia ashtu dhe Serbia,
gjithnjë e më të joshura nga perspektiva e integrimit
europian, i kanë rreshtur gjatë kësaj periudhe përpjekjet e
tyre për të sabotuar rendin kushtetues të vendit.
Efektet e spastrimeve etnike po mpaken si pasojë e rikthimit

të të drejtës së pronësisë së të shpërngulurve dhe të
riintegrimit gradual të të kthyerve, që e ka ndryshuar
atmosferën në një pjesë të madhe të vendit. Mëse 200.000
pretendime për pronësi të atyre që kishin ikur apo ishin
dëbuar gjatë konfliktit, për të rimarrë shtëpitë dhe
apartamentet, janë shqyrtuar me sukses. Por, njëkohësisht,
sot Bosnja dhe Hercegovina është më e izoluar nga ç’ ishte
pesë vjet më parë. Bashkë me Serbinë dhe Malin e Zi ajo
është një nga vendet e fundit në Europë që mbeten të
përjashtuara nga Programi i Partneritet për Paqe të NATO-s,
që me anëtarë të tillë si Turkmenistani, Bjellorusia dhe
Taxhikistani tradicionalisht nuk gëzon emrin e ndonjë klubi
shumë eskluziv. Bosnja dhe Hercegovina ende s’ bëjnë pjesë
në Organizatën Botërore të Tregtisë, e cila ndër 147 anëtarët
e saj përfshin vende të tilla si Moldavia apo Angola. Ç’ është
dhe më demoralizuese, Bosnja ende s’ ka nisur negociatat
për një Marrëveshje Stabilizimi dhe Asociimi. E vetmja
organizatë e rëndësishme europiane ku Bosnja ka mundur të

hyjë është Këshilli i Europës. Megjithatë, në gusht 2004,
Asambleja Parlamentare e Këshillit të Europës shqyrtoi
cilësinë e demokracisë në Bosnjë dhe vuri në dyshim “nëse
roli që luan aktualisht Përfaqësuesi i Lartë është në përputhje
me anëtarësinë e Bosnjë-Hercegovinës në Këshillin e
Europës.”5
Në axhendën politike nevoja e ndryshimit kushtetutes zë

vend kryesor. Që të gjithë janë të një mendjeje se sistemi i
federalizmit në Bosnjë dhe Hercegovinë paraqet probleme
serioze. Kjo ndodh pjesërisht për shkak të mungesës së një
strukture koherente të qeverisë krahinore. Por dhe për shkak
të një prirjeje për ta parë sistemin federal si një problem që
duhet kapërcyer dhe jo si një model premtues që do t’ u
mundësonte bashkësive etnike të lulëzojnë në krah të njëra-
tjerës, në një garë të shëndetshme të politikave.
Arkitektura e tanishme kushtetuese është jo funksionale. Ajo

që do të ishte e rëndësishme është një debat konstitucional
për nevojën për të ndërmjetësuar dhe, në fakt, për çuar
përpara reformën e sistemit kushtetues boshnjak.
Bashkë me nevojën e ndryshimit kushtetues problemi

kryesor me të cilin Bosnja përballet sot është kalimi nga
statusi i saj aktual si protektorat, siç është përcaktuar nga
Fuqitë e Bonit, në një vetëqeverisje të qëndrueshme, e cila të
udhëhiqet nga procesi i hyrjes në BE.
Kompetencat që ka Përfaqësuesi i Lartë (Bonn Powers)

fillimisht shpjegoheshin si një reagim ndaj kërcënimeve që i
bëheshin procesit të paqes. Misioni ndërkombëtar në Bosnjë
u projektua për një ambient të pastabilizuar, rrjedhojë e
konfliktit të armatosur. Kur në mes të viteve 90-të, atij iu
akordua edhe pushteti për të ndërhyrë dhe për të hedhur
poshtë vendimet e institucioneve vendase, një gjë e tillë
kishte për qëllim shmangien e kërcënimeve ekzistuese ndaj
rendit publik, apo përpjekjeve të palëve dikur ndërluftuese
për të sfiduar integritetin e shtetit.
Sidoqoftë ndonëse sot axhenda e politikës boshnjake ëshë

zhvendosur në çështje të tjera që janë mjaft të ndryshme, siç
është konsolidimi demokratik dhe zhvillimi, kjo politikë
vazhdon të mbetet e mbizotëruar nga Përfaqësuesi i Lartë.
Një gjë e tillë ka sjellë bllokimin e vetëqeverisjes, e cila
5
Rezoluta 1384.
përbën parakushtin për t’

u bërë vend kandidat për të hyrë në
BE.
Përsa kohë që Përfaqësuesi i Lartë do të vazhdojë të ketë

kompetencat që i japin Fuqitë e Bonit, do të jenë këto
kompetenca që do të formojnë thelbin e kushtetutës së
pashkruar të Bosnjës, duke kushtëzuar në fakt të gjitha
përllogaritjet politike.
Bisedimet që zhvilluam Bisedimet që zhvilluam në Bosnjë na bindën se OHR (Zyra e

në Bosnjë na bindën Përfaqësuesit të Lartë) e ka tejkaluar tashmë dobinë e vet.
se OHR (Zyra e Bosnja sot ka nevojë për një kuadër të pranimit në BE, i cili të
Përfaqësuesit të Lartë) jetë në thelb të debatit kushtetues.
e ka tejkaluar tashmë
dobinë e vet. Bosnja
Bosnja s’
ka nevojë për një Dejton të ri, po për një kuadër që
sot ka nevojë për një
kuadër të pranimit në
të mundësojë një debat të vërtetë kushtetues. Këtë kuadër
BE, i cili të jetë në mund ta ofrojë procesi i bisedimeve me BE-në, ndërkohë që
thelb të debatit Negociatori i BE-së mund të luajë rolin e një ndërmjetësi të
kushtetues. ndershëm dhe në vetë bisedimet konstitucionale.
Komisioni mbështet nevojën e ndryshimit në rritje. Duke

gjykuar se s’ ka për të pasur ndryshime themelore
kushtetuese që do të jenë të imponuara prej faktorit
ndërkombëtar, çdo proces i zhvillimeve kushtetuese
detyrimisht duhet të nisë me atë çka ekziston sot për sot. Kjo
do të thotë se duhet filluar nga realiteti i sotëm i sistemit
federal të qeverisjes që ekziston në Bosnjë. Kjo po ashtu do
të thotë të pranosh se ndryshimet kushtetuese duhet të
kryhen në përputhje me rregullat e sotme kushtetuese.
Ndërtimi i shtetit në Bosnjë s’ mund të jetë një proces i
pakufizuar centralizimi dhe përqëndrimi të burimeve për
arsye konstitucionale dhe politike. Sidoqoftë thelbësor do të
ishte dhe një proces për të sqaruar sistematikisht
përgjegjësitë e të gjitha niveleve të qeverisjes, duke u
siguruar se këto përgjegjësi do të kenë dhe mbështetjen e
duhur (financiare).
Procesi i pranimit në BE Procesi i pranimit në BE do të ofrojë stimujt e kërkuar për

do të ofrojë stimujt e fuqizimin e strukturave federale të shtetit si dhe për
kërkuar për fuqizimin e zhvillimin e aftësive për të bërë politikë.
strukturave federale të
shtetit si dhe për
zhvillimin e aftësive për
të bërë politikë. 1.3.3. Serbia dhe Mali i Zi: Federatë Funksionale apo
Ndarje Funksionale.
Karta kushtetuese e Serbisë dhe Malit të Zi që u adaptua në

4 shkurt 2003, me ndërmjetësimin e BE-së, pasqyron një
kompromis të dhimbshëm që u arrit në një kohë pasigurie të

madhe. BE kishte frikë se pavarësia e Malit të Zi do të
inkurajonte Kosovën që të shpallte edhe ajo pavarësinë,
duke provokuar në këtë mënyrë një destabilizim të
mundshëm në mbarë rajonin.
Bashkimi shtetëror Serbi Mali i Zi është një bashkim i

flashkët, që të përbashkët, përsa i takon funksioneve
qendrore, ka kryesisht vetëm politikën e jashtme. Dy
republikat anëtare të këtij bashkimi kanë monedha, sisteme
taksimi dhe dogana të ndryshme. Përveç kësaj, sipas Kartës,
secila nga republikat ka të drejtën që pas një periudhe tre
vjeçare, të thërrasë një referendum për tërheqjen nga
Bashkimi, duke e zhbërë atë në mënyrë të njëanshme.
Që nga koha e aprovimit të kushtetutës, dinamika e

ndjenjave federaliste dhe antifederaliste në dy republikat
kanë qenë objekt i një debati të vazhdueshëm, edhe pse ky
s’ka shërbyer për gjë. Vëzhgimi i porositur nga Komisioni
Ndërkombëtar për Ballkanin tregon se mbështetja për
pavarësinë në Mal të Zi është në rënie, ndërkohë që elita
serbe është gjithnjë e më pak e prirë që të paguajë çmimin e
kësaj federate jofunksionuese. Tani koalicioni në pushtet në
Mal të Zi është i kënaqur me shtetin e përbashkët pikërisht
nga që ky është i bllokuar, ndërkohë që për qeverinë serbe
ky Bashkim do të kishte kuptim vetëm nëse do të niste të
funksiononte siç duhet.
Vendimi i BE-së për të adaptuar një përqasje me dy pista për

Serbinë dhe Malin e Zi përsa i takon SAP-it, është një
dëshmi se sa mosfunksionuese është bërë kjo federatë.
Bashkimi Serbi-Mali i Zi trajtohet si një shtet më dy procese
të ndarë përsa i takon pranimit në BE.
Sipas pikëpamjes së Komisionit, referendumi i pranverës që
vjen, duhet përdorur për të identifikuar parapëlqimin e secilës
prej republikave: nëse ato janë për një federatë funksionale
Politika që ndjek qeveria apo për një ndarje funksionale. Politika që ndjek qeveria e
e Malit të Zi për të Malit të Zi për të bllokuar funksionimin normal të Federatës,
bllokuar funksionimin si një mënyrë për të shkaktuar disintegrimin e saj, nuk duhet
normal të Federatës, si toleruar. Janë qytetarët e Serbisë dhe të Malit të Zi ata që
një mënyrë për të
duhet të vendosin për të ardhmen e federatës së tyre të
shkaktuar disintegrimin e
saj, nuk duhet toleruar.
tashme.
Janë qytetarët e Serbisë
dhe të Malit të Zi ata që
duhet të vendosin për të
ardhmen e federatës së
tyre të tashme.
1.3.4. Sekreti i Suksesit të Maqedonisë
Teorikisht Maqedonia tanimë duhej të ishte shpërbërë.

Vëzhgimi i porositur nga Komisioni Ndërkombëtar për
Ballkanin tregon se vetë qytetarët e Maqedonisë e mendojnë
atë si vendin më të brishtë në Ballkan. Një pjesë e madhe e
qytetarëve të Maqedonisë janë të bindur se kriza ende s’ ka
përfunduar (figura 9). Një përqindje tepër e madhe prej 76%
presin të ketë sërish një konflikt ushtarak.6 Situata sociale
dhe ekonomike janë demoralizuese.
E megjithatë Maqedonia i ka rezistuar të gjitha kërcënimeve

duke ndjekur me këmbëngulje objektivin e integrimit
europian. Ndryshe nga mjaft territore të tjerë, Maqedonia
ishte e aftë të parandalonte një luftë civile të përmasave të
plota nëpërmjet një procesi negocimi mes palëve, të
ndihmuar nga BE-ja dhe SHBA-ja. Ish-lideri i kryengritësve të
pakicës shqiptare, Ali Ahmeti, tani drejton një nga partitë e
koalicionit qeverisës, ndërsa partneri i tij maqedonas,
kryeministri Vlado Buçkovski, katër vjet më parë, në kohën e
shpërthimit të konfliktit, ishte kundërshtari i tij i vendosur dhe
ministër i mbrojtjes. Në shkurt të këtij viti, sidoqoftë,
Buçkovski dorëzoi zyrtarisht në Bruksel përgjigjet për 4.000
pyetje që do ta ndihmonin Komisionin Europian të krijonte një
mendim nëse vendi është gati për të nisur bisedimet e
pranimit në Bashkimin Europian.
Kështu ndonëse në teori Maqedonia s’ duhej të ekzistonte,

aktualisht ajo është një histori e një suksesi modest, por
domethënës. Ky vend ilustron tezën tonë se dispozita
përfundimtare dhe të qarta kushtetuese, si dhe
institucionalizimi i një perspektive europiane, janë dy
instrumentet që në Ballkan mund të kryejnë vërtet mrekullira.
Marrëveshja e Ohrit, fillimisht, u kundërshtua egërsisht nga
qarqet nacionaliste radikale në Maqedoni, por dështimi i
referendumit të nëntorit 2004 për organizimin e ri territorial
që, në fakt, ishte një referendum për Marrëveshjen e Ohrit,
dëshmoi se pjesa më e madhe e shqiptarëve etnikë dhe e
maqedonasve etnikë tashmë janë pajtuar me Marrëveshjen e
Ohrit, e cila ofron mënyrën më të mirë për ta mbajtur vendin
të bashkuar.
Vdekja tragjike e Presidentit Trajkovski në shkurt të vitit

2004, dhe ngjarjet e marsit në Kosovë po atë vit, përbënin
6
Natyrisht, kjo shifër përfaqëson vëtëm një vështrim të shpejtë të situates kritike rreth referendumit të Nëntorit 2004.
sprovën më të rëndësishme për stabilitetin e shtetit dhe për

qëndrueshmërinë e procesit të Ohrit. Institucionet
maqedonase dhe shoqëria maqedone, pasi u përballën me
këto sfida, kanë dalë prej tyre më të forta dhe me një
legjitimitet më të madh.
Arritjet e Maqedonisë për kapërcimin e krizës dhe

vendosmëria e saj për të aplikuar për anëtarësim në BE,
duhet të kenë një impakt të fuqishëm simbolik në rajon: kjo
tregon se si zgjidhja e çështjeve kushtetuese dhe një
perspektivë e kalibruar me kujdes dhe realiste për pranimin
në BE, ka në vetvete aftësinë për shndërrimin e shoqërive
ballkanike.
Në të njëjtën kohë, bashkësia ndërkombëtare s’ duhet të

neglizhojë problemet madhore me të cilat përballet
Maqedonia sot. Vendi ka një nevojë të ngutshme për t’ u
zhvilluar ekonomikisht dhe për vende të reja pune.
Kombinimi i shkurtimeve në administratën publike me
punësimin e shqiptarëve etnikë në sektorin publik, në
përputhje me kuotat për të cilat u ra dakord në Marrëveshjen
e Ohrit, mund të krijojnë tensione të reja mes dy bashkësive,
nëse papunësia nuk arrihet të zbutet tjetërkund.
Emri i Maqedonisë vazhdon të kundërshtohet nga Greqia

(një vend anëtar i BE-së), ndërkohë që autoritetet e
përkohshme në Kosovë s’ pranojnë të njohin vijën e
demarkimit në kufirin me Maqedoninë, çka përbëjnë burime
destabilizimi për këtë republikë. Si tjetërkund në rajon,
gjendja në të cilën janë partitë politike jep shkak për alarm.
Për shumë vjet me radhë politika maqedonase ka qenë
subjekt i një procesi kriminalizimi dhe ndryshimi i kësaj
gjendjeje është bërë diçka urgjente.
Po pavarësisht nga gjithë Po pavarësisht nga gjithë rreziqet dhe dyshimet, përparimi i
rreziqet dhe dyshimet, Maqedonisë që nga vitit 2001, tregon se nëse çështjet
përparimi i Maqedonisë që kushtetuese zgjidhen dhe nëse mbi tryezë vihet një
nga vitit 2001, tregon se
perspektivë e prekshme europiane, atëherë shoqëritë
nëse çështjet kushtetuese
zgjidhen dhe nëse mbi ballkanike kanë potencialin e duhur për të dalë nga cikli i
tryezë vihet një perspektivë e instabilitetit dhe pasigurisë. Nuk është një rastësi që
prekshme europiane, Maqedonia përbën një sukses në fushatën e Europës për
atëherë shoqëritë ballkanike promovimin e një zgjidhjeje multietnike në rajon.
kanë potencialin e duhur për
të dalë nga cikli i instabilitetit
dhe pasigurisë.
2. SFIDA E INTEGRIMIT
Vendimi i BE-së për të hapur negociatat me Turqinë dhe

