Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΚΘΕΣΗ

Οι κίνδυνοι της ελευθερίας σήμερα

Τα ερωτήματα συνεπώς που ανακύπτουν και απασχολούν τους άνδρες της πολιτικής
δράσης είναι περιορισμένα και πρακτικά. Και σαν τέτοια πιεστικά και επιτακτικά: Είναι
ικανοποιητική η ελευθερία που απολαμβάνει ο λαός στη χώρα του; Είναι δημιουργική ή
ανασταλτική αυτή η ελευθερία; Είναι κατοχυρωμένη ή εύθραυστη; Ποιοι κίνδυνοι την
απειλούν μέσα στην ίδια του τη χώρα ή μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της διεθνούς κοινωνίας,
από την οποία άμεσα ή έμμεσα επηρεάζεται; Αξίζει – και αν ναι, πως – ν’ αντιμετωπιστούν
αυτοί οι κίνδυνοι;
Με άλλους λόγους: ποια είναι σήμερα η κατάσταση της υγείας της δημοκρατίας
μας και τι χρειάζεται να γίνει για να τη βελτιώσουμε;
Ο εφησυχασμός στη σφαίρα της πολιτικής δράσης είναι πάντοτε επικίνδυνος. Το
τονίζει παραστατικότατα ο Μοντεσκιέ: «Ένα έθνος μπορεί να χάσει τις ελευθερίες του μέσα
σε μια ημέρα – και να τις στερείται επί έναν αιώνα». Αλλά είναι ακόμη πιο επικίνδυνος ο
εφησυχασμός στη δική μας εποχή, που βαρύνεται με την οπισθοδρόμηση της ελευθερίας, με
την υποχώρηση της δημοκρατίας – από όποια σκοπιά και αν θεωρηθούν οι έννοιες και τα
φαινόμενά τους. Άλλωστε σ’ αυτό συμφωνούν όλοι σχεδόν όσοι έχουν γράψει και μιλήσει για
την ελευθερία: ότι η ακατάπαυστη επαγρύπνηση είναι το τίμημά της.
Κανείς βέβαια δε δικαιούται ν’ αρνηθεί την τεράστια υλική πρόοδο που
συντελέστηκε στον αιώνα μας, ούτε τις ευεργετικές της επιπτώσεις στη ζωή των
πληθυνόμενων μαζών. Κανείς δεν μπορεί ν’ αμφισβητήσει την κοσμογονική σημασία των
επιστημονικών κατακτήσεων και των θριάμβων της τεχνολογίας, που απάλλαξαν την υδρόγειο
ακόμη και από τα δεσμά της βαρύτητάς τους, και άνοιξαν προς το άπειρο των αστρικών
χώρων τους ορίζοντες του ανθρώπου. Αλλά και πολύ χαμηλότερα, θα ήταν ύβρις να
υποτιμηθούν τόσες νίκες κατά της αρρώστιας, της πείνας, της αγραμματοσύνης και της
απομόνωσης, που δόθηκαν και δίνονται σε τόσα γήινα μέτωπα.
Στην άλλη μεριά όμως της πλάστιγγας πρέπει να τοποθετηθεί ο βαρύτατος φόρος
που πληρώνει η ανθρωπότητα στην υλική της πρόοδο. Πρέπει να τοποθετηθεί ο παγκόσμιος
πόλεμος, που έγινε «για να αποτρέψει κάθε άλλον πόλεμο» κι έφερε ωστόσο ένα δεύτερο,
γεωμετρικά φονικότερο του πρώτου, που ήταν ήδη ο φονικότερος στην ιστορία του
ανθρώπινου γένους. Πρέπει στην πλάστιγγα να τοποθετηθεί επίσης το γεγονός ότι μεταξύ
αυτών των πολέμων του αιώνα μας και κατά τα επακόλουθά τους έχασαν την ελευθερία τους
– με ιδεολογικές δικτατορίες κατά την πρώτη φάση, με στρατιωτικές χούντες και
ολοκληρωτικά καθεστώτα κατά τη δεύτερη – αμέτρητα εκατομμύρια ανθρώπων, συντριπτικά
περισσότερα από όσα απόλαυσαν ποτέ την ελευθερία στον πλανήτη μας. Κι είναι εύλογο να
καταληφθεί κανείς από άγχος, αν υποψιαστεί ότι η ροπή προς την ανθρωποσφαγή και τον
εξανδραποδισμό είναι μοιραίο αντάλλαγμα αυτής της αλματώδους επιστημονικής και τεχνικής
προόδου.
