Na području sjeverozapadne Hrvatske, uglavnom između Drave i Save,

održavali su se ophodi »ladarica«. U vrijeme ljetnog solsticija, na Ivanjdan

(24. l i p n j a ) , o n e s u i š l e » l a d a t i « ili u » l a d a n j e « .

U ovom članku i z n o s e se r e z u l t a t i v i š e g o d i š n j e g i s t r a ž i v a n j a (1951—1979)

tog običaja u porječju Česme, na području koje omeđuju gradovi: Križevci,
Koprivnica, Virovitica i Grubišno Polje (vidi u prilogu popis lokaliteta i kazi­
v a č a ) . G r a đ a se v e ć i m d i j e l o m t e m e l j i na iskazima starijeg stanovništva toga
kraja i na autorovim opservacijama, budući da se o b i č a j , b a r u početku istra­
živanja, d j e l o m i č n o još održavao.

O p i s o p h o d a l a d a r i c a b i t ć e p r i k a z a n n a p r i m j e r u iz sela P a t k o v c a (10 k m
jugoistočno od Bjelovara):

U ranu zoru prije izlaska sunca obuku se č e t i r i d j e v o j č i c e — u dobi od

10—12 godina — u narodnu nošnju. Ona se sastoji od »oplećka« (košulja),
»rubine« (suknja) i »fertuna« (pregača). Svi su ti odjevni predmeti posve
bijeli i bez ikakvih u k r a s a , a n o s o se o v d j e o d s t a r i n e . P o t o m r a š č e š l j a j u kosu,
138

ZVONIMIR LOVRENČEVIĆ

prebace je preko leđa i stave na glavu vjenoić od ivančica'. Jedna o d njih

p o n e s e o v e ć u k o š a r u , p r i h v a t e se t a d a d v i j e p o d v i j e za r u k e i t a k o o d j e d n o g
kraja sela z a p o č n u svoj o p h o d pazeći da n e izostave nijedan dom.

U blizini prve kuće zauzmu ozbiljno držanje li s v e č a n i m k o r a c i m a u đ u u

dvorište, pred kućnim vratima stave košaru na zemlju, u h v a t e se o k o nje u
kolo i započnu je obilaziti pjevajući p r i t o m pjesme u kojima se čuje karak­
terističan pripjev »lado, lado«. Po tom su pripjevu, kako se misli, i dobile
naziv ladarice.

J o š d o k njiihova p j e s m a traje, i z a đ e iz k u ć e g a z d a r i c a ili k o j a d r u g a žen­

s k a o s o b a i s t a v i lim u k o š a r u j a j e k a o d a r . A k o s l u č a j n o n e m a j a j e t a u kući,
d a d e i m k o m a d s l a n i n e , k o l a č a lili n o v a c . K a d p r i m e d a r , z a h v a l e s e stihovima:

Fala, fala na t o m daru,

na tom daru gospodaru.

Sad se p o n o v n o u h v a t e dvije p o d v i j e za ruke, jedna ponese košaru i

svečanim korakom napuste dvorište.

K o d d r u g e se k u ć e s v e o p e t u j e k a o i k o d p r v e — ali s a d n a k o n pozdrava
m o r a j u zapjevati d r u g u p j e s m u jer bi stare žene rekle:

— Kakve s' t o l a d a r ' c e koje navijek pjevaju j e d n o ter jedno!

Iz t o g a r a z l o g a m o r a j u p a t k o v a č k e ladarlice — a i m n o g e d r u g e — z n a t i
t o l i k o m e l o d i j a i t e k s t o v a d a se p r v a p j e s m a o p e t u j e t e k k o d s e d m e k u ć e .
U isto vittjeme o b i č n o p o đ e j o š j e d n a g r u p a l a d a r i c a s d r u g o g a k r a j a sela j e r
»jedne ladar'ce« ne bi stigle obići sve kuće. Naime, č i m p r o đ e p o d n e , o n e
m o r a j u prestati s o b i l a s k o m — o d t o g časa, k a k o se v j e r o v a l o , n j i h o v a p j e s m a
nema nikakve moći.

P o z a v r š e n o m l a d a n j u d j e v o j č i c e p o d i j e l e s k u p l j e n e d a r o v e , k o j i su o b i č n o
d o s t a o b i l n i . V a l j a iistaknutii d a s e u P a t k o v c u r a n i j e n a I v a n j d a n n i s u r a d i l i
poljski poslovi, p a su ljudi bili k o d k u ć e i b e z i z n i m n o j e s v a k o d o m a ć i n s t v o
n a d a r i l o ladarlice p r e m a u s t a l j e n o m r e d u .

č e s t o bi k r o z to selo p o š l e l a d a r i c e i iz k o j e g s u s j e d n o g mjesta. A k o b i
s e s l u č a j n o d o g o d i l o d a lih k o d n e k e k u ć e n e b i d o č e k a l i , a p r e m a t o m e n i
darivali, tada bi i m o n eznale otpjevati i nekoliko podrugljivih stihova, pa
i kletvu k a o npr.:
K r a j te hiže b o r o v i c a ,
pomrlo vas polovica.
N a te hiže štakor visi,
o p r u ž e n e c a p e visi. (Durđic)

Kad pomnije razmotrimo patkovački ceremoriijal i kad ga usporedimo s

varijantama koje možda potječu od miješanja s drugim, srodnim običajima,
zapazit ćemo da ladanje nikako nije jednostavan čin. R a z m o t r i m o prije dono­
šenja zaključaka e l e m e n t e koji ga sačinjavaju:

1
Chrysantliemum leucanthemum.
 139

Ladarice

Spol, dob i broj ladarica

U pravilu ladati iidu djevojčice u dobi od 10—12 godina, odnosno »da

z i j d u z e š k o l e « ( K a l n i k ) , tj- k a d z a v r š e č e t i r i r a z r e d a o s n o v n e š k o l e . P o n e g d j e ,
iako vrlo rijetko, smiju i ć i l a d a t i i o n e o d 14 g o d i n a ( S t . P l o š ć i c a ) , i t o samo
ako nisu dobile menstruaciju. I s t o d o b n o se n a g l a š a v a da »to smeju biti samo
2
djevojke neljubljene« (Žabno) . Time se želi i s t a k n u t i da j e pri tom običaju
i virginitet neophodan faktor.
L a d a r i c e č e s t o p r a t i i j e d a n d j e č a k k o j d i m n o s i k o š a r u , p a g a (i n a z i v a j u
» k o r p a r « ( Ž d r a l o v l i ) . P o n e g d j e taj d j e č a k i m a n a g l a v i š e š i r k o j i j e t a k o đ e r
okićen vjenčićem ivančica (Markovac k o d Daruvara). U kalničkom kraju kao
i u K o r e n i č a n i m a k o d D a r u v a r a p r a t e iih d v a d j e č a k a — n o u t o m s l u č a j u
j e d a n o d n j i h i m a p o s v e n e o b i č n u u l o g u —• p r e d v o d i i h s a š i b o m u r u c i .
K a k o j e naprijed istaknuto, u ladanje najčešće idu četiri d j e v o j č i c e . Ako
s e j e d n a r a z b o l i , t a d a m o g u i ć i i tri. I z n i m n o i h n a K a l n i k u i d e š e s t .

