2.

FANTAZİ İPLİKLERİN TANIMI VE SINIFLANDIRMA ŞEKİLLERİ

2.1. Fantazi İpliklerin Tanımı

Fantazi iplik, tesadüfi ve periyodik olarak dağılan gayrı muntazamlıkları her türlü
formda bünyesinde bulunduran ipliktir.” tanımı en genel fantazi iplik tanımıdır. Bu gayrı
muntazamlıklar, iplik kalınlığını, materyal tipini ve benzer özellikleri değiştirerek veya
bunların kombinasyonuyla oluşturulmaktadır.

2.2. Fantazi İpliklerin Sınıflandırılması

Fantazi iplikler, değişik yönlerden sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmalar; yapılarına,

elde etme yöntemlerine, ve verilen efektlere göre yapılmaktadır.

2.2.1. Yapılarına Göre Sınıflandırma

Yapılarına göre sınıflandırmada, fantazi iplikler tek katlı ve efekt katlı bükümlü fantazi
iplikler olmak üzere ikiye ayrılırlar:

Fantazi İplikler

Tek katlı fantazi iplikler Efekt katlı bükümlü fantazi iplikler

Şekil 1. Fantazi ipliklerin yapı bakımından sınıflandırılması [1]

Tek katlı fantazi iplikler, eğirme sırasında tek kat olarak çıkan ipliklerdir.
Efekt katlı bükümlü fantazi iplikler, birden fazla materyalden ve bunların katlanıp
bükülmesi ile oluşur.Şekil 2 de fantezi ipliğin temel yapısı gösterilmiştir.

Temel olarak fantazi iplikler;

 Ana iplik (zemin ipliği),
 Efekt materyal,
 Bağlama ipliğinden meydana gelir.
Ana iplik: Fantazi ipliğin temelini oluşturur. Fantazi ipliğin kalitesi ve tutumu, ana ipliğin
pozisyonu ve gerilimi ile ilgilidir.
Efekt materyal: Fantazi iplikteki efekt kısmını oluşturduğundan en önemli bileşendir.
Bağlama ipliği: Fantazi ipliğin kalıcılığını ve mukavemetini artıran bir öğedir. İğ hızına bağlı
olarak, efekt ve ana ipliğin etrafına sarılarak bu 2 ipliği sabitler.

Şekil 2. Fantazi İpliğin Temel Yapısı [1]

2.2.2. Elde Etme Yöntemlerine Göre Sınıflandırma

Bu sınıflandırmada iki ana yöntem vardır:

DİREKT YÖNTEM:
Burada fantazi iplik, doğrudan fantazi büküm makinası üzerinde elde edilmektedir.
Fantazi ipliklerin büyük bir bölümü fantazi büküm makinalarında elde edilmektedir. Bununla
beraber, ring iplik makinasında ve yeni iplik eğirme teknolojilerinden faydalanarak, bu sahada
çalışmak mümkündür. Bu sistemlerde, normal ipliklerin yanı sıra ilave aparatlar eklenerek
fantazi iplik eldesi sağlanabilir.
İNDİREKT YÖNTEM:
Bu yöntem, normal iplik eldesi sırasında makinalarda gerekli düzenlemeleri yaparak
fantazi iplik elde etme esasına dayanır.Yapım yerleri; harman-hallaç dairesi, tarak makinası,
cer makinası, boya ve terbiye makinaları vb. Yapım yöntemleri; band besleme, nope
serpiştirme, boyama, şardonlama vb.
Tablo 1. Fantazi iplik tipleri ve üretim teknolojileri [1]
ÜRETİM TEKNOLOJİSİ FANTAZİ İPLİK TİPLERİ
I. DİREKT YÖNTEMLER
Ring İplik Makinalarında Eğirme  Şantuk efekt iplikleri
 Düz veya havlı bukle iplikleri (iki aşamalı)
 Düz veya havlı sufle iplikleri (iki aşamalı)
 Düz veya havlı renkli bükülü iplik
 Düğüm ve kabarık kıvrım ipliği
Fantazi Büküm Makinalarında  Dört farklı renge kadar şantuk efekt iplikleri
Eğirme  Düz, havlı veya çok renkli bukle ipliği