Ας μην εξορκίζομε όμως μόνο την τεχνολογία: Όσο ευθύνεται για τα μαζικά μέσα
καταστροφής, άλλο τόσο πρέπει να πιστωθεί με τα μαζικά μέσα σωτηρίας και βελτίωσης των
υλικών όρων της ζωής. Στην ουσία το πρόβλημα παραμένει ηθικό – κατά πόσο δηλαδή οι
ηθικές, ακόμη και πνευματικές δυνάμεις του μέσου ανθρώπου της εποχής μας
«ανταποκρίνονται» στις τεράστιες υλικές και τεχνικές δυνατότητές του.
Και δυστυχώς η απάντηση στο καίριο ερώτημα είναι απογοητευτική. Αντί να
μειωθεί, διευρύνεται διαρκώς το χάσμα μεταξύ των ηθικών και των υλικών ικανοτήτων του
ανθρώπου. Αντί της βούλησης για θυσίες που απαιτεί η κατάκτηση υψηλότερων στόχων,
δεσπόζει ο πόθος των εύκολων απολαύσεων. Η ευδαιμονοθηρία μοιραία οδηγεί στον
περιορισμό της ελευθερίας, που απαιτεί ισχυρή βούληση για τη διαφύλαξη και την ανάπτυξή
της. Αλλιώς, εύκολα και με φθηνά ανταλλάγματα οι ελευθερίες μπορούν ν’ απαλλοτριωθούν.
Κι ας μη θεωρηθεί ότι μέμφομαι μόνο τον «μέσο» άνθρωπο γι’ αυτήν την τάση προς
τις εύκολες απολαύσεις, που είναι το ανησυχητικό για την ελευθερία γνώρισμα της εποχής
μας. Η μομφή είναι ακόμη βαρύτερη για την πολιτική ηγεσία. Όπως μου έχει δοθεί η
ευκαιρία να τονίσω, η πολιτική σκέψη όχι απλώς δεν παρακολούθησε την αλματώδη
τεχνολογική πρόοδο της εποχής μας, αλλά παρέμεινε στάσιμη και ανεξέλικτη επί αιώνες
ολόκληρους. Είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς τι συνεπάγεται αυτή η τρομακτική
καθυστέρηση.
Η πολιτική σκέψη πριν από αιώνες είχε σωστά επισημάνει και ότι η ελευθερία
κινδυνεύει από την κατάχρησή της – από τον ίδιο τον άκρατο εαυτό της – και ότι πρέπει σοφά
να περιορίζεται, για να μπορεί να κατακτηθεί. Η κατάχρηση της ελευθερίας οδηγεί ή στην
αναρχία ή στον δεσποτισμό (και τη σύγχρονη έκδοσή του: τον ολοκληρωτισμό). Και στις δυο
περιπτώσεις αυτοκαταλύεται. Ρίχνοντας μια ματιά ολόγυρα στο σημερινό μας κόσμο,
μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο ισχύουν οι διαπιστώσεις αυτές, απέναντι στις οποίες όμως
δεν εμφανίζεται ουσιαστικά καμία αντίδραση.
Θέματα
Α) Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 120 περίπου λέξεις.
( μονάδες 25)
Β) Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στο απόσπασμα του κειμένου: « Ο
εφησυχασμός ……αυτή η τρομακτική καθυστέρηση»;
Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
( μονάδες 5)
Γ) Με ποιον τρόπο αναπτύσσει ο συγγραφέας τις θέσεις του σχετικά με τις επιδράσεις της
επιστημονικής και τεχνικής προόδου στην τρίτη και τέταρτη παράγραφο;
( μονάδες 5)
Δ) Να γράψετε από μια συνώνυμη και μια αντώνυμη για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
εφησυχασμός, ακατάπαυστη, ευεργετικές, εξανδραποδισμός, βούληση.
( μονάδες 5)
Ε) Σε μια παράγραφο 100 λέξεων να δείξετε τη σχέση της « υποχώρησης της δημοκρατίας με
την οπισθοδρόμηση της ελευθερίας».