Kroacinë dhe për të pranuar Bullgarinë e Rumaninë në vitin
2007, do të thotë se vendet e Ballkanit do të jenë të vetmet
shtete që s’ do të jenë anëtarë të BE-së. Në ndryshim nga
vendet e tjera, në Ballkan në vitet e ardhshëm ekziston ende
mundësia që siguria të jetë e kërcënuar vërtet. Ndaj dhe sot
trajtimi i çështjes së integrimit të këtij rajoni përbën një nevojë
të ngutshme. Një strategji e tillë do të ishte e rëndësishme jo
vetëm në rrafshin praktik, por dhe në atë simbolik: i lënë për
kaq kohë mënjanë si fuçia e barutit e Europës, nëse do të
arrihet që Ballkani do të përthithet me sukses në BE, më së
fundi kjo mund të sjellë eleminimin e mundësisë të ringjalljes
së konflikteve që aq shumë e kanë munduar historinë e
shekullit të njëzetë të kontinentit. Çaktivizimi i fuçisë së
barutit do të ishte një arritje e rëndësishme për Europën.
Në rrafshin e sigurisë, në atë ekonomik dhe politik, Ballkani

përballet me një zgjidhje të qartë: ose do të bëhet pjesë e
Bashkimit Europian, ose do të kthehet në pjesë të një getoje
të margjinalizuar.
Suksesi i zgjerimit të BE-së përbën një ndër arritjet e

padiskutueshme pozitive që ka arritur bota e pas Luftës së
Ftohtë, që ngjan si një mrekulli politike. Brenda më pak se
një dekade, perspektiva e anëtarësimit në BE ia doli të
konsolidonte reformat demokratike dhe ato të tregut në
mbarë Europën Qendrore dhe Lindore. Procesi i pranimit solli
shndërrime të thella në shoqëri aq të ndryshme mes tyre, siç
janë ato polake, bullgare, rumune dhe sllovene. Tani ekziston
një konsensus i gjerë se e njëjta gjë mund të bëhet dhe për
Ballkanin. Po kësaj here ekziston një ndryshim i rëndësishëm
- problemi shteteve të dobët. BE-së i mungon përvoja për
integrimin e shteteve dhe territoreve të dobët, siç është rasti i
Kosovës. Prandaj dhe është e qartë se raundi tjetër i
zgjerimit të BE-së s’ka për të qenë thjesht një rutinë.
Tashmë ka prova të Tashmë ka prova të mjaftueshme që tregojnë se integrimi

mjaftueshme që tregojnë ndihmon për stabilizimin e një rajoni. Por, po ashtu, ka prova
se integrimi ndihmon për se një integrim i pjesshëm ka efektin e kundërt – ai mund të
stabilizimin e një rajoni. sjellë destabilizimin e një rajoni. Me integrimin e Bullgarisë
dhe të Rumanisë (të pasuara, siç ka të ngjarë, nga Kroacia),
ekziston rreziku real që Serbia, Shqipëria, Mali i Zi, Kosova
dhe Bosnja të mblidhen së bashku për të formuar një vrimë
të zezë në periferinë e Europës – një proces ky që, në fakt,
ka filluar. Një regjim vizash po ngre një mur mes Ballkanit

Perëndimor, në njërën anë, dhe vendeve të pranuara në BE,
si Bullgaria, Rumania, Kroacia, në anën tjetër, duke vepruar
si një pengesë e fortë për bashkëpunimin dhe duke sjellë një
përkeqësim edhe më të madh të psikologjisë sociale të një
rajoni që dhe kështu ndjehet i demoralizuar.
2.1. Ndërtimi i Shteteve Anëtare
Në vitin 1991 popujt e ish-Jugosllavisë hynë në rrugën e

pavarësisë, duke përdorur ato praktika shtet formuese që ata
kishin trashëguar nga të parët, pra një proces që përfshinte
bërjen e luftërave dhe spastrimet etnike. Me arsye, ata
mundoheshin të bindnin të tjerët se tradicionalisht kjo kish
qenë pjesë e europianizimit – të gjithë të tjerët kishin tashmë
shtetet e tyre kombëtare, atëherë pse popujt e ish-
Jugosllavisë s’mund të kishin edhe ata shtetet e tyre
kombëtare? Por, në sytë e Europës së re të Bashkimit
Europian praktika të tilla ishin, sigurisht, të neveritshme dhe
mishëronin një ballkanizim tejet jo europian. Nga ana politike,
shtetet që dolën nga Jugosllavia dhe BE po bisedonin për
qëllime të ndryshme dhe kjo përbënte një pengesë të madhe
për ndërtimin e kombeve në Ballkan. Ballkani s’është i
populluar thjesht nga shtete të dobët dhe nga protektorate, ai
vazhdon të vuajë gjithashtu nga trashëgimia e projekteve të
dështuara të ndërtimit të kombit. Ndërtimi i shteteve anëtarë
funksionalë, ndërkohë që do t’ i integrojë ata në BE, përbën
sfidën unikale me të cilën përballet Brukesli në Ballkan. Sipas
pikëpamjes sonë, BE-ja duhet të adaptojë një strategji të
ndërtimit të shteteve –anëtarë, e cila duhet të mbështetet në
tri shtylla kryesore:
Në zhvillimin e administratave shtetërore funksionale,

duke përdorur instrumentat që ofron procesi i pranimit që
gjatë fazës së Marrëveshjes Europiane.
Krijimin e një hapësire të përbashkët ekonomike në rajon.
Ndërtimin e shteteve anëtare nëpërmjet përmirësimit të

përfaqësimit politik dhe politikave të zgjuara për çështjen e
vizave.
2.1.1. Ndërtimi i Shteteve-Anëtare si Ndërtim

Institucional
Strategjia e ndërtimit të shteteve-anëtare që përkrahet në

këtë raport, dallon mjaft nga mekanizmat e përdorur nga
bashkësia ndërkombëtare në pjesë të tjera të botës, si dhe
nga procesi i pranimit në BE që pamë gjatë valës së fundit të
zgjerimit. Objektivi s’është thjesht ndërtimi i shteteve të
stabilizuar dhe legjitimë, qytetarët e të cilëve përpiqen t’ i
fuqizojnë dhe jo t’
i shkatërojnë – por krijimi i një shteti të tillë
që BE-ja, me besim të plotë, mund ta pranojë si anëtar të vet.
Sot për sot negociatat dhe bisedimet për anëtarësim me BE

fokusohen në kushtet sipas të cilave vendi aplikues do të
adaptojë, zbatojë dhe vërë në jetë acquis-in (dmth.
legjislacionin dhe rregullat e detajuara, të miratuar në bazë të
traktateve themeluese të BE-së) dhe, sidomos, pranimin e
arranzhimeve të mundshme për periudhën e tranzicionit, të
cilat janë të kufizuara si në kohë ashtu dhe në fushëveprimin
e tyre.
Përvoja e raundit më të fundit të zgjerimit e bëri të qartë se

hapësira më e madhe në të cilën ka vend për përmirësime,
gjendet pikërisht në procesin e zbatimit të rregullave që
përbëjnë acquis-in. Në thelb të strategjisë për ndërtimin e
shteteve anëtare qëndron nevoja për një kalim të shpejtë nga
adaptimi formal i legjislacionit në zhvillimin e kapacitetit për
vënien e tij në jetë. Zhvillimi i një kapaciteti të tillë politik ka
për të qenë diçka absolutisht kritike kur ke parasysh
perspektivën e shteteve të dobët të Ballkanit që aspirojnë të
hynë në BE. Vetë kuadri negociues ka nevojë për rivlerësim
në mënyrë që të përfshijë si objektivin e vet kryesor e të
shprehur qartë, krijimin e kapaciteteve. Kjo duhet të marrë
prioritet si gjatë fazës së Marrëveshjes para-pranuese me
Europën, ashtu dhe gjatë vetë negociatave.
Transformimi i procesit të Transformimi i procesit të pranimit në BE në një proces të

pranimit në BE në një proces ndërtimit të shteteve –anëtare, nënkupton që vetë procesi i
të ndërtimit të shteteve – negocimit duhet të jetë në sintoni me synimin e inkurajimit të
anëtare, nënkupton që vetë ndërtimit institucional në vendet që aplikojnë për pranim.
procesi i negocimit duhet të Pranimi në BE sjell me vete në secilin prej vendeve
jetë në sintoni me synimin e
kandidate krijimin e institucioneve të reja, si dhe fuqizimin në
inkurajimit të ndërtimit
institucional në vendet që një masë të madhe të atyre ekzistuese. Për ta arritur këtë
aplikojnë për pranim. BE-ja ka zhvilluar një “mekanizëm shoshitës”që praktikisht
bën radiografinë e administratës shtetërore. Kjo prodhon
botimin e raporteve progresive vjetore të përparimit (të cilat
përdorin si pikë rilevimi acquis-in), si dhe Plane të Zhvillimit

Kombëtar që kanë për synim të nxisin strategjitë e
investimeve publike. Kjo, gjithashtu, nënkupton që në
periudhën para-pranimit të jepet një ndihmë e rëndësishme
për zhvillimin rural dhe për ndërtimin institucional që nevojitet
për të zhvilluar kapacitetin absorbues.
Natyrisht që për anëtarët e BE-së nuk ekziston një model i

vetëm dhe kjo përbën një pengesë serioze. BE-ja krenohet
për shumëllojshmërinë e praktikave dhe dispozitave
kushtetuese në fushën e drejtësisë apo të administrimit të
taksave. Kjo bën që vetë Brukseli s’dëshiron t’
u rekomandojë
vendeve kandidate pë BE zgjidhje të caktuara institucionale,
për pasojë vetë BE-ja ngurron kur vjen puna për të vepruar si
një ndërtues-kombesh. Por, në rastin e Ballkanit, Komisioni
Europian duhet të marrë përsipër përgjegjësinë për disa prej
zgjedhjeve institucionale që vendet aplikuese janë të
detyruara të bëjnë. Futja në kuadrin e negocimit të konceptit
të “pikave të rilevimit”gjatë bisedimeve për anëtarësim me
Kroacinë s’ka dyshim se përbën një hap në drejtimin e duhur.
Raundi i fundit i zgjerimit të BE-së e bëri të qartë se çështjet

institucionale, çështjet e kapaciteteve administrative përbënin
sfidën më të vështirë e megjithatë ato u lanë të fundit.
Komisioni ynë sugjeron që në vend që të fillohet me Librin e
Bardhë për një Treg të Vetëm, vendet e Ballkanit Perëndimor
do të ndihmoheshin më mirë me një Libër të Bardhë për
Çështjet e Lirisë, Sigurisë dhe Drejtësisë. Në terma praktikë
kjo do të thotë se ndihma e vendeve të rajonit në fushën e
drejtësisë dhe të çështjeve të brendshme duhet të ketë një
prioritet absolut gjatë procesit të pranimit dhe se gjendja e
shtetit ligjor duhet të përbëjë kriterin kryesor për vlerësimin e
e përparimit të bërë në vendet ballkanike në rrugëtimin e tyre
drejt BE-së.
2.1.2. Tregu Rajonal
Krijimi i një hapësire të përbashkët ekonomike në territorin e

Ballkanit Perëndimor, përbën shtyllën e dytë mbi të cilën
ngrihet strategjia jonë. Para hapjes së negociatave për
pranimin, duhet përfunduar realizimi i tregtisë së lirë në rajon,
që do të çojë në bashkimin doganor me BE-në. Kjo duhet
mbështetur duke ndihmuar për krijimin e infrastrukturës.
Hapësira e përbashkët ekonomike duhet të kompensojë
koston që ka lindja e shteteve të reja të vegjël dhe
ekonomikisht të pavetëmjaftueshëm në rajon.
Tema e integrimit ekonomik ka një farë kohe që është e

modës në rajon, por ajo duhet tani të lëvizë përtej fjalëve. Që
në çastin kur doli kjo ide atë e kanë bllokuar frika konkrete
dhe kostoja afatshkurtër që ajo do të ketë. Më konkretisht,
vendet e Ballkanit do ta pranojnë vërtet këtë ide vetëm nëse
ato do besojnë se ajo ka për të sjellë përshpejtimin e
integrimit të tyre në BE. Nëse ato do të dyshojnë se integrimi
rajonal në të vërtetë s’ është veçse një zëvendësim i
anëtarësimit në BE, atëherë kjo është një çështje e dështuar.
Anëtarët e ardhshëm të BE-së, Bullgaria, Rumania dhe

Kroacia mund të luajnë një rol vendimtar për ta bërë
integrimin ekonomik rajonal më tërheqës për pjesën tjetër të
Ballkanit.
Hipoteza jonë është se Hipoteza jonë është se vendet e rajonit kanë për t’ u hapur
vendet e rajonit kanë për t’ u ndaj njëri-tjetrit vetëm brenda kuadrit më të gjerë të hapjes
hapur ndaj njëri-tjetrit vetëm ndaj BE-së. Kështu janë katër nivele të integrimit rajonal që
brenda kuadrit më të gjerë të janë kritike për përmirësimin e potencialit të rajonit për t’
u
hapjes ndaj BE-së. zhvilluar.
• Përfundimi i një zone të tregtisë së lirë që të çojë në

bashkimin doganor me BE-në (në rastin e Turqisë,
bashkimi doganor me BE-në ka provuar potencialin e vet si
një instrument për europianizimin e vendeve kandidate.)
• Infrastrukturat rajonale, si ato fizike ashtu dhe ato

institucionale, që lehtësojnë tregtinë dhe rrjedhjen e
kapitaleve.
• Rregullimi i klauzolave ligjore mes vendeve për të

lehtësuar trajtimin e pretendimeve private apo publike ndaj
palëve në vende të tjera.
• Tregu i punës dhe politikat që lidhen me mundësinë e

udhëtimit brenda rajonit, të cilat mbështesin integrimin
ekonomik. Shpejtësitë e ndryshme të pranimit në BE nuk
duhet ta pengojnë këtë proces.
Sidoqoftë, pasi thamë këtë, nga studimet e bëra vitet e fundit

del se edhe pse bashkëpunimi rajonal mund të jetë i
dobishëm për nxitjen e zhvillimit, në pjesën më të madhe të
vendeve të rajonit pengesat ndaj zhvillimit janë në radhë të
parë në nivel kombëtar.
2.2. Ndërtimi i Shteteve –Snëtare si një Ndërtim

