2009 - Ayvalık Konutlarının Mekan Dizim Yöntemiyle Analizi Ve Turizm Amaçlı Değerlendirilmesi

YILDIZ TEKN K ÜN VERS TES
FEN B L MLER ENST TÜSÜ
AYVALIK KONUTLARININ MEKAN D Z M

YÖNTEM YLE ANAL Z VE TUR ZM AMAÇLI
DE ERLEND R LMES
Mimar Yasemin Özçanak
FBE Mimarl k Anabilim Dal Bina Ara"t rma ve Planlama Program nda Haz rlanan
YÜKSEK L SANS TEZ
Tez Dan "man : Doç. Dr. Deniz Erinsel Önder
STANBUL, 2009
Ç NDEK LER
Sayfa
S MGE L STES ....................................................................................................................... iv
KISALTMA L STES ................................................................................................................ v
EK L L STES ........................................................................................................................ vi
Ç ZELGE L STES ................................................................................................................... ix
ÖNSÖZ...................................................................................................................................... xi
ÖZET ........................................................................................................................................xii
ABSTRACT ............................................................................................................................xiii
1. G R ....................................................................................................................... 1
1.1 Amaç........................................................................................................................ 1
1.2 Kapsam .................................................................................................................... 2
1.3 Yöntem .................................................................................................................... 3
2. MEKÂN D Z M (SPACE SYNTAX) ................................................................... 4
2.1 Mekân Dizim Analizi Nedir?................................................................................... 4

2.2 Mekân Dizim Analizinin Kullan6m Alanlar6 ........................................................... 5
2.3 Mekân Dizim Analiz Yöntemi Ve Kavramlar6........................................................ 7
2.4 Mekân Dizim Yönteminin Konut Alan6ndaki Uygulamalar6ndan Örnekler ......... 19
3. AYVALIK VE AYVALIK KONUTLARI ........................................................... 30
3.1 Ayval6k Kentinin Konumu ve Kurulu@u................................................................ 30

3.2 18. yüzy6l’dan 20. yüzy6la Ayval6k Tarihi............................................................. 32
3.3 Türk- Yunan Mübadelesi....................................................................................... 37
3.3.1 Mübadele Göçmenlerinin Bar6nma Sorunlar6 ve Terk Edilmi@ Evler ................... 38
3.3.2 Mübadele’nin Ayval6k Konutlar6 Üzerindeki Etkisi.............................................. 43
4. AYVALIK KONUTLARININ MEKÂN D Z M YÖNTEM YLE ANAL Z ..... 49
4.1 Alan Çal6@mas6n6n Amac6 ...................................................................................... 49

4.2 Alan Çal6@mas6n6n Kapsam6 ve Yöntemi............................................................... 49
4.3 Özgün ve DeIi@mi@ Ayval6k Konutlar6n6n Mekân Dizim Yöntemiyle Analizi..... 50
4.4 Mekân Dizimi le Analiz Edilen Ayval6k Konutlar6 ........................................... 115
4.4.1 Ayval6k Konutlar6n6n Mekân Dizim Analiz Bulgular6 ........................................ 116
4.4.1.1 Özgün Ayval6k Konutlar6n6n Mekân Dizim Analiz Bulgular6 ............................ 116
4.4.1.2 Günümüz Ayval6k Konutlar6n6n Mekân Dizim Analiz Bulgular6 ....................... 123
4.4.1.3 Özgün ve Günümüz Ayval6k Konutlar6n6n Mekân Dizim Analiz Bulgular6n6n
Kar@6la@t6r6lmas6................................................................................................... 127
ii
5. MEVCUT AYVALIK KONUTLARINA YÖNEL K PROJE ÖNER S ........... 129
5.1 Mevcut Ayval6k Konutlar6n Turizm Amac6yla Günümüze Kazand6r6lmas6........ 129

5.2 Ayval6k Çal6@ma Alan6nda Yap6lan Anket Çal6@mas6n6n Sonuçlar6 .................... 133
5.3 Koruma Yakla@6mlar6n6n ve Anket Sonuçlar6n6n Öneri Projeye Katk6s6............. 136
5.4 Mevcut Ayval6k Konutlar6na Yönelik Pansiyon Önerisi..................................... 136
6. SONUÇ................................................................................................................ 146
KAYNAKLAR....................................................................................................................... 150
EKLER ................................................................................................................................... 154
Ek1 Bölge Halk6yla ve Pansiyon Sahipleriyle yap6lan anket örneIi ...................................... 155
Ek2 Pansiyon Sahipleri ve Turistlerle Yap6lan Anket ÖrneIi................................................ 157
Ek3 Anket Sonuçlar6na Ait Pasta Dilim Grafikleri ................................................................ 158
ÖZGEÇM ............................................................................................................................ 166
iii
S MGE L STES
dv Derinlik deIeri
iv Bütünle@me deIeri
pv Her hücre için geçirgenlik deIeri
iv
KISALTMA L STES
AV Avlu
BY Banyo
DK Dükkân
DP Depo
DP/DK Depo ve/veya Dükkân
DP+AT Depo ve Atölye
MT Mutfak
MT+DP Mutfak ve Depo
ODA Kullan6lmayan Mekân
SA Sarn6ç
TR Teras
UCL University College London
WC Tuvalet
WC+BY Tuvalet ve Banyo
YM Ya@ama Mekân6
YM+MT Ya@ama ve Mutfak
YM+YO Ya@ama ve Yatak Odas6
YO Yatak Odas6
v
EK L L STES
ekil 2.1 Konut plan6 ve Geçi@ grafiIi (Hillier, Hanson, 1984) ................................................. 9
ekil 2.2 Geçi@ grafiIindeki mekân tipleri (Bellal, 2007)........................................................ 10
ekil 2.3 Wright ‘in 3 evine ait planlar ve geçi@ grafiIi........................................................... 11
ekil 2.4 Planlar ve gama diyagramlar6 (Hillier, 2007)............................................................ 12
ekil 2.5 Bir dizi konut plan6 ve ona ait geçi@ grafiIi (ÇaIda@, K6r@an,1998) ......................... 13
ekil 2.6 Farkl6 mekânsal organizasyonlara ait benzer hücreli planlar, gama diyagramlar6 ve
derinlik deIerleri (Hillier, 2007) ............................................................................. 15
ekil 2.7 Mekânlara ait yönelme ve geçi@ özellikleri............................................................... 17
ekil 2.8 A@amal6 mahremiyete ait konsept diyagram6 (Wojgani ve Hanson, 2007)............... 18
ekil 2.9 Öneri konutlara ait plan @emalar6 ve gama diyagramlar6 (Önder,2001).................... 20
ekil 2.10 Marmara Bölgesine ait konut plan @emalar6 ve geçi@ grafiIi (Orhun,1997) ........... 21
ekil 2.11 Marmara Bölgesindeki derin ve s6I merkezli konutlar (Orhun,1997) .................... 23
ekil 2.12 Urfa evine ait plan @emas6 ve geçi@ grafiIi (Orhun,1997)....................................... 24
ekil 2.13 Safranbolu evine ait plan @emas6 ve geçi@ grafiIi (Orhun,1997) ............................ 24
ekil 2.14 Be@ikta@ Akaretler dizi konutlar6 (K6r@an, ÇaIda@, 2003)....................................... 25
ekil 2.15 Ortaköy Onsekiz Akaretler dizi konutlar6 (K6r@an, ÇaIda@, 2003) ......................... 25
ekil 2.16 Örnek plan @emas6na ait geçi@ grafiIi, kom@uluk grafiIi ve boyutsuz dikdörtgen
bölmeler (K6r@an, ÇaIda@, K6r@an, ÇaIda@, 2003) .................................................. 26
ekil 3.1 Ayval6k haritas6 [1].................................................................................................... 30
ekil 3.2 Ayval6k ve yak6n çevresi (Gönül, 2004) ................................................................... 32
ekil 4.1 Ayval6k ve çevresi ve çal6@ma alan6 (Gönül,2004).................................................... 50
ekil 4.2 Ayval6k çal6@ma alan6 (Gönül,2004) ......................................................................... 51
ekil 4.3 Çal6@ma alan6 ve Mekân Dizimi le analiz edilen Ayval6k konutlar6 (Gönül, 2004). 52
ekil 4.4 1 no’lu özgün konut plan6 (Gönül, 2004) .................................................................. 53
ekil 4.5 1 no’lu özgün konut plan6na ait geçi@ grafiIi ............................................................ 53
ekil 4.6 1 no’lu deIi@mi@ konut plan6 (Gönül, 2004).............................................................. 55
ekil 4.7 1 no’ lu konut ve deIi@mi@ konut plan6na ait geçi@ grafiIi........................................ 55
ekil 4.8 10 no’lu özgün konut plan6 (Gönül,2004) ................................................................. 57
ekil 4.9 10 no’lu özgün konut plan6na ait geçi@ grafiIi .......................................................... 57
ekil 4.10 10 no’lu deIi@mi@ konut plan6 (Gönül, 2004) ......................................................... 58
ekil 4.11 10 no’lu konut ve deIi@mi@ konut plan6na ait geçi@ grafiIi..................................... 59
ekil 4.12 17 no’lu özgün konut plan6 (Gönül, 2004) .............................................................. 60
vi
ekil 4.13 17 no’lu özgün konut plan6na ait geçi@ grafiIi ........................................................ 61
ekil 4.14 17 no’lu özgün konut plan6 (Gönül,2004) ............................................................... 62
ekil 4.16 20 no’lu konut plan6 (Gönül, 2004)......................................................................... 64
ekil 4.17 20 no’lu konut ve konut plan6na ait geçi@ grafiIi.................................................... 64
ekil 4.19 26 no’ lu özgün konut plan6na ait geçi@ grafiIi ....................................................... 66
ekil 4.21 26 no’ lu konut ve deIi@mi@ konut plan6na ait geçi@ grafiIi.................................... 68
ekil 4.22 29 no’ lu özgün konut plan6 (Gönül, 2004) ............................................................. 70
ekil 4.26 32 no’ lu özgün konut plan6 (Gönül, 2004) ............................................................. 74
ekil 4.34 45 no’ lu özgün ve deIi@mi@ konut plan6 (Gönül, 2004) ......................................... 82
ekil 4.35 45 no’ lu konut ve konut plan6na ait geçi@ grafiIi................................................... 82
ekil 4.42 62 no’lu deIi@m@i@ konut plan6 (Gönül, 2004)........................................................ 88
vii
ekil 4.54 76 no’lu deIi@mi@ konut plan6 (Gönül, 2004) ....................................................... 100
ekil 4.55 76 no’lu konut ve deIi@mi@ konut plan6na ait geçi@ grafiIi................................... 101
ekil 4.56 77 no’lu özgün konut plan6 (Gönül, 2004) ............................................................ 103
ekil 4.57 77 no’ lu özgün konut plan6na ait geçi@ grafiIi ..................................................... 103
ekil 4.59 77 no’ lu konut ve deIi@mi@ konut plan6na ait geçi@ grafiIi.................................. 105
ekil 4.63 81 no’ lukonut ve deIi@mi@ konut plan6na ait geçi@ grafiIi................................... 109
ekil 4.67 86 no’ lu konut ve deIi@mi@ konut plan6na ait geçi@ grafiIi.................................. 113
ekil 5.1 Çal6@ma alan6 içinde öneri projenin konumu........................................................... 138
ekil 5.2 Proje önerilen yap6 grubu ........................................................................................ 139
ekil 5.3 Öneri proje zemin kat plan6 ..................................................................................... 140
ekil 5.4 Öneri proje birinci kat plan6 .................................................................................... 141
ekil 5.5 Öneri proje ikinci kat plan6...................................................................................... 142
viii
Ç ZELGE L STES
Çizelge 2.1 Üç ayr6 sentaktik tipolojide en bütünle@ik mekânlar6n derinlik deIerleri (Çil,
2007)........................................................................................................................ 28
Çizelge 2.2 En bütünle@ik mekânlar ve bütünle@me deIerleri (Çil, 2007) ............................... 28
Çizelge 3.1 19. yüzy6lda Ayval6k yerle@iminin demografik yap6s6 (Gönül, 2004)................... 36
Çizelge 3.2 Mekânlar6n i@leviyle kullan6lma durumu (Gönül, 2004)....................................... 44
Çizelge 3.3 Tarihsel süreçte yap6lardaki i@lev deIi@ikliIi (Gönül, 2004) ................................ 45
Çizelge 3.4 Zaman aç6s6ndan deIi@im (Gönül, 2004) .............................................................. 47
Çizelge 3.5 Konutlarda dönemlere baIl6 deIi@imin niteliIi (Gönül, 2004) ............................. 48
Çizelge 4.1 1 no’lu özgün ve deIi@mi@ konutlara ait bütünle@me deIerleri ............................. 56
Çizelge 4.2 10 nolu özgün ve deIi@mi@ konutlara ait bütünle@me deIerleri ............................ 60
Çizelge 4.3 17 nolu özgün ve deIi@mi@ konutlara ait bütünle@me deIerleri ............................ 63
Çizelge 4.4 26 no’lu özgün ve deIi@mi@ konutlara ait bütünle@me deIerleri ........................... 69
Çizelge 4.10 63 no’lu özgün ve deIi@mi@ konutlara ait bütünle@me deIerleri ......................... 94
Çizelge 4.11 74 no’lu özgün ve deIi@mi@ konutlara ait bütünle@me deIerleri ......................... 98
Çizelge 4.12 76 no’lu özgün ve deIi@mi@ konutlara ait bütünle@me deIerleri ....................... 102
Çizelge 4.16 Ayval6k konutlar6n6n yap6m tarihleri, kat say6s6, özgün ve günümüz fonksiyonlar6115
Çizelge 4.17 Mekân Dizimi ile analiz edilen Ayval6k konutlar6na ait bütünle@me deIerleri. 117
Çizelge 4.18 Özgün Ayval6k konutlar6na ait d6@ mekân bütünle@me deIerleri ...................... 118
Çizelge 4.19 Özgün Ayval6k konutlar6nda avlu ve depo/dükkân mekânlar6na ait bütünle@me
deIerleri ................................................................................................................. 120
Çizelge 4.20 Konut mekânlar6na ait bütünle@me deIerleri..................................................... 122
Çizelge 4.21 Günümüz Ayval6k konutlar6na ait d6@ mekân bütünle@me deIerleri ................. 124
Çizelge 4.22 Günümüz Ayval6k konutlar6nda avlu ve mevcut depo/dükkân mekânlar6na ait
bütünle@me deIerleri.............................................................................................. 125
ix
Çizelge 5.1 Ayval6k konutlar6n6n mevcut korunma durumu (Gönül,2004). .......................... 132
Çizelge 5.2 Ayval6k konutlar6n6n onar6m durumu.................................................................. 133
Çizelge 5.2 29 no’lu konutun pansiyon önerisine ait bütünle@me deIerleri........................... 142
x
ÖNSÖZ
Kültürel deIerler ve sosyal ya@ant6yla etkile@im içinde olan konut mekân6, halk6n zevklerini,
al6@kanl6klar6n6, sosyal yönlerini en iyi tan6mlayan veridir. Bir bölgeye ait sosyal ya@ant6y6 ve
kültürel yap6y6 anlamakta kullanabileceIimiz konut mekân6, kullan6c6lar6n davran6@lar6na,
sosyal ve kültürel yap6ya dair analitik deIerlendirmeler yapan ve somut aç6klamalar getiren
Mekân Dizim yöntemiyle, mübadeleyle birlikte kullan6c6lar6n6n deIi@tiIi “Ayval6k konutlar6”
ara@t6r6lmaktad6r. Konutlara ait özgün ve günümüz plan @emalar6 Mekân Dizimiyle
incelenmi@, ortak yönler ve farkl6l6klar ortaya koyulmu@tur. Elde edilen bulgular ve anket
çal6@malar6 sonucunda bir proje önerilmektedir.
Bu çal6@mam6 gerçekle@tirmemde çok büyük desteIi ve emeIi olan, çal6@malar6m s6ras6nda
benden yard6mlar6n6, desteIini, sabr6n6 ve bilgisini esirgemeyen ve görü@lerini benimle
payla@arak çal6@mam6 yönlendiren deIerli hocam Sn. Doç. Dr. Deniz Erinsel Önder’e
te@ekkürü borç bilirim.
Bölgedeki çal6@malar6m s6ras6nda sorular6m6 sab6rla cevaplay6p kap6lar6n6 açmakta tereddüt
etmeyen Ayval6k halk6na te@ekkür borçluyum. Ayr6ca, bölgedeki anket çal6@malar6mda bana
yard6mc6 olan ve ba@6ndan beri desteIini ve anlay6@6n6 benden esirgemeyen sevgili e@im Ali
Tolga Mutlu, babam Orhan Özçanak ve annem Tülay Özçanak’a, tecrübelerini benimle
payla@an ve desteIini her zaman hissettiIim aIabeyim Tolga Özçanak’a ve ara@t6rmalar6mda
bana destek olan kuzenim GöktuI A@6k’a çok te@ekkür ederim.
xi
ÖZET
Çal6@mada Ayval6k konutlar6n6n özgün ve günümüz plan @emalar6 Mekân Dizim yöntemiyle
analiz edilerek, konut ya@ant6s6na dair kültürel ve sosyal konularda somut veriler ortaya
koyulmaktad6r. Çal6@mada yararlan6lan ve referans al6nan kaynaklar giri@ bölümünde ifade
edilmekte ve çal6@man6n amac6, kapsam6 ve yöntemi anlat6lmaktad6r.
kinci bölümde Mekân Dizim yöntemi, yöntemin kullan6ld6I6 alanlar, yöntemde kullan6lan
kavramlar ve konut alan6ndaki uygulamalara yer verilmektedir.
Üçüncü bölümde Ayval6k ve Ayval6k konutlar6 ele al6nmaktad6r. Bölge tarihi ara@t6r6lm6@ ve
mübadeleyle ortaya ç6kan konut sorunu ve konutlardaki mekânsal deIi@im irdelenmi@tir.
Dördüncü Bölümde, Ayval6k Konutlar6n6n Mekân Dizim Yöntemiyle Analizi ba@l6I6 alt6nda
mübadeleyle birlikte kullan6c6lar6n6n deIi@tiIi “Ayval6k konutlar6” ara@t6r6lm6@t6r. Ayval6k
kent merkezinde bulunan 19. ve 20. yüzy6la ait, avlusu ve dükkân6 olan 17 adet konut
seçilmi@tir. Konutlar6n özgün ve günümüz plan @emalar6ndan elde edilen bulgularla ortak
yönler ve farkl6l6klar ortaya koyulabilmi@tir ve en bütünle@ik (en çok hareket bar6nd6ran) ve
ayr6@6k (en az hareket bar6nd6ran) mekânlar tan6mlanarak ortak bir mekân kurgusunun var
olup olmad6I6na dair bir cevap aranm6@t6r.
Cevap aranan diIer sorular a@aI6dad6r;
• Konut ya@ant6s6na dair mahremiyetin s6n6rlar6 nedir? Özgün biçimde ve günümüz
biçiminde içedönük/d6@adönük ya@ant6ya dair bir genelleme yap6labilir mi; eIer
yap6l6rsa kullan6c6lar6n sosyal ya@ant6s6 ile baIda@t6r6labilir mi?
• Dükkân/depo ve avlu mekânlar6n6n konut sistemindeki yeri nedir; ortak bir yap6lanma
veya kurguya sahip midir?
Be@inci bölümde öneri proje yer almaktad6r. Tarihi bir merkez olan Ayval6k’ta öncelikle anket
çal6@mas6 yap6lm6@t6r. Anket sonuçlar6 doIrultusunda, mevcut yap6 stokunun turizm
kapsam6nda deIerlendirilmesi fikri önem kazanm6@t6r. Koruma yakla@6mlar6 ve anket
çal6@mas6n6n sonucunda konutlar6n konaklama yap6s6 olarak kullan6m6na yönelik bir proje
önerisi geli@tirilmi@ ve Mekân Dizimi ile analiz edilmi@tir.
Alt6nc6 bölüm olan son bölümde tez konusunun sonuçlar6 ortaya koyulmaktad6r.
Sonuç olarak, tarihi ve kültürel deIerlerin; dolay6s6yla geleneksel Ayval6k konutlar6n6n ve
diIer tarihi yap6lar6n sürdürülebilirliIini saIlamak amac6yla turizm fikri öne ç6kar6lm6@t6r.
Restore edilen konutlar6yla ve yeniden i@levlendirilen yap6lar6yla Ayval6k, “tarihini ya@atan
bir kent” olarak önerilmektedir.
Anahtar sözcükler: Geleneksel Ayval6k konutlar6, Mekân Dizimi, mübadele, turizm
xii
ABSTRACT
In this study, Space Synax analysis of authentic and present house plan schemes of traditional
Ayval6k houses are existing. Thus, factual data of daily experience of cultural and social
aspects can be state expressly. Reference sources expressed in the first chapter and the aim,
scope and method of the study is defined.
In the second chapter Space Syntax methodology, uses of methodology and concept of
methodology and housing implementations are examined.
Third chapter discusses Ayval6k and Ayval6k houses. History of the region is researched and
housing problem which exists because of exchange of populations and spatial changes of the
houses are explicated.
Fourth chapter has the title of Syntax Method Analysis of Ayval6k Houses and has a research
on “Ayval6k houses” which has various users with the exchange of populations. For the
research 17 houses selected, which has courtyard and shop, located in the old town and dated
19th and 20th century. With the findings obtained from the analysis of authentic and present
house plan schemes, we can display common aspect and differences and study is searching for
an answer if there is a common space organization by defining the most integrated and the
most segregated spaces.
Other questions which the study is searching for an answer;
• What is the limit of the privacy for the daily experiences of the houses? Is
generalization possible for introverted/extroverted daily experiences of authentic and
present house forms; if it is possible, is reconciliation possible with the social
experiences?
• Where do shop/storage and courtyard locate in house system; do they have common
space structure or organization?
Proposed project exists in fifth section. First survey is conducted in Ayval6k. Surveys result
give the idea of revaluating building stock in tourism. The idea of revaluating house buildings
for tourist accomadation is gained importance by the result of protection approaches and
surveys and this proposed project is analyzed with Space Syntax methodology.
In last section results of thesis case are introduced.
In conclusion, to ensure sustainability of historical and cultural values (consequently
traditional Ayval6k houses and other historical buildings), idea of tourism is emphasized.
Ayval6k is suggested as an “historically alive and conservated town” with its restorated
houses and new functioned buildings.
Keywords: Traditional Ayval6k houses, Space Syntax, exchange of populations, tourism
xiii
1
1. GR
Konut biçimleni@leri sadece fiziksel etkilerin ya da etkenlerin sonucu deIil, tüm sosyo-
kültürel faktörlerin sonucu olu@mu@tur (Rapoport, 1969). Bu faktörler, kültürel deIerler ve
seçimlerdir. Rapoport (1969), konutlar6n dünya görü@ünü yaratmaya ve yans6tmaya yarayan
bir fiziksel mekanizma olarak dü@ünmektedir ve bir toplumun karakterini en iyi yans6tan6n, o
toplumun mimarisi olduIunu belirtmektedir.
Rossi (2006), konutun incelenmesinin @ehri incelemenin en iyi yollar6ndan biri olduIu
sonucuna varm6@t6r. ehrin Mimarisi adl6 yay6n6nda, @ehirlere ait yap6sal farkl6l6klar6 o
bölgenin konutlar6n6n farkl6 yönleri kadar iyi gösteren hiç bir @ey olmad6I6na deIinmektedir.
Bu söylem, Violett-le-Duc’ün evin –evin düzeni ve örgütlemesinin- ancak uzun zaman
dilimleri içinde deIi@tiIi tezini doIrulamaktad6r. Violett-le-Duc Aç6klamal6 XI-XVI. Yüzy6l
Frans6z mimarl6I6 SözlüIü adl6 yap6t6nda @unlar6 söyler: “Mimarl6k sanat6nda bir halk6n
adetlerini, zevk ve al6@kanl6klar6n6 en iyi tan6mlayan @ey ku@kusuz evdir; örgütlenmesi gibi
düzeni de ancak çok uzun zaman dilimleri içinde deIi@ir” (Rossi, 2006).
Son y6llarda konutla ilgili yap6lan çal6@malar, sosyal anlam ve kültürel deIerlerin büyük
ölçüde konutlar6n, mekân organizasyonlar6 arac6l6I6yla yans6t6ld6I6n6, böylece farkl6
kültürlerin farkl6 mekânsal modellerle kendilerini ifade ettiIini ortaya koymaktad6r.
Ara@t6rmac6lar, yapma çevrenin bir yandan kültürü yans6t6rken, bir yandan da onu etkileyip
@ekillendirdiIi görü@ü üzerinde birle@mekte, bu nedenle de kültürel etkenlerin yapma çevrenin
kurgusunda sakl6 olduIu fikri giderek önem kazanmaktad6r ( K6r@an ve ÇaIda@, 2005).
Dolay6s6yla bir bölgeye ait sosyal ya@ant6y6 ve kültürel yap6y6 anlamakta kullanabileceIimiz
konut mekân6, kullan6c6lar6n davran6@lar6na, sosyal ve kültürel yap6ya dair analitik
deIerlendirmeler yapan ve somut olarak ifade ve analiz eden Mekân Dizim yöntemiyle
incelenmektedir.
1.1 Amaç
Bu çal6@mada, kültürel deIerler ve sosyal ya@ant6yla etkile@im içinde olan konut mekân6,
mübadeleyle birlikte kullan6c6lar6n6n deIi@tiIi “Ayval6k konutlar6” üzerinde ara@t6r6lm6@t6r. Bu
konutlara ait özgün ve günümüz plan @emalar6 sosyal yap6ya ili@kin somut sonuçlar veren
Mekân Dizim yöntemiyle irdelenmi@tir. Elde edilen bulgular, konutlar ve mekânlar baz6nda
deIerlendirilecek ve a@aI6daki sorulara cevap aranacakt6r;
2
• En bütünle@ik ve ayr6@6k konutlar ve mekânlar hangileridir ve ortak bir mekân kurgusu

var m6d6r?

