TAUHAN  Tumulong kay Lino na makahanap ng trabaho
bilang janitor
Ms. Loreto Sanchez
 Namatayan ng kumare
 Inampon ang kanyang inaanak na si Ernestina
 Iisang anak ni Aling Basilia
 Tiyuhin si Padre Amando
 May pambihirang ganda
 Iniibig ni Kapt. Roda
 Nahablutan ng handbag sa Quiapo
 Punong guro sa paaralang-bayan ng Pinyahan
 Punong taga-payo ng samahan ng mga magulang
at guro
 Huwaran sa kayang asal at kaugalian
 Naniniwala na ang pagkaguro ay hindi isang
hanap-buhay kundi isang layon o mithi.
 Tumutulong kay Lino na makahanap ng
permanenteng trabaho (janitor)
 Inampon ang anak ni Lino na si Ernesto
 Nagpaaral kay Ernesto
 Tagapagmana ni Padre Amando
 Naniniwalang walang sala si Lino
 Isang gurong naniniwalang ang pagkaguro ay hindi
lang hanapbuhay kundi isang layunin o mithi
Lino Rivera
 Tumulong kay Ms. Sanchez na maibalik ang
kanyang handbag
 Ama ni Ernesto
 Malaryado
 Masipag magtrabaho
 Namatayan ng asawa
 Asldenteng napasama sa mga kawal na patungo
sa Bataan
 Nag-aayos ng duluhan ng bahay ni Ms. Sanchez
 Inalipin ang konyang ama
 Maraming trabaho na ang napasukan
 Ayaw humingi ng limos
 Nakapag-aral hanggang ikaapat na baytang
 Ibinaon ang mga sandata sa isang liblib na yungib
 Natatakot isuko ang mga sandata dahil baka may
masamang mangyari
 Naibalik ang ninakaw na orasan at rebolber ni
Kapitan Roda
 Nabilanggo dahil sa pangungulimbat na may
pagpatay
 Naging pinuno sa pagtakas sa bilangguan
 Walang sala sa mga binibintang sa kanya
 Tinuturong pumatay at kumuha sa pera ni
Cayetano Tarantella
 Tinulungan ang mga tao sa bus na maibalik ang
kanilang gamit mula sa mga tulisan
 Pinuno ng kanilang kilusan
 Tumanggi sa alok ni Kumander Hantik na sumama
sa kanyang samahan
 P10,000 ang pabuya sa kanya, patay man o buhay
 Mas gustog mamatay kaysa sumuko
Aling Ambrosia
 Labandera ni Ms. Sanchez
 Kakilala at kapit bahay ni Lino
 Nagkuwento kay Ms. Sanchez ng buhay ni Lino
 Nagbalita kay Ms. Sanchez na dinakip si Lino
 Sinabing huwag ng bayaran ni Ms. Sanchez ang
kanyang serbisyo sa paglalaba
Ignacia
 Kawaksi ni Ms. Sanchez
Aling Basilia
 Ina ni Ms. Sanchez
 Bumili ng bagong mga damit ni Ernesto
Pari Amando Echevaria
 Kura paroko ng Pinyahan
 Tumulong sa kaso ni Lino
 57 taong gulang
 pinsang buo ni Aling Basilia
 Amain ni Ms. Sanchez
 Tutol sa tenancy system
 Inihambing ni Ms. Sanchez sa isang diyamante
 Naniniwalang walang sala si Lino
Don Tito
 May-ari ng rantserya/bakahan sa Pinyahan
 Nagpadala ng P200 na tseke na pang-abuloy
 Araw-araw nawawalan ng trabahador at
nanakawan ng mga baka
 Inaalagaan at tinutulungan ang samahan ni Lino
 Binibigyan ang mga Huk ng baka at salapi upang
layuan na sila
 Ang tanging asendero na pumayag alisin ang
tenancy system at sa halip palitan ito ng
pagbubuwis
 Ipinagtapat na may nagsisiyasat sa kanyang
rantserya
 May anak na nakapagtapos sa New York
 Gustong isang Pilipina ang mapangasawa ng
kanyang anak
 Gustong manirahan ang kanyang anak sa
Pinyahan
 Tinago ang mga sandata sa kanyang bakahan
Kapitan Carlos Roda
 Mangiibig ni Ms. Sanchez
 Lading pinapadalan si Aling Basilia ng suriso na
bilbaw
 Mabuting makisama, guwapo, mabait at may
magandang hinaharap
 Tsiko ang tawag sa kanya ni Rosauro
 Kinuhanan ng orasan at rebolber
 May mataas na posisyon sa hukbo ng bansa
 Nakapag-aral sa mga kilalang paaralan
 Nadestino sa Timog Camarines, Naga
 Nakatuklas sa tunay na salarin sa pagpatay kay
Tarantella na si Lupo Pinlak
 Commanding officer ng operation agimat
 Tawag sa kanya ni abogado Ligon ay Alexander
the Great
 Nakita niyang palaboy-laboy si Ernesto isang gabi
Albino
 Kaibigan ni Lino
 Pamangkin ni Aling Ambrosia
 Nagsumbong kina Pari Amando sa masamang
kalagayan ni Lino
 Engkargado sa bakahan ni Don Tito
Rosauro Ablaña
 Makisig at mariwasang binata
 Nagtapos ng inhinyerang sibil
 Matalik na kaibigan ni Kapitan Roda
 Katipan ni Ms. Lavadia
 15 araw na nasa Naga
Estanislao Villas
 May-ari ng isang estasyon ng gasolinahan sa
Pinyahan at Maynila
 Binatang balo
 Pangulo ng samahan ng mga magulang
 Asawa ni Ms. Dolor
Ms. Rosalina Dolor
 Kagawad
 Asawa ni Estanislao Villas
Ms. Genoveva Riegos
 Kagawad
1
Abogado Marcelo Ligon Abogado Teopisto Garcia
 Isang makata abogago at kontador publiko  binigyan ni pari amando ng 200 pesos para sa
 Abogado ni Lino kanyang serbisyo
 Ginawa ana lahat para maayos ang kaso ni Uno  abogado de opisyo ni lino
 Walang tiwala ang iba na kaya niyang maipanalo
ang kaso ni Lino Esther Matthews
 penpal ni ms. sanchez sa naga
Mr. Orozco  isang amerikanang mestisa
 Bagong super intende ng mga paaralan
 Malapit na mag retiro sa kanyang trabaho Bandino Runes, Dimas Solitario, Juan Rompe
 Itinuturing na parang kapatid si Pari Amando  mga saksi daw sa pagpatay ni lino kay tarantela
 Walang karapatan sa pag-aatas ng taong-bayan  kasabwat sa pagpatay
(tau-tauhang putik)  kasamang nakipagkasundo na hatiin ang pera ni
Ernesto Rivera tarantela
 Nag-iisang anak ni Lino Lupo Pinlak
 11 taong gulang  kumander kalpin ng mga huk
 Binigay ng ama ang krusipiho na mula sa kanyang  salarin sa pagpatay kay tarantela
ina  nakuhanan ng singsing at orasan ni tarantela
 Tinutulungan ang ama sa duluhan Tisyo
 Matalinong bata  kasama ni lino sa kanilang samahan
 Nasa ika-apat na baitang  tumakas din sa bilangguan
 Inampon ni Ms. Sanchez
 Naatasan bilang office boy sa tanggapan ni Ms. Dr. Margarito Castro
Sanchez  doktor na tumingin kay lino nang magkasakit ito
 Laging dala ang kanyang tirador ang krusipiho
 Inihambing ang kanyang tirador sa mga laruan ni Dinong
Ernestina  kasama rin ni lino sa pagtakas
 Nagkatampuhan sina ni Ernestina
 Bagong tagalinis ng sapatos ni Ms. Sanchez Felix
 Nanaginip tungkol sa kanyang tatay  sakristan sa kumbento ni pari amando
 Sinabihan ng ibang bata na isang anak ng tulisan
Pedro Sinsak
 Nakita ni Kapitan Roda na palaboy- laboy isang
gabi  pansamantalang pinalitan ni lino sa trabaho
 May sakit na broncho- pneumonia
Santiago
Ernestina  katiwala ni pari amando
 inaanak ni Ms. Sanchez
MAGANDA PA ANG DAIGDIG SUMMARY
 ulilang anak
 mataliniong bata
1 Lihim ng Isang Puso
 nasa ikaapat na baitang
 karaniwang naglilinis ng sapatos ni Ms. Sanchez  Habang nagbabasa ng pahayagan, napukaw muli sa gunita
 nagkatampuhan sila ni Ernesto ni loreto ang alaala ng nangyari sa kanya sa Maynila
 Tatlong taon na nag nakalipas, lumuwas si loreto sa
Ms. Minda Lavadia maynila dala ang p600 upang ibayad sa ospital at
 matalik na kaibigan ni Ms. Sanchez puneraryang pinagpasukan ng namatay niyang kumara
 guro nina Ernesto at Ernestina (abril 14 1950)
 Ipinagpaubaya ng yumao kay loreto ang nag-iisang anak
Kumander Hantik nitong si Ernestina upang ariin at ituring na sariling bunso
 nagnakaw ng robolber at orasan ni Kapitan Roda  Sa may bandang simbahan ng quiapo, hinablot ang
 inanyayahan si Lino ng sumali sa kanyang handbag ni loreto ng isang mandurukot ngunit mabilis itong
samahan naisauli ng isang lalaking nakamaong
 kumander ng Huk  Nagkasuntukan ang mandurukot at ang nakamaong at
 pinuno ng samahan laban sa pamahalaan sumama pa sa away ang tatlong matipunong lalaki, isa sa
kanila ay may balisong
Kabo Lontoc  Aksidenteng nakapatay ang nakamaong dahil nang
 guwardiya tadyakan niya sa tiyan ang lalaking may balisong,
 nangdakip kay Lino  Ang tanging naabutan ng pulis ay ang patay at ang
 nagsabi kung ano ang dahilan sa pagkakahuli kay nakamaong dahil nakatakas ang mandurukot at ang dalawa
Lino pang lalaki
 Ang tanging naabutan ng pulis ay ang palay at ang
Diego Sakdal nakamaong dahil nakatakas ang mandurukot at ang dalawa
 kakilala ni Lino pang lalaki.
 nagbunsod kay Lino na pumunta sa Pier X  Dahil ayaw masangkot sa anunmang gulo ni loreto, hindi ito
 nagbigay ng sulat kay Lino tungkol sa isang sumunod sa pulisya. Pagkatapos, naulingan niya ang
kapatas sa palingkuran pangalan ng nakamaong – Lino
 Nakaramdam ng magkahalong hiya at pananabik si loreto.
