Professional Documents
Culture Documents
H Aristera Kai o Poltikos Kosmos 1940-1960 Synedrio
H Aristera Kai o Poltikos Kosmos 1940-1960 Synedrio
gr
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ
Αριστερά και Αστικός Πολιτικός Κόσμος
1940-1960
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας
1
17-20 Απριλίου 2013
Τετάρτη 17 Απριλίου
10:00 – 10:15
Χαιρετισμός από τις Πρυτανικές Αρχές
Χαιρετισμός Προέδρου Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας
Καθηγήτριας Αικατερίνης Αρώνη-Τσίχλη
Χαιρετισμός Διευθυντή Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών
Καθηγητή Στέφανου Παπαγεωργίου
2
12:15 – 13:00 Φοιτητικό Κίνημα
3
Συντονιστής: Ανδρέας Νοταράς, Λέκτορας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Πέμπτη 18 Απριλίου
4
Δεσύπρης Μιχάλης, Η κατοχική πείνα στη Νίκαια Αττικής (Κοκκινιά) και η
δημογραφική τύχη της πόλης (1941-1944) .
Τζαβάρα Γεωργία, Η «μάστιγα» της Κατοχής. Η πείνα ως αιτία θανάτου
στην Ελλάδα της Κατοχής (1941-1944) και η αναζήτηση των θυμάτων της.
Σάμιος Παναγιώτης, Η Μαύρη Αγορά και οι «χρυσές ευκαιρίες» της
Κατοχής.
Τριγώνης Τάσος, Τα «Χρυσόφυλλα του Καπνού»: Συγκρότηση και
λειτουργία της εγχώριας καπνοβιομηχανίας κατά τη διάρκεια της Κατοχής,
1941-1944.
5
Παπαστράτης Προκόπης, Τα Βουνά στο Κάιρο.
Παρασκευή 19 Απριλίου
6
13:00-14:00 Τα πολιτικά χαρακτηριστικά του ΔΣΕ
Συντονίστρια: Δέσποινα Παπαδημητρίου, Επικ.Καθηγήτρια, Πάντειο
Πανεπιστήμιο
7
Συντονιστής: Γιάννης Σκαλιδάκης, Διδάκτωρ Ιστορίας, Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Σάββατο 20 Απριλίου
8
12.:15 – 13:00 Το Κυπριακό μετά τον Εμφύλιο
Συντονίστρια: Μαρία Σπηλιωτοπούλου, Ερευνήτρια Α΄, Ακαδημία Αθηνών
9
Κουρουνδής Χαράλαμπος, Η αριστερά απέναντι στον μετεμφυλιακό
συνταγματισμό τη δεκαετία του ’50: Από την πολεμική στην επίκληση του
Συντάγματος του 1952.
Λουτσίδης Γιώργος, Η πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή το 1958 και οι
επιπτώσεις της στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής.
Πολυχρονιάδης Δημήτρης, Το συνδικαλιστικό κίνημα των εκπαιδευτικών
της Στοιχειώδους & Μέσης Εκπαίδευσης της περιόδου 1950-1960. Η
περίπτωση της απεργίας της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδος το 1957.
********
Οργανωτική Επιτροπή:
Αικ. Αρώνη-Τσίχλη, Στ. Παπαγεωργίου
Π. Παπαστράτης, Μ. Λυμπεράτος
10
Περιλήψεις του Συνεδρίου: «Αριστερά και
Αστικός Πολιτικός Κόσμος, 1940-1960»
11
των «τριών γύρων», ώστε να «προστατευθεί» το έθνος και νομιμοποιηθεί
ο κατατρεγμός κατά των οπαδών της Αριστεράς.
12
αντιστασιακής προσπάθειας στις μικρές αστικές πόλεις και την ύπαιθρο, τα
διαφορετικά χαρακτηριστικά που προσέλαβε, τη συμβολή της φοιτητικής
νεολαίας σε αυτήν και τις παρακαταθήκες που ενσωματώθηκαν στους
μετεμφυλιακούς φοιτητικούς αγώνες. Επιπλέον, και τον τρόπο που τέθηκε
μετασχηματισμένο το ζήτημα του πατριωτικού λόγου και της εθνικής
ταυτότητας στο πλαίσιο του αντιφασιστικού αγώνα και το οποίο
προσδιόρισε μετέπειτα την πολιτική θεωρία της ελληνικής Αριστεράς.
Επιπροσθέτως, το Συνέδριο θα ανατρέξει στις διεθνείς και εγχώριες
συγκυρίες που διαμόρφωσαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνικού
αντιστασιακού φαινομένου, ενώ θα επιχειρήσει να επανατοποθετήσει το
ζήτημα «Δεκεμβριανά» και από την οπτική γωνία του διεθνούς
δημοσιογραφικού λόγου, και όχι αποκλειστικά και μόνο των πολιτικών
παραγόντων που ενεπλάκησαν σε αυτά. Συν τοις άλλοις, θα προσεγγίσει
τον Εμφύλιο από τη σκοπιά των μικρών αγροτικών και μεσοαστικών
κοινωνιών και θα διερευνήσει τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του ΔΣΕ σε
συνάρτηση με τον χαρακτήρα των όποιων πολιτικών στόχων έθεσε. Θα
διεκδικήσει να αναλύσει το πρόβλημα της βίας στην Κατοχή και στον
Εμφύλιο με άξονα τις εθνικιστικές ιδεολογίες της εποχής. Αλλά και, θα
επεκταθεί και στο πώς συγκροτήθηκε το μεταπολεμικό κράτος έκτακτης
ανάγκης και διαμορφώθηκαν οι εγχώριοι μεταπολεμικοί πολιτικοί
συσχετισμοί, αποψιλώνοντας την εμπειρία λαϊκού κράτους που γέννησε η
αντιστασιακή προσπάθεια.
Ειδικά σε σχέση με τη δεκαετία του 1950, έναν σχετικά παρθένο πεδίο
έρευνας, το Συνέδριο στοχεύει να προβάλει πλευρές και ιδιαιτερότητες
στον τρόπο συγκρότησης του μεταπολεμικού κράτους και της ελληνικής
οικονομίας, τον τρόπο συνάρθρωσης των μηχανισμών του καθώς και τις
πλευρές πολιτικής καθυστέρησης που εμφάνισε. Αλλά και τις ιδεολογικές
αφηγήσεις που παρήγαγε ακόμα και σε επίπεδο καλλιτεχνικής δημιουργίας,
οι οποίες αντανακλούσαν τις απόπειρες αποτίμησης της εαμικής εμπειρίας.