Nošnja

P r e m d a se običaj ladanja p r o t e g n u o na n e k o l i k o f o l k l o r n i h p o d r u č j a , u
k o j i m a i m a i r a z n i h t i p o v a nošnji, i p a k su l a d a r i c e b e z i z n i m n o o b u č e n e u
bijelo. U krajevima gdje je nošnja bila bijela, k a o npr. u Bilogori, to ne
upada o d m a h u oči, n o u Prigorju, Posavini pa i u istočnoj Slavoniji, gdje
su n o š n j e i z v e z e n e r a z n o b o j n i m u k r a s i m a i o r n a m e n t i m a , zapazit ć e tu č i n j e ­
nicu i neupućeni gledalac. Očito je dakle da tom obredu pripada i ritualna
odjeća.
P r e m a k a z i v a n j i m a k o j a se više nisu m o g l a u cijelosti provjeriti, ladarice,
1
k a o i s v a d j e c a n j i h o v e d o b i , b i l e su k o d k a j k a v a c a na p o d r u č j u B i l o g o r e
o k o 1800. g o d . o b u č e n e u d u g e j e d n o d i j e l n e b i j e l e h a l j i n e s l i č n e današnjim
k o š u l j a m a . N a z i v a l i su ih » c e l a č e « . Z i m s k i tip i m a o j e d u g e r u k a v e a ljetni
k r a t k e . P o d v r a t o m se n a l a z i o » r a s p o r e k « , k o j i se, k a o i r u k a v i n a z a p e š ć u ,
v e z i v a o v r p c o m . V e ć o k o 1830. g o d . n a l a z i m o o v d j e i u d j e c e d v o d i j e l n u n o ­
šnju, o d n o s n o o p l e ć a k širokih r u k a v a s u m e t k o m z v a n i m »latvlica« p o d p a z u ­
h o m , t e » r u b i n u « i » f e r t u n « , k a k o j e t o z a p a ž e n o u P a t k o v c u . U srpskijm)
pravoslavnim selima nalazimo košulju dugih uskih rukava zvanu »nastavak«
( t i p Z l a r i n , o t o k P r v i ć i o k o l i c a Š i b e n i k a ) , zatlim » s k u t e « li » p r e g a č u « . N a
g l a v u su l a d a r i c e p o n e k i m selima stavljale p r e k o v j e n č i ć a p l a t n e n u m a r a m u
ili » p e č u « , n o n i s u j e v e z i v a l e p o d b r a d o m k a o s t a r i j e ž e n e , n e g o s u j o j s a m o
na zatiljku zajedno svezale d v a stražnja vrha.

K a d su se o k o 1910. g o d . p o č e l i g u b i t i i o p l e ć a k i n a s t a v a k , z a m i j e n i l a
ih j e b i j e l a bluza o d » m a r k i z e t a « ili svile. T a j e b l u z a p o n e g d j e p o z n a t a p o d
1
n a z i v o m » t u š l « ili » t u š l i n « . P o s l i j e 1920. g o d . l a d a r i c e u b l i z i n i g r a d o v a i
v e ć i h m j e s t a n o s e d u g e b d j e l e h a l j i n e o d s v i l e lili k o j e d r u g e f i n i j e t k a n i n e .

1
Po kazivanju Jane Kranjčevtć (1863—1956).
¡4(1

ZVONIMIR LOVRENČEVIĆ

Glavu pak pokrivaju b i j e l o m p r o z i r n o m k o p r e n o m o d »tila«, koja j e najprije

imala naziv »kopram-peča«, a onda »koprenka«, pa »šlarna peča« i konačno
»šlajer« (Patkovac, Diklenica, Nova Rača itd.). L a d a r i c e su uvijek išle bose.
T e k p o s l i j e 1941. g o d . o b i č n o o b u v a j u o p a n č i ć e lilii b i j e l e c i p e l e .

O n o š n j i (i o p r e m i ladarica nalazimo nešto podataka i u njihovim popi­

jevkama, kao npr.:

— Hajd, ustajte, m l a d e frajle,

m l a d e frajle i gosponi,
pa obujte papučice
da vidite ladarice.
Ladarice v'jence nose
i na ruki košarice.

Golub guče u konoplji

p a i s p u k n e tri k o n o p l j e
pa i s p r e d e tri k o š u l j e .
P r v a m e n i , d r u g a tebi,
treća k u m u v j e n č a n o m e ,
a četvrta kopram-peča,
k o p r a m - p e č a da j e veća.

Oj, jagodo, n e v o moja,

u tebe je rida moja.
O p e r ' mli j e , n e d e r ' m i j e .
Sutra će mi trebovati
kad p o đ e m o ladovati,
ladovati svetom Petru,
svetom Petru i Ivanu.
Sveti Ivan kolo vodi
sveti P e t a r b o g a moli. (Patkovac

A ja i m a m žuti lajbec,
na lajbecu b ' j e l o puce,
a m o m d r a g o m srce puče. (Žabno)

5
U t r e ć o j se p a t k o v a č k o j p j e s m i s p o m i n j e » r i d a « . U t o m selu d a n a s v i š e
n i t k o n e z n a što ta r i j e č z n a č i — n a g a đ a se s a m o » d a b i t o b i l o n e š t a o d
p l a t n a « — n e k a k r p a , r u č n i k i si. K a k o j e p a k u s t i h o v i m a u l o g a r i d e d o v o l j n o
objašnjena, n e m a s u m n j e d a j e to u stvari p e č a k o j u su l a d a r i c e stavljale
preko glave.

S t i h o v i i z Ž a b n a u k o j i m a se s p o m i n j e » ž u t i l a j b e c « o d n o s e se n a n o š n j u
iz g o d i n a 1 8 6 0 — 1 8 9 0 , k a d s u u t o m k r a j u ž e n e n o s i l e » z o b u n e « i l i » z o b u n c e « ,
tj. p r s l u k e b e z r u k a v a u c r n o j , s m e đ o j , m o d r o j ili ž u t o j b o j i . T i s u s e p r s l u c i

1
U Vukovu Rječniku stoji da »riđa« znači rubac.
 14!

Ladarice

u velikom broju sela nazivali prema njemačkom i »lajbec«. U tom su ih

mjestu ladarice izuzetno nosile i z m e đ u 1875. i 1880. g o d .

