FAKULTET POLITEHNIČKIH NAUKA TRAVNIK

SEMINARSKI RAD
Predmet: TERMOFLUIDNA I OKOLINSKA MJERENJA
Tema: MJERENJE PRITISKA

Mentor: Student:

Prof. Dr Slavko Đurić Milorad Dević

 Sadržaj
Uvod.................................................................................................................................................3

Instrumenti za mjerenje pritiska.......................................................................................................4

Hidrostatički manometri..................................................................................................................4

U-cijevi............................................................................................................................................5

Manometri u obliku obrnute u-cijevi...............................................................................................5

U-cijevi sa jednom zatvorenom cijevi.............................................................................................6

Manometri sa posudom....................................................................................................................6

Manometri sa nagnutom cijevi.........................................................................................................7

Prstenaste vage.................................................................................................................................8

Becov mikromanometar...................................................................................................................8

Mehanički manometri......................................................................................................................8

Manometri sa cijevnom oprugom....................................................................................................9

Manometri sa membranskom oprugom...........................................................................................9

Manometri sa naboranom cijevnom oprugom.................................................................................9

Elektronski manometri...................................................................................................................10

Deformacioni manometri...............................................................................................................11

Senzori pritiska..............................................................................................................................11

2
 Uvod
Pritisak fluida predstavlja djelovanje normalne sile svedene na jedinicu površine. Razlikuju se
strujni i zaustavni pritisak. Stvarni pritisak u nekom mediju zove se strujni pritisak i označava se
sa p. Ovaj pritisak se naziva i statički pritisak. Zaustavni pritisak je onaj pritisak koji odgovara
pritisku fluida, kada se fluid zaustavi bez gubitka energije. Zbirni pritisak nastao u posmatranoj
tački zove se i totalni ili zaustavni pritisak pt.

Slika 1. Veza između stvarnog i zaustavnog pritiska

Oznaka za pritisak je p, a osnovna SI jedinica je Pa (Pascal). Prema definiciji pritisak od jednog

Pa je djelovanje sile od 1 N (Newtona) na površinu od jednog kvadratnog metra. Jedinica Pa je
mala po iznosu tako da se u tehnici vrlo često koristi jedinica 1 bar koja je 5 10 veća od
Pa.Mjerenje pritiska u slučaju mirovanja fluida vrši se priključivanjem manometra montiranog
na crijevo uvedeno u fluid. Složeniji je postupak mjerenja pritiska fluida koji struji. Tada treba
paziti da priključak za mjerenje pritiska bude pravilno izveden da ne bi došlo do lokalnih
smetnjih usljed djelovanja kinetičke energije fluida na priključnom mjestu.

Instrumenti za mjerenje pritiska

Instrumenti za mjerenje pritiska su manometri. Postoje različite konstrukcije i izvedbe

manomatara urađene na različitim principima mjerenja. Prema principu rada manometri se mogu
podijeliti na tri osnovne grupe:

• Hidrostatički,

• Mehanički,

• Elektronski manometri.

3
Hidrostatički manometri su apsolutni instrumenti, jer oni direktno pokazuju pravu vrijednost
pritiska, dok se mehanički i elektronski manometri moraju umjeravati. Za mjerenje razlike
pritisaka primjenjuju se diferencijalni manometri. Mikromanometri služe za mjerenje vrlo malih
pritisaka. Podjela mjernih uređaja za pritisak prema mediju koji se koristi za rad manometara:

• Tekućinski manometri,

• Deformacijski manometri,

• Vakuumetri.

Zajednička je osobina svih tekućinskih manometara da se ravnoteža sila uspostavlja

posredstvom tekućine.

Hidrostatički manometri

Hidrostatički manometri su apsolutni manometri jer oni direktno pokazuju pravu vrijednost
pritiska. Normalna sila djeluju na stub tečnosti visine h, je sila gravitacije, F=mg=hAρg, tako da
je pritisak p=hρg, koji predstavlja osnovnu jednačinu svakog hidrostatičkog manometra. Uz silu
gravitacije, na stub tečnosti u cijevi djeluju i kapilarne sile usljed kojih se tečnost u cijevi
dodatno diže ili spušta za određenu veličinu hk. O ovoj činjenici treba voditi računa kod
manometarskih cijevi manjeg prečnika. Spuštanje ili dizanje tečnosti hk može se prema iskustvu
odrediti iz hk=K/d u mm. Vrijednosti za konstantu K zavise od tečnosti i to za slučaj kad se
iznad manometarske tečnosti nalazi vazduh, pa tako npr. za alkohol iznosi 11 mm², a za živu 14
mm². U grupu hidrostatičkih manometara ubrajaju se:

• U-cijev,
• Obrnuta U-cijev,
• U-cijev sa jednim sa jednim zatvorenim krakom,
• Manometar sa posudom,
• Kosi manometar,
• Nagnuta U-cijev,
• Prstenasta vaga,
• Betzov manometar.