Τέλος, θα προτάξει το πώς διαμορφώθηκαν μερικά από τα βασικά
χαρακτηριστικά της μετεμφυλιακής Αριστεράς, το πώς αυτά συναρτήθηκαν
με σημαντικές εξελίξεις στο επίπεδο της αστικής πολιτικής σκηνής και
συνδέθηκαν με τις διεκδικήσεις για το Κυπριακό, την εποχή εκείνη που το
μέλλον του νησιού συνήγειρε τα πλήθη στην Ελλάδα και αποτέλεσε το
πεδίο άρθρωσης του αντικαπιταλισμού και της διεθνούς αλληλεγγύης που
προσδιόρισαν τον μεταπολεμικό λόγο της ελληνικής Αριστεράς.
13
Μιχάλης Λυμπεράτος, Προκόπης Παπαστράτης
14
ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος, στην εξώθηση από τα όριά του. Η
εργασία αυτή συντάσσεται με την τάση της Κοινωνικής Ιστορίας,
αποφεύγοντας τα μεγάλα γεγονότα, αναδεικνύοντας την τοπική
μικροϊστορία, την καθημερινότητα των ανθρώπων, τις αγωνίες και τις
προσδοκίες τους, οι οποίες, μέσα από τη δράση, διαμόρφωσαν τελικά την
ιστορική πραγματικότητα. Ειδικά στη δεκαετία 1940-1950, ο πολιτικός
λόγος των πρωταγωνιστών, οι πολιτικοί ανταγωνισμοί, η ανάπτυξη του
αντιστασιακού κινήματος ,ο αγώνας για τη μονοπώληση της βίας, οι
αντιπαραθέσεις μεταξύ προσφύγων-εντοπίων και η τελική έκβαση των
πραγμάτων, έχουν απίστευτο ενδιαφέρον και ιδιαίτερη αξία, τόσο για την
κατανόηση των πολιτικών εξελίξεων, όσο και για τη διαμόρφωση της
πολιτικής συμπεριφοράς και δράσης του σλαβόφωνου πληθυσμού. Η
μεταβολή άλλωστε, της πολιτικής συμπεριφοράς των σλαβόφωνων, που,
από την ένταξή τους, προπολεμικά, στο συντηρητικό Λαϊκό κόμμα,
κατέληξαν στην πλήρη ταύτισή τους με την πολιτική του ΚΚΕ, ως
μονόδρομο, συνιστά πρόκληση για κάθε ιστορικό και ‘’δημιουργεί την
περιέργεια, για μια βουτιά στον ιστορικό αυτό λασπότοπο, όσους
κινδύνους και αν περικλείει’’.
15
μεγάλου μήκους από το 1945 μέχρι το 1949
Ανδρίτσος Γιώργος , Πάντειο Πανεπιστήμιο
Στο πλαίσιο της ανακοίνωσής μου θα ανιχνεύσω την ιστορική αφήγηση
που διαμορφώνεται για τη δεκαετία του 40 από τις ταινίες μυθοπλασίας.
Θα προσπαθήσω να εντάξω τις ταινίες στα κοινωνικά, οικονομικά και
πολιτικά συμφραζόμενα της εποχής τους και να εντοπίσω τη συμβολή τους
στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης.
Tα κύρια ερωτήματα τα οποία θα με απασχολήσουν είναι τα ακόλουθα:
Πώς παρουσιάζουν οι ταινίες τη δεκαετία του 40; Σε ποια από τα κρίσιμα
γεγονότα της δεκαετίας επικεντρώνουν οι ταινίες και ποια μένουν στη σκιά
ή αποσιωπώνται; Δημιουργούν κάποιες ταινίες ρωγμές στην «επίσημη»
αφήγηση για τη δεκαετία ή κινούνται μέσα στο πλαίσιό της και την
ενισχύουν;
16
με τοπικές εθνικές καταβολές. Τα Greek Operational Groups
επανακλήθηκαν στην Ιταλία όπου και διαλύθηκαν τον Νοέμβριο του
1944. Όταν οι Ελληνοαμερικανοί διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν την
Ελλάδα, η συμβολή τους στην ελληνική αντίσταση καλύφθηκε με πέπλο
μυστικότητας. Στο πλαίσιο της παρουσίασης θα εκτεθούν στοιχεία για τη
σύσταση και διασπορά των ελληνοαμερικανικών επιχειρησιακών ομάδων,
το διπλωματικό παρασκήνιο μεταξύ των Συμμαχικών Δυνάμεων, οι
διαδικασίες ανάπτυξης των επιχειρήσεων και ο απολογισμός της δράσης
του OSS τοπικά σύμφωνα με το War Department.
17
πληθωρισμός ταλαιπώρησε την Ελληνική οικονομία για μια δεκαετία,
εμποδίζοντάς την να αναπτύξει τους παραγωγικούς τομείς. Η πολιτική και
η οικονομική κατάσταση μετά το τέλος του Εμφυλίου ήταν χαοτική. Η
αμερικανική οικονομική βοήθεια, η οποία ξεκίνησε από το 1947- 1948
συνέβαλλε σε μεγάλο βαθμό στην ανασυγκρότηση του Κράτους και της
ελληνικής βιομηχανίας.
Σκοπός μας με αυτή την εργασία είναι να μελετήσουμε μια βιομηχανία η
οποία είχε σημαντική παρουσία στον ελληνικό, και όχι μόνο,
επιχειρηματικό χώρο από την περίοδο του Μεσοπολέμου. Αναφερόμαστε
στην Α.Ε. Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου, την ιδιωτική αμυντική
βιομηχανία του Πρόδρομου Μποδοσάκη Αθανασιάδη. Η προσωπικότητα
του επιχειρηματία και οι σημαντικές γνωριμίες που είχε αναπτύξει με
πρόσωπα του πολιτικού και οικονομικού χώρου, συνέβαλλαν στις
μονοπωλιακές συμφωνίες που εξασφάλιζε με το Κράτος. Στην παρούσα
εργασία, μέσα κυρίως από αρχειακό υλικό και διαθέσιμους ισολογισμούς
της περιόδου 1946-1964, θα προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε την
πορεία της επιχείρησης την μεταπολεμική περίοδο. Τα κύρια ερωτήματα
που θα μας απασχολήσουν είναι, Αν και πόση ήταν η βοήθεια που έλαβε
από το Σχέδιο Marshall. Αν και σε ποιο βαθμό της δόθηκαν γερμανικές
αποζημιώσεις. Ποιο ήταν το μερίδιο της αμυντικής βιομηχανίας στην
ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας μεταπολεμικά, μέσα από τις
εξαγωγικές και παραγωγικές δραστηριότητες. Καθώς και πόσο συνέβαλλε
στην εξέλιξη της βαριάς βιομηχανίας στην Ελλάδα.