Pripreme za ladanje

D j e v o j č i c e k o j e misle u ljetu p o ć i u ladanje r e d o v i t o se d u ž e v r e m e n a

p r i p r e m a j u za o p h o d . O b i č n o to č i n e z i m i ili u r a n o p r o l j e ć e . V e ć n e g d j e !
poslije Božića u toploj kuhinji uz k o j u b a k i c u uče n a p a m e t tekstove, m e l o d i j e
i k o r a k e . Priitom ih starice stalno ispravljaju j e r u i z v e d b i n e s m i j e biti p o ­
grešaka. B i l a b i n a i m e v e l i k a s r a m o t a k a d bi nešto u p j e s m i p o k v a r i l e ili s e
splele u kolu o k o košare.
U Bujavici k o d P a k r a c a prije n e g o ladarice p o đ u kroz selo, nešto odraslije
djevojke idu u polje, pjevaju pjesme i pletu vijence od ivančica i drugog
p o l j s k o g c v i j e ć a . K a d se v r a t e kući, b a c a j u te v i j e n c e n a k r o v o v e k u ć a i staja.
A k o se ne bi tako uradilo, v j e r o v a l o se da bi n e t k o u k u ć i te g o d i n e u m r o .

Vrijeme ophoda

U l a d a n j e se i d e s a m o n a I v a n j e , i to u k a t o l i č k i m m j e s t i m a 24. lipnja,
u p r a v o s l a v n i m 7. s r p n j a , a g d j e j e s t a n o v n i š t v o p o m i j e š a n o , t a d a s e 2 4 . l i p n j a
1
' o b i đ u k a t o l i č k e k u ć e , a 7. s r p n j a s a m o p r a v o s l a v n e . L a d a r i c e s u v e ć i n o m
k a t o l i č k e vjere, n o često ih i m a i j e d n i h i drugih. U izrazito p r a v o s l a v n i m
selima ladarice su v r l o rijetke.
U najviše slučajeva ladanje započinje o d m a h poslije p o n o ć i (KoreniČani)
ili b a r e m s a t - d v a p r i j e izlaska sunca. A k o ih u n e k o m d v o r u z a t e č e s u n c e ,
o d m a h dh p o t j e r a j u ( Z a b n o , R a i ć i d r . ) . Z a š t o b a š m o r a j u p r e s t a t i l a d a t i t o g a
časa, o b j a s n i l a j e J a n a K r a n j č e v i ć * iz Ž a b n a o v a k o :
— K o l ' k o sam ja imala čut' o d naši' starija, ladar'ce nije s m j e l o zateć'
s u n c e j e r b ' se o d m a ' p o n i š t ' l o o n o š t o s' o n e izmol'le od B o g a . A l ' m e n ' se
čini da b ' to m o g l o bit' i za o t o što negđe ljudi ne slave Ivanje, o d u rano u
p o l j e i l a d a r ' c e n e b ' n i k o g ni našle doma, p a n e b ' ni d o b ' l e ništa.
U v e ć e m b r o j u sela (N. Rača, Dautan, N e v i n a c , C i g l e n a i dr.) s m i j u ladati
sve d o 12 s a t i , n o č i m z a z v o n i p o d n e , m o r a j u prekinuti ophod.

Ulazak u dvorište

Ladarice smiju ući u svačije dvorište b e z i k a k v o g pitanja. Izuzetno ih na

K a l n i k u o b i č n o d o č e k a n e t k o o d u k u ć a n a n a p r o z o r u ili v r a t i m a i n a u p i t
jedne o d ladarica:

4
Ta je kazivačima jednako vješto govorila Štokavskim kao i kajkavskim narječjem.
ZVONIMIR LOVRENCEVIĆ

— Falem Isus i Marija! Gazdarica, bute dali popevati? — odgovara se:

Morete, morete popevati.
Već u blizini dvorišnih vrata zauzimaju ladarice ozbiljno držanje, na­
prijed pođu dvije manje djevojčice, straga veće, a iza njih ide dječak s ko­
šarom, u k o l i k o on p r e m a tradiciji m o r a ići s njima.

U selu K a l n i k u uz četiri ladarice pođu katkad još dvije djevojčice. Jedna

nosi košaru a druga veliku »ambrolu«. Cim prva stavi na zemlju košaru,
( druga otvori ambrolu ii s t a n e u z košaru, a ladarice sastave o k o nje kolo i
započnu pjevati i plesati.

U mjestima gdje ladarice idu bez pratnje dječaka jedna o d njih nosi
košaru, p o ulasku u dvorište stavi je na o d r e đ e n o mjesto, bilo to p r e d v r a ­
t i m a ili p r e d p r o z o r o m , i o d m a h se s a s t a v l j a o k o n j e k o l o . Z a v r i j e m e u l a s k a
u dvorište k a o l za izlaska s l a d a r i c a m a se n e razgovara.

Početni stihovi ladarsklh pjesama

Ulazeći u dvorište g d j e će izvršiti svoj o b r e d ladarice m o r a j u pozdraviti

d o m a ć i n e i d o m , k a k o to m o r a u o s t a l o m učiniti i svaki došljak. N j i h o v j e p o ­
zdrav izražen u pjesmi i istovremeno spojen s koracima kola. N j i m e o n e o b i č n o
izriču želje k o j e su o b i č a j e m p r o p i s a n e i k o j e d o m a ć i n i i o č e k u j u o d njih,
d a k a k o s a m o u k r a t k o j e r će u d a l j i m s t i h o v i m a b i t i i z r e č e n o s v e o s t a l o . P o ­
četni stihovi m o g u glasiti o v a k o :

Lado, lađo, bog pomagaj tome dvoru, lijepoj ladoj — Patkovac.

Lado, lado, b o g p o m o g o o v i m dvoru, lepoj lado — Koreriičani.
Lado, lado, b o g pomaže b'jele dvore, lepoj ladoj — Gor. Kovačica.
L a d o , f a l e m Isus i Marija, lepoj lado — Jakopovac.
Lado, lado, d o b r o jutro, beli dvori, lepo lado — Vel. Barna.
B o g p o m a g a j b ' j e l e d v o r e , o j , l e p o j l a d o j •—• Đ u r đ e v a c ,
Bog pomagaj tome dvoru, ladoj, l'jepoj ladoj — Raić i Orovac.
Bog pomagaj t o m e d v o r u , l a d o j , l'jepoj l a d o j — O r o v a c (u katol. kućama).
F a l e m Isus i Marija, l a d o j , lijepoj ladoj — Patkovac.
Falem Isus i Marija, tio ljeto, d o b a r j e b o g , lado, l e p o je, l a d o — Staro
Stefanje.
D o b r o jutro, gospodaru, ladoj, lepoj ladoj — K l o k o č e v a c .
D o b r o jutro, gazda I v o , tihoj, l a d o j , l ' j e p o j l a d o j — Đurđ'ic, Utiskarii.
D o b r o jutro, stara m a j k o , tihoj, tihoj ljeto, d o b a r b o g — O r o v a c (u p r a v o ­
slavnim kućama).
D o b r o jutro, beli dvori, beli dvori i obori, tihoj, tihoj, d o b r o ljeto, dobar
bog — Grginac.
Tiho je leto, d o b e r j e b o g — Velika Gorica.
 Ladarice