 Düz, havlı veya çok renkli sufle ipliği

OE-Rotor İplik Makinalarında Eğirme
OE-Friksiyon İplik Makinalarında
Eğirme
 Düz, havlı veya çok renkli bükülü iplik
 Düğüm iplikleri
 Çok renkli iplikler
 Şantuk efektleri
 Çoklu numara efektleri
 Renk efektleri
 Karma iplikler ,Hav iplikleri , Bukle iplikleri

Repko İplik

Siro İplik
II. İNDİREKT YÖNTEMLER
Harmanlama  Düğüm iplikleri
Taraklama  Havlı, şantuk efektli veya çok renkli iplikler
 Gölge iplikleri
 Düğüm iplikleri
Band Hazırlama  Gölge iplikleri
 Düğüm iplikleri
Boyama  Gölge iplikleri
 Çok renkli iplikler
Şardonlama  Tüylü, hacimli iplikler
Özel İşlemler  Şenil iplikler
 
 Örme Fantezi İplikler
Kroşe Örgü Tekniği İle Yapılan Fanteziler:
(Merdiven,Kelebek,Çapari,Papyon,Pon-Pon)
Minyatür Dairesel Örgü Tekniği İle Yapılan İplikler:
(Zincir,Şerit, Trikoşöni, Trikobuklet, Trikosakal, Tikonope, Triko Flam)
 Kumaş Kesilerek Elde Edilen Fanteziler
 Dar Dokuma Tekniği İle Elde Edilen Fanteziler.
 Çapraz Doluma veya Saç Örgü Tekniği İle Elde Edilen Fanteziler.
 Kombine Fantazi İplikler
 ve Gelecekte Bu Yapılardan Çok Daha Farklı Oluşturulacak Fantezi İplikler……
2.2.3. Verilen Efektlere Göre Sınıflandırma
Bu sınıflandırma iplikler, kontrolsüz ve kontrollü efekt iplikleri olmak üzere iki ana
guruba ayrılırlar:

Tablo 2. Fantazi ipliklerin verilen efektlere göre sınıflandırılması [2]

VERİLEN EFEKTLERE GÖRE SINIFLANDIRMA
Kontinü Efekt İplikler Programlamalı Efekt İplikler
Kontinü İplik Kontinü Eğirme Programlamalı İplik Programlamalı Eğirme
Efektleri- Efektleri- Efektleri- Efektleri-
*Eğirme Hav ipliği
*Muline iplik *Eğirme dalga ipliği *Düğüm ipliği *Ekleme Hav ipliği
*Bukle iplik *Frize iplik *Tırtıl ipliği *Eğirme Tırtıl ipliği
*Lup iplik *Eğirme Lup ipliği *Ters Yön Tırtıl ipliği *Havlı Bukle ipliği
*Dalga ipliği *Şenil ipliği *Eğirme Düğüm Efekti
* Kombine Efektler
*Kıvrım ipliği *Eğirme bukle ipliği
*Havlı iplik
İki Renkli
 Wild Knop EğirmeEfektleri
 Wild Caterpillar  İki Renkli Eğirme
Efektleri
 Eğirme Hav İpliği-
Spinning Slub
 Ekleme Hav İpliği-
Torn Slub
 Lup,Bukle,vb.
KONTİNÜ EFEKT İPLİKLER:
Ek bir iplik sürekli olarak ana ipliğe ya aynı anda ya da daha yüksek bir hızda beslenir.
İki hız arasındaki fark efekti meydana getirir.

PROGRAMLAMALI EFEKT İPLİKLER:

Hem ana iplik hem de efekt ipliğin besleme hızında işlem yapan bir çok kontrol sistemi
bulunur. Bu kontrol sistemleri ile materyalin yığılma noktaları belirlenir ve işlem belirli
yerlerde gerçekleştirilmiş olur. Yani efekt, önceden programlanır.
Bu iki grup ta kendi içlerinde iplik efekti ve eğirme efekti olarak alt gruplara ayrılır:

İPLİK EFEKTİ (Büküm yolu ile fantazi iplik eldesi):

Burada fantazi iplik, doğrudan ipliklerin (farklı boylarda ve farklı numaralardaki) birbirleri ile
bükülmesi sonucunda elde edilir.