biçiminde içedönük ya da d6@adönük ya@ant6ya dair bir genelleme yap6labilir mi ve
eIer yap6l6rsa bu yap6lanma sosyal yap6 ile baIda@t6r6labilir mi?
• Dükkân/depo ve avlu mekânlar6n6n Ayval6k konut sistemindeki yeri nedir ve konutlar

genelinde ortak bir yap6lanma veya kurguya sahip midir?
Elde edilen bulgularla kültürel ve sosyal yap6n6n mekânsal organizasyona yans6mas6

belirlenmi@tir ve farkl6 dönemlere ait mekânsal organizasyonlar6n ortak ve farkl6 yönlerini
ortaya koymak amaçlanmaktad6r. Böylelikle yeni konut uygulamalar6 için veri
olu@turulabilecektir.
Ayval6k’ta tarihi ve kültürel deIerlerin, dolay6s6yla geleneksel Ayval6k konutlar6n6n

sürdürülebilirliIini saIlamak ad6na, mevcut yap6lar6n turizm kapsam6nda yeniden
deIerlendirilmesi konusuna da deIinilmi@ ve Ayval6k’6 tarihini ya@atan bir kente dönü@türme
fikri ortaya konulmu@tur. Bu fikir bir grup konut yap6s6n6n konaklama yap6s6na dönü@tüIü bir
proje önerisiyle desteklenmi@tir.
1.2 Kapsam
Çal6@ma kapsam6nda öncelikle Mekân Dizimi konusu ara@t6r6lm6@t6r. Mekân Dizimi kullan6m
alanlar6, yöntem ve yöntemde kullan6lan kavramlar ortaya konulmu@, konut alan6ndaki
uygulama örnekleri ara@t6r6lm6@t6r. Konut mekânlar6 ve konut mekân6n6n Mekân Dizimiyle
analizi konusunda yap6lan önceki çal6@malar, bu tez kapsam6nda büyük önem ta@6maktad6r
(Önder, 2001), (Önder, 2002), (Orhun, 1997), (Gönül, 2004), (Atak, 2009). ncelenen bu
örnekler ve yap6lan diIer literatür ara@t6rmalar6 sonucunda çal6@ma alan6 olarak Ayval6k
seçilmi@tir. Ayval6k konutlar6 büyük ölçüde özgün yap6s6n6 korumaktad6r. Mübadeleyle
birlikte kullan6c6lar6n6n deIi@tiIi Ayval6k konutlar6, özgün ve günümüz biçimleriyle
incelenmi@tir. Alan çal6@mas6nda Ayval6k kent merkezinde bulunan 17 adet konut seçilmi@tir.
Konut plan @emalar6 için Bilge Y6ld6r6m Gönül’ün 2004 y6l6nda haz6rlad6I6 “Bat6
Anadolu’daki Kültürel Çe@itliliIin Geleneksel Konut Mimarisindeki DeIi@ime Yans6mas6:19.
ve 20. Yüzy6llarda Ayval6k” adl6 doktora tezinden yararlan6lm6@t6r. Ula@6lan konut
planlar6ndan dükkân6 ve avlusu olan konutlar ele al6nm6@t6r. Mekân Dizimi ile incelenen
konutlarda, çal6@man6n amac6 doIrultusunda, mekânlar6n ve konutlar6n insanlar6 bir araya
3
toplama eIilimi, mahremiyet kavram6 ve içedönük/d6@adönük olmas6 tart6@6lm6@t6r. Özgün ve

günümüz biçimlerinin incelenmesi ile konutlar6n günümüzdeki kullan6m6n6n ara@t6r6lmas6n6n
yan6 s6ra, ilk kullan6c6lar6n6n (Rumlar) sosyal ya@ant6s6na dair veriler de ortaya konulmu@tur.
Ayr6ca yöntemin ortaya koyduIu bulgular ile kültürel ve sosyal yap6n6n mekânsal
organizasyona yans6mas6 ve farkl6 dönemlere ait ortak yönler ve farkl6l6klar ara@t6r6lm6@t6r.
1.3 Yöntem
Belirlenen kapsam doIrultusunda çal6@mada üç farkl6 yöntem izlenmi@tir. Bunlar veri

toplama, analiz ve anket a@amalar6d6r.
Veri toplama, Mekân Dizimi, Ayval6k tarihi, mübadele ve mübadelenin Ayval6k konutlar6na
etkisi ve mevcut yap6lar6n turizm kapsam6nda deIerlendirilmesi konular6n6 ara@t6rma ve bilgi
toplama sürecidir. Bu süreçte literatür ve internetten faydalan6lm6@t6r.
Analiz a@amas6nda ise, konut ya@ant6s6ndaki sosyal ve kültürel yap6ya dair sonuçlar6 ortaya
koymakta konuya kavramsal yakla@mak yerine, analitik bir deIerlendirme yapan ve
kullan6c6lar6n davran6@lar6na somut aç6klamalar getiren Mekân Dizim yöntemi seçilmi@tir.
Analiz, konut sistemine ait grafiklerin olu@turulmas6 ve bu grafiklerin önce say6sal sonra sözel
verilere dönü@türülme sürecini kapsamaktad6r. Analizlerde bilgisayar tabanl6 bir program
kullan6lmam6@t6r. Geçi@ grafikleri olu@turulduktan sonra, Hillier ve Hanson’un (1984), The
Social Logic Of Space adl6 kitab6nda ortaya koyduIu Mekân Dizim yöntemi kullan6larak
yap6lan hesaplamalar ile say6sal sonuçlar elde edilmi@tir. Mekân Dizimi ile Ayval6k
konutlar6ndaki mekânlar6n insanlar6 bir araya getirme potansiyeli ortaya konmu@, ayr6ca
mekâna ili@kin sosyal yap6yla ilgili bilgi elde edilmi@tir.
Anket çal6@mas6 üç a@amal6 olarak yap6lm6@t6r. Bunlar konut kullan6c6lar6yla, pansiyon

sahipleriyle ve turistlerle yap6lan anketlerdir. Konut kullan6c6lar6n6n, mekân kullan6mlar6na ve
ihtiyaçlar6na, konut memnuniyetine, mekân gereksinimlerine, turizm hakk6ndaki
dü@üncelerine ait sorular sorulmu@tur. Bölge halk6na, turistlere ve pansiyon sahiplerine
Ayval6k’6n turizm ve konaklama ihtiyac6na ve mevcut konaklama yap6lar6na yönelik sorular
sorulmu@, böylece gereksinimler ve beklentiler belirlenmi@tir.
Tüm bu a@amalar sonuca gitmekte önemli süreçlerdir. Bu a@amalar doIrultusunda mevcut

yap6 stokunu deIerlendirme fikrinden yola ç6karak konutlar6n konaklama yap6s6 olarak
kullan6m6na yönelik bir proje önerisi geli@tirilmi@tir. Öneri proje Mekân Dizimi ile analiz
edilerek deIerlendirilmi@tir.
4
2. MEKÂN D Z M (SPACE SYNTAX)
Mekân Dizim analizi, mekân6n biçimlenme özellikleri üzerine geli@tirilmi@ bir modeldir. Bu
modelde yap6lar ve @ehirler üzerinde yap6lan çal6@malarda mekân6n geometrik düzenlerinden,
geometriden çok topolojiye yak6n olan mekân fonksiyon @ebekesi üzerinde durulmaktad6r. Bu
geometrik sezgiden çok, günlük alan kullan6m6 ve hareketi ile kendilerini aç6klayan @ebekelerin
tan6mlanmas6 anlam6na gelmektedir. Mekân Dizim analizinin temelinde felsefe bilimiyle
e@deIerdeki sistemler bütünü yatmaktad6r. Felsefe beyin ile d6@ dünya aras6ndaki ili@kiyi
aç6klamaya çal6@6r. Model kuramsal yap6s6 ile insan-form, fonksiyon-mekân kavramlar6
aras6ndaki ili@kiyi aç6klamaya çal6@maktad6r. ehirler ve yap6lar maddeden kültüre sosyal
çevrelerin tam tersi olarak, gerçek dünyaya tan6mlanamayan ili@kiselliklere sahiptir. Mekân
Dizim analiz yöntemiyle mekân6n biçimlenme yap6s6n6n anla@6lmas6nda tan6mlanamayan
düzenler için dil geli@tirilmi@tir (GündoIdu ve Ç6rac6,2006).
Mekân, hangi ölçekte olursa olsun, sosyal yap6n6n sadece temsili ya da yan ürünü deIildir. Mekân
kurgusu, sosyal yap6y6 ve onu olu@turan farkl6 katmanlar6 da etkileyen bir boyuttur. Dolay6s6yla
sosyal yap6 ile mekân aras6ndaki ili@ki kar@6l6kl6d6r (Hillier ve Hanson,1984). Mekân6n insan
topluluklar6 üzerindeki etkisi, birbiriyle ili@kili mekânlar sistemi düzeyindedir (Hillier vd., 1993).
Mekânsal @emalar6 analiz etmek için, insanlar6n mekânsal davran6@lar6n6 dü@ünmek
gerekmektedir. nsanlar6n doIrultular boyunca hareket etmeleri ve içbükey mekânlarda
toplanarak konu@malar6 insan faaliyetlerinin doIal bir geometrisi olduIunu göstermektedir.
Hareketin ba@l6ca özelliIi, “yaya hareketi” yoluyla baz6 mekânlar6 diIerlerine göre ayr6cal6kl6 ve
üstün k6lmas6d6r (Hanson, 1989).
2.1 Mekân Dizim Analizi Nedir?
Mekân Dizimi, binalar6n ve @ehirlerin mekânsal dokular6n6 incelemek için kullan6lan bir teknikler
bütünü ve mekân ile toplumu birle@tiren bir teoriler zinciri olarak mimarl6k ve kentsel tasar6m
alanlar6ndaki bilimsel hareketlerden biridir (Hillier, Hanson, 1984). Kent ya da yap6 ölçeIindeki
mekânsal biçimlerin analiz edilmesini ve altta yatan sosyal anlamlar6 kavramay6 amaçlayan bir
yakla@6md6r. lk olarak UCL’ de Bill Hillier ve Jullienne Hanson taraf6ndan geli@tirilmi@tir.
Türkçe dizinde Mekân Dizimi olarak kullan6lan Space Syntax, çal6@man6n devam6nda bu @ekilde
ifade edilecektir. Mekân Dizimi; mekân6n fiziksel kurgusundan, sosyal yap6 üzerine ç6kar6mlar
5
yap6labileceIi fikrine dayanmaktad6r. Hillier ve Hanson’un (1984) “Social Logic of Space” adl6
kitab6ndaki tan6ma göre Mekân Dizimi, kentsel dokuyu olu@turan sosyal mant6I6 anlamak, bir
ba@ka deyi@le, insanlar6 bir araya getirme potansiyelini okumak için olu@turulmu@ bir yöntemdir.
Bu metodun en önemli özelliIi, mimarl6k disiplininde iç ve d6@ mekân kurgusunun sosyal yap6 ile
ili@kisini tan6mlayabilecek ve analiz edebilecek bir yöntem olmas6d6r. Mekân Dizimi, mekânsal
biçimi anlamak için öncelikle mekân6 üreten kurallar6n ve k6s6tlamalar6n anla@6lmas6 gerektiIini
ortaya koymaktad6r. Tasar6m özellikleri ve hedeflenen amaç ile sosyal k6s6tlamalar ve @ekilsel
olas6l6klar aras6ndaki etkile@imin daha iyi anla@6lmas6na katk6da bulunur (Hillier, Hanson, 1984).
Yakla@6m6n önemli bir özelliIi de, insan beynindeki mekânsal kavrama (spatial recognition)
olarak ifade edilen, mekân6n alg6sal olarak kavranmas6n6, somut olarak ifade ve analiz etmeyi
saIlayan bir teknik olmas6d6r. Bu mekânlar, insan zihnindeki mekân6n yans6mas6 olarak
adland6r6lan deneyimlere dayal6 bilginin olu@mas6nda önemlidir. Daha basit bir ifadeyle, plandan
okuman6n aksine insanlar mekânda yürürken bütünü görmez, mekân6 parça parça alg6larlar ve o
parçalar beyinde bir araya getirilir. Mekân Dizim analizinde, bu parçalar somut bir @ekilde ve
kavranabilir olarak ifade edilebilmektedir. Mekân Dizim yöntemi ile mekânlar, insan
deneyimlerine ç6k6@ noktas6 olacak @ekilde parçalara ayr6larak, haritalar ve grafikler haline
getirilmekte ve ölçümsel analizler yap6lmas6 için ilk ad6m olu@turulmaktad6r.
Mekân Dizim analizinin öncelikli hedefi, içindeki harekete baIl6 olarak fiziksel mekân6n
insanlar6 bir araya getirme potansiyelini anlamakt6r (Çil,2006). Ayr6ca yerle@im bölgelerindeki ya
da binalardaki mekânsal biçimlenmenin aç6klama ve s6n6fland6rmas6n6 yapabilmek için kullan6lan
teknikler bütünüdür. Bu yöntem, kentsel alan çal6@malar6nda bir yerle@imin aç6k alanlar6n6, en
kamusaldan özele doIru hiyerar@ik bir s6raya göre dizerek bu hiyerar@ik yap6 üstüne insanlar6n
birbirleriyle teklifsizce bir araya gelme potansiyeli olan mevki ve hareket kanallar6n6 anlamak
ba@ta olmak üzere, toplumsal kontrol ve mahremiyet üstüne yorum yap6lmas6na olanak verir (Çil,
2008).
2.2 Mekân Dizim Analizinin Kullan1m Alanlar1
Önceki bölümde ifade edildiIi gibi, Mekân Dizimi, kent ya da yap6 ölçeIindeki mekânsal
biçimlerin analiz edilmesini ve altta yatan sosyal anlamlar6 kavramay6 amaçlayan bir yakla@6md6r.
Program UCL laboratuarlar6nda 1980’lerde Hillier ve ekibi taraf6ndan geli@tirilmi@tir. Mekân
6
Dizimi, 1980’lerin ikinci yar6s6ndan sonra kullan6lmaya ba@lanm6@t6r ve h6zla yayg6nla@m6@t6r.

imdilerde, Georgia Technological University ve Brezilya’da da yaz6l6mlar haz6rlanmaktad6r.
Yöntem, tüm dünyada birçok ara@t6rmada ve tasar6m uygulamalar6nda kullan6l6r hale gelmi@, son
zamanlarda yap6lar6n tasar6m stilleri ile kullan6c6 ya da tasar6mc6 gözüyle okunabilirliIini
ölçmekte de kullan6lmaya ba@lanm6@t6r. Günümüzde Foster, Farrell gibi mimar ve tasar6mc6lar
taraf6ndan da yap6-sokak ili@kisini kurgulamak ve tarihsel @ehir dokusu içinde dü@ünülen tasar6m
alternatiflerinin nas6l çal6@acaI6n6n önceden test etmek amac6yla kullan6lmaktad6r.
Mimarl6k, kentsel tasar6m, planlama, ula@6m ve iç mimarl6ktan, arkeoloji, enformasyon

teknolojisi, kent ve insan coIrafyas6, antropoloji, peyzaj mimarl6I6 ve bili@ime deIin çok geni@ bir
çal6@ma alan6nda Mekân Dizimi yakla@6m6ndan yararlan6lmaktad6r. Kentin fiziksel olan
bile@enlerinin kendi aralar6ndaki ili@kileri ile yetinmeyip sosyal, ekonomik ve kavramsal olanla
fiziksel olan6n ili@kisini kurarak bir yeri, bir kenti okumaya yarayan ve böylece kentin farkl6
bile@enlerini fiziksel mekân üstünden okumaya çal6@an ender yöntemlerin aras6nda
sayabileceIimiz Mekân Dizimi; sadece kent ölçeIinde deIil, konutu da kapsayan farkl6
ölçeklerdeki mekânsal organizasyonlar6 da incelemek için kullan6lmaktad6r. Konut d6@6ndaki
uygulama alanlar6 @u ba@l6klar alt6nda s6ralanabilir: (Çil, 2006)
• Kentlerin fiziksel karma@6k yap6lar6n6 tan6mlama;
• Yaya hareketinin incelenmesine baIl6 olarak yol bulma (way finding) ve mekân6n
okunabilirliIi (intelligibility);
• Gösteri merkezleri, müze, hastane gibi karma@6k fonksiyonlu yap6larda hareketin

organizasyonunu çözümleme ve planlama;
• Herhangi bir yap6 ve aktivite için yap6m öncesi yer seçiminde ve eklenen yap6n6n
hareketin organizasyonu baIlam6nda kente etkisini kestirim;
• Suç-mekân ili@kisi;
• Sosyal baIlamda, mekâna ili@kin mahremiyet, kontrol ya da sosyal hiyerar@iyi kavrama;
• Bir mekân6n ya da bir yerin içe kapal6l6k – d6@a aç6kl6k baIlam6nda irdelenmesinde.
Mekân Dizimi, @ehirsel geli@menin incelenmesi ve tasarlanmas6nda, özellikle de yaya baIlant6lar6

7
ve kamu alanlar6 tasar6m6nda uzmanla@maktad6r; ayr6ca yeni geli@me önerilerinin yaya ve ta@6t
hareketleri üzerindeki olas6 etkilerini s6nama imkân6 vermektedir. Çal6@malarda edinilen en tutarl6
bulgulardan biri, @ehirsel alanlarda yaya hareketi ve ta@6t hareketi dokular6n6n, arazi kullan6m6n6n
ve konut alanlar6ndaki suç oran6n6n @ehrin yap6s6 ve mekânsal düzeni ile doIrudan ve dikkate
deIer bir ilgisi olduIudur. Yöntem, @ehirsel geli@im, gayrimenkul, ula@6m, konut ve i@ alanlar6 ile
ilgili analizler yaparak, konut alanlar6 ve suç dokular6, ula@6m ve güvenlik aras6ndaki ili@kilerin
incelenmesinde yol gösterici olmaktad6r.
Yöntem çe@itli tasar6m alternatiflerinin etkilerini ara@t6rmak, öngörmek ve deIerlendirmek için de

kullan6l6r. Hastane ve okul binalar6, müzeler, galeriler ve ofis binalar6 için tasar6mlar6n ba@ar6l6
ba@ar6s6z yönlerinin irdelenmesinde kullan6lmakta ve yeni tasar6mlar için yön gösterici
olmaktad6r. Mimari ölçekte, analizler sonucunda bir mekân6n içinde insanlar6n yollar6n6 kaybetme
korkusu olmadan hareket etmesinin ne kadar kolay ya da zor olduIu say6sal olarak ifade
edilebilmektedir. Özellikle müze ve hastane gibi yol bulman6n çok önemli olduIu karma@6k
binalarda tasar6mlar6n uygulanmadan önce test edilmesine olanak saIlad6I6 için son y6llarda bu
tür binalar6n tasar6m6nda yöntemin getirdiIi olanaklardan faydalan6lmaya ba@lanm6@t6r. Ayr6ca,
yarat6c6l6I6n çok önemli olduIu ara@t6rma laboratuarlar6 ya da pazarlama ofisleri gibi büro
yap6lar6nda da yöntemden faydalan6larak insanlar6n yarat6c6l6I6n6 artt6rmak için mekân
düzenlemesi nas6l olmal6 sorular6na da cevap verilmeye ba@lanm6@t6r.
Mekân Dizimi, belirtildiIi gibi kent ölçeIini ve iç mekân6 da kapsayan farkl6 ölçeklerdeki
mekânsal analizler için kullan6labilir; ancak kentsel alanlar6n analiz yöntemi, bir yap6n6n analiz
yöntemine göre farkl6l6klar ta@6maktad6r. Dolay6s6yla bu çal6@mada yöntem, konutun mekânsal
organizasyonunu ortaya ç6karmaya yönelik analiz a@amalar6n6 ele alarak anlat6lmaktad6r.
2.3 Mekân Dizim Analiz Yöntemi Ve Kavramlar1
Mekân Dizim yönteminin amac6, fiziksel formlar6n olu@turduIu verilerin ve mekân içinde hareket
eden ki@inin gözlemlediIi, alg6layabildiIi yüzey, kenar, alan ve geçi@lerin birbirleriyle ve
mekân6n tümüyle olan ili@kilerini aç6klamakt6r. Bu yöntemi aç6klamakta kullan6lan terimler
a@aI6da s6ralanmaktad6r.
8
• Konfigürasyon
• Geçi@ grafiIi(justified graph)
o Dall6 Tip
o Halkal6 Tip
• Derinlik
• Bütünle@iklik ve Ayr6@6kl6k DeIerleri
Geçi4 grafi7i (Justified Gama Map)
Mekân Dizim yönteminde ilk ad6m olarak mekân6 ifade eden bir grafik olu@turulur. Bu grafik
hareketten yola ç6k6larak olu@turulur ve mekânsal organizasyonu okumak için kullan6l6r.
Sentaktik çal6@malarda konfigürasyonel farkl6l6klar6 ortaya koymak için geli@tirilmi@ bir araçt6r.
Hillier ve Hanson taraf6ndan geli@tirilmi@ olan ve geçi@ grafiIi (justified graph) olarak ifade
edilen bu grafik, yap6sal ve sentaktik (sözdizimsel) analizin temelini olu@turur.
Sistemdeki her kapal6 mekân, o mekân6n diIer tüm mekânlarla ili@kisine baIl6 olarak tan6mlan6r
veya parçalar6n bütünle ili@kisel mant6I6n6 tan6mlar (Hillier, Hanson, 1984). Geçi@ grafiIi, sadece
yap6n6n mekânsal organizasyonunu aç6klayan bir yöntem deIildir; çe@itli morfolojik özellikleri
tan6mlayacak ölçümsel analizler yap6lmas6n6 saIlamaktad6r. Bina içindeki morfolojik ili@kilerin
soyutlanmas6 ile elde edilen bu modeller, gerçek mimari çizimlerin gizlediIi, direkt olarak
alg6lanamayan derin morfolojik strüktürlerin aç6Ia ç6kmas6n6 saIlamakta ve belirli yönlerinin
ölçülebilmesine izin vermektedir.
Geçi@ grafiIi, literatürdeki en basit sentaktik analizdir. Yap6 onu olu@turan bile@enlerine ayr6l6r ve
bile@enler aras6ndaki ili@ki geçi@ grafiIini olu@turur. Diyagram olu@turulurken, ilk a@ama olarak
konuttaki mekânlar numaralar veya harflerle tan6mlan6r. Her mekân bir daireyle, mekânlar
aras6ndaki ili@kiler de bir doIru ile ifade edilir; doIru mekânlar aras6 geçi@i ifade etmektedir.
Daha özet bir ifadeyle, geçi@ grafiIi, bir mekândan ba@layarak mekânlar6n daireler, aralar6ndaki
geçi@ ili@kilerinin de daireleri baIlayan doIrular olarak temsil edilmesiyle olu@ur ve konut
içindeki geçi@ kurgusunu ortaya koymaktad6r. Bir konfigürasyonel yap6ya ait geçi@ grafiIini
9
okumadaki en büyük avantaj, geçi@ grafiIinin simetrik ve asimetrik, daI6lm6@ (distributed) ve

daI6lmam6@ (non-distributed) olmas6na yönelik temel sentaktik özellikleri vermesidir (Hillier,
Hanson, 1984). DaI6lm6@ ve daI6lmam6@ özellikler bina içinde, odalar aras6nda alternatif
geçi@lerin bulunup bulunmamas6yla ilgilidir. A'dan B'ye giden birden fazla kesi@meyen yol varsa,
bu iki mekân aras6ndaki ili@ki döngülüdür (distributed). EIer tek bir yol var ise döngüsüzdür
(non-distributed). Döngülü sistemlerde, yollar her zaman halkalar (ring) olu@turur. Bu sentaktik
ili@kiler mekân6n ne derece birle@tirici (unitary) ve yay6l6mc6 (diffused) kontrolü olduIunu
belirler. DaI6lmam6@ bir grafik basit lineer bir aIaç diyagram6 @eklindedir ve d6@ mekâna baIl6
bina içerisindeki hareketin oldukça kontrollü düzeyde gerçekle@mesine imkân veren bir grafiktir
(Hillier, Hanson, 1984). ekil 2.4 d daI6lm6@, 2.4 e daI6lmam6@ plan @emas6na ait gama
diyagramlar6n6 göstermektedir; mekânlar6n sistemle ne derece bütünle@tiIinin veya sistemden ne
derece ayr6ld6I6n6n ölçümüdür.
ekil 2.1 Konut plan6 ve Geçi@ grafiIi (Hillier, Hanson, 1984)
Geçi@ grafiIi olu@turulurken, bir mekân6n içinde olduIumuz varsay6l6r; bu mekân kök ya da
grafiIin ba@lang6ç noktas6 olarak (base) adland6r6l6r ve içinde art6 i@areti olan bir daireyle ifade
edilir (Hillier, 2007). ekil 2.1 de konut plan6 ve plana ait geçi@ grafiIi görülmektedir. Bir
mekânsal bütüne ait geçi@ grafikleri farkl6 birimler ba@lang6ç noktas6 kabul edilerek çizildiIinde
farkl6 bir geçi@ grafiIi olu@ur. D6@ mekân, bu çal6@ma kapsam6nda grafiIin ba@lang6ç noktas6n6
olu@turacakt6r. ekil 2.2 de verilen örnekte, mekân6n yap6sal boyutu A,B,C ve D harfleriyle ifade
edilmi@tir. Farkl6 mekân tiplerinin daI6l6m6 geçi@ grafiIinde net bir @ekilde ifade edilmi@tir.
10
A: Tek geçi@li mekân
B: 2 veya daha fazla baIlant6s6 olan mekân
C: 2 veya daha fazla baIlant6s6 olup bir halkan6n