18
και στην διάρκεια των μαχών μεταξύ του ΕΛΑΣ και των κυβερνητικών και
βρετανικών δυνάμεων στην Αθήνα του 1944. Το ερώτημα στο οποίο θα
προσπαθήσουμε να απαντήσουμε είναι το πώς αντιμετωπίζουν οι Έλληνες
πολιτικοί και ο αθηναϊκός τύπος της περιόδου την βρετανική
παρεμβατικότητα και αν την εκλαμβάνουν σαν επέμβαση στα εσωτερικά
της χώρας.
19
Η κατοχική πείνα στη Νίκαια Αττικής (Κοκκινιά) και η δημογραφική τύχη
της πόλης (1941-1944).
Δεσύπρης Μιχάλης, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Η δημογραφική τύχη της Νίκαιας Αττικής (Κοκκινιάς) την περίοδο 1941-
1944, αναδεικνύεται μέσα από τη μικροδημογραφική ανάλυση στο πλαίσιο
της ιστορικής δημογραφίας, με υλικό τις επίσημες ληξιαρχικές καταγραφές.
Παρουσιάζεται η εξέλιξη των θεμελιωδών δημογραφικών συμβάντων
(θανάτων-γάμων-γεννήσεων) στο συγκεκριμένο χώρο και χρόνο με
έμφαση στους θανάτους από πείνα και πληροφορίες σχετικά με το φύλο,
την ηλικία, το επάγγελμα και τον τόπο γέννησης των θανόντων από
πείνα. Έτσι, μία σημαντική ιστορική πτυχή της κατοχής, η πείνα και η
προερχόμενη από αυτήν θνησιμότητα, φωτίζεται σε τοπικό επίπεδο μέσα
από την ευρύτερη οπτική της δημογραφικής εικόνας της πόλης.
Η στάση της Ε.Δ.Α. κατά τη διάρκεια του αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. στην Κύπρο
Ζαχαριάδης Αδάμος, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Η τετραετία 1955-1959 στην Κύπρο σημαδεύεται από τον ένοπλο αγώνα
της Ε.Ο.Κ.Α. που καταλήγει στην υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης-
Λονδίνου. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα κυπριακά γεγονότα
σηματοδοτούν ένα νευραλγικό πεδίο ανάλυσης για την ελληνική Αριστερά,
που συνδέεται με τη συγκρότηση της ταυτότητάς της. Στο πλαίσιο της
παρούσας ανακοίνωσης θα εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο το
Κυπριακό αναδεικνύεται σε προνομιακό πεδίο για την πολιτική ανάλυση
της Ε.Δ.Α διαμορφώνοντας σε μεγάλο βαθμό τις θέσεις και τα αιτήματά της.
Κεντρικά σημεία της ανάλυσης αποτελούν η πολιτική θέση της Ε.Δ.Α. για
τον αναπροσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής και η απόπειρα
αποκατάστασης του πληγέντος «πατριωτικού στίγματος» της Αριστεράς.
20
Ποια η συνάρθρωση της με την στρατηγική του ΚΚΕ και του ΕΑΜ και
Τι ρόλο διαδραμάτισε στην χάραξη των πολιτικών επιλογών της περιόδου
της Κατοχής.
21
Η ελληνική μετανάστευση στην Αυστραλία ξεκίνησε ήδη από τα τέλη του
δέκατου ένατου αιώνα, ωστόσο το απόγειό της εντοπίζεται στις δύο
πρώτες δεκαετίες της μεταπολεμικής περιόδου. Η εντατικοποίηση της
μετανάστευσης προς την Αυστραλία την περίοδο αυτή οφείλεται σε ένα
πλέγμα παραγόντων που έχουν να κάνουν τόσο με τις προτεραιότητες
που έθεσε η αυστραλιανή κυβέρνηση όσο και με τις ειδικές συνθήκες που
επικρατούσαν στον ελλαδικό χώρο. Σημείο σταθμός στην μαζικοποίηση
της ελληνικής μετανάστευσης προς την Αυστραλία αποτέλεσε η διακρατική
συμφωνία του 1952, σε εφαρμογή της οποίας έως το 1974 περίπου
διακόσιες πενήντα χιλιάδες Έλληνες και Ελληνίδες είχαν μεταναστεύσει
στους Αντίποδες. Στην ανακοίνωση αυτή θα επιχειρηθεί να περιγραφεί μια
πτυχή της κοινωνικής ιστορίας της μετανάστευσης, ο μηχανισμός δηλαδή
μέσω του οποίου μια πολιτική και κοινωνική κρίση που παράγεται στην
πατρίδα στη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου, μεταφέρεται,
αναπαράγεται αλλά και μεταμορφώνεται στο περιβάλλον υποδοχής υπό τη
μορφή μιας σκληρής και ανηλεούς σύγκρουσης ανάμεσα στις κοινότητες
και την Εκκλησία.
«Με το όπλο παρά πόδα», οι ανταρτοομάδες του ΔΣΕ μετά τη λήξη του
Εμφυλίου
Kεφαλληνού Νατάσα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Μετά τη λήξη του εμφυλίου, το αντι-κομμουνιστικό καθεστώς των νικητών
συνέχισε τις διώξεις εναντίον της ηττημένης Αριστεράς. Βασικά
επιχειρήματα σε αυτή την εκστρατεία ήταν η «συνέχιση της ανταρσίας»
από πλευράς του ΚΚΕ και η παραμονή - δραστηριοποίηση
ανταρτοομάδων του ΔΣΕ στα βουνά της χώρας. Κατά πόσο όμως τα
«μικρά παρτιζάνικα τμήματα» υπήρχαν; Για πόσο καιρό
δραστηριοποιούνταν; Ποια ήταν η δυναμική τους και οι στόχοι τους; Τα
παραπάνω ερωτήματα θα αποπειραθούμε να απαντήσουμε στην
παρούσα ανακοίνωση μελετώντας τα αδημοσίευτα ραδιοτηλεγραφήματα
που ανταλλάχτηκαν ανάμεσα σε αυτές τις ομάδες και την ηγεσία, τις
αποφάσεις των κομματικών οργάνων του ΚΚΕ και τη βιβλιογραφία.
Η δράση του Ε.Λ.Α.Σ. στο νομό Αχαΐας την περίοδο 1941 – 1944 και η
22
συνεισφορά του στην απελευθέρωση της Πάτρας.
