Νάσα Παταπίου

ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΓΙΑ ΕΝΑ ΜΕΓΑΡΟ ΤΗΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΤΟΥ 15ου ΑΙΩΝΑ*

Ένα από τα σημαντικότερα, χωρίς αμφιβολία, οικοδομήματα της Λευκω-

σίας του 15ου αιώνα, το οποίο ευτυχώς διασώζεται, είναι το μέγαρο το γνω-
στό σήμερα ως κατοικία (κονάκι) του δραγουμάνου Χατζηγεωργάκη Κορνεσί-
ου. Ας σημειωθεί ότι το μέγαρο στο πέρασμα των αιώνων υπέστη μεταβολές,
επισκευές και προσθήκες και στην παρούσα μελέτη δεν θα ασχοληθούμε με τα
παραπάνω. Θα καταθέσουμε ωστόσο τα νέα ιστορικά στοιχεία τα οποία, κατά
την ταπεινή μας άποψη, είναι σημαντικά και προέρχονται από αρχειακό υλικό
και αφορούν στο εν λόγω μέγαρο, από ιστορικής απόψεως.
Όπως έχουμε καταγράψει και σε πρόσφατη μελέτη μας για το μέγαρο
του αυθέντη της Τύρου ή «απλίκιν του κυρού του Στύρου»,1 κατά τον χρονι-
κογράφο μας Λεόντιο Μαχαιρά, μία άλλη σπουδαία κατοικία στη Λευκωσία,
τόσο επί Φραγκοκρατίας όσο και επί Βενετοκρατίας, το νέο αρχειακό υλικό
που ολοένα έρχεται στο φως, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι μας επιτρέ-
πει μία εκ νέου «ανάγνωση» της τοπογραφίας της πρωτεύουσας της Κύπρου.
Πολλά άλλωστε είναι και τα στοιχεία για κατοικίες της Λευκωσίας της ίδιας
εποχής, τα οποία αντλούμε από δημοσιευμένες πηγές κυρίως δε από τους
Κύπριους χρονικογράφους. Αναφέρουμε ενδεικτικά το μέγαρο της Agnes de
Lusignan, «τα σπιτία της Αννές» κατά τον Γεώργιο Βουστρώνιο, του Θωμά
Βερνή, το «απλίκιν του κούντη τε Γιάφα», το οποίο μάλιστα ήταν και πλιν-

* Ανακοίνωση σχετικά με το μέγαρο των Ποδοκάθαρων στη Λευκωσία είχε γίνει εκ

μέρους μας στο Δ΄ Διεθνές Κυπρολογικό Συνέδριο, το οποίο είχε πραγματοποιηθεί το έτος
2008, στη Λευκωσία.
1. Νάσα Παταπίου, «Το μέγαρο του αυθέντη της Τύρου ή απλίκιν του κυρού του
Στύρου. Μία ιστορική κατοικία στη μεσαιωνική Λευκωσία», Επετηρίδα Κέντρου Επιστη-
μονικών Ερευνών (στο εξής: Ε.Κ.Ε.Ε.) 33 (2007), 163-195.
308 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

θόκτιστο, πλιθθαρένον2 και, πολλά άλλα στοιχεία για μέγαρα κατά τη Βενετο-
κρατία. Σχετικά με τα τελευταία, οι νέες πληροφορίες που έρχονται στο φως
είναι αποτέλεσμα πρόσφατων ερευνών μας στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας.
Αναφέρουμε ενδεικτικά την κατοικία του Γενικού προνοητή, την κατοικία του
Στράμπαλη, μία δεύτερη κατοικία εκτός από το απλίκιν του κυρού του Στύρου,
την οποία επίσης αγόρασε ο Ευγένιος Συγκλητικός, πρώτος κόμης Rochas, την
κατοικία του Κονταρίνη, την κατοικία του Εμμανουήλ Μούξια και άλλες.3
Το μέγαρο που θα μας απασχολήσει στην παρούσα μελέτη με το λα-
ξευμένο οικόσημο στο υπέρθυρό του, έλκει την προσοχή του περαστικού και
προκαλεί τον θαυμασμό ακόμη και σήμερα αυτών οι οποίοι το επισκέπτονται.
Έτσι, επιβεβαιώνεται η επωνυμία του, όπως απαντά στις σχετικές πηγές και
συγκεκριμένα στις διαθήκες της οικογένειας, της οποίας υπήρξε ιδιοκτησία,
ως μεγάλο μέγαρο (casa grande).4
Υπήρξε σημαντική κατοικία από την εποχή κατά την οποία οικοδομήθηκε,
τόσο για την επιβλητικότητα και την ευρυχωρία της, αλλά επίσης και γιατί
υπήρξε κατοικία ενός αξιωματούχου του βασιλείου της Κύπρου. Στη συνέχεια
πέρασε στην ιδιοκτησία μιας σπουδαίας φεουδαρχικής οικογένειας της Κύπρου
εκείνης της εποχής, μέλη της οποίας διέπρεψαν κυρίως κατά τους 15ο, 16ο και
17ο αιώνες. Δύο διαθήκες μελών της ιδίας οικογένειας, μία του 15ου αιώνα κα-
θώς και μία του 16ου αιώνα, φωτίζουν την ιστορία του εν λόγω μεγάρου. Επι-
πρόσθετα, άλλες πηγές του 16ου αιώνα προσθέτουν περισσότερες ειδήσεις για
την casa grande, γεγονός που μας επιτρέπει να καταλήξουμε σε ενδιαφέρουσες
υποθέσεις και συμπεράσματα, όπως για παράδειγμα ποία εξέχοντα μέλη της
οικογένειας των ιδιοκτητών κατοίκησαν στο διάσημο μέγαρο, ή ποίες προσωπι-
κότητες φιλοξενήθηκαν στο ίδιο. Το εν λόγω μέγαρο πρέπει να διέθετε εκτός των

2. Παταπίου, «Το μέγαρο του αυθέντη της Τύρου», 163-164.

3. Για την κατοικία του Γενικού Προνοητή, βλ. Archivio di Stato di Venezia (στο εξής
A.S.V.), Senato, Deliberazioni, Mar, reg. 36, φ. 230v: «...Perche nel palazzo della Signoria
nostra, che è stato fabricato novamente a Nicosia manca una parte del coperto...che il proveditor
nostro generale che al presente ha da andar in Cypro non può aver habitation più commoda...».
Eπίσης A.S.V., Capi del Consiglio dei Dieci, Lettere di Rettori e di altre cariche, b. 290,
αριθ. 163, όπου επιστολή με ημερομηνία 17 Σεπτεμβρίου 1563 στην οποία αναφέρεται στο
palazzo del provveditore. Για τις κατοικίες: Στράμπαλη: A.S.V., Dispacci di Rettori et altre
cariche, Cipro, filza 2: «...et ero fermato con Battista Benetti vicino alla casa di Strambali».
Κονταρίνι: A.S.V., Contarini Jaffo B. 3/G, fasc. A-10, χωρίς σελιδαρίθμηση. Τέλος, για την
κατοικία Μούξια: A.S.V., Secreta, Archivi Propri, Provveditori da Terra e da Mar, misc. da
ordinare ( Nicosia 1562, 14 Marzo και 17 Marzo).
4. Για την casa grande όπως αναφέρεται στη διαθήκη του Ούγου Ποδοκάθαρου βλ.
W. H. Rudt de Collenberg, «Les premiers Podocataro. Recherches basées sur le testament de
Hugues (1452)», Θησαυρίσματα 23 (1993), 130-182 και ειδικά 156, 176-178.
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 309

άλλων και σπουδαία βιβλιοθήκη με χειρόγραφα. Όπως είναι γνωστό μέσα από
τις πηγές αρκετοί κύπριοι άρχοντες κατά την ίδια εποχή είχαν βιβλιοθήκες στις
οποίες μεταξύ άλλων φυλάσσονταν και σημαντικά χειρόγραφα.5

Η περίφημη οικογένεια των Ποδοκάθαρων ή Ποδακάταρων ή Αποδοκάταρων

Το όνομα της περίφημης αυτής οικογένειας απαντά στις πηγές ποικιλο-
τρόπως, όπως, Ποδοκάθαρο ή Ποδοκάταρο ή Αποδοκάταρο ή Podocatari de
Podoris. Η τελευταία εκδοχή του ονόματος de Podoris αναφέρεται σε έγγραφο
των Αρχείων του Βατικανού, του έτους 1472, σχετιζόμενο με τον Φίλιππο
Ποδοκάθαρο.6 Ο τελευταίος υπήρξε σύζυγος της Μαρίας Καλλέργη, της οποίας το
οικόσημο μπορεί κάποιος σήμερα να το δει και να το περιεργαστεί, αφού βρί-
σκεται στο ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ Τρυπιώτη, στη Λευκωσία. Το ζευγάρι
αυτό, ο Φίλιππος και η Μαρία, υπήρξαν οι γονείς των δύο λατίνων αρχιεπισκό-
πων Λευκωσίας Λίβιου και Καίσαρα. Η οικογένεια των Ποδοκάθαρων, όπως
ήδη αναφέρθηκε, υπήρξε αν όχι η πιο σημαντική, μία από τις σημαντικότερες
οικογένειες της Κύπρου κατά τους 15ο, 16ο και 17ο αιώνες. Αρχαιότερη μνεία
για την οικογένεια έχουμε περί του Νικολάου Ποδοκάθαρου,7 μεταξύ των ετών
1414-1437. Ο Νικόλαος υπήρξε σύμβουλος του βασιλέως της Κύπρου, Ιακώβου
Α΄ Lusignan. Αξίζει επίσης να αναφέρουμε τον καρδινάλιο Λουδοβίκο και τους
δύο αρχιεπισκόπους Λευκωσίας Λίβιο και Καίσαρα.8 Ακόμη τους μεγάλους
φεουδάρχες της οικογένειας, όπως τον Ηρακλή Ποδοκάθαρο και τον Καίσαρα
Ποδοκάθαρο, διαφορετικό από τον ανωτέρω συνώνυμό του. Ο Καίσαρας Πo-
δοκάθαρος μάλιστα υπήρξε ιδιοκτήτης του μεγάρου του αυθέντη της Τύρου,
γνωστού τότε, όπως απαντά και στον χρονικογράφο μας Λεόντιο Μαχαιρά,
ως «απλίκιν του κυρού του Στύρου».9 Επίσης άλλα μέλη της ίδιας οικογένειας
υπηρέτησαν σε υψηλές θέσεις του βασιλείου της Κύπρου. Έτσι, ο Ούγος Πο-

5. Εκτός από τα στοιχεία που αντλούμε για την casa grande, από τη διαθήκη του Ούγου
περισσότερες ειδήσεις μας προσφέρει η διαθήκη της εγγονής του Ούγου, Καικιλίας Ποδο-
κάθαρο, A.S.V., Notarile, Testamenti, b. 124 (F. Bianco), αριθ. 168 (16 Οκτωβρίου 1532).
6. Collenberg, «Les premiers Podocataro», 152, 173: «...Philippi Podocatori de Podoris...».
7. W. H. Rudt de Collenberg, «Études de prosopographie généalogique des Chypriotes
mentionnés dans les registres du Vatican 1378-1471”, Μελέται και Υπομνήματα Ι, Λευκωσία
1984, σσ. 521-678 και για τους Podocataro, σσ. 650-653 ενώ για τον Νικόλαο Ποδοκάθαρο σ. 650.
8. Σχετικά με τους δύο Λατίνους αρχιεπισκόπους Λευκωσίας Λίβιο και Καίσαρα Πο-
δοκάθαρο βλ. E. A. Cicogna, Delle Iscrizioni Veneziane, τ. IV, Βενετία 1834, σσ. 142-145.
L. de Mas Latrie, «Histoire des archevêques latins de l ’  île de Chypre», Archives de l ’  Orient
Latin 2 (1844), 320-332.
9. Για τον Ηρακλή Ποδοκάθαρο, ο οποίος είχε ως φέουδο το Κίτι και το Μενεού βλ.
Νάσα Παταπίου, «Νέες ειδήσεις για τον πύργο Κιτίου», Ε.Κ.Ε.Ε. 32 (2006), 156-157. Για
310 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