parças6 olan mekân
D: 3 ya da daha fazla baIlant6s6 olup,2 halkan6n
kesi@im noktas6nda olan mekân
ekil 2.2 Geçi@ grafiIindeki mekân tipleri (Bellal, 2007)
Bir konfigürasyonel yap6ya ait geçi@ grafiIini okumadaki en büyük avantaj, geçi@ grafiIinin
simetrik ve asimetrik, daI6t6lm6@ ve daI6t6lmam6@ olmas6na yönelik temel sentaktik özelliklerini
vermesidir (Hillier, Hanson, 1984). Biçimsel olarak birbirinden tamamen farkl6 planlar6n gama
diyagramlar6 benzer özellikler gösterebilirken, biçimsel benzerlikleri olan planlar birbirinden
tamamen farkl6 özellikler gösterebilir. ÖrneIin, ekil 2.3 te gösterilen ünlü mimar Frank Lloyd
Wright’ 6n üç farkl6 konut plan6, birbirinden tamamen farkl6 bir geometri sergilese de, gama
diyagramlar6 çizilerek bak6ld6I6nda, sabit bir mekânsal organizasyon kurgusu nedeniyle, konut
içindeki sosyal yap6n6n tamamen ayn6 olduIu görülmektedir.
11
ekil 2.3 Wright ‘in 3 evine ait planlar ve geçi@ grafiIi
Gama diyagramlar6, yap6lar6n kültürel ve sosyal yap6s6na dair net fikirler verebilmektedir.
Yap6lar6n mekânsal formlar6ndaki kültürel ve sosyal fikirlerin varl6I6n6 meydana ç6karmak için,
konfigürasyon kavram6, ve konfigürasyonun @ifreleri (keys) olan derinlik ve halkalar6n mekânsal
boyutlar6 kullan6l6r. (Hillier, 2007)
Konfigürasyon
Mekânsal ili@kiler iki mekân aras6nda her türlü baIlant6da her durumda vard6r; ancak
konfigürasyon, iki mekân aras6nda var olan ili@kinin bir üçüncü mekânla nas6l ili@kilendiIine
baIl6 olarak olu@maktad6r.
Bir örnekle aç6klamak gerekirse; ekil 2.4 a’ da a ve b alt hücrelerine ayr6lm6@ bir hücre
görülmektedir. Bir geçi@le aralar6nda ili@ki saIlanan a ve b mekânlar6 simetriktir. Kom@uluk
ili@kiler de simetri özelliIi göstermektedir. EIer a b’ye kom@uysa b’ de a’ ya kom@udur. Bu iki
mekân aras6ndaki ili@ki, ili@kiyi nas6l yorumlad6I6m6za göre deIi@mez.
ekil 2.4 b ve c’ de sisteme üçüncü bir c mekân6 eklenmi@tir (bu mekân asl6nda d6@ mekând6r).
ekil 2.4b’de d6@ mekândan a ve b mekânlar6na doIrudan bir geçi@ bulunmaktayken, ekil
2.4c’de c d6@ mekân6ndan sadece a mekân6na geçilebilmekte, b mekân6na ula@mak için önce a
mekân6ndan geçilmesi gerekmektedir. Ancak a mekân6na geçmek için önce b mekân6na geçmeye
gerek yoktur. D6@ mekâna; yani c mekân6na baIl6 olarak a ve b mekân6 asimetrik özellik
12
göstermektedir. Bir ba@ka ifadeyle, a ve b mekânlar6 aras6ndaki ili@ki üçüncü bir mekâna baIl6
olarak yeniden tan6mlanm6@ oldu. Bu konfigürasyonel bir farkt6r (Hillier, 2007). Özet bir ifadeyle,
iki mekân aras6ndaki her türlü baIlant6da mekânsal ili@kinin olduIunu; ancak iki mekân
aras6ndaki ili@kinin her birinin bir üçüncü mekânla nas6l ili@kilendiIine baIl6 olarak
konfigürasyonun olu@tuIunu söyleyebiliriz.
ekil 2.4 Planlar ve gama diyagramlar6 (Hillier, 2007)
Mekânlar aras6 ili@kiler, geçi@ grafiIine belirli birtak6m özellikler katmaktad6r ve diyagram6n
bar6nd6rd6I6 konfigürasyonel yap6ya göre halkal6 tip ya da dall6 tip özelliIi göstermektedir.
Halkal1 Tip ve Dall1 Tip
Mekânlar6n diIer mekânlarla biti@ikliIi ve geçi@ ili@kileri farkl6 gama diyagramlar6 olu@mas6nda
etkilidir. Bu farkl6l6klar yap6 içindeki ya@ant6ya dair fikirler verebilmektedir. Bir mekândan
diIerine geçi@te alternatif yollar olmas6, geçi@ grafiIinin halkal6 yap6da olduIu anlam6na gelir.
ekil 2.4 b plan6n6n d geçi@ grafiIi halkal6l6k özelliIi ta@6maktad6r. Bu grafikler, alternatif geçi@
olas6l6klar6n6n bulunduIunu ve kontrolün az olduIunu ifade etmektedir.
Halkal6l6k özelliIi göstermeyen, diIer mekânlarla 2 veya daha fazla baIlant6s6 olan diyagramlar
ise, dall6 tiptir. Dall6 tip özellik gösteren diyagramlar, geçi@ say6lar6 mekân say6lar6ndan bir eksik
olan grafiklerdir. Döngülerin olmamas6, Hillier’in tan6mlad6I6 daI6lmam6@ (non-distributed)
özelliIe sahip olduIunu, böylece alternatif geçi@ olas6l6klar6n6n olmad6I6n6, bunun sonucunda
güçlü bir kontrol mekanizmas6n6n var olduIunu ifade etmektedir.
13
Derinlik
Bina plan6ndan elde edilen geçi@ grafiIi mimari biçim, mekân ve dola@6m ili@kisi, mekânlar6n
çizgiselliIi ya da merkeziliIi, mekânsal dizim terminolojisinde “baI6l asimetri” olarak bilinen
derinlik ve s6Il6k kavramlar6yla anla@6labilir (Hillier, Hanson, 1984).
Derinlik, bir mekâna ula@mak için geçilmesi gereken mekânlar6n toplam say6s6 olarak
tan6mlanmaktad6r (Hillier, Hanson, 1984). Gama diyagramlar6nda bir mekândan diIerine geçi@
bir ad6md6r. Ad6m say6s6 artt6kça derinlik artar. Derinlik özelliIi; konutun konfigürasyonunda, bir
mekândan belirli bir mekâna geçi@in kaç ad6mda gerçekle@eceIini gösterir. Ba@lang6ç noktas6na
doIrudan baIlanan mekânlar, ba@lang6ç noktas6na 1 derinlik uzaktaki mekânlar olarak tan6mlan6r.
Derinlik 1’e doIrudan baIlanan e@it uzakl6ktaki mekânlar, derinlik 2’ deki mekânlar6 olu@turur ve
bu böyle devam eder (Hillier, 2007).
Geçi@ grafiIinde geçi@leri ifade eden çizgiler, her zaman 0 çizgisine yerle@tirilen referans
mekân6ndan, herhangi bir hedefe ula@mak için geçilmesi gereken minimum kap6 e@iIi say6s6n6
gösterecek @ekilde, 0'dan numaraland6r6lmaya ba@lan6r. Herhangi bir derinlik çizgisinin numaras6,
(0,1,2..) bu çizgi üzerine yerle@tirilmi@ mekâna ait derinlik deIeridir. ( ekil 2.5), (ÇaIda@, K6r@an,
1998; Hillier, Hanson, 1984).
ekil 2.5 Bir dizi konut plan6 ve ona ait geçi@ grafiIi (ÇaIda@, K6r@an,1998)
Geçi@ grafiIi içinde bir mekândan diIerine doIrudan geçilebiliyorsa o mekân6n derinliIi 1, bir
ara mekân geçilmesi gerekiyorsa 2’dir. Bir mekândan diIerine geçi@te alternatif yollar olabilir.
14
Burada dikkat edilmesi gereken nokta; mekâna geçi@te at6lan en az ad6m say6s6n6n derinlik
deIerini vermesidir.
Bir konfigürasyonun ortalama derinliIinde, oldukça büyük farkl6l6klar olabilir. Sistem içindeki
hareketin etkisini yöneten bu farkl6l6klard6r. Bir diIer mekâna göre daha az derin olan bir mekân
daha çok hareket, daha çok derin olan mekân ise daha az hareket bar6nd6r6r (Hillier, 2001).
ekil 2.6’da farkl6 mekân kurgusuna ait planlar ve gama diyagramlar6 görülmektedir. 2.6 a’ ya ait
geçi@ grafiIi derin dall6 tip, 2.6 b’ye ait geçi@ grafiIi ise, s6I dall6 tip özelliIi göstermektedir.
DoIrusal özellik gösteren dall6 tip gama diyagramlar6nda, ba@lang6ç noktas6ndan uzakla@t6kça
derinlik artmaktad6r. ekil 2.6 a, b ve c plan örneklerinde, d6@ mekân ba@lang6ç noktas6 olarak
al6nm6@; ancak ba@lang6ç noktas6 farkl6 bir mekân al6nd6I6nda ise 2.5 d de görülen farkl6 gama
diyagramlar6 olu@mu@tur (Hillier, 2007).
15
ekil 2.6 Farkl6 mekânsal organizasyonlara ait benzer hücreli planlar, gama diyagramlar6 ve
derinlik deIerleri (Hillier, 2007)
Bütünle4me ve Ayr14ma De7erleri
Biçimleri üreten d6@ etkiler ile say6sal güçler aras6nda ili@ki olduIu teziyle Mekân Dizim
yönteminin teorik taban6 ortaya ç6km6@t6r. (Hillier, Hanson, 1984) Daha önce de belirtildiIi gibi,
bir mekânsal bütüne ait geçi@ grafikleri farkl6 birimler ba@lang6ç noktas6 kabul edilerek
çizildiIinde farkl6 konfigürasyonel yap6lar ortaya ç6kmaktad6r. Bu yap6lar6n gama diyagramlar6
16
çizilerek ortaya ç6kan konfigürasyonel yap6lar ölçümsel deIerlere ula@may6 saIlayan formüller
yard6m6yla analiz edilerek bir tak6m say6sal deIerler sayesinde somut verilere ula@6l6r. Bu deIerler
mekân6n bütünle@ik (integrated) ya da ayr6@6k (segregated) olmas6na dair bir fikir vermektedir.
Bütünle@ik mekânlar diIer mekânlarla en çok ili@kide olan, içinde en çok hareket bar6nd6rma
özelliIi ta@6yan mekânlarken, ayr6@6k mekânlar içinde hareket potansiyeli bar6nd6rmayan
mekânlard6r.
Bir hücrenin bütünle@me deIeri, hücrenin geçirgenlik (permeability) deIerini hesaplamakta

önemlidir. Her hücrenin geçi@ (entrance) say6s6n6 gösteren bir geçirgenlik deIeri vard6r.
Bütünle@me deIeri, ad6m (entrance) say6s6n6 ifade eden 1,2,3,….,n deIerleriyle çarp6lmal6d6r. Bu
durumda, tek geçi@li (unipermeable) hücre 1 ile, çift geçi@li hücre 2 ile ve çok geçi@li hücreler
ad6m say6s6na baIl6 olarak 3,4,5,…,n ile çarp6lmal6d6r. EIer bütünle@me deIeri dü@ük ise, konutun
genel formu lineer formdad6r; ancak bütünle@me deIeri yüksekse, konutun genel formu ba@lang6ç
noktas6 etraf6nda s6ralanan hücreleriyle kompak özelliktedir (Ünlü,1999). Bütünle@me deIeri
a@aI6daki formül ile bulunmaktad6r. Bütünle@me deIerinin 0 olmas6, maximum bütünle@meyi
ifade etmektedir.
k
Bütünle@me DeIeri ( iv ) = _________ . pv (her hücre için geçirgenlik deIeri) (2.1)
dv
(derinlik deIeri)
Konutun formu, mekânlar6n yönelmesiyle (orientation) de saptanabilmektedir. Her hücre/mekân

(cell) yönelmeyle ili@kili olarak bir eri@ilebilirlik deIerine sahiptir. Geçirgenlik deIeriyle her
mekân sadece eri@ilebilirlik (permeability) deIerini yükseltmez, mekân6n yönelmesine baIl6
olarak bütünle@me deIerini de vurgular. Bu durumu bir örnekle aç6klamak gerekirse, baz6
mekânlar6n diIer mekânlarla sadece bir baIlant6s6 olabilir, baz6 mekânlar ise dört mekânla da
baIlant6 saIlayarak sistemle daha bütünle@mi@ olabilir. EIer mekânlar aras6 dört yönlü bir geçi@
ile çok geçi@li bir ili@ki saIlarsak, mekânlar bir araya toplanarak daha bütünle@ik bir özellik
gösterir ve yap6n6n formu, lineer yerine kompakt özellik sergiler.
17
Tek yönlü Çift yönlü Üç yönlü Dört yönlü
ekil 2.7 Mekânlara ait yönelme ve geçi@ özellikleri
Mekânlar6n sosyal yap6lar6 gereIi bazen bütünle@ik olmas6 arzu edilebilir; ancak baz6 mekânlarda
mahremiyet kavram6 gereIi ayr6@6k olma özelliIi aranmaktad6r.
Mahremiyet Kavram1
Mahremiyet, mekânla ili@kili olarak insan davran6@6n6n bir parças6d6r ve bireysel olarak tek ba@6na
olman6n baz6 kademelerini olu@turan alanlara giri@in s6n6rlanmas6 anlam6ndad6r. nsanlar
aras6ndaki etkile@imi, ki@iler aras6ndaki s6n6r kontrol süreci düzenlemektedir. Zaman içinde
herhangi bir anda, bireyin diIerlerine istenen eri@me (ya da eri@mek istememe) seviyesinin en
uygun derecesi söz konusudur. Bu uygun deIerden sapma bireyde ho@nutsuzluk
yaratabilmektedir. Mahremiyetin s6n6rlar6n6 genellikle toplumsal kurallar belirlemektedir.
Toplumdan topluma mahremiyet anlay6@6n6n deIi@mesi söz konusudur. Osmanl6 plan tipinde
rastlanan haremlik-selaml6k mekânlar mahremiyet kavram6n6n bir sonucudur.
Mahremiyet, ayn6 zamanda, s6n6r kontrol mekanizmas6, bireyin yaln6z kalmak ile ba@kalar6yla
olmak istemesi aras6ndaki kar@6l6kl6 etkile@imdir. Mahremiyet duvarlarla mekân6n
s6n6rland6r6lmas6 ve kap6larla da mekânlar6n ili@kilendirilmesi yoluyla saIlanabilmektedir.
Literatürde, kontrolün nas6l saIlanacaI6 ve genel, yar6-genel ve özel alan kullan6mlar6nda a@amal6
mahremiyet tercih edilen bir seçenektir. A@amal6 mahremiyet kurgusunda, sistem 3 bölgeye
ayr6lm6@t6r; genel ve toplumsal mekânlar, topluluIa ait bireylerin uIrad6I6 ancak daha korunakl6
alanlar ve herkese aç6k olmayan bina sakinlerinin kulland6I6 mekânlar ( ekil 2.7) (Wojgani ve
Hanson, 2007)
18
ekil 2.8 A@amal6 mahremiyete ait konsept diyagram6 (Wojgani ve Hanson, 2007)
Mahremiyet ana giri@e yak6n mekândan, uzak mekânlara doIru artmaktad6r. Giri@ten
uzakla@t6kça, derinlik artmakta, derinlik artt6kça mahremiyet de artmaktad6r. Binalar, yerliler ile
ziyaretçiler aras6ndaki ara yüzün kontrol edildiIi sistemler olarak tan6mlanmaktad6r (Wojgani ve
Hanson, 2007; Hillier ve Hanson, 1984). Harekete baIl6 geçi@ ili@kileri, konutlar6n mekânsal
ili@kilerini ve kullan6c6lar (ev halk6) ile ziyaretçiler (misafir) taraf6ndan mekân6n kullan6m
s6n6rlar6n6 ortaya koymaktad6r. Kullan6c6n6n sosyal yap6s6 ve ziyaretçilerle ili@kisi mekânsal
s6n6rlar6 koymakta belirleyicidir. Geçi@ ili@kilerinin s6n6rland6r6lmas6, mahremiyet kavram6n6n
gereIidir ve mekânlar aras6 geçi@in kontrolüyle saIlanmaktad6r. Mahremiyet kullan6c6 ve
ziyaretçi aras6ndaki s6n6rlar6n kontrol edilmesidir. Bir konuta ait yatak odas6n6n sistemden daha
ayr6@6k olmas6 istenebilir; çünkü özel mekând6r ve yüksek mahremiyet düzeyi istenmektedir;
dolay6s6yla sistemde derinliIi fazla olmas6 gerekmektedir.
Mahremiyet düzeyi her toplumda, kültürün ve sosyal yap6n6n etkisiyle farkl6l6klar

göstermektedir. Konutlarda harekete dayal6 geçi@ grafikleri o kültüre ait mahremiyet seviyesini ve
kullan6c6-ziyaretçi ili@kilerini ortaya koymaktad6r ve konut mekân6na ait modellerin
tan6mlanmas6n6 saIlamaktad6r.
19
2.4 Mekân Dizim Yönteminin Konut Alan1ndaki Uygulamalar1ndan Örnekler
Mekân Dizimi birçok projeye 6@6k tutmu@ ve birçok ara@t6rmada somut veriler olu@turmu@tur.
Yöntemin uyguland6I6 yap6 tipleri, konaklama yap6lar6 (Conker, 2009), hastane yap6lar6 (II) ve
konutlar (Önder, 2001; 2002), (Orhun, 1997), (K6r@an, ÇaIda@, 1996), (Çil, 2007), (Atak, 2009)
üzerinden ara@t6r6lm6@t6r. Bu çal6@ma kapsam6nda “konut” üzerine yap6lan çal6@malara yer
verilecektir.
Önder (2001;2002) çal6@mas6nda, Semerkant mevcut konutlar6nda bölge halk6n6n gelenek-

görenekleri, kullan6c6lar6n6n ihtiyaçlar6 doIrultusunda konutlarda ortak bir mekân kurgusu
bulunduIuna deIinmektedir. Çal6@ma kapsam6nda Semerkant’ta bulunan 10 adet konut gama
analiz yöntemiyle deIerlendirilmi@tir. Bu diyagramlardan edinilen say6sal verilerle mekânlar6n
bütünle@me deIerleri hesaplanm6@ ve sözü geçen özellikler ortaya konulmu@tur.
Semerkant konutlar6ndaki en etkin ya@ama mekânlar6ndan olan avlu, mutfak ve misafir odas6n6n
sistem içindeki konumlar6 deIerlendirilmi@tir (Önder,2001; 2002). Avlu en bütünle@ik, diIer
mekânlarla en ili@kili mekând6r. Geçi@ grafiIi, Semerkant konutlar6n6n avlu merkezli bir yap6ya
sahip olduIunu göstermektedir. Avlu, konut kullan6m6nda ve ya@ant6s6nda en aktif ve en az
mahrem mekând6r; hem sirkülâsyonu saIlar, hem de sosyalle@mede etkilidir (Önder,2001; 2002).
Bu veriler, kullan6c6lar6 ile yap6lan anketler ve bölgede yap6lan çal6@malar doIrultusunda proje
önerisi geli@tirilmi@tir. Öneri konutlar6n tasar6m6nda, halk6n istekleri ve gereksinimleri
doIrultusunda etkili olan faktörler a@aI6da s6ralanm6@t6r:
• Halk6n turizmin yararl6 olacaI6na inanmas6,
• Halk6n ev pansiyonculuIu yapmak istemesi,
• Halk6n konfor @artlar6n6n olumsuzluklar6n6 vurgulamas6,
• Halk6n avlu mekân6 özelinde mahremiyet gereksinimini vurgulamas6.
Bu doIrultuda iki ayr6 proje geli@tirilmi@tir ( ekil 2.9). Öneri konutlar iki ayr6 avluya sahiptir; ilk
avlu misafir kullan6m6 dü@ünülerek, turistlere yönelik olarak dü@ünülmü@; sistem içinde daha
mahrem olan ikinci avlu ise, aile kullan6m6na yöneliktir.
20
ekil 2.9 Öneri konutlara ait plan @emalar6 ve gama diyagramlar6 (Önder,2001)
Öneri konutlar gama analiz yöntemiyle incelendiIinde, daha önce tart6@6lan ve Semerkant
konutlar6nda görülen deIerlerden ve düzenden farkl6l6k göstermektedir. Bunun nedeni,
önerilerde, kullan6c6lar6n istekleri ve günümüz ya@am ko@ullar6 dikkate al6narak mevcut yap6sal
çevre verilerinin yeniden yorumlanmas6d6r (Önder,2001; 2002).
Öneri konutlar6n gama diyagramlar6 incelendiIinde, avlu merkezli daI6l6m, birden fazla merkezli
olarak deIi@mi@ ve avlu sistemin bütünü ile ili@kili olmas6na raImen, en bütünle@ik mekân olma
özelliIini ya@ama mekân6 alm6@t6r.
Orhun’un (1997) yapt6I6 çal6@ma, Türkiye’de farkl6 bölgelerde bulunan geleneksel konutlar6n
zaman içinde deIi@mesi nedeniyle olu@an mekânsal yap6daki deIi@iklikleri ve mekân
organizasyon modellerini aç6klamak, unutulan Türk evleri hakk6nda daha fazla bilgi elde etmek
amac6yla gerçekle@tirilmi@tir.
Konut yap6lanmas6 d6@ar6da neler olduIuyla doIrudan ili@kilendirilmi@tir. Fiziksel ve sosyal

çevreden etkilenmenin, inançlar6n, geleneklerin ve bireylerin davran6@ biçimlerinin konutun
mekân organizasyonuna cevap niteliIinde olduIu vurgulanm6@t6r. Çal6@maya bu aç6dan
bak6ld6I6nda, konutlar6n mekânsal modellerini ara@t6r6rken çal6@ma yöntemi olarak, Mekân Dizimi
21
kullan6lm6@t6r. Türkiye’nin farkl6 bölgelerindeki konut planlar6n6n mekân modellerini analiz