Cayetano Tarantella Ang pangyayaring ito ay naukit na sa gunita ni ms. Sanchez
 kapatas sa paglilingkod ng arastre hanggang nagkaroon na siya ng lihim na pagtatangi kay
 nagsabing upapalit si Lino sa posisyon ni Pedro lino
Sinsak  Nang mahatid si aling ambrosia ng mga labahin, nabalitaan
 binigyan ni Lino ng P2 ngunit ibabawas din ito sa ni ms sanchez na may mauupahan na para mag-ayos ng
kanyang sweldo kanyang bakuran
 ayaw ibigay ang kabuuang sweldo ni Lino (p26)
 pinatay ni Lupo Pinlak gamit ang tubo

2
 Kinuwento ni aling ambrosia ang lalaking mauupahan. Isa
itong malaryadong binata na may anak na isang batang
lalaking na 11 taong gulang
 Sa pagkakabanggit ng lalaki at ng kanyang anak (lino at
Ernesto) ay muli nanamang nanabik si ms sanchez
2 Pananabik at Panganamba
 Nakinig ng mabuti si ms sanchez sa mga kwento ni aling
ambrosia upang malaman kung ang linong tinutukoy nito ay
ang lino ring tumulong sa kanya sa Quiapo
 Nagkwento si aling ambrosia tungkol sa nakaraan ni lino.
Ilan ditto ay:
 Ang ina ni Ernesto ay ipinagtabuyan ng kanyang mga
magulan dahil hindi sila sang-ayon sa pagsasama nito at si
lino kaya nanirahan ang dalawa sa tahanan ni lino sa nayon
ng Kupang
 Nagtrabaho ng mabuti si lino at nag-ibang bayan pa ito
para lamang may maipambayad sa kasal nila. Ngunit, sa
kasamaang-palad, natangay siya sa bataan nang nasakay
siya sa isang trak ng mga kawal. Nakauwi lang siya nang
napasama siya sa mga itinambak na mga bangkay ng mga
bilanggo.
 Ipinakuha ng isang opisyal na hapones ang asawa ni lino at
itinira ito nang ilang araw sa kuwartel. Nang makauwi ito,
hindi na muling umalis ng kwarto at isang araw ay
natagpuang bangkay. Ang ina naman ni lino ay nagkasakit
sa puso nang mapunta si lino sa bataan at namatay nang
gabing mapunta and mamanuganin sa kuwartel.
 Nang magwawalong buwan pa lang si Ernesto, isang araw
ay may mag-asawang matanda na pumulot sa kanta at
tinangay.
 Natigil ang plano ni linong hanapin ang anak at napilitan
siyang mamundok dahil sa balitang darakpin siya ng mga
“sakang”
 Nahanap niya ang bata sa hagonoy, bulacan kung saan si
ernesto’y naglingkod ng 2 taon sa nag-ampon upang
makabayad
 Nanirahan saandali ang mag-ama sa kalookan. Bago
lumipat sa maynila at manirahan ditto ng 5 taon.
Pagkatapos, nakipanirahan sila sa pinyahan
 Dagdag pa ni aling ambrosia, maari niyang ipagkausap sa
pamangkin niyang si albino na tulungan mamasok na
bakero sa bakahan ni don tito itong si lino ngunit
nagdadalawang isip ito’t baka dakpin lamang ng mga huk si
lino
 Napag-usapan din ng dalawa ang anak ni lino na si
Ernesto. Ayon kaya ling ambrosia sumasama at tumutulong
ang bata sa kanyang ama kapag nagtatrabaho. Hindi ito
nag-aaral.
 Hindi matahimik si ms sanchez lalo na’t nakakasiguro
siyang iyon ang linong tumulong sa kanya tatlong taon na
ang nakalilipas. Ilang araw matapos ang pag-uusap ni ms
sanchez at ng labandera, nagkita na sila ni lino. Laking
tuwa ni loreto nang hindi siya mamukhaan nito.
3 Si Ms. Sanchez
 Nakabalik si ms. Sanchez sa kanilang tahanan. Nadatnan
niya si Ernestina may hawak na isang pinggan na
nakalagay ang isang tinapay
 Dati tatlong tinapay
 Ipinakain kena lino
 Hiling ni Ernesto na ang ama niya ang kumain ngunit gusto
ni lino na si Ernesto na lamang ang kumain
 “kapwa marangal at may kadakilaang-asal ang mag-amang
ito sa kanila ng kanilang hamak na kalagayan.” Sabi ni ms
sanchez
 Inutusan ni ms sanchez si Ernestina na pumunta kena
mang lino at sabihin na magpahinga na sila at bumalik na
lamang sa lunes at sa kanila na lamang maghapunan
 Nag-ayos si ms sanchez ng katawan at tumungo na sa
kusino upang mag-ayos ng panghapunan.
 Habang nag-iintay si ms sanchez nag-ayos ng kaunti ang
sarili at dito namalas and ganda nito.
 Bumalik si Ernestina at ibinalita na hindi ito nadatnan sina
mang lino sa duluhan
 Habang nag-uusap si ms sanchez at si Ernestina ay
dumating na sina aling basilica at si ignacia
 Ipinaliwanag na ginabi sila dahil dumaan pa sila sa talipapa
upang bumili ng mangga
 Napansin ni aling basilica ang lamesa na may laman na 6
na pinggan. Tinanong ni aling ambrosia kay Ernestina kung
bakit 6 ang pinggan. Sinabi n asana doon sa kanila
maghapunan ang mag-ama
 Sinabi ni aling basilica kay ms sanchez na pinapasabi ni
padre amando na papuntahin si lino sa kumbento
pagkatapos ng kanilang pinapagawa.
 Sa tingin ni aling basilia na iniisip ni padre amando na
ihanap ng isang palagiang hanapbuhay si mang lino
 Nasabi rin ni ms sanchez na gusto rin niya tulungan din si
mang lino na makahanap ng trabaho
 Unang binabalak ni ms sanchez na imungkahi sa samahan
ng mga magulang at guro ng papag-aralin ang bata kahit
na haba man lamang na wala pang tiyak at palagiang
hanapbuhay ang ama.
 Ngunit hindi sigurado si ms sanchez kung papayag si mang
lino dahil ayaw/ di ibig ni mang lino na mabuhay siya at ang
kaniyang anak sa limos
 Ikalawang balak ni ms sanchez ay kakausapin nito ang
kanilang superintende kung maari na si mang lino ang
papalit sa kanilang umalis na janitor.
 Nagtataka si ms sanchez kung bakit hindi mawala sa isip
nito ang mag-ama
 Dahil doon ipinangako ni ms sanchez sa sarili na
tutulungan niya at di niya ito pababayan ang mag-ama
4 Si Pari Amando
 Araw ng linggo, papunta sina Ms Sanchez at Ernestina sa
simbahan nang makita nila si Lino na nakatayo sa harap ng
kanilang tahanan
 Humingi ng paumanhin si Lino sa pag-alis nito ng walang
paalam
 Sinabi ni Ms Sanchez kay Lino na hindi siya mawawalan ng
hanapbuhay
 Pinagbantay ng bahay nila Aling ambrosia si Ernesto dahil
sinamahan nila ang pamangkin na kararating lamang na si
Albino kung kaya’t hindi nakita ni Ms Sanchez ito
 Naitanong ni Ms sanchez kay Lino kung nag-aaral na si
Ernesto at kung saan ito nag-aaral. Nag-aaral si Ernesto sa
paaralan ng buhay sa ni Lino. Humingi ng paumanhin si Ms
Sanchez dahil sa pag-usisa nito sa buhay ng mag-ama
 Bago umalis sina ms sanchez ay inanyayahan niya si lino
at bumalik ng hapon para makausap niya ito tungkol sa
bagay na tungkol sa kanya
 Nang dumating sila sa simbahan, nagdasal ito sa ina ng
saklolo na tulungan siya na masagip at mailigtas sa
kaluluwang walang pag-asa
 Nakadama ng pangamba si ms sanchez nab aka hindi
sumang-ayon ang kaniyang superintende na si lino na
lamang ang ipalit sa janitor ng kanilang paaralan.