EĞİRME EFEKTİ (Çekim yolu ile fantazi iplik eldesi):

Burada fantazi iplik, fitil veya bandların çekim sisteminden geçirilerek üzerlerine filament
sarılması sonucu elde edilir.

2.2.3.1. Kontinü efekt iplikleri

2.2.3.1.1. Kontinü iplik efektleri :

 Muline iplik (Muliné): En basit fantazi iplik biçimidir. İki veya daha fazla renkte
iplik, eğirme bükümüne ters yönde bükülürler.

Şekil 3. Muline iplik yapısı [3]

Şekil 4. Muline iplik örneği [3]

 Bukle iplik(Bouclé): Yüzeyinde bukleli çıkıntılar oluşturmak için efekt ipliğinin

ana iplik etrafına sarılmasıyla oluşan bir ipliktir. Efekt eldesi, efekt ipliğinin fazla beslenmesi
ile sağlanır. Bukle iplikler yarı dairesel luplardan meydana gelirler. Silindirler arasındaki
yüzeysel hız farkı nedeniyle verilen büküm efekt ipliği sarmaya yetmez ve bukleler meydana
gelir.

Şekil 5. Bukle iplik yapısı [3]

 Lup iplik (Loop): Lup iplik, basitçe bir ana iplik ve bir de efekt ipliğinden meydana
gelir. Efekt ipliğe, çıkış silindirinin önünden beslendiğinden ön iplik adı da verilir. Efekt ipliği
çekim sisteminden geçmez. Lup ipliği, oluşum itibariyle bukle ipliğe benzer. Fakat, efekt
ipliğinin ince ve bükümlü oluşu ile birlikte daha yüksek fazla besleme oranlarına çıkılması
iplik yüzeyindeki çıkıntıların daha dairesel olmasına neden olur.

Şekil 6. Lup iplik yapısı [3]

Şekil 7. Lup iplik örnekleri [3]
 Dalga ipliği (Ondé) : Biri S diğeri Z bükümlü iki ipliğin bükülmesi ile elde edilir.
Efekti kuvvetlendirmek için birbirinden çok farklı numaralarda iplikler kullanılır. Ayrıca,
farklı büzülme yeteneğine sahip olan filament ipliklerin bükülmesi ile de dalga ipliği elde
edilir.

Şekil 8. Dalga iplik yapısı [3]

Şekil 9. Dalga iplik örneği [3]

 Kıvrım ipliği (Snarls) : Ana iplikten çıkan kıvrımları bünyesinde bulunduran bir
ipliktir. Elde edilişi lup ipliği ile aynıdır. Fakat esnek efekt ipliği kullanımı yerine yüksek
bükümlü bir iplik kullanılır. Böylece, ön silindirde gerilim serbest kalınca lupların yerine
kıvrımlar oluşur.

Şekil 10. Kıvrım ipliği yapısı [3]

 Şekil 11. Kıvrım iplik örneği [3]

 Havlı iplik (Frotté) : Dairesel çıkıntılar gösteren bu iplik, hacimli ve güzel

tutumludur. Ana ipliğin yüksek hızda beslenmesiyle elde edilirler. Fazla besleme oranı 1.4-1.8
arasındadır.
 Wild Knop
 Wild Caterpilar
2.2.3.1.2. Kontinü eğirme efektleri :

 Eğirme dalga ipliği : Bu ipliğin oluşumu dalga ipliği ile aynıdır. Tek fark, efekt
materyali olarak, iplik yerine cer bandı veya fitil kullanılmasıdır.

 Frize iplik (Frisé): Yapı olarak bukle ipliğine benzer. Ancak bukle ipliğine göre daha
dar ve ince buklelere sahiptir. Bu nedenle, düz ve kapalı bir karakter gösterir. Fazla besleme
oranı 1.1-1.3 arasındadır.

Şekil 12. Frize iplik örneği [4]

 Eğirme lup ipliği : Bu ipliğin oluşumu lup ipliği ile aynıdır .Tek fark, efekt materyali
olarak, iplik yerine cer bandı veya fitil kullanılmasıdır.