Strukturor
Një shtet funksional s’ është thjesht një njësi administrative, ai është

njëkohësisht edhe një dukuri sociale. Hendeku në rritje mes shtetit
dhe strukturave më të rëndësishme sociale shihet nga Komisioni si
një rrezik thelbësor për suksesin e politikave të BE-së që synojnë
të sjellin shndërrime. Reformimi i administratës publike dhe shenjat
e një ndryshimi poziv në ekonominë në vetvete s’ mjaftojnë për të
mbushur këtë hendek. Për këtë është i domosdoshëm mobilizimi
Ajo çka nevojitet është një politik dhe rigjallërimi i procesit politik. Ajo çka nevojitet është një
brez i ri politikash që do të brez i ri politikash që do të fokusohen te demokratizimi dhe cilësia e
fokusohen te demokratizimi përfaqësimit politik, që mund të konsolidojë dhe fuqizojë forcat
dhe cilësia e përfaqësimit proreformë dhe proeuropiane në rajon.
politik, që mund të
konsolidojë dhe fuqizojë
forcat proreformë dhe 2.2.1. Të Drejtat e Pakicave dhe Kultura e Shoqërisë
proeuropiane në rajon.
Civile
Ekziston një tension i dukshëm mes retorikës së bashkësisë

ndërkombëtare e cila e vë theksin te multietniciteti dhe praktikës së
saj, e cila ka prirjen për ta vënë theksin te kënaqja e interesave të
grupimeve të ndryshme për hir të sigurisë. Gjatë dekadës së
shkuar në pjesën më të madhe të Ballkanit ka pasur një përmirësim
të rëndësishëm të ambjentit ligjor dhe politik për një zhvillim
harmonik të marrëdhënieve ndëretnike. Sidoqoftë ka ndryshime të
mëdha nga vendi në vend përsa i takon realitetit të marrëdhënieve
ndëretnike dhe të drejtave të pakicave. Lufta dhe spastrimet etnike
kanë sjellë ndryshime të rëndësishme demografike. Ndonëse të
gjitha vendet e Ballkanit vazhdojnë të kenë zona multietnike, pjesa
më e madhe e vendeve tanimë janë shtete-kombe, me një shumicë
etnike që shkon deri në 80% apo më shumë të popullsisë.
Shqipëria, Kroacia, Serbia (pa Kosovën) dhe Kosova (nëse e
konsiderojmë si një njësi më vete) kanë shumica të forta, ndërsa
pakicat jetojnë në një pjesë relativisht kompakte të vendit dhe
shkojnë nga 10-20% të popullsisë. Ne ndoshta mund të bëjmë fjalë
për rajone multietnike, por s’ mund të flitet më për vende
multietnike. Vetëm Bosnja dhe Hercegovina, Maqedonia dhe Mal i
Zi janë në tërësi vende multietnike, ku s’ ka një mbizotërim, apo
7
mbizotërim të fortë të njërës prej bashkësive.
Rezultatet e vëzhgimit të bërë nga Komisioni Ndërkombëtar për

Ballkanin e konfirmon fuqishëm tezën se marrëdhëniet ndëretnike
janë mjaft më mirë në nivel bashkiak sesa në nivelin e vendit në
tërësi. Po ashtu është e rëndësishme që me përjashtim të
7
Florian Bieber, Të drejtat e minoriteteve në praktikë në Europën Juglindore. Tekst për diskutim, Fondacioni King
Boduin, 30 shtator, 2004.
shqiptarëve të Kosovës dhe të Shqipërisë, asnjë bashkësi tjetër

nuk favorizon jetesën në një shtet etnikisht të pastër.
Në të njëjtën kohë na duhet të pranojmë se politika e re e bërë e

modës e decentralizimit rrit procesin e ndarjes etnike në disa pjesë
të rajonit. Sidomos në Maqedoni mund të vërejmë prirjen për
konsolidimin e rajoneve etnikisht homogjene, që shihet kryesisht
pas konfliktit të vitit 2001.Argumentet për decentralizimin janë të
qarta: duke ushtruar më shumë kompetenca në nivel lokal, pakicat
janë të afta të qeverisin vetveten në një shkallë më të lartë, gjë që,
nga ana e vet, duhet të rrisë besnikërinë e tyre ndaj shtetit. Por në
realitet decetralizimi dh marrëdhëniet lokale ndëretnike janë,
sidoqoftë, larg së qeni të tilla. Në shumë raste në mbarë rajonin, që
shkojnë që nga ndërprerja e kthimit të refugjatëve deri te
diskriminimi i romëve, shkelësi më serioz i të drejtave të njeriut
është shpesh pikërisht pushteti lokal. Ata janë më pak të ndjeshëm
ndaj presionit ndërkombëtar dhe veprimet e tyre mund të bëhen
burim tensionesh madje edhe destabilizimi.
Bashkësia ndërkombëtare ka nevojë për një politikë që të pajtojë

vetëqeverisjen lokale me parimet e multietnicitetit. Sot monitorimi i
të drejtave të pakicave është përqëndruar në nivel kombëtar dhe te
minorancat kombëtare. Kjo duhet të ndryshojë. Sipas pikëpamjes
së Komisionit e rëndësishme është që pakicat duhet të njihen jo
vetëm në nivel kombëtar, por dhe në nivel komunal. Për shembull,
bashkësia ndërkombëtare duhet të monitorojë gjendjen në të cilën
është pakica sllave maqedonase në Tetovë dhe atë të pakicës
shqiptare në Mitrovicën e veriut, po me aq skrupulozitet sa dhe
gjendjen e pakicës shqiptare në Republikën e Maqedonisë apo atë
të pakicës serbe në Kosovë.
2.2.2. Politikë e Zgjuar e Vizave, Politikë e Zgjuar e

Kufijve
Ndër zbulimet më shkurajuese që bëri Komisioni ishte fakti

se brezi europian i Ballkanit, pra të rinjtë dhe të rejat nën 30
vjeç që më me dëshirë kanë bërë të tyret vlerat e Europës
dhe që votojnë më rregullisht për partitë proeuropiane, janë
pikërisht ata që kanë vështirësitë më të mëdha për të vizituar
BE-në. Më se 70% e studentëve në Serbi s’ kanë udhëtuar
asnjëherë jashtë shtetit. Komisioni beson se kjo duhet të
ndryshojë urgjentisht. Kjo është edhe më urgjente për të
rinjtë e vendeve që kanë qenë më të izoluarit nga Europa:
Serbia e Mali i Zi, Bosnja dhe Shqipëria.
Bullgaria dhe Rumania kanë dëshmuar se liria e lëvizjes

brenda BE-së përbën sinjalin më të fortë që BE-ja mund t’ i
dërgojë si pubikut, ashtu edhe qeverive të Ballkanit. Një
politikë e zgjuar e vizave nga ana e BE-së që të hapi kufijtë e
saj për të rinjtë e Ballkanit dhe biznesin e Ballkanit, duke i

mbyllur ato për kriminelët, duhet të jetë në qendër të
politikave që do të sillnin mobilizimin popullor për të ndërtuar
në Ballkan shtete anëtare të Europës. Muri i Shengenit është
muri i fundit që ndan Ballkanin nga Europa. Duke e ditur se
sa të ndjeshëm janë shtetet anëtare të BE-së për këtë
çështje, Komisioni mbështet një përqasje në dy pista.
Traktati i Amsterdamit integroi politikën e vizave të BE-së në

kuadrin ligjor të Bashkimit. Në bazë të këtij traktati, Këshilli
Europian adaptoi më 2001 një Rregullore (EEC/539/2001) e
cila përfshin Shqipërinë, Bosnjën e Hercegovinën,
Maqedoninë dhe Serbinë e Malin e Zi në listën e vendeve të
treta, shtetasit e të cilëve kanë nevojë për viza. Përsa kohë
që katër shtetet e Ballkanit Perëndimor do të mbeten në këtë
listë, çdo lehtësim në sistemin e marrjes së vizave mund të
kryhet vetëm mbi negociata në baza bilaterale.
Në nivel të BE-së, Komisioni Ballkanik propozon një

europianizim të çështjes së vizave. Si hap të parë, BE-ja
duhet të kumtojë se katër vendet e Ballkanit Perëndimor
duhet të përjashtohen nga kërkesa për viza, pasi ato të kenë
përmbushur disa kushte të caktuara. Një gjë e tillë iu premtua
Rumanisë në vitin 2001, por në fakt vizat për rumunët u
hoqën në një fazë të mëvonshme, pasi Komisioni Europian
mbeti i kënaqur se shqetësimet që ai kishte ishin
përmbushur. Një politikë e tillë përcakton objektiva konkrete
në drejtim të të cilave duhet të punojnë qeveritë, duke
angazhuar qytetarët e zakonshëm në procesin e reformave.
Në frymën e mbështetjes së Një politikë e zgjuar e vizave nënkupton që shtetet anëtare të

brezit europian të Ballkanit, BE-së mund të adaptojnë një politikë preferenciale për grupe
Komisioni iu sugjeron të caktuara sociale të Ballkanit. Një politikë e tillë u përdor në
shteteve anëtare që të kah të kundërt, kur bashkëpuntorët e Millosheviçit u futën në
krijojnë deri në qershor 2005 listën e zezë të BE-së. Ka ardhur koha për të përdorur
një program të vizave për trajtimin preferencial në çështjen e vizave si një stimul
studentët e Ballkanit për pozitiv.
150.000 studentë të rregullt
nga Serbia e Mali i Zi,
Në frymën e mbështetjes së brezit europian të Ballkanit,
Bosnja dhe Hercegovina,
Maqedonia dhe Shqipëria.
Komisioni iu sugjeron shteteve anëtare që të krijojnë deri në
Po ashtu, përfaqësuesit e qershor 2005 një program të vizave për studentët e Ballkanit
bashkësisë së biznesit për 150.000 studentë të rregullt nga Serbia e Mali i Zi, Bosnja
ballkanik duhet të përfitojnë dhe Hercegovina, Maqedonia dhe Shqipëria. Po ashtu,
nga kjo politikë e zgjuar e përfaqësuesit e bashkësisë së biznesit ballkanik duhet të
dhënies së vizave. përfitojnë nga kjo politikë e zgjuar e dhënies së vizave.
2.2.3. Dilema e Hagës
Teksa po i afrohemi 10 vjetorit të masakrës së Srebenicës,

çështja e drejtësisë dhe e pajtimit duhet të jetë në krye të
axhendës ballkanike të Europës. Ka ardhur koha të bëhet një
vlerësim i impaktit që ka pasur Gjykata Ndërkombëtare e
Krimeve për ish- Jugosllavinë.
Gjykata Ndërkombëtare për Krimet në ish-Jugosllavi (ICTY) u

krijua me Rezolutën 827 të Këshillit të Sigurimit. Kjo Rezolutë
u aprovua në 25 maj 1993 përballë shkeljeve të rënda të së
drejtës ndërkombëtare humanitare të kryera në territorin e
ish-Jugosllavisë që nga viti 1991, si dhe në reagim ndaj
kërcënimit që përbënin këto shkelje për paqen dhe sigurinë
ndërkombëtare. Misioni i ICTY-së ka katër synime kryesore:
të sjellë para drejtësisë personat e akuzuar si përgjegjës për
shkelje serioze të së drejtës ndërkombëtare humanitare; të
japë drejtësi për viktimat; të shmangë krime të tjera; dhe të
kontribuojë për rivendosjen e paqes duke promovuar pajtimin
në ish-Jugosllavi.
Veprimi i qeverive të rajonit në përputhje me kërkesat e

ICTY-së qëndron në thelb të zhvillimit të marrëdhënieve të
mira mes bashkësisë ndërkombëtare dhe Ballkanit. BE-ja e
ka përcaktuar pranimin e ICTY-së si kushtin parësor kur vjen
puna për procesin e integrimit. E njëjta gjë vlen dhe për
Partneritetin për Paqe dhe NATO-n. Për më tepër, BE-ja e
konsideron suksesin e ICTY-së si diçka kritike për përpjekjet
që ajo bën për t’ i dhënë legjimitet Gjykatës Penale
Ndërkombëtare.
Komisioni sugjeron që Komisioni sugjeron që bashkëpunimi i plotë me Gjykatën

bashkëpunimi i plotë me duhet të vazhdojë të përbëjë një kusht të detyrueshëm për
Gjykatën duhet të hapjen e negociatave të hyrjes në BE dhe në NATO.
vazhdojë të përbëjë një
kusht të detyrueshëm
për hapjen e
Deri tani Gjykata ka luajtur një rol vendimtar për të sjellë
negociatave të hyrjes në kriminelët e luftës para drejtësisë, por ajo s’
ia ka dalë ende ta
BE dhe në NATO. bëjë të qartë misionin e saj te popujt e rajonit. Një numër
vëzhgimesh që u kryen vitin që shkoi, tregojnë se banorët e
rajonit nuk e shohin Gjykatën me besim dhe se politikanë
nacionalistë si Radikalët e Serbisë e kanë shfrytëzuar këtë
zemërim për t’ i hedhur benzinë ndjenjave anti-europiane dhe
anti-demokratike.
Sipas pikëpamjes sonë, sfida që del tani përpara bashkësisë

ndërkombëtare është se si ta shndërrojë kondicionalitetin e
ICTY-së, e cila ka për detyrë të shqyrtojë rastet konkrete të
krimeve, në një kondicionalitet që sheh përpara dhe

fokusohet te fuqizimi i vlerave europiane në mbarë Ballkanin.
ICTY duhet ta zhvendosë fokusin nga individë të veçantë te
vullneti që kanë qeveritë dhe shoqëritë për të shqyrtuar
shkaqet dhe pasojat e së shkuarës së tyre të trazuar. Fokusi
duhet të jetë shumë më tepër tek aftësia e sistemit të
drejtësisë për t’
u marrë me krimet e lidhura me luftën, si dhe
tek efektshmëria e sistemit arsimor për të promovuar
tolerancën dhe pajtimin sesa tek aftësia e tyre për “të
dorëzuar”disa individë.
Ajo çka duhet vënë në sprovë është gatishmëria e gjithë

institucioneve shoqërore, që nga qeveritë deri te kishat dhe
kurrikulumet e historisë, për t’ u marrë me krimet e së
shkuarës. Suksesi i kësaj politike padyshim mund të
vlerësohet vetëm pas një periudhe të shtrirë kohore. Pajtimi
me të shkuarën është një problem afatgjatë për çdo shoqëri.
Kjo është arsyeja përse pranimi i ICTY-së duhet kuptuar në
një shikim më të gjerë se sa thjeshtë nevoja e nxjerrjes së
disa individëve para drejtësisë. ICTY duhet të përqëndrohet
në objektivin e saj të katërt madhor - të kontribuojë për paqen
duke promovuar pajtimin në territorin e ish-Jugosllavisë.
III. PËRFUNDIMET
Komisioni është i bindur se status quo-ja aktuale në Ballkan
nuk shërben më. Sot në Ballkan është bërë urgjente çështja
e zgjidhjes së statusit dhe e çështjeve konstitucionale
ekzistuese, si dhe kalimi i rajonit në tërësi nga faza e
protektorateve dhe shteteve të dobët në fazën e hyrjes në
BE.
Komisioni përkrah mbajtjen e një Samiti BE-Ballkan në

vjeshtë të vitit 2006. Samiti duhet të paraqesë një “auditim të
Ballkanit”, për të treguar se sa para po shpenzojnë vendet e
BE-së në Ballkan. Ai duhet të paraqesë një “buxhet të
Ballkanit”të konsoliduar, që në të ardhmen duhet të bëhet
pjesë integrale e Perspektivave Financiare të Bashkimit. BE-
ja duhet ta mbajë Samitin vetëm pasi të ketë zgjidhur të
gjitha çështjet e statusit dhe ato kushtetuese që vazhdojnë të
mbeten të hapura. Në këtë Samit secili prej vendeve të
Ballkanit duhet të marrë një hartë të rrugës për në BE.
Në rastin e Kosovës, Komisioni sugjeron një periudhë

tranzitimi me katër faza për evoluimin e sovranitetit të
Kosovës. Kjo duhet të nisë që me status quo-në e përcaktuar
me Rezolutën 1244, për të shkuar te “pavarësia pa sovranitet

të plotë”, në të cilën bashkësia ndërkombëtare do të ketë fuqi
të rezervuara në fushën e të drejtave të njeriut dhe të
mbrojtjes së pakicave: për të përfunduar te një “sovranitet i
drejtuar”, të cilin Kosova do ta ketë gjatë periudhës së
negocimit me BE-në; para se të arrijë te “sovraniteti i
përbashkët”brenda në BE. Sipas pikëpamjes së Komisionit,
pushteti i UNMIK-ut duhet të transferohet te BE-ja.
Në rastin e Bosnjës, dhjetë vjet pas Marrëveshjes së