( μονάδες 10)
ΣΤ) Παραγωγή λόγου: Με αφορμή τη πλατιά διάδοση των τεχνοκρατικών αντιλήψεων και
τον εξόφθαλμο πια επεκτατισμό των ισχυρών λαών σε βάρος των άλλων λαών της γης,
αναλαμβάνετε, εκπροσωπώντας τη μαθητική σας κοινότητα, να συγγράψετε ένα αποδεικτικό
δοκίμιο που θα δημοσιευτεί σε κυριακάτικη πολιτική εφημερίδα ευρείας κυκλοφορίας, με
θέμα: «Είναι ελεύθερος και πόσο, ο σύγχρονος άνθρωπος; Πώς προσδιορίζετε τον πραγματικά
ελεύθερο άνθρωπο;» Το δοκίμιό σας να χρησιμοποιεί τους πρόσφορους τρόπους πειθούς και
να μην ξεπερνάει τις 600 λέξεις.
Απαντήσεις
Α)Ο συγγραφέας προβληματιζόμενος για το βαθμό ελευθερίας του σύγχρονου ανθρώπου
ανιχνεύει τους κινδύνους που την απειλούν. Συγκεκριμένα, ο εφησυχασμός στην πολιτική
δράση ευθύνεται για την υποχώρηση της ελευθερίας και της δημοκρατίας στην εποχή μας.
Άλλωστε για τους περισσότερους που ασχολήθηκαν με την ελευθερία, η διαρκής
επαγρύπνηση είναι το τίμημά της. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την τεράστια υλική
πρόοδο και τις ευεργετικές της επιδράσεις στη ζωή των ανθρώπων, ούτε όμως και τα δεινά
που αυτή επέφερε. Ας μην αφοριστεί όμως η τεχνολογία.. Η ουσία του προβλήματος έγκειται
στο γεγονός ότι οι ηθικοπνευματικές δυνάμεις του σημερινού ανθρώπου δεν εξισορροπούν τις
υλικοτεχνικές του δυνατότητες και τη ροπή του στην ευμάρεια για την οποία θυσίασε την
ελευθερία. Επιπρόσθετα, για την επιδείνωση του προβλήματος ευθύνεται και η πολιτική
ηγεσία, καθώς αντιμετώπισε νωθρά τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη. Καταλήγοντας
υπογραμμίζει την αξία της ορθής διαχείρισης της ελευθερίας, ώστε να μην οδηγούμαστε σε
δυσάρεστα φαινόμενα εξαιτίας της κατάχρησής της.
Β) Η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας στο συγκεκριμένο απόσπασμα του
κειμένου είναι παραγωγική, καθώς προηγείται η κύρια θέση( ο εφησυχασμός της πολιτικής
δράσης) και ακολουθεί η τεκμηρίωσή της, για να καταλήξει στο συμπέρασμα: « Η πολιτική
σκέψη …….επί αιώνες ολόκληρους.»
Γ)
Λέξεις
Εφησυχασμός Επανάπαυση Επαγρύπνηση
Ακατάπαυστη Ασταμάτητη Τμηματική
Ευεργετικές Ωφέλιμες Επιβλαβείς
Εξανδραποδισμός Υποδούλωση Ελευθερία
Βούληση Θέληση αβουλία
Δ) Ο συγγραφέας αναπτύσσει το λόγο του με σύγκριση – αντίθεση μεταξύ των παραγόντων
που συντέλεσαν στην απελευθέρωση του ανθρώπου( παράγραφος τρίτη) και των δεινών που
επισώρευσε η αλματώδης τεχνοεπιστημονική πρόοδος στο σύγχρονο κόσμο ( παράγραφος
τέταρτη).
Ε) Αναμφισβήτητα, το πολίτευμα της δημοκρατίας έχει ως κέντρο της τον άνθρωπο. Ο ίδιος ο
πολίτης με τις αποφάσεις και τις ενέργειές του, διαμορφώνει τη ζωή του. Αυτή η ελευθερία
είναι το πολυτιμότερο αγαθό που απολαμβάνει ο άνθρωπος κατακτώντας τη δημοκρατική
ιδέα. Είναι φυσικό λοιπόν, όταν η δημοκρατία διέρχεται κρίση, να υποβόσκει ο κίνδυνος
στέρησης της ελευθερίας. Συγκεκριμένα, η αποστασιοποίηση του πολίτη από τα κοινά, η
κατάχρηση εξουσίας από τους επαγγελματίες πολιτικούς, η στράτευση του Τύπου στα
κομματικά συμφέροντα αναιρούν την πολιτική ελευθερία του ανθρώπου και τον εξωθούν
στην απολιτικοποίηση. Ακόμη, κατευθυνόμενη πληροφόρηση, η προπαγάνδα και ο λαϊκισμός
φανατίζουν και διχάζουν τους πολίτες, τους χειραγωγούν και τους ετεροκατευθύνουν
φαλκιδεύοντας τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους. Συμπερασματικά, η διασφάλιση της
ελευθερίας προϋποθέτει διαρκή ετοιμότητα της δημοκρατικής συνείδησης που συνάδει με την
εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας.