Κομιανός Πάνος, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Η εισήγηση θα εξετάσει τη δράση των ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ στην Αχαΐα
και τον καταλυτικό ρόλο που διαδραμάτισαν στην απελευθέρωση της
Πάτρας. Θα προηγηθεί μια μικρή ιστορική αναδρομή αναφορικά με τη
δημιουργία του Ε.Λ.Α.Σ. και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε μέχρι να
καθιερωθεί ως η βασική αντιστασιακή οργάνωση του νομού. Στη συνέχεια
θα γίνει μια σύντομη αναφορά στις μάχες που έδωσε ο Ε.Λ.Α.Σ. με τις
ιταλικές και τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής αλλά και τους συνεργάτες
τους, ιδιαίτερα το τελευταίο έτος της Κατοχής. Παράλληλα, θα
παρουσιαστούν εν συντομία οι άλλες κυριότερες αντιστασιακές
οργανώσεις που εμφανίστηκαν στην συγκεκριμένη περίοδο. Θα γίνει μνεία
στους πρωτεργάτες του αντιστασιακού κινήματος, στους ένοπλους
αναμορφωτές του αλλά και στο πέρασμα του Άρη Βελουχιώτη, ο οποίος
αναδιοργάνωσε πλήρως τη δομή του τοπικού αντάρτικου. Η εισήγηση θα
δώσει περισσότερη έμφαση στην περίοδο της απελευθέρωσης της Πάτρας
από τους Γερμανούς κατακτητές. Ο Σουηδός εκπρόσωπος του Διεθνούς
Ερυθρού Σταυρού ειδικά μεσολάβησε ανάμεσα σε αντάρτες, συμμάχους
και κατακτητές για να αποφευχθεί η ανατίναξη toυ λιμανιού της Πάτρας. Η
έρευνα έφερε νέα στοιχεία σχετικά με το θέμα τα οποία έρχονται να
προστεθούν στα μέχρι πρότινος στοιχεία.
Πληροφορίες για την εισήγηση θα αντληθούν κυρίως από
πρωτογενείς πηγές, όπως είναι το αρχείο του Ε.Λ.Ι.Α.(φακ.
Παπαστεργιόπουλος Ηλίας), το αρχείο του Ε.Σ.Δ.Ι.Α. ν. Αχαΐας, και το
προσωπικό αρχείο του προέδρου του, οι τοπικές εφημερίδες, καθώς και οι
σχετικοί φάκελοι του Ιστορικού Αρχείου του ελληνικού υπουργείου
Εξωτερικών. Υπάρχουν, επίσης, οι αξιόλογες μαρτυρίες που προσφέρουν
σημαντικές πληροφορίες. Τέλος, αρκετά στοιχεία θα αντληθούν από
δευτερογενείς πηγές, που έχουν ασχοληθεί με την περίοδο της κατοχής,
της αντίστασης και της απελευθέρωσης στην Αχαΐα.
23
το συνταγματικό μέλλον της Ελλάδας. Η ίδρυση της ΕΔΑ
πραγματοποιήθηκε ελάχιστα πριν από την ψήφιση του Συντάγματος του
1952 και του «παρασυντάγματος», εναντίον των οποίων το κόμμα της
Αριστεράς ανέπτυξε δριμύτατη πολεμική. Σταδιακά, η ΕΔΑ
αναπροσάρμοσε τη στάση της απέναντι στο νέο Σύνταγμα, με
χαρακτηριστικό παράδειγμα την κριτική που άσκησε στο αναθεωρητικό
διάβημα του Γ. Παπανδρέου το 1955, αλλά και γενικότερα με την επίκλησή
του ως θεσμικού αντίπαλου δέους απέναντι στο εμφυλιοπολεμικό
«παρασύνταγμα».
24
και τις δοσίλογες αρχές, την εξόριστη κυβέρνηση και τον βρετανικό
παράγοντα. Ειδικότερα μελετάται η πορεία της Υ.Β.Ε.-Π.Α.Ο. προς τον
δοσιλογισμό και την διάλυση, ταυτόχρονα με την κλιμακούμενη σύγκρουση
με το αντιστασιακό μέτωπο Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. ιδιαίτερα στην κεντρική και
δυτική Μακεδονία
25
παραπάνω λόγο καθοριστική εφόσον οι ρυθμίσεις του ασφαλιστικού
συστήματος που θεσμοθετήθηκαν τη δεκαετία του ’30 λαμβάνουν την
τελική μορφή τους τότε. Στόχος της παρούσας εισήγησης είναι αφενός η
μελέτη της θεσμικής αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο ασφαλιστικό σύστημα
και στο ευρύτερο σύστημα πολιτικής οικονομίας της πρώτης
μετεμφυλιακής περιόδου και αφετέρου η ανάλυση του ασφαλιστικού
συστήματος ως εργαλείου σφυρηλάτησης ταξικών συμμαχιών στο πλαίσιο
της ευρύτερης διαδικασίας συγκρότησης του κράτους της Δεξιάς.
26
ένοπλη ομάδα του Δημοκρατικού Στρατού. Σκοπός είναι να ανασυσταθεί
το κοινωνικό προφίλ του μαχητή του ΔΣΕ με βάση χαρακτηριστικά
όπως το φύλο, η ηλικία, το επάγγελμα και ο τόπος καταγωγής.
Για το σκοπό αυτό θα διερευνηθούν οι αποφάσεις 4 επαρχιακών Έκτακτων
Στρατοδικείων ανά την επικράτεια : του Έκτακτου Στρατοδικείου Λαμίας,
Λάρισας, Κοζάνης, Καστοριάς και Δράμας.
27
εσωτερικό της παράταξής του. Οι αντιδράσεις αυτές οδήγησαν στη
δημιουργία μιας λανθάνουσας κρίσης στο εσωτερικό της ΕΡΕ, την οποία
τροφοδοτούσαν και ενίσχυαν οι δυσμενείς για την κυβέρνηση πολιτικές
εξελίξεις. Η κρίση αυτή έλαβε τη μορφή ανοιχτής πολιτικής σύγκρουσης
τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 1958 και οδήγησε στην ανατροπή της
κυβέρνησης Καραμανλή. Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι ο
προσδιορισμός των αιτίων που οδήγησαν στην δημιουργία της κρίσης στο
εσωτερικό της κυβέρνησης και στην πτώση της το 1958.