 Habang papasok ang magninang sa simbahan nabuo sa
isipan ni ms sanchez na humingi ng tulong kay paring
amando kung sakaling tumanggi ang kaniyang
superintende dahil gusto din ni paring amando na
makatulong sa mag-amang lino at Ernesto
 Tinalakay din ditto ang pinyahan. Malapit lamang ang
pinyahan sa bayan ng x. walang pinyahan o pinya sa
pinyahan. Nakuha ang pangalan ng pinyahan sa ilang
malalaking kamlig na bato na ginagawang imbakan ng mga
pinyang sariwa na dinadala sa maynila noong araw. Ito ay
isang bayan-bayanang halos parisukat. Gusto ng mga
taganayon na maging isang bukod na bayan ang pinyahan
ngunit tutol ang mga tagabayan na bumukod ito dahil sa
palagay nila ay hindi nila uunlad ang pinyahan.
 Inilipat si para amando sa nayon ng pinyahan dahil sa
pakikialam nito sa mga suliraning pinalipinunan at
pampulitika. Dahil ditto bumaba an gang kaniyang puwesto.
Sa nayon ng pinyahan isinilang si pari amando.
3
 Tinalakay din ditto and mga nagging kura sa nayon ng
pinyahan tulad nila padre gregorio crisostomo, fray
bartolome alvarez-manzano at si pari amando
 Si pari amando ang umawit sa misa na dinaluhan nila ms
sanchez at Ernestina
 Dadalaw kinahapunan si pari amando sa tahanan nina ms.
Sanchez upang mapaunlakan niya ang anyaya ng dalaga,
na gayundin ang pagbabalik ni Lino.
5 Tubig na Ayaw Painom
 Dumalaw si padre amando sa tahanan ni ms sanchez
 Pinag-usapan nila ang tungkol sa hihilingin tulong ni miss
sanchez
 Itinanong ng pari kung wala ng ibang hihilingin si loreto at
ang tugon naman niya ay iyan lang muna
 Ibig na Makita ni padre amando si lino sinabi ni ms sanchez
na paparito siya mamaya
 Tinanong ni padre amando kung pang janitor lamang ba
ang nalalaman ni lino. Naisip ni loreto na mas mabuti pang
maging janitor at magkaroon ng palagiang sahod kaysa
maghulip lamang ng bakod.
 Ditto nabalitaan ni padre amando na may itinatayong
bantayog at ang parent teacher association and
magpapatayo nito.
 Itatayo ang bantayog sa tabi ng gloryeta sa liwasan
 Nagbigay si aling basilia ng p25 para sa bantayog. Dahil
ditto nagtiis na lamang si aling basilia na huwag kumain ng
suriso(chorizo/sausage)
 Sinabi ni Loreto na may isang malaking bagang na
bubunutin kay padre amando, at iyo ay isang malaking
plantsa de bronse
 Ilalagay sa pangalan ni padre amando ang resibo ng
kontratista ukol sa plancha na iyon
 Nagpadala si don tito ng abuloy, isang tseke na p200
 “hindi na tenyente lamang si carlos roda, kapitan na siya” –
padre amando
 Hahandugan siya ng malaking parangal at pagkakataas
 Nasabi ni aling ambrosia, na ibig niya sa kanya na lang ang
kanyang anak na habang panahon ngunit alam niyang hindi
pwede iyon
 Tagapagmana ni aling ambrosia at padre amando si loreto
 Ayaw ni aling ambrosia na si loreto ang “maging tuldik ng
isang pangungusap”
 Pinag-usapan nila si mangingibig ni loreto na si kapitan
roda
 Sinagot ni loreto ay “ayaw ko ng isang propesyong
makamatay o mapatay”
 Gusto ni aling ambrosia at padre amando kay kapitan roda
dahil kapag nagpakasal sila ni loreto ay hindi ito maghihirap
 Ayaw ni loreto ng pag-ibig na magpapaligaya lamang sa
pamamagitan ng pagsukli ng pamilihin
 Inihambing ni loreto ang pag-ibig sa tubig, sa halip na
inumin ay bayaang madilig sa halaman
 Ibig ibigay ni miss sanchez ang kanyang pag-ibig sa mga
taong higit na kailangan ito
 Natapos ang kabanata sa pagdating ni lino
6 May Lalim ang Batis
 Binaliwala ni padre amando ang pagiging maligalig ni bb
sanchez sa pagkita kay lino
 Lino: isang lalaking mabagway, yayat at maputla; anyong
matatag at matigas; may litaw na noo; hintutulis na baba;
pangang parisukat; malalagong kilay
 Iminungkahi ni padre amando kay lino na subukang maging
magsasaka
 Lino: magsasaka ang kanunu-nunuan
 Si lino ay isang “mangmang na marunong”
 Lino: nangako sa kanyang ama na hindi siya kailanman
magttrabaho sa isang may lupa
 Isang kimpal ng putil: kahuli-hulihang habilin ng ama ni lino
 Inklinata/tenancy system/systema de ingklinato: paraan at
palakad ng lumilikha ng mga panginoon, sa isang dako at
mga busabos sa kabilang dako naman
 : ang pinagmamanahang lasapin ng mga ninuno ni lino ang
lahat ng uri ng kasawian
 Lino: kalaban ani siya ng karahasan at katimpalasan
 Padre amando: inihambing si lino sa isang batis na aniya’y
may lalim
 Naalala ni lino ang sandata at paunglo na ipinabaon niya sa
mga gerilyong USAFFE sa isang yungib bago sila pumunta
sa bayan nang nakuha ng mga amerikano ang maynila
 Nangaba si lino na maging sagutin niya sa pamahalaan ang
hindi pagsuko ng mga sandata; ngunit nangamba din si lino
na ang kanyang pagsuko ng mga ito ay mauwi lamang sa
kamay ng mga taong iresponsable
7 Ang Punong Hilahil
 Ibinalita ni pari amando sa mag-inang basilia at miss
sanchez ang balak na paghahandog kay kapitan carlos
roda ng isang parangal alang-alang sa pagkakataas nito sa
kanyang tungkulin
 Napagpasiyahan ng mga kabinataan ay kadalagahan ang
pagpaparangal sa ilog kahulis, ilog na tila sadyang inihiyas
ng kalikasan sa timugang gilid ng maalamat at matanawing
nayon ng Pinyahan upang maging isang maalindog ng
palamigan ng mga tagatoon tuwing tag-init
 Nagging pangulong pangkalahatan, na siya ring
tagapangulo ng lupon sa pag-aanyaya si rosauro ablana,
na magtatapos na sa inhenriya na kaibigan ni kapitan
carlos roda kasama niya sa lupon sila estanislao villas,
isang binatang balo na nagmamay-ari ng di iilang estasyon
ng gasoline sa lalawigang iyon at sa maynila at nagging
kagawad naman ang dalawang gurong sina miss Rosalina
dolor at si miss genoveva riegos
 Nagkaroon ng debate sina estanislao villas, rosauro at
abogado ligon ukol sa pag-aanyaya sa mga politikong
dadalo sa parangal. Tutol si estanislao villas sa pag-
aanyaya sa mga politika sa gaganaping parangal para kay
kapitan karlos roda. Ngunit di sumang-ayon si abogado
ligon at rosauro
 Nagpasya pumunta ang lupon (rosauro ablana, estanislao
villas, miss Rosalina dolor at miss genoveva riegos) sa
pagbibigay ng parangal kay kapitan carlos roda sa bahay ni
miss sanchez upang pakiusapan na siya na lamang ang
maganyaya sa kanyang superintende na si mr. orozco.
Pumayag naman si ms sanchez at sinabing maari siyang
humingi ng tulong sa kanyang tiyuhin na si padre amando.
 Sa bakuran ni miss sanchez ay nagkaroon ng pag-uusap
ang mag-amang lino at Ernesto. Nabanggit ni lino ang
gaganaping paghahandog kay kapitan karlos roda sa ilog
kahulis sa darating na sabado. Nais sumama ni Ernesto sa
kanyang ama upang tumulong ngunit hindi naman
pumayag si lino dahil ayaw niyang isipin na makikikain lang
si Ernesto kaya’t siya ay sumama. Nagmamakaawa si
Ernesto at sinabing uuwi nalang siya kapag oras nan g
tanghalian at doon kakain at pumayag na si lino. Narinig ni
miss sanchez ang pag-uusap ng mag-ama.