4
U-cijevi
To je najjednostavniji manometar. Dobije se kada se oba kraja cijevi spoje na pritiske p1 i p2.
Razlika pritisaka Δ p određuje se iz jednačine: Δ p = p1 - p2 = h (ρm – ρf) g
gdje je : ρm - gustina manometarske tečnosti, ρf - gustina fluda čiji se pritisak mjeri.
Kod U-cijevi treba voditi računa da oba kraka imaju iste unutrašnje prečnike cijevi. U protivnom,
uzima se u obzir uticaj kapilarnih sila i jednakosti zapremina lijevog i desnog kraka.

Slika 2. U-cijev Slika 3. Manometar u obliku obrnute U-cijevi

Manometar u obliku obrnute U-cijevi

Koriste se u slučaju kada je istom tečnosti ispunjena manometarska cijev, kao što je i tečnost čiji
se pritisak mjeri. Iznad tečnosti je fluid čija je gustina ρm< ρf i koji se ne miješa sa radnim
fluidom. Ovaj manometar se koristi za mjerenje malih razlika pritisaka u tečnostima. Upotrbom
klasične U-cijevi morao bi da se primijeni, po prirodi stvari, živin manometar, a tada bi razlika
stubova žive u oba kraka bila znatno manja nego kod obrnute U-cijevi gdje se koristi
kombinacija tečnost vazduh. Razlika pritisaka određuje se po obrascu:
Δ p = p1 – p2 = h ( ρf – ρm) g

U-cijev sa jednim zatvorenim krakom

Postupak mjerenja je sljedeći:prije početka mjerenja treba otvoriti ventil V, kako bi se u oba
kraka izjednačio pritisak (p0 – pb) i podesila nula manometra, gdje je pb - atmosferski pritisak.
Ventil V se mora zatvoriti prije mjerenja. Apsolutni nadpritisak se određuje na osnovu izraza:

I0
pMaps = p0 I + 2hρm g, a apsolutni pritisak na osnovu obrasca:
0 −h

5
 𝐼0
𝑝𝑉𝑎𝑝𝑠 = 𝑝0 − 2ℎ𝜌𝑚 𝑔.
𝐼0 + ℎ

Slika 4. U-cijev sa jednim zatvorenim krakom Slika 5. Manometar sa posudom

Manometar sa posudom

To je u stvari U-cijev sa jednim širim krakom, koji omogućava očitavanje stuba tečnosti uvijek
od "0". Da bi se izbjegle greške zbog kapilarnih sila, prije svakog očitavanja skalu treba podesiti
tako da se meniskus u lijevom kraku poklopi sa "0" na skali. Gornji rezervoar iznad kraka cijevi
za priključenje pritiska p2 služi za preuzimanje viška manometarske tečnosti ukoliko pritisak p2
pređe dozvoljeni mjerni opseg manometra.

Manometri sa nagnutom cijevi

Za mjerenje malih razlika pritisaka može korisno da posluži kosi manometar, odnosno razlika
pritiska. Određuje se na osnovu izraza:
Δp = hρ M g, gdje je

𝐴1
ℎ = ℎ1 + ℎ2 = 𝑥 (𝑠𝑖𝑛𝛼 + ) = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡.
𝐴2

Konstanta manometra se određuje posebno za svaki nagibni ugao α, pri čemu treba strogo voditi
računa o položaju "0" tečnosti u kosoj cijevi jer se kod ovih manometara, naročito kad je
manometarska tečnost voda, jer ona se lijepi uz staklo.

6
 Slika 6. Manometar sa nagnutom cijevi

Prstenasta vaga

Prstenasta vaga je u stvari U-cijev u obliku torusa-prstena. Ovaj manometar se naročito koristi
za mjerenje većih pritisaka u cjevovodnom sistemu, npr. za mjerenje protoka u parovodovima.
Za tu primjenu torus se izrađuje od specijalnog nehrađajućeg čelika. Kazaljka pokazuje
zakretanje torusa na skali koja je skalirana dirktno u jedinicama pritiska.