28
ένταξη μικρών χωρών, όπως η Ελλάδα, σε διεθνείς οργανισμούς, αφού
περιελάμβανε την πιθανότητα πρόσκαιρης οικονομικής αναβάθμισης των
χωρών αυτών αλλά και συνεπάγονταν ως μακροπρόθεσμη προοπτική το
βάθεμα των σχέσεων εξάρτησης στα πλαίσια μιας ανισομερούς ανάπτυξης
στο διεθνή καταμερισμό εργασίας. Ο κίνδυνος αυτός μπορούσε, όπως, το
έθεσε η ΕΔΑ στα τέλη της δεκαετίας του 1950, να προκαλέσει την
μακροπρόθεσμη οικονομική στασιμότητα και την διαρκή παραγωγική
καθήλωση της χώρας στα πλαίσια των απαιτήσεων και των
απαγορεύσεων των ισχυρών δυτικών κρατών. Η ΕΔΑ έπρεπε να σταθμίσει
επιπλέον και το ενδεχόμενο της άμεσης οικονομικής κατάρρευσης εξαιτίας
της ενσωμάτωσης στα ανταγωνιστικά πλαίσια που έθετε η ΕΟΚ, ιδίως αν
δεν λαμβάνονταν υπόψη οι ιδιομορφίες του ελληνικού καπιταλισμού, οι
όψεις μακραίωνης οικονομικής καθυστέρησης που ταλάνιζαν τη χώρα
αλλά και ακυρώνονταν τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα προς όφελος
άλλων μελών της Κοινότητας. Πέραν αυτού, έπρεπε να ληφθούν υπόψη
και οι διεθνείς πολιτικές εξαρτήσεις που έθεταν στην ελληνική εξωτερική
πολιτική ανελαστικές υποχρεώσεις στα πλαίσια της Ατλαντικής Συμμαχίας.
29
Μαργαρίτης Γιώργος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Οι εξελίξεις στις αρχές του 1943 ήταν καθοριστικές τόσο για την πορεία του
Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όσο και για τις εσωτερικές διεργασίες στο
ναζιστικό σχήμα της Νέας Ευρώπης. Οι νέες στρατιωτικές ανάγκες του
Ράϊχ μετά την ήττα στο Στάλιγκραντ, τις απειλές στη βόρεια Αφρική και την
προφανή απώλεια της πρωτοβουλίας σε αέρα, ξηρά και θάλασσα, έδωσαν
νέα χαρακτηριστικά στην οργάνωση και τη διαχείριση της Ευρώπης. Η
διατήρηση της εμπιστοσύνης και της συνεργασίας των εθνικών
οικονομικών και πολιτικών ελίτ – με αντάλλαγμα την προστασία από τον
κομμουνισμό αλλά και την εξασφάλιση οφελημάτων – ήταν το κυρίως
ζητούμενο στις σχέσεις αυτές. Η μετατροπή του πολέμου σε ένα είδος
πανευρωπαϊκής σταυροφορίας ήταν το ζητούμενο.
Ριζοσπαστικές μέθοδοι εκμετάλλευσης του εργατικού δυναμικού,
συγκέντρωση της μονοπωλιακής δομής της ευρωπαϊκής οικονομίας,
ολοκλήρωση των φαραωνικών διαστάσεων παραγωγικών κέντρων και
προσαρμογή των φυσικών πόρων της ηπείρου στην εξυπηρέτησή τους
ήταν οι παρονομαστές της προσπάθειας. Τα μέσα για την επίτευξη των
στόχων ήταν η γενίκευση της Τελικής Λύσης και της συναρτημένης με τον
ρατσισμό δουλικής εργασίας, η «επιστράτευση» του εργατικού δυναμικού
και η δημοσιονομική πίεση σε όλη την κατακτημένη ή συνεργαζόμενη
Ευρώπη.
Η αντίδραση σε αυτές τις κοινωνικά προσανατολισμένες πολιτικές
εκφράστηκε διαφορετικά σε κάθε κράτος. Στην Ελλάδα αυτή η καμπή
έδωσε την κυβέρνηση Ράλλη και το νέο χαρακτήρα του δωσιλογισμού και,
από την άλλη μεριά τη μαζική Αντίσταση, πολιτική και στρατιωτική.
Από το εργατικό κίνημα του μεσοπολέμου στη συγκρότηση του ΕΑΜ και
την ηγεσία της ΕΔΑ: Η περίπτωση του σιδηροδρομικού συνδικαλιστή
Δημήτρη Ν. Μαριόλη
Μαριόλης Γ. Δημήτρης
Η προσπάθεια της ιστορικής έρευνας να προσεγγίσει τις ιδέες, θέσεις και
πράξεις ενός πρωταγωνιστή του εργατικού κινήματος του πρώτου μισού
του 20ου αιώνα, έρχεται μοιραία αντιμέτωπη με τα σύγχρονα διλήμματα
για τη σχέση κόμματος και συνδικάτου και για τη συγκρότηση του
πολιτικού/κοινωνικού μετώπου του κοινωνικού μετασχηματισμού. Οι
επιλογές ενός σημαντικού συνδικαλιστή των απαρχών του ελληνικού
30
εργατικού κινήματος αποκτούν από αυτή την άποψη ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Ο Δημήτρης Μαριόλης υπήρξε ηγετική μορφή στο συνδικαλιστικό κίνημα
των σιδηροδρομικών και συνολικά στο εργατικό κίνημα τη δεκαετία του ’20.
Εκπρόσωπος της κομμουνιστικής παράταξης στο 3ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ,
θα τεθεί εκτός κόμματος το 1929 και θα συγκροτήσει τη συνδικαλιστική
κίνηση των «αχρωμάτιστων». Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, θα
προσεγγίσει και πάλι την κομμουνιστική πτέρυγα του εργατικού κινήματος
και θα τεθεί εκπρόσωπος του Εργατικού ΕΑΜ. Ηγετικό στέλεχος του
ΕΡΓΑΣ μετά την απελευθέρωση, συμμετέχει στην προσωρινή διοίκηση της
ΓΣΕΕ και εκλέγεται γραμματέας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας
Σιδηροδρομικών. Το 1947 καθαιρείται και εξορίζεται στην Ικαρία. Το 1951
ως εκπρόσωπος του Δημοκρατικού Συναγερμού – πολιτικό μόρφωμα που
αποτελούσε νόμιμη έκφραση του ΚΚΕ και συνδεόταν με τον παράνομο
μηχανισμό του Πλουμπίδη - συμβάλλει καθοριστικά στις διεργασίες για την
ίδρυση της ΕΔΑ. Στα επόμενα χρόνια περιθωριοποιείται πολιτικά
πληρώνοντας το τίμημα της εμπλοκής του με την ομάδα Πλουμπίδη.
Η βρετανική πολιτική απέναντι στον Τίτο από το 1944 έως το τέλος του
1945
Μάρκου Δημήτρης, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Στην ανακοίνωση αυτή θα γίνει προσπάθεια να αναλυθεί αρχικά ο τρόπος
με τον οποίο ο Τίτο έγινε ο μοναδικός αποδέκτης της βρετανικής βοήθειας
στη Γιουγκοσλαβία παρακάμπτοντας το Μιχαϊλοβιτς που όπως
αποδείχθηκε συνεργαζόταν με τους Γερμανούς. Στη συνέχεια θα δούμε
πως έγινε προσπάθεια από τη Βρετανία να επιστρέψει ο βασιλιάς σε
συνεργασία με τον Τίτο αλλά και μετά την άρνηση του Τίτο οι διπλωματικές
επαφές συνεχίστηκαν και η στήριξη υπήρξε απλόχερη. Κλείνοντας θα
παρατηρήσουμε πως μετά την συνεργασία του Τίτο με το Στάλιν, που
πλήγωσε τα βρετανικά σχέδια στη περιοχή της Μεσογείου, αναγκάστηκε
να συνεχίσει τις επαφές με τον Τίτο μέχρι τη κατάληψη της Τεργέστης από
τις συμμαχικές δυνάμεις. Επίσης θα δούμε πως οι σχέσεις μεταξύ
Βρετανίας και Τίτο είχαν σκοπό την επίτευξη των βρετανικών σχεδίων στη
περιοχή της Μεσογείου και αργότερα κατά την υποχώρηση των Γερμανών
τη κατάληψη σημαντικών εμπορικών κόμβων από τη Βρετανία πριν από το
Κόκκινο Στρατό.