8 Tau-tauhang Putik
 Pagpaparangal kay kapitan roda
 Dumalo ang mga prominenteng tao sa lalawigan
 Tinaguriang “kabayo ni alejandro ang dakila” si rosauro
ablana dahil lagging nakadikit sa kaibigang si roda na
pinararangalan
 Napansin ng superintende si miss sanchez at nabanggit
nito na parang kapatid na ang turing niya sa tiyo nito na si
pari amando
 Parehong nadestina sa iasang lalawigan kung kaya’t
magkakilala
 Sinabi ni pari amando na tutulungan niya si miss sanchez
na makausap ang superintende tungkol sa puwesto ng
janitor
 Pinag-usapan ng mga dumalo, particular ng director ng
ospital at koronelm ang operation agimat
4
 Inilunsad para sirain ang maling konsepto na may hawak
na anting-anting ang lider ng mga huk kung kaya’t hindi ito
madakip-dakip
 Maihahabilin ang operasyong it okay roda
 Hinahanap-hanap ni roda kasama ni ablana si miss
sanchez
 Lumapit si miss sanchez kay pari amando at mr orozco
upang makipag-usap
 Nang mailakad ni miss sanchez kay mr orozco na si lino na
lamang ang ilagay sa umalis na janitor ng paaralan ng
pinyahan, tumanggi ito sapagkat may iba na daw
nakatalaga sa puwestong iyan
 Pinakikialaman ng mga pulitiko pati ang pinakamaliit na
bagay tulad ng puwesto ng basurero. Hindi maaring ilagay
ni mr orozco si lino bilang janitor sapagkat natatakot siya sa
kung anong maaring gawin ng politico sa kanya. Sinabi din
niya na para mailagay si lino sa posisyon na janitor ay
kailangang maging malapit siya sa politico. Sa medaling
salita, makikita ditto na laganap ang katiwalian sapagkat
nasa control ng mga politico pati ang pagbibigay ng trabaho
sa mga taong gumagawa ng pabor para sa kanila
 Taong putik: sunud-sunuran at hindi kayang tuparin ang
pinaninindigan. Gaya ng putik, nahuhulma ito sa hugis na
nais mo
9 Langgam at Hantik
 Pagkatapos mag-usap ni ms sanchez at mr orozco, nakita
ni ms sanchez si Ernesto at lino na nag-uusap at narinig ni
ms sanchez na pinapauwi ni mang lino si Ernesto upang
mananghali sa kanilang bahay. Kaagad naming hinabol ni
ms sanchez si Ernesto at binigyan ng pagkain mula sa
salu-salo. May isang taong pumunta kela lino at ito’y niyaya
nila lino na kumain. Nagkaroon sila ng pag-uusap tungkol
sa ulam (hipon) na nahuli ni mang lino na ibinigay kay miss
sanchez. Ditto nasabi ni lino na hindi karapatan ang
karukhaan para mabigyan. Ditto rin nasabi ni lino na ang
hantik ay tulad din ng ahas na hindi nawawala sa gubat.
Pagkaalis ng lalaki ay may pakiramdam siya na may
masamang mangyayari at siya’y nagtago sa mga talahiban
upang magmatyag. (nalamang sundalo -> fatigue)
10 Rebolber at Orasan
 nag-usap sina rosauro at kapt. Roda nang sila ay papalapit
kina miss sanchez at mga kaibigan nito
 sinabi ni rosauro na ilalayon niya ang mga kaibigan ni miss
sanchez para makapag-sarili si kapt. Roda at miss sanchez
 tinawag niya itong “tsiko” ->roda nickname ni roda tawag ni
rosauro
 sa malapit sa ilog ay nandoon si lino at pinagmamasdan
ang dalawa (ms sanchez at roda) inakala niyang
magkatipan ang dalawa
 naalala niya rin ang mga panahon na nakipaglaban siya sa
kabundukan ng bataan
 habang siya ay nagmamasid nakita niya na mayroong
dumudukot sa rebolber at orasan ni kapitan kaya’t dali-dali
siyang pumunta doon upang di matuloy ang masamang
balak ng magnanakaw
 nagkalabanan si lino at magnanakaw
 nakuha muli ni lino ang rebolber at oarasan ni kapt roda
 nang ito’y ibabalik niya kay kapitan roda hindi ito tinanggap
ng kapitan at sinabing sa kaniyana lamang ang orasan
 marahang tinanggihan ni lino at sinabi na wala naman
siyang paggagamitan nito
 dahil sa sinabi ni lino humanga sa kanya si kapt roda
 dumating si rosauro at tinanong kung sila ay nasa mabuting
kalagayan
 tinanong ni kapt roda kung paano niya nalaman ang
nangyari; sinabi ni rosauro na nakita ni miss lavidia mula sa
ilog
 nabanggit ni rosauro na si kumander hantik ang
nagtangkang kumuha ng kanyang rebolber at orasan
 dahil ditto sinabi ni kapitan na kinakailangan daw nilang
pag-intingin ang seguridad dahil sa nangyari
 tinanong ni rosauro kung sino ang nagbalik ng rebolber at
orasan at sinabi ni kapt roda ang pangalan ni lino at ang
kanyang paghanga sa binate
 sumang-ayon si rosauro at sinabing hindi kataka-taka dahil
eks-bataan daw si lino
11 Kalawang ng Kahapon
 parangal kay kapitan roda ang idinaos na pagtitipon sa ilog
kahulis
 kinagabihan, sinasariwa ni ms sanchez sa guni-guni ang
magkaharap na larawan ni lino at kapitan roda. Dalawang
tunay na magkaiba sa kahapon, kanilang ngayon at bukas
 si kapitan roda ay mayaman (isinilang na may kutsarang
pilak) si lino ay isang dukha
 si kapt roda ay sunod sa layaw at si lino ay isang buasabos
 si kapt roda ay nakapag-aral si lino hindi
 malusog, matipuno, sariwa si kapitan roda
 yatyat, putlain at lanta si lino
 pinaalala ni aling basilia kay ms sanchez ang kaarawan ni
padre a
 magsasama daw si ms sanchez ng dalawang titser sa he
upang tumulong sa pagluluto. Ikinatuwa iyon ni adre a at
mga guro din para magsilbi sa handaan
 di payag si orzco (superintende) na si lino ang ilagay na
bagong dyanitor dahil ayaw ng mga politico
 hantinggabi nang may narinig na putok ng baril na sinundan
ng kaguluban at tahulan ng mga aso
 kinabukasan kumalat ang balita na dinukot dawn g
tagalabas ang katiwala ng isang asyenda sa pinyahan
 may nagsasabi na hindi tagalabas kundi civilian guard ang
dumukot sa kataiwala
 nagging paksa ng usap-usapan itong pagdukot sa isang
katiwala
 huwebes alas tres ng hapon nagtipon ang may
dalawampung kilalang asyendero sa bulwagan
 ayon kay don tito ang ugat ng kasamaan ay umiiral na
sistema
 wika ni padre a – nakatuklas siya ng isang mahalagang
pormula na siyang tanging gamut na makalulunas sa isang
malubhang sugat
 nais niyang buawagin ang tenancy system ng pagsasaka
na isang kalawang ng kahapon o kulili ng pyudalismo
 mga komunista ay ayaw mabuwag ang tenancy system
pagkat ibig nilang mapoot ang mga mahihirap sa
mayayaman dahilan sa sistemang ito. Para mauwi ito sa
madugong himagsikan na magwawakas sa magkabilang
dako (mahirap at mayaman)
 kailangan ng bangko
12 Ang Pagdakip
 iminungkahi ni pari amando na palitan ang tenancy system
sa sistemang buwisan -> magbabayad ng renta ang mga
magsasaka at hindi na kukunin ang mga ani nila
 tinanggihan dahil hindi naman daw matutustusan ng
magsasaka ang mapmumuwis ditto at malamang ay
mahihirapan ang may-ari ng luupa sapagkat walang
kasiguraduhan na masasagot ng magsasaka ang mga
gastos na kailngan niyang panagutan sa sitemang buwisan
 pakikipagtulungan ng pamahalaan: bangko rural/agrikola
 makikinabang din ang pamahalaan ditto
 don tito: susunod lamang kapag nakitang sistemang
buwisan na ang pinatatakbo ni pari amando sa kanyang
asyenda
 umayaw din sa kasama system sapagkat hindi ito sang-
ayon sa demokrasya
 kasama system: pati ang anak ng magsasaka ay
nadadamay sa pagkakautang nito sa may-ari ng lupa
 inabutan si pari amando ng sobre na nagsasabing
tinanggap sa pwesto ng janitor si lino
 inirekomenda ni mr orozco na kausapin ni pari amando si
diputado biglanlaki (inaasahang maraming boto ang
mabibigay ni pari amando kapalit ng pagsang-ayon niya sa
hiling nito na ilagay si lino sa pwesto ng janitor)
5
 dumating si aling ambrosia at sinabing hinuhuli si lino ng
apat na kostable
 sa maynila galling ang utos ng pagkdakip
 kausap ni mr villas si kabo lontoc
 kausap ni lino ang anak
 marami ang nagbigay pugay kay miss sanchez nang
dumating ito
 ayon kay kabo lontoc ang mandamiyento de aresto ay
dalawang linggo nang nasa kwartel
 robbery with homicide: pangungulimbat na may pagpatay
 maraming di makapaniwala at nagging masama ang
pagtingin kay kabo lontoc
13 Wala Akong Sala
 dumating si kabo lontoc at estanislao villas upang dakpin si
lino
 nakiusap naman si villas na ipagpaliban na muna ang
pagdakip kay lino dahilan kaawa-awa naman daw ang
kaniyang anak
 ipinaliwanag sa kanila na pinagutusan lang naman sila at
ayaw din naman nilang gawin ito pero kailangan. Sinabi ni
kabo lontoc na trabaho lamang ang ginagawa nila: sabi pa
nito na mabuting sila na lang ang mandadakip kaysa ibang
tao nab aka mas malalang trato pa ang ibigay kay lino
kaysa sa ginagawa nila
 nakiusap si miss sanchez kay kabo lontoc kung puwedeng
makausap muna nilsa si lino bago siya umalis
 nang dadakpin na si lino nagbilin siya sa kanyang anak. Ito
ang bilin:
 tibayan ang loob mag-aral magpakalalaki itanim sa puso na
wala siyang kasalanan at ito ang katotohanan
 na siya ay magbabalik at dapat umasa na hahanapin siya
 mag aral na makisama sa mga taong mangangalaga sa
kanya
 maging magalang at matapat
 huwag mawawala ang mga nalalaman na kabutihan
 huwag mawawalan ng pananalig sa diyos
 sabi niya na kailangan tibayan niya ang kanyang loob at
sinabi rin niya kay Ernesto na wala siyang sala
 nakita ni lino na umiiyak so Ernesto kaya’t sinabi niya ang
pag-iyak ay para lamang sa mga nagkakasala hindi sa
isang tunay na lalaki
 sinabi ni lino na ihahabilin niya si Ernesto kaya ling
ambrosia at sinabihan niya ito na dapat ay matuto siyang
makisama at gumalang sa mga tao
 binigay ni lino ang krusuipihong alimunyo na may larawan
ng kristo. Iniligtas na siya nito sa maraming kapahamakan
kaya gusto niyang ibigay it okay Ernesto para ito ay maging
proteksyon niya mula sa kahit anong kapahamakan
 una, ayaw ito tanggapin ng bata sa pag-aakala nab aka
hindi na maging ligtas ang ama ngunit dahil sa pagpipilit ni
lino tinanggap ito ni Ernesto
 nagboboluntaryo si miss sanchez na kupkupin si Ernesto.