 Ενδεικτικός τίτλος: Περί σύγχρονου εξανδραποδισμού και ελευθερίας.
ΣΤ) Ιδέα προλόγου: Γράφει ο Κ. Τσάτσος: «Αν από κάποιον άλλο πλανήτη έπεφτε στη γη ένα
ον αλλιώτικο από μας κι ήθελε με ένα μόνο κατηγόρημα να ξεχωρίσει τον άνθρωπο από όλα
τα άλλα όντα θα τον ονόμαζε ως το ον που θέλει να είναι ελεύθερο. Ο άνθρωπος ξεχώρισε
από την υπόλοιπη φύση, τη στιγμή που άρχισε να βαδίζει στο δρόμο της ελευθερίας
κατακτώντας μία μία τις άπειρες πλευρές της».
Κύριο θέμα: Προσδιορισμός έννοιας
Πλήθος ορισμών έχουν δοθεί για την ελευθερία. Αν και δεν υπάρχει συμφωνία για
τον ορισμό και το περιεχόμενο της έννοιας, θα μπορούσαμε να πούμε πως στη γενικότερη
έννοιά της, ελευθερία είναι η δυνατότητα του ανθρώπου να ρυθμίζει τη ζωή του όπως αυτός
θέλει, χωρίς εσωτερικές ή εξωτερικές πιέσεις και περιορισμούς. Απόλυτη ελευθερία, ωστόσο,
δεν μπορεί να υπάρξει, γιατί μέσα στη φύση και την ουσία της βρίσκονται περιορισμοί:
πρωτίστως ο λόγος, η λογική. Έπειτα το δίκαιο που ρυθμίζει την οργανωμένη κοινωνική
συμβίωση και προσδιορίζει το περιεχόμενό της, για το συμφέρον του ίδιου του ανθρώπου.
Χωρίς τους περιορισμούς που θέτουν οι νόμοι, η ελευθερία καταντά ασυδοσία, την οποία
εκμεταλλεύονται οι ισχυροί, για να αρπάξουν τις ελευθερίες των ασθενέστερων.
Συνήθως μιλούμε για «ελευθερίες», γιατί η ελευθερία έχει πολυεδρικό νόημα, διότι
παρουσιάζει προς κάθε φάση της ζωής μας μία άλλη πλευρά, ενώ στη ρίζα του είναι ενιαίο.
ΜΟΡΦΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ:
1. Βασικές ατομικές ελευθερίες (π.χ. δικαίωμα ζωής, τιμής, περιουσίας, ελεύθερης σκέψης και
έκφρασης, ανεξιθρησκίας, απορρήτου επιστολών, ασύλου κατοικίας κλπ.).
2. Κοινωνική ελευθερία (π.χ. ισοτιμία, ισονομία, δικαιοσύνη, αξιοκρατία κλπ.).
3. Πολιτική ελευθερία (π.χ. δικαίωμα του εκλέγειν - εκλέγεσθαι, δικαίωμα του
συνέρχεσθαι, δικαίωμα ελεύθερης συμμετοχής στα κοινά, άσκησης ελέγχου εξουσίας κλπ.).
4. Οικονομική ελευθερία- υπάγεται και στην πολιτική ελευθερία (π.χ. ελευθερία επιλογής και
άσκησης επαγγέλματος, δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, δικαίωμα περιουσίας).
5. Πολιτιστική ελευθερία- υπάγεται και στην πνευματική ελευθερία (π.χ. αδέσμευτη
δημιουργία στην Τέχνη, ελευθερία στην επιστημονική έρευνα κλπ.).
6. Εθνική ελευθερία (π.χ. εθνική ανεξαρτησία, αυτοδιάθεση και αυτοδιαχείριση λαών κλπ.).