Tekstovi

U ladarskim pjesmama tekstovi nisu cjeloviti, tj. j e d a n m o t i v nije gotovo

nikada pjesnički dokraja izražen. R e d o v i t o m u manjkaju završeci. Naime, la­
darice obično pjevaju toliko stihova koliko same smatraju da j e p o t r e b n o ili
ih rasporede prema r a s p o l o ž i v o m v r e m e n u . Iz tih r a z l o g a nije i m ni stalo da
n e k u m i s a o izraze u cijelosti, a i slušatelji to ne zahtijevaju. U z to se dešava
da ni one same ne znaju p r a v o g završetka jednog motiva, pa m u u nuždi d o ­
daju n e k o l i k o s t i h o v a iz k a k v e r o m a n c e ili b a l a d e k o j u s u č u l e b i l o g d j e ili
bilo kada. Takvi »posuđeni« stihovi u većini slučajeva nemaju neke naročite
v e z e s o b r e d o m . Ipak, bitni d i j e l o v i teksta, k o j i č i n e srž o b r e d a , n e s m i j u se,
d a k a k o ni mijenjati ni izostavljati.

V a l j a istaknuti č i n j e n i c u da su p o d u t j e c a j e m k a t o l i č k e c r k v e mnogii t e k s ­
tovi narodnih pjesama, a među njima i ladarski, doživjeli temeljito čišćenje.
Iz n j i h s u i z b a č e n a i m e n a p o g a n s k i h b o g o v a , b o g i n j a , v i l a , v i l e n j a k a , demona
i zamijenjena imenima kršćanskih svetaca, svetica, apostola, svetih pustinja­
k a i s i . T a k v o č i š ć e n j e p r o v e o j e 1885. g o d . ž u p n i k B a n j e š u Đ u r đ e v c u . G l e d a ­
jući, n a i m e , p l e s o v e i k o l a što su ih n j e g o v i ž u p l j a n i izvodili n a Uskrs, Uskrsni
p o n e d j e l j a k , n a M a t k i n u n e d j e l j u itd., u č i n i l i s u m u s e p o g a n s k i m a — i s m j e ­
5 4
sta i h j e z a b r a n i o . T o s e i s t o z b i l o 1841. g o d . u o k o l i c i K a r l o v c a . N o , što nije
uspjelo p r v i m kršćanskim reformatorima, n i j e u s p j e l o n i n o v o v j e k i m •— s t a r i
su se plesova i dalje plesali, m a i potajno, a i m e n a p o g a n s k i h l i k o v a p o n o v n o
su se manjim dijelom našla uz kršćanska u obrednim pjesmama. Takvi su
tekstovi o Ivanu Ivaniću, Ivanu Livadaru, I v a n u V i s o k o m e ili S v e v i š e m u , b i ­
blijska legenda o sv. I v a n u i njegovoj m a j c i Jelisavi, tj. sv. Elizabeti itd. Od
n j i h su p o z n a t i j i o v i :

— O j , Ivane Ivaniću,
što n o voziš na k o n j i ć u ?
— Vozim dunje i jabuke.
— K o m e ćeš ji' darivati?
— D j e v o j k a m a sa k o r p a m a
i babama u čizmama.
— Oj, Ivane Ivaniću,
stani malo, divaniću.
— Nije meni do divana
ni m o m k o n j u d o stajanja.
Da je m e n i čaša vina
i m o m k o n j u šaka sijena,
konj bi io, ja bi' pio
i sa t o b o m divanio. (Orovac)

• Po kazivanju Stjepana Ružica (1875) iz Sv. Ane.

• Fr. S. Kuna«, Ilirski glazbenici, Zagreb 1893, str. 278. Prema citatu iz Puta u gornje
strane Stanka Vraza.
1«

ZVONIMIR LOVRENČEVIĆ

— Oj, Ivane Livadare,

k a k v e s u ti l i v a d i c e ?
— O k o kraja pokošene
u sredini ostavljene.
7
U sredini trandovilo,
trandovilo govorilo:
— T k o bi mene pokosio
ja bi njeg'va ljuba bila.
A l ' se j a v i m l a d i I v o :
— Ja bi' tebe pokosio
kad bi' tebe obljubio,
obljubio, ostavio.
Al' govori trandovilo:
— K a d bi mene obljubio,
obljubio, ostavio,
sjajni m j e s e c te kaznio
sjajni mjesec i zvjezdice. (Ćurlovac, Orovac)

Zaspo Ivo u livadi,

u l i v a d i n a k o n j ari.
Njega b u d i stara majka:
— Ustaj, ustaj, mladi Ivo!
D o š l e s u ti djevojčice,
djevojčice ladardce
da te v i d e i p o h o d e
i da za te b o g a m o l e .
Al' govori mladi Ivo:
— Idem, idem, stara majko,
da ja v i d i m djevojčice,
djevojčice ladarice. (Curlovac, Orovac)

U livadi neven vene,

d r a g i m i se r a z b o l i o
— B i li r a d o d a o n umre?
— Ja bi' rado da on umre
da ja i d e m za ljepšega,
za I v a n a Svevišega. (Veliko Trojstvo)

Ivo, I v o , car te zove,

car te z o v e n a darove.
C a r t e z o v e , c a r ti daje
konja vrana nejahana

7
Biljka iz porodice sljczova (Malvaceae).
 143

Ladarice

i djevojku neljubijenu.
Nas je majka odgojila
i pute nam otkrojila. (Zabno)

F a l e m Isus i Marija
D o b r o jutro, gospodaru.
R o d i o se sveti Ivan.
R o d i l a g a Jelisava,
Jelisava, m a j k a stara.' (Klokočevac)

Od stihova koji naizgled nemaju veze s ladarskim ophodom navodimo i

ove iz N a r te:

Lepa moja livadica,

u teb' raste fijolica.
Nju mi pasu dva pauna
i četvero paunčadi.
T o ne bila dva pauna,
v e ć to bila d o d v a mila,
o d m l a d o s t i se v o l j e l a ,
do starosti živjela.
T o ne bila paunčadi,
već četvero unučadi.

Iduća pjesma potječe iz Velike Barne i pjevaju je ladarice pravoslavne

vjere:
O j , Ilija Zrnobija,
kup' m i suknju, zima mi je.
I cipele pocvikuše
i minđuše namiguše,
koje znadu namignuti
na bećara, na gospona.

M e đ u p j e s m e k o j e su u m e t n u t e m e đ u o b r e d n e m o g u se u b r o j i t i i o v e :

Tri su žene žito žele.

P r v a žela, s n o p uzela.
D r u g a žela, d v a uzela
a treća i m govorila:
— ' A j d m o malo počinuti.
Legle o n e pa zaspale.
O t u d jaši mladi I v o
p a lih t i ' o p r o b u d i o . (Dautan)

Završetak te p j e s m e n i j e se m o g a o p r o n a ć i . O n j e m o ž d a i l a s c i v a n , pa
ga ladarice i ne smiju pjevati.