Tinanggap ito ni lino
 natapos na ang ibinigay na oras sa kanila at lumapit na si
kabo lontoc sa kanila at hiningi niya ang esposas para
ilagay na kay lino. Hinihiling naman ni miss sanchez at ng
ibang tao na huwag na siyang lagyan ng posas dahil hindi
naman siya tatakas at kung gusto man niyang tumakas ay
matagal na niyang ginawa ito at hindi sana siya doon
nanirahan
 iniutos ni kabo lontoc na huwag nang ilagay ang posas kay
lino. Sumama na si lino sa kanila
 nang mawala na ang sasakyan na magdadala sa mga
nahuli lumabas na ang mga luha na pilit pinipigil ni Ernesto
na bumuhos
 kinausap ni miss sanchez si Ernesto at sinabi nito na
magiging maayos ang kanyang ama. Sinabi ni miss
sanchez kay aling ambrosia na siya na lamang ang bahala
sa mga gamit ni Ernesto
 nagpasya din sina estanislao billas na tutulungan nila si lino
14 Si Ernesto
 hindi makakain at makatulog si Ernesto dahil sa
pagkakadakip sa kanyang ama
 pinipilit ni Ernesto maging masaya alangalang sa malasakit
na pinapakita ni ms sanchez sa kanya
 nag-usap si aling basilia at ms sanchez tungkol kay Ernesto
 namili si ignacia at aling basilia ng damit para kay Ernesto
 nagpunti si pari amando sa bahay ni ms sanchez upang
pag-usapan ang nabalitaan ni pari amando na
pagkakadakip kay lino
 nang nakita ni ms sanchez ang tirador na hawak ni Ernesto
naalala niya ang ilog kahulis
 tinanong ni pari amando kay Ernesto kung mayroon siyang
gusto… “si itay” ang sagot na binigay ni Ernesto
 dumating si aling ambrosia upang sabihin na libre na ang
kanyang paglalaba (tulong sa pasanin ni ms sanchez) nung
una ay hindi pumayag si ms sanchez ngunit napilit siya ni
aling ambrosia
 gabi – dumating sa bahay ni ms sanchez si estanislao villas
at ang mga kagawad na lupong pamumunuan ng
kapisanan ng mga magulang at guro para sabihin na handa
silang tumulong kay lino sa pamamagitan ng pagaambag
ng pero, hindi pumayag si ms sanchez dahil hindi lahat ay
siguradong sang-ayon doon
 abogado marcelo ligon – hahawak sa kaso (libre)
 magkakaroon pa ng pagpupulong upang maisaayos ang
mga planong pagtulong
 sa mga susunod na araw ay kumakain na kahit kaunti si
Ernesto
 natapos ang kabanata sa mga bagay na gumugulo sa isip
ni ms sanchez
 ano ang mangyayari sa paghahanap ni pari amando kay
lino
 ano ang kasalanan ni lino
 mayroon bang kasalanan si lino, bakit siya dinakip
15 Ang Saksi ni Lino
 isang linggo pagktapos madakip si lino – nagging abala ang
bayan ng pinyahan dahil sa pagbubukas ng bantayog
 bantayog
 nagging mabilis ang paggawa dahil niyari muna sa maynila
saka dinala at ikinabit sa pinyahan
 bubuksan ang tabing sa mayo 1
 para sa mga anak ng nayon na namatay sa wwii
 bagamat hindi makakaraing ang banda ng army may 3
bago; hindi rin makakarating ang heneral ng hukbo
(pupunta sa Washington dc) ngunit may isang heneral na
retirado na ang magsasalita
 ms sanchez -> nag aalala sa nangyari sa lakad ni pari
amando
 abril 30 – sa piitan sa maynila (si lino, pari amando at
abogado de opisyo ng bigay ng hukom)
 ang buong kwento: nobyembre 25
 matatapos na ang buwan ng setyembre at may sakit ang
anak (gatas at kanin) at 2 buwan ng walang trabaho si lino.
(2 piso na lamang ang pera) pinapunta ni diego sakdal sa
piyer x at may ipinabigay na sulat. Sa piyer x, binigyan ng
trabaho ni cayetano tarantela sa ilalaim ng pangalan ni
pedro sinsak (hindi kasi kabilang sa union de estibadores)
sa 4 na isusuweldo, 2 lang ang makukuha. Okt 1
nagsimula, okt 15 ay pinaalis na (wala pang bayad at
pinalagda ng isang nomina, 26 ang utang) pinautang si lino
ng 2 piso. Araw araw pinuntahan ni lino si cayetano ->
hinahamon ng kaibigan
 ayaw ng pautangin ng intsik; pinaalis sa tirahan dahil
gagawing bahay ng manok (ibinayad ang kadenang pilak
na krus na alaala ng ina)
 lino -> papalit kay pedro
 after 3 years
 suliraning panlipunan (11-15)
 kawalan ng hustisya
 kahirapan
 prinsipyo
 marunong tumanaw ng utang na loob
 araw gabi naghanap ng trabaho hanggang Makita si
cayetano -> may hawak nap era, ayaw pa rin bayaran at
6
 hinamon ng away. Pinagtulungan ng 3. Nakakita ng tubo at
naiagaw iyon kay cayetano (tumakbo ang 3) bumangon at
umuwi sa hagonoy sakay sa isang trak de karga hanggang
plaridel, bulacan
 3 buwan sa hagonoy at walang nabalitaan ukol kay
cayetano; ang bungkos ng pera ay nasa ika 4 na hindi
tumulong sa pagbugbog
 Diyos lamang ang nakakaalam ng lahat
 Wag aalalahanin si Ernesto
16 Di-kilalang Kawal
 Binayaran ni pari amando ang sarhento para sa mga
pangangailangan ni lino (piitan bilang ) binayaran din si
abogado Garcia para sa libreng serbisyo
 Abogdao Garcia: mahirap at walang saksi si lino, kabilang
ng piskal ang union
 Umuwi sa simbahan at nagdadasal ng my rosary ni
Ethelbert nevin (dinadasal lamang kapag malulungkot)
 Nagchichismisan ang hardinero at sacristan (baka daw
maalis muli o napagalitan ng arsobispo)
 Sa misa estanislao villas, rosauro ablana at ms mina
lavadia, marcelo ligon, ms Rosalina dolor at ms genoveva
rigos
 Pari amando -> may pasalubong paketeng puti si lino ay
mailap at aliwaswas -> baka pa gamin sa kasalanan;
pangamba dahil hindi pa alam ang kalutasan ng suliranin at
ngayong hahatulan ay mapapawi rin ang pangamba
 2 – nagsimula ang parade (magwawakas sa liwasan) 3
banda 4 ang battalion combat team
 4 programa
 Bantayog -> may globo at nakaumbok na mapa ng pilipinas
at 8 sundalo (p. 192)
 Programa
 Paunang tagapagsalita – abogado ligon
 Dalangin – pari amando
 Pagbubukas ng tabing at lupang hinirang – maybahay ni
diputan biglanlaki at alkalde
 Talumpati – kapitan roda (ingles)
 Paghahandog ng bantayog sa bayan – estanislao villas
 Pabibigay tugon prokundor hudisyal (namatayan ng 2 anak
sa digmaan)
 Wag pansinin ang pagluha -> mabubuhay ang anak sa
habang panahon; namatay para sa bayan
 Naalala ni ms sanchez si lino may nakitang isang
beteranong putol ang isang paa na bimibili ng singkamas
sa isang tinder
17 Kapitan Roda
 Dumalaw ang kapitan sa bahay ni ms sanchez
 Malungkot nang magkita ang dalawa
 Ms sanchez – sa kalagayan ni lino
 Kapt. Roda – na-destino sa naga, kamarines
 Humihingi ang kapitan ng bahagya na silahis ng pag-asa
kay ms sanchez
 Binanggit ng kapt roda ang tungkol sa pagpunta niya sa
kamarines
 Kinuwentuhan naman ni ms sanchez ang kapitan tungkol
sa penpal niya doon na ubod ng ganda, mestiza
 Ayaw niya pakinggan ng kapitan ang kagandahan ng
ninuman
 Tinitignan ng kapitan ang kagandahan ng tao sa mukha,
budhi, kaluluwa at nakita niya iyon kay ms sanchez
 Sinabi ng kapitan na pupunta siya sa camp murphy
kinabukasan at himihingi pa rin ito ng kanyang
pagmamahal
 Hindi sumang-ayon si ms sanchez sapagkat meron pa
siyang pananagutan sa dalawa niyang ampon na sina
Ernesto at Ernestina
 Sinabi naman ni kapt roda na yayakapin niya rin ang
responsibilidad sa mga ampon
 Ayaw ni ms sanchez isugal ang kanyang responsibilidad sa
dalawang ampon sapagkat ayaw niyang sirain ang
ipinangako niya sa mga magulang ng mga ampon
 Dumating si aling basilia at sinabi sa anak na
nagtatampuhan sila Ernesto at Ernestina
 Sanhi: Ernesto: gusto maging taga linis ng sapatos ni ms
sanchez
 Ernestina: ayaw niya sapagkat maselan sa gamit si ms
sanchez
 Nalaman rin ni kapt roda na anak ni lino si Ernesto
 Nakakuha ng impormasyon ang kapitan tungkol kay lino sa
kanyang kaibigan n si rosauro ablana
 Ipinangako ni kapt roda na tutulungan niya si lino sa
pagdating niya sa camp murphy