Slika 7. Prstenasta vaga

Razlika pritiska se određuje na osnovu izraza:

Δp = p1 − p2 = mgr sinφ /RA
gdje je: m - masa pokretnih dijelova (njen moment drži ravnotežu sa momentom sile težine
razlike nivoa manometarske tečnosti),
A - površina unutrašnjeg presjeka torusa A = d² π /4,
r - radijus težišta pokretnih dijelova
R - radijus ose torusa.

7
Becov mikromanometer

Becov manometar radi na principu U-cijevi. Razlika nivoa u oba rezervoara G i S mjeri se
pomoću skale R koja visi na plovku C. Na staklenoj skali je ugravirana podjela koja se optičkim
putem projektuje na nepokretnu skalu sa odgovarajućim povećanjem (oko 20 puta) i daje razliku
pritiska u mm stuba tečnosti. Maksimalna razlika pritiska nivoa obično iznosi 300-800 mm, a za
manometarsku tečnost se koriste voda i praktičan instrument,naročito za laboratorijska mjerenja.
Tačnost ovih manometara je ±0,5 Pa.

Slika 8. Becov mikromanmetar

Mehanički manomateri

U grupu mehaničkih manometara spadaju manometri sa:

• cijevnom oprugom,
• membranskom oprugom,
• nabranom oprugom.

Manometri sa cijevnom oprugom

Od mehaničkih manometara najrasprostranjeniji su manometri sa Bourdonovom cijevnom

oprugom, kod kojih se cjevasta opruga (eliptičnog poprečnog presjeka) pod dejstvom pritiska
fluida unutar cijevi širi, odnosno skuplja (kad je pritisak u cijevi niži od od atmosferskog).
Pomoću zupčastog mehanizma na skali se direktno pokazuje nadpritisak, odnosno podpritisak.
Ovi manometri i vakuumetri obavezno se moraju kalibrirati. Tačnost pokazivanja ovih

8
manometara i vakuumetara zavisno od kvaliteta izrade i tačnosti kalibracije je 0,6 - 2%. Radi
povećanja opsega mjerenja u manometar se ugrađuje cjevasta opruga odgovarajuće čvrstoće,
tako da se oni mogu primijeniti i za pritiske od 1 do više stotina bara.

Slika 9. Manometar sa cijevnom oprugom Slika 10. Manometer sa membranom

Manometar sa mambranskom oprugom

Pritisak djeluje na čeličnu membranu, koja se deformira i pomiče pokazivački mehanizam. Ovim
manometrom se mjere manji pritisci od 2 bara. Membrana lako mijenja svoje karakteristike
nakon izvjesnog vremena, pa instrument treba češće baždariti. Tačnost tih manometara je ±2%
od opsega skale.

Manometri sa naboranom cijevnom oprugom

Na slici 11 prikazan je princip rada pretvarača manometra, koji služi za mjerenje manjih
pritisaka. Često se mehanički barometri izrađuju na tom principu. Tačnost ovih instrumenata je
±2% od cijele skale.

Slika 11. Manometar sa cijevnom oprugom

9
 Elektornski manometri

Za industrijsku primjenu, naročito u procesnoj tehnici, često je potrebno da se mjerni signali sa

mjerača protoka direktno koriste za automatiku procesa i računarsku obradu. Zbog toga postoje
različiti električni prtevarači koji razliku nivoa u U-cijevi pretvaraju u električne signale.

Podjele elektronskih manometara:

Mjerni pretvarači - senzori elektronskih manometara mogu biti:
• induktivni,
• kapacitivni,
• ugljeno-mikrofonski,
• piezoelektrični,
• membrane sa uparenim mjernim trakama,
• tranzistori itd.