Dejtonit, Komisioni mendon se duhet të bëhet kalimi nga
Zyra e Përfaqësuesit të Lartë te një Negociator për Pranimin
në BE. Kjo nënkupton zhvendosjen e Bosnjës nga “Boni për
në Bruksel”, ku Negociatori i BE-së do të zëvendësojë OHR.
Bosnja duhet të hyjë në PfP (Partneriteti për Paqe) sa më
shpejt që të jetë e mundur.
Në rastin e Serbisë e të Malit të Zi, Komisioni gjykon se

Federata e sotme e Serbisë dhe e Malit të Zi nuk funksionon.
Qytetarët e Serbisë dhe të Malit të Zi duhet të vendosin deri
në vjeshtën e vitit 2006, duke zgjedhur mes një federate
funksionale dhe një ndarjeje funksionale. Sipas pikëpamjes
së Komisionit, e ardhmja demokratike e Serbisë është kyçi i
përparimit të rajonit. Prandaj Komisioni përkrah idenë që
Serbisë e Malit të Zi t’
i bëhet menjëherë një ftesë për në PfP
dhe që Serbia e Mali i Zi, si një shtet i vetëm apo dy shtete,
në Samitin Ballkanik të vjeshtës 2006, të fillojnë bisedimet
apo t’
iu ofrohet një Marrëveshje me Europën.
Komisioni e konsideron suksesin e procesit të Ohrit në

Maqedoni si një model për pjesët e tjera të Ballkanit. Për më
tepër, ai e nxit Komisionin Europian që të përdorë Samitin
Ballkanik që sugjeruam që, në më të shumtën në vjeshtë
2006, BE-ja të nisi bisedimet e pranimit me Maqedoninë. Në
verën e 2006, Maqedonia duhet të ketë marrë ftesën për
pranimin në NATO. Sipas pikëpamjes të Komisionit
Ndërkombëtar për Ballkanin, grindjet për emrin e Republikës
së Maqedonisë dhe demarkimin e kufirit me Kosovën
përbëjnë burime të mundshme destabilizimi. Bashkësia
Ndërkombëtare duhet të përqëndrohet në zgjidhjen e këtyre
dy çështjeve.
Komisioni e konsideron vendimin e BE-së për të nisur

bisedimet me Kroacinë dhe perspektivën e anëtarësimit të
Kroacisë si diçka thelbësore për integrimin e mbarë rajonit në
BE. Komisioni, po ashtu, gjykon se Kroacia duhet të ftohet
për të hyrë në NATO në verën e vitit 2006.
Komisioni e vlerëson mjaft kontributin e Shqipërisë për

stabilitetin e rajonit në përgjithësi dhe mendon se në verë të
vitit 2006 Shqipëria duhet ftuar për të hyrë në NATO, ndërsa
në vjeshtë të po atij viti asaj t’ i ofrohen bisedimet për
pranimin në BE, apo një Marrëveshje Europiane, çka do të
niste ndërtimin në vend të një shteti-anëtar.
Komisioni e nxit qeverinë amerikane që të luajë një rol më

aktiv në rajon. Ajo për të cilën Ballkani ka më shumë nevojë
është vëmendja politike e Uashingtonit ndaj problemeve të
rajonit. Komisioni është i bindur se vetëm një politikë e
bashkërenduar BE-SHBA mund ta ndihmojë rajonin të
zhvillohet dhe të arrijë pjesën tjetër të Europës.
Në frymën e mbështetjes së brezit europian të Ballkanit,

Komisioni ynë sugjeron që shtetet anëtare të BE-së të
krijojnë në qershor 2005 një Program Vizash për Studentët
Ballkanikë, për 150.000 studentë të rregullt nga Serbia e Mal
i Zi, Bosnjë-Hercegovina, Maqedonia dhe Shqipëria.
Pas suksesit të tërheqjes se Rumanisë, Bullgarisë dhe, siç

ka të ngjarë edhe të Kroacisë, në Bashkimin Europian,
logjika e një zgjerimi të mëtejshëm është bindëse: pa
Ballkanin në BE, procesi i bashkimit është i paplotë. Po
ashtu, BE-ja është përballë rrezikut serioz të krjimit të një
grope të zezë në periferi të Europës, çka do ta dëmtonte
mjaft projektin europian.
2014 është viti dhe Sarajeva është vendi ku Bashkimi

Europian mund të kumtojë me krenari se ka mbërritur
shekulli europian.
ANEKSI
GDP për frymë në euro

tabela 1
1999 2000 2001 2002 2003
Bosnja 1234 1359 1475 1556 1611

Shqipëria 953 1174 1484 1521 1709
Serbi-Mali i Zi 1950 3106 1581 1874 1949
Maqedonia 1709 1921 1887 1981 2041

Bullgaria 1481 1674 1920 2101 2249
Rumania 1491 1795 2002 2221 2316
Kroacia 4102 4502 4998 5451 5747
Burimi: WIIW Balkan Observatory
Investime të huaja të drejtpërdrejta

(në million euro)
tabela 2
1999 2000 2001 2002 2003
Maqedonia 30,4 190,1 492,2 82,5 83,5
Shqipëria 39,0 155,0 232,0 143,0 158,0
Bosnja 165,9 158,6 132,8 281,8 337,6
Serbi-Mali i Zi 105,0 55,0 186,0 502,0 1197,0

Bullgaria 758,7 1099,7 892,6 951,1 1573,0
Rumania 965,0 1161,0 1312,0 1194,0 1587,0
Kroacia 1333,0 1177,0 1567,0 627,0 1688,0
Burim: WIIW Balkan Observatory

GJETJET KRYESORE TE ANKETIMIT TE OPINIONIT PUBLIK
fig. 1
Vlerësim i përgjithshëm
“Si e vlerësoni në përgjithësi situatën në vendin tuaj?”
fig. 2
Besimi te Qeveria
8
“Ç’vlerësim keni për qeverinë e tanishme në vendin tuaj?”
8
Vëzhgimi u porosit nga Komisioni Ndërkombëtar për Ballkanin dhe u krye në muajt nëntor-dhjetor 2004, në Maqedoni,
Shqipëri, Serbi e Mal të Zi, si dhe Bosnjë-Hercegovinë. Në Maqedoni anketimi u krye nga FORUM- Qendra për Kërkime
Strategjike dhe Dokumentacion, në Shqipëri dhe Kosovë nga BBSS Gallup International, në Serbi e Mal të Zi, si dhe
Bosnjë-Hercegovinë nga SMMRI Strategic Marketing Research. Të dhënat u analizuan nga BBSS Gallup International.
fig. 3
Besimi tek Opozita
“Si do ta vlerësonit opozitën e tanishme në vendin tuaj?”
fig. 4
Perspektivat e zhvillimit (Optimizëm/Pesimizëm)
“Për mendimin tuaj ku po shkon vendi juaj?”
fig. 5
Skenari i Republikës Srpska
“Sa mirë apo keq do të jetë për vendin tonë nëse Republika Srbska ndahet nga Bosnja
dhe Hercegovina? Sa mundësi ka që kjo të ndodhë?”
(Qytetarët e vendit respektiv)
fig. 6
Skenari i Shqipërisë dhe Kosovës
“A mendoni se do të jetë mirë apo keq për vendin tonë nëse Shqipëria dhe Kosova
bashkohen? Sa mundësi ka të ndodhë një gjë e tillë?”
(Qytetarët e vendit respektiv)
fig. 7
Skenari i Maqedonisë
“Do të ishte mirë apo keq për vendin tonë nëse Maqedonia ndahet në pjesën e saj
shqiptare dhe atë sllave? Sipas mendimit tuaj sa ka mundësi të ndodhë një gjë e tillë?”
fig. 8
Vlerësimi i të gjitha vendeve për secilin prej skenarëve hipotetikë
“Sa mirë apo keq do të ishte për vendin tuaj…?
Sa mundësi ka që një gjë e tillë të ndodhë?”
fig. 9
“Në vendin tim ka për të patur prapë konflikte të armatosura”
fig. 10
Status Quo
“A jeni dakord/s’jeni dakord me pohimin e mëposhtëm: Në Ballkan ka pasur luftëra. Më e
mira do të ishte që edhe në të ardhmen gjërat të mbeten siç janë sot. Përndryshe punët
kanë për të shkuar edhe më keq”?”
fig. 11
Ndryshimi i kufijve
“A jeni dakord/s’jeni dakord me pohimin e mëposhtëm: “Edhe pse mund të mos jetë gjë e
dëshirueshme, ndryshimi i kufijve në vendet ballkanike mund të jetë i nevojshëm”?”
fig. 12
Vendet shumëkombëshe
“A jeni dakord/s’jeni dakord me pohimin e mëposhtëm: “Kombësitë në vendin tonë mund
të jetojnë së bashku në një shtet, veç nëse secila nga kombësitë është në një rajon të
ndarë”?”
fig. 13
Rëndësia e Kombit
*Është përdorur shkalla 10-pikëshe ku 10 do të thotë “Kombi është shumë i rëndësishëm për mua”
dhe 1- “Kombi nuk është i rëndësishëm për mua”
fig. 14
“Vendi im po dëmtohet nga vendet e tjera. Ne duhet të kërkojmë drejtësi,
nëse është e nevojëshme, nëpërmjet fuqisë dhe ushtrisë.”
fig. 15
“Popujt e ish-Jugosllavisë s’kanë për të jetuar më kurrë në paqe me njëri-
tjetrin”
fig. 16
Integrimi në BE
“Sa mirë do të jetë për vendin tonë nëse BE ndërmerr hapa në drejtim të/ nëse cakton si
objektiv të tij pranimin e…….. në BE?
fig. 17
Integrimi në BE- shpresat
“Sa e mundur është që brenda pesë viteve të ardhshëm BE do të iniciojë një procedurë
për pranimin e ………. në BE?”
fig. 18
Integrimi në BE- Vlerësim
“Sa mirë apo keq do të ishte për vendin tonë nëse BE do të ndërmerrte hapa në drejtim
të/ nëse cakton si objektiv të tij pranimin e…….. në BE?
“Sa të mundshme e shihni që në harkun kohor të 5 vjetëve BE do të niste procedurën e
anëtarësimit për në BE?”
fig. 19
Qëndrimet ndaj Europës
fig. 20
Qëndrimet ndaj SHBA
Përkufizime: Pro-Amerikan:Qëndrim pozitiv ndaj SHBA-s / më afër me USAPragmatik:

më afër me USAnti Amerikan: Qëndrim negative ndaj SHBA-s / Qëndrim i
distancuar.
fig. 21
“Popujt e ish-Jugosllavisë do të bashkohen sërish më në fund - në BE”?
fig. 22
Kufijtë e e rinj
“Do të ishte më mirë nëse nën kujdestarinë e bashkësisë ndërkombëtare do të
përcaktoheshin kufi të rinj në ish-Jugosllavinë dhe që secila nga kombësitë e mëdha të
jetonte në një vend/shtet të veçantë.”
LISTA E UDHËTIMEVE VËZHGUESE TË KOMISIONIT
Serbia dhe Mali i Zi (korrik 2004)
Stojan Cerovic, gazetar, Vreme

Goran Ciric, Kryetar i Bashkisë së Nishit
Nebojsa Covic, Zëvendëskryeministër i Serbi-Mal i Zi
Radivoj Cveticanin, gazetar, Danas
Miljenko Dereta, Iniciativa Qytetare
Milo Djukanovic, Kryeministër i Malit të Zi
Nemanja Dragicevic, Student Unioni i Serbisë
Vuk Draskovic, Ministër i Punëve të Jashtme të Serbi-Mal i Zi
Vladimir Goati, Instituti i Shkencave Sociale
Bratislav Grubacic, gazetar, fletushka V.I.P.
Tanja Jordovic, gazetare, Pink
Jasa Jovicevic, Agjencia e Informacionit MINA
Natasa Kandic, Qendra e Legjislacionit Humanitar
Dragomir J. Karic, President themelues i Universitetit Ndërkombëtar për Biznes e Menaxhim
Djoko Kesic, gazetar, Kurier
Jelena Kleut, studente, Unioni i Serbisë
Vojislav Kostunica, Kryeministër i Serbi-Mal i Zi
Bilijana Kovacevic Vuco, YUCOM
Miroljub Labus, Zëvendëskryeministër i Serbi-Mal i Zi
Milan Lajhner, Kompania tregtare Patrimons
Sonja Licht, Shkolla e Politikave Moderne
Svetozar Marovic, President i Serbi-Mal i Zi
Veran Matic, gazetar, “B92“
Jelica Minic, Lëvizja Europiane
Tomislav Nikolic, President i Partisë Radikale Serbe
Danijel Pantic, Lëvizja Europiane
Dusan Pavlovic, Ekspert Politik
Lila Radonjic, gazetare, Mrezha
Zeljka Radulovic, Vijesti
Dusan Spasojevic, Student i Unionit të Serbisë
Stojanovic, Ekspert Politik
Milka Tadic, E përjavshmja Monitor
Srbijanka Turajlic, Universiteti i Beogradit
Ratko Vlajkovic, Kryetar i Bashkisë së Kragujevacit
Hoyt Brian Yee, Zyrtar titullar, Konsullata e Shteteve të Bashkuara, Podgoricë
Kosovë (korrik 2004)
Fisnik Abrashi, Associated Press

General Allard, Shef i Operacioneve, KFOR
Snezana Arsic, OJQ Dona, Strpce
Zorica Barac, Shoqata e Grave, Leposavic
Besim Beqaj, Koordinator i Kosovës për Paktin e Stabilitetit
Vesna Bojcic, Zëri i Amerikës,, Prishtinë
Nicolas Booth, Kryekëshilltar i Kryetarit të Shtyllës së I (Rendi e Drejtësia)
Charles Brayshaw, Zëvendës i Përfaqësuesit Special të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, UNMIK
Miomir Cankovic, Koordinator i Komunitetit, Lipljan
Zoran Cirkovic, fshati Staro Gradsko
Patrice Coeur-Bizot, Në detyrë DSRSG, Zëvendëskryetar i Shtyllës së II