ederken, sentaktik analiz prensipleri kullan6lm6@t6r. Çal6@ma iki ana bölümden olu@maktad6r.
lk bölümde, Marmara Bölgesinde bulunan 17. ve 19.yy aral6I6na ait 16 adet konut plan6
incelenmi@tir. Analizlerin amac6, Marmara konutlar6n6n mekânsal sistem prensiplerini
ara@t6rmakt6r. Öncelikle konutlar6n gama diyagramlar6 olu@turulmu@tur. ekil 2.10’ da bir konut
plan6na ait geçi@ grafiIi görülmektedir. Bu verilerle sentaktik analizler yap6lm6@, daha sonra bu iki
veri birlikte deIerlendirilerek mekân ve kullan6m ili@kisi ortaya konulmu@tur. Analiz sonunda
sofan6n en önemli mekân olduIu belirlenmi@tir. ekil 2.10’ da örnek olarak verilen 3 katl6 konut
plan6nda da en bütünle@ik mekân sofad6r.
ekil 2.10 Marmara Bölgesine ait konut plan @emalar6 ve geçi@ grafiIi (Orhun,1997)
Bu çal6@mada, konut planlar6n6n sentaktik analizleri ile Marmara Bölgesindeki Türk evlerinin
yap6l6@6n6n alt6nda yatan 2 farkl6 mekânsal kültürün bulunduIu sonucuna var6lm6@t6r; derin
merkezli tip ve yüzeysel merkezli tip ( ekil 2.11). Derin merkezli tip (deep-core type), en
bütünle@ik mekân olan sofan6n önemine vurgu yapmaktad6r. Sofa mekân6 farkl6 i@levdeki tüm
mekânlar6 bir araya toplamakta ve sistemin temelini olu@turan güçlü bir kesi@im noktas6
olu@turmaktad6r. S6I merkezli tip (shallow-core type), avlu ile d6@ mekân aras6nda mekânsal
22
ili@kiler kurmas6yla, avluya doIru yönelen bir bütünle@ik merkezli yap6 olu@turmaktad6r. Ayr6ca
evin farkl6 hacimlerini bölerek ve ay6rarak, ayr6@6kl6I6 artt6rmakta ve böylece mekân kontrolünü
saIlamaktad6r. ki farkl6 mekân kurgusu, farkl6 ya@am kültürlerinden kaynaklanmaktad6r. Derin
merkezli tipe sahip konutlarda ya@am d6@ar6ya kapal6yken içe dönük bir ya@am kurgusu
bar6nd6rmaktad6r ve daha muhafazakâr bir sosyal sisteme sahiptir. S6I merkezli tipe sahip
konutlar ise, bat6l6la@ma dü@üncesiyle deIi@imi sürdürerek yap6lan basit taklitlerdir. Bu özellik,
toplumun her kesimine ait konutlarda görülmesine raImen, özellikle bat6l6la@maya aç6k üst s6n6fa
ait büyük konutlarda görülmektedir.
Sofa merkezli konutlar karakteristik bir model olarak bulunmas6na raImen; zamanla,
bat6l6la@man6n da etkisiyle, sosyal ya@ant6daki deIi@iklikler sonucu, sofa yerine avluda daha güçlü
yüzeysel alanlar olu@turulmu@tur.
23
ekil 2.11 Marmara Bölgesindeki derin ve s6I merkezli konutlar (Orhun,1997)
kinci bölümde ise, Türkiye’nin farkl6 bölgelerinde bulunan; ancak ayn6 döneme ait olan daha
büyük konut planlar6 incelenmi@tir. Çal6@ma, deIi@meden kalan bir grup ev plan6n6n, ayr6k
mekânsal kurgusunu (distinctive spatial theme) tan6mlaman6n ne kadar mümkün olduIunu
ara@t6rmak için yap6lm6@t6r (Orhun,1997). Konutlarda mekânsal ve fonksiyonel olarak iki farkl6
kurgunun bulunduIu saptanm6@t6r. Biri ayr6k ve s6ral6 sözdizim özelliIi gösteren ya@ama
mekân6nda; diIeri ise, mekânsal sistemde farkl6l6k gösteren pi@irme mekân6ndad6r. Yirmi farkl6
bölgede incelenen konutlar6n onalt6s6nda ya@ama mekân6 en bütünle@iktir ve tek bir sentaktik
ifadesi bulunmaktad6r; ancak dördünde pi@irme mekân6 en bütünle@iktir ve farkl6 sentaktik
ifadeleri bulunmaktad6r. Mekânsal kurgular6n coIrafi daI6l6m6na bak6ld6I6nda; ya@ama mekân6
bütünle@ik olan konutlar6n Türkiye’nin her yerinde bulunduIu, pi@irme mekân6 en bütünle@ik olan
konutlar6n ise Türkiye’nin doIusunda bulunduIu görülmektedir. DoIu Karadeniz Bölgesi’nin
k6y6 bölgelerinde ve Türkiye’nin güney-doIusunda görülmektedir. DoIu Karadeniz hayat evleri
ile Kayseri, Urfa ve Erzurum evleri pi@irme mekân6n6n en bütünle@ik olduIu konutlard6r. Bu
24
bölgelerin her birinde konutlar6n kendine özgü sentaktik ifadesi bulunmaktad6r. ekil 2.12’ de
pi@irme evinin en yüksek bütünle@me deIeri ald6I6 Urfa evine ait bir plan @emas6 ve geçi@ grafiIi
görülmektedir.
ekil 2.12 Urfa evine ait plan @emas6 ve geçi@ grafiIi (Orhun,1997)
Bursa, TekirdaI, Kütahya, Ku@adas6, Ege Bölgesi, Antalya, zmit, Çank6r6, Safranbolu, Trabzon,
KuzeydoIu Karadeniz Bölgesi, Konya, Ak@ehir, Ankara, Karahüyük ve Ad6yaman ya@ama
mekân6n6n en bütünle@ik olduIu konutlara sahip bölgelerdir. Safranbolu’ da bulunan ya@ama
mekân6 en bütünle@ik olan bir konuta ait plan @emas6 ve geçi@ grafiIi ekil 2.13’ te
görülmektedir.
ekil 2.13 Safranbolu evine ait plan @emas6 ve geçi@ grafiIi (Orhun,1997)
25
K6r@an ve ÇaIda@ (2003) çal6@mas6nda, stanbul’da bulunan 39 adet 19. yy dizi konutu, biçimsel
ve morfolojik özellikleri aç6s6ndan analiz edilerek, gün geçtikçe yok olan bu tarihi ve mimari
öneme sahip bina tipolojisine ait kapsaml6 bir bilgi olu@turmu@ ve bu tipolojinin olu@um mant6I6
(sözdizimsel yap6s6) ortaya koymu@lard6r.
19. yüzy6lda Bat6l6la@man6n etkisiyle olu@an, stanbul’da o döneme kadar bir örneIi hiç
görülmeyen dizi konutlar, esnaf, tüccar, sanatkâr ve küçük bürokratlar gibi ikincil gruplara
yönelik yap6lm6@t6r. Günümüzde ise; kente göçen dü@ük gelir grubu taraf6ndan kullan6lmakta ve
gün geçtikçe yok olmaktad6r. Be@ikta@ Akaretler ( ekil 2.14) ya da Taksim ElmadaI’da Surp
Agop Evleri gibi Vak6f mülkü olanlar koruma aç6s6ndan güvenceye sahip olan yap6lard6r. Bu iki
dizi d6@6nda, Ortaköy’de Onsekiz Akaretler ( ekil 2.15), Fener, Kumkap6 ve Arnavutköy’deki
diziler, dizi-bütün olarak tasarlanan, sokak mekân6n6n biçimlenmesine kat6lan, sokakla görsel bir
bütünlük olu@turan önemli örneklerdir.
ekil 2.14 Be@ikta@ Akaretler dizi konutlar6 (K6r@an, ÇaIda@, 2003)
ekil 2.15 Ortaköy Onsekiz Akaretler dizi konutlar6 (K6r@an, ÇaIda@, 2003)
26
19. yy stanbul dizi konutlar6, dönem tarihi ve sosyolojisi aç6s6ndan önemli yap6lard6r. Dizi
konutlar, mekân ili@kileri, biçimsel, boyutsal ve anlamsal özellikleri aç6s6ndan semantik ve
sentaktik olmak üzere 2 düzeyde analiz edilmi@tir. Konutlar6n analiz edilmesinde 3 tür grafik
kullan6lm6@t6r; Boyutsuz Dikdörtgen Bölmeler, Kom@uluk GrafiIi ve Düzenlenmi@ Geçi@ GrafiIi
( ekil2.16).
ekil 2.16 Örnek plan @emas6na ait geçi@ grafiIi, kom@uluk grafiIi ve boyutsuz dikdörtgen
bölmeler (K6r@an, ÇaIda@, K6r@an, ÇaIda@, 2003)
Plan organizasyonuyla ilgili temellik özellik, en genel anlamda plan6n ikiye veya üçe
bölündüIünü ortaya koymaktad6r. kiye bölünme d6@-d6@, üçe bölünme d6@-iç-d6@ tipi bir
bölümlenmeyi ifade etmektedir (K6r@an, ÇaIda@, 2003). 2 farkl6 bölümlenmeye sahip olan dizi
konutlarda d6@-iç-d6@ tipi bölümlenme daha yayg6nd6r. Geleneksel Türk evlerindeki içe dönük
ya@am, dizi konutlarda d6@a dönük bir hayat tarz6na dönü@mü@tür.
Bu grafiklerle elde edilen ölçümler sayesinde morfolojik özelikler ortaya konulmu@; böyle dizi
konutlar6n tipolojisi tüm özellikleriyle belgelenerek bir ar@iv olu@turulmu@tur.
Çil’in (2007) yapt6I6 çal6@man6n amac6, farkl6 dönemlerde yap6lan Kula evlerini kar@6la@t6rmak;
Osmanl6 Evini, en erken dönemi i@aret eden konut tipinden yola ç6karak, konut alanlar6nda
deIi@imin nerede ba@lad6I6n6 yorumlamakt6r. Kar@6la@t6rma, 20. yüzy6l6n son çeyreIinde günlük
kullan6m6n6n yan6 s6ra konutlara ait morfolojik ve sentaktik özellikleri içermektedir. Kula tarihi
yerle@iminde bulunan farkl6 dönemlere ait konutlar k6yaslanm6@; korunmu@ ve zaman içinde
deIi@im geçiren konutlara ait bir tipoloji olu@turulmu@tur.
27
Çil, ‘içedönük’ ve ‘d6@a dönük’ veya ‘yenilikçi’ ve ‘muhafazakâr’ gibi kavramlar6n Orhun,
Hillier ve Hanson’ un (1996), Dursun ve SaIlamer’in (2003), Ve Toker’in (2003) dönü@üm
geçiren evlerle ilgili çal6@malar6nda aç6kland6I6n6 belirtmi@tir (Çil, 2007). Orhun’un Türkiye’deki
Geleneksel Konutlar6n Mekânsal Çe@itleri konulu tezinde anlat6ld6I6 gibi, sentaks grafiklerinin,
mekânsal kültürün konfigürasyona yans6mas6ndan kaynaklanan 2 farkl6 tipin; ‘derin merkezli’ ve
‘s6I merkezli’ yap6n6n olu@mas6nda etkili olduIunu ifade etmektedir. Derin merkezli tipin içe
dönük ya@am tarz6n6 ifade ettiIi ve muhafazakâr bir sosyal ya@ant6 sergilediIi; s6I merkezli tip ise
d6@adönük ya@am tarz6 ve d6@ etkilere daha aç6k bir sosyal yap6s6 olduIu belirtilmi@tir. Tüm bu
çal6@malar göz önünde bulundurularak, Kula evlerinin kar@6la@t6r6lmas6ndaki amac6n, belirli ve
keskin kategorilere ay6rmadan konut mekân6ndaki sosyolojiyi ortaya koymak olduIu
söylenmektedir (Çil, 2007).
Kuladaki altm6@ adet konut, birçoIu merkezi tipli olan, farkl6 tiplerden olu@an kategorilere
ayr6lm6@t6r. Konutlardaki deIi@imin, sadece toplumdaki içedönük ya@am tarz6ndan d6@a dönük
ya@am tarz6na geçi@i ifade etmeyebileceIi, bunun sadece eski olan6n yerine yeni olan6n gelmesi
olabileceIini tart6@man6n mümkün olduIunu ifade etmektedir.
Çal6@ma 3 bölümden olu@maktad6r. lk bölüm, konutlar6n konfigürasyonuna baIl6 olarak

s6n6fland6r6lmas6n6 kapsamaktad6r. Tipolojiyi en iyi aç6klamak için her kategoriye ait bir problem
tan6mlanm6@t6r. kinci bölümde, en bütünle@ik mekânlar6n dönü@ümüne ve bütünle@me
merkezlerinin derinliklerine odaklan6lan sentaks analizlerinden olu@maktad6r. Derin ve s6I
merkezli konutlar6n yan6 s6ra, orta merkezli bir konfigürasyon önerilmektedir. Üçüncü bölümde
ise, sentaks6n, formun ve konutlar6n günümüzdeki kullan6mlar6na ait bulgular6 ve k6yaslamalar6
tart6@maktad6r.
Kula’daki ev tipleri üç kategoriye ayr6lm6@t6r;
• lk kategori, Kula’da bilinen en eski konut tipine örnek olarak verilebilecek; Osmanl6
Evi’dir; bir k6sm6 18. yüzy6l sonlar6nda yap6lan konutlard6r.
• kinci kategori, bat6l6la@m6@ tarzdaki konutlard6r. 19. yüzy6l6n ortalar6ndan önce

görülmeyen bu konutlar morfolojik özelliklerinin kentteki sosyal yap6yla baIlant6s6
nedeniyle Rum tarz6 olarak da nitelendirilmektedir. Giri@ kap6s6 doIrudan konut mekân6na
aç6lan tipteki konutlar6 giri@ kap6s6 avlu mekân6na aç6lan ve hala kullan6lan hibrit konut
28
tipleri bulunmaktad6r.
• Üçüncü kategori, ilk iki kategoriye giren konutlar6n kullan6c6lar6n6n adaptasyonu ile 20.
yüzy6l6n ikinci yar6s6ndan sonra olu@an konutlard6r. Mevcut konutlardaki bölünmeler veya
avluya yap6lan eklerle deIi@im geçiren ve mevcut konutlar6n bak6ms6zl6ktan y6k6lmas6
nedeniyle onlar6n yerine yeniden yap6lan konutlardan olu@maktad6r (Çil, 2007)
Kuladaki altm6@ adet konut, potansiyel kullan6mlar6 ve gerçek kullan6mlar6 bak6m6ndan tipolojik
ve sentaktik olarak analiz edilmi@tir. Dönü@üm geçiren konutlar6n tipolojik ve sentaktik
kalitesindeki deIi@im analiz kapsam6nda k6yaslanm6@, tüm plan tipleri içinde orta merkezli konut
tipinin say6ca fazla olduIu sentaktik s6n6fland6rma sonucunda ortaya konmu@tur. Buna raImen en
bütünle@ik mekânlar; konut giri@i, hayat, hol, hayat alt6, avlu ve merdivenler gibi sirkülasyonda
önemli olan mekânlard6r. (Çizelge 2.2)
Çizelge 2.1 Üç ayr6 sentaktik tipolojide en bütünle@ik mekânlar6n derinlik deIerleri (Çil, 2007)
Çizelge 2.2 En bütünle@ik mekânlar ve bütünle@me deIerleri (Çil, 2007)
Derin merkezli tip özellik gösteren konutlar içe dönük ya@ama i@aret etmesine ve bilinen en eski
konut tipi olmas6na raImen, muhafazakâr ya@am tarz6na sahip konut say6s6 azd6r. Orta merkezli
ve s6I merkezli konut say6s6 örnek gruplar aras6nda say6ca fazlad6r. Bu bilgi, bu evlerin kentte
bilinen en eski evler olmas6 ve Osmanl6 ev tipine ait olmas6, deIi@im geçiren tipin Anadolu’da
daha büyük bir grup olmas6 @eklinde yorumlanabilir (Çil, 2007).
29
ncelenen farkl6 çal6@malardaki konut mekânlar6nda görülmektedir ki, her sistem kendi içerisinde
kademelenmektedir. Konut alan6ndaki uygulama örnekleri, farkl6 kültürel deIerlerin ve sosyal
ya@ant6n6n konut mekân6 ile doIrudan ili@kili olduIunu ve bu etkinin mekânsal organizasyona
yans6d6I6n6 göstermektedir.
30
3. AYVALIK VE AYVALIK KONUTLARI
Bu bölümde Ayval6k konutlar6n6n analiz deIerlendirmesinden önce, Ayval6k’6n konumu, kentin

olu@umu ve k6sa tarihi aktar6lacak; ayr6ca konutlardaki kültürel ve sosyal ya@ant6n6n
deIi@mesindeki rolüyle Türk-Yunan mübadelesine deIinilecektir.
3.1 Ayval1k Kentinin Konumu ve Kurulu4u
Ayval6k, bugünkü konumu ile Edremit Körfezi’nin güneyinde ve Midilli adas6n6n kar@6s6nda, koy
ve körfezler aras6nda kurulmu@ bir yerle@imdir. Çevresini büyüklü küçüklü 25 adan6n sard6I6
Ayval6k, Marmara Bölgesi illerinden Bal6kesir’in Ege k6y6s6nda yer almaktad6r. Kuzeyinde
Burhaniye, bat6s6nda Ege denizi güneyinde Dikili, doIusunda Bergama ilçeleri vard6r. Kuzeyde
Bezirgân deresi, Gömeç ve Gümü@lü yolu, güneyde Alt6nova, güneybat6da Kaplan daIlar6n6n
olu@turduIu Sar6msak yar6madas6, doIusunda Sazanl6k Deresi, Hisar ve Demirhan boIazlar6 ile
çevrilidir.
Ayval6k kentinin kurulu@una ve ad6n6n nereden geldiIine ili@kin kesin bir bilgi bulunmamaktad6r.
Ayval6k ad6n6n, zaman6nda bölgede bol olan ayva aIaçlar6ndan geldiIi görü@ü vard6r. Bu iddia bir
türlü doIrulanamam6@ ve hep bir zamanlar var olan ayva aIaçlar6 olarak kalm6@t6r (Yorulmaz,
1998).
ekil 3.1 Ayval6k haritas6 [1]
Ayval6k kentinin kurulu@una ili@kin günümüzde iki yakla@6m6n etkili olduIundan söz
31
edilmektedir: (Bayraktar, 1998)
—Birinci görü@e göre, Ayval6k kasabas6 (15.yy sonu 16.yy. ba@lar6nda) korsan sald6r6lar6ndan
kaçmak amac6yla, çevredeki Midilli ve diIer adalardan göç eden Hristiyanlar6n kurduklar6 bir
yerle@imdir (Ar6kan, 1988). 1750–1760 y6llar6 aras6nda Adalardan, Yanya’dan ve Yunanistan’dan
gelen Rumlar önce Kabakum, EIribucak, Küçükköy yerle@imlerine ve sonra kentin bulunduIu
bölgeye yerle@mi@ler. Gelenlerin memnuniyeti bölgeye göçü h6zland6rm6@ artan Rum nüfusuyla
beraber küçük bir köy olan Ayval6k kaza olmu@tur.
— kinci görü@e göre ise, kasabay6 Türkler kurmu@lard6r. Türkmenler Ça@nigar, Eskiköy ve
Hanayl6 ad6 verilen bölgelere yerle@mi@ler, geçimlerini zeytincilikle sürdürmü@lerdir (Bayraktar,
1998).
Ancak bugün için iki görü@ten birinin daha gerçekçi olduIunu ileri süren bilgi mevcut deIildir.
Ayval6k’la ilgili olarak Piri Reis’in Kitab-6 Bahriye’sinde, ayr6ca Seyyid Nuh’un Atlas6nda
bilgiye rastlanmam6@t6r. III. Ahmet devrinde 1726 y6l6nda haz6rlanan özasya haritas6nda, yöreye
geni@ yer verilmesine raImen Ayval6k’tan bahsedilmemektedir. (Bayraktar, 1998). Ayval6k’la
ilgili ilk yaz6l6 belge, Edremit sicillerinde, 1770’li y6llarda Ayazmand-Alt6nova kad6l6I6na
yaz6lm6@ bir fermand6r. Bu etikete göre, o tarihlerde Ayazmand’a baIl6 bir köy olan Ayval6k’6n bu
tarihten itibaren bir kaza haline geldiIi anla@6lmaktad6r (Erim, 1948).
32
ekil 3.2 Ayval6k ve yak6n çevresi (Gönül, 2004)
3.2 18. yüzy1l’dan 20. yüzy1la Ayval1k Tarihi
18. yüzy6l ortalar6ndan sonra geli@meye ba@layan Ayval6k kasabas6 bu tarihsel süreçte ad6ndan söz
ettirmeye ba@lamaktad6r ve halk6n hemen hemen tamam6 Rum olan bir beldedir.
Ayval6k Osmanl6 Devleti ile Rusya aras6nda yap6lan 1774 tarihli Küçük Kaynarca
Antla@mas6’ndan sonra özel bir geli@me ve te@vik görmü@tür. Buna baIl6 olarak ticari hareketlilik
ve faaliyetler h6zl6 bir geli@me göstermi@tir. Anla@ma gereIince, tüm k6y6 limanlar6na
konsolosluklar kurulmas6na izin verilmi@tir.
Bayraktar, Elliott’a dayanarak 1740 y6llar6nda Saroz Petraki’nin etkinliIi ve Rahip konomos’un
çabalar6 sonucu Padi@ahtan özerklik berat6 al6nd6I6n6 belirtmektedir. Fermana göre Ayval6k’l6
Türkler @ehri terk edecek ve kasabada özerk bir Rum belediyesi kurulacakt6r. Bu Rumlara verilen
ilk f6rsatt6r. Özerklik Küçük Kaynarca Antla@mas6’n6n ortaya ç6karm6@ olduIu bir sonuç olarak
kabul görürken, bu özerkliIi Papaz6n “etkisine” baIlayanlarda bulunmaktad6r. EtkinliIin nedeni
Osmanl6 donanmas6n6n komutanlar6ndan Cezayirli Hasan Pa@a Çe@me’de Ruslarla yap6lan deniz
33
sava@6nda gemisi yan6nca, Çanakkale’de donanmaya yeti@mek amac6yla Ayval6k’a gelir. Papaz
konomos Hasan Pa@ay6 bir hafta aI6rlar ve Çanakkale’de Donanma’ya yeti@tirir. Hasan Pa@a
sarayda Sadrazaml6Ia yükselince ziyaretine gelen Papaz konomos’a duyduIu minnettarl6k
sonucu özerklik belgesini kendisine verildiIi söylenmektedir.
ÖzerkliIin ana maddeleri @unlard6r (Aka, 1944):
1. Ayval6k’ta yerle@mi@ olan Türk aileleri Ayval6k @ehrinden ç6kar6larak civar mahallelerde
oturmaya mecbur tutulmu@, Türklerin Ayval6k merkezinde ya@amalar6 yasaklanm6@t6r.
2. Ayval6k muhtar ve müstakil bir idareyle yönetilecektir.
3. Kazan6n idaresi gümrük i@lerinin eline geçecek buna kar@6l6k Osmanl6 hükümetine her
sene 48.000 kuru@ vergi ödenecektir.
4. Vali Türk olacak, ancak halk taraf6ndan seçilecek ve görevine son verilebilecektir.
5. Hâkimler Türk olacak fakat maa@lar6 Ayval6k’tan ödenecektir.
6. Askeri komutan ne Ayval6k’ta kalabilecek ne de Ayval6k’tan geçebilecektir.
7. Ayval6k a@ar vergisinden muaf tutulacak, buna mukabil her mal sahibi her zeytin aIac6
için 2 akçe verecektir.
Bayraktar, Arnold Toynbee’ye dayanarak Rumlara verilen bu f6rsatla, özgür irade anlam6na gelen
özerklik olay6n6n, Elliot’6n belirttiIi tarihten farkl6 olarak, 1773 y6l6nda gerçekle@tiIini
söylemektedir (Bayraktar, 1998). Ayval6k’6n 19. yüzy6ldaki geli@mesinin bir nedeni Küçük
Kaynarca Antla@mas6n6n bir sonucu olarak görülürken, bir papaz6n kerameti sonucu olu@tuIu
görü@ü de bir diIer kabul olarak yer almaktad6r.
Bu fermanla 19. yüzy6l6n ba@lar6ndan sonra papazlar6n, misyonerlerin ve konsoloslar6n çabalar6 ve

topraklar6n6n verimliliIi ile Ayval6k’ta h6zl6 bir geli@me ba@lam6@, k6sa sürede ekonomik yönden
dikkat çekici bir at6l6m yapm6@t6r. Hasan Pa@a’n6n verdiIi özerklikle Rumlar en parlak dönemini
19. yy. da ya@am6@t6r. “Ayval6k bu dönemde h6zla göç almaya ba@lam6@t6r. Öyle ki bu dönemde
Ayval6k’6n nüfusunun büyük oranda artt6I6 bilinmektedir. 19. yüzy6l6n ilk çeyreIinde nüfus
25.000’ den az deIildi” (Ar6, 2003). Rumlar 19.yy ortalar6na kadar özerkliklerini tamamen
yitirmi@tir.
34
19. yüzy6l6n ilk yar6s6nda bir süre durgunluk ya@ayan Ayval6k kenti, Rum halk6n6n büyük çaba ve
gayretleriyle k6sa sürede pek çok konuda ününden s6kça sözü edilen bir yerle@im olmu@tur. 17
Mart 1821’de Mora’ da ç6kan isyan Ayval6k’a da yans6m6@t6r. Osmanl6 Devleti ayaklanmay6
çat6@ma ile bast6rabilmi@ ve büyük kay6plar verilmi@tir. Bu olaylar sonunda devlet @ehirde ve @ehir
d6@6nda Ayval6k’ a ait tüm ta@6nmazlara el koymu@tur (Bayraktar,1998). 1821 y6l6nda geçirdiIi
maceradan sonra Ayval6k, uzun bir dinginlik dönemi ya@am6@t6r. Bu olay, 19. yüzy6lda kentin
gerileme ya@ad6I6 tek süreçtir. 19. yüzy6l6n sonlar6nda ve 20. yüzy6l6n ba@lar6nda ise, Rum
halk6n6n özellikle ticaret alan6ndaki ba@ar6lar6 üst seviyelere ula@m6@t6r. 1832’den sonra yava@
yava@ geli@me belirtileri göstererek, ancak 1880’li y6llara gelindiIinde eski önemine yeniden
ula@m6@t6r (Erim, 1948). Rumlar6n ticaretteki ba@ar6lar6yla elde ettikleri ekonomik üstünlük,
eIitim, sosyal, kültürel ve daha pek çok alanda Ayval6k kentini Osmanl6 mparatorluIu’nun
önemli yerle@imlerinden biri haline getirmi@tir.
19. yüzy6lda Ayval6k ekonomik yönden bir hayli geli@mi@, Ayval6k’6 da içine alan zmir’in kuzey
Bölgesi “zeytin bölgesi” olarak tan6mlanm6@t6r. 1884 y6l6nda bir ngiliz yat6r6mc6 Ayval6k’ta yaI
üretme tesisi kurmu@ ve birkaç y6l içinde k6y6 @eridinde büyüklü küçüklü birçok fabrika yapt6rm6@
veya sat6n alm6@t6r. Ekonomik yönden geli@en Ayval6k’6n tüm dünyayla baIlant6s6 da
bulunmaktayd6. thalat ve ihracat çok önemliydi. Ula@6m tamamen denizden yap6lmakta, y6lda
yakla@6k 600 adet vapur limana uIramaktayd6. Çok say6daki yaI fabrikas6, sabunhane, un
deIirmenleri, debbaIhane ve 1 adet pirina fabrikas6 Ayval6k’6n geli@mi@liIinin bir göstergesidir.
Ayr6ca, 6 Eczane, 20 Doktor ve 10 Avukat6n bulunmas6 da kasaban6n sosyo-kültürel düzeyini
aç6k bir biçimde yans6tmaktad6r (Bayraktar,1998).
Ayval6k’ta ba@l6ca geçim kaynaI6 zeytincilik olmas6n6n yan6 s6ra diIer uIra@lar ve yukar6da
belirtilenlerin d6@6nda resmi binalar ve bankalardan söz eden Frans6zca bir yay6nda @unlar
aktar6lmaktad6r (Yorulmaz, 1998, s.55) :
“Ayval6k liman6 çok güvenlidir, 30.000 nüfusludur, postas6n6 Avusturya i@letmektedir.