1
Sv. Elizabeta-Jelisava — bila je prema biblijskom kazivanju majka sv. Ivana, a rodila
ga je u već poodmakloj dobi.
10 NARODNA UMJETNOST
146

ZVONIMIR LOVRENČEVIĆ

Po početnim stihovima slična joj j e i ova:

Tri d j e v o j k e žito žele,

među sobom govorile
koja b ' č e m u najvolila.
Najmlađa je govorila:
— Ja bi prsten najvolila.
A srednja je govorila:
— Ja bi p o j a s najvolila.
Najstarija govorila:
— Ja bi J a n k a najvolila.
P r s t e n ć e se raskovati,
p o j a s ć e se p o d e r a t i ,
a men' Janko dovijeka. (Gornja Kovačica)

Među ladarskim pjesmama p o s e b n o se ističe nesvakidašnji m o t i v o d e v e ­

t e r o b r a ć e i s e k i M a r t i ili J e l i :

U prvoj verziji, koja potječe iz sela Patkovca i Orovca, valja istaknuti

činjenicu da je ladarice pjevaju s a m o d o stiha » A F g o v o r i seka Marta«, Dalji
i m je tekst zabranjen.

O j , ti, K a t o , Kataleno,
otkud s' v o d u donosila?
— S a v r ' sela sa jasena.
Na jasenu duge grane,
na g r a n a m a zlatne kite.
Ja otrgnem jednu kitu
pa je nosim kuj-kovaču
da n a p r a v i zlatne klj u č e
da j a v i d i m što u gradu.
AF u gradu oganj gori,
oko ognja devet braca
i deseta seka Marta,
na glavi joj zlatna parta.
Vjetar puhne partu spuhne.
Al' govori seka Marta:
— Tko bi meni partu našo,
njegova bi' ljuba bila.
Našo j u je ljepi Ivo,
pa je Martu obljubio.

V e r z i j a iz P a u l i n - K l o š t r a smješta s e k u J e l u l o g a n j u goru:

Ljeljan hodi, boga moli

da m u b o g da zlatne roge
 Ladarice

i nuz roge priroščiće

da on para crnu goru,
da o n vidi što u gori.
Al' u gori oganj gori,
oko ognja devet braca
li d e s e t a s e k a Jela.
Seka braći govorila:
— Da sam vaša seka bila,
ne bi m e n e ostavili
u toj jadnoj crnoj gori,
gdjeno žarki oganj gori.

Najpotpunije varijante koje g o v o r e o seki Marti i devetero b r a ć e zapisa­

n e s u u s e l i m a S t a r e P l a v n i c e Si P a u l i n - K l o š t a r :

Ljeljan' hodi, b o g a m o l i
da m u b o g da zlatne roge
i nuz roge priroščiće
da on para crnu goru,
da on vidi što u gori.
B o g m u dade zlatne roge
i nuz roge priroščiće
i on vidi što u gori.
A l ' u gori oganj gori,
•
okraj ognja devet braca
fi. m e d n j i m a s e k a M a r t a ,
na glavi joj zlatna parta.
1 0
Braća med se govorila:
— Seku n a m je udavati.
Seka braći govorila:
— D a sam vaša seka bila,
ne bi m e n e ostavili
u toj j a d n o j c r n o j gori,
gdjeno žarki oganj gori.
Progovara devet braca:
— K o m e ć e m o s e k u dati,
d a li s u n c u il' m j e s e c u ?
A l ' govori seka Marta:
— S u n c e će m e ogrijati,
a m j e s e c m i d j e v e r biti,
sjajne zvijezde zao viče."

»Ljeljan« u Bilogori znači jelen.

»Međ« znači — među.
" Ovu su pjesmu kazivale Milka Kertes r. 1880. u Starim Plavnicama I Jana Kos r. 1878.
u Paulin-KIoštru — nezavisno jedna ođ druge. Milka Kertes je tvrdila da nedostaju još neki
stihovi na završetku pjesme, ali ih se nije mogla sjetiti. Pobližeg tumačenja o sadržaju
pjesme nisu znale dati. Istakle su samo da se ponegdje govori o seki Jeli, one pak da su ođ
starijih čule, kako je navedeno, o seki Marti.
143

ZVONIMIR LOVRENČEVIĆ

Kolo ili ples ladarica oko košare

i $r
K o l i k o se m o g l o r a z a b r a t i iz formli k o j e s u se o d r ž a l e u B i l o g o r i , ladarice
p l e š u o k o k o š a r e n a tri načina:
a) K o l o u l i j e v o
T o se k o l o p o č i n j e plesati t a k o d a se d j e v o j č i c e p j e v a j u ć i p r v i s l o g o k r e n u
t i j e l o m u l i j e v o a i s t o v r e m e n o z a k o r a č e d e s n o m n o g o m p r e k o l i j e v e u l i j e v o (u
s m j e r u kretanja k a z a l j k e n a satu). N a d r u g i slog k r e n u l i j e v o m n o g o m u l i j e v o
i p o n o v o z a k o r a č e d e s n o m . P r i t o m s e j e d v a v i d l j i v o n j i š u u k o l j e n i m a , ai t o
p r e m a n a p r i j e d , o d n o s n o u s m j e r u g i b a n j a . N a taj s e n a č i n o b o r e n i h o č i j u
kreću u neprekinutom krugu o k o košare d o k ne otpjevaju predviđene stihove.
T o se k o l o k r e ć e » s a s u n c e m « ili » n a o p o s u n « .