δοκάθαρος μεταξύ των ετών 1440 και 1454 εκπροσώπησε τον βασιλιά Ιωάννη
Β΄ Lusignan της Κύπρου σε αποστολές, ως ένας υπουργός επί των εξωτερικών
υποθέσεων, θα μπορούσαμε να πούμε. Υπήρξε γιος του πλουσιότατου εμπόρου
Ιωάννη Ποδοκάθαρου και αδελφός του μετέπειτα καρδινάλιου και σπουδαίου
ουμανιστή Λουδοβίκου. Το 1469, επίσης, ο Φίλιππος Ποδοκάθαρος μετέβη στη
Βενετία εκ μέρους του βασιλιά Ιακώβου Β΄ Lusignan για να διαπραγματευτεί
τον γάμο του με την Αικατερίνη Κορνάρο.10
Μέλη της σπουδαίας οικογένειας των Ποδοκάθαρων άρχισαν να εγκαθί-
στανται στην Βενετία μετά το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα και συνδέθηκαν
με βενετικές οικογένειες πατρικίων. Αναφέρουμε ενδεικτικά τη θυγατέρα του
Καίσαρα Ποδοκάθαρου, Ιουλία, η οποία το 1512 παντρεύτηκε τον Paolo Querini
quondam Pietro, την Καικιλία (Cecilia), θυγατέρα του Ιανού (Geni)11 Ποδοκάθα-
ρου, η οποία το 1521 παντρεύτηκε τον Federico Molin και την Αιμιλία (Emilia),
νόθο θυγατέρα του Καίσαρα Ποδοκάθαρου, λατίνου αρχιεπισκόπου Λευκωσίας,
που παντρεύτηκε τον γιο του Salvatore Michiel κ.ά. Κατά τον πόλεμο της Κύ-
πρου 1570-1571 πολλά μέλη της ιδίας οικογένειας αιχμαλωτίστηκαν και πολλά
κατέφυγαν στη Βενετία. Για παράδειγμα ένας Livio Podocataro – πρόκειται
μάλλον για τον κτήτορα του προμαχώνα Ποδοκάθαρο – έφθασε στη Βενετία
στις αρχές του 1571, για να βρει χρήματα και να πληρώσει λύτρα στους Οθω-
μανούς, ώστε να αποκτήσει την ελευθερία του αυτός ο ίδιος, ο αδελφός του
Ιωάννης και ένας γιος του, που εξακολουθούσαν να είναι αιχμάλωτοι. Επίσης,
έχουμε την περίπτωση του Αλέξανδρου Ποδοκάθαρου, υπερασπιστή της Αμ-
μοχώστου το 1571, που κατόρθωσε να γλυτώσει από την αιχμαλωσία και να
καταφύγει στη Βενετία και στη συνέχεια να εγκατασταθεί στην Κρήτη.12
Άλλα μέλη της οικογένειας των Ποδοκάθαρων διακρίθηκαν ως λόγιοι ή
συγγραφείς. Έτσι πέρα από τη γνωστή περιγραφή της άλωσης της Αμμο-

τον φεουδάρχη και εκμισθωτή των φραγκομάτων Καίσαρα Ποδοκάθαρο βλ. Παταπίου, «Το
μέγαρο του αυθέντη της Τύρου», 182.
10. Collenberg, «Les Premiers Podocataro», 131. Florio Bustron, Chronique de l ’  île de
Chypre [Historia overo Commentarii de Cipro], έκδ. L. de Mas Latrie, Παρίσι 1866 (ανατύ-
πωση Λευκωσία 1998), σσ. 432-433: «...mandò Philippo Podocatharo a Venetia, e trattò che
la illustrissima signoria de Venetia fece la sua figliola adottiva Catherina, figliola legitima de
Marco Cornaro, gentilhuomo di chiara e illustre fameglia. Et il dominio promisse la dote al re».
11. Όπως διαπιστώνεται από την περγαμηνή διαθήκη της Καικιλίας το όνομα Geni
του πατέρα της δεν πρέπει να ερμηνευθεί ως υποκοριστικό του ονόματος Ιωάννης αλλά του
ονόματος Ευγένιος, αφού στη συγκεκριμένη διαθήκη το όνομά του σημειώνεται ως Eygeni.
12. W. H. Rudt de Collenberg, «Les Litterae hortatoriae accordées par les papes en
faveur de la rédemption des Chypriotes captifs des Turcs ( 1570- 1597), d ’  après les fonds de
l ’  Archivio Segreto Vaticano», E.K.E.E. 11 (1981-1982), 60-61. A.S.V., Senato Mar, filza 55
και Senato Mar, reg. 41.
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 311

χώστου του Aλέξανδρου Ποδοκάθαρου13 οι πηγές μαρτυρούν, χωρίς βέβαια

να έχει επαληθευθεί έως σήμερα, ότι και ο Έκτορας Ποδοκάθαρος συνέγραψε
ένα έργο για το βασίλειο της Κύπρου. Επίσης ο Ιωάννης Ποδοκάθαρος, γιος
του φεουδάρχη Φίλιππου Ποδοκάθαρου, όπως απεδείχθη με τις έρευνες και
τις δημοσιεύσεις μας, ήταν ένας λόγιος που μας κληροδότησε μία περιγραφή
της άλωσης της Λευκωσίας, έναν εγκωμιαστικό λόγο για τον στρατιωτικό
Ιούλιο Savorgnano και ένα λόγο τον οποίο εξεφώνησε ενώπιον του δόγη Alvise
Mocenigo για να βοηθήσει τους πρόσφυγες Κυπρίους, που είχαν καταφύγει στη
Βενετία μετά την κατάκτηση της πατρίδας τους από τους Οθωμανούς.14 Τέλος,
δεν γνωρίζουμε ακόμη τι απέγιναν οι Relazioni των δύο αδελφών Podocataro,
στις οποίες αναφέρεται ο Gianfrancesco Loredano, στην Ιστορία του οίκου των
Lusignan. Τελικά, κατά την άποψή μας, δεν αποκλείεται οι δύο αδελφοί Ποδο-
κάθαροι που συνέταξαν Relazioni να μπορούν κάλλιστα να ταυτιστούν με τους
αδελφούς Αλέξανδρο και Ιωάννη, γιους του φεουδάρχη Φίλιππου Ποδοκάθαρου,
αφού και οι δύο μας κληροδότησαν περιγραφές για τον πόλεμο της Κύπρου
1570-1571. Ο μεν Ιωάννης υπερασπίστηκε την Λευκωσία και αιχμαλωτίστηκε
όταν έπεσε η πόλη. Μετά την απελευθέρωσή του συνέταξε μία περιγραφή της
πολιορκίας και πτώσης της Λευκωσίας τον Σεπτέμβριο του 1570. Ο Αλέξαν-
δρος υπερασπίστηκε την Αμμόχωστο και με την παράδοση της πόλης το κα-
λοκαίρι του 1571αιχμαλωτίστηκε και σε σύντομο χρονικό διάστημα απέκτησε
την ελευθερία του με λύτρα. Ο Αλέξανδρος συνέταξε μια περιγραφή της πολι-
ορκίας και παράδοσης της Αμμοχώστου στους Οθωμανούς το 1571.15

H διαθήκη του Ούγου Ποδοκάθαρου

Χάρη στον Βενετό νοτάριο Donato de Aprile, που υπηρέτησε στην Κύπρο
ως καγκελάριος του φράγκου βασιλιά Ιακώβου Β΄ Lusignan διασώθηκε η δια-

13. A. Podacataro, Relatione di Alessandro Podacataro de  ’ successi di Famagosta

dell ’  anno 1571, έκδ. A.Tessier, Βενετία: Nozze Bononi – Bragadin, 1876. Κυπριακές πηγές
για την άλωση της Αμμοχώστου, επιμ. Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Αθήνα 2011.
14. Βλ. σχετικά Νάσα Παταπίου, «Ο Κύπριος Ιωάννης Ποδοκάθαρος: ένας άγνωστος
λόγιος του 16ου αιώνα», Στασίνος ΙΓʹ (2011-2012), 223-238· η ίδια, «Ο λόγιος Ιωάννης
Ποδοκάθαρος: η οικογένεια και ο εγκωμιαστικός του λόγος προς τον Ιούλιο Savorgnano»,
Στασίνος ΙΕʹ (2015-2016), 211-267.
15. G. Loredano, Historie de ’   re ’   Lusignani, pubblicate da Henrico Giblet Cavalier,
Μπολόνια ...Histoire des rois de Chypre de la maison de Lusignan, τ. 2, μτφρ. Henri Giblet,
Παρίσι 1732. Για τις Relazioni των δύο αδελφών βλ. A. Podacataro, Relazione di Alessandro
Podacataro de ’  successi di Famagosta dell ’ anno1571, έκδ. A. Tessier, Βενετία 1876 και Πα-
ταπίου, «Ο Κύπριος Ιωάννης Ποδοκάθαρος», 223-238 και ειδικά 236-238. Η ίδια, «Ο λόγιος
Ιωάννης Ποδοκάθαρος», 211-267 και ειδικά 229-239.
312 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

θήκη του Ούγου Ποδοκάθαρου, την οποία επικύρωσε ο ίδιος νοτάριος το 1463
και την είχε μεταφέρει μαζί με άλλα έγγραφά του στη Βενετία. Η σπουδαία
αυτή διαθήκη, την έκδοση της οποίας οφείλουμε στον γνωστό γενεαλόγο, αεί-
μνηστο, Wipertus Rudt de Collenberg, όχι μόνον μας προσφέρει πολύτιμα στοι-
χεία για την οικογένεια των Ποδοκάθαρων και γενικά για τη ζωή στην Κύπρο
κατά τον 15ο αιώνα, αλλά εξίσου πολύτιμες είναι και οι πληροφορίες για την
κατοικία της μεσαιωνικής Λευκωσίας, η οποία αποτελεί θέμα της παρούσας
μελέτης μας. Η εν λόγω διαθήκη φέρει χρονολογία 14 Δεκεμβρίου 1452 και έχει
υπογραφεί και επικυρωθεί από τον γραμματέα του βασιλιά και δημόσιο νοτάριο
Benedictus de Overatiis. Το παραπάνω έγγραφο συνοδεύεται από ένα άλλο με
κάποιες διορθώσεις της διαθήκης, όταν είχε δημοσιευθεί στις 11 Αυγούστου
1457, με επικύρωση στις 20 Αυγούστου 1463, από τον Donato de Aprile.16
Ο τόπος στον οποίο επιθυμούσε να ενταφιαστεί ο Ούγος Ποδοκάθαρος,
σύμφωνα με τη διαθήκη του, συνηγορεί ώστε να εντοπίσουμε πού ακριβώς
βρισκόταν η συγκεκριμένη κατοικία, το μεγάλο μέγαρο, όπως ο ίδιος το απο-
καλεί στη διαθήκη του. Θα επιθυμούσε, γράφει, όταν πεθάνει να ταφεί στο
μοναστήρι των Ελληνίδων μοναχών, το ονομαζόμενο γυναικείο (de le femene),
εκεί ακριβώς όπου είχε ταφεί και ο πατέρας του Ιωάννης. Επίσης στο ίδιο
μοναστήρι, όπως μας πληροφορεί, ήταν μοναχή η θεία του η κυρά-Μαρίνα.
Τη γυναικεία αυτή μονή (monasterio delle donne) την έχουμε ταυτίσει με τον
υφιστάμενο ναό της Παναγίας της Χρυσαλινιώτισσας στην εντός των τειχών
Λευκωσία, η οποία απαντά με αυτή την ονομασία στους μετέπειτα αιώνες της
Τουρκοκρατίας.17 Εδώ, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι η οικογένεια των Ποδο-
κάθαρων ήταν ελληνικής καταγωγής και ορθόδοξη, άσχετα βέβαια εάν κάποια
μέλη της ακολούθησαν αργότερα το λατινικό δόγμα. Ο Ούγος, όπως θα εξετά-
σουμε παρακάτω, στη διαθήκη του όριζε ότι σε περίπτωση κατά την οποία η
λατινική εκκλησία δεν επιτρέψει να γίνει η ταφή του, σύμφωνα με το ορθόδοξο
δόγμα (a lasarmi sepelir in grego ut supra), γιατί νυμφεύθηκε σύμφωνα με το
λατινικό δόγμα (in franco), τότε επιθυμούσε να ταφεί στο μοναστήρι της Αγίας
Μαρίας του Τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου. Επίσης, κατέγραφε με λεπτο-