 Şenil ipliği : Bu iplik birkaç farklı şekilde olur. Örneğin, birisi eksenel iplikleri
etrafına sağlamlaştırmak için bir veya daha fazla çeşitlilikte elyaftan oluşan kesik uçlu
daireselliklerden meydana gelir. Bir diğeri, özel şenil makinalarında üretilir.
 Şekil 13. Şenil iplik yapısı [5]

Şekil 14. Düz şenil iplik [3]

 Eğirme bukle ipliği : Bu ipliğin oluşumu bukle ipliği ile aynıdır. Tek fark, efekt
materyali olarak iplik yerine cer bandı veya fitil kullanılmasıdır.

2.2.3.2. Programlamalı efekt iplikleri

2.2.3.2.1. Programlamalı iplik efektleri :

 Düğüm ipliği (Knop): Uzunluğu boyunca düzenli veya düzensiz aralıklarla bir ya da
daha fazla iplik materyalinin oluşturduğu düğümlerden oluşan ipliktir. İplik, genellikle
bağımsız çalışan iki çift silindirin kullanılması ile elde edilir. Ana iplik aralıklı, efekt materyal
ise devamlı olarak sevk edilir. Besleme silindirinin ani duruşları, efekt materyalinin
yığılmasına ve düğümlerin oluşmasına neden olur.

Şekil 15. Düğüm iplik yapısı [4]

 Tırtıl ipliği (Caterpillar ): Hav ipliklerine benzeyen bu iplik 2 şekilde elde edilir.
İlkinde, efekt ipliğinin hızı sabit iken ana ipliğin hızı belirli noktalarda durdurulur.
İkincisinde, ana ipliğin hızı sabit kalırken efekt ipliğinin hızı belirli noktalarda artar.
Genellikle bu metod kullanılır. Tırtıl ipliğine solucan iplik de denir.

 Ters yön tırtıl ipliği : Görünüş olarak tırtıl ipliğine benzeyen bu iplik, oluşum şekli
itibariyle biraz farklılık gösterir .Elde edilişi: Ana iplik belirli noktalarda geriye hareket eder.
Tırtıl efekti oluşur ve daha sonra ileri doğru hareket ederken sabitleme yapılır.
 Kombine Efektler
2.2.3.2.2. Programlamalı eğirme efektleri :
 Eğirme hav ipliği (Spinning slub): Düğüm ipliğine göre uzun ve daha ince efekte
sahip olan hav iplikleri 2 şekilde elde edilirler. Eğirme boyunca efekt materyalini besleyen bir
silindir çiftinin aralıklı olarak hızlandırılmasıyla üretilir.
 Ekleme hav ipliği (Torn Slub ): Bu iplik türünün diğerlerinden farkı efekt materyal
beslenmesinin makinaya sonradan eklenmiş bir silindir çifti ile yapılmasıdır.

 Eğirme tırtıl ipliği (Spinning Caterpillar) : Bu ipliğin oluşumu tırtıl ipliği ile aynıdır.
Tek fark, efekt materyali olarak iplik yerine cer bandı veya fitil kullanılmasıdır.

 Havlı bukle ipliği (Slub Bouclé): Bu iplik görünüm olarak iki efekti de bünyesinde
bulundurur. Kontrol edilen, iplikteki havların oluşumudur. Makinadan girilen komut ile iplik
iki bölüme ayrılmıştır. Buna göre, havlar kontrollü, bukleler kontrolsüz olarak elde edilirler.
 Eğirme Düğüm Efekti (Spinning Knop)
 Kombine Efektler
 İki Renkli Eğirme Efektleri
Eğirme Hav İpliği-Spinning Slub
Ekleme Hav İpliği- Torn Slub
Lup,Bukle,vb.
 (a) (b)

(c )
(d)

(e) (f)

(g) (h)

Şekil 1.1. (a) Muline İplik (b) Bukle İplik (c) Lup İplik (d) Kıvrım İpliği (e) Nopeli İplik
(f) Düğüm İpliği (g) Şanet İplik (h) Gimp İplik (Gong ve Wright 2002)
Şenil İplik Elde Etme
Ertunga YEĞİN-

FANTEZİ İPLİKLER VE KULLANIMLARI

Fantezi iplikleri şöyle de tanımlayabiliriz: “dokuma veya örgü kumaşlara, özel doku veya
örgü tekniği kullanmadan değişik görüntü kazandırabilen ipliklere fantezi iplik denir”.Bu
tanımdan da anlaşılacağı gibi fantezi iplik oluşturmak kavramı sadece fantezi iplik
tasarımcısının hayal gücü ile sınırlandırılmış bir kavramdır.