(UNCA, Administrata Civile)
Jugoslav Crvenkovic, fshati Staro Gradsko
Melihate Dedushi, Menaxhere Programi, OJQ Flaka
Vlada Dimic, fshati Staro Gradsko
Zlatko Dimitrov, Drejtor i Zyrës së Çështjeve Politike, Shtylla III (OSBE, Ndërtimi i Institucioneve dhe
Zgjedhjet)
Florina Duli Sefaj, Klubi Republikan
Milorad Durlevic, Drejtor, Fabrika e Radiatorëve
Nafiye Gas, deputete, Partia Demokratike e Turqve në Kosovë
Astrit Gashi, Koha Ditore
Bashkim Gashi, Këshilli për Mbrojtjen e Lirive dhe të Drejtave të Njeriut, Prizren
Pater Walter Happel, Prizren
Ramush Haradinaj, deputet, President i Aleancës për të Ardhmen e Kosovës (AAK)
Ylber Hysa, Aksioni kosovar për Iniciativën Civile (KACI)
Sadik Idrizi, Zëvendëskryetar dhe Zëdhënës i Grupit Parlamentar “Komunitetet e tjera”
Sladjan Ilic, Kryetar i Bashkisë së Strpce
Oliver Ivanovic, deputet, anëtar i Alternativës Demokratike
Sava Janjic
(‘At Sava’), Manastiri i Deçanit
Vesna Jovanovic, deputete, Anëtare e Alternativës Demokratike (DA)
Zorica Jovanovic, fshati Staro Gradsko
Ljubomir Kragovic, deputet, Parlamenti Federal i Serbi-Mal i Zi
Tina Kraja, Associated Press
Jakup Krasniqi, Ministër i Shërbimeve Publike, Sekretar i Përgjithshëm i PDK
Branislav Krstic, Korrespondent i Reuters dhe Agjencisë Kombëtare të Lajmeve Fonet
Dragisa Krstovic, deputet, Anëtar i Partisë Demokratike (DS)
Dojcin Kukurekovic, Zëvendëspresident i Dhomës së Tregtisë së Serbëve të Kosovës, President i
Shoqatës së Biznesit të Vogël Makarije, manastiri Sokolica
Leon Malazogu, Drejtor Programi, Instituti kosovar për Kërkime Politike e Zhvillim (KIPRED)
Jill Muncy, Komisioner i Policisë në Detyrë, UNMIK
Muhamet Mustafa, President, RIINVEST – Insituti i Kërkimeve për Zhvillim
Randjel Nojkic, deputet, anëtar i Lëvizjes për Rinovim të Serbisë (SPO)
Xhevat Olluri, President i Këshillit Bashkiak, Lipljan
Dragan Petkovic, Koordinator Komuniteti, Gjilan
Nebi Quena, Televizioni Publik i Kosovës (RTK)
Zivojin Rakocevic, Glas Juga dhe KiM Radio
Bajram Rexhepi, Kryeministër i Kosovës
Ibrahim Rugova, President i Kosovës
Ahmet Shala, Zëvendësdrejtor, Agjencia Kosovo Trust
Blerim Shala, Zëri
Peshkop Marko Sopi, Kreu i Bashkësisë Katolike
Nexhmedin Spahiu, Radio Televizioni i Kosovës, (RTV)
Nevenka Spilkovic, OJQ NADA, Gjilan
Boban Stankovic, OJQ, Këshilli për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut- CPHR
Bogoljub Stefanovic, fshati Staro Gradsko
Danko Stolic, fshati Staro Gradsko
Naim Ternava, Kreu i Bashkësisë Islamike të Kosovës
Hashim Thaci, deputet, President i Partisë Demoklratike të Kosovës (PDK)
Milorad Todorovic, Ministër-Koordinator për të Kthyerit,
Qeveria e Përkohshme e Kosovës
Boban Vignjevic, Zëvendëskryetar i Bashkisë së Lipljanit
Andreas Wittkowsky, Kreu i Zyrës Politike e Ligjore, Shtylla IV (BE, Rindërtimi dhe Zhvillimi Ekonomik)
Shqipëri (korrik 2004)
Hans-Peter Annen, Ambasador i Gjermanisë

Baba Reshat Bardhi, Kreu i Bashkësisë Bektashiane
Sokol Berberi, Drejtor Ekzekutiv, Qendra për Studime Parlamentare
Sali Berisha, Kryetar i Partisë Demokratike të Shqipërisë (PD)
Erinda Bllaca, Shoqata e ish-Pronarëve
Carlo Bollino, Gazeta Shqiptare
Luan Bregasi, President i Dhomës së Tregtisë
Ylli Çabiri, Qendra për Promovim e Zhvillim Njerëzor
Pantelis Carcabassis, Ambasador i Greqisë
Ilirian Celibashi, Krytar i Komisionit Qendror Zgjedhor
Robert Damo, Kryetar i Bashkisë së Korçës
Namik Dokle, Zëvendëskryeministër i Shqipërisë
Admir Duraj, Shoqata e ish-Pronarëve
Alex Finnen, Zëvendës shef i Pranisë së OSBE-së në Shqipëri
Sabri Godo, Anëtar i Komitetit Drejtues të Partisë Republikane (PR)
Argile Gorea, ish-Krytar i Bashkisë së Durrësit
Artan Haxhi Shkoder, Kryetar i Bashkisë së Shkodrës
Odeta Haxhia, studente, Fakulteti i Shkencave Sociale
Avni Hoxha, Pronar Televizioni Lokal
Vasilika Hysi, Drejtore, Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut
Attilio Massimo Lannucci, Ambasador i Italisë
Gent Ibrahimi, Drejtor Ekzekutiv, Instituti për Studime Politike e Ligjore
Arqipeshkvi Janullatos, Kreu i Kishës Ortodokse
Grigor Joti, Menaxher i Përgjithshëm, Infosoft Group
Përparim Kalo, Partner menaxherial, Kalo & Associates
Lefter Koka, Kryetar i Bashkësisë së Durrësit
Koço Kokëdhima, Botues, Shekulli Gazetë e Përditshme
Vajdin Lamaj, biznesmen
Remzi Lani, Drejtor Ekzekutiv, Instituti Shqiptar i Medias
Edmond Leka, Drejtor Ekzekutiv, Western Union
Arbi Masniku, Zëvendësdrejtor Ekzekutiv, Lëvizja MJAFT
Vjollca Meçaj, Drejtore Ekzekutive, Qendra e Gruas
Fatmir Mediu, deputet, Kryetar i Partisë Republikane Shqiptare (PR)
Ermelinda Meksi, Ministre e Integrimit Europian
Isa Memia, Krytar i Bashkisë së Tropojës
Arian Mene, Menaxher i Përgjithshëm, Kompania DEKA
Arqipeshkvi Rrok Mirdita, Krytar i Kishës Katolike
Piro Misha, Drejtor, Shtëpia e Librit dhe e Komunikimit
Alfred Moisiu, President i Republikës së Shqipërisë
Selim Muça, Kryetar i Bashkësisë Islamike
Genc Pollo, Kryetar i Partisë Demokratike të Re (PDR)
Ylli Popa, Kryetar i Akademisë së Shkencave
Albert Rakipi, Drejtor, Instituti Shqiptar për Studime Ndërkombëtare
Edi Rama, Kryetar i Bashkisë së Tiranës
Lutz Salzmann, Kryetar i Delegacionit të Komisionit Europian
Dr. Gjergji Sauli, President i Gjykatës Kushtetuese
Kreshnik Spahiu, Drejtor i Zyrës për Mbrojtjen e Qytetarëve
Igli Toska, Ministër i Rendit Publik
Ardian Turku, Kryetar i Bashkisë së Elbasanit
Vebi Velija, President, VEVE Group
Steven E. Zate, I Ngarkuar me Punë, Ambasada e Shteteve të Bashkuara të Amerikës
Leka Zogu, President Nderi, Partia e Lëvizjes së Legalitetit
Maqedoni (Shtator 2004)
Ali Ahmeti, President, Bashkimi Demokratik për Integrim

Zoran Andonovski, Vreme
Venko Andonovski, Universiteti i Shkupit
Stojan Andov, Partia Liberale
Teuta Arifi, Zëvendëspresidente, Bashkimi Demokratik për Integrim
Siljan Avramovski, Ministër i Brendshëm
Kristof Bender, Iniciativa Europiane për Stabilitet
Gligor Bishev, Drejtor Ekzekutiv, Banka Stopanska
Sandra Bloemenkamp, Përfaqësuese e Bankës Botërore në Maqedoni
Laërence Butler, Ambasador i SHBA
Romeo Dereban, Kryetar i Bashkisë së Strugës
Donato Chiarini, Kreu i Delegacionit të Komisionit Europian
Den Donchev, VMRO - Narodna
Jovan Donev, Instituti Euro-Ballkan
Tobias Flessenkemper, Koordinator Programi, Misioni Policor i BE-së në Maqedoni (PROXIMA)
Lubomir Frckovski, ish-Ministër i Brendshëm dhe ish-Ministër i Punëve të Jashtme të Maqedonisë
Branko Gerovski, Gazeta e përditshme Dnevnik
Zvetan Grozdanov, President i Akademisë së Shkencave të Maqedonisë
Nikola Gruevski, VMRO-DPMNE
Riza Halimi, Kryetar i Bashkisë së Preshevës
Lurzim Haziri, ADI
Lutfi Haziri, Kryetar i Bashkisë së Gjilanit, Kosovë
Guner Ismail, Revista Forum
Murtezan Ismaili, Kryetar i Bashkisë së Tetovës
Georgi Ivanov, Instituti Social Demokrat
Zoran Jachev, Transparency Macedonia
Svetozar Janevski, Pivara Skopja AD
Saso Klekovski, Qendra Maqedonase për Kooperacion Ndërkombëtar
Hari Kostov, Kryeministër i Maqedonisë
Slobodan Kovacevski, Kryetar i Bashkisë së Kumanovës
Vladimir Milchin, Instituti i Shoqërisë së Hapur, Maqedoni
Ognyan Minchev, Instituti për Studime Rajonale e Ndërkombëtare, Bullgari
Sasho Ordanovski, Revista Forum
Vlado Popovski, Universiteti i Shkupit
Erol Rizaov, Gazeta e Përditshme Utrinski Vesnik
Kevin Ross, Përfaqësuesi i Fondit Monetar Ndërkombëtar në Maqedoni
Iso Rusi, e përjavshmja në gjuhën shqipe Lobi
Michael Sahlin, Përfaqësues i Posaçëm i BE-së në Maqedoni
Behicudin Sehapi, El Hilal
Radmila Shekerinska, Zëvendëskryeministre e Maqedonisë
Gordana Siljanovska, Universiteti i Shkupit
Arqipeshkvi Stefan, Kreu i Kishës Ortodokse
Veton Surroi, Botues, Koha Ditore, Kosovë
Attila Szendrei, Drejtor Ekzekutiv, Makedonski Telekomunikacii
Sladjana Taseva, Ish-Kryetare e Komisionit Antikorrupsion të Maqedonisë, Drejtore e Akademisë së
Policisë
Biljana Vankovska, Universiteti i Shkupit
Arben Xhaferi, President i Partisë Demokratike të Shqiptarëve, Maqedoni
Richard Zink, Drejtor i Agjencisë Europiane për Rindërtim (Selanik)
Bosnjë-Hercegovina (Dhjetor 2004)
Nidzara Ahmetasevic, Slobodna Bosna

Fatmir Alispahic, Gazeta Valten
Edo Arsnalagic, Bosnaljek Pharmaceutics Sarajevo
Paddy Ashdown , Përfaqësues i Lartë, OHR
Ivan Barbalic, President i Shoqatës Alumni të Qendrës për Studime Ndërdisiplinore dhe pasdiplomuese
Becirevic, Kryetar i Bashkisë së Qendrës Bashkiake, Sarajevë
Taida Begic, Zëvendësdrejtor i Qendrës për Studime Ndërdisiplinore dhe pasdiplomuese
Ivica Cavar, Qendra për Nisma Qytetare, Mostar
Dragan Cavic, President, Republika Srpska;Kryetar, SDS
Mustafa Ceric, Kryetar i Bashkësisë Islamike
Dragan Covic, Anëtar i Presidencës (Kroat), Qeveria Qendrore, HDZ
Dragoljub Davidovic, Kryetar i Bashkësisë së Banja Lukës
Saba D'Elia, Ambasador i Italisë
Boris Diviak, Transparency International
Srdan Dizdarevic, Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut
Dino Djipa, PRISMA
Petar Djokic, Ish-President i Asamblesë Federale, Partia Socialiste e Republika Srpska
Milorad Dodik, Kryetar, SNSD
Sacir Filandra, Profesor i Shkencave Politike
Jakob Finci, Kryetar i Bashkësisë Hebre
Emina Ganic, Drejtor, Festivali i Filmit të Sarajevës
Dobrila Govedarica, Drejtore Ekzekutive, Fondacioni Soros
Nedzad Grabus, Fakulteti Islamik, Universiteti i Sarajevës
Tomo Grizelj, Kryetar i Shoqatrës së Biznesit Boshnjak
Nedzad Hadzimusic, Ambasador, Marrëdhëniet Shumëpalëshe, Ministria e Punëve të Jashtme
Michael Humphreys, Delegacioni i Komisionit Europian
Jasmen Imamovic, Kryetar i Bashkisë së Tuzlës
Mladen Ivanic, Ministër i Punëve të Jashtme, Qeveria Qendrore, PDP
Bakir Izetbegovic, Zëvendëskryetar, SDA
Hamdija Jahic, Kryetar i Bashkisë së Mostarit
Zvone Jukic, Dnevni List, Mostar
Eldin Karic, Kryeredaktor, Revista START
Freiherr von Kittlitz
und Ottendorf, Ambasador i Gjermanisë
Zeljko Komsic, Kryetar i Bashkisë së Novo Sarajevo, SDP
Boro Kontic, Drejtor, Media Centar
Zeljko Kopanja, Gazeta Nezavisne Novine
Senka Kurtovic, E përditshmja Oslobodenje
Lejla Letic, Studente e kursdit pasuniversitar, Të Drejtat e Njeriut dhe Demokracia në Europën Jug-
Lindore
Sefic Lojo,
Ivan Lovrenovic, gazetar, Dani
Markovic, ish-Kryetar i Bashkisë së Qendrës Bashkiake, Sarajevë, SDP
Douglas McElhaney, Ambasador i SHBA
Dapo Mirsad, Qeveria rajonale Brcko
Dino Mustafic, Drejtor, Festivali i Teatrit MESS
Hilmo Neimarlija, Kryetar i Këshillit IC
Zlatan Ohranovic, Drejtor Ekzekutiv, Qendra për Nisma Civile
Orucevic, ish-Zëvendëskryetar i Bashkisë së Mostarit
Zarko Papic, Ekspert i ekonomisë, IBHI
Borislav Paravac, Kryetar i Presidencës (Serb), Qeveria Qendrore, SDS
Zeljko Paukovic, Qendra e Komunikimit Rinor
Senad Pecanin, Dani
Zoran Puljic, Drejtor Ekzekutiv, Mozaik -
Fondacioni për Zhvillimin e Komunitetit
Fahrudin Radoncic, Pronar, Dnevni Avas
Nikola Radovanovic, Ministër i Mbrojtjes, Qeveria qendrore, SDS