 Pumunta si kapt roda sa kumbento para dalawin si pari
amando dahil nalaman niya na mayroon siya malalakap na
impormasyon sa kalagayan ni lino
 Nakibalita na si kapt roda kay pari amando
 Nilalaman ng usapan
 Kawalan ng saksi ang problema ni lino dahil sa
pagpapahalaga ng saksi maraming inosenteng tao ang
nabibilanggo at naipapabitay kahit wala silang kasalanan
 Sa hidwaan sa landas ni ms sanchez at kapt roda,
nagkakaiba sila sa prinsipyo at pananaw sa buhay
 Pumunta ang dalawa sa harap ng altar
18 Mga Paghihintay
 Pinagdesisyonan na si Ernesto na ang maglilinis ng
sapatos ni Loreto
 Pinabuwag ni pari amando ang tenancy system at gumawa
ng bagong kasunduan at ito ay ang “buwisan”
 BUWISAN – 20 kabang palay ang pinakamataas na buwis
kada taon ang mga utang ay babayaran ng hulugan
 Albino ang engkargador sa bakahan ni don tito
 May mga natuwa at nainis sa bagong sistema
 Magpapatayo ng bangko rural (pagkukuhanan ng pera
pang-kain at pang-alalay sa malayang pagsasaka)
 Santiago – katiwala, pinabalita ang pag-kakaron ng bangko
at pag-tugon sa problema nila
 Mayo 22- lilitisin
 Ms Genoveva Riegos – nililigawan ni Atty Ligon
 Ligon pupunta ng maynila (Kamarines) gamit ang sasakyan
ni Ablaña
 Ms Riegos di pa nakatanggap ng sulat galling kay ligon
 Ernesto at Erni grade 4 under Ms Lavidia
 Si Ms Sanchez ay madalas pumunta ng kumbento para
sumagap ng balita
 Pari Amando -> pera -> Garcia -> kailangan seryosohin ang
kaso
19 Mga Ulat
 Ms sanchez at ms lavadia magkasama
 Kausap ni paring amando sina abogado marcelo ligon at
teopisto Garcia
 Nagsasalita si abogado Garcia, sa sobrang pakikinig nila,
nakalapit ang dalawang babae ng halos di napansin
 Kinawayan nalang nila sila paring amando ng kanyang
kaliwang kamay
 Nakita ni Garcia ang kaway kaya tumigil siya sa pagsalita
 Pinaupo nila ang dalawang babae
 Pinakilala ni ligon ang dalawng babae kay Garcia
 Ayon kay Garcia, 2 araw silang nagtalo kung dapat ba
nilang paaminin si lino
 Nahirapan sila dahil walang saksi
 Angmagagawa lamang nila ay paliitin ang parusa
 Di kumibo si lino nang sabihin nila ang plano kaya inakala
nilang pumayag siya
 Pumunta sila sa korte noong mayo 22, kung saan aamin na
dapat si lino
 Pero sinabi ni lino na kung pwede, isasalaysay nalang niya
ang nangyari, kasi wala naman siyang kasalanan
 Nagalit sa dalawang abogado ang hukom kaya sa hunyo2
nalang ang paglilitis
 10 araw nakalipas, naghahanap sila ng saksi
 Wala silang mahanap kaya dalawang matandang lalaki
nalang na kapit bahay ni lino dati ang kinuha nila bilang
saksi
7
 Natalo sila sa paglilitis dahil may ang kabilang panis ay may
3 saksi na nakapagsabi ni pinatay ni lino si tarantela at
kinuha ang pera nito
 Ang mga saksi ay may mga sugat at pasa papara
patunayan na kasama sila sa pagawat kina tarantela
 Noong panahong iyon, naghihirap sa buhay si lino at may
sakit ang anak, dahil ditto lalong napatunayan na kailangan
niya ng pera kaya niya nagawa ang krimen
 11 taon, 6 buwan, 1 araw makukulong, tatlong libong piso
ang babayaran
 Umiyak si ms sanchez pati si ms lavadia
 4 ang kasama ni tarantela, nais nilang hanapan ang ika4 na
saksi sa loob ng 15 araw
 Hahatid na daw si lino sa muntinlupa
 Napatunayan din kasi na nakulong na si lino dati, kaya bali
wala narin ang mga sinabi ng 2 kapitbahay ni lino
 Nabilanggo na si lino dati – noong abril 1950 nakasakit siya
ng dalawang tao, una ay sinuntok pangalawa ay tinadyakan
sa sikmura at pumutok ang ulo
 Lahat n mga saksing nakuha mula sa insidenteng yon ay
laban kay lino
 Sa sobrang pagiyak ni ms sanchez pinasok siya ni ms
lavadia sa kwarto ng pari
 Sinabi ni ligon sa pari nab aka may nalalaman si ms
sanchez perao sabi ng pari na ayaw niyang madamay ang
pangalan niya sa marungis na usapin
 Sabi ni ligon na kung malabo ang kasi dati dahil sa walang
saksi; baka ngayon din, yung mga dahilan
 Kaya kakausapin na ni padre si ms sanchez
 Para daw sa katarungan, katwiran at sa mga bagay na
mahal sa atin kahit wag mo isipin kay lino, gawin mo para
kay Ernesto manlang, umaamin daw si ms sanchez
 Naisip ni ms lavadia na wala siyang karapatang making
kaya umalis nalang siya
 May nakasalubong siyang mensahero na nagabot sa kanya
ng sulat mula sa mga
 Nagtampo si ms lavadia kasi akala niya di siya naalala
 Bumalik siya at binigay kay pari amando
 Galling kay ablana ang sulat- sinasabi na nakita na nila ni
kapt roda ang ika4 na saksi
20 Panaginip ni Ernesto
 Dumating si ablana sa pinyahan, agad siyang pumunta sa
kumbento
 Bumati sila sa kanya at iniwan siyang kasama ang katipan
na si ms lavadia
 Nag-away sila dahil hindi natanggap ni lavadia ang mga
sulat para sa kanya
 Lumapit si ms dolor at ms riegos para awatin sila
 Bago ang balita, dapat ikwento daw muna ni Garcia ang
buong pangyayari
 Ayon daw kay lino, sa piyer x, nandun si tarantela kasama
ang apat na lalaki, binigay niya sa ikaapat na lalaki ang
salapi
 Naghamon sila ng away at nasaktan ni lino si tarantela
gamit ang tulong bakal
 Bumagsak si tarantela
 Ayon kay ablana, si lupo pinlak ang pumatay
 Siya ang lalaking inabutan ng salapi, kumander ng mga huk
 Binalikan nila si tarantela para tingnan kung ito ay talagang
namatay at nung makitang buhay ito, pinatay nila para sa
salapi
 Nakita din ang singsing at orasan kay lupo
 Nabalitaan nila sa radio na may 12 bilanggo sa muntinlupa
na nakatakas at si lino daw ang utak nito
 Si Ernesto ay nanaginip, sumigaw siya ng malakas na
“itay!”
 Akala ni miss sanchez na andun si lino sa kwarto ni Ernesto
at naisip niya na pagkakataon sana niya ito para ibalita kay
lino na nahanap na nila ang ikaapat na saksi
 Pero pagpasok niya sa kwarto, nakita niyang mahimbing na
natutulog si Ernesto
21 Tulisan o Bayani
 Nagsimula ang nobela nang mabuksan ang paaralang
bayan sa Pinyahan at lahat ng dako ng sangkapuluan
 Ms Mina Lavadia – guro nina Ernesto at Ernestina sa
ikaapat na baitang
 Pangamba ni Ms Sanchez - malaman ni Ernesto na
tumakas ang kanyang ama (ginawa siyang office boy)
 Kahit mahusay sa paaralan sina Ernesto at Erni, minabuti ni
Ms Sanchez na linangin pa lalo ang kanilang pananalig sa
Diyos sa pamamagitan ng pagpunta sa simbahan tuwing
hapon
 Naging uliran sina erni at Ernesto sa kanilang mga kamag-
aral dahil sila ay matatalino, mababait, tahimik at
magagalang, samantalang lalong hinangaan si Ms Sanchez
dahil sa kanyang pagkalinga sa dalawa
 Subalit may mga mag-aaral na naiinggit kina Erni at
Ernesto
 Pagkatapos ng tatlong buwan, hindi pa rin natatagpuan si
Lino
 Hinahanap ni Padre Amando si Lino para hikayatin siyang
sumuko
 Isang araw, inaway ng isang grupo ng mga mag-aaral si
Ernesto dahil sila ay naiinggit sa kanya. Tinawag siyang
“anak ng tulisan”
 Sinabi ni Erni ang nangyari kay Ms Sanchez. Kinausap ni
Ms Sanchez si Ernesto at sinabi sa kanya na huwag niyang
pansinin ang mga pangungutya ng iba dahil wala silang
nalalaman. Dapat daw ay maniwala si Ernesto sa kanya
dahil siya ang may alam ng lahat
 Akala ni Ernesto ay naaawa lamang sa kanya si Ms
Sanchez pero ang katotohanan ay mahal na mahal niya si
Ernesto
 Lino – nagtatangkang pumunta sa bakahan ni Don Tito
upang maghanap ng masinop na pugad laban sa
makapangyarihan
 Habang naglalakbay sina lino, nakita nila na may mga
tulisang humaharang sa mga dumadaang bus. Pinapababa
nila ang mga nakasakay na lalaki at inusisa nila ang mga
ito. Dalawa sa limang tulisan ang nagsilbing tanod, habang
ang tatlong natira ang siyang nangurakot ng kadamitan.