16. Collenberg, «Les premiers Podocataro», 142-143. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Be-
nedictis de Overatiis αναφέρεται ότι είχε στην κατοχή του ένα ανθολόγιο αλληλογραφιών
του Γεωργίου / Γρηγορίου του Κυπρίου και ένα έργο του Αριστοτέλους, τα οποία απέκτησε
όταν κατά το έτος 1459 βρισκόταν στη Λευκωσία. Ο Β. de Overatiis υπήρξε γραμματέας
του βασιλιά Ιωάννη Β΄ Lusignan περί το 1452-1461. Βλ. J. Darrouzès, «Autres manuscripts
originaire de Chypre», RÉB 15 (1975), 131-168, ειδικά 151, no 89 και 161-162, no 146.
17. Σχετικά με την ταύτιση του ναού της Χρυσαλινιώτισσας με το monasterio delle
donne, βλ. Νάσα Παταπίου «Νέα στοιχεία για ορθόδοξες γυναικείες μονές της Λευκωσίας
βάσει αρχειακών μαρτυριών» (υπό έκδοση).
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 313

μέρεια σε ποιο ακριβώς χώρο του μοναστηριού αυτού ήθελε να ταφεί. Έτσι,
όριζε όπως ταφεί μπροστά στα σκαλοπάτια που οδηγούσαν στη μεγάλη Αγία
Τράπεζα, είτε μπροστά στον Άγιο Νικόλαο de Tolentino ή πίσω από την Αγία
Τράπεζά του, δηλαδή στον τοίχο κάτω από το μεγάλο παράθυρο. Αυτά είναι τα
στοιχεία τα οποία αναφέρονται από τον Ούγο Ποδοκάθαρο στη διαθήκη του,
σχετικά με τον χώρο στον οποίο επιθυμούσε να ενταφιαστεί, στοιχεία τα οποία
βέβαια δεν είναι άσχετα με το μέγαρο στο οποίο κατοικούσε.18
Ο Ούγος Ποδοκάθαρος κληροδοτούσε στην εν λόγω διαθήκη του, στον
πρωτότοκό του Ιωάννη εκτός από τα φέουδα και το μεγάλο μέγαρο, στο οποίο
κατοικούσε την ίδια εποχή.19 Είναι πρόδηλο ότι το μέγαρο υφίστατο από τα
μέσα του 15ου αιώνα, γιατί όπως έχουμε προαναφέρει, ήδη το έτος 1452 ο
Ούγος είχε συντάξει τη διαθήκη του. Ο διαθέτης, επίσης, όπως μας πληροφο-
ρεί στη διαθήκη του το μέγαρο αυτό ήταν κάποτε ιδιοκτησία της συζύγου του
ναυάρχου του βασιλείου, δηλαδή του αμιράλη – για να θυμηθούμε τον χρονι-
κογράφο μας Λεόντιο Μαχαιρά – την οποία μάλιστα αναφέρει ως amirallessa.
Άρα, πρέπει η οικοδόμηση του εν λόγω μεγάρου να ανάγεται στις αρχές του
15ου αιώνα, αφού ήδη προϋπήρξε και άλλος ιδιοκτήτης του.20 To μικρό μέγα-
ρο, το οποίο βρισκόταν και αυτό στη Λευκωσία, το αποκαλούμενο από τον ίδιο
τον Ούγο, ως νέο, το κληροδοτούσε στον δευτερότοκο γιο του Ianus. Σε περί-
πτωση θανάτου του πρωτότοκου Ιωάννη το μεγάλο μέγαρο θα περνούσε στην
ιδιοκτησία του δευτερότοκου Ιανού και, τότε, το μικρό μέγαρο θα το κληρο-
νομούσε το παιδί του, το οποίο κυοφορείτο και δεν είχε ακόμα γεννηθεί. Εάν
ήταν όμως κορίτσι, τότε ο Ούγος κληροδοτούσε το μικρό μέγαρο στον αδελφό
του Λοι΅ ζο (Loise). Πρόκειται για τον μετέπειτα καρδινάλιο και ουμανιστή
Λουδοβίκο, ο οποίος τότε σπούδαζε στην Πάδοβα. Σε περίπτωση κατά την
οποία ο Λουδοβίκος δεν δεχόταν τη δωρεά, τότε κληροδοτούσε την μικρή κα-
τοικία στον αδελφό του Κάρολο. Εάν όμως και ο ίδιος ο Κάρολος δεν δεχόταν
τη δωρεά τότε οι εκτελεστές της διαθήκης του θα πωλούσαν την κατοικία και
από το ποσό της πώλησης θα λάβαινε ετησίως ο Κάρολος 10 δουκάτα, για να
εορτάζει τη γιορτή του Τιμίου Σταυρού, στο παρεκκλήσι του, το αφιερωμένο
στον Τίμιο Σταυρό. Από το υπόλοιπο ποσό θα εξασφαλίζονταν τα χρήματα για

18. Collenberg, «Les premiers Podocataro», 143-144: «...Et lo sepolcro del mio corpo...
voglio che la mia sepultura sia al convento de Sancto Augustino di sopra a li scalini de l altar
grande in uno de li dui lochi overo avanti li piedi di Sancto Nicola de Tolentino overo drieto
al altar suo a moro soto la fenestra grande...».
19. Collenberg, «Les premiers Podocataro», 146: «...Item lasso a Ioanne mio fiolo primo-
genito li soi feudi tengo dala magesta di re et ultra lasoli la casa mia grande dove habito hozi...».
20. Collenberg, «Les premiers Podocataro», 146: «...fo de l ’  amirallessa suto quelle condi-
cion et forma che in la corte del viscontado se trovera scrito...».
314 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

να καταβάλλονται στο μοναστήρι του Αγίου Δομηνίκου, στον καθεδρικό ναό της
Αγίας Σοφίας και στον Άγιο Αυγουστίνο, για να τελούνται λειτουργίες στη μνή-
μη του Ούγου.21 Η διαθήκη βέβαια του Ούγου περιέχει και άλλες πλούσιες και
πολυτιμότατες ειδήσεις, όπως στοιχεία που αναφέρονται στα φέουδα, στα νομικά
βιβλία που είχε στην κατοχή του, στη Λίμνη-Αλυκή της Λεμεσού και άλλα.
Στην παρούσα μελέτη όμως επικεντρώνουμε την προσοχή μας στο μεγάλο μέγα-
ρο, το οποίο βρίσκεται σύμφωνα με τον ίδιο το διαθέτη, δίπλα από το μοναστήρι
της Αγίας Μαρίας του τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου.22 Αξίζει εδώ να γίνει
μνεία των όσων σημαντικών στοιχείων αναφέρονται από τον Camille Enlart, ο
οποίος μελέτησε τα γοτθικά μνημεία της Κύπρου και τι ακριβώς αναφέρει για
τη μονή του Τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου.23 Τα στοιχεία αυτά, καθώς και
τα παρακάτω τα οποία θα παραθέσουμε, θα μας βοηθήσουν στην ακριβή ταύ-
τιση του μεγάρου, στο οποίο αναφερόμαστε. Ας προχωρήσουμε, όμως, για να
εξετάσουμε την πληροφορία που σχετίζεται με την αγορά του μεγάλου μεγάρου
από την amiralessa, σύζυγο δηλαδή του ναυάρχου (αμιράλη) του βασιλείου. Πολύ
πιθανόν ή μάλλον η σύζυγος του ναυάρχου πρέπει να ταυτιστεί με τη σύζυγο
του Calseran Suarez. O περιηγητής Piero Tafur αναφέρεται στον Calseran Suarez
και, μεταξύ άλλων, σημειώνει ότι υπήρξε ναύαρχος του βασιλείου της Κύπρου
κατά τα έτη 1435 και 1439. Ήταν από την Καστίλλη και πολύ νέος ακόμη
επισκέφθηκε την Κύπρο, έλαβε μέρος στη μάχη της Χοιροκοιτίας και αιχμα-
λωτίστηκε μαζί με τον βασιλιά Ιανό Lusignan. Αργότερα, ένεκα των υπηρεσιών
τις οποίες προσέφερε διορίστηκε ναύαρχος της Κύπρου και ο βασιλιάς Ιανός τον
νύμφευσε με μία νόθο θυγατέρα του. Κατά συνέπεια το μεγάλο μέγαρο αρχικά
είχε ως πρώτους ιδιοκτήτες τον ναύαρχο του βασιλείου της Κύπρου και τη σύζυ-
γό του και αργότερα πέρασε με αγορά στην ιδιοκτησία του Ούγου Ποδοκάθαρου,
νομικού, πλούσιου φεουδάρχη και εκπροσώπου του βασιλιά της Κύπρου στον
πάπα και στις ευρωπαϊκές Αυλές.24
Το μεγάλο μέγαρο, όπως το αποκαλεί ο ίδιος ο Ούγος Ποδοκάθαρος, ήταν
δίπλα στον Άγιο Αυγουστίνο. Ο Ούγος επιθυμούσε να ενταφιαστεί στο ορθόδοξο
γυναικείο μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγία, γνωστό απλώς ως «Γυναικείο»
και στις φραγκικές και βενετικές πηγές ως monasterio delle donne ή delle femene

21. Collenberg, «Les premiers Podocataro», 146: «...che me faze dir una messa ogni zorno
de requiem ...».
22. A.S.V., Notarile, Testamenti, b. 124 (F. Bianco), αριθ. 167.
23. Η ταύτιση του Ομεριέ τζαμί με την εν λόγω μονή οφείλεται στον L. de Mas La-
trie. Για τη μονή του τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου, βλ. C. Enlart, L ’  art gothique et la
renaissance en Chypre, τ. 1, Παρίσι 1899, σσ.162-167.
24. Για τον Calseran Suarez βλ. C. D. Cobham, Excerpta Cypria, Materials for a
history of Cyprus, Λευκωσία 1969, σ. 32.
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 315

και σε περίπτωση που η λατινική εκκλησία δεν το επέτρεπε, γιατί ο ίδιος είχε
νυμφευθεί in francho, τότε ζητούσε να ταφεί στη μονή του τάγματος του Αγίου
Αυγουστίνου. Βέβαια, ο προηγούμενος ιδιοκτήτης του μεγάρου ήταν ο ναύαρ-
χος του βασιλείου, αφού ο Ούγος το είχε αγοράσει από την ίδια τη σύζυγό του
(amiralessa). Ο Ούγος με τη σειρά του κληροδοτούσε το μέγαρο στο γιο του
Ιωάννη ή και στον Ιανό ή Geni και στη συνέχεια πέρασε στην ιδιοκτησία της
θυγατέρας του δεύτερου και εγγονής του Ούγου, Καικι­λίας Ποδοκάθαρου.
Από το έτος 1452, έτος σύνταξης της διαθήκης του Ούγου και για ένα
διάστημα 80 χρόνων δεν απαντά στις πηγές καμμία είδηση για το εν λόγω μέ-
γαρο. Το 1532 όμως η σύνταξη μίας άλλης διαθήκης, ενός θηλυκού μέλους της
οικογένειας των Ποδοκάθαρων και συγκεκριμένα της ίδιας της εγγονής του
Ούγου, της Καικιλίας (Cecilia) Ποδοκάθαρου, έρχεται να φωτίσει πλήρως την
ιστορία του σπουδαίου αυτού αρχοντικού, του οποίου η οικοδόμηση, όπως ήδη
αναφέρθηκε, ανάγεται στις πρώτες δεκαετίες του 15ου αιώνα.25