Vëllezërit Sabanovic, Bosmal
Vehid Sehic, Drejtor i Forumit të Qytetarëve të Tuzlës
Hilmo Selimovic, Brewery Sarajevo
Fadil Sero, Menaxher Ekzekutiv, Qendra për Promovim e Shoqërisë Civile
Faruk Sirbegovic, biznesmen ndërtimesh
Zekerijah Smajic, Agjencia Sense
Adnan Terzic, Kryetar, Këshilli i Ministrave, Qeveria Qendrore, Zëvendëspresident i SDA
Sulejman Tihic, Anëtar i Presidencës (Boshnjak), Qeveria Qendrore; President i SDA
Neven Tomic, Ish-Kryetar i Bashkisë së Mostarit
Osman Topcagic, Drejtor, Drejtoria e Integrimit në Bashkimin Europian pranë Këshillit të Ministrave
Henry Zipper de Fabiani, Ambasador i Francës
Kresmir Zubak, Nisma e Re Kroate
Edin Zubvevic, Drejtor Festivali i Jazz-it
Kroaci (dhjetor 2004)
Tomo Aracic, President, Shoqata e të Shpërngulurve kroatë nga B-H (ZUNH), Knin
Damir Azenic, Gong
Zvjezdana Bajic-Zeljak, Shoqata Zvonimir Knin
Ivan Begovic, Prefekt i Qarkut Viroviticko-
Podravska
Nikolina Colovic, Aktiviste nga Knin
Mirela Despotovic, Qendra për Iniciativa Civile
Milan Dukic, Kryetar i Bashkisë së Donji Lapac, Anëtar i Partisë Kombëtare Serbe (SNS)
Andrea Feldman, President i Fondacionit Soros, Kroaci
Boris Grigic, Drejtor i Drejtorisë së Bashkimit Europian, Ministria e Punëve të Jashtme
Nenad Ivankovic, President i Partisë “Pavarësi dhe Progres”(SIN)
Ivan Jakovic, Prefekt i qarkut, Istarsk
Suzi Jasic, GONG
Ljubo Jurcic, deputet, Profesor i Fakultetit të Ekonomisë
Bojana Kovacic, Zyra Qendrore e Administratës së Shtetit
Josip Kregar, Profesor i Fakultetit të Drejtësisë, Universiteti i Zagrebit
Bruno Lopandic, Vjesnik
Zoran Maksic, Drejtor i Agjencisë së Financimeve, FINA
Stjepan Mesic, President i Republikës së Kroacisë
Sasa Milosevic, Forumi Demokrat Serb
Sladana Miocic, Ish-Asistent Ministre, Ministria e Mbrojtjes së Mjedisit
Sevko Omerbasic, Kryetar i Bashkësisë Islamike në Kroaci
Miroslav Parac, Biznesmen nga Knini
Petar Pasic, Kryetar i Bashkisë së Evenikut
Nebojsa Paunovic, Zyra e UNHCR-së, Knin
Antun Petrovic, President, Transparency International, Kroaci
Milorad Pupovac, Zëvendëspresident i Partisë Demokratike të Pavarur Serbe (SDSS)
Vesna Pusic, Presidente e Partisë Popullore Kroate (HNS)
Ivica Racan, President i Partisë Social Demokrate (SDP)
Miroslav Rozic, Zëvendëspresident i Partisë së Djathtë Kroate (HSP)
Nikola Safer, Prefekt i Qarkut Vukovarsko-
Srijemsky
Ivo Sanader, Kryeministër i Republikës së Kroacisë
Zdenka Sintraga, Shoqata Hocu Kuci
Olgica Spevec, Agjencia për Mbrojtjen e Konkurrencës së Lirë në Treg
Gordana Stojanovic, Koalicioni për Promovimin dhe Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut
Vojislav Stanimirovic, President i Partisë së Pavarur Demokratike Serbe (SDSS)
Mladen Vedris, analist, ekonomist
Damir Vidovic, Ndërmarrja komunale, Knin
Boris Vujcic, Zëvendësguvernator i Bankës Kombëtare Kroate
Kosovë (shkurt 2005)
Goran Bogdanovic, Lista Serbe për Kosovën dhe Metohinë

Ramush Haradinaj, Kryeministër i Kosovës
Oliver Ivanovic, Udhëheqës i Listës Serbe për Kosovën dhe Metohinë
Marko Jaksic, student i Drejtësisë, Kosovska Mitrovica
Stojna Jevtic, Drejtore e shkollës fillore “21 nëntori”në Gobulja
Vesna Jovanovic, Lista Serbe për Kosovën dhe Metohinë, Anëtare e Alterbnativës Demokratike (DA)
Faruk Korenica, Prokuror, Kosovska Mitrovica
Bratislav Kostic, Mësues në shkollën fillore “21 Nëntori”në Gobulja
Stojan Kovacevic, Koordinator për bashkësinë serbe në Zyrën e Minoriteteve
Nebojsa Maric, nëpunës publik, Kosovska Mitrovica
Suncica Masic, Drejtor i Qendrës së Punës Sociale,
Priluzje
Snezana Milic, fshati Vuçitern
Vuceta Milenkovic, mësues në shkollën fillore “21 Nëntori”në Gobulja
Adem Mripa, Kosovska Mitrovica
Randjel Nojkic, Lista serbe për Kosovën dhe Metohinë, Anëtar i Lëvizjes serbe për Rinovim
Misko Popovic, Koordinator bashkësie në Vuçitern
Slavisa Petkovic, Ministër për të Kthyerit
Ibrahim Rugova, President i Kosovës
Zeqir Rushiti, Kosovska Mitrovica
Veton Surroi, President i ORA
Dragisa Terentic, fshati i Priluzjes
Hashim Thaci, deputet dhe Kryetar i Partisë Demokratike të Kosovës (PDK)
Maqedoni (shkurt 2005)
Silvana Boneva, VMRO-DPMNE

Vlado Buckovski, Kryeministër i Maqedonisë
Agron Buxhaku, Zëvendëspresident i Bashkimit Demokratik për Integrim
Branko Crvenkovski, President i Republikës së Maqedonisë
Nikola Gruevski, President i VMRO-DPMNE
Gordana Jankuloska, Sekretar i Përgjithshëm, VMRO-DPMNE
Trajko Slaveski, VMRO-DPMNE
Arben Xhaferi, Udhëheqës i Partisë Demokratike të Shqipëtarëve të Maqedonisë
Serbi (shkurt 2005)
Srdjan Bogosavljevic, Marketingu Strategjik

Nebojsa Covic, President i Qendrës së Koordinimit të Përbashkët për Kosovën dhe Metohinë
Biljana Jovic, Qendra e Koordinimit të Përbashkët për Kosovën dhe Metohinë
Vojislav Kostunica, Kryeministër i Unionit Serbi-Mal i Zi
Jelica Minic, Lëvizja Europiane në Serbi
Boris Tadic, President i Unionit Serbi-Mal i Zi
BIOGRAFITË E ANTARËVE TË KOMISIONIT
Guiliano Amato Z. Bildt shërbeu si Përfaqësues Special i Bashkimit

Europian në ish-Jugosllavi, si dhe Përfaqësuesi i
Ish- Kryeministër parë i Lartë në Bosnjë, mes viteve 1995 dhe 1997,
Itali më pas si i dërguar Special i Sekretarit të
Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, mes viteve
Zoti Amato ka qenë kryeministër nga viti 1992 1999 dhe 2001.
deri në 1993, si dhe nga viti 2000 deri në 2001.
Më pas ai shërbeu si nën-President i Konventës. Në SHBA, ai është i vetmi anëtar jo amerikan i
Board of Trustees i Korporatës RAND, si dhe në
Zoti Amato ka qenë anëtar i Parlamentit nga Bordin e Qendrës për Reformë Europiane, si dhe i
1983 deri në 1994; nën-sekretar i Zyrës së Këshillit të Institutit Ndërkombëtar për Studime
Kryeministrit nga 1983 deri në 1987; Ministër i Strategjike në Londër.
Thesarit nga 1987 deri në 1989, si dhe nga 1999
deri në 2000; ministër i Reformave Përveç mirënjohjeve të tjera të shumta, z. Bildt ka
Konstitucionale nga 1998 deri në 1999; zv një titull nderi nga universiteti i St. Andrew në Skoci,
kryeministër nga 1987 deri në 1988. Ai, po ku është fellow në Institutin e mirënjohur për
ashtu, drejtoi Autoritetin Antitrust Italian nga Studime për Terrorizmin dhe Dhunën Politike.
1994 deri në 1997.
Profesor titullar i të Drejtës Kushtetuese të Avis Bohlen

Krahasuar në Universitetin e Romës, Shkolla e
Shkencave Politike nga 1975 deri në 1997, ai ka Ish-ndihmës Sekretar i Shteteve të Bashkuara të
qenë profesor titullar në universitetet e Amerikës
Modenës, Peruxhës, Firences. Tani është
profesor i të Drejtës Globale në Shkollën e Ligjit Deri në maj 2002, zonja Bohlen ishte ndihmës
NYU, dhe profesor me kohë të pjesshme në EUI sekretare e Shtetit për Kontrollin e Armëve.
në Firence. Punonjëse karriere e shërbimit të jashtëm, ajo ka
qenë gjithashtu ambasadore amerikane në Bullgari.
Zoti Amato ka shkruar libra dhe artikuj për Nënkryetare e Misionit Amerikan në Paris, si dhe zv-
ekonominë, institucionet publike, liritë personale, nënsekretare për Çështjet Europiane dhe Kanadeze,
federalizmin dhe qeverisjen e krahasuar. si dhe për çështjet e sigurisë europiane. Më parë ajo
ka shërbyer si Drejtoreshë e Zyrës për Sigurinë
Europiane dhe Çështjet Politike, Drejtoreshë
Carl Bildt Ekzekutive e Delegacionit Amerikan në bisedimet
SHBA-Bashkim Sovjetik për armët bërthamore dhe
Ish- Kryeministër armët hapësinore në Gjenevë; zv/këshilltare politike
Suedi në Ambasadën Amerikane në Paris, si dhe Shefe e
Seksionit për Kontrollin e Armëve dhe të Çështjeve
Në Suedi, z. Bildt ka qenë anëtar i Parlamentit Strategjike në Zyrën për Çështjet e NATO-s.
nga 1979 deri në 2001, kryetar i Partisë së
Moderuar nga 1986 deri në 1999 dhe Aktualisht anëtare e Bordit të Drejtorëve të
kryeministër nga 1991 deri në 1994. Kërkimeve Ndërkombëtare dhe e Bordit të
Shkëmbimeve IREX në Uashington. Në 2003, ajo
ishte studiuese e Politikës Publike në Qendrën
Ndërkombëtare Woodrow Wilson.
Jean-Luc Dehaene 2001 largohet nga Banka Botërore për t’ u bërë

ministër për Çështjet Ekonomike në vendin e vet, i
Ish- Kryeministër thirrur për t’u marrë me krizën financiare që
Belgjikë shpërtheu në shkurt 2001. Pas kapërcimit të krizës,
ai jep dorëheqjen nga qeveria në gusht 2002 dhe në
Z. Jean-Luc Dehaene mbaroi studimet për nëntor 2002 zgjidhet në parlament. Ai përfaqësoi
drejtësi dhe ekonomi në universitetet e Namurit parlamentin turk në Konventën për të Ardhmen e
dhe të Leuvenit. Nga 1971 ka qenë këshilltar, Europës.
më pas Kreu i Kabinetit për disa ministra. Për
herë të parë mbajti postin e ministrit në 1981. Z. Dervis ka botuar mjaft artikuj për politikën
Nga 1982 deri në 1992, ai u bë zv/kryeministër ekonomike dhe ekonominë e zhvillimit. Ai është
dhe Ministër i Trafikut dhe Transportit, si dhe për bashkautor i “General Equilibrum Models for
Reformën Institucionale. Më së fundi, si Development Policy” dhe, së fundi, ka botuar një
Kryeministër, ai drejtoi dy qeveri nga viti 1992 libër të ri të titulluar “A better gobalization”.
deri në 1995 dhe, më pas, nga 1995 deri në
korrik 1999.
Mircea Dan Geoana
Ai konsiderohet si arkitekti i reformës shtetërore.
Ai udhëhoqi Belgjikën në ekonominë euro dhe Ish-Ministër i Punëve të Jashtme
riorganizoi financat e qeverisë. Rumani
Z. Jean Luc Dehaene ishte nën kryetar i Ish-student i Institutit Poltiteknik dhe, respektivisht, i
Konventës Europiane dhe aktualisht është Shkollës së Drejtësisë, Bukuresht, z. Mircea Geoana
anëtar i Parlamentit Europian. u diplomua më 1992 në “Ecole Nationale
d’Administration” në Paris. Ai dha mësim në
Shkollën Kombëtare për shkenca politike dhe
Kemal Dervis administrim dhe në Universitetin “Nicolae Titulescu”
në Bukuresht. U diplomua më 1999 në World Bank
Antar i Parlamentit Group Executive Development Program në Harvard
Turqi Business School.
Z. Dervis mbaroi studimet për ekonomi në Në shkurt 1996, u caktua ambasador i Rumanisë në
London School of Economics, si dhe për SHBA. Para kësaj ishte Drejtor i Përgjithshëm në
shkenca politike, duke marrë PHD për ekonomi Ministrinë e Punëve të Jashtme të Rumanisë. Nga
në universitetin Princeton, SHBA. 1993 deri 1995 ishte zëdhënës i Ministrisë së
Punëve të Jashtme të Rumanisë.
Pas studimeve, ai ishte lektor në Departamentin
e Ekonomisë të Middle Eastern Technical Z. Mircea Geoana ishte Ministër i Punëve të
University. Në 1973-1976 qe këshilltar i Jashtme në vitet 2000-2004. Në dhjetor 2004 u
kryeministrit të atëhershëm Bulent Ecevit për zgjodh anëtar i Senatit Rumun.
çështjet dhe marrëdhëniet ekonomike. Më pas,
ai u kthye në Universitetin e Princetonit ku dha
ekonominë dhe marrëdhëniet ndërkombëtare. Kiro Gligorov
Në 1978 ai fillon punë në Bankën Botërore, ku President i Republikës së Maqedonisë (1991-
më 1991 bëhet kreu i departamentit të Europës 1999)
Qendrore, duke përfshirë ish-Jugosllavinë dhe
Shqipërinë. Në 1996 ai bëhet nën-president i U diplomua në Fakultetin e Drejtësisë në Beograd
Bankës Botërore i ngarkuar per Lindjen e më 1939. Me shpërthimin e Luftës së Dytë Botërore,
Mesme dhe rajonin e Afrikës. Në maj 2000 ai mori pjesë aktivisht në lëvizjen antifashiste dhe
caktohet zv/president përgjegjës për reduktimin çlirimtare në Maqedoni. Nga 1945 deri në fillim të
e varfërisë dhe menaxhimin ekonomik. Në maj viteve 60-të, pati funksione të specializuara
ekzekutive në sferën e ekonomisë dhe Kontrollit të Teknologjisë së Raketave (1998);

financave në Beograd. Nga 1963 deri në 1969 kryekëshilltar i Ministrit të Punëve të Jashtme për
ishte Ministër i Financave i Jugosllavisë. Politikën e Sigurisë; Nën President Senjor për
Politikën dhe programet e East-West Institute.
Një ndër ekonomistët kryesorë që mbështetën Z. Gyarmati ka Ph.D. në Shkencat Politike dhe është
përparimin e ekonomisë së tregut në Jugosllavi, kandidat për Studimet Strategjike. Anëtar i IISS, në
ai u zgjodh anëtar i Presidencës së Republikës mjaft projekte shkencore, profesor i asociuar në
Federale Socialiste të Jugosllavisë (1974-1978) Universitetin e Mbrojtjes Kombëtare. Autor i mjaft
dhe President i Parlamentit. Më pas qe i botimeve për politikën e sigurisë, sigurinë europiane,
detyruar të abstenonte nga veprimtaria politike. menaxhimin e konflikteve dhe politikën e mbrojtjes
së Hungarisë.
Në fillim të krizës në Jugosllavi (1989-1990) ai
kthehet në jetën politike të Maqedonisë, duke
promovuar zgjedhjet shumëpartiake dhe François Heisburg
ekonominë e tregut. Si pasojë zgjidhet President
i Republikës së Maqedonisë, në zgjedhjet e para Drejtor
të lira shumëpartiake të mbajtura në janar 1991. Fondacioni për Kërkime Strategjike
Francë
Në kohën që ai kryente këtë funksion, Republika
e Maqedonisë shpalli pavarësinë dhe u bë e E filloi karrierën e tij si anëtar i Ministrisë së Punëve
vetmja republikë e ish-Jugosllavisë që e arriti të Jashtme të Francës, çka pasohet nga një post
këtë në mënyrë paqësore dhe legjitime. Në pranë Misionit të Përhershëm Francez në OKB (Nju
zgjedhjet e para të përgjithshme në Republikën Jork).
e Maqedonisë në tetor 1994, Z. Kiro Gligorov u
rizgjodh President për një periudhë pesë Nga 1981-84 ishte këshilltar për sigurinë
vjeçare, e cila mbaroi në 1999. ndërkombëtare i Ministrit të Mbrojtjes si dhe anëtar
themelues i Komisionit për Sigurinë dhe Mbrojtjen
Franko-Gjerman. Mori detyrën e drejtorit të Institutit
Istvan Gyarmati Ndërkombëtar për Studime Strategjike (IISS) në
Londër. Në vitet 1992-98, ishte nën-President
Kryetar, Qendra për Integrimin Euro-Atlantik dhe (zhvillimi strategjik) në Matra- Defence- Espace dhe
për Demokraci më pas, u bë Drejtor i Fondacionit për Kërkime
Hungari Strategjike në Paris. Është këshilltar i stafit të
planifikimit në Ministrinë e Punëve të Jashtme të
Aktualisht Kryetar i Bordit të kësaj Qendre dhe Francës; anëtar i bordit të Institutit Aspen në Berlin
Bashkë-Kryetar i Bordit Këshillimor për Sigurinë dhe kryetar i Qendrës për Politika të Sigurisë në
Ndërkombëtare për Europën Juglindore të Gjenevë.
Qendrës me bazë në Gjenevë për Kontrollin
demokratik të Forcave të Armatosura. Ka qenë Ka botuar mjaft artikuj dhe intervista në revistat
punonjës i shërbimit të jashtëm që kur u akademike dhe në përgjithësi në media si në
diplomua në Universitetin e Ekonomisë të anglisht e ashtu dhe në frëngjisht, mes të cilave
Budapestit, fakulteti i Diplomacisë. Ndër të tjera “Hyperterrorisme: la nouvelle guerre”, 2001 dhe “La
ka qenë anëtar i Delegacionit hungarez në fin de l’
Occident? L’Amerique, l’Europe et le Moyen
MBFR dhe IAEA (1981-86, Vienë), kryetar i Orient”. 2005
delegacionit në CFE, CSBM, Negociatat për Qiej
të Hapur (1990-92, Vienë); Kryetar i
Departamentit të Politikës së Sigurisë, MPJ
(Budapest 1992-96) Përfaqësues Personal i
Kryetarit të CSCE/OSCE në Gjeorgji (1992-3);
Çeçeni (1995); dhe për bisedimet për CSBM në
Bosnjë dhe Hercegovinë (1996); nën-sekretar i
Mbrojtjes (1996-99) ; Kryetar i Regjimit të
Bruce P. Jackson Anëtar i “Global leaders for Tomorrow” të Forumit