Ayon sa kanila, ang pangungurakot ang tanging paraan na
alam para mabuhay.
 Nang tanungin ng mga tulisan kung sino ang tumututol sa
kanila, sumagot si lino, na kanina lamang ay nagtatago. Sa
tulong ng kanyang mga kasama, naigapos nila ang mga
nilisan. Ibinalik ni Lino ang mga kinurakot sa mga pasahero.
 Sabi ni lino – may fifty na lalaki na nakasakay sa bus ngunit
takot silang makipaglaban sa limang tulisan para
ipagtanggol ang sarili. Inutusan niya ang tsuper na dalhin
ang mga tulisan sa mga maykapangyarihan
 May pasahero na nakakilala kay lino at isinigaw ang
pangalan nito sa bus (nagpapasalamat) siya si Albino
(pamangkin ni Tiya Ambrosia at engkargado sa bakahan ni
Don Tito) – ayon kay Lino siya ang kanyang sadya
 Albino – hindi alam na inuusig si lino. Magtiwala daw si lino
sa kanya. Sinabi niya na mag-aaral si Ernesto at mahal na
mahal siya ni Ms Sanchez. Ibinalita niya ang iba’t ibang
mga pangyayari kay Lino
22 Kakaunting Kapayapaan
 Sa kabanatang ito, dumating na si lino sa bakahan ni don
tito
 Tinalakay ni albino kay lino ang tungkol sa kanilang
‘binibiling kapayapaan’. Sinabi ni albino na kailangan nilang
bayaran ang huk muli’t muli upang hindi sila gambahin ng
mga huk
 Ipinaliwanang anang niya na ang pagkaubos ng salaping
ibinayad nila sa huk ay nangangahulugang pagkaubos din
ng katahimikan sa kanilang bakahan
 Pinakiusapan niya ni lino na ipagtanggol sila laban sa mga
huk
 Noong una’y ayaw ni lino dahil hindi niya alam kung paano
gagampanan ang tungkuling iyon lalo pa’t inuusig sila.
Hinikayat muli ni albino si lino at sinabi niyang ang bakahan
ay magsisilbing pugad nila
8
 Lahat ng kanilang kakailanganin ay ibibigay nila. Anumang
hilingin at limos ay susundin ng mga tauhan doon para na
mismo si albino
 Sinabi ni lino na kakausapin niya naman ang kanyang mga
kasama at sabay-sabay silang magdedesisyon. Ipaalam na
lamang ang kanilang kasagutan kinabukasan
 Sa pagpupulong nila lino pinag-usapan ditto ang mga
problema sakali mang papayag sila sa hiling ni albino
 Tinalakay nila ang kakulangan sa sandata at punglo pati
na rin ang panganig sa pamamahala sa bakahan ni don tito
blahblah kanyang misyon ni lino ang mga problemang iyon.
Ibinahagi niya sa kanyang mga kasamahan na sasailalim
sa kanila ang mga tauhan sa bakahan
 Huhukayin nila ang mga sandata at punglong nakabaon sa
yungib ng bundok ng dambana at ang yungib na ito ay
magsisilbing pugad nila sakali mang may makaalam sa
kinaroroonan nila.
 Sa pagpupulong na ito, tinalakay din ni lino ang kanilang
patakaran sa buhay at sa pagkilos
 Patakaran sa buhay at sa pagkilos
 Hindi papatay hanggang maiiwasan, maliban na lamang
kung ito na lamang ang natitirang paraan
 Susuhayan ang katwiran at katarungan sa lahat ng oras
 Kukupkupin at ipagsasanggalang ang sinumang inaapi at
pinagkakaitan ng katarungan sa loob at labas ng bayan
 Hindi gagambalain ang katahimikan ng pamayanan
 Hindi ituturing na kaaway ang pamahalaan
 Hindi tatalikod sa diyos pagkat siya ang punot dulo ng
kanilang pagasa
 Mabuhay tayo ng iisa para sa lahat at lahat para sa isa
 Sinabi din ni lino na kakaharapin nila ang matiwasay sa
kabila ang huk sa lahat na masasamang-loob sa loob at
labas ng bayan. Ipinaliwanag ni lino na hindi sila natakas
upang kalabanin ang pamahalaan umasa nila iyon upang
matamo ang kaniyang hindi dapat alisin sa sinumang
mamamayang walang pagkakasala
 Pagkatapos ng pulong kinausap ni lino si albino sa
ipinahayag ang kanilang pagsangayon
 Kinabukasan ng madaling araw nagtungo sila sa bundok ng
dambana upang hukayin ang mga sandata at punglo na
nakabaon sa ungib. Tanghaling-tapat ng makarating sila
ditto. Binalaan ni lino ang kanyang gma kasamahan na
kailangan nilang maging tahimik sa paghukay
 Habang nanananghalian at nagpapahinga ang lahat,
tinanong ni lino si albino kung kalian ito buting dumalaw sa
pinyahansa bayan ng x. sinabi ng albino na kagagaling ay
lamang doon nang isang araw at ibinalita niya kay lino na
nasa mabuting kalagayan si Ernesto. Sinabi din nitong
malapit ang loob ng bata kay ms sanchez. Hindi na
nakasagot pang muli si lino at ipinatong na lamang ang
kanyang alak sa kanyang braso
23 Lumalaki sa Balita
 Bumaba sina lino mula sa bundok ng dambana upang
pumasok sa ungib at hanapin ang mga sandatang
ipinangako ni lino. May dalawang oras silang patigiltigil
palakadlakad umahon-lumusong. Biglang napatigil si lino
nang makita niya ang tatlong lalaki sa batong-buhay.
Inusad sila kagad ang mga bato at sinimulan ang
paghuhukay sa malalaking drum ng langis na nakabaon isa
sa mga yungib
 Ang natirang pamana puno ng tanggal tanggal na sandata
sa falfkh; na langis walang sira ang mga sandatan na
hawak na langis walang sila ang mga sandatang maiahwa
nila dahil niyong lupa ay kinabaunan nito
 May narinig silang tinig
24 Operation Scarlet
 1953 nagkaroon ng halalan sa nayon ng pinyahan kung
saan nagging lubhang mahilahil at magudo ang pagbagsak
ng pangasiwang may hawak ng upin ng pamahalaan
 Kabikabila ang suplong. May hatol ang mga natalo at
gayundin ang mga nanalo
 Nasyonalista: tiukong mga liberal ang mga tao sa
maraming presinto gamit ang civilian guard commando unit
temporary police at iba pang mga pulis
 Liberal: gayon din ang ginawa ng mga nasyonalista sa mga
baying kanila ang alkalde at pulisya bukod pa si don tito
raw ang pagustos ng mga sandatahan sa mga gangster
 Don tito – malaking asendero at rantsero
 Malakas ang impluwensiya sa pulitika
 May sandata at punglo- dahil ditto nagging matunog ang
balita tungkol sa kanya
 2 linggo matapos ay di na makakain at makatulog
 Ayon sa kanya, ang sandata ay kaniyang pananggalang
lamang
 Minamanmanan at sinusubaybayan ng army
 Pitong huk ang sumuka sa army upang tumulong sa
pamahalaan at paghahanap, hindi lamang sa iba pagn huk
kundi lahat pa ng mga muusig ng mga kapangyarihan pati
ang pinagkukunan ng sandata
 Unang linggo ng disyembre balita ang kagitingan sa
pagsugpo sa masasamang tao sa bayan at pati sa
lansangan
 Sa mga pahayagan ay ibinibintang sa puluton nila lino ang
mga arawaaraw na may nangyayaring kasamaan
 Ang pulutong nila lino ang lagging laman ng pahayagan at
kahit sa radio
 Alkalde napipilitan ibalik ang pulutong ng mga civilian guard
at temporary police
 Naglalagda rin ng toque de queda o curfew hours bawal
lumakas ang sinuman sa lansangan pagkagat ng dilim to
five am
 Sa nauon ng pinyahan may curfew at civilian guard sa
pamamahala ni villas
 Kalagitnaan ng disyembre babala na may larawan ni lino at
may nakasulat na ten thousand pesos pabuya sa pagdakip
buhay o patay kay lino rivera all caps
 Naglagay din ng babala sa taas ng puno ng kabalyero sa
liwasan ng pinyahan at nagging bulungbulungan ng mga
tao
 Lumulubha ang mga pangyayari
 Inilunsad ang operation scarler
 Sinabi ni villas kay dolor na alam ni Ernesto ang mga
nangyayari sa kanyang ama
 Nagusap sina villas at mga civilian guards tungkol sa
balitang pagupo ng bagong president sa enero
 Napansing bata sa dilim na imaakyat ng puno at inilaglag
ang papel at sumunod na nalaglag ang bata
 Si Ernesto ang bata
 Nang inakita ni villas ay nanginginig at namumutla ang
bata; napilayan siya at dinala ni villas sa bahay ni loreto
 Sinasabi ni Ernesto na walang kasalanan ang ama
 Sinabing bronco-pneumonia si Ernesto kinaumagahan
 Hindi tumitingin si Ernesto kaninoman maliban kay loreto