Η διαθήκη της Καικιλίας Ποδοκάθαρου

Στις 16 Οκτωβρίου του έτους 1532 η Καικιλία Ποδοκάθαρου, η οποία ζούσε
στη Βενετία, είχε συντάξει τη διαθήκη της, με τον νοτάριο Φραγκίσκος Biancho.
Πληροφορούμαστε, λοιπόν, ότι ήταν θυγατέρα του μακαρίτη Ιανού (Geni) (ή
Ευγένιου;) Ποδοκάθαρου και χήρα σε πρώτο γάμο του εκ Λευκωσίας ιππότη
Balliani de Peltra. Σημειώνουμε εδώ ότι ο πρώτος σύζυγός της είχε ως φέουδο
το χωριό Ποταμιά, αλλά μετά τον θάνατό του, το 1521, το φέουδο περιήλθε στο
Δημόσιο και στη συνέχεια αγοράστηκε αντί 5.085 δουκάτων και παροχή ποσό-
τητας γεωργικών προϊόντων, από τον Ευγένιο Συγκλητικό. Σε δεύτερο γάμο η
Καικιλία παντρεύτηκε τον Βενετό ευγενή και πατρίκιο Φρειδερίκο Mollino.26 Τέ-
λος, αξίζει να αναφέρουμε ότι η μητέρα της Καικιλίας ήταν η Όρσολα, θυγατέρα
του κόμη του Ριζοκαρπάσου, του Αραγώνιου Jean Perez Fabrice.27
H Καικιλία κατοικούσε στη Βενετία, στην προσφιλή συνοικία των Κυ-
πρίων, του Αγίου Ιωάννη in Bragora, όπου εκεί στην κατοικία της ιδίας είχε

25. Η Cecilia Podocataro φαίνεται να ζούσε στην Κύπρο έως το 1521 και μετά το θά-
νατο του πρώτου της συζύγου εγκαταστάθηκε στη Βενετία, όπου εκεί συνήψε δεύτερο γάμο.
Η Καικιλία κάνει επίσης αναφορά για την κατοικία της στην Κύπρο και στον κωδίκελλό
της. A.S.V., Notarile, Testamenti, b. 124 (F. Bianco), αριθ. 167.
26. Για τον πρώτο σύζυγό της βλ. Χ. Α. Μαλτέζου, «Νέαι ειδήσεις περί Ευγενίου
Συγκλητικού εκ των Κρατικών Αρχείων Βενετίας», Πρακτικά Πρώτου Κυπριολογικού
Συνεδρίου, τ. Α, ΙΙΙ-1, Λευκωσία 1993, σσ. 233-234. Για τον δεύτερο σύζυγό της, τον Φρει-
δερίκο Mollino, βλ. Cicogna, Delle Iscrizioni Veneziane, σ. 144.
27. Collenberg, «Les premiers Podocataro», βλ. Tableau Généalogique.
316 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

κληθεί ο νοτάριος, Φραγκίσκος Biancho, όταν αρρώστησε και είχε αντιληφθεί

ότι πλησίαζε ο θάνατος.28 Είχε ακυρώσει όλες τις διαθήκες, τις οποίες είχε συ-
ντάξει προηγουμένως και με τη νέα όριζε ως εκτελεστές της και κληρονόμους
της, τον Αμβρόσιο Ποδοκάθαρο, κληρικό, στη Λευκωσία, δεύτερο εξάδελφό
της και την αδελφή του Ιουλία (Julia) Querini. Επιθυμούσε να ενταφιασθεί
στον Άγιο Στέφανο, στο ταφικό μνημείο του πατέρα της και όριζε να τελού-
νται στην ίδια εκκλησία ημερησίως και εις το διηνεκές δύο λειτουργίες, για
ανάπαυση της ψυχής της ιδίας και του πατέρα της.29
Μεταξύ άλλων ανέφερε στη διαθήκη της ότι μετά τον θάνατο του δεύτερου
συζύγου της εισέπραττε από τον αρχιεπίσκοπο Λευκωσίας, Λίβιο Ποδοκάθαρο,
πρώτο εξάδελφο του πατέρα της, ένα ετήσιο εισόδημα ύψους 24 δουκάτων,
ποσότητα οίνου, ψωμιού και ξύλων (legne). Όπως σημείωνε η ίδια στη διαθήκη
της ήλπιζε ότι θα εξακολουθούσε έως το θάνατό της να ευεργετείται από τον
αρχιεπίσκοπο με τις προαναφερθείσες παραχωρήσεις. Έτσι, ζητούσε από τους
κληρονόμους της να δώσουν πίσω στον αρχιεπίσκοπο τα ποσά που της παρα-
χώρησε, από την περιουσία της, την οποία τους κληροδοτούσε στην Κύπρο.
Οι εκτελεστές επίσης της διαθήκης της όφειλαν να εισπράξουν 4.000 δουκάτα,
ποσό στο οποίο ανερχόταν η προίκα της, όταν είχε τελέσει δεύτερο γάμο. Με
βάση ένα συμφωνητικό του γάμου της Καικιλίας με τον Φρειδερίκου Mollino,
έπρεπε από την προίκα της των 4.000 δουκάτων να δικαιούται ο σύζυγός της
το ποσό των 1.000. Επειδή τον πρόλαβε ο θάνατος και ενόσω ζούσε είχε λά-
βει μόνο το ποσό των 208 δουκάτων, η διαθέτρια όριζε όπως οι κληρονόμοι
της επιστρέψουν στους κληρονόμους του συζύγου της, δηλαδή στα παιδιά του
από τον πρώτο του γάμο, το υπόλοιπο ποσό ώστε να συμπληρωθούν τα 1.000
δουκάτα. Στα παιδιά του δεύτερου συζύγου της (filiastri) άφηνε επίσης δύο εν-
δύματα, τα οποία όπως ανέφερε ήταν δώρα από το σύζυγό της. Επρόκειτο για
ένα μεταξωτό (raso) μαύρο και ένα μεταξωτό από τη Φλάνδρα. Έδινε, επίσης,
εντολή στους κληρονόμους της να πάρουν από το σπίτι που διέμενε με τον σύ-
ζυγό της, το οποίο ανήκε στα παιδιά του, όσα δικά της περιουσιακά στοιχεία

28. Για τη συνοικία των Κυπρίων στη Βενετία, του Αγίου Ιωάννη in Bragora βλ. Flaminio
Corner, Notizie storiche delle chiese e monasteri di Venezia e di Torsello, Βενετία 1990 (Ristampa
anastatica), σσ. 28-29: «...avendo da una provincia dell   ’ Oriente chiamata Bragula portate a Venezia
alcune reliquie del precursore, fatto poscia vescovo olivolense, ricordevole del merito de   ’ sui progenitori,
donò alla chiesa da loro fondata le sagre reliquie: d   ’ onde la chiesa stessa acquistò il soprannome di
Bragora e venne poscia volgarnemente chiamata San Giovanni in Bragola».
29. Α.S.V., Notarile, Testamenti, b. 124 (F. Bianco), αριθ. 167: «...et de questo mio
testamento esequtorj misser Ambrosio Podachataro mio secondo cusin, chierico nicoxiense et
Madona Iulia Querini sua sorella...Volgio esser sepulto mio corpo in la chiesa de San Stepfano
de Venetia in le arche del quondam mio padre...».
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 317

υπήρχαν εκεί. Άφηνε χρήματα στην εκκλησία της συνοικίας της, δηλαδή στον
Άγιο Ιωάννη in Bragora και στον Άγιο Στέφανο για να τελούνται στη μνήμη
της λειτουργίες υπέρ αναπαύσεως της ψυχής της αλλά και του πατέρα της.30
Ελευθέρωνε την σκλάβα της Άννα και της άφηνε 12 δουκάτα. Επίσης ελευ-
θέρωνε και τον σκλάβο της Νικολή και μαζί μ   ’ αυτόν και τα παιδιά του. Κληρο-
δοτούσε έξι δουκάτα στην Bianca, νόθο θυγατέρα του Πέτρου Querini, που ήταν
γιος της εξαδέλφης της Ιουλίας. Άφηνε χρήματα στην υπηρέτριά της Βιανού
και στην υπηρέτριά της Διαμάντω, η οποία διέμενε με την Ιουλία Querini.31
Η Καικιλία όση περιουσία είχε στην Κύπρο κινητή και ακίνητη ή και αλλού,
την κληροδοτούσε εξ ημισείας στον Αμβρόσιο Ποδοκάθαρο και στην θυγατέρα
της Ιουλίας Querini, την Querinetta Querini. Πολύ μικρά ποσά άφηνε και στις
άλλες δύο θυγατέρες της Ιουλίας, την Cecilia και την Isabetta. Παρεμπιπτόντως
ας αναφερθεί ότι η Isabetta Querini της διαθήκης της Καικιλίας, την οποία
αποκαλεί fioza της, ίσως θα μπορούσε να ταυτιστεί με την Elisabetta Querini,
η οποία εικονίζεται σε μετάλλιο, το οποίο απόκειται στο Βρετανικό Μουσείo.
Επίσης εδώ συναντούμε μία ενδιαφέρουσα πληροφορία, ως προς τα ονόματα των
κυπρίων αρχόντων εκείνη την εποχή, όπου το επίθετο απαντά και ως βαπτι-
στικό όπως: Ficardo  -  Ficarda, Lusignano  -  Lusignana, ίσως Denores  -  Dionora,   

και, εδώ, στην παρούσα διαθήκη απαντά το όνομα Querinetta από το επίθετο
Querini. Σε περίπτωση θανάτου της Querinetta, όπως διατύπωνε στη διαθήκη
της, η Καικιλία κληροδοτούσε το μερίδιό της στον αδελφό της Querinetta, Ματ-
θαίο Querini. Υπογράμμιζε μάλιστα στη διαθήκη της ότι οι άλλοι πιο κοντινοί
συγγενείς της (propinqui parenti) δεν μπορούσαν να διεκδικήσουν οτιδήποτε άλλο
παρά το νόμιμο, σύμφωνα με το δίκαιο της Κύπρου. Επίσης, για να τελούνται
λειτουργίες στη μνήμη της άφηνε χρήματα εκτός από αυτά που όριζε στην εκ-
κλησία του Αγίου Στεφάνου και κάποια ποσά στις εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη
in Bragora καθώς και στην εκκλησία του Αγίου Μαρτίνου (San Martin).32

30. Α.S.V., Notarile, Testamenti, b. 124 (Fr. Bianco), αριθ. 167: «...el Reverendissimo
monsi-//gnor Livio Podachatharo Archiepiscopo nicoxiense... de dicta chiesia per cellebrino tante
messe per l ’  anima mia».
31. Έχουμε παρατηρήσει ότι στα κείμενα των διαθηκών της εποχής οι διαθέτες συ-
νήθως αφήνουν χρήματα στους υπηρέτες τους και ελευθερώνουν τους δουλοπαροίκους τους.
Βλ. σχετικά τη διαθήκη του Ευγενίου Συγκλητικού, πρώτου κόμη Rochas, Νάσα Παταπίου,
«Η διαθήκη του Ευγενίου Συγκλητικού του Θωμά (1538). Νέες ειδήσεις για τη βενετοκρα-
τούμενη Κύπρο», Κυπριακαί Σπουδαί [= Αφιέρωμα εις μνήμην Κωνσταντίνου Λεβέντη]
ΞΖ-ΞH (2003-2004), 219-244, ειδικά 236 και σημ. 80: «Item le duo mie schiavi parici Jorco
da Morfo et Nicolò de Larnaca voglio et lasso siano franchi et liberi di ogni servitù e apreso la
sua liberta di franchisia li lasso ducati diese per cadaun de loro ».
32. Μετάλλια της ίδιας εποχής απεικονίζουν επίσης δύο άλλα μέλη της οικογένειας των
Ποδοκάθαρων. Σχετικά με το μετάλλιο στο οποίο εικονίζεται η Elisabetta Querini βλ. G. F.
318 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