Ekonomik Botëror, që nga viti 1998. Ka mjaft
President dekorime ndërkombëtare dhe kombëtare për
Projekti për Demokracitë në Tranzicion rezultatet e tij profesionale.
SHBA
Postdoktoraturë në MIS Department dhe CCIT në
Z. Jackson është themelues dhe president i këtij Universitetin e Arizonës, Tukson 1988/89. Konsulent
projekti, një sprovë shumëvjeçare që ka për në biznese dhe organizata qeveritare. Autor i mbi
qëllim integrimin e demokracive të pas vitit 1989 njëqind punëve kërkimore dhe studimeve, si dhe i
në institucionet euro-atlantike. katër librave. Autor i artikujve të shumtë në politikën
boshnjake dhe në çështjet e ekonomisë, si dhe i një
Nga 1986 në 1990 shërbeu në Zyrën e serije emisionesh të forumit në një television të
Sekretarit të Mbrojtjes në një sërë pozitash që pavarur kushtuar të ardhmes së Bosnjës.
kishin të bënin me forcat bërthamore dhe
kontrollin e armëve. Në 1990 z. Jackson u Ilir Meta
bashkua me Lehman Brothers, një bankë
investimesh në Nju Jork. Mes viteve 1993 dhe Ish-Kryeministër
2002, ai ishte nën-President për Strategjinë dhe Shqipëri
Planifikimin në Korporatën Lockheed Martin.
Aktualisht është Kryetar i Lëvizjes Socialiste për
Nga 1995 deri në 2003, ishte President i Integrim, e cila filloi në shtator 2004, si një lëvizje
Komitetit amerikan për NATO-n, një korporatë jo reformiste brenda Partisë Socialiste. Është
fitim prurëse e formuar në 1996 për promovimin diplomuar në Fakultetin e Ekonomisë, Universiteti i
e zgjerimit të NATO-s në Europë. Gjatë viteve Tiranës. E nisi jetën politike në fillim të viteve 90-të si
2002-2003, shërbeu si kryetar i Komitetit për anëtar i udhëheqjes së Lëvizjes Studentore. Anëtar i
Çlirimin e Irakut. Këshillit Drejtues të Partisë Socialiste që nga viti
1992, z. Meta në vitet 1993-1996 ishte nën-kryetar i
Ai vazhdon të jetë në Bordin e Drejtorëve të PS. Në periudhën 1996-1997 ishte nën-kryetar i
Projektit për Një Shekull të Ri Amerikan, një Komisionit Parlamentar të Politikës së Jashtme.
korporatë jo fitimprurëse që merret me edukimin
e opinionit amerikan për politikën e jashtme dhe U caktua Kryeministër i Shqipërisë në 1999 dhe u
sigurinë kombëtare. rikonfirmua në këtë post pas zgjedhjeve të qershorit
2001. Z. Meta dhe dorëheqjen në janar 2002, për t’ i
hapur rrugën zgjidhjes së një krize qeveritare.
Zlatko Lagumdzija
Në gusht 2002, u caktua Zv/Kryeministër dhe
President, Partia Social Demokrate Ministër i Punëve të Jashtme, detyra këto nga ku
Ish-Kryeministër dha dorëheqjen në qershor 2003, si rezultat i
Bosnje dhe Hercegovinë
dështimit të qeverisë për të ndjekur reformat drejt
integrimit në BE.
Ka një Ph.D. në shkencën e kompjuterave dhe
inxhinjeri elektrike në Universitetin e Sarajevës.
Është profesor për menaxhimin e sistemit
informatik në Shkollën e Ekonomisë, në
Shkollën e Inxhinjerisë Elektrike dhe të
Shkencës së Kompjuterave në Universitetin e
Sarajevës që nga viti 1989.
President i Partisë Social-Demokrate të B&H që

nga 1997. Kryeministër ad interim 1993, Zv
Kryeministër 1992-1993.
Neven Mimica botë, e më konkretisht për BBC World Service (radio

e online) dhe BBC World (televizion).
Ish-Ministër për Integrimin Europian
Kroaci Më parë ajo ka qenë diplomate karriere në shërbimin
e jashtëm britanik dhe ka shërbyer në një sërë
U diplomua në 1976 për ekonomi në vendesh si Singapor, Washington DC, pranë
Universitetin e Zagrebit dhe në 1987 mori Komisionit Europian në Bruksel si dhe në Bon. Ajo
gradën master në fakultetin e ekonomisë. ka shërbyer edhe si këshilltare diplomatike e
kryeministrit John Major (1991-1994), Kryetare e
Mes viteve 1979-83 ishte këshilltar pranë Komitetit të Përbashkët të Inteligjencës në Whitewall
Komitetit Republikan për Marrëdhënie (1993-1994). Si Drejtore Politike në Ministrinë e
Ndërkombëtare, në 1983-87 bëhet ndihmës i Punëve të Jashtme (1994-1996), ajo ka qenë
Komitetit të Presidentit të Republikës për kryetare e delegacionit britanik që mori pjesë në
Marrëdhëniet Ndërkombëtare, i ngarkuar për konferencën e Paqes për Bosnjën në Dayton.
sistemin e shkëmbimeve me jashtë dhe sistemin
e tregtisë me jashtë. Është diplomuar në Universitetin e Oksfordit dhe ka
qenë Harkness Fellow e Fondit të Commonwealth-it
Mes viteve 1987 dhe 1997 shërbeu në në Shtetet e Bashkuara (1961-1963). Në vitin 1995
Ministrinë e Punëve të Jashtme të Republikës është dekoruar me Urdhrin e Shën Mikelit e Shën
së Kroacisë. Gjergjit (DCMG). Ka gradën doktore në Universitetet
e Open dhe të Londrës.
Në 1997, z. Mimica u caktua Ndihmës Ministër
për Marrëdhëniet Ndërkombëtare Ekonomike në
Ministrinë e Ekonomisë të Kroacisë. Në 2000, u JANEZ POTOCNIK
caktua kryenegociator për Marrëveshjen për
Stabilizim dhe Asociim dhe nën-Ministër i Anëtar i Komisionit Europian
Ekonomisë. Në 2001-2003 mbajti pozitën e Slloveni
Ministrit për Integrimin Europian. Që nga nëntori
2003 është anëtar i Parlamentit Kroat. Zoti Janez Potocnik u diplomua me rezultate të
shkëlqyera në Fakultetin e Ekonomisë të
Universitetit të Ljubljanës, ku edhe mori Ph.D. në
DAME PAULINE NEVILLE-JONES vitin 1993. Për vite me radhë (1989-1993) ai ka
punuar si hulumtues në Institutin e Kërkimeve
Ish-Guvernatore e BBC-së Ekonomike të Lujbljanës. Në korrik të vitit 1994 u
Mbretëria e Bashkuar emërua Drejtor i Institutit të Analizës dhe Zhvillimeve
Makroekonomike të Republikës së Sllovenisë. Në
Znj. Dame Pauline Neville-Jones është kryetare vitin 1998 z. Potocnik u emërua kryetar i ekipit
e QinetiQ Group plc., një kompani në fushën e negociues për hyrjen e Republikës së Sllovenisë në
tekonologjisë së mbrojtjes që ka klientë në Bashkimin Europian.
strukturat qeveritare si në Mbretërinë e
Bashkuar, ashtu edhe në Shtetet e Bashkuara, Më 2002 qeveria e Republikës së Sllovenisë emëroi
si dhe kryetare e Bordit Këshillimor të Këshillit z. Potocnik ministër pa portofol për Çështjet
Informativ të Sigurimeve (IAAC). Ajo është Europiane.
gjithashtu anëtare e Bordit Drejtues të Dhomës
Ndërkombëtare të Tregtisë të Mbretërisë së Qysh nga viti 2004 ai është anëtar i Komisionit
Bashkuar (ICC) si dhe të Këshillit Drejtues të Europian për Shkencën dhe Kërkimet.
Universitetit të Oksfordit.
Nga viti 1998 deri më 2004 ajo ka pasë qenë

Guvernatore Ndërëkombëtare e BBC-së,
përgjegjëse, ndër të tjera, për transmetimet në
ALEXANDROS GEORGE RONDOS duke u angazhuar në mbrojtjen e të drejtave të

minoriteteve në Serbi.
Ish-Ambasador shëtitës
Greqi Në dhjetor të vitit 1995, z. Svilanovic u zgjodh
President i Këshillit për të Drejtat e Njeriut në
Zoti Rondos, me kombësi greke, u lind në Dar- Beograd, anëtar i FIDH.
es-Salaam, Tanzani, dhe u arsimua në Kenia si
dhe Mbretërinë e Bashkuar ku përfundoi Z. Svilanovic është President i Partisë politike
studimet e u diplomua me BA (Hons) në Aleanca Civile, 1999-2004. Anëtar i Parlamentit
Universitetin e Oksfordit (Kolegji Brasenose). Federal 2000-2003. Ministër i Punëve të Jashtme i
Republikës Federale të Jugosllavisë, më pas Unioni
Në karrierën e vet ai ka punuar edhe si gazetar Serbi-Mal i Zi, 2000-2004. Qysh nga janari i vitit
për West Africa Magazine dhe më pas për 2004 deputet në Parlamentin e Serbisë. Qysh nga
dymbëdhjetë vjet ka shërbyer në misione nëntori i vitit 2004, Kryetar i Tryezës së Parë të
humanitare e projekte zhvillimi. Punës së Paktit të Stabilitetit për Europën Jug-
Lindore.
Mbasi ka punuar për dy vjet në Bankën
Botërore, z. Rondos ka qenë këshilltar i Ministrit Në vitin 1996 Universiteti i Beogradit botoi veprën e
të Jashtëm të Greqisë, duke i ofruar ekspertizë tij « Propozime për Përsëritjen e Procedurave
dhe ndikuar në ndryshimin e strategjive politike Ligjore ». Z. Svilanovic ka shkruar një sërë artikujsh
të Greqisë për Ballkanin, duke kontribuar në të në lëmin e drejtësisë, pjesa dërrmuese e të cilëve e
njëjtën kohë edhe gjatë Presidencës Greke të vë theksin në respektimin e të drejtave të njeriut në
Bashkimit Europian në kohën e krizës në Irak. Jugosllavi.
Gjatë gjithë kësaj periudhe ai ka shërbyer

gjithashtu edhe si i dërguar i posaçëm personal i RICHARD VON WEIZSACKER
Ministrit të Jashtëm me misione në Turqi,
qeveritë e vendeve të Lindjes së Mesme, President i Gjermanisë (1984-1994)
Europë dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Zoti Richard Von Weizsacker ka studiuar filozofi dhe
histori në Oksford dhe në Grenoble. Në vitin 1938 u
GORAN SVILANOVIC thirr nën armë dhe mori pjesë në Luftën e Dytë
Botërore. Në vitet 1945-1950, z. von Weizsacker
Kryetar, Tryeza e Parë e Punës së Paktit të vijoi studimet në Gottingen.
Stabilitetit për EJL
Ish-Ministër i Punëve të Jashtme Në vitin 1969 z. von Weizsacker u zgjodh në
Serbi-Mal i Zi
Bundestag. Shërbeu si Zëvendëspresident i
Bundestagut për periudhën 1979-1981, por dha
Zoti Svilanovic është diplomuar në Fakultetin e
dorëheqjen nga detyra për t’ u bërë Kryetar Bashkie i
Drejtësisë, në Universitetin e Beogradit më 1987
Berlinit Perëndimor në vitet 1981-1984.
dhe mori gradën shkencore M.A. në vitin 1993.
Në fund të vitit 1998, Svilanovic, tok me gjashtë
Në vitin 1984 z. von Weizsacker, kandidat i
profesorë të tjerë, u përjashtua nga Fakulteti i
CDU/CSU, fitoi zgjedhjet presidenciale. Më 8 maj
Drejtësisë për shkak të pjesëmarrjes në grevën
1985 – 40 vjetorin e mbarimit të Luftës së Dytë
e organizuar në shenjë proteste kundër ligjit të ri
Botërore – ai mbajti një fjalim dramatik në
shtrëngues për universitetet.
Bundestag ku shtjelloi përgjegjësinë historike të
Gjermanisë dhe të gjermanëve lidhur me krimet e
Në vitin 1993 z. Svilanovic krijoi një zyrë të
nazizmit. Në vitin 1989 Weizsacker u rizgjodh në
ndihmës ligjore « Linja SOS për viktimat e
postin e Presidentit, pa pasur kundërshtar, çka
diskriminimit nacional, etnik, religjioz, politik e
ndodhte për herë të parë në historinë e Gjermanisë.
sindikal » në Qendrën për Aksion kundër Luftës,
Gjatë mandatit të tij të dytë u krye ribashkimi i
Gjermanisë dhe zuri fill procesi i shembjes së EKIPI I BASHKËPUNËTORËVE