7. Πνευματική ελευθερία (απαλλαγή από προλήψεις, δεισιδαιμονίες, αναχρονιστικές
αντιλήψεις κλπ.).
8. Ηθική ελευθερία (απομάκρυνση από πάθη, αδυναμίες, προκαταλήψεις, συμπλέγματα κλπ.).
9. Ψυχολογική ελευθερία (απελευθέρωση από άγχη, φοβίες, ανασφάλειες κλπ.).
Μετάβαση στο πρώτο ζητούμενο: Πέρα από την ανεπίτρεπτη για την κοινωνική
και πολιτική οργάνωση των ανθρώπων φυσική ελευθερία, την άνευ όρων δηλαδή παράδοση
του ανθρώπου στα ένστικτα και τις παρορμήσεις του, την οποία απόλυτα βίωνε ο πρωτόγονος
άνθρωπος, ο σύγχρονος άνθρωπος είναι περισσότερο ελεύθερος στις άλλες της εκφράσεις.
Δημοκρατικά καθεστώτα και συντάγματα αναγνωρίζουν και κατοχυρώνουν δικαιώματα,
δικαιοσύνη, παιδεία, επιστήμη και τεχνολογία που εξυπηρετούν τις ανάγκες των ανθρώπων,
διεθνείς οργανισμοί που μάχονται για τις ελευθερίες του ανθρώπου επιβεβαιώνουν και
διασφαλίζουν έμπρακτα την ελευθερία που απολαμβάνει σήμερα ο άνθρωπος. Κι όμως ο
άνθρωπος της εποχής μας, ακόμη και στα δημοκρατικά καθεστώτα, δεν είναι τόσο ελεύθερος
όσο πιστεύει πως είναι, ούτε όσο θα έπρεπε, για να γίνεται ο σεβασμός στην αξία και
αξιοπρέπειά του πράξη καθημερινή και καθολική.
Α΄ ζητούμενο: Παρά το γεγονός ότι ο άνθρωπος κατέστη κυρίαρχος της φύσης με
τη δύναμη της γνώσης, δεν απαλλάχθηκε πλήρως από τις φυσιοκρατικές αναγκαιότητες.
Φυσικά καταστρεπτικά φαινόμενα – συνήθως αποτέλεσμα της αλόγιστης παρέμβασης του στο
οικοσύστημα για την εξυπηρέτηση των ακόρεστων πια υλικών του αναγκών, όπως σεισμοί,
πλημμύρες, καύσωνες, παγετοί, αρρώστιες επιδημίες αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Οι
ζωτικές ανάγκες του ανθρώπου, ο πόνος, η γήρανση κι ο θάνατος ακόμα αντιστρατεύονται τη
βούληση του ανθρώπου και καθορίζουν τη ζωή του μέσα σε φθαρτά και πεπερασμένα
πλαίσια.
Στην εποχή που η παιδεία αποτελεί δημόσιο αγαθό, που η επιστήμη και η
τεχνολογία κάνουν θαύματα, όπως αυτό των Η\Υ οι οποίοι καταργούν τα σύνορα για τη
γνώση, εκατομμύρια άνθρωποι ζουν στο σκοτάδι της αμάθειας και της ημιμάθειας, θύματα
των προλήψεων και των δεισιδαιμονιών, των προκαταλήψεων και του δογματισμού τους,
γεγονός που τους καθιστά ταυτόχρονα θύματα των εξουσιών και θύτες ανθρώπων που δεν
έχουν το δικαίωμα να διαφέρουν.
Η άνιση κατανομή του πλούτου και οι κοινωνικές ανισότητες παρεμποδίζουν
σημαντικό τμήμα της ανθρωπότητας να εξασφαλίσει όσες ελευθερίες κατοχυρώνονται από το
σύνταγμα. Η έγνοια του βιοπορισμού δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να ασχοληθεί με την
πνευματική καλλιέργεια, προϋπόθεση απαραίτητη για την κατάκτηση και διατήρηση της
ελευθερίας. Οι συνθήκες ανέχειας, δανεισμού και οφειλής, οικονομικής εξάρτησης
γενικότερα, καθιστούν τους ανθρώπους υπόλογους και υποχείρια των δανειστών και των
εργοδοτών. Έτσι εξηγούνται φαινόμενα απαράδεκτα για τον πολιτισμό, όπως εκμετάλλευση
της εργασίας ανθρώπων και κυρίως παιδιών, εμπόριο ζωτικών οργάνων, πορνεία.