Το μέγαρο της συνοικίας του Αγίου Αυγουστίνου

Στις 8 Νοεμβρίου 1532 η Καικιλία Ποδοκάθαρου συνέταξε ένα κωδίκελλο,
όπου επικύρωνε τη διαθήκη της, της 16ης Οκτωβρίου του 1532, και πάλιν
με τον νοτάριο Φραγκίσκο Biancho. Στον κωδίκελλο αυτό διασαφήνιζε ότι η
κατοικία της στην Κύπρο, η οποία βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Αυγου-
στίνου (posta in la contrà Sancto Augustino), ανήκε ως κληροδότημα στον εξά-
δελφό της Αμβρόσιο και σε περίπτωση θανάτου του θα κατέληγε στον αδελφό
του Γρηγόριο. Εκείνη την εποχή, σύμφωνα με όσα σημειώνονται στη διαθήκη
της Kαικιλίας, στην κατοικία της διέμενε ο Badin de Nores. Πρόκειται περί
του Bernardin de Nores, βισκούντη της Λευκωσίας, κατά το έτος 1553, του
οποίου η γιαγιά ανήκε επίσης στην οικογένεια των Podocataro.33 Αξίζει να
αναφέρουμε επίσης ότι η συγγένεια των δύο οικογενειών Ποδοκάθαρου και
de Nores μνημονεύεται και από τον διάσημο λόγιο και θεωρητικό του θεάτρου
Ιάσονα de Nores στην Απολογία του. Ο ίδιος μεταξύ άλλων σημειώνει στο πιο
πάνω έργο του ότι η γιαγιά του ήταν αδελφή του Ούγου Ποδοκάθαρου και είχε
παντρευτεί τον Ιάκωβο de Nores. Όσο για τον Badin de Nores o οποίος κατοι-
κούσε στο μέγαρο της Καικιλίας, όπως η ίδια αναφέρει στη διαθήκη της την
οποία συνέταξε το 1532, η αρχειακή έρευνα μας έδωσε πληθώρα στοιχείων για
την οικογένεια και γενικά τους απογόνους του, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στη
Βενετία μετά την οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου, το 1570-1571. Μεταξύ
άλλων επιβεβαιώθηκε ότι πρόκειται για τον πατέρα της signora Andriana, η
οποία αναφέρεται σε βενετική πηγή ως ευγενής Κύπρια από αρχοντική οικογέ-
νεια. Άλλωστε και ο ίδιος ο Ιάσων de Nores, όπως προαναφέραμε, στην Απο-
λογία του σημειώνει μεταξύ άλλων ότι η γιαγιά του ήταν αδελφή του ιατρού
και μετέπειτα καρδιναλίου Λουδοβίκου Ποδοκάθαρου.34
O κληρονόμος του μεγάρου αυτού στην ενορία του Αγίου Αυγουστίνου
όφειλε να τελεί εις το διηνεκές (in perpetuo), στο παρεκκλήσιο του μεγάρου
της Καικιλίας, το οποίο ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο, τρεις λειτουρ-
γίες κάθε εβδομάδα. H Καικιλία κάνει εκ νέου μνεία στους κληρονόμους της,

Hill, “Notes on Italian medals”, XIV, The Burlington Magazine for Connoisseurs, 23, n.. 121,
April 1950, σ. 21, A.S.V., Notarile, Testamenti, b. 124 (F. Bianco), αριθ. 168: «...Item, voio
che Anna mia schiava sia francha et libera...sia de dicto Mathiò suo fratello come ho ordinato...».
33. A.S.V., Notarile, Testamenti, b. 124 (F. Bianco), αριθ. 167: «...la mia caxa de Cipro, po-
sta in la contrà de Sancto Augustino... In la qual mia caxa al presente sta Misier Batin de Noris...».
34. W. H. Rudt de Collenberg, «Recherches sur quelques familles chypriotes apparentées
au papa Clément VIII Aldobrandini (1592-1605): Flatro, Davila, Sozomenoi, Lusignan, Bustron
et Nores», Ε.Κ.Ε.Ε. 12 (1983), 41-52. Ν. Μ. Παναγιωτάκης, «Ιάσων Δενόρες: Κύπριος θεω-
ρητικός του θεάτρου (c. 1510-1590)», Πρακτικά Δευτέρου Κυπριολογικού Συνεδρίου, τ. Β΄ :
Μεσαιωνικόν Τμήμα, έκδ. Θ. Παπαδόπουλλος και Β. Εγγλεζάκης, Λευκωσία 1986, σ. 469.
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 319

δηλαδή στον εξάδελφό της Αμβρόσιο και στην ανεψιά του Querinetta. Ο κω-
δίκελλος, λοιπόν, δεν μας αποκαλύπτει μόνο την ονομασία μίας συνοικίας, της
συνοικίας του Αγίου Αυγουστίνου στη Λευκωσία, όπου βρισκόταν το μέγαρο
της Καικιλίας αλλά μας αποκαλύπτει ότι η κατοικία αυτή διέθετε και ένα
παρεκκλήσιο. Ίσως το παρεκκλήσιο αυτό να βρισκόταν εκεί όπου αργότερα
υπήρχε εγκατάσταση λουτρού. Ας αναφερθεί εδώ ότι σύμφωνα με τις πηγές
της εποχής και πολλά άλλα τότε μέγαρα της Λευκωσίας διέθεταν παρεκκλή-
σια, όπως η κατοικία του Ευγενίου Συγκλητικού που διέθετε ένα παρεκκλήσιο
αφιερωμένο στην Αγία Αικατερίνη.35
Πέρα από τα ανωτέρω στοιχεία, που έχουμε αντλήσει από τις δύο διαθήκες,
τόσο του Ούγου Ποδοκάθαρου όσο και της Καικιλίας Ποδοκάθαρου σχετικά με
την ταύτιση της casa grande με την οικία Χατζηγεωργάκη Κορνεσίου συνηγορεί
επίσης και το οικόσημο, το οποίο εξακολουθεί να κοσμεί έως σήμερα το υπέρ-
θυρο του μεγάρου και αποδίδεται στην οικογένεια των Ποδοκάθαρων. Άλλωστε
και ο ίδιος ο W. H. Rudt de Collenberg, έχει ταυτίσει το οικόσημο του μεγά-
ρου με το οικόσημο της μεγάλης αυτής οικογένειας της Κύπρου. Τα οικόσημο
της πολύκλαδης αυτής οικογένειας απαντά στο ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ
Τρυπιώτη στη Λευκωσία και στο ναό της Αγίας Μαρίνας στο χωριό Τερσε-
φάνου του διαμερίσματος Λάρνακας στην Κύπρο. Επίσης το συναντούμε στη
Βενετία, στο ναό του Αγίου Σεβαστιανού καθώς και στην κατοικία που διέμενε
ο αρχιεπίσκοπος Λευκωσίας Λίβιος Ποδοκάθαρος στη Βενετία και στη Ρώμη
σε οικία που ανήκε στους Ποδοκάθαρους, με αρκετές ωστόσο παραλλαγές. Το
οικόσημο το οποίο βρίσκεται στο μεγάλο μέγαρο των Ποδοκάθαρων στη Λευ-
κωσία γνωστό σήμερα ως κονάκι του δραγομάνου Χατζηγεωργάκη Κορνεσίου
φέρει μεταξύ άλλων το έμβλημα της Γαληνοτάτης, δηλαδή τον φτερωτό λέοντα
με τη λατινική επιγραφή: Ειρήνη σε σένα Μάρκε Ευαγγελιστή μου, πύργο με
λάβαρο, δικέφαλο αετό, πέντε ρόδια οριζοντίως και ταινία από ανθέμια στο
κοίλο κάτω άκρο του. Πολύ πιθανόν ο δικέφαλος αετός να συμβολίζει τους συγ-
γενικούς δεσμούς των Ποδοκάθαρων με ένα κλάδο των Παλαιολόγων της Κύ-
πρου, οι οποίοι διατείνονταν ότι είχαν καταγωγή από τον αυτοκρατορικό οίκο
των Παλαιολόγων. Εκτός από τις γραπτές μαρτυρίες πρέπει να αναφέρουμε ότι

35. A.S.V., Notarile, Testamenti, b. 124 (F. Bianco), αριθ. 167: «...siano obligati le far
cellebrar in Cipro in la mia capella de San Zorzi messe tre ala setemana in perpetuo per l ’  anema
mia...». Για το παρεκκλήσιο που διέθεταν οι Συγκλητικοί στο μέγαρό τους το γνωστό στο
χρονικό του Λεοντίου Μαχαιρά ως απλίκιν του κυρού του Στύρου (Chiru vel tu Stiru) βλ.
Παταπίου, «Η διαθήκη του Ευγενίου Συγκλητικού του Θωμά (1538)», 219-244, ειδικά 229
και σημ. 51.
320 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

στην ταύτιση του οικοσήμου της casa grande με το οικόσημο της οικογένειας
των Ποδοκάθαρων, συνηγορεί και η προφορική παράδοση.36

Ο προμαχώνας Ποδοκάθαρο και η βιβλιοθήκη του μεγάρου

Η ύπαρξη του ομώνυμου προμαχώνα, επίσης, κοντά στην οικία των Πο-
δοκάθαρων δεν είναι καθόλου μα καθόλου τυχαίο γεγονός. Όπως τεκμηριώνε-
ται σε πρόσφατες έρευνες, οι προμαχώνες που οικοδομήθηκαν με δαπάνες των
αρχόντων της Κύπρου, το 1567, και φέρουν έως σήμερα τα ονόματά τους είχαν
θεμελιωθεί στις συνοικίες όπου οι ίδιοι κατοικούσαν. Ο προμαχώνας αυτός είχε
οικοδομηθεί από τον Λίβιο Ποδοκάθαρο, συγγενή των κληρονόμων του μεγά-
ρου, το οποίο στη συνέχεια φαίνεται να πέρασε στην ιδιοκτησία του.37
Το μέγαρο των Ποδοκάθαρων διέθετε πλούσια βιβλιοθήκη και χειρόγραφα
αν κρίνουμε από το γεγονός, ότι το χειρόγραφο ενός χρονικού που σώζεται στη
Βιβλιοθήκη του Μουσείου Correr της Βενετίας, αποτελεί περίληψη όπως πλη-
ροφορούμαστε ενός χειρογράφου, το οποίο ανήκε σε ένα μέλος της οικογένειας
των Ποδοκάθαρων.38 Βέβαια ο κάτοχος του χειρογράφου ανήκει σε άλλο κλάδο
της οικογένειας των Ποδοκάθαρων. Ο περιηγητής Catharinus Dulcis, όταν το
1566 επισκέφθηκε την Κύπρο φιλοξενήθηκε, όπως αναφέρει, όχι μόνο από τον
Antonio D ’  Avila αλλά και από τον Λίβιο Ποδοκάθαρο. Όπως μας πληροφορεί
ο ίδιος είχε μείνει τότε στη μεγαλόνησο για δεκατρείς ολόκληρους μήνες μετα-
φράζοντας τα παλαιά προνόμια των Lusignan, από τη γαλλική στην ιταλική.
Αυτός ο ίδιος μετέφερε μάλιστα από την Κύπρο ένα δημοτικό τραγούδι στην
Ευρώπη και πρόκειται για το πρώτο δημοσιευμένο (1584) ελληνικό δημοτικό
τραγούδι. Είναι πολύ πιθανό το δημοτικό αυτό τραγούδι, το μικρό αυτό κει-
μήλιο της ελληνικής δημοτικής μούσας, να είχε καταγραφεί και διασωθεί και
να προερχόταν από τη βιβλιοθήκη του μεγάρου των Ποδοκάθαρων. Χρειάζεται

36. W. H. Rudt de Collenberg, «L ’  heraldique de Chypre», Cahiers d ’  heraldique 3

(1977), 85-157. Βλ. σχετικά fig. 17. Κ. Μυριανθόπουλος, Χατζηγεωργάκις Κορνέσιος, ο
Διερμηνεύς της Κύπρου 1779-1809, ήτοι Συμβολαί εις την ιστορίαν της Κύπρου επί Τουρ-
κοκρατίας (1570-1878), Λευκωσία 1934, σσ. 86-91. Στοιχεία για το κονάκι του Χατζηγε-
ωργάκη σχετικά με τα νεώτερα χρόνια βλ. Ευφροσύνη Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου, Το αρχο-
ντικό του δραγομάνου Χατζηγεωργάκι Κορνεσίου, έκδ. Πολιτιστικού Ιδρύματος Τραπέζης
Κύπρου, Λευκωσία 1991.
37. Για τον Λίβιο και την οικοδόμηση του ομώνυμου προμαχώνα με έξοδά του ιδίου
βλ. G. Grivaud, «Nicosie remodelée (1567). Contribution à la topographie de la ville médiev-
ale», E.Κ.Ε.Ε. 19 (1992), 300, 302, 305.
38. Museo Civico Correr, Fondo Donà dalle Rose, αριθ. 215, La successione delli Regni
di Hierusaleme et di Cipro, tratta da una cronica delle cose di Cipro, che è in mano di Hercole
Podacataro cavalliere et gentilhuomo ciprioto, φ. 282.
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 321