31
Η ελληνική Αριστερά και εθνικά ζητήματα κατά την πρώτη μεταπολεμική
δεκαετία
Μιχαηλίδης Γιώργος, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Η αντιπαράθεση πάνω στα εθνικά ζητήματα όπως κι η μάχη για τη
νοηματοδότηση και τον χρωματισμό εννοιών όπως “έθνος” κι “εθνικό
συμφέρον” υπήρξε ιδιαίτερα οξυμένη πτυχή της πολιτικής αντιπαράθεσης
την επαύριον της λήξης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η
ανακοίνωση θα ασχοληθεί με τη στάση των κύριων πολιτικών φορέων της
Αριστεράς (ΚΚΕ-ΕΔΑ) στα εθνικά ζητήματα που ανέκυψαν κατά την πρώτη
μεταπολεμική δεκαετία. Σκοπός είναι να αναδειχθούν οι συνέχειες κι οι
ασυνέχειες στην εθνική πολιτική και τον εθνικό λόγο της Αριστεράς μέσω
της ανάλυσης των αποφάσεων των οργάνων της και της ρητορικής της.
Εξετάζοντας ντοκουμέντα συνεδρίων κι ολομελειών, θεωρητικά άρθρα
αλλά και τον καθημερινό Τύπο της Αριστεράς θα δούμε πώς δομείται η
μεταπολεμική σχέση Αριστεράς-έθνους κι η συνεπακόλουθη στάση της στα
εθνικά ζητήματα.
32
ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο έχουμε τα γεγονότα της Τασκένδης
(Σεπτέμβριος 1955) και λίγους μήνες μετά την 6η Ολομέλεια της ΚΕ του
ΚΚΕ (Μάρτιος 1956).
Στο περιθώριο του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ συγκλήθηκε Διεθνής
Επιτροπή Κομμουνιστικών Κομμάτων η οποία συγκάλεσε την 6 ολομέλεια
της ΚΕ του ΚΚΕ και έκανε και την εισήγηση ανατρέποντας όλες τις
αποφάσεις του ΚΚΕ και καθαιρώντας τον Ν. Ζαχαριάδη από ΓΓ.
33
ομαδοποιηθούν-όσο είναι εφικτό- τα λογοτεχνικά έργα σε μια ιστορική
γραμμική «αφήγηση» που ερμηνεύει τον τρόπο, με τον οποίο
διαχειριζόμαστε την ιστορική μνήμη των Δεκεμβριανών (κείμενα «εν
θερμώ»/βιωματικά, απολογητικά, «αναθεωρητικά», συμβολοποιητικά σε
σχέση με το Δεκέμβρη του ’08).
34
τις πολεμικές επιχειρήσεις που διεξήχθησαν ενώ η παράλληλη
προσπάθεια για ειρήνευση και οι παράμετροί της δεν αποτελούν σημεία
ιδιαιτέρως προβεβλημένα. Σύμφωνα με επίσημα έγγραφα των ΗΠΑ, το
ΚΚΕ από το 1947 ως την άνοιξη του 1949 προέβη τουλάχιστον σε είκοσι
πέντε επίσημες ειρηνευτικές προτάσεις. Όπως είναι γνωστό καμία δεν
τελεσφόρησε, κάτι που γεννά ερωτηματικά κάτω από ποιες προϋποθέσεις
καθεμία από αυτές διατυπώθηκε και αντιμετωπίστηκε.
35
αντιπροσώπων των αντιστασιακών οργανώσεων στο Κάιρο και τις
διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν, εγκαινιάζεται μία ριζική αναθεώρηση
της βρετανικής πολιτικής απέναντι στην Ελλάδα.
Με βάση τη συμμαχική απόβαση στην Ιταλία και την αναστροφή της
γερμανικής προέλασης στο ρωσικό μέτωπο με τη σοβιετική νίκη στη μάχη
του Κουρσκ, η βρετανική κυβέρνηση αποφασίζει να εφαρμόσει πολιτική
αντιπαράθεσης με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ επειδή εκτιμά ότι οι πολεμικές εξελίξεις
οδηγούν πλέον σε ήττα το ναζισμό.
Η αυξανόμενη δυναμική της Εθνικής Αντίστασης που προσφέρει το
ΕΑΜ/ΕΛΑΣ από στρατιωτικό πλεονέκτημα για τις ανάγκες του πολέμου
μετατρέπεται σε πολιτικό μειονέκτημα για την εξυπηρέτηση των
βρετανικών συμφερόντων στην περιοχή των Βαλκανίων και της
Ανατολικής Μεσογείου.
Η στάση των Βρετανών, με τη συνεργασία του αστικού πολιτικού κόσμου,
όπως τον εκπροσωπεί η κυβέρνηση εξορίας του Τσουδερού, απέναντι
στους αντιπροσώπους της αντίστασης αναδεικνύει την πολιτική
επέμβασης που διαμορφώνουν στη διάρκεια του πολέμου για να
εδραιώσουν την παρουσία τους στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση.
36
Η εισήγηση αυτή έχει στηριχθεί στη μελέτη των Πρακτικών της Συγκλήτου
του ΕΜΠ, στο νεανικό τύπο της εποχής, σε σχετικές αρχειακές πηγές και
βιβλιογραφική έρευνα.
«Βάρκιζα τέλος ζωή μαγική »: Αναβιώσεις της δεκαετίας του 40’ στην
Ελλάδα της κρίσης
Πετρόπουλος Γιώργος, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Αποτελεί κοινή επιστημονικά παραδοχή πως η χρήση του παρελθόντος
στον πολιτικό λόγο ενσωματώνει περισσότερο επιδιώξεις-νομιμοποιήσεις
του παρόντος. Η παραπάνω παραδοχή δεν αγνοεί τη σχετική αυτονομία με
την οποία μπορεί να συγκροτείται η συλλογική μνήμη, αντιλαμβάνεται
όμως την εργαλειοποίηση του παρελθόντος στο πολιτικό λεξιλόγιο. Τα
γεγονότα της δεκαετίας του 40’ καθόρισαν πολιτικές συμπεριφορές, αλλά
και τη ρητορική των πολιτικών υποκειμένων κατά τη μεταπολεμική περίοδο.