regjimeve komuniste në Europën Lindore.
Sandra Breka
Z. Weizsacker ka qenë një nga « Tre burrat
mentarë » që u thirr nga Presidenti i Komisionit Znj. Sandra Breka filloi të punojë në zyrën e Berlinit
Europian, Romano Prodi, për të përpunuar e të Robert Bosch Stiftung si drejtore programi në
sugjeruar reformën institucionale të Bashkimit janar të vitit 2001. Ndër detyrat e saj hyjnë kryesisht
Europian për t’u parapërgatitur për zgjerimin dhe programet ndërkombëtare duke u përqendruar në
integrimin e shteteve anëtarë më të rinj (1999). marrëdhëniet transatlantike dhe Europës Jug-
Lindore. Ndër të tjera, znj. Breka drejtron edhe një
program të porsakrijuar Bellevue Fellowship ku
IVAN KRASTEV përfshihen një numër vendesh anëtare të Bashkimit
Europian. Para se të punësohej në Robert Bosch
Kryetar, Qendra për Hartimin e Strategjive Stiftung, ajo ka shërbyer si drejtore programi për
Liberale Europën Jug-Lindore, marrëdhëniet transatlantike
Bullgari dhe çështjet e sigurisë në Institutin Aspen të Berlinit,
mbas një periudhë kohe me Këshillin Amerikam mbi
Zoti Ivan Krastev është politolog dhe Kryetar i Gjermaninë në New York City. Znj. Breka është
Bordit të Qendrës për Hartimin e Strategjive anëtare e një sërë institucionesh ndërkombëtare si
Liberale me qendër në Sofje, Bullgari. Shoqata TRANSFUSE dhe Gratë në Sigurinë
Ndërkombëtare (WIIS). Mbasi kreu studimet në
Përgjatë dhjetëvjeçarit të fundit ai ka qenë i ftuar Gjermani, Francë dhe Shtetet e Bashkuara, ajo
i nderit në Kolegjin e Shën Antonit, Oksford ; përfitoi gradën M.A. në Universitetin Kolumbia të
Qendrën për Studime Ndërkombëtare Woodrow New Yorkut.
Wilson në Washingon ; Kolegium Budapest,
Wissenschaftskolled, Berlin ; Institutin e
Federalizmit, Universiteti i Fribourgut, Zvicër ; Vessela Tcherneva
Institutin për Shkencat Humane, Vjenë dhe
Forumin Remark, New York. Znj. Vessela Tcherneva është drejtore programi në
Qendrën për Hartimin e Strategjive Liberale, një
Qysh nga tetor i vitit 2003 ka qenë drejtor i think-tank bullgar, qysh nga nëntori i vitit 2003. Ajo
projektit të kërkimeve « Politika e anti- merret me menaxhimin e programeve të Qendrës që
amerikanizmit në fillim të shekullit të 21-të », kanë të bëjnë me Ballkanin dhe marrëdhëniet
projekt ky i bashkërenduar nga Universiteti i transatlantike, si dhe me projekte që lidhen me
Europës Qendrore, në Budapest. Duke nisur çështje të sigurisë. Ajo është shefe e menaxhimit të
nga janari i vitit 2004 z. Krastev është Drejtori revistës bullgare për Politikën e Jashtme. Znj.
Ekzekutiv i Komisionit Ndërkombëtar për Tcherneva është diplomate karriere dhe e atashuar
Ballkanin. pranë Komisionit Ndërkombëtar për Ballkanin për aq
sa kohë do të ekzistojë ky Komision. Më parë ajo ka
Ndër botimet e fundit në gjuhën angleze gjenden shërbyer në ambasadën bullgare në Washington
: Çballkanizimi i Ballkanit : Gjendja e debatit ; DC., ku ka punuar si punonjëse politike e ngarkuar
Ballkani : Demokraci pa zgjidhje ; Korrupsioni, për të mbuluar çështjet politiko-ushtarake e ato të
Ndjenjat e Anti-korrupsionit dhe Shteti i së sigurisë duke përfshirë këtu edhe zgjerimin e NATO-
Drejtës. Studimi i tij « Shekulli i Anti- s ; pikë ndërlidhjeje me administratën amerikane dhe
amerikanizmit ? » pa dritën e botimit në numrin OJQ-të ; Europën Jug-Lindore. Znj. Tcherneva ka
e prillit 2004 te Journal of Democracy. Libri i tij « një gradë M.A. në shkencat politike nga Universiteti i
Zhvendosja e obsesioneve. Tri ese mbi politikën Bonit në Gjermani.
e Anti-korrupsionit. » u botua nga CEU Press në
vitin 2004.
LISTA E EKSPERTËVE
Srdjan Bogosavljevic, Instituti i Kërkimeve të

Medias dhe Marketingut Strategjik, Beograd.
Srdjan Darmanovic, CEDEM, Podgoricë.
Misha Glenny, editor
Damir Grubisa, Departamenti i Marrëdhënieve

Politike dhe Ekonomisë Ndërkombëtare,
Universiteti i Zagrebit.
Fabrice de Kerchove, Menaxher Projekti,

Fondacioni i Mbretit Baudouin
Grelad Knaus, Drejtor, Nisma për Stabilitetin

Europian
Josip Kregar, Fakulteti i Drejtësisë, Universiteti

i Zagrebit
Remzi Lani, Drejtor Ekzekutiv, Instituti Shqiptar

i Medias
James O’Brien, analist
Stevo Pendarovski, Kryetar i Komisionit

Qendror Zgjedhor të Maqedonisë
Jean-Louis Six, Nënkryetar nderi, Fondacioni i

Mbretit Baudouin, Drejtor, BERZH
Jovan Teokarevic, Fakulteti i Shkencave

Politike, Beograd
Walter Veirs, Oficer Programi, Fondacioni

Charles Stewart Mott
Ivan Vejvoda, Drejtor Ekzekutiv, Trusti Ballkanik

për Demokracinë
Antonina Zheliazkova, Drejtore, Qendra

Ndërkombëtare për Studimin e Minoriteteve dhe
Marrëdhënieve Ndërkulturore, Sofje
76 Ballkani në të Arthmen e Europës | Raport i Komisionit Ndërkombëtar për Ballkanin
KOMISIONI NDËRKOMBËTAR PËR BALLKANIN U INICIUA DHE U

MBËSHTET NGA :
ROBERT BOSCH STIFTUNG
Robert Bosch Stiftung Gmbh (Fondacioni Robert Bosch) u themelua në vitin 1964 dhe është një
nga fondacionet gjermanë më të mëdhenj i asociuar me një kompani private. Ai mishëron
përpjekjet filantropike të themeluesit Robert Bosch (1861-1942) brendapërbrenda strukturave të
organizatës Bosch. Fondacioni synon ta kryejë veprimatrinë e vet në fushat e mëposhtme :
Kujdesi shëndetësor, mirëkuptimi ndërkombëtar, mirëqenia sociale, arsimi, artet, kultura,
shkencat humane, si dhe ato shoqërore e natyrore. Ai përfaqëson veprimtarinë filantropike dhe
sociale të themeluesit Robert Bosch (1861-1942) dhe përplotëson testamentin e tij duke iu
përshtatur nevojave bashkëkohore me një sërë programesh sipas këtyre lëmejve :
Shkenca në shoqëri, Hulumtime nga Institutet e Fondacionit ;

Shëndeti, Ndihma humanitare ;
Marrëdhëniet nsdërkombëtare ;
Rinia, arsimi dhe shoqëria civile.
Puna e këtij fondacioni organizohet sipas programeve në pesë fusha prejt të cilave dy i
kushtohen vetëm mirëkuptimit ndërkombëtar. Fondacioni ka tri institucione në Shtutgard : Spitali
Robert Bosch, Instituti për Farmaceutikën Klinike Dr. Margarete Fischer Bosch dhe Instituti për
Historinë e Mjekësisë.
FONDACIONI I MBRETIT BAUDOUIN

Fondacioni i Mbretit Baudouin është një strukturë publike me qendër në Bruksel. U themelua në
vitin 1976 me rastin e 25 vjetorit të mbretërimit të të ndjerit Mbret Baudouin me synim
përmirësimin e kushteve të jetesës së popullsisë. Katër tema kryesore përbëjnë boshtin e
veprimtarisë e të punës së këtij fondacioni : Programet e « Drejtësisë shoqërore » rreken të
pikasin trajtat e reja të pabarazisë sociale dhe përkrahin nismat për t’
u dhënë një autonomi sa
më të gjerë njerëzve në nevojë. Programet e « Shoqërisë Civile » synojnë të stimulojnë
angazhimin qytetar dhe fuqizojnë sektorin e OJQ-ve. Programet e « Mirëqeverisjes » synojnë të
përfshijnë qytetarët sa më nga afër në proceset vendimmarrëse të cilat përcaktojnë se si
prodhohen e konsumohen mallrat e shërbimet, po në të njëjtën kohë edhe në projektet e
zhvillimit të shkencave mjekësore. Nëpërmjet programit « Fonde & Filantropia Bashkëkohore »
Fondacioni dëshiron të nxisë forma moderne të bujarisë. Fondacioni është aktiv si në rrafshin
lokal, rajonal, federal, europian ashtu edhe atë ndërkombëtar, duke i kushtuar një vëmendje të
veçantë projekteve në Europën Jug-Lindore qysh nga viti 1999.
FONDI GERMAN MARSHALL I SHTETEVE TË BASHKUARA

Fondi German Marshall i Shteteve të Bashkuara (GMF) është një institucion jo partizan i
politikave amerikane në fushën publike dhe dhurimit të fondeve i kushtuar për të promovuar një
bashkëpunim sa më të madh dhe mirëkuptim midis Shteteve të Bashkuara dhe Europës. GMF e
realizon këtë synim duke mbështetur si individë, ashtu edhe institucione që punojnë në fushën e
marrëdhënieve transatlantike, duke mbledhur udhëheqësit për të rrahur e diskutuar temat më të
mprehta të marrëdhënieve transatlantike, si dhe për të shqyrtuar rrugët nëpërmjet të cilave
marrëdhëniet dhe bashkëpunimi transatlantik mund të trajtojnë shumëllojshmërinë e sfidave të
politikës globale. Veç kësaj, GMF mbështet nisma të ndryshme edhe në fushën e forcimit të
demokracisë. I themeluar në vitin 1972 si një dhuratë e qeverisë gjermane në shenjë mirënjohje
e përjetshme ndaj ndihmës së ofruar nga Plani Marshall, GMF është i pranishëm në të dy anët
77 Ballkani në të Arthmen e Europës | Raport i Komisionit Ndërkombëtar për Ballkanin
e Atlantikut. Përveç zyrave qendrore në Washington DC., GMF ka edhe pesë zyra në Europë :
Berlin, Paris, Bratislavë, Bruksel, Beograd, dhe Ankara.
FONDACIONI CHARLES STEWART MOTT

Fondacioni Charles Stewart Mott është një organizatë private, jo fitim prurëse, që dhuron fonde
me qendër në Flint, Michigan, të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Fondacioni u themelua në
vitin 1926 nga Charles Stewart Mott, i cili ishte një nga pionierët e automotivës në Korporatën e
General Motors. Nëpërmjet programeve të Shoqërisë Civile, Fondacioni promovon grante për
organizata jo qeveritare, jo fitim prurëse që punojnë në Europën Lindore, duke përfshirë këtu
edhe vendet e Europës Jug-Lindore dhe Rusinë. Synimi i programeve në ndihmë të Shoqërisë
Civile është për të mbështetur përpjekjet dhe për të asistuar në proceset e ndërtimit të
institucioneve demokratike, fuqizimin e bashkësive lokale, promovimin e të drejtës për të pasur
akses të barabartë në burimet e fitimit si dhe për të siguruar respektimin e të drejtave të njeriut
dhe diversitetin. Nëpërmjet programeve të Shoqërisë Civile dhe gjithë programeve të tjera,
Fondacioni rreket të përmbushë misionin e vet në mbështetje të përpjekjeve për të promovuar
një shoqëri të drejtë, të barabartë dhe të hapur për të gjithë.

Ballkani Ne Te Ardhmen e Europes

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Ballkani Ne Te Ardhmen e Europes

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ballkani Ne Te Ardhmen e Europes

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KOMISIONI NDËRKOMBËTAR

BALLKANI NË TË ARDHMEN E EUROPËS

Giuliano Amato, Kryetar

Dy vjet para krijimit të Komisionit, Carnegie Endowment for International Peace

Në kontekstin e vështirë të mesit të viteve nentëdhjetë dhe paqartësisë që

Pavarësisht nga arritjet e deritanishme, stabiliteti i rajonit vazhdon të ngrihet mbi

Përbërja e Komisionit pasqyron ndryshimet që kanë ndodhur në situatën në

Gjatë gjithë vizitave tona, qofshin këto në Beograd, në Mitrovicë, Prishtinë,

Ne s’ ushqejmë ndonjë iluzion përsa i takon vullnetit politik të vendeve anëtare të

Nëse në Ballkan BE do të zgjedhë suksesin përkundër dështimit, gjatë dy viteve që

I. Status Quo e Rrezikshme dhe Dilema Ballkanike e BE-së … … .… .....13

II. Elementët Kyç të një Kuadri të Ri Politik … … … … … … … … … .… … … 16

Gjetjet Kryesore te Anketimit të Opinionit Publik … … … … … … … … … ..47

Lista e udhëtimeve vëzhguese të Komisionit… … … … … … … … … … … ..61

Biografitë e Antarëve të Komisionit … … … … … … … … … … … … … … … ..68

Pra, po në Sarajevë, në verën e vitit 2014, Europa duhet të demonstrojë se ka arritur të

Rajoni ndodhet njëlloj sa afër dështimit, aq dhe afër suksesit.

Bashkësia Ndërkombëtare ka investuar aty shuma mjaft të

krijuar një perspektivë bindëse politike për shoqëritë e rajonit.

Komisioni pranon se për Ballkanin nuk ekzistojnë zgjidhje të

Komisioni Komisioni Ndërkombëtar për Ballkanin u nis nga premisa se

Në të njëjtën kohë, ne jemi po ashtu të bindur se BE-ja i ka

Gjetja e Stimujve të Duhur

Ballkani ka nevojë për një strategji të re nëse kërkohet që ai

Sigurisht dhe vetë BE-ja përballet me një dilemë të

Logjika e do që bashkësia ndërkombëtare duhet të merret

I. STATUS QUO E RREZIKSHME DHE DILEMA

Mungesa në Ballkan e një dhune që do ta nxirrte rajonin në

Por që të gjithë duhet të jemi të vetëdijshëm se dhe dështimi

vështirësisht i menaxhueshëm dhe do të jetë në kundërshtim

Ka tri arsye madhore që na bëjnë të besojmë se status quo-

Status quo-ja është gjithashtu një problem sepse dhe vetë

Kur e krahasuam vëshgimin tonë me një anketim të

Status quo-ja është, po ashtu, një problem, sepse ajo e ka

Siç e kanë re dhe të tjerë, nëse status quo-ja do të vazhdojë,

Qeveritë dhe popujt në Ballkan i bashkon konsensusi se

II. ELEMENTËT KYÇ TË NJË KUADRI TË RI

Gjatë dekadës së shkuar bashkësia ndërkombëtare e ka

Politikat që u përqëndruan në çështjet e rëndësishme

Për BE-në një nga sfidat më të mëdha politike është kthyer

funksionon. Gjëagjëza ende s’ ka një përgjigje. Tani humbësit

Përqasja e re rajonale e përkrahur nga Komisioni kërkon të

Në Ballkan strategjia e Në Ballkan, strategjia e pranimit duhet të jetë një përzierje

Kjo strategji duhet të sigurojë ndërmarrjen e tri hapave. Së

të përmbushin kriteret e Kopenhagenit. Objetivi i pranimit

Përvoja e Europës Qendrore dhe Lindore dëshmon më së

Anëtarësimi në NATO Anëtarësimi në NATO përbën shtyllën e dytë të rëndësishme

1. PROBLEMET KUSHTETUESE DHE ATO TË STATUSIT

1.1. Ambienti i Tanishëm Kushtetues

Mes viteve 1994 dhe 2002, negociatorët ndërkombëtarë dhe

Të gjithë këto korniza kushtetuese kanë mjaft tipare të

Së pari, ato u sendërzuan nga elita që ishin të lidhura me

Një ngjashmëri e dytë mes kornizave kushtetuese jugosllave

E vërteta e hidhur është se, pa këtë ndarje të vendeve të

Së treti, kornizat kushtetuese krijuan shtete të dobët. Secilit

decentralizuar (sidomos, në rastin e Bosnjë-Hercegovinës

Kjo do të thotë se institucionet jo shtetërore sigurojnë shumë

Në ato shtete ku Në ato shtete ku veprojnë aktorë të rëndësishëm

1.2. Harta e Perceptimeve