ακόμη περαιτέρω έρευνα σχετικά με την καταγωγή του εθνικού μας ποιητή
Διονυσίου Σολωμού, δισεγγονού της Αννεζίνας Ποδοκάθαρο, καθώς και περαι-
τέρω έρευνα για την προέλευση των κυπριακών δημοτικών τραγουδιών, που
είχε ο ίδιος στην κατοχή του. Η αρχειακή έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί εκ
μέρους μας στη Βενετία κατέδειξε ότι ο κλάδος των Ποδοκάθαρων που είχε
κληρονομήσει το μεγάλο μέγαρο στη Λευκωσία ήταν αυτός του φεουδάρχη
Καίσαρα Ποδοκάθαρου. Επίσης ένα μέλος του ίδιου κλάδου ο Λίβιος Ποδοκά-
θαρος οικοδόμησε ιδίοις εξόδοις τον ομώνυμο προμαχώνα που βρίσκεται στην
ίδια ενορία στην οποία βρίσκεται το εν λόγω μέγαρο. Ο αδελφός του κτήτο-
ρα του προμαχώνα Ποδοκάθαρο Αλέξανδρος εγκαταστάθηκε μετά την πτώση
της Κύπρου στους Οθωμανούς στην Κρήτη και η πρόγιαγια του εθνικού μας
ποιητή Αννεζίνα είναι αδιαμφισβήτητα απόγονός του. Ευελπιστούμε ότι με το
πλούσιο υλικό που έχουμε συγκεντρώσει γι ’   αυτή την σπουδαία οικογένεια, θα
κατορθώσουμε μελλοντικά να συντάξουμε μια μονογραφία σχετική με τα έργα
και τις ημέρες των μελών της. Η οικογένεια των Ποδοκάθαρων αναμφίβολα
διέπρεψε σε όλους τους τομείς.39
Με την παρούσα μελέτη και με πηγή τις δύο διαθήκες των μελών της
οικογενείας Ποδοκάθαρο γνωρίσαμε τους κτήτορες, τους κατόχους και τους
κληρονόμους του πάλαι ποτέ μεγάρου (casa grande) και νυν αποκαλούμενης
οικίας του δραγουμάνου Χατζηγεωργάκη Κορνεσίου. Πληροφορηθήκαμε για
τη συνοικία του Αγίου Αυγουστίνου, στην οποία είναι οικοδομημένο το μέγαρο
και ότι κάποτε διέθετε ένα παρεκκλήσιο αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο. Τέ-
λος, όπως καταδεικνύουν οι πηγές, τόσο οι δημοσιευμένες όσο και το αρχειακό
υλικό, το μέγαρο οικοδομήθηκε κατά το πρώτο μισό του 15ου αιώνα. Δεν
αποκλείεται μελλοντικά κάποια επιπρόσθετα στοιχεία να έρθουν στο φως με τη
βοήθεια της έρευνας, ώστε να φωτιστεί ακόμη περισσότερο η ιστορία αυτού
του σπουδαίου μεγάρου, το οποίο ακόμα και σήμερα αποτελεί ένα από τα ση-
μαντικότερα και πιο λαμπρά οικοδομήματα της εποχής του στην πρωτεύουσά
μας Λευκωσία.

39. Σχετικά με τον Catharinus Dulcis και την παραμονή του στην Κύπρο, βλ. Μ.
Ι. Μανούσακας, «Αποκατάσταση του πρώτου δημοσιευμένου (1584) ελληνικού δημοτικού
τραγουδιού», Τιμητικός τόμος Γ. Σ. Καψωμένου, Θεσσαλονίκη 1975, σσ. 271-272· για τους
προγόνους του εθνικού μας ποιητή βλ. Χρύσα Μαλτέζου, «Οι πρόγομοι του Διονυσίου Σο-
λωμού στα Κύθηρα», Θησαυρίσματα 13 (1976), 227-244. Νάσα Παταπίου, «Λευκόνοικο,
Βασίλης Μιχαηλίδης και Διονύσιος Σολωμός», Νέα Εποχή (Αφιέρωμα στον Βασίλη Μιχα-
ηλίδη) 334 (2017), 97-107.
322 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

1
H Διαθήκη της Cecilia Podachataro

A.S.V., Notarile, Testamenti, b. 124 (F. Bianco), αριθ. 168.

[Attergato: // Testamentum domine Cecilie filie quondam magnifici domi-

ni Geni Podachataro, relicte in primo matrimonio quondam magnifici domini
Balliani de Petra equities nicoxiensis et in secundo magnifici domini Federici
de Mollino, de confinio ad presens Sancti Ioannis Bragore. Registrata]
+ Die 16 mensis octobris 1532, indictiοne sexta, Rivoalti.
Cum vite sue terminum et cetera, quapropter ego Cecilia filia quondam ma-
gnifici domini Geni Podachataro (relicta in primo matrimonio quondam magni-
fici domini Balliani de Peltra equitis nicoxiensis et in secundo matrimonio relicta
quondam Magnifici domini Federicj de Mollino nobilis et patricij Venetj) sana
Dei gratia mente et corpore aliquantulum infirma et jacens in lecto volensque de
bonis meis ordinare et saluti amime mee providere, vocari et venire feci ad me pre-
sbyterum Franciscum Blanchum Venetiarum notarium, quem rogavj ut hoc meum
ultimum scriberet testamentum in presentia testium infracriptorum vulgari sermone
ad clariorem omnium intelligentiam iuxta formam legis superinde capte.
Nel qual, in primis, cassando et annullando ogni altro testamento per mi
facto et pregado per avanti, recomando l    ’ anema mia a lo Altissimo suo Creator
Idio et a la Sua gloriosa madre Sempre Verzene Maria et a tuta la corte del cielo.
Constituisco mei fidellissimi comissarij et de questo mio testamento exequ-
torj misser Ambrosio Podachataro mio ||secondo|| cusin, chierico nicoxiense et
madona Iulia Querini sua sorella, li quali prego et volgio che mandino questa
mia voluntà et testamento ad exequtione da poi la morte mia.
Volgio esser sepulto el mio corpo in la chiesia de San Stephano de Vene-
tia in le arche del quondam mio padre (che sè per mezo el Crucifixo) cum
quella spesa funeral che parerà conveniente a li soprascripti mie ’   commissarij.
Item volgio che de li mei beni et dota da esser recuperati per li mei commis-
sarij siano comprati uno fondi bon et securo, el qual per li mei commissarij sia
obligato et conditionato per fondo et per elemosina de dui mansionarij, li quali
cellebrano ogni zorno in perpetuo doi messe in dicta chiesia de San Stephano, una
videlicet per l   ’ anema mia et l   ’ altra per l   ’ anema del quondam mio carissimo padre.
Del qual fondi al mancho se trazi ducati vinti quatro a l   ’ ano, da esser divisi tra
tuti doj li mansionarij suprascripti.
Item, perché da poi la morte del quondam mio marido el reverendissimo mon-
si-// gnor Livio Podachataro, archiepiscopo nicoxiense, me ha dato ogni anno et
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 323

forsi me darà fina che io viverò ducati vinti quatro a l   ’ ano et pan et vin et legne,
perhò volgio che da poi che io serò morta li sia da    ’ de li mei beni et dota che se
recupererano per li dicti mei commissarij tuto quello che sua reverendissima signo-
ria haverà speso et datomi per mia necessità et substentation del mio viver inte-
gralmente, senza niuna contradiction et che li mei comissarij lo debiano cum ogni
reverentia ringratiar la sua signoria de tanto bene che lui me ha facto et farà, per
il qual sempre pregerò misier Domene Dio li doni el paradiso.
Item, perché al tempo del contrato de le noze mie fici cum el magnifico mis-
sier Ferigo da Molin, mio ultimo marido, intercetera fu concluso et per mi a lui
promesso in dota ducati quatromillia, li quali se dovevano recuperar de li mei beni
in Cipro in questo modo et cum questa condition, che, se io moriva avanti del dicto
mio marido, che jo non podesse haver de la dicta mia dota né disponer se non de
ducati mille; et, che ducati treamillia fusseno et restasseno liberi al dicto mio mari-
do; et, e converso, se esso mio marido veniva a morte, come è venuto, che io dovesse
reaver et podesse disponer de ducati treamillia et cettera. De la qual dota tamen
el dicto quondam magnifico mio marido non ha habudo se non ducati duxento e
otto et certe mie massaritie: Perhò, al presente dico et ordeno che, de li beni et dota
mia da esser recuperata ut supra per li mei commissarij, volgio li sia servato dicti
pacti et che li heriedi del dicto quondam magnifico missier Ferigo siano reintegrati
fina a la suma de li dicti ducati mille, cum questo, che debiano restituir a li mei
commissarij // tute quelle mie robe et massaritie che loro hanno del mio – come che
sano li miei fiastri –, dechiarando come io li ho lassato do vesture, videlicet una de
raso negro et l   ’ altra de sarza de Fiandra, fatemi per el dicto quondam mio marido,
ali predicti miei fiastri; et che niuna cossa ho portato cum mi fora de caxa sua.
Interogata de interogandis, respondi nolle alliud ordinare.
Item, lasso alla chiesia de San Zuane Bragola ducati diese, azoché misier
lo piovan et preti de dicta chiesia cellebrano tante messe per l ’   anema mia.
Item, lasso a la chiesia de Misier San Martin da Venetia altri ducati die-
se per l ’  anema mia, azioché etiam misier lo piovan et preti de la dicta chiesia
cellebrino tante messe de la Madona per l ’  anema mia.
Item, lasso a Cecillia Querini, fia de la suprascripta madona Iulia mia
commissaria, ducati cinquanta per el suo monachar.
Item, voio che Anna mia schiava sia francha et libera da ogni vinculo de
servitù da questa hora presente in driedo; et che li sia da   ’ de li dicti mej beni ducatj
dodese per l   ’ anema mia, recomandandola sempre a li dicti mei commissarij.
Item, lasso a Biancha, fia natural del quondam missier Piero Quirini,
ducati sie de li dicti mei beni per l ’  anima mia.
Item lasso a Vianù, nostra de caxa, ducati sie per l ’  anema mia.
Item lasso a Diamante, nostra de caxa che sta cum la dicta madona
Iulia, ducati diese per l ’  anema mia.
324 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