ZeytinyaI6, balmumu, yerli ipek, @arap sabun d6@ sat6m6 yap6l6r; @eker, kahve, yün, pamuklu
kuma@ ve ham deri ithal eder. Fransa, Avusturya-Macaristan, ngiltere, Yunanistan ve talya
Konsolosluklar6, Atina Bankas6, Osmanl6 Bankas6, Viyana Kredi Bankas6 vard6r. Buharl6 vapur
acentelerinin say6s6 yedidir. Amerikan, Romanya, ngiliz-Rus, Yunan acenteleri bulunur. Tak6
sat6c6s6ndan, boya-vernik sat6c6s6na; kösele, nal, saat ithalatç6lar6na kadar yer verilen kaynakta, iki
35
de otel ad6 verilir: Ayvali ve Anatoli”.
Bu bilgi, Ayval6k’6n zeytincilik d6@6nda daha pek çok konuda ticari aç6dan hareketli bir yerle@im
olduIunu göstermektedir. Yukar6da sözü edilen bankalar6n varl6I6 da, bunun bir göstergesidir.
Burada bahsedilen konsolosluk yap6lar6, bugün de Ayval6k geleneksel kent dokusu içinde
korunmaktad6r.
1889 tarihli bir salnameye göre, 19. yüzy6l sonlar6nda, Ayval6k nüfusunun hemen hemen tamam6
Rumlardan, görev yapan memurlar6n ise hemen hemen tamam6 Türklerden olu@maktad6r.
(Bayraktar,1998).
Ayval6k, Anadolu’nun Ege sahilindeki yerle@im yerlerinin zmir’den sonra en büyük ve mamur
olan6yd6. Ya@anan olaylara baIl6 olarak yerle@imin fiziki yap6s6 deIi@iklik gösterse de, Ayval6k
kenti kurulduIundan mübadeleye kadar olan sürede, nüfus aç6s6ndan tamamen Rumlar6n hâkim
olduIu bir yerle@imdi (Çizelge 3.1). ehir ve köylerinde 1900 y6l6nda 21.510 Rum ya@6yordu.
ehrin 1903 y6l6ndaki toplam nüfusunun 23.309 olduIu dü@ünülürse bu tarihte Rumlar6n % 90
gibi büyük bir oran6 te@kil ettiIi görülür.1914 y6l6nda Ayval6k’ta 31.445 Rum,454 Türk
bulunmakta idi (Bayraktar, 1998). Gönül’ün (2004) önceki çal6@malar6ndan derleyerek
olu@turduIu ve kaynaklar6n6 da belirttiIi 3.1 no’lu grafik’te bu bilgilere ula@6labilir.
19. yüzy6l sonlar6nda ve 20. yüzy6l ba@lar6nda Rumlar6n ticaret alan6ndaki ba@ar6lar6yla elde
ettikleri üstünlük, eIitim, sosyal, kültürel ve daha pek çok alanda Ayval6k kentini Osmanl6
mparatorluIu’nun önemli yerle@melerinden biri yapm6@t6r.
1. Dünya Sava@6 öncesi, 1913 y6l6nda Yunanistan’6n Ege’deki tüm adalar6 ele geçirmesi ve
Gökçeada, Bozcaada ve Meis d6@6ndaki adalar6n Yunanistan’ da kalmas6 bat6l6 devletler
taraf6ndan kabul edilince, Yunanistan gözünü Makedonya’ya dikmi@ ve buradaki Türkler de göçe
zorlanm6@, Makedonya Türkleri Anadolu’ya gitmek üzere ayaklanm6@lard6r. li@kiler bu
düzeydeyken, 1914’te Anadolu Rumlar6nda bir göç hareketi görülmeye ba@lanm6@t6r. Ad6na tehcir
denilen göç olay6 etkisini Ayval6k’ta da hissettirmi@; ancak Ayval6k bu göçü bütünüyle
ya@amam6@t6r. Ayval6k’ta yerlerini terk eden Rumlar6n yerine Osmanl6 Devleti, Rumeli
Göçmenleri yerle@tirmi@tir. Ayval6k’ta 1917 y6l6nda toplu bir tehcir olay6 ya@anm6@t6r. ç
politikada geçmi@e dönük olarak, “yeniden hesapla@ma” biçiminde kamuoyuna yans6yan
mütareke ile birlikte tehcir olan Rumlar yerlerine dönmü@; ancak Ayval6k’ta idari ve sosyal
36
düzen, e@k6yal6k olaylar6n6n da etkisiyle tamamen i@lemez bir hal içine girmi@tir.
Çizelge 3.1 19. yüzy6lda Ayval6k yerle@iminin demografik yap6s6 (Gönül, 2004)
Mütareke Dönemi bütün Anadolu için olduIu kadar Ayval6k ve çevresi için de kar6@6kl6klar6n,
çete olaylar6n6n görüldüIü bir bölge olmu@tur. “Özellikle Rum e@k6yalar köyleri bas6yorlar ve
Türkleri tamamen imha edeceklerini söylüyorlard6. Bu çete olaylar6 sonunda Bat6 Anadolu’nun
Rum nüfus oran6 göz ard6 edilmeyecek oranda artm6@t6. Çetecilik eylemleri sahil güvenliIini
oradan kald6r6yor ve denizden gelen Rumlar kar6@6kl6ktan dolay6 saklanabiliyorlard6. 1920 y6l6na
kadar Ayval6k Körfezi m6nt6kas6nda 120.000 kadar Rum nüfus toplanm6@t6” (Selvi,2001).
37
20. yüzy6l6n ba@lar6nda Balkan ve 1. Dünya Sava@lar6nda ya@anan Rum ba@kald6r6lar6 ve bunu
izleyen 1919’daki Yunan i@gali 1922’ye dek sürmü@tür.
3.3 Türk- Yunan Mübadelesi
20. yüzy6l6n en önemli nüfus hareketlerinden biri 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Bar6@
Konferans6’nda esasa baIlanan, fakat tatbikat6nda ortaya ç6kan pürüzler nedeniyle kesin @eklini
almas6 1930’lara sarkan Türk-Yunan halk6n6n mübadelesidir.
1923–1930 y6llar6 aras6ndaki yedi y6ll6k zaman dilimini kapsayan bu süreç, Türk-Yunan Sava@6
sonras6nda, mübadele olay6n6n genel evreleri olan göçmenlerin ta@6nmas6, yerle@tirilmesi ve
üretici konumuna getirilmeleri süreci önem ta@6d6I6 gibi, bu a@amalar sonras6nda onlar6n yeni
toplum yap6s6na ekonomik, kültürel, siyasal ve psikolojik olarak uyum saIlama evreleri de önem
ta@6maktad6r.
Mübadelenin ba@lat6labilmesi için 19. madde gereIi her iki ülkenin sözle@meyi onaylamas6
gerekiyordu. 25 AIustos 1923 tarihinde bu i@lem yerine getirildi. Sözle@me gereIi kurulan Karma
Komisyon, Ekim 1923’te çal6@malar6na ba@lam6@ ve bunu takip eden bir y6l içerisinde önemli bir
engelle kar@6la@madan bir k6s6m Türk ve Rum’un mübadelesi gerçekle@tirilmi@ti. Ancak,
sözle@menin 2. maddesinde geçen *etablis kelimesinin taraflarca farkl6 @ekillerde yorumlanmas6
nüfus mübadelesinin kesin çözümünü 1930 y6l6na kadar geciktirmi@tir. Bu süre zarf6nda 384.000
ki@i Türkiye’ye; 1920’den itibaren ba@layan göç dalgalar6yla birlikte 1.250.000 ki@i de
Yunanistan’a göç etmi@tir (Öksüz, 2000).
Nüfus Mübadelesi’nin gerçekle@tirilmeye çal6@6ld6I6 süreçte sözle@me gereIi mübadeleye tabi

olup Yunanistan’a gönderilmesi gereken ki@ilerden bir k6sm6 çe@itli gerekçelere ve mazeretlere
baIl6 olarak Bakanlar Kurulu taraf6ndan mübadeleden istisna edilmi@lerdir. Bu özel uygulamaya
*
Etablis (sakin, yerle@mi@) deyimi, Lozan Bar6@ Konferans6 görü@melerinde ve sonras6nda, Yunanistan ve Türkiye
aras6nda sorun yaratan siyasi içerikli bir kavram niteliIini alm6@t6r. Komisyondaki Türk üyelerine göre, stanbul’da
30 Ekim 1918 tarihinden önce yerle@mi@ olan ki@iler Türk yasalar6nca,”etablis” say6lmakta, Yunan üyelere göre ise,
herhangi bir yasaya baIl6 kalmaks6z6n antla@man6n metnine ve ruhuna baIl6 kalarak yorumlanmas6n6 savunmu@lard6r.
Yunan Hükümeti’nin, stanbul ve çevresinde ya@ayan Rum halk6ndan olabildiIince fazlas6n6 mübadele d6@6 b6rakmak
istemesi bu durumu yaratm6@t6r. Sorun iki ülke aras6nda gerginlik yaratan bir sorun niteliIine bürünerek büyümü@tür.
Etablis sorunu 1926’da iki devlet aras6nda Atina’da yap6lan bir antla@ma ile çözümlenebilmi@tir (Ar6, 2003; Erim,
1944).
38
derinlemesine bakt6I6m6zda Türk Hükümeti’nin ahali deIi@iminde ön yarg6l6 bir 6rkç6 yakla@6m
içerisine girmediIini ve sava@ y6llar6nda insanî yard6m6n6 gördüIü Rum as6ll6 vatanda@lar6na sahip
ç6kt6I6 görülmektedir (Öksüz, 2001). Mübadeleden istisna edilenleri özel ve askerî nedenlere
baIl6 olarak iki k6sma ay6rmak mümkündür. Bunlar6n d6@6nda bir de mübadelesi tecil olanlar
bulunmaktad6r.
Özel Nedenlerle stisna Edilenler: Bunlar gerek Türk gerekse mübadeleye tabi olmayan Gayr-i
Müslim erkeklerle evlilik yapm6@ olan Rum as6ll6 kad6nlardan olu@maktayd6.
Askerî Nedenlerle stisna Edilenler: Bunlar, Kurtulu@ Sava@6 y6llar6nda insanî ve askerî yard6m6
görülenlerdir.
Mübadelesi Tecil Edilenler: Evlilik ve özel nedenlere baIl6 olarak mübadeleden istisna
edilenlerin d6@6nda bir de mübadelesi tecil olanlar vard6r. Bunlar kimsesiz, sakat (kör vs.) ve
marazl6 (hastal6kl6) olanlard6. Karma Mübadele Komisyonu, Türk ve Yunan Hükümetlerine
nakillerinde zorluklar meydana geleceIinden bu kapsamda olanlar6n mübadelesinin tecilinin
faydal6 olacaI6n6 bildirmi@ti.
Ku@kusuz, tüm bu konular6n en ilgi çeken noktas6, mübadelenin isteIe baIl6 deIil zorunlu
olmas6d6r. nsan haklar6 ve mülkiyet hakk6 aç6s6ndan ortaya ç6kan sonuç, tarihsel süreçte bir tak6m
zorlamalar6n getirisi olarak bu kavramlar6n ask6ya al6nmas6d6r.
3.3.1 Mübadele Göçmenlerinin Bar1nma Sorunlar1 ve Terk Edilmi4 Evler
Rumlar6n sebep olduIu ve Kurtulu@ Sava@6 y6llar6nda ya@anan ibret verici olaylara baIl6 olarak
toplumlar aras6nda olu@an z6tl6k, bozulan güven ortam6 ve Türk Devleti’nin Misak-6 Millî s6n6rlar6
içerisinde homojen bir nüfus yap6s6na sahip olma isteIi mübadeleyi zorunlu hale getirmekteydi
(Öksüz, 2000). Bat6 Trakya d6@6ndaki Yunanistan Türklerinin, zorunlu olarak Türkiye’ye
göçlerini gerekli k6lan tarihsel ko@ullar6n olu@umuna, Kurtulu@ Sava@6 sonras6ndaki yeni evredeki
yoIun göçlerin kaynakl6k ettiIi görülmektedir (Ar6, 2003).
Anadolu Rumlar6n6n birdenbire Anadolu’yu terk edi@leri, o zamana kadar ak6llara pek gelmemi@
yeni toplumsal, sosyal, kültürel sorunlar6 da beraberinde getirmi@tir. Bu yoIun kaç6@la birlikte,
Rumlardan artakalan ve “emvâl-i metruke” denilen terk edilmi@ mallar; yani ev, dükkân, maIaza,
fabrika, deIirmen, tarla, baI, bahçe ve paraca k6ymetli her türlü ta@6nabilir mal, Türkiye’nin
39
genelini, özellikle de zmir ve çevresini ilgilendiren ve sonu gelmez tart6@malara, ilgisizliIe,

suistimale, yolsuzluIa ve yanl6@ uygulamalara neden olan; varl6I6 ve etkisiyle, toplumsal
ya@amdaki dengelerin bozulmas6nda rol oynayan önemli bir sorun olarak ortaya ç6km6@t6r (Ar6,
1989)
Mübadele edilmeyi beklemeden Yunanistan’a kaç6p giden Rumlar6n 1.000.0000’dan fazla olduIu
bilinmektedir (Ar6 2003). O dönemde Türkiye’de ya@anan iç göçler ve Türkiye d6@6ndan
Türkiye’ye yap6lan göçler nedeniyle ülke yoIun bir nüfus hareketliliIi ya@amaktayd6 ve bu kesim
gözlerini Rumlardan kalan ta@6n6r ta@6nmaz mallara çevirmekteydi. 30 Ocak 1923’te imzalanan
19 maddelik Mübadele Sözle@mesi’ne göre, Yunanistan’daki Müslüman az6nl6k ile Türkiye’deki
Ortodoks Rum az6nl6k mübadele edilecekti ve bu mallar6n, Yunanistan’dan gelecek mübadele
göçmenlerine, Yunanistan’da b6rakacaklar6 mallar kar@6l6I6nda daI6t6lmas6 öngörülmekteydi.
Ancak bir iki ayl6k dönemde Rum ta@6nmazlar6n6n büyük oranda yaImaland6I6na tan6k olunmu@
ve bu da fuzuli i@gal sorununu gündeme getirmi@tir (Ar6, 1989).
Sorunun ana çizgileri ve bu sorunun zmir ve çevresi için ayr6 bir önem ta@6y6@6n6n nedenleri
@unlard6r:
“Lozan’da imzalanan sözle@me ve protokol kararlar6 gereIince, Rumlardan artakalan terk edilmi@
mallar Yunanistan’dan gelecek mübadil Türklerin, Türklerin b6rakt6I6 terk edilmi@ mallar da,
Yunanistan’dan kaçan ve gidecek olan Rumlar6n ellerinde bulundurduklar6 tasarruf belgelerine
göre, kolay ve h6zl6 yerle@tirilebilmeleri için el alt6nda haz6r bir kaynak olarak görülmü@tür.
Cemiyet-i Akvamca seçilen ve ba@6nda üç baI6ms6z üyenin bulunduIu Muhtelit Mübadele
Komisyonu’nun bir görevi de, mübadele i@lerini yürütürken, mallar6n tasfiyesi i@ini üstlenmek ve
bu mallar6n say6 ve niteliIini, mübadele edilecek göçmenler için göz önünde tutmakt6r. Bu
mallar6n tasarrufu hükümetlerin elinde bulunmaktad6r; ama i@in daha ba@6ndan beri dü@ünülen
@ey, mübadil göçmenlerin yerle@tirilmelerinde, üretici duruma getirilmelerinde bu mal-mülkten
yararlanmakt6r” (Ar6, 1989).
zmir’deki terk edilmi@ evlerin 4.000 tanesine zmir yang6n6ndan zarar görmü@ zmirli hârikzede
yerle@tirilmi@; ta@6n6r türden’ mallar6n ilgili olanlar6 askeriyeye verilmi@, geri kalan k6sm6 da
Maliye Vekâleti’nce ya ilgili makamlara ilân yolu ile verilmi@ ya da aç6k art6rma yolu ile
40
sat6lm6@t6r. Geri kalan diIer evler, dükkânlar, maIazalar, bahçeler, tarlalar, baIlar, k6saca bütün
terk edilmi@ mallar; *felâketzedeler, hârikzedeler, mülteciler ve hatta devlet memurlar6, subaylar
(zabitan), evi olmayan emekli-vas6fs6z ki@iler, bu i@ten ticarî kazanç uman baz6 aç6kgöz simsarlar,
kendi evi varken kaç6p giden Rum kom@usunun evini de ele geçirerek ek bir ev sahibi olmak
isteyen ki@ilerce, sanki bir yaIma mal6 gibi hiçbir kural, talimatname tan6madan i@gal edilivermi@;
zaman zaman da evlerin kap6s6 penceresi sökülerek, ev tamiri için kullan6lm6@t6 (Ar6,1989).
Böylece, toplumsal sorunlar6n çözümünde kullan6labilecek bir kaynak, bilinçsizce
verimsizle@tirilmi@tir.
Ta@6nmaz mallar6n tahribat6 çok büyük boyutlardayd6. @gal güçleri ve Rumlar Anadolu’dan
çekilirken, ta@6nmaz mallar6 kendilerinden sonrakiler için bir i@e yaramas6n dü@üncesiyle büyük
ölçüde tahrip etmi@lerdi. Daha sonra ise yerli halk6n ya@anan ac6lar dolay6s6yla, doIal bir kinin
sonucunda ta@6nmaz mallar6 “gâvur mal6” diyerek tahrip ettiIi görülmü@tür (Ar6, 2003).
1923 y6l6n6n sonlar6nda, mübadele göçmenlerinin Anadolu’ya gelmeye ba@lamalar6yla, ta@6nmaz

mallarla ilgili sorun yeni bir evreye girmi@tir. Bu yeni evre, terkedilmi@ mallar6n, mübadele
göçmenlerinin ta@6nmalar6, beslenmeleri, yerle@tirilmeleri ve üretici insan durumuna getirilmeleri
gibi zor bir i@in ba@ar6lmas6nda kullan6lmas6 gerekmektedir. Yeni pek çok sorunlar6n;
yolsuzluIun, suistimalin, plans6zl6I6n ve koordinasyonsuzluIun görüldüIü bir evre olmu@tur (Ar6,
1990).
“13 Ekim 1923 tarihinde Mübadele mar ve skân Vekâleti kuruluncaya kadar, göçmenlerin
yerle@tirilmesi, üretici duruma getirilmesi i@iyle, S6hhiye ve Muavenet-i çtimaiye Vekâleti’ne
baIl6 skân Müdüriyeti uIra@m6@, “emvâl-i metruke” i@lerini de Maliye Vekâleti yürütmü@tü; söz
konusu müdüriyet ve vekaletin bu i@lerin alt6ndan kalkmad6I6, üstelik mübadil göçmenlerin
gelmesiyle sorunlar6n daha da artacaI6 dü@üncesiyle, söz konusu tarihte Mübadele mar ve skân
Vekâleti kurulmu@, “emvâl-i metruke” i@leriyle uIra@ma görevi de, bu vekâlete b6rak6lm6@t6” (Ar6,
1989).
*
Felaketzedeler Türk-Yunan Sava@6nda her ne biçimde olursa olsun, zarar gören bütün kesimler için, harikzedeler ise
evi ocaI6 yanarak sava@tan zarar görenleri diIer kesimden ay6rmak için kullan6lan deyimlerdir (Ar6,2003).
41
Vekâletin kurulu@undan sonra, Türkiye’ye getirilecek mübadele göçmenlerinin yerle@tirilecekleri

bölgelerin belirlenmesi en önemli sorunlardan birini olu@turmaktad6r. Amaç bu göçmenlerin
Türkiye’nin yeni bir niteliIe bürünen sosyo-ekonomik yap6s6na uyumunu saIlamakt6r (Ar6,
2003). Bunun için de, göçmenlerin ayr6lacaklar6 ve yerle@tirilecekleri yöredeki toplumsal,
ekonomik ve fiziksel topografyan6n ç6kar6lmas6 gerekmekteydi.
Göçmenlere mal daI6t6m6yla ilgili kar@6la@6lan en büyük sorunlardan biri de, Yunanistan’daki mal
bildirimlerini gösteren belgelerin yetersizliIiydi. Bir k6s6m aile, sava@ sonras6 Türklere uygulanan
bask6 nedeniyle beyannamelerini alamadan Türkiye’ye s6I6nm6@lard6r. Göçmenlerden bir k6sm6
hakk6 olan6 alamad6I6 gibi, yanl6@ ve hatal6 doldurulan belgeler ku@ku uyand6rsa da, bu yolla
haks6z biçimde büyük miktarda arazi sahibi olanlar bulunmaktad6r.
Yurdun dört bir yan6na daI6lm6@ durumda bulunan terkedilmi@ evlerin ve benzeri ta@6nmazlar6n
onar6m6, göçmenlere yerle@meleri için daI6t6lmalar6 amac6na dönük olarak, büyük önem ta@6yordu
(Ar6, 1990). Kaçan Rumlardan geriye binalar6n büyük çoIunluIu oturulma durumunu kaybetmi@,
onar6ma muhtaç bir duruma gelmi@lerdi; ancak bu ta@6nmazlardan yararlanmak günün ko@ullar6
içinde büyük bir ihtiyaç olarak görülmekteydi.
Kas6m 1923’te, Mübadele mar ve skân Vekâleti, iskân m6nt6kalar6ndaki onar6ma muhtaç
terkedilmi@ mallar6n onar6m6na ba@lanmak üzere, iskân alanlar6nda kurulmu@ olan iskân
komisyonlar6na emir vermi@tir. Vekâlet ayr6ca, onar6lan binalar6n bekçiler taraf6ndan korunmas6n6
da istemekteydi (Ar6, 1989). Gelecekte vas6fl6 in@aat ustalar6n6n imar i@lerinde üstleneceIi görev
bilindiIinden, usta yeti@tirilmesi için zmir, Ankara ve stanbul’da kurslar düzenlenmi@; usta ve
amelelikle geçinen Rumeli Türklerinin öncelikle yurda getirilmeleri için, ilgili makamlara emirler
verilmi@tir (Ar6, 1990). Onar6m için vekâletin maddi s6k6nt6ya dü@mesi kaç6n6lmaz olduIundan,
iskân alanlar6 d6@6ndaki evlerin sat6@6ndan ve enkaz6ndan yararlan6lmaktayd6. n@aatlarda
kullan6lacak kerestelerin saIlanmas6 için m6nt6ka müdürlükleri kerestecilerle müzakereler
yapm6@lard6r. Bir süre sonra ise zmir m6nt6ka merkezinde bir in@aat heyeti olu@turulmu@ ve bu
heyet m6nt6ka içindeki vilayet, kaza ve köylere mimar, usta ve amele göndermekte, harap haneleri
oturulacak duruma sokmakla uIra@maktayd6 (Ar6, 1990).
Üzücü ve s6k6nt6 yaratan ba@ka bir konu ise, göçmenlerin gelmeye ba@lamas6ndan sonra bile,
terkedilmi@ evlerin tahrip edilmesine devam edilmesidir. Terkedilmi@ evlerin büyük k6sm6, Türk-
42
Yunan Sava@6’nda büyük zarar görmesine raImen, fuzulî i@gale uIrayan bir ev ilgili makamlarca
bo@altt6r6ld6ktan sonra bile bo@ olduIu halde tahribe uIramaktayd6. Bu nedenle fuzulî i@gale
uIrayan evler göçmenler geldikçe, onlar6n yerle@tirilmeleri için gereksinim duyuldukça
bo@alt6lm6@t6r (Ar6, 2003).
Ancak, terkedilmi@ mallar6n korunmas6 ve onar6m6 ile ilgili sorun, zaman zaman göçmenlerin
yerle@tirilmesinden sonra da devam etmi@tir. “Bu sorun doIrudan doIruya herhangi bir terk
edilen eve yerle@tirilen göçmenin maddi durumu ve kültür seviyesi ile ilgiliydi. “Sorun @u
noktalarda düIümleniyordu: Herhangi bir terkedilmi@ ta@6nmaza yerle@tirilen bir göçmen ailesi,
çoIu zaman bu eve bakabilecek parasal güce sahip olabiliyor muydu? Yerle@tirme s6ras6nda,
“daIl6y6 ovaya, oval6y6 daIa” yerle@tirme gibi, uIra@6s6 ile ilgili bulunmayan ortamlara
yerle@tirilen göçmenler, i@ine yaramayacak bir terkedilmi@ mal6 ne ölçüde ve hangi amaçla
koruyabilirdi? Yine, bir göçmen ailesine verilen bir terkedilmi@ ta@6nmaz, onun toplumsal
seviyesi ile uygun olabiliyor muydu? Bunlar birer çeli@ki yaratt6I6 durumlarda, evler üzerinde
görülen davran6@ biçimi ne gibi sonuçlar yarat6yordu?” (Ar6, 1990).
Sorun gerçekten de önemliydi. Birçok göçmen aile, bakamayacaklar6 büyüklükteki evlere

yerle@tirilmi@lerdir” (Ar6, 1989). Gelen göçmenleri, iskân bölgelerinde evlerine yerle@tirmek,
onlar6 mal sahibi yapmakta ilk ad6md6. As6l sorun, onlar6 gerçek bir üretici kitle haline getirmek,
böylece devleti yük alt6ndan kurtarmakt6. “Ancak; uIra@6s6 çiftçilik olan bir göçmen ailesi,
terkedilmi@ ev var diye kente, zeytincilikle uIra@an birisi hemen hemen hiç zeytin yeti@tirilmeyen
ba@ka bir yöreye yerle@tirilmekteydi. Buralarda oturmak demek, onlar için bir anlamda ölmek
demekti” (Ar6, 2003). Göçe zorlanan mübadil ailelerin geçinmeleri, geldikleri bölgelere
al6@malar6 için çal6@malar6 gerekti ve bunun içinde becerilerini gösterip para kazanacaklar6 bir
ortam olmal6yd6.
11 Aral6k 1924’te, Mübadele mar ve skân Vekâleti kald6r6larak, görevlerinin Dâhiliye