Fantezi iplik oluşturabilmek için kullanabileceğimiz yöntemleri sıralamaya çalışalım :

1-İplik eğrilirken yapılabilen fanteziler:

İplik içine değişik renk ve kalınlıkta lifler veya iplik parçaları
karıştırarak,
 İplik içinde lif topakları karıştırılarak,
İpliğin kalınlığını değiştirerek(flam),((bunu yapabilmek için normal iplik
makinesine özel ilaveler gerekir))
İpliğin üzerine farklı renkte elyaf kümesi vererek(enjekte ederek). ((Bunu
yapabilmek için özel çift çekim sistemli iplik eğirme makinesi gerekir.))

2-İki veya daha çok kat iplikler birlikte bükülürken yapılan fanteziler
(Konvansiyonel ring büküm tekniği):
Bu tip fanteziler iki veya daha çok besleme silindirleri olan ring büküm
makinelerinde yapılabilir.
a-ipliklerin bükümünü değiştirerek yapılan,
b-bir veya bir kısım ipliği daha faza besleyerek yapılan,(onde, frize,
bukle, sakal),
Bu teknikle kullanılabilir bir iplik elde edebilmek için fantezi büküm işleminden
sonra kilit büküm işlemi gerekmektedir.
c-bir veya bir kısım ipliği zaman zaman yavaşlatıp veya durdurup
diğer iplik veya iplikleri yavaşlayan(veya duran) ipliğin üzerine
sararak yapılan,(nope, büküm flamı, kurtcuk)

3-İki veya daha çok iplik üzerine iplik veya bükülmemiş elyaf tutamı
besleyerek yapılan fanteziler (Oyuk iğ tekniği):
Bu tip fantezi ipliklerin üretilebilmesi için “oyuki iğ” tekniğinin bulunması ve bir
veya daha çok çekim sistemi olan makinelerin geliştirilmesi gerekti.
Bu teknikle “ring büküm” tekniğiyle yapılan bütün iplik cinsleri üretilebilir.
Ayrıca bunlara ek olarak doğrudan çekim sisteminden çıkan elyaf tutamı fantezi
iplik oluşumunda kullanılabilir.
Bu teknikle tek işlemde şekli sabitlenmiş fantezi iplikler elde edilebilmektedir.
Ancak ipliğin bükümünü dengelemek veya daha yumuşak iplikler elde etmek
amacı ile delikli iğ makinelerinde ek bir ring büküm sistemi de
kullanılabilmektedir.

4- Bir veya birkaç ipliğin kısa parçalar halinde kesilip iki ipliğin
arasına sıkıştırılması ile elde edilen iplikler (Şenil büküm tekniği):
a- kadife iplik(şöni),
b- pon-pon iplik
Bu tip iplikler özel “şenil” büküm makinenelerinde üretilebilir.

5-Örme fantezi İplikler

Kroşe örgü tekniği ile yapılan fanteziler:
(merdiven,kelebek,çapari,papyon,pon-pon)
Minyatür dairesel örgü tekniği ile yapılan iplikler:
(zincir,şerit, trikoşöni, trikobuklet, trikosakal, tikonope, triko flam)

6-Kumaş kesilerek elde edilen fanteziler

7- Dar dokuma tekniği ile elde edilen fanteziler.

8- Çapraz doluma veya saçörgü tekniği ile elde edilen fanteziler.

9-İpliği tüylendirerek (şardonlayarak) elde edilen fanteziler.

10-Boya teknikleri ile iplik boyunca değişik renklerde boyanarak elde
edilen fanteziler.

11-Yukarıdaki tekniklerin iki veya daha çoğunun eşit beslenerek birleştirilmesi,

veya yukarıda belirtilen tekniklerle üretilmiş fantezi ipliklerin, gene bu
tekniklerden birisi ile iplik üretimde kullanılması sonucu elde edilen bileşik
fanteziler.
12- Diğerleri. Bunların ne olabileceğini şu anda bilmiyorum ama mutlaka yeni
tekniklerle yeni bir takım fantezi ipliklerin üretileceğinden eminim.