b) K o l o udesno
U k o l i k o se k o l o pleše u d e s n o (suprotno s m j e r u k a z a l j k e n a satu), t a d a se
d j e v o j č i c e , z a p o č i n j u ć i p j e v a t i p r v i slog, o k r e n u m a l o u d e s n o te z a k o r a č e li­
j e v o m n o g o m p r e k o desne udesno. N a drugi slog učine nešto kraći k o r a k des­
n o m udesno, a p o t o m o p e t l i j e v o m p r e k o desne itd.
c) K o l o u l i j e v o i u d e s n o
K o l o k o j e se k r e ć e u l i j e v o i u d e s n o sastavljeno j e o d o b a naprijed n a v e ­
d e n a . O b i č n o s e p l e š e t a k o d a s e d v a d o č e t i r i stiiha i z v e d u u j e d n o m a i s t o
toliko njih u d r u g o m smjeru. T o vrijedi i za strofne pjesme.
S o b z i r o m na o d n o s i z m e đ u melodije i koraka m o g u se razlikovati dvije
vrste ladarskih pjesama:
a) P j e s m a m o r a t e ć i n e p r e k i d n o o d p r v o g s l o g a , o d n o s n o t o n a , d o z a d n j e g
sloga p r e d stihovima k o j i m a se izriče zahvala na daru. L a d a r i c e n e s m i j u ni
n a j e d n o m m j e s t u » p r e d a n ' t i « ( p r e d a h n u t i —• u d a h n u t i ) . T o o n e m o r a j u p o ­
stići t a k o d a n a slog ili t a k t p r e d z a v r š e t k o m stiha što g a p j e v a j u p r v e d v i j e
ladarice s p r e t n o i b r z o p r i h v a t e d r u g i stih d r u g e d v i j e ladarice, te se t a k o
d o b i v a utisak da pjesma teče neprekinuto.
Što se m o ž e d o g o d i t i n e p a ž l j i v i m ili n e u v j e ž b a n i m ladaricama ako pre-
dahnu, uvjerljivo opisuje »baja« ( b a k a ) A n a Š a r k o iz R a i ć a (r. 1885):
»Išle mi cur'ce ladat', a ja jadna imala vel'ki čir na glavi. K o d 'edne
k u ć e m i preda'nle, a 'edna b a b a dovat'la m e t l u i m e n e p o o n o m čiru da se sav
r a z l e ć e o i n u z t o nas n a p s o v a l a d a j o j se sad n e b u d u č e l e r o j ' l e « .
U Ć u r k o v c u k o d D . Z e l i n e , k a k o t o i z n o s i J e l a M i k i n (1895), » l a d a n k e n e s o
s m e l e p r e m o k n o t i « j e r b i ih g a z d a r i c e p o v u k l e za uši.
I L a c k o R a d i č e k iz sela K a l n i k a (1905) s j e ć a se d a su j e d n o m u n j i h o v u
dvorištu ladarice predahnule, pa je njegova baka zgrabila metlu, zamočila je
u g n o j n i c u i n j o m e ladarice tako izudarala d a su j a d n e j e d v a izletjele na put,
crne i pune smrada.
b) Ladarice smiju udahnuti zrak na p o č e t k u s v a k o g stiha i na n j e g o v u
kraju učiniti kratku pauzu. Ta pauza traje toliko k o l i k o i j e d a n korak. A k o
stih i m a dugi p r i p j e v , m o g u u d a h n u t i i prije pripjeva, k a o npr.:
 Ladarice

D o b r o jutro, stara m a j k o , tioj,

tioj leto, d o b e r b o g .

Takvo je pjevanje većinom dvoglasno i novijeg je datuma.

Darivanje i zahvala

K a d a ladarice otpjevaju sav tekst koji pripada običaju zastanu i tada p j e ­

v a j u n e k o l i k o stihova k o j i m a traže dar, o d n o s n o p o ž u r u j u d o m a ć i c u d a i m ga
što p r i j e donese:

Darujte nas, m i l e majke,

mile majke i neveste. (Dautan)

D a r u j t e nas, n e drš'te nas,

m i m o r a m o odlaziti,
vaše d v o r e ostaviti. (Klokočevac)

Darujte nas, n e drš'te nas, •

mi ne mož'mo ovdje stati,

mi moramo putovati.

(Čurlovac)
D a r u j t e nas, gazdarice,
m i m o r a m o d a l j e iti,
d a l j e iti, p u t o v a t i .

(Ivanska)
O d p r a v ' t e nas, n e drš'te nas,
m i n e s m e m o t o t u stati.
Tu j e blato do kolena,
staroj kravi d o v i m e n a . (Staro Štefanje)

Stare majke, kuharice,

nadij elite ladarice. (Ravneš, Orovac)

N a te riječi izađe n e t k o o d u k u ć a n a — u p r a v i l u j e to b a k a — i stavi irn

dar u košaru. P r e m a starosti o s o b e k o j a ih j e n a d a r i l a o t p j e v a j u j o j i z a h v a l u :

Fala, fala, stara majka,

j a v a m falim, b o g v a m plati. (Paulin Kloštar)

Fala, fala, m l a d a seka,

j a v a m falim, b o g v a m plati. (Raić)
Fala, fala, stara m a j k a ,
na v a š e m u l e p o m daru.
Mi falimo, b o g v a m plati. (Staro Štefanje)
150

ZVONIMIR LOVRENČEVIĆ

Fala, fala, m a g o s p o d a ,
mli i d e m o z I v a n e k o m ,
vi ostajte z Jezušekom. (Kalnik)

Fala, fala na t o m daru,

na tom daru gospodaru.
Z b o g o m stajte, b e l i d v o r i ,
beli dvori Ivanovi. (Ravneš)

M n o g o hvala, lepe gazdarice,

što darujete m a l e ladarice. (Grginac)

Pošto je dar stavljen u košaru i otpjevana zahvala, završen je obred u

j e d n o j k u ć i . S a d a d j e č a k k o j i i d e p r e d n j d m a sa Š i b o m u r u d i ( K o r e n i č a n l ) p r i ­
stupi p r v o j lijevoj ladarici i lagano je dodirne š i b o m p o ramenu. Upitan kas­
nije zašto j e to učinio, dječak j e odgovorilo:

— D i r n u o sam j e š i b o m zato da j o j n e k a ž e m da i d e m o v a n iz dvorišta.

T a k o to m o r a biti.

U d r u g i m mjestima ladarice sada prihvate svoju košaru, poredaju se dvije

p o d v i j e i p o đ u n a u l i c u . Prlije n e g o š t o n a p u s t e d v o r , p o n e g d j e ć e k o j a b a k i c a
(Šimljanica) užurbano prići j e d n o j ladaridi i m a l o joj potresti rubinu — vje­
rujući p r i t o m d a ć e j o j lan b o l j e rasti.

Podjela darova

S a b r a n e d a r o v e l a d a r i c e p o d i j e l e n a l e d i n i i z v a n sela ili u k u ć i j e d n e o d
n j i h . N a s t o j e d a s v e b u d e p r a v e d n o r a z d i j e l j e n o ii b e z p r e p i r k e . A k o s u d o b i l e
i k o l a č a , t a d a njih o d m a h p o j e d u , a n o v a c i j a j a p r e d a j u m a j c i ili b a k i . Š t o
više d a r o v a saberu, to su p o n o s n i j e . Stariji se o b i č n o n e miješaju u p o d j e l u .

Nestajanje običaja i nošnje

Ladarice i ladanje p o m a l o nestaju i z naših sela. L a d a t i više ne idu dje­

v o j č i c e iz b o g a t i j i h kuća. U većini slučajeva idu one siromašnije da dobive­
n i m d a r o v i m a p r i p o m o g n u obitelji, a u selima gdje j e ladanje već posve ne­
stalo, sada se p o j a v l j u j u Romkinje, k o j e u i m e starog običaja nakupe dost^
velike količine hrane. Prema njima se stanovništvo ipak odnosi kao prema)
»pravim« ladaricama.

U nekim pak selima ladarice više i ne spominju u svojim pjesmama svrhu

radi koje idu — o n e o b i đ u u g l a v n o m o n e k u ć e u k o j i m a se nalazi koji Ivan ili
I v a n k a (Utiskani), pa i m čestitaju i m e n d a n riječima:
 Ladarice

D o b r o jutro, gazda Ivo!

čestitam v a m imendana,
današnjega godovnjaka.