Prema veličini pritiska, primjenjuju se i odgovarajući mjerni davači. U elektronici pretvarača

mjerni signali se obrađuju, pojačavaju, filtriraju, tako da se na pokazivačkom instrumentu
pritisak ili razlika pritiska prikazuje analogno ili digitalno. Elektronski mjerači pritiska su
pogodni za mjerenje brzih promjena - oscilacija pritiska. Po potrebi, senzori radi ugradnje na
mjerno mjesto, mogu biti vrlo malih dimenzija. Tačnost mjerenja je u granicama od ±1 do ±2%
od punog opsega mjerenja. Ovi mjerači pritiska uspješno se koriste za mjerenje pritiska bez
cijevnog priključka, npr. za mjerenje pritiska pare, ukoliko se želi izbjeći upotreba
kondenzacionih sudova. U takve svrhe moraju se primijeniti senzori koji mogu izdržati
odgovarajuće visoke temperature. Svi elektronski manometri moraju se kalibrirati.

Deformacioni manometri

Deformacioni manometri rade na osnovu elastične deformacije materijala koja nastaje pod
djelovanjem razlike pritiska. Dijele se na:
• Bourdonove cijevi,
• membrane,
• mjehove Bourdonova cijev je najčešće u industriji upotrebljavani mjerni pretvarač manometara.
Izrađen je od elastičnog i šupljeg srpa koji ima jedan kraj učvršćen za kućište instrumenta a drugi

10
kraj je slobodan. Zbog razlike pritiska u cijevi manometra i okoline dolazi do savijanja
slobodnog kraja čiji se pomak pomoću mehanizma pretvara u zakretanje kazaljke instrumenta.
Budući da je deformacija Bourdonove cijevi određena razlikom mjerenog i vanjskog pritiska, ovi
manometri uvijek mjere nadpritisak iznad atmosferskog. Mjerni signal je ugaono pomjeranje
kazaljke za ugao α pa je ispitnakalibraciona karakteristika Bourdonovog manometra linearna.
α = K·( p1 – p0 ) .Mjerni opseg Bourdonovih manometara je vrlo velik. Izrađuju se od malog
mjernog opsega (0 do 1 kPa) pa do vrlo velikih mjernih opsega (0 do 100 bar). Posebnim
izvedbama se zakretanje kazaljke može pretvoriti u električni signal, ili se mehanička
deformacija Bourdonove cijevi neposredno pomoću rasteznih traka pretvara u električni signal.

Senzori pritiska

Klasični senzori sa Bourdonovom cevi ili sa membranom su najčešće u upotrebi, jer odlično
rade, ali imaju jednu manu, zbog koje se više ne ugrađuju na važnim mjernim mjestima. Hodovi
pretvaračkih elemenata kod njih iznose od 1 do 3 milimetara, za razliku od deformacija kod
modernih senzorskih mjerača pritiska koji ne prelaze nekoliko mikrona. Ovi minimalni pomaci
omogućuju prednosti:

• veliku brzinu odziva (standardno oko 2 ms. ),

• visoku linearnost,

• otpornost na preopterećenja i

• dugotrajnost bezotkaznog rada.

Principi merenja pritiska koji se danas primenjuju, uglavnom favorizuju direktno pretvaranje
fizičke u električnu veličinu a ovo, u većini slučajeva, zahtijeva izvor pomoćne energije za
senzor. Pri tom treba voditi računa o tome kako da se ponište greške merenja usled uticaja
temperature, gustine, parazitnih električnih veličina i drugih uticaja. Uz pretpostavku da svi ti
uticaji poništeni, može se vršiti obrada signala sa senzora. Dio označen sa 1 je senzor, a dio
označen sa 2 je dio koji uz malo elektronike proslijedi signal instrumentu- transmiteru. Cjelina 3
predstavlja finalni dio pretvarača, okrenut korisniku koji omogućava vizuelno očitavanje i/ili
zapisivanje pritiska. Transmiter može da izvrši konverziju signala u oblik pogodan za prenos na
veću daljinu (npr. 0/4-20mA) i A/D konverziju u digitalne impulse za serijsku komunikaciju.

11
 Slika 12. Šematski prikaz senzorskog uređaja

Senzori pritiska su glavni dijelovi uređaja za mjerenje pritiska. Mogu se podijeliti na dva
osnovna načina:

• prema mjestu ili sredini u kojoj se koriste i

• prema principu rada

Prema sredini u kojoj se koriste dijele se na:

• senzore za industrijska mjerenja i

• senzore za laboratorijska mjerenja.

Prema principu rada dijele se na:

• senzore za deformaciju i

• senzore za pomjeranja koji rade na principima:

• piezoelektričnog efekta,

• kompenzacije sile i

• ostalim principima navedenim i za druga mjerenja.

12
13