Vekâleti’ne baIl6 bir genel müdürlüIe devredilmesiyle, göçmen yerle@tirme i@leri yeni bir evreye
girmi@tir. Vekâletin kald6r6ld6I6 tarihe kadar ki dönemde, göçmenlerin anayurda getirilme i@leri
hemen hemen tamamlanm6@, az bir k6sm6 d6@6ndakiler, iyi-kötü yerle@tirilip mal-mülk sahibi
yap6lm6@lard6r. “Göçmenleri ilgilendiren ciddi sorunlar, deIi@ik nitelikler kazanarak, bu yeni
evrede de devam etmi@tir. Ekim 1924’te zmir’de, yerle@tirildikleri terkedilmi@ evleri
beIenmeyip, Yunanistan’daki mal varl6klar6 kar@6l6I6nda deIi@tirilmesini isteyen 186 aile d6@6nda,
43
geri kalan göçmenler yerle@tirilmi@lerdi” (Ar6, 1990).
“Terkedilmi@ mallar6n uIrad6I6 ilgisizlik, düzensizlik ve yolsuzluklar, daha sonraki dönemlere

küçümsenemez yeni sorunlar aktarm6@t6r. Göçmenlerin yerle@tirilmesinde, böylesine önemli bir
kaynaktan gerçek deIeri ölçüsünde yararlan6labildiIini söylemek yan6lt6c6 olacakt6r. Asl6nda bu
sorun, göçmen yerle@tirilmesinde kar@6la@6lan türlü sorunlara neden olan plans6zl6I6n somut bir
örneIi olmas6 aç6s6ndan, özel bir önem ta@6maktad6r” (Ar6, 1990).
3.3.2 Mübadele’nin Ayval1k Konutlar1 Üzerindeki Etkisi
Mübadeleden sonraki süreçte ya@anan olumsuzluklar Ayval6k’ta da ya@anm6@t6r. Üstelik diIer

yerle@imlerin aksine Ayval6k nüfusunun tamam6n6n Rum olmas6, mübadele sonras6nda kentin
tamamen el deIi@tirmesi anlam6na gelmektedir. Gönül (2004), doktora tezinde bu durumun
konutlar6n yaImalanmalardan daha az etkilenmesi demek olabileceIine deIinmektedir.
Geleneksel Ayval6k kent dokusu içindeki konutlarda deIi@imin zamana baIl6 olarak üç farkl6
dönemde etkili olduIu görülmü@tür. Buna göre, birinci deIi@im dönemi; 1922-1950 y6llar6
aras6n6, ikinci deIi@im dönemi; 1950-1980 y6llar6 aras6n6, üçüncü deIi@im dönemi; 1980 sonras6n6
kapsamaktad6r (Gönül, 2004). Çizelge 3.2 ‘de konutlarda dönemlere baIl6 olarak deIi@imin
niteliIi verilmektedir.
Ayval6k’ta kültürel çe@itliliIin mimariye yans6mas6 mübadele sonras6 dönemde

gerçekle@mektedir. Mübadeleyle ilk kullan6c6lar6 Rumlar olan Ayval6k konutlar6n6n Rumlarla
ili@kisi tamamen kesilmi@tir. Gelen Türkler verilen mallar6 kendilerine ait hissetmedikleri için
zeytinlikler bak6ms6z kalm6@, evler harap olmu@tur. Ancak 1934 senesinde verilen mallar6n tapuya
baIlanmas6yla bu mallar6n kendilerine ait olduIuna inanm6@lar ve olu@an aidiyet duygusuyla bu
tarihten sonra y6llarca ihmal ettiklerini zeytinlerin bak6m6na ve evlerin onar6m6na gereken önemi
vermeye ba@lam6@lard6r (Erim, 1948). 1935 senesinden sonra üretici duruma geçen halk bu tarihe
kadar konutlar6 Rumlardan ald6klar6 gibi kullanm6@lard6r. Konutlardaki etnik farkl6l6I6n
gerçekle@tiIi dönemde 1935 y6l6na kadar konut mekânlar6nda bir deIi@iklik görülmemektedir.
Daha önce anlat6lan mübadele y6llar6nda ko@ullar6n zorluIu ve öncelikle bir konut sahibi olma
kayg6s6 nedeniyle, Türkler konutlar6 deIi@im yapmadan kullanm6@lard6r. ÖrneIin Gönül (2004),
Rumlar6n dükkân olarak kulland6I6 zemin katlarda plansal olarak bir deIi@iklik görülmese de,
Türkler taraf6ndan zemin kat6 dükkân olarak (bakkal) kullan6lan çok az say6da konut bulunduIuna
44
deIinilmektedir. Ayr6ca mübadil Türklerin, çoIu zaman konutlarda banyo amaçl6 kullan6lan bir
mekân olmad6I6ndan, Rumlar gibi odalarda dökme suyla y6kand6klar6na, baz6 konutlarda banyo
mekân6 bulunmas6na kar@6n, özgün mekân6 kullanmay6p, ihtiyaca yönelik özensiz banyolar
yapt6rd6klar6na deIinilmektedir. Çizelge 3.2’de görüldüIü gibi; özgün i@leviyle en az kullan6lan
mekânlar depo/dükkan ve banyolard6r (Gönül,2004). Rumlar6n kulland6I6 depo/dükkânlar bugün
büyük oranda özgün i@levine ihtiyaç duyulmayan, banyolar ise kalite aç6s6ndan ihtiyaca cevap
vermeyen mekânlard6r.
Çizelge 3.2 Mekânlar6n i@leviyle kullan6lma durumu (Gönül, 2004)
Gönül (2004), Ayval6k konutlar6n6n kullan6c6lar6n6n etnik aç6dan deIi@tiIi birinci dönemde, küçük
deIi@iklikler d6@6nda konutlar6n özgün halini koruduIundan, bunda da iki etkenin etkili
olduIundan bahsetmektedir: Birincisi, zorunlu göçten dolay6 gelen Türk halk6n6n tüm varl6klar6n6
geldikleri yerde b6rakmalar6ndan ötürü kar@6la@t6klar6 maddi s6k6nt6lar ve mübadele döneminde
yerle@tirme i@lemlerinde ya@anan s6k6nt6lard6r. Bu durum konutlar6 uzun süre mevcut biçimleriyle
kullanmalar6na neden olmu@tur. kinci neden ise, geldikleri yere dönecek olmalar6 umuduyla
ya@amalar6d6r. Bu durum aidiyet duygusunun olu@umunu engelleyen ve konutlar6 bulduklar6 gibi
kullanmaya iten ba@ka bir unsurdur (Gönül, 2004). Daha önce deIinildiIi gibi 1935 sonras6, tapu
i@lemlerinin halledilmesi ve üretici duruma geçmeleriyle bu durum ortadan kalkm6@ ve aidiyet
duygusu olu@mu@tur.
45
Çizelge 3.3 Tarihsel süreçte yap6lardaki i@lev deIi@ikliIi (Gönül, 2004)
kinci deIi@im döneminin ilk sürecinde, konutlarda birinci deIi@im dönemindeki uyum çabalar6,
an6 deIerleri ve kimlik aray6@lar6 geride kalm6@t6r. 1950’lerden sonra ailelerin kentte ve
konutlardaki adaptasyonu gerçekle@irken, ekonomik aç6dan kazan6lm6@ yeni deIerler önem
kazanm6@t6r. Bu dönemde üretici konumundaki ilk mübadil aileler kendi geçim kaynaklar6n6
olu@turmu@lar, hatta bu y6llarda etkin olmaya ba@layan ikinci ku@ak fertlerine de geçim kaynaI6
olu@turacak imkânlar sunmaya ba@lam6@lard6r. Pek çok ailenin oturacaI6 bir evi ve i@letebileceIi
bir tarlas6 bulunmaktayd6. Art6k mübadil aileler Ayval6k’ta ya@amak zorunda olduIunu tam
anlam6yla anlayarak, mekânlara ve kente dair aidiyet duygusunu geli@tirmi@lerdir. Bunun
sonucunda da konutlarda kendi mekân ihtiyaçlar6na yönelik yapt6klar6 küçük deIi@iklikler
görülmektedir (Gönül, 2004).
1944’te ya@anan deprem konutlardaki etkisini 1950’lerde adaptasyon sürecinde göstermektedir.

Mübadeleden sonra henüz kendine gelen halk için yeni bir sars6nt6 olan bu olay, baz6 konutlar6n
y6k6lmas6ndan ve baz6lar6n6n ta@6y6c6 sistemi onar6m gerektirecek boyutta zarar görmesinden
dolay6 Ayval6k halk6n6 maddi s6k6nt6ya dü@ürmü@tür.
Geleneksel Ayval6k konutlar6nda deprem birçok aç6dan etkili olmu@tur. Bunlardan birisi;
konutlar6n yap6-parsel ili@kisinde gerçekle@en deIi@ikliklerdir. Deprem sonras6nda çal6@ma alan6
içinde y6k6lan bir evin yer ald6I6 parsel, biti@iIindeki 17 envanter no’lu konutun avlusu olarak
kullan6lmaya ba@lam6@t6r. Çal6@ma alan6 içinde özgün halinde avlusu olmayan bu konut,
depremden sonra avlulu bir konut olarak kullan6lmaya devam etmi@tir (Gönül, 2004). Depremin
46
etkileri cephe ve kütlesel aç6dan da etkili olmu@tur.
Konutlar6n, birinci deIi@im döneminde tamamen korunan, Rumlar6n kulland6I6 baz6 mekânsal
özellikleri bu dönemde deIi@ikliIe uIram6@t6r. Bunlardan biri, baz6 konutlar6n zemin katta arka
bölümünden, üst katlara doIru devam eden bo@luk mekând6r. Rumlar6n ya@ad6klar6 ortamda
ihtiyaç duyduklar6 bir mekân olmas6ndan dolay6, Türklerin konutlar6 kullan6m6nda buna ihtiyaç
duymad6klar6ndan yer yer iptal edilmeye ba@lam6@t6r. Baz6 konutlarda k6smen, baz6 konutlarda ise
tamamen kapat6lan bu bo@luk ile konuta yeni mekân kazand6rmak amaçlanmaktad6r. Bu döneme
kadar korunan bu mekânda, ikinci deIi@im döneminde görülmeye ba@layan bu deIi@iklik
Türklerin konutlardaki adaptasyonlar6n6n bir göstergesidir. Baz6 konutlarda izlerine rastlanan,
Rumlardan sonra kullan6m6 sona eren, diIer bir plan özelliIi ise, ikinci kattaki odalardan birinden
çat6ya ula@6lan gizli ç6k6@lard6r. Yazarlar, kaçakç6l6k ve korsan sald6r6lar6 ile konutlar6n plansal ve
konumsal özellikleri aras6nda ili@ki kurmaktad6r. Üst katlarda teraslar6n olmas6 ve bu teraslar6n
ufak ama konutlar aras6 geçi@i desteklediIi anlat6lmaktad6r. Ayr6ca iç mekân6 görme imkân6
bulunan birkaç konutta teraslarla beraber, odalar aras6 ve çat6ya ula@an gizli geçi@lerin olduIu,
zemin katlarda ise kullan6c6lar6 taraf6ndan birbirine baIl6 olduIu söylenen gizli dehlizler
görülmü@tür. Bunlar baz6 konutlarda bu dönemde iptal edilmeye ba@larken, baz6lar6nda ise bugün
de izlerine rastlanmaktad6r. Ayr6ca yine kaçmak amac6na yönelik kullan6lan küçük teraslar da
özgün i@levini yitirmi@tir. Korunmas6na raImen, mekânsal yetersizliIinden dolay6, Rumlardan
sonra teraslar6n birçoIu kullan6lmamaktad6r. Bu mekânsal özelliklerdeki deIi@iklikler, kültürel
deIi@imin konuttaki mekân kullan6m6na yans6mas6 olarak dü@ünülebilir (Gönül, 2004).
Ayval6k konutlar6nda deIi@im süreci iki aç6dan deIerlendirilebilir: bunlardan birincisi; konutlar6n
kullan6c6lar6 aç6s6ndan deIi@im, ikincisi ise, konutlar6n var olduIu ilk zamandan sonra,
kullan6m6n6n sürdüIü ilerleyen süreçte zamana baIl6 olu@an deIi@imdir (Gönül, 2004).
Mübadeleyle birlikte farkl6 etnik kimlikteki kullan6c6lara sahip olan konutlarda deIi@im daha
küçük boyutlardayken, zamanla ihtiyaçtan kaynaklanan deIi@imin daha büyük olduIu
görülmektedir. Bu durum çizelge 3.4’te belirtilmektedir.
47
Çizelge 3.4 Zaman aç6s6ndan deIi@im (Gönül, 2004)
Buna göre kullan6c6lardaki deIi@imden kaynaklanan fiziksel farkl6la@man6n yan6 s6ra zamanla
artan ihtiyaçlardan kaynaklanan bir deIi@im de söz konusudur.
1980’li y6llardan sonra deIi@ikliklerin h6zla artt6I6 görülmektedir. Üçüncü deIi@im döneminin
ba@lang6c6, ayn6 zamanda geleneksel konutlarda koruma yasalar6n6n geçerli olmaya ba@lad6I6 bir
tarihtir. 1980 sonras6nda, özellikle günümüze doIru, deIi@iklikler, kullan6c6lar6n mekân
ihtiyaçlar6ndan çok yasalar6n belirlediIi nitelikte olmaya ba@lam6@t6r. Bunun yan6 s6ra,
kullan6c6lar6n konutlar6n onar6m6 için yeterli maddi imkâna sahip olmamalar6 ve yasal onar6m için
gereken formalitenin kar6@6kl6I6ndan dolay6 bir k6s6m konut terkedilmi@ durumdad6r, birçok
konutta ise yasa d6@6 yanl6@ uygulamalarla gerçekle@en deIi@iklikler söz konusudur. Maddi ve
yasal zorluklardan ötürü birçok konutun art6k onar6m yap6lmadan kullan6ld6I6 görülmü@tür. Bu
yüzden Ayval6k’taki konutlar6n birçoIunda eskime h6zla artmaya ba@lam6@t6r (Gönül, 2004).
1980’lere doIru Ayval6k’ta çe@itliliIin artt6I6 toplum yap6s6 ve konutlardaki kullan6c6 niteliIi,
üçüncü deIi@im döneminde giderek artan bir orana sahip olmu@tur. Kullan6c6 yap6s6ndaki bu
çe@itliliIe paralel bir @ekilde, konutlardaki mekânsal ihtiyaçlar6n da artt6I6 ve farkl6la@t6I6
görülmektedir. Buna baIl6 olarak ise, deIi@imin niteliIinde büyük bir art6@ gözlenmektedir. Bu
dönemde özgün niteliIini tamamen koruyan konut bulunmamas6na kar@6n, konutlar6n büyük bir
k6sm6 çok az deIi@mi@ olmakla beraber, çok deIi@mi@ nitelikteki konutlara da rastlanmaktad6r.
Konutlardaki ‘çok deIi@mi@lik’ ilk olarak üçüncü deIi@im döneminde görülmeye ba@layan bir
niteliktir (Gönül,2004). (Çizelge 3.5)
48
Çizelge 3.5 Konutlarda dönemlere baIl6 deIi@imin niteliIi (Gönül, 2004)
Ayval6k konutlar6ndaki deIi@im süreci özetlendiIinde;
—Mübadeleden hemen sonra konutlar aidiyet duygusunun yoksunluIundan ve maddi

s6k6nt6lardan dolay6 büyük oranda özgün konumunu korumu@tur.
—1950’lere doIru mal sahibi olunup aidiyet duygusu olu@mas6yla ve üretilenin kar@6l6I6n6n
al6nmas6yla ba@layan küçük deIi@iklikler, 1965’lerden sonra artmaya ba@lam6@t6r.
—1980 sonras6nda ise koruma yasalar6n6n geçerli olmas6na raImen, deIi@ikliklerin h6zla artt6I6
görülmektedir. Koruma yasalar6yla beraber birçok konut, son dönemde deIi@iklik yap6lmadan,
önceki dönemlerde yap6lan deIi@ikliklerle kullan6lmaktad6r.
49
4. AYVALIK KONUTLARININ MEKÂN D Z M YÖNTEM YLE ANAL Z
4.1 Alan Çal14mas1n1n Amac1
Kültürel deIerler ve sosyal yap6, mekânsal organizasyonu ve mahremiyet düzeyini

etkilemektedir; dolay6s6yla bu kavramlar konut mekân6 ile doIrudan ili@kilidir. Buradan hareketle
Ayval6k konutlar6 ele al6nmaktad6r.
Mübadeleyle birlikte kullan6c6lar6n6n deIi@tiIi, dolay6s6yla sosyal yap6n6n ve kültürel deIerlerin

de deIi@mesi nedeniyle mekânsal deIi@imin ba@lad6I6 Ayval6k konutlar6 Mekân Dizim
yöntemiyle analiz edilecektir. Elde edilen bulgular ile konutlardaki özgün ve deIi@mi@ biçimlerin
kültürel ve sosyal yap6yla ili@kisinin mekânsal organizasyona yans6mas6 ve mahremiyetin s6n6rlar6
irdelenecektir. Ayr6ca özgün ve deIi@mi@ biçimlerdeki ortak yönler ve farkl6l6klar ortaya
konulacakt6r.
4.2 Alan Çal14mas1n1n Kapsam1 ve Yöntemi
Mekân Dizim yöntemiyle analiz çal6@mas6, Ayval6k’ta bulunan 17 adet konut üzerinden
yap6lacakt6r. Konutlara ait plan @emalar6 için, Bilge Y6ld6r6m Gönül’ün “Bat6 Anadolu’daki
Kültürel Çe@itliliIin Geleneksel Konut Mimarisindeki DeIi@ime Yans6mas6: 19. ve 20.
Yüzy6llarda Ayval6k” adl6 doktora tezinden (2004) yararlan6lm6@t6r. emalar, hem avlusu hem
dükkân6 olan konutlar üzerinden seçilmi@tir. Özgün ve günümüz biçimleriyle analiz edilen
konutlar6n büyük bir çoIunluIu 19. yüzy6l sonu ile 20. yüzy6l ba@6nda in@a edilmi@tir. Konutlar
genellikle, zemin katlar y6Ima ta@, üst katlarda ise ah@ap karkas yap6m sistemiyle yap6lm6@t6r;
ancak tamam6 y6Ima ta@ olan yap6lar da bulunmaktad6r. Konutlar genelde iki buçuk ve üç
katl6yken, iki katl6 konutlar da bulunmaktad6r. Seçilen 17 adet konutun özgün ve günümüz hali
Mekân Dizim yöntemiyle irdelenmi@tir; bu konutlar6n ikisinin (20 ve 45 envanter no’lu konut)
özgün ve deIi@mi@ planlar6na ait gama diyagramlar6 ayn6d6r. Planlarda ifade edilen mekân
isimlerinin k6saltmalar6 ve konutlar6n numaraland6rmas6nda kullan6lan envanter numaralar6 Bilge
Y6ld6r6m Gönül’ün doktora tezindeki ifadelerle birebir ayn6d6r.
Belirlenen amaçlar doIrultusunda, Ayval6k konutlar6 Mekân Dizim yöntemiyle analiz edilecektir.
Analiz yap6l6rken önce geçi@ grafikleri olu@turulacak, daha sonra bu grafiklerden edilen say6sal
50
veriler ve formüller yard6m6yla, konut mekânlar6na ait bütünle@me deIerleri ve konutlar6n

minimum, maksimum ve ortalama bütünle@me deIerlerine ula@6lacakt6r. Elde edilen grafiksel ve
istatistiksel veriler ortaya koyularak mekânsal organizasyonun ve mahremiyet düzeyinin
mekânsal, kültürel ve sosyal yap6yla ili@kisine dair bilgilere cevap aranacakt6r.
4.3 Özgün ve De7i4mi4 Ayval1k Konutlar1n1n Mekân Dizim Yöntemiyle Analizi
Ayval6k konutlar6, özgün ve deIi@mi@ olmak üzere iki farkl6 @ekliyle analiz edilmi@tir. Çal6@ma
alan6n6 gösteren harita ekil 4.1 ve ekil 4.2 ‘dedir. Anlat6mda ifade olarak, konuta ait deIi@imin
rahat okunmas6 ve k6yaslama yap6labilmesi aç6s6ndan o konuta ait özgün ve deIi@mi@ planlara ait
analizlerin ard6@6k olarak s6ralanmas6 tercih edilmektedir.
ekil 4.1 Ayval6k ve çevresi ve çal6@ma alan6 (Gönül,2004)

51
ekil 4.2 Ayval6k çal6@ma alan6 (Gönül,2004)

52
ekil 4.3 Çal6@ma alan6 ve Mekân Dizimi le analiz edilen Ayval6k konutlar6* (Gönül, 2004)
*
Çal6@ma alan6nda analizi yap6lan konutlar sar6 renkle ifade edilmi@tir.
53
1 no’lu Özgün Konut Plan1n1n Mekân Dizim Analizi
Depo/dükkân ve avlunun bir arada bulunduIu konut planlar6 incelendiIinde, zemin kat
planlar6n6n bu mekânlardan olu@tuIu görülmektedir; ancak 1 no’lu konutta farkl6 olarak mutfak
ayr6 bir mekân olarak zemin kat plan6nda görülmektedir.
ekil 4.4 1 no’lu özgün konut plan6 (Gönül, 2004)
Depo/dükkân kap6s6 olmayan konutta ticari aç6dan üretim, öncelikli unsurdur. Bu konutlarda
üretim yap6lan depo/dükkân mekân6n6n, konutun giri@ kap6s6 arac6l6I6yla, sokakla dolayl6 bir
baIlant6s6 kurulabildiIinden, sat6@ ancak toptan @ekilde gerçekle@mi@tir. Zemin katlarda yer alan
sat6@, üretim ve depolama i@levlerine baIl6 olarak, ticari kullan6m6n yaratt6I6 mekânsal çe@itlilik,
plan6n yan6 s6ra cepheye de yans6yan bir unsur olmu@tur (Gönül,2004).
ekil 4.5 1 no’lu özgün konut plan6na ait geçi@ grafiIi

54
Plan6n geçi@ grafiIinin genelinde dall6 daI6l6m görülse de, y6I6lmalardan birinde halkal6l6k
özelliIi görülmektedir.
Mekânlara ait bütünle@me deIerleri a@aI6da s6ralanmaktad6r:
• Giri@ holü en bütünle@ik mekând6r (0,721). En dü@ük bütünle@me deIerini alarak, sistemde
diIer mekânlarla en ili@kili mekân olma özelliIini ortaya koymaktad6r.
• Merdiven giri@ holünden sonra 2. en bütünle@ik mekând6r (0,797).
• Mutfaktan ve d6@ar6dan ayr6 bir giri@i olan avlunun içinde konumlanan WC, en yüksek
bütünle@me deIerini alm6@t6r ve dolay6s6yla sistemdeki en ayr6@6k mekând6r (1,745).
• Avlunun bütünle@me deIeri ise 1,214’tür.
• Deponun bütünle@me deIeri 1,404 tür.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri ise 1,271’dir.
• Ya@ama mekân6 ise yatak odalar6yla ayn6 bütünle@me deIerindedir (1,480) ve sistemin
ortalama bütünle@me deIerinden daha yüksek bir deIer alm6@t6r. Dolay6s6yla sistemde
daha ayr6@6k mekânlard6r.
Giri@ holü, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,90’d6r. Bu deIer yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni olan 0,86’dan daha büyüktür. Giri@ holü yerine WC geldiIi zaman bu deIer
0.97 olur. Giri@ holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6 için giri@ holü en
bütünle@ik mekân olma özelliIini korumaktad6r.
1 no’lu De7i4mi4 Konut Plan1n1n Mekân Dizim Analizi
Günümüzde planda kullan6m deIi@iklikleri görülmektedir. Zemin katta bulunan depo ya@ama
mekân6na dönü@türülmü@tür.1. katta bulunan balkon iptal edilmi@ ve yine 1. katta bulunan terasa
banyo mekân6 eklenmi@tir.
55
ekil 4.6 1 no’lu deIi@mi@ konut plan6 (Gönül, 2004)
ekil 4.7 1 no’ lu konut ve deIi@mi@ konut plan6na ait geçi@ grafiIi
Plan6n geçi@ grafiIine bak6ld6I6nda, 1. katta eklenen hacimler dall6 tip özelliIi göstermektedir.
• Giri@ holü en bütünle@ik mekând6r (0,786).
• Merdiven 0,820 bütünle@me deIeriyle giri@ holünden sonra diIer mekânlarla 2. en ili@kili
mekând6r.
• WC, 1. katta bulunan teras ve teras mekân6 bölünerek olu@turulan banyo en ayr6@6k
mekânlard6r (1,810).
• Avlunun bütünle@me deIeri 1,298’dir.

56
• Depodan dönü@türülen ya@ama mekân6n6n bütünle@me deIeri 1,434’tür.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri ise 1,338‘dir.
Giri@ holü, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,930’dur. Bu deIer yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni olan 0,87’den büyüktür. Giri@ holü yerine WC geldiIi zaman bu deIer 0,98
olur. Giri@ holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri art6I6 için, giri@ holü en
Çizelge 4.1 1 no’lu özgün ve deIi@mi@ konutlara ait bütünle@me deIerleri

giri@ ara 1. kat
merdiven1 d6@ mekân mutfak avlu küçükdepo depo/dükkan
ÖZGÜN holü <
0,797
< mekân < holü <
1,024
<
1,138
<
1,214
<
1,404
=
1,404
<
0,721 0,873 0,949
giri@ 1. kat ara
merdiven1 d6@ mekân mutfak avlu koridor ya@ama
DEe M holü <
0,820
< holü < mekân <
1,059
<
1,230
<
1,298
=
1,298
<
1,434
=
0,786 0,922 0,956
yatak yatak
ya@ama teras balkon kiler wc
= odas61 = odas62 = = < <
1,480 1,480 1,480 1,670 1,745
1,480 1,480
yatak yatak yatak küçük
wc+banyo teras banyo wc
odas61 = odas62 = odas63 < depo < < = =
1,742 1,810 1,810 1,810
1,434 1,434 1,434 1,469
Çizelge 4.1’de özgün ve deIi@mi@ plan analizinden edinilen konut mekânlar6n6n bütünle@me
deIerleri görülmektedir. Bu bulgular doIrultusunda günümüz plan6, özgün plan esas al6narak
deIerlendirildiIinde;
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinde art6@ görülmektedir; yani yap6 günümüzde

ayr6@ma eIilimi göstermektedir.
• Giri@ holü her iki planda da en bütünle@ik mekânken, WC de en ayr6@6k mekând6r.
• ki planda da merdiven, giri@ holü ve 1. kat holü sistemde en bütünle@ik mekânlard6r.
• D6@ mekân bütünle@me deIeri art6@ göstermi@tir; ancak ald6I6 deIer bak6m6ndan ayn6
s6ralamadad6r ve her iki dönemde de konutun ortalama bütünle@me deIeri alt6nda bir
deIer ta@6maktad6r, dolay6s6yla özgün kullan6m6nda da günümüz kullan6m6nda da konut
d6@a dönük bir yap6lanma göstermektedir.
57
10 no’ lu Özgün Konut Plan1n1n Mekân Dizim Yöntemiyle Analizi
Konut 2 katl6d6r. Bu konut plan6nda da 1 no’lu konutta görüldüIü gibi mutfak ayr6 bir hacim
olarak zemin katta bulunmaktad6r; ancak bu konut plan6na özgü olarak d6@ar6dan ayr6 bir giri@
bulunmaktad6r. 1 no’lu konutta olduIu gibi depo/dükkân kap6s6 olmayan bu konutta da ticari
aç6dan üretim, öncelikli unsurdur ve sat6@ ancak giri@ kap6s6 arac6l6I6yla toptan @ekilde
gerçekle@mi@tir.
ekil 4.8 10 no’lu özgün konut plan6 (Gönül,2004)
Plan6n geçi@ grafiIinin genelinde dall6 daI6l6m görülse de, y6I6lmalardan birinde halkal6l6k
özelliIi görülmektedir.
• Yap6da daI6l6m6n ba@lad6I6 giri@ holü en bütünle@ik mekând6r (0,678).

58
• Bu konut plan6nda mutfaI6n diIer mekânlarla ili@kisi yüksektir. 0,829 bütünle@me

deIeriyle giri@ holünden sonra diIer mekânlarla en ili@kili mekând6r.
• En yüksek bütünle@me deIerini alan WC ise en ayr6@6k mekând6r (2,034). WC avlu içinde
konumlanm6@t6r.
• Avlunun bütünle@me deIeri 1,356’d6r.
• Deponun bütünle@me deIeri ise 1,205’tir.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri ise 1,329’dur.
• Ya@ama mekân6 ise yatak odas6yla ayn6 bütünle@me deIerini alm6@t6r (1,959) ve WC’ den
sonra sistemdeki en ayr6@6k mekânlard6r.
Giri@ holü, avlu ve deponun farkl6la@ma derecesi 0,90’d6r. Bu deIer yap6n6n ortalama farkl6la@ma
etkeni olan 0,78’den daha büyüktür. Giri@ holü yerine WC geldiIi zaman bu deIer 0,93 olur.
Giri@ holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6 için giri@ holü bütünle@ik
olma özeliIini korumaktad6r.
10 no’ lu De7i4mi4 Konut Plan1n1n Mekân Dizim Analizi
Günümüz plan @emas6nda deIi@iklikler görülmektedir. Zemin katta bulunan depo bölünerek, iki
ayr6 ya@ama mekân6na dönü@türülmü@tür. Özgün planda ayr6@6k konumlanan ya@ama mekân6,
diIer mekânlarla daha ili@kili hale gelmi@tir ve WC, banyoya dönü@türülerek avlu içinde,
mutfaktan giri@i olan bir WC eklenmi@tir.