Tim stihovima znadu dodati legendu o crnoj gori, zlatnom ključu i de­
vetero braće i time je ladanje završeno. O v d j e su ladarice isto k a o i đ u r đ a r i
postale — »čestitari«.

T a m o g d j e su ladarice d a v n o prestale ići u o p h o d i p a k Se u s p o m e n a na

njih sačuvala u dječjim igrama ili k o l i m a u k o j i m a se p j e v a j u p j e s m e s pri­
pjevom »lado«, kao npr.:

H o d i sim, Zlata,
ti si p o s k o č n a . . .
Lado n a m je,

drago nam je. (Kapelska Velika)

U selima
stihovima: i s t o č n e B i l o g o r e j o š (i d a n a s p o s t o j i d j e č j a i g r a u kolu s ovim

Kukuvačica, lado, zakukuvala, lado nam je, drago n a m je.

— Kaj vi hodite, vi, dva svatovca?
—• A m i 'odimo, m o m k u prosimo.
— K o j a je m o m k a m o m k u najdrakša?
— P r v a i zadnja, p r v a I zadnja.
— Imenujte ju z lepim imenom.
— Njez'no je ime prelepa Milka.
— O d v e š ' t e k o n j a , Mlilku p r i m i t e ,
d o b r o g je roda sama ć e dojti.
Poskoči Milka, zutra b u tanec. (V. Črešnjevica i Pitomaca)
U t o m se tekstu opetuje p r i p j e v » l a d o n a m je, drago n a m j e « u s v a k o m
stihu kao i u drugim ladarskim pjesmama. Inače to se k o l o pleše nešto d r u ­
gačije n e g o druga slična bilogorska kola. Najprije se p o đ e l i j e v o m n o g o m
ulijevo, a peta desne n o g e priključi j o j se u v i s i n i p r s t i j u . N a taj s e n a č i n
jednostavno hoda ulijevo.

P o t r e b n o j e n a p o m e n u t i d a se t o k o l o n e k a d a p l e s a l o n a » M a t k i n o n e -
d e l o « ( Đ u r đ e v a c ) ili » M a t k a n o n e d e l j o « ( P i t o m a c a ) , tj. n a p r v u n e d j e l j u p o s l i j e
U s k r s a ili n a » B i j e l u n e d j e l j u « . P l e s a l i su g a p r e d c r k v o m m l a d i ć i i d j e v o j k e ,
i t o j e d n o u z d r u g o o n o d v o j e k o j e s e t e j e s e n i n a m j e r a v a l o žeriiti — i l i — a k o
su se s a m o »gledali«, o d n o s n o »gledeli«.

I n o š n j a se d a n a s p r o m i j e n i l a u l a d a r i c a . M a l o j o š i m a sela u k o j i m a o n e
n o s e bjelinu. N a i m e , p o s l i j e II. s v j e t s k o g rata n a r o d nije i m a o d o v o l j n o t e k ­
stila, p a su ž e n e stale p r e k r a j a t i u s u v r e m e n i j e r u b l j e s v e s t a r e r u b i n e , » p l e ć k e
i g a ć e . T a k o su i l a d a r i c e u v e ć i n i s l u č a j e v a ostale b e z n o š n j e , p a i d u l a d a t i
i u svojoj svakidašnjoj odjeći. O d nekadašnjih njihovih bitnih oznaka saču­
v a l a se s a m o k o š a r a i v j e n č i ć o d i v a n č i c a .
ZVONIMIR LOVRENČEVIĆ

PRILOG

Popis mjesta u kojima je istraživan običaj lađarica.

B a r n a G o r n j a , 1954. M o d r i c a , 1960.
B a r n a V e l i k a , 1961. M o l v e , 1972.
B e d e n i č k a , 1957. M o s t i S r e d n j i , 1957.
B j e l o v a r , 1960. N a r t a , 1952.
B o t i n a c , 1965. N e v i n a c , 1954.
B u j a v i c a ( D a r u v a r ) , 1961. N o v i g r a d , 1960.
C i g l e n a , 1952. O r o v a c , 1958.
C u r k o v e c ( Z e l i n a ) , 1978. P a t k o v a c , 1953.
C e p e l o v a c , 1956.
P a u l i n K l o š t a r , 1951.
Č r e š n j e v i c a , 1952.
P e r a t o v i c a V e l i k a , 1952, 1958.
C u r l o v a c , 1952, 1954.
P e t r i č k a G o r n j a , 1961.
D a u t a n , 1951, 1972.
P i t o m a c a , 1953, 1961.
D i k l e n i c a Stara, 1952.
P l a v n i c e N o v e , 1956.
D u b i c a , 1952.
P l a v n i c e Stare, 1964.
Đ u r đ e v a c , 1954.
P l o š č i c a Stara, 1954.
Đ u r đ i c , 1952, 1957.
P r e d a v a č , 1953, 1954, 1956, 1963.
G r đ e v a c V e l . , 1979.
R a č a N o v a , 1954.
I v a n č a n i , 1961.
R a i ć , 1954, 1958.
I v a n s k a , 1952, 1954, 1956.
R a v e n , 1957.
J a k o p o v a c , 1952.
S r e d i c e V e l i k e , 1964.
K a l n i k , 1955.
K a t a l e n a S i r o v a , 1966. S t e f a n j e Staro, 1954.
K l o k o č e v a c , 1957, 1959, 1960, 1961. T o m a š i c a , 1952.
K o k i n a c , 1954. T o p o l o v a c , 1961.
K o r e n i č a n i , 1957. T r n o v i t i c a M a l a , 1961.
K o s t a n j e v a c , 1961. U t i s k a n i , 1951, 1952.
K o v a č i c a G o r n j a , 1951. V e l i k a K a p e l s k a , 1953.
L a m i n a c , 1972. V i r j e , 1967. ( f o l k l o r n e g r u p e )
M a r k o v a c T r o j š ć a n s k i , 1964. V i š n j e v a c , 1958.
M a r k o v a c ( D a r u v a r ) , 1961. Z v i j e r c i , 1953.
Z a b n o , 1956.

Popis kazivača

U o v o m popisu uz prezime i ime kazivača d o n o s i m i godinu kazivačeva rođenja,

te m j e s t o na k o j e se p o d a t a k o d n o s i i g o d i n u k a d j e z a p i s n a s t a o .