 Dinalaw ni pari amando at nagtakip ng mukha si Ernesto
 Umalis si pari amando nang hindi nagpapaalam kahit
kanino
25 Nagkumpisal si Don Tito
 Sampung huk ang kusang sumuko sa army
 Bigo pa rin si pari amando sa pagtuklas ng pugad ni lino
upang makausap at mapasuko ito
 Bigo rin si don tito pagkat napabintangan siyang may
imbakan ng mga sandata at punglo. Itoy lalong lumubha
dahil sa mga paratang na nag-aalaga siya ng mga
masasamang tao napinasasandatahan niya upang
mangalaga sa bakahan niya
 Ipinamalita ni don tit okay pari amando na tenyente koronel
na si carlos roda
 Sabi ni don tit okay pari amando na tenyente koronel na si
carlos roda
 Sabi ni don tito matutulungan siya ni pari amando sa
pamamagitan ng pakikiusap kay kor roda na huwag siyang
siyasatin at isakdal at ipakolekta na lamang niya sa army
ang mga walang pahintulot na armas at manisyones sa
bakahan. Kung magpapatuloy pa rin ang army ay
9
 marurumihan nang husto ang katauhan at pangalan ni do
tito na lubhanag napakahalaga sa kanya
 Ang pangalawang dahilan ni don tito kung bakit ayaw
niyang ipagpatuloy na siyasatin at pagsakdal siya ay dahil
sa precisamente dahil sa isang pulutong nga mga
mararangal na laalki ay kinauutangan niya at ng buong
lalawigan ng isang paglilingkod na di mapapantayan
 Ayon sa ulat ng engkargado ni don tito kusang pagsuko ng
mga huk ay pakana lamang nila upanag pasamain sina lino
 Ayon kay abogado ligon mananatiling nakabitin ang asunto
in lino habang hindi sumusuko o nadarakip si lino upang
maiharap sa muling paglilitis
26 Banta ng Panganib
 Nag-uusap si don tito pari amando koronel reoda at atty
ligon sa kumbento. Sinabi ni don tit okay kor roda kung ano
ang sinabi niya kay pari amando
 Kung bakit hinuhuli si lino nakasakdal sa dating usapin,
tumakas siya bago magkabisa ang hatol at para malaman
kung may kinalaman sa pamamaslang pagkatapos ng
halalan noong nobyembre
 Sinabi ni don tito na walang kinalaman si lino umamin na rin
si don tito na si lino nga ang binabanggit
 Binanggit ni roda si lupo pinlak umamin na siya ang
pumatay kay tarantela naipasa na sa piskalya ang kaso at
kasalukuyang hinahanap ang 3 pang kasabwat
 Kung mapapatunyan na walang sala si lino mapapawalang-
bisa ang kaso ni lino
 Si albino lang daw ang makakapagpatunay kung nasa
rancherya pa sina lino kung nasaan ang mga sandata at
punglo at kung may kinalaman si lino sa mga pagpatay
matapos ang halalan
 Dumating si albino at sinabing nabalitaan ng huk na may
sakit si lino. Natamaan sa hita si lino noong nakaraang
sagupaan at bumalik ang malaria. Si dr margario castro ang
tanging doctor na tumitungin kay lino
 Sabi ni albino di da makakaalis ang sinuman ng walang
pahintulot at ito ang napagkasunduan nila; kung lumabag
ay pena capital-papatayin o magpapakamatay
 Si albino ang unang lumabag; tumakas siya kasi di siya
pinayagan ni lino na umalis
 Handa magpakamatay sina lino pag nilusob ng mga huk;
wala silang galit sa pamahalaan at tinanggihan ang alok ni
hantik na kumampi sa mga huk
 Tatlong araw na ang nakakalipas nang malaman ng huk
kung kayat di lalagpas ang linggo na walang nangyayaring
masama; inililihim nila dati sa pamamagitan ng may
nagbabalat-kayo na lino at nakasakay sa kabayo at kunwari
ay umiikot sa buong rantserya
 Di daw babalik si albino sapagkat papatayin siya pero
gumagawa siya ng paraan upang maligtas sina lino na
tinuring niya na mga kapatid – naiyak sa sinabi ni albino
lahat sila maliban kay roda
 Sabi ni albino ang mga sandata at punglo ay ibinalik sa
loob ng yungib
 Nine na lang sina lino dati ten – namatay at inilibing ang isa
dati 12 sila pero sinabi ni lino na sumuko sa pamahalaan
ang dalawa dahil sila ay totoong nagkasala kaya nagging
ten
 Di pwede bumalik si albino kaya si pari amando ay
nagboluntaryo
 Maguusap sina roda at pari amando ng ten ng gabi
 Umalis si roda kasama si albino papunta sa kwartel
27 Pag-ibig at Pagmamahal
 Alas ocho ng gabi nag-usap sina roda at si pari amando
 Pumunta sina mina kina loreto; si mina ang tagapaghatid-
sabi ni roda
 Kung bakit sa 30 sulat ni roda ay 1 lang ang sinagot ni
loreto – dahil daw pareho lang naman daw ang nilaalman
ng 30 mga sulat
 Sinalaysay ni mina kay loreto ang tungkol sa kanila ni
rosauro – hinihintay na lamang ni rosauro na mamili ng
petsa ng pagpapakasal ang dalawa ngunit nagdadalawang-
isip si mina dahil magkaibang landas daw ang kanilang
tinutulak
 Sagot naman ni loreto kung may pag-ibig pwede
magpakasal; hindi niya pahihirapan si roda kung may
pagtingin siya ditto; pagmamahal lamang daw ang meron
siya kay roda at walang pag-ibig
 Hindi matuturuan ang puso kung sino ang mamahalin; hindi
mapipilit ang puso sa isang bagay na ayaw mismo ng puso;
nagtataka din si loreto kung bakit di na lang maghanap ng
iba si roda
 Kinumpara ni mina ang pag-ibig sa lihi – walang maganda
sa pagtingin na isang maglilihi kung ang kanyang
pinaglilihian
 Si loreto ay hindi tumitingin sa baro ng isang tao kungi sa
katauhan nito; at ang kaluluwa ang tinitingnan naman nito
sa isang katauhan
 Roda: tenyente – turnilyo sa isang makina; kapitan –
malaking turnilyo sa isang makina; komandante – gulong sa
isang makina; tenyente koronel – mas malaking gulong sa
isang makina
 Kabaligtaran ni roda si lino sapagkat si lino ay isang “tao” –
may paninindigan at sariling pagkato, humaharap ang
realidad ng buhay etc. (p.337)
 Pinapasabi ni loreto na tanging pagmamahala lamang ang
kanyang maibibigay kay roda at hindi pag-ibig
 Umaga – pumunta si loreto sa kumbento; nakasalubong si
ligon, si ligon ang gumawa ng testament ni pari amando
 Inilahad ni pari amando kay loreto ang simula sa pag-amin
ni don tito hanggang sa kanyang pagboluntaryo na siya ang
luapit kay lino
 Gusto sumama ni loreto at kasapa pa si Ernesto; pumayag
si pari amando
 12 ng gabi – kanilang alis mula sa kumbento
28 Mahiwagang mga Pangitain
 12 ng gabi – kumakanta si Pari Amando ng Lord’s Prayer ni
Menotti
 Dumating sina Loreto at Ernesto, umalis sila kasama si Pari
Amando sakay ng isang dyip sa na may dalawang convoy –
papunta sa rantserya ni Don Tito
 Si Roda naman ay hinihahanda ang kanyang mga kawal o
grupo
 Nasa loob ng yungib sina Lino at ang ibang kasama niyang
mga nakatakas, maga bakero ni Don Tito
 Di daw dawpat idamay ang mga bakero kaya papabain sila
at kakalimutan nila ang ginawa ni Albino
 Nagdasal muna pero ayaw bumaba ng mga bakero pero
sinabi ni Lino na ito’y isang utos, bumaba ang mga bakero
na may isang puting panyo
 Sinilip sa teleskopyo at nakita nila na may palapit na limang
tao; dalawang kawal, Pari Amando, Loreto at si Ernesto
 Pagdating nila, sinabi ni Pari Amando ang tungkol sa: kay
Lupo Pinlak at ang pag-amin nito kaya wala na ang kaso ni
Lino; muling paglilitis kay Lino tungkol kay Pinlak; pagsuko
nila
 Hindi pinapabayaan ang mga kasama ni Lino, kung ano
daw ang pasiya ni Lino, yun daw ang pasiya ng iba; pasiya
ni Lino; sumuko
 Naglagay ng puting panyo sa pinto at sumuko na
 Sinabi ni Loreto na hindi utang sa kanya ang pag-aalaga
kay Ernesto dahil pinagpipilitan ni Lino na ito’y isang utang
na loob
 Sinabi din na nadakip na si Hantik at may dalawang
engkwentro laban sa mga Huk kaya kailangan nilang
bumaba na
 Sinabi ni Roda kay Loreto na nauunawaan na niya ito at
hinahangaan niya si Loreto
 Nagdadasal si Pari Amando sa paanan ng krus at kumanta
siya ng Ave Maria ni Schubert
10