 Η κυριαρχία της μηχανής επέφερε τη μηχανοποίηση της σκέψης και της ζωής του
ανθρώπου, τη συναισθηματική αποξήρανση και αναλγησία. Ο άνθρωπος θαμπωμένος από την
αφθονία των υλικών αγαθών και των ανέσεων, των αμέτρητων νέων δυνατοτήτων που
προσφέρει η τεχνολογία, θεοποίησε τα τεχνικά του δημιουργήματα και τους επέτρεψε να
καθορίζουν τη μοίρα του. Έτσι μετατράπηκε σε γρανάζι ενός εκμηχανισμένου κόσμου,
παθητικός ή ανήμπορος θεατής των επιπτώσεων του τεχνικού ολοκληρωτισμού, όπως η
υπερτελειοποίηση των εξοπλισμών μαζικής καταστροφής, η ογκούμενη ανεργία, η οικολογική
καταστροφή. Έχοντας άλλωστε στη διάθεσή του τη δύναμη που του προσφέρει η σύγχρονη
τεχνοεπιστήμη, ο άνθρωπος κι όχι η φύση καθορίζει πια τη διαμόρφωση του ανθρώπου και
της ζωής του.
Γεννήματα της μηχανής είναι και τα υλικά αγαθά που προβαλλόμενα και
επιβαλλόμενα από τη διαφημιστική προπαγάνδα ως η αναγκαιότερη συνιστώσα ή ως
υποκατάστατο της ευτυχίας, έγιναν- όπως και το χρήμα- αυτοσκοπός για τον άνθρωπο που ζει
για να καταναλώνει, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι έγινε τοξικομανής της ευμάρειας,
αξιολύπητο ανδράποδο των ολοένα αυξανόμενων επιθυμιών του, των παθών και των
ενστίκτων του που ο καταναλωτισμός εξάρει. Ούτε που το διανοείται ότι πίσω από αυτόν τον
ύπουλο και αποτελεσματικότατο μηχανισμό πνευματικής και ψυχικής, πρωτίστως,
ανελευθερίας του, κρύβονται τα διάφορα σύγχρονα κέντρα εξουσίας που κατευθύνουν τη ζωή
του, αφού πρώτα τον καθιστούν άκριτο ενεργούμενο της δικής τους βούλησης και
σκοπιμότητας.
Δεν είναι ωστόσο μόνο η μηχανοποίηση της ζωής και η υπερκατανάλωση
παράγοντες που υπονομεύουν την ανθρώπινη ελευθερία. Η πολιτική προπαγάνδα που
συνεπικουρείται από την κατευθυνόμενη πληροφόρηση απειλεί, αφού πρώτα πλήττει την
πνευματική και ψυχική αντίσταση των ανθρώπων, υπονομεύει και τις πολιτικές του
ελευθερίες. Στηριγμένη στην υπερτελειοποίηση των ΜΜΕ και στην επιστημονική γνώση ή
καλύτερα στην κατάχρησή της, καταργεί την κριτική σκέψη και παθητικοποιεί τον άνθρωπο,
τον φανατίζει και τον μαζοποιεί επιβάλλοντάς του πολιτικούς ηγέτες και ιδεολογίες, τόσο
εύκολα ,όπως η διαφήμιση υλικά αγαθά και πρότυπα ζωής. Στην περίπτωση αυτή όμως τα
ΜΜΕ, από τέταρτη εξουσία, θεματοφύλακες της δημοκρατίας και της ελευθερίας,
μεταβάλλονται σε μια ακόμα πιο δυσβάσταχτη μορφή τυραννικής εξουσίας.
Πέρα από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα που ακόμα βασιλεύουν καταστρατηγώντας
κάθε δικαίωμα και περιφρονώντας την αξία των ανθρώπων, φυσικά με την ανοχή ή και τη
στήριξη των ισχυρών της γης, η πνευματική αδρανοποίηση των πολιτών, ο
αποπροσανατολισμός τους από καίρια θέματα της συλλογικής ζωής, η απολιτικοποίηση και ο
πολιτικός φανατισμός, αποτέλεσμα της πολιτικής προπαγάνδας, του λαϊκισμού και της
δημαγωγίας, γενικότερα, αποτελούν καρκινώματα στο σώμα της σύγχρονης
αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Οι επαγγελματίες πλέον πολιτικοί συγκεντρώνουν στα χέρια
τους την εξουσία και τη χρησιμοποιούν αυθαίρετα. Έτσι οι πολίτες στερούνται το προνόμιο
αλλά και την υποχρέωση να συμμετέχουν ενεργά στη λήψη των αποφάσεων και στην πολιτική
δράση.