59
ekil 4.11 10 no’lu konut ve deIi@mi@ konut plan6na ait geçi@ grafiIi
Plan6n geçi@ grafiIine bak6ld6I6nda halkal6l6k özelliIi büyüme göstermi@, bir mekândan diIerine
geçi@te alternatif yollar art6@ göstermi@tir.
• Giri@ holü en bütünle@ik mekân olma özelliIini korumaktad6r (0,604).
• Mutfak 0,714 bütünle@me deIeriyle giri@ holünden sonra diIer mekânlarla en ili@kili
mekân olma özelliIini sürdürmektedir.
• Yatak odalar6 ise 1,866 bütünle@me deIeriyle en ayr6@6k mekânlard6r.
• WC ve avlunun bütünle@me deIerleri e@ittir (1,318).
• Yap6n6n ortalama bütünle@iklik deIeri ise 1,208’dir.
Giri@ holü, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,91’dir. Bu deIer yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni olan 0,81’den büyüktür. Giri@ holü yerine yatak odas6 geldiIi zaman bu deIer
0,94 olur. Giri@ holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6 için giri@ holü
bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r.
60
Çizelge 4.2 10 nolu özgün ve deIi@mi@ konutlara ait bütünle@me deIerleri

giri@ d6@ depo/
mutfak merdiven1 1. kat holü kotmerdiveni avlu
ÖZGÜN holü <
0,829
<
0,904
< mekân < dükkan <
1,281
<
1,356
=
1,356
<
0,678 1,055 1,205
giri@ d6@ 1. kat
mutfak merdiven1 ya@ama1 kotmerdiveni ya@ama2
DEe M holü <
0,714
<
0,878
<
0,933
< mekân <
1,043
<
1,153
< holü <
0,604 0,988 1,263
yatak
ya@ama wc
= odas6 <
1,959 2,034
1,959
yatak yatak
avlu wc banyo
= < < odas61 = odas62
1,318 1,318 1,757
1,866 1,866
Çizelge 4.2’de görülen bütünle@me deIerleri doIrultusunda günümüz plan6, özgün plan esas
al6narak deIerlendirildiIinde;
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri azalm6@t6r; dolay6s6yla günümüzde yap6 daha

bütünle@ik olma özelliIi göstermektedir. Bu durumdan yola ç6karak bu konut özelinde
daha d6@a dönük bir ya@am kurgusundan söz edebiliriz.
• Giri@ holü her iki planda da en bütünle@ik mekând6r.
• Özgün planda en ayr6@6k mekân WC iken; günümüzde yatak odalar6 en ayr6@6k

mekânlard6r.
• ki planda da merdiven, giri@ holü ve mutfak sistemde en bütünle@ik mekânlard6r.
17 no’ lu Özgün Konut Plan1n1n Mekân Dizim Analizi
Konut iki buçuk katl6d6r. Zemin katta konutun giri@ kap6s6n6n yan6 s6ra, bir de depo/dükkân kap6s6
olan konutta zemin kat, sat6@a yönelik kullan6lm6@t6r. Ya@ama mekânlar6 1. katta, yatak odalar6 ise
2. katta bulunmaktad6r. Konutun özgün plan6nda avlu bulunmamaktad6r.

61
Plan6n geçi@ grafiIi dall6 tiptir. Döngülerin olmamas6 bu konutlar6n, Hillier'6n tan6mlad6I6,
'daI6lmam6@' (non-distributed) özelliIe sahip olduIunu, böylece alternatif geçi@ olas6l6klar6n6n
olmad6I6n6 dolay6s6yla güçlü bir kontrol mekanizmas6n6n var olduIunu ifade etmektedir.
Mekânlara ait bütünle@me deIerleri a@aI6da verilmektedir:
• 1.kat holü 0,878 bütünle@me deIeriyle en bütünle@ik mekând6r.
• En yüksek bütünle@me deIerini yatak odalar6 alm6@t6r (2,141) ve sistemde en ayr6@6k

mekânlard6r.
• Depo/dükkân’6n bütünle@me deIeri 1,427’dir.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri 1,529’dur.
• 2.kat holü ve d6@ mekân ayn6 bütünle@me deIerine sahiptir (1,537).
1. kat holü, dükkân ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,94’tür. Bu deIer yap6n6n
ortalama farkl6la@ma etkeni olan 0,85’ten daha büyüktür. 1. kat holü yerine yatak odas6 geldiIi
zaman bu deIer 0.96 olur. 1. kat holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6
için 1. kat holü bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r.
62
Özgün plandan farkl6 olarak bu konut plan6na zemin kattan ve d6@ar6dan ula@6lan bir avlu
eklenmi@tir. Özgün planda depo/dükkân i@levi gören hacim ya@ama+mutfak alan6na
dönü@türülmü@, avluya bu mekândan doIrudan ula@6m saIlanm6@t6r.
ekil 4.14 17 no’lu özgün konut plan6 (Gönül,2004)
Plan6n geçi@ grafiIi dall6 tiptir.
Mekânlara ait bütünle@me deIerleri a@aI6da belirtilmi@tir:
• 1. kat holü ve 1. kat merdiveninin bütünle@me deIerleri ayn6d6r ve en bütünle@ik

mekânlard6r (0,912).
63
• Yatak odalar6 ise 2,161 bütünle@me deIeriyle en ayr6@6k mekânlard6r.
• Özgün planda depo/dükkân i@levinin yerine geçen ya@ama alan6n6n bütünle@me deIeri
1,248’dir.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri 1,495’tir.
• Yap6ya eklenen avlunun bütünle@me deIeri ise 1,777’dir ve bu deIer yap6n6n ortalama
bütünle@me deIerinden büyüktür. Dolay6s6yla avlu sistemden ayr6@6k olma özelliIi
göstermektedir.
1. kat holü, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,91 ’dir. Bu deIer yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni olan 0,86’dan büyüktür. 1. kat holü yerine yatak odas6 geldiIi zaman bu deIer
0,97 olur. 1. kat holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6 için 1. kat holü
Çizelge 4.3 17 nolu özgün ve deIi@mi@ konutlara ait bütünle@me deIerleri

giri@ depo/
1. kat holü merdiven1 merdiven2 ya@ama1 ya@ama2
ÖZGÜN 0,878
<
0,933
< holü <
1,153
< dükkan <
1,482
=
1,482
<
1,098 1,427
giri@ depo/ d6@
merdiven1 1. kat holü merdiven2 ya@ama1
DEe M 0,912
=
0,912
< holü <
1,200
< dükkan < mekân <
1,489
=
1,008 1,248 1,344
yatak yatak
2. kat holü d6@ mekân wc depo
= < = < odas61 = odas62
1,537 1,537 2,031 2,031
2,141 2,141
yatak yatak
ya@ama2 2. kat holü avlu wc banyo
< < < = < odas61 = odas62
1,489 1,585 1,777 1,825 1,825
2,161 2,161
Çizelge 4.3’te görülen bütünle@me deIerleri doIrultusunda günümüz plan6, özgün plan esas
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri azalm6@t6r; dolay6s6yla günümüzde yap6 daha

bütünle@ik olma özelliIi göstermektedir. Bu durumdan yola ç6karak konutun daha d6@a
dönük bir yap6 sergilediIinden söz etmek mümkündür.
• Birinci kat holü her iki planda da en bütünle@ik mekând6r ve merdiven1 günümüz
plan6nda birinci kat holüyle ayn6 bütünle@me deIerini alm6@t6r.
64
• Özgün ve günümüz konut planlar6nda, yatak odalar6 en ayr6@6k mekânlard6r.
• ki planda da merdiven1, giri@ holü ve birinci kat holü sistemde en bütünle@ik

mekânlard6r.
20 no’lu Konut Plan1n1n Mekân Dizim Analizi
20 envanter no’lu konut, incelenen 17 konut içinde plan6 günümüze kadar özgün haliyle
gelebilmi@ iki konuttan biridir. Bu konut plan6nda da zemin katta sat6@ amaçl6 bir dükkân/depo ve
avlu bulunmaktad6r. Avluya geçi@ dükkândan saIlanmaktad6r.
ekil 4.16 20 no’lu konut plan6 (Gönül, 2004)
20 envanter nolu konutta kullan6c6lar6n depremden zarar gören ç6kmay6, 1951’deki onar6m
esnas6nda iptal ettikleri, hem kullan6c6lardan al6nan bilgilerle, hem de cephedeki izlerden
anla@6lmaktad6r. Ayval6k’ta az rastlanan s6ra konutlar @eklindeki yap6lardan biri olan konutun
cumbas6 iptal edilmi@tir (Gönül, 2004). ekil 4.17’ de bulunan cephe fotoIraf6ndan bu deIi@im
okunabilmektedir.
ekil 4.17 20 no’lu konut ve konut plan6na ait geçi@ grafiIi

65
Mekânlara ait bütünle@me deIerleri a@aI6da verilmektedir:
• 1. kat holü en dü@ük bütünle@me deIeri alan mekând6r (0,849).
• Merdiven 0,891 bütünle@me deIeriyle 1. kat holüne yak6n bir deIerdedir ve en bütünle@ik
ikinci mekând6r.
• En yüksek bütünle@me deIerini ise 2,376 ile teras alm6@t6r ve sistemdeki en ayr6@6k
mekând6r.
• WC 2,037 bütünle@me deIeriyle sistemdeki ayr6@6k mekânlardand6r.
• Konutun ortalama bütünle@me deIeri 1,488’dir.
• Avlu’nun 1,485 olan bütünle@me deIeri, konutun ortalama bütünle@me deIeriyle yakla@6k
olarak ayn6 deIerdedir.
• Dükkân/depo ise, 1,018 bütünle@me deIerine sahiptir.
1.kat holü, avlu ve d6@ mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,920’dir. Bu deIer yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni olan 0,80’den büyüktür. 1.kat holü yerine teras geldiIi zaman bu deIer 0,94
olur. 1. kat holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6 için 1.kat holü
Zemin kat plan6nda dükkândan ve avludan kullan6lan bir depo bulunmaktad6r. Avludaki merdiven
üst kattaki terasa ula@6m saIlamaktad6r. Giri@ holünden ve depodan geçi@i bulunan içinde ocak da
bulunan bir de çama@6rl6k bulunmaktad6r. Ocak zemin katta olmas6na raImen, 1. katta ayr6 bir
mekân olarak mutfak bulunmakta ve ya@ama mekânlar6 bu katta yer almaktad6r; yatak odalar6 ise
2. kat plan6nda düzenlenmi@tir.
66
ekil 4.19 26 no’ lu özgün konut plan6na ait geçi@ grafiIi
Plan6n geçi@ grafiIi halkal6 yap6 özelliIi göstermektedir.
• 1. kat holü en dü@ük bütünle@me deIeri alan mekând6r (0,670). Dolay6s6yla sistemdeki en
bütünle@ik mekând6r.
• En yüksek bütünle@me deIerini ise 1,627 ile dükkân alm6@t6r ve sistemdeki en ayr6@6k
mekând6r.

67
• Avlu’nun 1,579 olan bütünle@me deIeri, yatak odas6 3 ve yatak odas6 4 ile ayn6
deIerdedir.
• Depo ise, 1,531 bütünle@me deIerine sahiptir.
• 1. kat merdiveni ve d6@ mekân ayn6 bütünle@me deIerini alm6@t6r (1,388).
1. kat holü, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,850’dir ve yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni ile ayn6 deIerdedir. 1. kat holü yerine sistemdeki en ayr6@6k mekân olan
dükkân geldiIi zaman bu deIer 1,00 olur. 1. kat holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma
etkeni deIeri artt6I6 için giri@ holü en bütünle@ik mekân olma özelliIini korumaktad6r.
Günümüzde zemin katta bulunan dükkân depo olarak kullan6lmaktad6r. Yap6 zemin katta
tamamen özgün durumdad6r. 1. katta terasa eklenen WC ve banyo d6@6nda yap6da ba@ka bir
deIi@iklik bulunmamaktad6r.
26 no’lu konut, geleneksel Ayval6k konutlar6n6n içinde özgün nitelikteki ender örneklerden
biridir. Mübadeleden önce bir Rum ailenin konut ve ticaret amac6na yönelik kulland6I6 dü@ünülen
yap6, 1975 y6l6ndan bu yana bir Türk aile taraf6ndan konut olarak kullan6lmaktad6r. Konutun
yatak odalar6n6n yer ald6I6 ikinci kat, özgün niteliIini korumakla beraber, kullan6lmamaktad6r.
Ya@l6 bir çiftin ya@ad6I6 konutta birinci katta günlük ya@ant6n6n geçtiIi mekânlar yer almaktad6r
(Gönül,2004). Sonuç olarak yap6n6n kullan6lmayan zemin kat6 ve ikinci kat6 aynen korunmakta,
birinci kat6 ise küçük de olsa deIi@ikliIe uIram6@t6r. Yap6 sokak cephesinde tamamen özgün
durumdad6r.
68
Plan6n geçi@ grafiIi halkal6 tiptir.
• 2. kat merdiveni en dü@ük bütünle@me deIeri alan mekând6r (0,725).
• Özgün planda en dü@ük bütünle@me deIerini alan 1. kat holü, 0,787 bütünle@me deIeriyle
2. en bütünle@ik mekând6r.
• En yüksek bütünle@me deIerini ise 1,802 ile WC alm6@t6r ve sistemdeki en ayr6@6k

mekând6r.
• Günümüz plan6nda 1,639 bütünle@me deIeri alan avlu, özgün plana göre sistemden daha
ayr6@6kt6r.
• Depo ise, 1,512 bütünle@me deIerine sahiptir.

69
2. kat merdiveni, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,860’t6r ve yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni olan 0,850’ye çok yak6n bir deIerdedir. 2. kat merdiveni yerine sistemdeki en
ayr6@6k mekân olan WC geldiIi zaman bu deIer 1,00 olur. 2. kat merdiveni sistemden ayr6ld6I6
zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6 için giri@ holü en bütünle@ik mekân olma özelliIini
korumaktad6r.

ara 2. kat
1. kat holü merdiven2 merdiven3 mutfak giri@ holü ya@ama1
ÖZGÜN 0,670
<
0,861
<
0,885
<
0,957
< mekân <
1,053
<
1,077
< holü <
1,029 1,148
yatak
merdiven2 1. kat holü giri@ holü merdiven3 mutfak ara mekân teras
DEe M 0,725
<
0,787
<
0,932
<
0,974
<
0,994
<
1,118
< odas61 <
1,222
<
1,160
teras çama@6rl6k d6@ mekân merdiven1 ya@ama2 ya@ama3 depo avlu

< < = < < < < =
1,196 1,316 1,388 1,388 1,435 1,483 1,531 1,579
çama@6rl6k 2. kat holü d6@ mekân banyo depo merdiven1 depo ya@ama1
= < < < < < = <
1,243 1,243 1,287 1,367 1,408 1,429 1,512 1,512
yatak yatak yatak yatak

dükkan
odas63 = odas64 < odas61 = odas62 <
1,627
1,579 1,579 1,603 1,603
yatak yatak
ya@ama2 avlu oda1 oda2 wc
< < = < odas62 = odas63 <
1,553 1,639 1,656 1,656 1,802
1,678 1,678
Çizelge 4.4’te görülen bütünle@me deIerleri doIrultusunda günümüz plan6, özgün plan esas
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri artm6@t6r; dolay6s6yla günümüzde yap6 ayr6@ma

eIilimi göstermektedir.
• Birinci kat holü özgün planda en bütünle@ik mekânken günümüzde merdiven 2 en

bütünle@ik mekân olmu@tur.
• Özgün konut sisteminde dükkân en ayr6@6k mekânken, günümüzde terasa eklenen WC en

ayr6@6k mekând6r. Günümüzde depo olarak kullan6lan ve özgün biçimde dükkân olan
mekân6n bütünle@me deIeri azalm6@, dolay6s6yla sistemde diIer mekânlarla daha ili@kili
bir mekâna dönü@mü@tür.
70
Bu plan tipinde farkl6 olarak zemin kat plan6nda banyo bulunmaktad6r. Bu özelliIe incelenen
diIer konutlarda rastlanmam6@t6r. 1. katta ya@ama mekânlar6, 2. katta ise yatak odalar6
bulunmaktad6r.
ekil 4.22 29 no’ lu özgün konut plan6 (Gönül, 2004)
Rumlardan miras kalan bu plan ve cephe özelliIi ile Ayval6k’a ilk gelen mübadil ailelerin zemin
kat6 yine ticari amaca yönelik kulland6I6 az say6daki konuttan biri 29 envanter no’lu konuttur.
Yap6, 1901 y6l6nda in@a edilmi@tir. Çal6@ma alan6 içinde giri@ kap6s6n6n yan6 s6ra, üç adet
depo/dükkân kap6s6n6n bulunduIu tek konut olmas6, yap6da ticaret i@levinin aI6rl6kl6 yer tuttuIunu
göstermektedir (Gönül,2004).

71
Plan6n geçi@ grafiIi halkal6l6k özelliIi göstermektedir. Giri@ holü depo olarak kullan6ld6I6 için her
iki giri@in 1 ile numaraland6r6lan depo mekân6na aç6ld6I6 farz edilmi@tir ve tek bir mekân olarak
dü@ünülmü@tür.
• 1. kat holü en dü@ük bütünle@me deIeri alan mekând6r (0,776) ve diIer mekânlarla en
ili@kili mekând6r.
• En yüksek bütünle@me deIerini ise 2,079 ile balkon alm6@t6r ve sistemdeki en ayr6@6k
mekând6r.
• Avlu’nun bütünle@me deIeri ise 1,706’d6r ve balkondan sonra sistemdeki en ayr6@6k

mekând6r.
• Dükkân ise, 1,303 bütünle@me deIerine sahiptir ve depo ile ayn6 bütünle@me deIerine
sahiptir.
1. kat holü, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,8860’dir. Yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni ise 0,810’dur. 1. kat holü yerine sistemdeki en ayr6@6k mekân olan balkon
geldiIi zaman bu deIer 0,95 olur. 1. kat merdiveni sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni
deIeri artt6I6 için giri@ holü bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r.
Bu konutta 1950 y6l6nda Kömürcü Osman diye bilinen mübadil ailenin vefat6na kadar, zemin kat
bakkal olarak kullan6lm6@t6r. Bu yüzden depo/dükkân kap6lar6n6n kullan6m6 da bu tarihe kadar
devam etmi@tir. Konuttaki ilk deIi@iklik, 1950’de konutta ticaret i@levinin sona ermesiyle
depo/dükkân kap6lar6n6n kapat6lmas6d6r ( ekil 4.11) (Gönül,2004).
Günümüz plan6nda zemin kat giri@inde bulunan ve depo olarak kullan6lan mekân mutfak olarak
kullan6lmaktad6r. Dükkân kap6s6 iptal edilmi@, mekân ya@ama amaçl6 kullan6lmaktad6r. Biti@ik
parsel yap6ya avlu olarak eklenmi@, depo mekân6 iki avlu aras6nda geçi@ görevi görmektedir.
Dükkân ise ya@ama mekân6 olarak kullan6m deIi@tirmi@tir.
72
Kot fark6ndan dolay6 avluya giri@ yap6n6n birinci kat6ndan saIlanmaktad6r. Yap6 içinde birinci
kattan ikinci kata ula@6m saIlayan merdiven iptal edilerek, zemin katta bulunan deponun
izdü@ümüne ikinci katta mutfak ve banyo olarak kullan6m olanaI6 saIlanm6@t6r. kinci kata ula@6m
avludan bir merdiven ile saIlanmaktad6r.
Plan6n geçi@ grafiIi halkal6l6k özelliIi göstermektedir.
• Özgün planda bulunmayan, yan parselin konuta dâhil edilmesiyle olu@turulan avlu
73
sistemdeki en dü@ük bütünle@me deIerini alm6@t6r (1,040) ve en bütünle@ik mekând6r. D6@

mekân da avlu ile ayn6 bütünle@me deIerindedir.
• En yüksek bütünle@me deIerini ise 2,417 ile ikinci kata sonradan eklenen banyo+wc
alm6@t6r ve sistemdeki en ayr6@6k mekând6r.
• Konuta ait özgün avlu ve birinci kat merdiveni ayn6 bütünle@me deIerini alm6@t6r (1,455).
• Özgün planda dükkân olarak kullan6lan ya@ama mekân6, yine zemin katta bulunan banyo
ve WC ile ayn6 bütünle@me deIerini alm6@t6r (1,611).

1. kat 2. kat
merdiven1 merdiven2 depo 1 merdiven3 ya@ama1 ya@ama2
ÖZGÜN holü <
0,807
<
0,838
<
0,869
<
0,931
< holü <
1,241
=
1,241
<
0,776 1,179
ara
avlu 2 d6@ mekân mutfak merdiven2 2. kat holü avlu1 merdiven1
DEe M 1,040
=
1,040
<
1,144
<
1,170
<
1,326
<
1,455
=
1,455
< mekân 2 <
1,533
d6@ yatak yatak yatak
depo 2 dükkan banyo wc
mekân < = < = < odas63 < odas62 < odas61 <
1,303 1,303 1,365 1,365
1,272 1,582 1,613 1,675
yatak
ya@ama1 banyo wc ara mekân 1. kat holü mutfak ya@ama
= = < < < < = odas62 =
1,611 1,611 1,611 1 1,663 1,819 1,949 2,001
2,001
avlu1 balkon
<
1,706 2,079
yatak yatak yatak

banyo/wc
odas63 < odas61 = odas62 <
2,417
2,001 2,287 2,287
Çizelge 4.5’da görülen bütünle@me deIerleri göz önünde bulundurularak günümüz plan6, özgün
plan esas al6narak deIerlendirildiIinde;
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri artm6@t6r; dolay6s6yla günümüzde yap6 ayr6@ma

eIilimi göstermektedir.
• Birinci kat holü özgün planda en bütünle@ik mekânken günümüzde avlu 2 ve d6@ mekân
ayn6 bütünle@me deIerini alarak en bütünle@ik mekân olmu@tur. D6@ mekân6n en dü@ük
bütünle@me deIerini almas6, yap6n6n d6@a dönük bir yap6 sergilediIini göstermektedir.
74
• Özgün konut sisteminde balkon en ayr6@6k mekânken, günümüzde banyo/WC en ayr6@6k

mekând6r.
Zemin kat plan6nda dükkân/depo ve avlu konumlanm6@t6r. Bu plan tipinde de 1. kat ya@ama
mekânlar6na, 2. kat ise yatak odalar6na ayr6lmaktad6r.
ekil 4.26 32 no’ lu özgün konut plan6 (Gönül, 2004)
• 1. kat holü 0,912 bütünle@me deIeriyle en bütünle@ik mekând6r.
• 1. kat holünden sonra birinci kat merdiveni (1,008) ve ikinci kat merdiveni (1,104) en
75
dü@ük bütünle@me deIerini alm6@t6r.
• Avlu içinde konumlanan WC 2,593 bütünle@me deIeriyle sistemdeki en ayr6@6k mekând6r.
• Avlu ise 2,017 bütünle@me deIeriyle WC’ den sonra en ayr6@6k ikinci mekând6r.
• Dükkân/depo ise 1,537 bütünle@me deIerine sahiptir.
• Ya@ama mekânlar6 ayn6 bütünle@me deIerini alm6@t6r (1,489) ve ortalama bütünle@iklik

deIerinin alt6ndad6r.
• Bu plan tipinde teras yatak odalar6yla ayn6 bütünle@me deIerini alm6@t6r (1,969).
1. kat holü, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,88’dir. 1.kat holü yerine, WC
geldiIi zaman bu deIer 0,94 olmaktad6r. 1. kat holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni
deIeri büyüdüIü için, 1. kat holü bütünle@me deIerini korumaktad6r. Yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni ise, 0.79’dur.
Dükkân/depo günümüzde i@levini deIi@tirerek mutfak+depo olarak kullan6lmaktad6r ve banyo

eklenmi@tir. Avluda bulunan WC avlu içinde ba@ka bir yere konumland6r6lm6@t6r. Birinci ve ikinci
kat kullan6mlar6 deIi@memi@tir. Birinci kat plan6nda yer alan mutfak, özgün mekân6n
kullan6m6n6n devam ettiIini göstermektedir. Ancak özgün mutfak mekân6n6n ya@ama mekân6ndan
ayr6 bir mekân olarak konumland6I6 konutlarda da mekân kalitesi oldukça dü@üktür
(Gönül,2004).

76
Günümüz plan6n6n geçi@ grafiIi da dall6 tiptir.
• 1.kat holü 0,933 bütünle@me deIeriyle en bütünle@ik mekând6r.
• Avlu içinde bulunan WC ise en yüksek bütünle@me deIerini alarak en ayr6@6k mekând6r
(2,376).
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri 1,567’dir.
• Avlu 1,824 bütünle@me deIeri ile yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinin alt6ndad6r;
dolay6s6yla sistemde ayr6@6k bir konumdad6r.
• Mutfak+depo ise 1.358 bütünle@me deIeriyle, yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinin

alt6ndad6r.
• Yatak odalar6 ve teras ayn6 bütünle@me deIerini alm6@t6r (1,994).
1. kat holü, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,91’dir. 1. kat holü yerine WC
geldiIi zaman bu deIer 0,95 olmaktad6r. Bu deIer yap6n6n 0,83 olan ortalama farkl6la@ma
77
etkeni deIerinden büyüktür. 1. kat holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni
deIeri büyüdüIü için, 1. kat holü bütünle@me deIerini korumaktad6r.