Item, lasso al nodaro del presente mio testamento per sua mercede et fadiga
de levar el presente mio testamento in mia vita et de presente in publica forma cum
tute le solenità de Venetia consuete ducati sette, zoè ducati sette d   ’ oro.
Item, lasso a Isabeta Quirini mia fioza, fia de madona Iulia soprascripta,
ducati diese de li dicti mei beni, la //qual se munega in nel monasterio de
Sancta Catherina da Mazorbo, azoché  ’  la prega Dio per l ’  anema mia.
El residuo poi veramente de tuti li altri mei beni et dote, sì mobeli come
stabeli, presenti et futuri, in cadauno loco posti et existenti et sì in Cipro come
in altro et sì caduchi come desordenadi et pro non scripti, a mi per cadauna
via et modo aspectanti et pertinenti sì al presente come per l ’ avegnir, lasso
et voio che sia del reverendo misier Ambrosio Podachataro mio comissario
soprascripto – per le tante fatiche et obligation che io li ho et etiam per lo
amor io li ho sempre portato et porto – et de Querineta fia de la soprascripta
madona Iulia, egualmente per mità tra loro doi. Li quali mei universali heredi
instituisco et esser volgio, cum questa perhò condition expressa, che, se la dicta
Querineta vegnisse a morte avanti la ettà perfecta overo avanti el suo maridar,
che la sua parte et mità del dicto mio residuo sia de Mathiò suo fradello de la
dicta Querineta. Ali quali tuti dicti mei heredi recomando l ’  anema mia.
Item, libero et francho Nicolin mio schiavo cum tuti li sui fioli presenti et
futuri da ogni vinculo de servitù per l ’  anema mia.
Item, volgio che el mio corpo sia vestido de lo habito de la Madona et che
siano facto cellebrar le messe de la Madona et de San Gregorio per l    ’ anema
mia, videlicet: in chiesia de San Stephano quelle de la Madona et quelle de
San Gregorio in la chiesia dove serà el mio corpo al tempo de la mia morte et
avanti che io sia sepulta, dechiarando – et cusì voio et ordeno – che niuno de li
mei altri più propinqui parenti non possino per niun modo haver altro del mio,
se non la sua legitima, segondo el costume de Cipro.// Perché omnino io voglio
che siano mej soli et universali heriedi li predicti reverendo misier Ambrosio
Podachataro chierico de Nicoxia, mio soprascripto commissario et cusin, per
una mità et, per l    ’ altra mittà, Querineta fia de madona Iulia Querini; et,
morendo la dicta Querineta avanti la ettà perfecta overo avanti el suo maridar,
la dicta sua mità de residuo sia del dicto Mathiò suo fradello, come ho ordinato
de sopra. Preterea et cettera ut in forma consueta.
Io pre Nadal da Pozo, piovan de San Zuane Baptista {im} in Bragora,
fu ’   testimonio pregado et zurado.
Io fra Nicolò Audet, theologo, professore del la Religion
de Carmelitani fu ’   testimonio pregato et iurato.
Io fra Zorzi Ciprioto, vicario de la provicia de Terra Santa fu ’   {pregato}
testimoni<o> pregato et iurato.
Io fra Pontio Cremonese, theologo Carmelitano, fu   ’ testimonio pregato et giurato.
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 325

2
Κωδίκελλος της Cecilia Podachataro

A.S.V., Notarile, Testamenti, b. 124 (F. Bianco), αριθ. 167.

+ Die octavo mensis novembris 1532, indictione sexta, Rivoalti.

Cum voluntas hominis ambulatoria sit usque ad mortem et cetera, quapropter
ego Cecilia figlia quondam magnifici domini Geni Podachataro, relicta in primo
matrimonio quondam magnifici domini Balliani de Peltra equitis nicoxiensis
et in secundo relicta quondam magnifici domini Federicj de Mollino nobilis et
patricij Veneti, sana Dei gratia mente et intellectu, sed corpore valde infirma,
{qg} voiando azonzer alcune parole al mio testamento per mi pregado et scripto
per man del nodaro infrascripto adì 16 del mese le octubrio proximo passado,
perhò l   ’ ho facto chiamar et venir da mi, videlicet presbitero Francesco Biancho,
nodaro de esso mio testamento et lui ho pregato che me volgi lezer esso mio
testamento in presentia de li infrascripti testimonij etiam de una mia {mia} de
caxa, la qual me governava in lecto inferma per non si poder far altro.
El qual testamento in prima per mi aldido, presente essi testimonij
infrascriptj zoè esso testamento ||in tuto|| et per tuto laudo et confermo; et in
quello sollum azonzo, voio, ordeno et lasso la mia caxa de Cipro, posta in la
contra ’   de Sancto Augustino, a missier Ambrosio Podachataro, mio cusin et
commissario, in sua vita; et da poi la sua morte, sia et vada a misier Gregorio
suo fradello. In la qual mia caxa al presente sta misier Batin de Noris. Et voio
anche che li dicti misier Ambrosio et Gregorio siano obligati de far cellebrar
in Cipro in la mia capella de San Zorzi messe tre a la setemana in perpetuo
per l ’  anema mia.
In reliquis autem confirmo el dicto mio// φ.1r testamento et voio che
siano li mei universali heriedi per mità el soprascripto reverendo misier
Ambrosio Podachataro et Querineta fia de madona Iulia Querini, sorella
del dicto misier Ambrosio, come etiam ||se contien|| nel dicto mio testamento,
videlicet et egualmente tra loro do, senza contradiction de persona del mondo,
dechiarando che volgio ||et pregho|| ch ’  el nodaro soprascripto meta et azonza
el presente mio codicillo sotto al soprascripto mio testamento in publica et
autentica forma de presente et in mia vita, a mia mazor satisfactione.
Si quis igitur et cetera. Signum et cetera.
Ego presbyter Michael de Valerijs iuratus et rogatus testis his interfui.
Io Salvador Michiel fo de misser Lucha fui testimonio pregato et zurado.
Io Vicenzo Conttarini fo de misser Piero fui testimonio pregado et zurado.
Στο πίσω μέρος: Codicello di Cecilie Podochataro
326 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

3
Περγαμηνή διαθήκη της Cecilia Podachataro

A.S.V., Notarile, Testamenti, b. 127 (Fr. Bianco), libro II, φφ. 9r-10v.

A: Περγαμηνή. Έχει συνταχθεί με μελάνι καστανόχρωμο σκούρο. Διατή-

ρηση καλή.- Το γράμμα Ι στην αρχή (In nomine...) είναι σχεδιασμένο καλλιτε-
χνικά και καλύπτει έκταση οκτώ στίχων του κειμένου.
In nomine Dei eterni amen. Anno ab incarnatione Domini nostri Iesu
Christi millesimo quingentesimo trigesimo secundo mensis octobris, die sexto
decimo, indictione sexta, Rivoalti.
Cum vite sue terminum unusquisque prorsus ignoret et nil certius morte,
nil autem incertus eius hora habetur, ideo unicuique imminet precavendum ut
incautus incumbat et bona sua indisposita et innordinata derelinquat, quapropter
ego Cecilia filia quondam magnifici domini Eygeni Podochataro, relicta in primo
matrimonio quondam magnifici domini Balliani de Peltra equitis nicoxiensis et
in secundo matrimonio relicta quondam magnifici domini Federicj de Mollino
nobilis et patricij Venetj, sana Dei gratia mente et corpore aliquantulum infirma
et iacens in lecto volensque de bonis meis ordinare et saluti anime providere,
vocari et venire feci ad me presbyterum Franciscum Blanchum Venetiarum
notarium, quem rogavj ut hoc meum ultimum scriberet testamentum in presentia
testium infras criptorum vulgari sermone ad clariorem omnium intelligentiam
iuxta forman legis superinde capte.
Nel qual, in primis, cassando et annullando ogni altro testamento per mi
facto et pregado per avanti, recomando l    ’ anema mia a lo Altissimo suo Creator
Idio et a la Sua gloriosa madre Sempre Verzene Maria et a tuta la corte del cielo.
Constituisco mei fidelissimi commissarij et de questo mio testamento exequotorj
misser Ambrosio Podachataro mio secondo cusin, chierico nicoxiense et madona
Iulia Querini sua sorella, li quali prego et voglio che mandino questa mia voluntà
et testamento ad exequtione da poi la morte mia.
Volgio esser sepulto el mio corpo in la chiesia de San Stephano de Venetia
in le arche del quondam mio padre che sè per mezo el Crucifixo, cum quella
spesa funeral che parerà conveniente a li soprascripti mie ’  commissarij.
Item {lasso} volgio che, de li mei beni et dota da esser recuperate per
li mei commissarij, siano comprati uno fondi bon et securo, el qual per li
mei commissarij sia obligato et conditionato per fondo et per elemosina de
lui mansionarij, li quali cellebrano ogni zorno in perpetuo doi mese in dicta
chiesia de San Stephano, una videlicet per l ’  anema mia et l ’  altra per l ’  anema
del quondam mio carissimo padre. Del qual fondi al mancho se trazi ducati
vinti quatro all ’  ano, da esser divisi tra tuti doj li mansionarij soprascripti.
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 327

φ. 9v Item, perchè da poi la morte del quondam mio marido el reverendissimo

monsi//gnor {archiepiscopo} Livio Podachataro, archiepiscopo nicoxiense, me ha
dato ogni anno – et forsi me darà fina che io viverò – ducati vinti quatro a l   ’ anno
et pan et vin et legne, perhò volgio che, da poi che io serò morta, li sia da   ’ de li mei
beni et dot ache se recupererano per li dicti mei commissarij tuto quello che sua
reverendissima signoria haverà speso et datomi per mia necessità et subsentantion
del mio viver, integralmente, senza niuna contradiction; et che li mei commissarij
lo debiano cum ogni reverentia ringratiar la sua signoria de tanto bene che lui me
ha facto et farà, per il qual sempre pregerò misier Domene Dio li doni el paradiso.
Item, perchè al tempo del contracto de le noze mie feci cum el magnifico mis-
sier Ferigo da Molin, mio ultimo marido, intercetera fu concluso et per mi a lui pro-
messo in dota ducati quatro millia, li quali se dovevano recuperar de li mei beni in
Cipro – in questo modo et cum questa condiction: che, se io moriva avanti del dicto
mio marido, che jo ||non|| podesse haver de la dicta mia dota né disponer se non de
ducati mille; et che ducati treamillia fusseno et restassero liberi al dicto mio mari-
do; et, e converso, se esso mio marido veniva a morte, come è venuto, che io dovesse
reaver et podesse disponer de ducati treamillia et cetter. De la qual dota, tamen, el
dicto quondam magnifico mio marido non ha havudo se non ducati duxento e otto
et certe mie massaritie: Perhò, per el presente dico et ordeno che, de li mei beni et
dota mia da esser recuperata ut supra per li mei commissarij, volgio li sia servato
dicti pacti et che li heriedi del dicto quondam magnifico misier Ferigo siano rein-
tegrati fina a la suma de li dicti ducati mille, cum questo, che debiano restituir a li
mei commissarij// tute quelle robe mie et massaritie che loro hanno del mio – come
che sano li mei fiastri –, dechiarando come io li ho lassato do vesture, videlicet una
de raso negro et l   ’ altra de sarza de Fiandra, fatomi per il dicto quondam mio ma-
rido, ali predicti mei fiastri; et che niuna cossa ho portato cum mi fora di caxa sua.
Interogata de interogandis, respondi nolle alliud ordinare.
Item, lasso alla chiesia de San Zuane Bragola ducati diese, azoché misier
lo piovan et preti de dicta chiesia cellebrano tante messe per l ’  anema mia.
φ.10r Item, lasso a la chiesia de misier San Martin da Venetia altri
ducati diese per l ’  anema mia, azioché etiam misier lo piovan et preti de la
dicta chiesia cellebrino tante messe de la Madona per l ’  anema mia.
Item, lasso a Cecillia Querini, fia de la soprascripta madona Iulia mia
commissaria, ducati cinquanta per el suo monachar.
Item, voio che Anna mia schiava sia franca et libera da ogni vinculo
de servitù da questa hora presente in driedo; et che li sia da ’   de li dicti mej
beni ducatj dodese per l ’   anema mia, recomandandola sempre a li dicti mei
commissarij.
Item, lasso a Biancha, fia natural del quondam misier Piero Quirini,
ducati sie de li dicti mei beni per l ’  anema mia.
328 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