Τέλος το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών, έκφραση της εθνικής ελευθερίας,
βάλλεται από τη δυνατότητα των ισχυρών κρατών να ελέγχουν πολιτικά και οικονομικά τις
ασθενέστερες χώρες. Για το σκοπό αυτό δε διστάζουν, ποδοπατώντας κάθε έννοια διεθνούς
δικαίου να διενεργήσουν οικονομικό και πολιτικό επεκτατισμό, συχνά με τη χρήση όπλων ή
ακόμα και πολιτιστικό ιμπεριαλισμό αλλοτριώνοντας τους λαούς από την εθνική τους
ταυτότητα. Η ωμή επεκτατική πολιτική των Αμερικανών απέναντι στο Αφγανιστάν και το
Ιράκ επιβεβαιώνει την απαξίωση της ελευθερίας των λαών, και του ανθρωπιστικού και
ειρηνευτικού ρόλου των Διεθνών οργανισμών.
Β΄ Ζητούμενο:
Λαμβάνοντας υπόψη τους παράγοντες που περιορίζουν ή και στερούν τις ελευθερίες
του σύγχρονου ανθρώπου, θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε το ιδανικό του ελεύθερου
ανθρώπου.
Ελεύθερος, λοιπόν, είναι ο άνθρωπος που διαθέτει τη δύναμη της γνώσης:
Ετερογνωσία από τη μια και αυτογνωσία από την άλλη, γιατί όπως λέει και ο Γκαίτε:
«κανένας δεν είναι περισσότερο σκλάβος από εκείνον που φαντάζεται ότι είναι ελεύθερος
χωρίς να είναι». Και τούτο, γιατί αυτός που ξέρει ότι είναι δούλος θα αγωνιστεί για την
απόκτηση της ελευθερίας, αντίθετα από αυτόν που φαντάζεται ότι είναι, που θα επαναπαυθεί
στις φαντασιώσεις του.
Η γνώση, αποτέλεσμα της πλατιάς και στέρεης παιδείας προσφέρει στον άνθρωπο
και το λαό οξεία αντίληψη και ευθυκρισία, ισχυρά προσωπικά αξιολογικά κριτήρια και
βούληση, πνευματική ετοιμότητα. Μ’ αυτά τα εφόδια και γνωρίζοντας την αξία της
ελευθερίας θα αντισταθεί και θα πολεμήσει, ακόμη και με τίμημα της ζωής του, απέναντι
στους μηχανισμούς που επιδιώκουν φανερά ή όχι τον εξανδραποδισμό του. Σύνταγμα και
νόμοι, διακηρύξεις και ψηφίσματα των διεθνών οργανισμών δεν μπορούν από μόνα τους να
χαρίσουν ελευθερία σε ανθρώπους και λαούς που δεν την έχουν συνειδητοποιήσει και δεν
αγωνίζονται προς αυτή την κατεύθυνση.