A r t i ć L j u b i c a , 1944, K l o k o č e v a c , 1961.
B a r b e r i ć A n d r i j a , 1883, M a r k o v a c , 1964.
B o s a n a c A n a , 1881, M o d r i c a , 1960.
B o s a n a c A n k a , 1900, R a v n e š , 1957.
B r c k o v i ć M a r i j a , 1890, B j e l o v a r , 1960.
C r n o m a r k o v i ć A n a , 1924, D u b i c a , 1952.
C o l i g L j u b i c a , 1930, K l o k o č e v a c , 1960.
D a u d a - J e l e n č i ć E v a , 1888, T r n o v i t i c a M a l a , 1961.
D a u t a n a c F i l i p , 1910, P l o š č i c a Stara, 1954.
Đ u r i č i ć F r a n j o , 1910, Utiskani, 1951.
F o t M a r i c a , 1933, R a č a N o v a , 1954.
G r u b a č M i l k a , 1870, N a r t a , 1952.
Hitil V i k t o r , 1914, V i š n j e v a c , 1957, 1958.
H u z j a k M a r i j a , 1915, V e l i k a K a p e l s k a , 1953.
H u z j a k T o m o , 1915, V e l i k a K a p e l s k a , 1957.
 Ladarice

J a k u p č e v i ć L u j o , 1920, Z v i j e r c i , 1957.
J u r u š i ć J o s i p , 1912, B o t i n a c , 1965.
K e r t e s M i l k a , 1880, P l a v n i c e S t a r e , 1962.
K o s Jana, 1878, P a u l i n K l o š t a r , 1951, 1952.
K o v a č e v i ć I v k a , 1914, I v a n č a n i , 1961.
K o v a č e v i ć D m i t a r , 1944, M a r k o v a c D a r u v a r s k i , 1961.
K r a n j č e v i ć Jana, 1868, Ž a b n o , 1956.
K r i ž a n M a r k o , 1881, K l o k o č e v a c , 1957.
K u d u m i j a I g n a c , 1911, Đ u r đ e v a c , 1954.
K u n t i n K a t a , 1868, C i g l e n a , 1951.
K u r e š J o s i p , 1906, G r đ e v a c V e l . , 1979.
K u r t a k J o s i p st., 1913, D a u t a n , 1972.
K u z m i n o v i ć M a r i c a , 1941, R a i ć , 1951.
L o v r i ć Jela, 1869, P r e d a v a č , 1954, 1956.
L u k š i ć M a r a , 1895, P a t k o v a c , 1953.
M a j c a n A u g u s t , 1905, T o m a š i c a , 1952.
M a j u r e c A n t u n , 1945, L a m i n a c , 1970.
M a r g e t l ć D r a g o , 1875, S r e d i ć e v e c , 1964.
M a r g e t i ć M a r a , 1887, S r e d i ć e v e c , 1964.
M a r k e š i ć M a n d a , 1900, D i k l e n i c a Stara, 1952.
M i k i n Jela, 1895, C u r k o v e c ( Z e l i n a ) , 1978.
Milosevic r. P e š u t V e r a , 1924, V i š n j e v a c , 1966.
M i š i r J a n a - T e n k a , 1911, J a k o p o v e c , 1952.
M i š i r Jana, 1875, J a k o p o v e c , 1952.
M u ž i ć M a r a , 1899, S t e f a n j e S t a r o , 1954, 1966.
N o v a k o v i ć C v i j e t a , 1943, B a r n a v e c G . P o l j e , 1961.
P o s a v e c A n a , 1899, C u r l o v a c , 1952, 1951.
P r e m u ž i ć F i l i p , 1918, T o m a š i c a , 1952.
P r e s e č a n B a r i c a , 1918, K a t a l e n a S i r o v a , 1966.
P r o d a n o v i ć Đ u r o , 1945, B u j a v i c a ( D a r u v a r ) , 1961.
R a d i č e k L a c k o , 1905, K a l n i k S e l o , 1955.
R u ž i ć S t j e p a n , 1875, Đ u r đ e v a c , 1965.
S e v e r S l a v i c a , 1935, N e v i n a c , 1954.
S o k o l o v i ć K a t i c a , 1920, P a t k o v a c , 1953.
S u đ a š M a n d a , 1882, T o p o l o v a c , 1961.
Š a n t e k o v i ć M a r i c a , 1914, K o k i n a c , 1954.
Š a r k o A n a , 1885, R a i ć , 1958.
Š i k i ć I v k a , 1914, P i t o m a c a , 1953.
Š i m e t a R u ž i c a , 1921, D a u t a n , 1951.
T i š l j a r Đ u r đ i c a , 1942, P i t o m a c a , 1959.
T k a l i č a n e c Cila, 1901, O r o v a c , 1958.
T o m a š e c R o z a , 1894, K a t a l e n a Sir., 1966.
T o m i ć S a b i n a , 1890, P r e d a v a č , 1953, 1954.
T r b o j e v i ć M a r i j a , 1926, K o v a č i c a G o r . , 1951.
T r n s k i P e t a r , 1886, N o v i g r a d , 1960.
T r o g r a n č i ć M i l k a , 1922, K l o k o č e v a c , 1957.
T u c a n T e r e z a , 1925, P e t r i č k a G o r . , 1961.
T u đ a J o s i p , 1904, Đ u r đ i c , 1952, 1957.
T u r k o v i ć A n d r i j a , 1920, M o l v e , 1972.
T u r k o v i ć V a l e n t , 1896, C e p e l o v e c , 1956.
U r b a n A n a , 1895, Z a b n o , 1956.
V a j d i ć A n a , 1900, M o s t i Sred., 1957.
V u k o b r a t o v i ć V a s o , 1880, P e r a t o v i c a , 1952, 1958 .
Z d e l a r e c M i j o , 1895, I v a n s k a , 1952, 1954.
Z r i n s k i M a r a , 1890, I v a n s k a - P l o š ć i c a Stara, 1954.
ZVONIMIR LOVRENČEVIĆ

Zvonimir Lovrenčević

LADARICE

Summary The custom of » l a d a r i c e « was widespread in the area

of nortwestern Croatia, between Drava and Sava rivers. It
consisted of a procession of girls (sometimes including also
a boy) who on the day of St. John, i. e. summer solstice
(June 24th) walked through the village, sang special songs
and collected presents.
This article presents the results of a study of this custom,
carried out between 1951 and 1979 in the region of the!
Česma river which is bordered by four towns: Križevci,
Virovitica, Koprivnica and Grubišno polje. The data is ga­
thered from interviews with the older population, and from
the author's own observations since the custom was still
partially alive in the earlier period of the research.
The account starts with a detailed description of the 1 a-
d a r i c e procession in the Fatkovac village near Bjelovar,
and proceeds with information on sex, age and number of
l a d a r i c e , on their costume, preparations for the pro­
cession and the time when the latter is held. The author
also gives beginning verses of l a d a r i c e songs from cer­
tain villages as well as some full texts with comments on
them, l i a d a r s k o k o l o , i. e., the dance of l a d a r i c e
around the basket full of presents is described, as well as
the relationship between the songs and dance steps. Fur­
thermore, the article provides texts by which the l a d a r i c e
ask for presents and express their gratitude for them, and
describes the way in which they divide the presents among
themselves.
The author concludes that the custom of the l a d a r i c e
procession is disappearing in its traditional form and in
the process is changing its meaning. For example, l a d a ­
r i c e today represent congratulators who congratulate a
host on his name-day. Or, unlike previously, participants
are today often gipsy women. In most cases the partici­
pants in the procession no longer wear their typical white
dresses (especially after the World War II), but instead
wear everyday clothes.

(Translated by O. Supek-Zupan)