Στην παρούσα ανακοίνωση θα διερευνήσουμε την ανάκληση της δεκαετίας
του 40’ στην πολιτική διαμάχη της Μνημονιακής περιόδου. Θα διερευνηθεί
η ιστορικότητα και χρήση εννοιών όπως «Κατοχή», «Αντίσταση»,
«Δωσιλογισμός» «Κατακτητές» «ΕΑΜ» κλπ καθώς και το πώς
νοηματοδοτούν τις επιδιώξεις των δρώντων υποκειμένων.
37
εκπαιδευτικών της εποχής, η ανάπτυξη του συνδικαλιστικού κινήματος των
εκπαιδευτικών της στοιχειώδους εκπαίδευσης, ύστερα από το τέλος του
εμφυλίου, η δράση και ο ρόλος – συμβολή της αριστεράς σ’ αυτό (η
πρώτη πανελλαδική συνδιάσκεψη της ΕΔΑ θα γίνει το 1956 και στο
πλαίσιο της θα καταγραφούν και θα αναδειχθούν τόσο η εκπαιδευτική
πολιτική του κόμματος, όσο και οι τραγικές συνθήκες και ελλείψεις που
υπήρχαν στον τομέα της Δημόσιας Εκπαίδευσης), τα κοινωνικά και
οικονομικά αιτήματα και διεκδικήσεις γύρω από την εφαρμοζόμενη
εκπαιδευτική πολιτική, τείνουν όλα να μας οδηγούν στην άνοιξη των
αγώνων για την Παιδεία και τη διεκδίκηση του 15% (προίκα στην Παιδεία)
από ένα ρωμαλέο μαζικό και παλλαϊκού χαρακτήρα εκπαιδευτικό – λαϊκό
κίνημα που θα εκδηλωθεί και θα κυριαρχήσει με τον πολιτικό του λόγο και
τις διεκδικήσεις του στην ελληνική κοινωνία, από τα τέλη της δεκαετίας του
1950 έως και το 1963, όταν η Ε. Κ. θα υιοθετήσει μεγάλο μέρος των
διεκδικήσεων αυτών, υλοποιώντας την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του
1964.
38
του αστικού πολιτικού φάσματος, ως έκφανση της επίθεσης, μεταπολεμικά,
της άρχουσας τάξης και των προστατών της Βρετανών εναντίον του λαϊκού
κινήματος και του βασικού πολιτικού του εκφραστή, του ΚΚΕ. Η ιδεολογική
«πλατφόρμα» της Εθνικοφροσύνης και η νομική θωράκιση του αστικού
κράτους εναντίον των «επιβουλευομένων την ασφάλεια και ακεραιότητα
του Κράτους». Το Γ’ Ψήφισμα «Περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων την
Δημόσιαν τάξιν και ασφάλειαν» και ο ρόλος κρατικών οργάνων
(Χωροφυλακή, Εθνοφυλακή) και παρακρατικών -πρώην δοσιλογικών-
συμμοριών στην εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού.
Το ελληνικό αστικό κράτος του «Νόμου και της Τάξης»: αναλογίες και
ομοιότητες του Σήμερα με το Χθες.
ΑΚΕΛ – ΚΚΕ στις δεκαετίες ’40- ‘50: Μια δύσκολη σχέση στο πλαίσιο του
αιτήματος της Ένωσης
Σακελλαρόπουλος Σπύρος
Η συγκεκριμένη ανακοίνωση θα επιχειρήσει να διερευνήσει τη σχέση που
αναπτύχθηκε μεταξύ ΑΚΕΛ και ΚΚΕ στις δεκαετίες του ’40 και του ’50.
Μέσω της χρήσης αρχειακού υλικού θα αναδειχθούν οι διαφωνίες που
υπήρξαν μεταξύ των δύο κομμάτων τόσο σε ό,τι αφορά τους τρόπους
υλοποίησης του στόχου της Ένωσης όσο και στην προσέγγιση της δράσης
της ΕΟΚΑ. Στη συνέχεια θα διατυπωθεί ένα πλαίσιο ερμηνείας αυτών των
διαφορετικών αντιλήψεων, πλαίσιο που θα συσχετιστεί με τη διαφορετική
39
ιστορική πορεία του ελληνικού και του κυπριακού κοινωνικού
σχηματισμού.
40
την κυρίως Ελλάδα
Σκαλιδάκης Γιάννης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Στην ανακοίνωση αυτή, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε τις
βασικές γραμμές της βρετανικής πολιτικής στην Κρήτη όσον αφορά τις
αντιστασιακές οργανώσεις και τις διαφορές με την αντίστοιχη πολιτική στην
κυρίως Ελλάδα. Η βασική βρετανική υπηρεσία, η SOE, είχε διαφορετικό
τομέα για την Κρήτη από εκείνον για την υπόλοιπη Ελλάδα. Επίσης, η
γενικότερη βρετανική πολιτική για την Κρήτη είχε ως στόχο την
προετοιμασία του εδάφους για μια ανακατάληψη του νησιού, στόχος που
ματαιώθηκε με τη συμμαχική απόβαση στη Σικελία το καλοκαίρι του 1943
και την ακύρωση του βρετανικού σχεδιασμού για απόβαση στα Βαλκάνια.
Ο συνδυασμός των παραπάνω παραγόντων, μαζί με άλλους όπως η
πυκνή κατοχή του νησιού, οδηγούσε τους Βρετανούς στην επιλογή του
εξοπλισμού και ελέγχου περιορισμένου αριθμού ανταρτών για
συγκεκριμένες ενέργειες και όχι την υποστήριξη μιας μαζικότερης ένοπλης
αντιστασιακής δραστηριότητας. Αυτή η επιλογή με τη σειρά της
επικαθόρισε -και δικαιολόγησε- τη διαφορετική στάση απέναντι στο ΕΑΜ,
την εξαρχής εχθρική στάση απέναντί του και την υποστήριξη μικρών
ελεγχόμενων ομάδων στελεχωμένων από αξιωματικούς. Η διαπίστωση
των δυσκολιών συντονισμού τους, λόγω και των διενέξεων μεταξύ τους,
οδήγησε στην επιλογή μιας πλήρους ελεγχόμενης παγκρήτιας
οργανωτικής μορφής που μορφοποιήθηκε ως Εθνική Οργάνωση Κρήτης
(ΕΟΚ).