 Από την άλλη, αν δεν διαθέτει αυτοσυνειδησία, την οποία αποκτά με διαρκή και
αντικειμενικό αυτοέλεγχο, δεν μπορεί να ελέγξει τα πάθη του, τις παρορμήσεις του, τα
απωθημένα, τις μικρότητές του. Δίχως την ευγενέστερη και υψηλότερη μορφή ελευθερίας, την
ψυχική και ηθική, δεν έχει νόημα ούτε και διασφαλίζει καμιά άλλη της μορφή: «Πάνω από
την πολιτική και τη νομική, βρίσκεται η ψυχολογική ελευθερία και η χειρότερη μορφή
δουλείας είναι η δουλεία της ψυχής, η αιχμαλωσία της από τυραννικές ανάγκες, που
μεταβάλλουν τον άνθρωπο σε ανδράποδο. Τι ωφέλεια έχω που με αναγνωρίζει το σύνταγμα
της χώρας μας ελεύθερο πολίτη, ή ο νόμος που κατοχυρώνει με βαριές κυρώσεις τα ατομικά
μου δικαιώματα, όταν είμαι υποδουλωμένος σε αμέτρητες ανάγκες και δεν μπορώ να
απαλλαγώ από τον κλοιό τους;» (Ε.Παπανούτσος). Ας θυμηθούμε τους «ελεύθερους
πολιορκημένους» Μεσολογγίτες που αντέταξαν την περήφανη και αδούλωτη ψυχή τους στους
πειρασμούς της ζωής και στους Τούρκους πολιορκητές, καθιστώντας την ψυχική ελευθερία
κάστρο απόρθητο της ελευθερίας του ανθρώπου. Τόσο η καταδυνάστευση που ασκεί στο
σύγχρονο άνθρωπο η ύλη όσο και ο αλυτρωτισμός που επιβάλλουν αυταρχικά ή κατοχικά
καθεστώτα, μόνο από την ανυπότακτη ψυχή αντιμετωπίζονται: «Απ’όσα κατάλαβα στα λίγα
χρόνια που ζω και ζώνουμαι, δεν είναι η λευτεριά πέσε πίτα να σε φάω, είναι κάστρο και το
παίρνεις με το σπαθί σου».(Καζαντζάκης)
Χωρίς αυτεπίγνωση, πάλι, δεν είναι ο άνθρωπος σίγουρος ότι σε μια δεδομένη
στιγμή δε θα θελήσει να γίνει δυνάστης των συνανθρώπων του ή αντίθετα να δεχτεί χωρίς
μάχη την απώλεια της ελευθερίας του από φόβο και δειλία. Ακόμη κι οι ίδιοι οι τύραννοι όμως
δεν είναι ελεύθεροι. Δυναστεύονται από το φόβο απώλειας της εξουσίας και, πολλές φορές,
της ζωής τους. Εξάλλου, ελευθερία δεν μπορεί να θεωρηθεί διαφορετικά, παρά μόνο σαν
αμοιβαία υποχώρηση και κατανόηση μέσα στα πλαίσια των κοινωνικών σχέσεων ως
εξισορροπητική δύναμη μεταξύ του σεβασμού των άλλων και του αυτοσεβασμού, της
προσωπικής αξιοπρέπειας.
Ελεύθερος είναι ο άνθρωπος και ο λαός που είναι συνάμα οικονομικά ανεξάρτητος,
που έχει ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο, ώστε να διαμορφώνει ελεύθερα τους όρους της
ζωής του, υπακούοντας μόνο στο αίσθημα ευθύνης απέναντι στον εαυτό του, στο γραπτό και
άγραφο νόμο, στο σεβασμό στο συνάνθρωπο. Γιατί οι νόμοι και οι περιορισμοί που θέτει η
ηθική, από τη στιγμή που πρεσβεύουν το δίκαιο και εξυπηρετούν το γενικό συμφέρον, δεν
περιστέλλουν την ελευθερία, αλλά αντίθετα την προστατεύουν από την αναρχία και την
αυθαιρεσία που γρήγορα δίνουν τη θέση τους στην επιβουλή αυτών που δεν γνωρίζουν «ότι
υπάρχουν σε όλα τα ανθρώπινα παντού και πάντα, κάποια σύνορα, που πρέπει να μείνουν
αξεπέραστα προς όφελος όλων».(Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος).
Επίλογος : Ανακεφαλαιώνοντας, θεμελιώδεις ελευθερίες είναι η εθνική και η
πολιτική, βασικότατη επίσης η οικονομική. Απέναντι στους σύγχρονους μηχανισμούς της
ανελευθερίας του όμως ο άνθρωπος απαιτείται να αντιπαρατάξει το ακοίμητο πνεύμα και τη
σθεναρή ψυχή(ευψυχία). Αλλιώς, η ελευθερία κινδυνεύει να καταντήσει ένα πατρογονικό
κειμήλιο, που θα έχουμε την ψευδαίσθηση ότι αρκεί να το επικαλούμαστε για να το
διατηρούμε κιόλας. Ας υιοθετήσουμε την προτροπή του Ν. Καζαντζάκη: « Η ανώτατη αρετή
δεν είναι να’σαι ελεύθερος, παρά να μάχεσαι για την ελευθερία. Μην καταδέχεσαι να ρωτάς:
θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε; Πολέμα!»
Επιμέλεια: Βλούχος Χρήστος - Μπαρμπούτης Οδυσσέας,
καθηγητές φιλόλογοι “ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ»
E – mail : info@irak.gr