Item lasso a Vianù, nostra de caxa, ducati sie per l ’  anema mia.
Item lasso a Diamante, nostra de caxa che sta cum la dicta madona
Iulia, ducati diese per l ’  anema mia.
Item, lasso al nodaro del presente mio testamento per sua mercede et fadiga
de levar el presente mio testamento in mia vita et de presente in publica forma cum
tute sollemnita de Venetia consuete ducati sette, zoè ducati sette d   ’ oro.
Item, lasso a Isabeta Quirini mia fioza, fia de madona Iulia soprascripta,
ducati diese de li dicti mei beni, la // qual se munega in nel monasterio de
Sancta Catherina da Mazorbo, azoché  ’  l prega Dio per l ’  anema mia.
El residuo poi veramente de tuti li altri mei beni et dote, sì mobeli come
stabeli, presenti et futuri, in cadauno loco posti et existanti et sì in Cipro come
in altro et sì caduchi come desordenadi et pro non scripti, a mi per cadauna
via et modo aspectanti et perinenti sì al presentye come per l ’  avegnir lasso
et voio che sia del reverendo misier Ambrosio Podochataro mio commissario
soprascripto – per tante fatiche et obligation che io li ho et etiam per lo
amor io li ho sempre portato et porto – et de Querineta fia de la soprascripta
madona Iulia, egualmente per mità tra loro doi. Li quali mei universali heriedi
instituisco et esser volgio, cum questa perhò condiction expressa, che, se la dicta
Quirineta vegnisse e morte avanti la ettà perfecta overo avanti el suo maridar,
che la sua parte et mità del dicto mio residuo sia de Mathiò suo fradelo de la
dicta Quirineta. Ali quali tuti dicti mei heredi recomando l ’  anema mia.
Item, libero et francho Nicolin mio schiavo cum tuti li suo ’  fioli presenti
φ.10v et futuri da ogni vinculo de servitù per l ’  anema mia.
Item, volgio che el mio corpo sia vestido de lo habito de la Madona et che
siano facto cellebrar le messe de la Madona et de san Gregorio per l ’  anema
mia, videlicet: in chiesia de San Stephano quelle de la Madona et quelle de
san Gregorio in la chiesia dove serà el mio corpo al tempo de la mia morte
et avanti che io sia sepulta, dechiarando – et cusì voio et ordeno – che niuno
de li mei altri più i propinqui parenti non possino per niun modo haver altro
del mio, se non la sua legitima, segondo el costume de Cipro. // Perché omnino
io volgio che siano mej soli et universali heriedi li predicti reverendo misier
Ambrosio Podachataro chierico de Nicoxia, mio soprascripto commissario et
cusin, per una mità et, per l ’  altra mittà, Quirineta fia de madona Iulia
Querini; et, morendo la dicta Quirineta avanti la ettà perfecta overo avanti
el suo maridar, la dicta sua mità de residuo sia del dicto Mathiò suo fratello,
come ho ordinato de sopra. Preterea et cettera ut in forma consueta.–
Io pre Nadal da Pozo, piovan de San Zuane Baptista {im} in Bràgora, fù
testimonio pregado et zurado.
Io fra Nicolò Audet, theologo, professor de la Religion de ’   Carmelitani fù
testimonio pregato et iurato.
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 329

Io fra Zorzi Ciprioto, vicario de la provicia de Terra Santa, fù testimonio

pregato e iurato.
Io fra Pontio Cremonese, theologo Carmelitano, fù {pregato} testimoni<o>
pregato et giurato.
Signum Tabellionis Ego presbyter Franciscus Blanchus Venetiarum notarius
presens testamentum in vita dicte testatricis, sic ipsa requirente, complevi et
roboravi.
Dominus presbyter Natalis a Puteo plebanus ecclesie Sancti Ioannis
Bràgore.
Dominus frater Nicolaus Audet ordinis carmelitorum.
Dominus frater Georgius Ciprio vicarious provincie Tere Sancte.
Dominus frater Pontius Cremonensis ordinis carmellitorum.

4
Περγαμηνός Κωδίκελλος της Cecilia Podachataro

A.S.V., Notarile, Testamenti, b. 127 (Fr. Bianco), libro II, φ.11r-v.

A ΄ : Το μελάνι του εγγράφου είναι καστανόχρωμο σκούρο με διατήρηση

καλή.-To αρχικό γράμμα I (In nomine...) είναι σχεδιασμένο καλλιτεχνικά και
καλύπτει έκταση τεσσάρων στίχων του κειμένου.
In nomine Dei eterni amen. Anno ab incarnatione Domini nostri Iesu
Christi millesimo quingentesimo trigesimo secundo mensis novembris, die
octavo, indictione 6, Rivoalti.
Cum voluntas hominis ambulatoria sit usque ad mortem et sapientissit
mutare propositum de bono in melius, quapropter predicta considerans ego
Cecilia figlia quondam magnifici domini Geni Podacataro, relicta in primo
matrimonio quondam magnifici domini Balliani de Peltra equitis nicoxiensis
et in secundo relicta quondam magnifici domini Federicj de Mollino nobilis et
patricij Veneti, sana Dei gratia mente et intellectu, sed corpore valde infirma,
voiando azonzer alcune parole al mio testamento per mi pregado et scripto
per man del nodaro infrascripto adì 16 del mese de octubrio proximo passado,
perhò l ’  ho facto chiamar et venire da mi, videlicet pre Francesco Biancho
nodaro de esso mio testamento et lui ho pregato che me volgi lezer esso mio
testamento in presentia de li infrascripti testimonij etiam de una mia de caxa,
la qual me governa in lecto inferma per non si poder far altro.
El qual testamento in prima per mi aldido, presente essi testimonij
infrascriptj, zoè esso testamento in ||tuto|| et per tuto laudo et confermo; et
in quello sollum azonzo: voio, ordeno et lasso la mia casa de Cipro, posta in
330 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

la contrà de Sancto Augustino, a misier Ambrosio Podachataro, mio cusin et

commissario, in sua vita; et, da poi la sua morte, sia et vada a misier Gregorio
suo fratello. In la qual mia casa al presente sta misier Batin de Noris. Et voio
anche che li dicti misier Ambrosio et Gregorio siano obligati de far cellebrar
in Cipro in la mia capella de San Zorzi messe tre a la settemana in perpetuo
per l ’  anema mia.
I reliquis autem confirmo el dicto mio// φ. 11r testamento et voio che siano
li mei universali heriedi per mità el soprascripto reverendo misier Ambrosio
Podacataro et Querineta fia de madona Iulia Querini, sorella del dicto misier
Ambrosio, come etiam se contien nel sopra φ. 11v. scripto mio testamento,
videlicet egualmente tra loro do, senza contradiction de persona del mondo,
dechiarando che voglio ||prego|| ch ’  el nodaro soprascripto metta et azonza
el presente mio codicillo sotto al soprascripto mio testamento in publica et
autentica forma de presente et in mia vita, a mia mazor sactifaction.
Si quis igitur contra hunc meum codicillum ire temptaverit, iram omnipo-
tentis Dei se noverit incururum et, nichillominus, hic mei codicilli carta in sua
permaneat firmitate.
Signum suprascripte domine Cecilie testatricis, que hec fieri rogavit.
Ego presbyter Michael de Valerijs rogatus et iuratus testis his interfui.
Io Salvador Michiel fo de miser Lucha fui testimonio pregado et zurado.
[Signum Tabellionis] Ego presbyter Franciscus Blanchus Venetiarum
notarius complevi suprascriptum codicillum et, sic requirente in vita
suprascripta testatrix, roboravi.
[In margine: Testes rogati]
Dominus presbyter Michael de Valleriis.
Dominus Salvator Michael quondam magnifici domini Luce.
Dominus Vincentius Contareno quondam magnifici domini Petri.–

5
Kατάλογος υπαρχόντων της Cecilia Podachataro

A.S.V., Cancellaria Inferiore, b. 35, αριθ. 43 (13 novembre 1532).

(Attergato, φ. 45v):
Inventarium rerum et bonorum quondam domine Cecilie Podachataro,
scriptum manu presbyteri Francisci Blancho notarii et presentatum in Cancellaria
Inferiori die 13 mensis novembris 1532 per reverendum dominum Ambrosium
Podachataro iuxta formam legis, suo et nomine domine Iulie Quirino, commissariis
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 331

nominatis in eius ultimo testamento, rogato et completo per me notarium publicum

suprascriptum.
φ. 43r Die 10 Mensis novembris 1532, indictione 6.
Inventarium rerum et bonorum quondam domine Cecilie filie quondam do-
mini Geni Podachataro equitis nicoxiensis et relicta in primo matrimonio quon-
dam magnifici domini Balliani de Beltra et in secundo relicte quondam magni-
fici domini Federici de Mollino repertorum post eius mortem in eius camera ubi
habitat, posita in domo domine Iulie Quirino in confinio Sancti Ioannis Bragore,
scriprum per me presbyterum Franciscum Blanchum notarium publicum de or-
dine suprascripte domine Iulie Quirino et reverendi domini Ambrosii Podacha-
taro comissariorum nominatorum in eius ultimo testamento, scripto et completo
manu mei notarii publici infrascripti, quod quindem inventarium feci et anotavi
presentibus reverendo domino Natale a Putheo plebano et domino presbytero Pa-
squalino de Novellis presbytero titulato ecclesie Sancti Ioannis Bragore ac etiam
presentibus ipsis comissariis et in hunc qui sequitur modum. Et prima, videlicet:
Item, camisse da dona da doso et portar de la dicta, tra bone et triste
in tuto numero undese, val numero 11
Item, ninzuoli, boni et tristi, in tuto numero do, val numero 2
Item, {doi} ||uno|| pavion de tella de lin val numero 1
Item, uno cavezo de tella bombasina de braza numero 20
Item, do traverse tonde de fil val numero 2
Item, uno ninzuol vechio de bombaso val numero 1
Item, uno bochasin bombasin biancho val numero 1
Item, cinque tovaioli grossi val numero 5
Item, uno paro de calze de scarlato val numero 1
Item, tovaioli numero dodese de renso, tristi val numero 12
Item, tovaie grosse numero do val numero 2
Item, fazuoli numero do de meza vita val numero 2
φ. 43v Item, uno manteleto picolo de renso, tristo, val numero 1
Item, una vestureta negra de ormesin vechia val numero 1
Item, una vesta negra da donna de pano val numero 1
[Αριστερή ώα: Cassa prima] Le qual tute suprascripte robe sono in una
cassa Biancha.
Cassa depenta:
[Αριστερή ώα: cassa segonda] Item, tovaioli numero {quindese} ||disisete||
de renso val numero {15} ||17||
Item, camisse numero cinque da dona val numero 5
Item, una peza de botana val numero 1
332 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

Item, ninzuoli numero tre val numero 3

Item, uno pavion de tella val numero 1
Item, una meza entemella lavorada val ...........
Item, doi stramazi de lana cipriota val numero 2
Item, coltre 3 de botana, videlicet do bianche et
una/ roana val in tuto numero 3
Item, uno pavion de botana roana val numero 1
Item, uno cavezal et doi cussini ....................
Item, {doi felzade} uno tapedo over felzada
da dormer suso val numero 1
Item, do cassellete tersiate de avolio
da bancho da leto, val {numero} numero 2
Item, uno paro de entemelle lavorate
de seta biancha et negra val paro numero 1

φ. 44r Item, uno safileto d ’  oro de pocha valuta ligado in anello, lo qual
el reverendo monsignor Ambrosio Podachataro lo donato a madona Quirineta.
Item, mocenigi in uno sacheto de cuoro biancho,
trovado in una caseta picola, in tuto numero otantacinque
et uno marzello de arzento val in tuto numero 85/12
Item, certe sue scripture de diverse cosse
messe in una entemella biancha ............................
Item, do masse de seda, una zalla et una biancha val numero 2
Item, una capa de seda da dona, portada, val numero 1
Item, una peliza de volpe, fodrà ’  da sarza negra ..........................
Item, una vesta de sarza negra, vechia val numero 1
Item, una tovaia de fil val numero 1
Item, una vestina beretina fornida de arzento,
cum una cadeneleta de arzento per el suo piron,
il qual fu donata a la suprascripta madona Querineta Querini
per el dicto misier Ambrosio.........................................................
Item, uno cussin de cuoro, vechio val numero 1
Item, sei tovellioli da ingistera de laton val numero 6
Item, una cassetta de nogera val numero 1
Item, uno forzier depento val numero 1

Li qual tuti suprascripti beni et robe prenominati tuti do φ. 44v

commissarii in presen<t>ia de mi nodaro et testimonii infrascripti disseno et
promesseno tenir et haver apresso de loro et in ogni tempo renderne bon conto.
..............................
Νέα στοιχεία για ένα μέγαρο της Λευκωσίας του 15ου αιώνα 333

ΕΙΚΟΝΕΣ

Εικ. 1. Το κονάκι του διερμηνέα Χατζηγεωργάκη Κορνεσίου στη Λευκωσία πά-

λαι ποτέ μέγαρο των Ποδοκάθαρων.
334 ΝΑΣΑ ΠΑΤΑΠΙΟΥ

Εικ. 2. Το οικόσημο πάνω από την κεντρική είσοδο του μεγάρου.