Ο ρόλος και η δράση των αξιωματικών της Αργολίδας την περίοδο της
γερμανικής κατοχής 1941-1944
Σπανού Γωγώ, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Το θέμα της παρούσας ανακοίνωσης επιλέχθηκε με στόχο να
αναδειχθούν, έστω ακροθιγώς λόγω της έλλειψης αρχειακού υλικού,
πληροφορίες λιγότερο γνωστές για τις αντιεαμικές ομάδες, που
συγκροτήθηκαν στη περιφέρεια της Αργολίδας, στις οποίες
πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραμάτισαν οι αξιωματικοί.
Θα μας απασχολήσουν οι συνθήκες μετάβασή τους από την παθητική
αντίσταση στην ενεργό δράση με την συγκρότηση και την προσχώρηση
τους σε αντιεαμικές ομάδες στο νομό Αργολιδοκορινθίας, ως προέκταση
της αδυναμίας του ΕΛΑΣ να αποκτήσει ερείσματα σε μια τόσο νευραλγικής
41
σημασίας κοινωνική ομάδα, όπως ο στρατός και η ανάδειξη
του ιδεολογικό τους φορτίο, που την εκάστοτε χρονική
συγκυρία υπαγόρευε τη δράση τους και τις επιλογές τους.
Έτσι το λήμμα « Αντίσταση» το οποίο νοηματοδοτείται διαφορετικά από
την εκάστοτε “αντιστασιακή ομάδα’’, περικλείει εκτός από την κοινή
συνισταμένη, τη σύγκρουση δηλαδή με τις Αρχές Κατοχής, και ένα έντονα
πολιτικό φορτίο, διάφορο κάθε φορά και ανάλογο με τις ιδεολογικές
αναφορές της ομάδας, που το διατυπώνει, το οποίο υπογραμμίζει την
ύπαρξη ενός διττού εχθρού του κατακτητή και του άλλου.
42
ψυχρά νούμερα.
Αιτίες θανάτου στην Κατοχή για τον Πειραιά, το Κερατσίνι και τη Νίκαια
Τζαφέρα Αγγελική, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Θα παρουσιαστεί στο συνέδριο θεματική ενότητα με τα στοιχεία από τα
ληξιαρχικά βιβλία θανόντων του δήμου Πειραιά του δήμου Αγίου Γεωργίου
Κερατσινίου και του δήμου Νικαίας για την περίοδο Απρίλιος 1941 ως τον
Οκτώβριο του 1944.
Πιο συγκεκριμένα θα αναπτυχθούν στατιστικά στοιχεία από την
καταμέτρηση του αριθμού θανόντων καθώς και των αιτιών θανάτου τους 6
μήνες μετά την εμπλοκή της Ελλάδος στο Βʼ Παγκόσμιο πόλεμο
δηλαδή από τον Απρίλιο του 1941 με την έναρξη της Γερμανικής επίθεσης
στην Ελλάδα και καλύπτει όλη την κατοχική περίοδο ως την
απελευθέρωση της Ελλάδος τον Οκτώβριο του 1944.
Θα αναφερθούν οι αιτίες θανάτου και οι θανόντες που καταμετρήθηκαν με
συγκριτικά στοιχεία από κάθε δήμο και συγκριτική ανάλυση ανά έτος για
κάθε δήμο.
43
Η μοίρα της επαρχίας Ελασσόνας στη δεκαετία 1940-1950 καθορίστηκε
από την κατοχή της από τις Ιταλικές και αργότερα τις Γερμανικές δυνάμεις,
την ανάπτυξη ενός ισχυρού αντιστασιακού κινήματος των κατοίκων κατά
των δυνάμεων αυτών, τη λευκή τρομοκρατία και τον εμφύλιο που
ακολούθησαν, την ίδρυση του ΔΣΕ και τη συμμετοχή των κατοίκων σε
αυτό ως προέκταση του αντιστασιακού κινήματος. Τα πλήγματα που
υπέστη η περιοχή με τα καμένα χωριά, τους άστεγους και
περιπλανώμενους κατοίκους συνθέτουν μία τραγική και ταυτόχρονα επική
πραγματικότητα. Μια συγκριτική οπτική Κατοχής και Εμφυλίου σχετικά με
την καταστροφή της περιοχής και τις κακουχίες των κατοίκων ίσως
καταφέρει να εξηγήσει γιατί η επαρχία Ελασσόνας κατατάσσεται στις
πλέον πληγείσες περιοχές αυτής της περιόδου.
44
περίοδο τίθενται τα θεμέλια συγκρότησης και ανάπτυξης ορισμένων από
τις πιο ισχυρές επιχειρηματικές δυναστείες της μεταπολεμικής Ελλάδας. Το
φθινόπωρο του 1944, στο φόντο της πολιτικής κυριαρχίας του ΕΑΜ και
υπό το φόβο της κατανομής ευθυνών για συνεργασία με τους κατακτητές,
η τιθάσευση των εργατικών διεκδικήσεων και η απώθηση της «νέας
νοοτροπίας των παραγωγών», όροι απαραίτητοι για την
επανενεργοποίηση μιας αστικής στρατηγικής και τη διασφάλιση έστω των
προπολεμικών όρων και μεγεθών συσσώρευσης, δεν φαίνονταν
απρόσκοπτη. Το στρατιωτικό ζήτημα, το ζήτημα του αφοπλισμού του
ΕΛΑΣ, ήταν απλώς το πρόσχημα για την επίτευξη του ζητούμενου: την
πολιτική περιθωριοποίηση και στρατιωτική εκμηδένιση του «εσωτερικού
εχθρού».
45
Η Χαλκίδα κατελήφθη στις 26 Απριλίου 1941 από τις γερμανικές δυνάμεις,
οι οποίες αφού δημιούργησαν το πρώτο πλέγμα απαγορεύσεων,
υποχρεώσεων και περιορισμών παρέδωσαν την πόλη στους Ιταλούς τον
Σεπτέμβρη του1941 για να επιστρέψουν μετά την ιταλική συνθηκολόγηση
συνεπικουρούμενοι αυτή τη φορά από τα Τάγματα Ασφαλείας.
Σε όλη την κατοχική περίοδο η αντίσταση και η καταστολή της είναι
πασίδηλες στην καθημερινή ζωή.
Στην παρούσα ανακοίνωση θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε
συνοπτικά τρία κεφαλαιώδη για την πόλη θέματα: την πείνα και τα συσσίτια,
τον αντιστασιακό τύπο και την εβραϊκή κοινότητα.
Βοηθοί μας στην έρευνα το υπάρχον υλικό στα Γενικά Αρχεία του Κράτους,
που εδρεύουν στην Χαλκίδα και βιβλιογραφία στο μεγαλύτερο μέρος της
μνήμες πρωταγωνιστών καταγεγραμμένες από τους ίδιους.
46