1. kat
merdiven1 merdiven2 giri@ holü 2. kat holü ya@ama y@m+mutfak depo/dükkan
ÖZGÜN holü < 1,008
<
1,104
<
1,200
<
1,392
<
1,489
=
1,489
<
1,537
<
0,912
1. kat 2. kat
merdiven1 giri@ holü merdiven2 depo/mutfak ya@ama y@m+mutfak
DEe M holü <
0,976
<
1,103
<
1,146
<
1,358
< holü <
1,485
=
1,485
=
0,933 1,443
d6@ yatak yatak
teras avlu wc
mekân < odas61 = odas62 = < <
1,969 2,017 2,593
1,633 1,969 1,969
d6@ yatak
avlu banyo yatak odas62 teras wc
mekân < < < odas61 = = <
1,824 1,909 1,994 1,994 2,376
1,485 1,994
Çizelge 4.6’de görülen bütünle@me deIerleri göz önünde bulundurularak günümüz plan6, özgün
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri azalmaktad6r; dolay6s6yla günümüzde yap6

bütünle@me eIilimi göstermektedir.
• Birinci kat holü, özgün ve günümüz kullan6m6nda en dü@ük bütünle@me deIerini

almaktad6r ve iki sistemde de en bütünle@ik mekând6r.
• Özgün ve günümüz konut sisteminde WC en yüksek bütünle@me deIerini almaktad6r ve

en ayr6@6k mekând6r.
Konutun özgün plan6nda iki ayr6 avlu bulunmaktad6r ve bu avlulara d6@ar6dan giri@
bulunmaktad6r. Zemin kat plan6nda avlu, dükkân ve depodan ba@ka bir de ya@ama mekân6
bulunmaktad6r.
78
Plan6n geçi@ grafiIinin genelinde dall6 daI6l6m görülse de, y6I6lmalarda halkal6l6k özelliIi
görülmektedir.
• Merdiven diIer mekânlarla en ili@kili mekând6r ve bütünle@me deIeri 0,651’dir.
• 1. kat holü ve giri@ holü ayn6 bütünle@me deIerini alm6@t6r (0,646) ve merdivenden sonra
en bütünle@ik mekânlard6r.
79
• En yüksek bütünle@me deIerini alan WC ve banyo ise sistemde en ayr6@6k mekânlard6r

(1,584).
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri ise 1.191’dir.
• Her iki avlunun bütünle@me deIerleri birbirine e@ittir ve dükkân da onlarla ayn6
bütünle@me deIerini alm6@t6r.(1,471).
Merdiven, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,87’dir. Merdiven yerine WC geldiIi
zaman bu deIer 0.96 olur. Giri@ holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6
için giri@ holü bütünle@me deIerini korumaktad6r. Yap6n6n ortalama farkl6la@ma etkeni deIeri ise
0,85’tir.
Günümüz kullan6m6nda planda büyük deIi@iklikler görülmemektedir. Rumlar6n dükkân olarak

kulland6I6 mekân, depoya dönü@türülmü@tür. Ayr6ca avlulardan biri depo olarak kullan6lmaktad6r
ve zemin kata küçük bir depo eklenmi@tir. Günümüzde yap6n6n i@levi konut deIildir; pansiyon
olarak kullan6lmaktad6r.

80
• Merdiven en bütünle@ik mekân olma özelliIini korumaktad6r. (0,622).
• 1. kat holü ve giri@ holü merdivenden sonra en bütünle@ik mekânlar olma özelliIini
korumaktad6r.(0,646).
• Banyo deIi@mi@ planda da en ayr6@6k mekând6r (1,507).
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri ise 1.144’tür.
Merdiven, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,87’dir. Merdiven yerine banyo
geldiIi zaman bu deIer 0,98 olur. Merdiven sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri
artt6I6 için giri@ holü bütünle@iklik özelliIini korumaktad6r.
81

1. kat giri@ d6@
merdiven1 ya@ama depo 1 lavabo depo 2
ÖZGÜN 0,651
< holü = holü < mekân <
1,047
<
1,103
=
1,103
<
1,160
=
0,679 0,679 0,990
2. kat giri@ d6@ yatak
merdiven1 lavabo ya@ama depo 3
DEe M 0,622
< holü = holü < mekân <
1,005
=
2 1,005
<
1,053
< odas61 =
0,646 0,646 0,957 1,077
yatak yatak yatak
teras ya@ama1 avlu1 avlu 2 dükkan
odas61 = odas62 = = < = = < odas63 =
1,160 1,160 1,471 1,471 1,471
1,160 1,160 1,500
ya@ama1 depo 4 depo 1 teras oda depo 1 depo 2 avlu

< = = = < = = <
1,077 1,100 1,100 1,100 1,100 1,411 1,411 1,411
mutfak banyo wc
< =
1,500 1,584 1,584
yatak
mutfak banyo2 wc banyo1
= odas62 < = <
1,435 1,459 1,459 1,507
1,435
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri azalmaktad6r.
• Birinci kat merdivenleri, özgün ve günümüz kullan6m6nda en dü@ük bütünle@me deIerini

almaktad6r ve iki sistemde de en bütünle@ik mekând6r.
• Özgün ve günümüz konut sisteminde WC ve banyo en yüksek bütünle@me deIerini

almaktad6r ve en ayr6@6k mekânlard6r.
45 no’lu Konut Plan1n1n Mekân Dizim Analizi
Bu konutta da depo, dükkân ve avlunun zemin katta konumland6I6 görülmektedir. 1. katta

ya@ama mekânlar6, 2. katta ise yatak odalar6 bulunmaktad6r. Günümüzde planda odaya
dönü@türülen mutfak hacminin teras yönünde büyütülmesi d6@6nda hiçbir deIi@iklik
görülmemektedir. Ayr6ca dükkân günümüzde depo olarak kullan6lmaktad6r. Dolay6s6yla özgün ve
deIi@mi@ plana ait geçi@ grafiIi tamamen ayn6d6r. Günümüzde ikinci kat plan6nda bulunan mutfak
mekân6na aç6lan bir de banyo bulunmaktad6r. Bu ilk etapta ihtiyaca yönelik olarak yap6lm6@ bir
banyodur.
82
ekil 4.34 45 no’ lu özgün ve deIi@mi@ konut plan6 (Gönül, 2004)
ekil 4.35 45 no’ lu konut ve konut plan6na ait geçi@ grafiIi
Plan6n geçi@ grafiIinde halkal6l6k özelliIi görülmektedir.

83
• 1. kat holü en bütünle@ik mekând6r (0,766).
• En yüksek bütünle@me deIerini alan banyo ise en ayr6@6k mekând6r (2,081). Banyo depo
içinde konumlanm6@t6r.
• Yap6n6n ortalama bütünle@iklik deIeri ise 1.404’tür.
• Avlunun bütünle@me deIeri 1.603’tür ve yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinden büyük

olduIu için sistemde ayr6@6kt6r.
• Dükkân6n bütünle@me deIeri ise 1,364 tür ve yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri alt6nda
olduIu için sistemde bütünle@ik özellik göstermektedir.
1. kat holü, avlu ve ya@ama mekân6n6n farkl6la@ma derecesi 0,90’d6r. Bu deIer yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni olan 0,82’den daha büyüktür. 1. kat holü yerine banyo geldiIi zaman bu deIer
0.94 olur. 1. kat holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6 için giri@ holü
bütünle@iklik deIerini korumaktad6r.
Bu konutta da depo, dükkân ve avlunun zemin katta konumland6I6 görülmektedir. 1. katta

ya@ama mekânlar6, 2. katta ise yatak odalar6 bulunmaktad6r. Giri@ kap6s6n6n yan6 s6ra bir veya
birden fazla depo/dükkân kap6s6 olan diIer bir konuttur.

84
• Ya@ama mekân6 olarak kullan6lan ve 1 katta mekânlara daI6l6m6 saIlayan 1. kat holü en
bütünle@ik mekând6r (0,594).
• En yüksek bütünle@me deIerini alan mekân ise avludur. (1,698). Dolay6s6yla avlu
sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri ise 1.224’dur.
• Depo/dükkân6n ise bütünle@me deIeri 1,386’d6r.
Ya@ama, merdiven ve WC’ nin farkl6la@ma derecesi 0,82’dir. Ya@ama mekân6 yerine avlu geldiIi
için giri@ holü bütünle@iklik deIerini korumaktad6r. Yap6n6n ortalama farkl6la@ma etkeni deIeri
ise 0,85’dir.
Günümüzde yap6ya zemin katta depo eklenmi@tir. Bu depoya geçi@ avludan saIlanmaktad6r. 1.
katta ise ihtiyaç doIrultusunda mutfak hacmi ikiye bölünüp, banyo/WC yap6larak sorun
85
çözümlenmi@tir.
Plan6n geçi@ grafiIi halkal6l6k özelliIini korumaktad6r.
• Ya@ama mekân6 olarak kullan6lan ve 1 katta mekânlara daI6l6m6 saIlayan 1. kat holü en
bütünle@ik mekând6r (0,623).
• En yüksek bütünle@me deIerini alan mekân ise depo1’dir (1,698).

86
• Yap6ya sonradan eklenen depo sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Yap6n6n ortalama bütünle@iklik deIeri ise 1.248’dir
• Günümüzde depo olarak kullan6lan depo/dükkân6n ise bütünle@me deIeri 1,313’dür.
Ya@ama, merdiven ve WC’ nin farkl6la@ma derecesi 0,72’dir. Ya@ama mekân6 yerine depo geldiIi
zaman bu deIer 0.85 olur. Ya@ama mekân6 sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri
artt6I6 için giri@ holü bütünle@me deIerini korumaktad6r. Yap6n6n ortalama farkl6la@ma etkeni
deIeri ise 0,75’tir.

2. kat
ya@ama(giri@ merdiven1 merdiven2 mutfak depo ya@ama1 ya@ama2
ÖZGÜN holü) 0,594
<
0,792
<
0,849
<
0,905
<
1,019
< holü <
1,075
=
1,075
<
1,047
2. kat yatak
ya@ama(giri@ merdiven1 merdiven2 mutfak oda ya@ama1
DEe M holü) 0,623
<
0,801
<
0,846
<
0,890
<
1,024
= holü <
1,068
= odas61 =
1,024 1,068
yatak yatak
giri@ holü sahanl6k depo/dükkan merdiven d6@ mekân wc
< < < < < < odas62 = odas63 =
1,103 1,188 1,386 1,443 1,471 1,500
1,528 1,528
d6@ yatak
giri@ holü banyo+wc1 sahanl6k depo merdiven wc
= < < < < mekân < odas63 < =
1,068 1,068 1,135 1,313 1,357 1,469
1,402 1,424
yatak
teras avlu
= odas61 <
1,528 1,698
1,528
depo
yatak odas62 oda teras avlu banyo+wc2
= = < < < 1
1,469 1,469 1,469 1,580 1,869
2,025
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri artmaktad6r.
• Ya@ama mekân6 olarak kullan6lan 1. kat holü, hem günümüz ve hem özgün kullan6mda en
• Özgün konut sisteminde avlu en yüksek bütünle@me deIerini al6rken sisteme sonradan
eklenen depo günümüzde en yüksek deIeri almaktad6r.
87
Bu konutta da depo, dükkân ve avlunun, zemin katta konumland6I6 görülmektedir. 1. katta

ya@ama mekânlar6, 2. katta ise yatak odalar6 bulunmaktad6r.
Zemin kat iki veya daha fazla mekâna bölünmü@tür. Sokak cephesine bakan mekân6n dükkân,
arkada kalan mekânlar6n ise depo amaçl6 kullan6ld6I6 dü@ünülmektedir (Gönül,2004).

88
• En yüksek bütünle@me deIerini alan mekân ise WC’ dir (2,327). Dolay6s6yla avlu içinde
konumlanan WC sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Avlunun bütünle@me deIeri 1,830’ dir.
• Dükkân6n ise bütünle@me deIeri 1,520’dir.
1. kat holü, ya@ama ve avlunun farkl6la@ma derecesi 0,87’dir. 1. kat holü yerine WC geldiIi
zaman bu deIer 0,93 olur. 1. kat holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6
0,79’dur.
Günümüzde giri@, mutfak+ya@amaya dönü@türülen depo mekân6ndan ayr6larak giri@ holü

olu@turulmu@tur. Bu depoya geçi@ avludan saIlanmaktad6r. 1. katta ise mutfak ya@ama mekân6na
dönü@türülmü@, ayr6 bir mutfak ve banyo+wc eklenmi@tir.
ekil 4.42 62 no’lu deIi@m@i@ konut plan6 (Gönül, 2004)

89
• En yüksek bütünle@me deIerini alan mekân ise WC’ dir (2,153). Avlu içinde konumlanan
wc en ayr6@6k mekând6r.
• Günümüzde sadece depo olarak kullan6lan dükkân6n ise bütünle@me deIeri 1,842’dir.
• Avlunun bütünle@me deIeri ise 1,746’ d6r ve ortalama bütünle@me deIerinden büyük
olduIu için sistemde ayr6@6k konumlanm6@t6r.
1. kat holü, ya@ama ve avlunun farkl6la@ma derecesi 0,88’dir. 1. kat holü yerine WC geldiIi
0,81’dir.
90

1. kat 2. kat giri@
merdiven1 merdiven2 mutfak depo 1 ya@ama
ÖZGÜN holü <
0,931
=
0,931
< holü < holü <
1,272
=
1,272
=
1,272
<
0,807 1,024 1,117
1. kat giri@ 2. kat
merdiven1 merdiven2 ya@ama2 depo 2 ya@ama1
DEe M holü <
0,909
<
0,957
< holü <
1,148
< holü <
1,244
=
1,244
<
0,789 1,077 1,172
d6@ yatak yatak yatak
depo dükkan teras avlu
mekân < < = odas63 < odas62 < odas61 = < <
1,489 1,520 1,613 1,830
1,458 1,520 1,551 1,613
d6@ yatak
y@m+mutfak oda2 mutfak oda1 teras avlu
mekân < < = < odas61 < = < <
1,435 1,555 1,555 1,627 1,627 1,749
1,388 1,579
yatak
wc
odas64 <
2,327
2,017
depo1 depo 2 banyo+wc oda3 wc

= < = <
1,842 1,842 2,010 2,010 2,153
• WC; hem günümüz ve hem özgün kullan6mda en yüksek bütünle@me deIerini alarak
sistemdeki en ayr6@6k mekân olma özelliIini ta@6maktad6r.
Bu konutta zemin kattaki hacim depo ve dükkân olarak kullan6lm6@t6r. Zemin kattan bu hacme bir
giri@ bulunduIu gibi 1. kattan yap6ya ayr6 biri avludan iki ayr6 giri@ daha bulunmaktad6r. 1. katta
ya@ama mekânlar6, 2. katta ise yatak odalar6 bulunmaktad6r.
91
• En yüksek bütünle@me deIerini alan mekân ise WC’ dir (2,092). Dolay6s6yla avlu içinde
konumlanan WC sistemde en ayr6@6k mekând6r.

92
• Avlunun bütünle@me deIeri 1,647’dir ve yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinin

alt6ndad6r; dolay6s6yla sistemde ayr6@6kt6r.
• Dükkân6n ise bütünle@me deIeri 1,024’tür ve yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinin

alt6ndad6r ve sistemde bütünle@ik bir özellik sergilemektedir.
1. kat holü, ya@ama ve avlunun farkl6la@ma derecesi 0,79’dur. 1. kat holü yerine WC geldiIi
için giri@ holü bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r. Yap6n6n ortalama farkl6la@ma etkeni
deIeri ise 0.71’dir.
Günümüzde avlu içindeki WC iptal edilmi@tir ve 1. kata ayr6 bir mekân olarak eklenmi@tir.
Birinci katta bulunan avludan ikinci kata ula@6m için bir merdiven ve ayr6ca yap6ya bir de çat6 kat6
eklenmi@tir ve incelenen konutlar dâhilinde 3. kat plan6 olan tek örnektir.

93
Plan6n geçi@ grafiIi, halkal6l6k özelliIinde art6@ gözlenmektedir.
• En yüksek bütünle@me deIerini alan mekân ise çat6 kat6nda bulunan WC+banyo’dur
(2,101) ve sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Günümüzde sadece depo olarak kullan6lan depo/atölyenin ise bütünle@me deIeri

1,322’dir.
• Avlunun bütünle@me deIeri ise 1,431’dir.
1.kat holü, ya@ama ve avlunun farkl6la@ma derecesi 0,88’dir. 1. kat holü yerine WC+banyo
geldiIi zaman bu deIer 0.97 olur. 1. kat holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri
artt6I6 için giri@ holü bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r. Yap6n6n ortalama farkl6la@ma
94
etkeni deIeri ise 0,81’dir.

1. kat holü merdiven2 merdiven1 mutfak merdiven1* ya@ama1 ya@ama2 depo/atölye
ÖZGÜN 0,579
<
0,801
=
0,801
<
0,890
<
0,935
<
1,001
=
1,001
<
1,024
=
yatak yatak
1. kat holü merdiven2 merdiven1 merdiven3 merdiven1* ya@ama2
DEe M 0,779
<
0,833
<
0,888
< odas62 <
1,033
<
1,159
<
1,196
= odas61 =
1,014 1,196
giri@ yatak
depo2 2. kat holü ya@ama3 d6@ mekân merdiven wc
< < holü1* < < < < < odas61 =
1,024 1,068 1,246 1,380 1,424 1,469
1,157 1,491
giri@
teras merdiven1 mutfak ya@ama1 2. kat holü depo merdiven*
< < < = < < holü < <
1,196 1,214 1,268 1,304 1,304 1,322 1,377
1,359
yatak yatak yatak
avlu depo1 wc
odas62 = odas63 = odas64 < < <
1,647 1,869 2,092
1,491 1,491 1,491
yatak
avlu banyo+wc1 d6@ mekân wc2 ara mekân ya@ama3 wc1
= < < = < odas63 = < <
1,431 1,431 1,486 1,685 1,685 1,721 1,739
1,721
banyo+wc2
2,101
• Özgün planda zemin katta bulunan WC en ayr6@6k mekân olma özelliIini ta@6rken,
günümüzde sonradan eklenen çat6 kat6nda bulunan banyo+WC mekân6 en yüksek
bütünle@me deIerini almaktad6r ve sistemdeki en ayr6@6k mekân olma özelliIini
sergilemektedir.
Çal6@ma alan6 içindeki en eski tarihli konuttur. Bu konut plan6nda da zemin katta depo/dükkân ve
avlu bulunmaktad6r. 1. katta ya@ama mekânlar6, 2. katta ise yatak odalar6 bulunmaktad6r.
95
• 1. kat holü en dü@ük bütünle@me deIerini alarak en bütünle@ik mekân olmu@tur (0,820).
• En yüksek bütünle@me deIerini alan mekân ise banyodur (2,152); depo/dükkân içinde
konumlanan banyo sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Avlunun bütünle@me deIeri 1,298’ dir ve yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri alt6nda
96
olduIu için sistem içinde bütünle@iktir.
• Dükkân6n ise bütünle@me deIeri 1,639’tür ve yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinden

fazla olduIu için sistem içinde ayr6@6kt6r.
1.kat holü, ya@ama ve dükkân6n farkl6la@ma derecesi 0,91’dir. 1. kat holü yerine banyo geldiIi
deIeri ise 0.83’tür.
Adaptasyon sürecinin ikinci döneminde, deIi@ikliklerin h6zla artt6I6 konutlardan biridir. Çal6@ma
alan6 içindeki en eski tarihli bu konuttaki deIi@iklikler, 1970 sonralar6na tarihlenmektedir.
Konutta iki ku@ak ailenin bir arada ya@amaya ba@lamas6yla, zemin kattaki özgün depo ve/veya
dükkân mekân6 bölünerek, mutfak ve ya@ama amaçl6 kullan6lmaya ba@lam6@t6r. Depo kap6s6ndan
giri@te kö@ede yer alan özgün banyo kald6r6lm6@t6r. Avluya ta@an, bugünkü mutfak mekân6n6n
içinden kullan6lan, banyo ve wc bu tarihte ilave edilmi@tir. Avluda yer alan özgün wc
korunmakta, ancak kullan6lmamaktad6r. Birinci kattaki özgün mutfak, ya@ama amaçl6
kullan6lmaya ba@lam6@t6r. Buradan geçilen özgün ya@ama mekân6 da, yatak odas6 olarak
kullan6lmaktad6r. kinci kat özgün konumdad6r (Gönül,2004).

97
• 1. kat holüyle beraber merdiven en bütünle@ik mekând6r (0,869).
• En yüksek bütünle@iklik deIerini alan mekân ise zemin kata eklenen wc+banyo ve
ya@ama1 mekân6d6r (2,101); dolay6s6yla sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri 1.431’dir.
• Günümüzde depo olarak kullan6lan depo/atölyenin ise bütünle@me deIeri 1,322’dir.
• Avlunun bütünle@me deIeri ise 1,986’d6r ve yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinden

büyüktür.
1. kat holü, ya@ama ve avlunun farkl6la@ma derecesi 0,86’dir. 1. kat holü yerine WC+banyo
geldiIi zaman bu deIer 0,95 olur. 1. kat holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri
artt6I6 için giri@ holü bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r. Yap6n6n ortalama farkl6la@ma
etkeni deIeri ise 0,87’dir.
98

1. kat giri@ d6@
merdiven1 merdiven2 mutfak ya@ama2 avlu
ÖZGÜN holü <
0,854
< holü <
1,059
< mekân <
1,298
=
1,298
=
1,298
<
0,620 0,956 1,264
1. kat giri@ d6@ yatak
merdiven1 merdiven2 merdiven avlu
DEe M holü =
0,869
< holü <
1,117
< mekân <
1,241
=
1,241
< odas61 =
0,869 0,931 1,179 1,334
2. kat yatak yatak yatak
merdiven ya@ama1 depo/dükkan wc
= < holü < < odas62 = < odas63 = odas61 <
1,332 1,332 1,639 1,810
1,366 1,810 1,844 1,844
2. kat
ya@ama3 ya@ama2 mutfak oda2 oda1 oda3
< < holü < < wc 1,723 < < = <
1,334 1,365 1,487 1,862 1,893 1,893
1,427
banyo
2,152
yasama1 banyo+wc
=
1,986 1,986
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri az da olsa art6@ göstermektedir.
• 1. kat holü özgün kullan6mda en bütünle@ik mekân olma özelliIindeyken, günümüzde

birinci kat holü ikinci kat merdiveniyle ayn6 deIeri almaktad6r ve sistemde en bütünle@ik
mekânlard6r.
• Özgün planda zemin katta bulunan banyo en ayr6@6k mekân olma özelliIini ta@6rken,
günümüzde özgün banyo kullan6m6 iptal edilmi@tir; ancak zemin kata sonradan eklenen
banyo+WC mekân6 en yüksek bütünle@me deIerini almaktad6r ve sistemdeki en ayr6@6k
mekân olma özelliIindedir.
Bu konut plan6nda da zemin katta depo/dükkân ve avlu, birinci katta ise ya@ama mekânlar6
bulunmaktad6r. kinci kat plan6n6n özgün planda bo@ ifade edilmesindeki neden, 1944
depreminden sonra ikinci kat6n y6k6lmas6d6r. DiIer özgün konut planlar6nda olduIu gibi ikinci
katta yatak odalar6 konumlanm6@ olabilir.
99
Plan6n geçi@ grafiIine bak6ld6I6nda y6I6lmalardan birinde halkal6l6k özelliIi görülmektedir.
• 1. kat holü en dü@ük bütünle@me deIerini alarak en bütünle@ik mekân olmu@tur (0,829).
• En yüksek bütünle@me deIerini alan mekân ise WC’ dir (2,185); avlu içinde konumlanan
WC sistemde en ayr6@6k mekând6r.

100
• Avlunun bütünle@me deIeri 1,507’dir ve yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinden fazla

olduIu için sistem içinde ayr6@6kt6r.
• Dükkân6n ise bütünle@me deIeri 0,979’dur ve yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinin

alt6nda olduIu için sistem içinde bütünle@iktir.
Giri@ holü, ya@ama ve avlunun farkl6la@ma derecesi 0,88’dir. Giri@ holü yerine WC geldiIi zaman
bu deIer 0.97 olur. Giri@ holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6 için
giri@ holü bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r. Yap6n6n ortalama farkl6la@ma etkeni deIeri ise
0,82’dir.
Günümüz plan6na bak6ld6I6nda zemin kat kullan6m6nda deIi@iklikler görülmektedir. Özgün

planda depo/dükkân olarak kullan6lan mekân mutfak ve depo olarak kullan6m deIi@tirmi@tir.
Hatta yasa d6@6 bir uygulama ile, çal6@ma alan6 içindeki 76 envanter nolu konutta mekân
kazanmak dü@üncesiyle avlu iptal edilerek, zemin kata kapal6 mekân, birinci kata ise yeni teras
mekân6 ilave edilmi@tir (Gönül,2004). Ya@ama mekân6ndan ve yatak odas6ndan geçi@ aç6lan terasa
banyo ve Wc’ de eklenmi@tir. Deprem sonras6 konutta onar6m yap6lmad6I6, özgün halinde 2,5
katl6 olan konutun, bugün üst kat6n6n olmad6I6 gözlenmi@tir (Gönül,2004).
Günümüzde plan6n geçi@ grafiIine bak6ld6I6nda halkalar6n artt6I6 görülmü@tür.

101
• 1. kat holü en dü@ük bütünle@me deIerini alarak en bütünle@ik mekân olma özelliIini
korumaktad6r (0,878).
• Avlu en yüksek bütünle@me deIerini alm6@t6r (2,031) ve sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri ise 1,444’tür.
• Özgün planda dükkân olan mutfak/deponun bütünle@me deIeri ise 1,427’dir.
Giri@ holü, ya@ama ve avlunun farkl6la@ma derecesi 0,86’dir. Giri@ holü yerine depo geldiIi
deIeri ise 0,87’dir.
102

giri@ 1. kat
merdiven1 depo/dükkan d6@ mekân avlu depo ya@ama1
ÖZGÜN holü <
0,904
<
0,979
< holü <
1,205
<
1,507
<
1,657
<
1,733
=
0,829 1,130
1. kat yatak
merdiven1 giri@ holü ya@ama2 ya@ama1 teras mtfk+depo
DEe M holü <
0,933
<
1,098
= odas61 <
1,153
<
1,263
<
1,372
<
1,427
<
0,878 1,098
ya@ama2 ya@ama3 wc
< <
1,733 1,808 2,185
d6@
wc banyo avlu
mekân < = <
1,976 1,976 2,031
1,537
Çizelge 4.12’te görülen bütünle@me deIerleri göz önünde bulundurularak günümüz plan6, özgün
plan esas al6narak deIerlendirildiIinde, özgün ikinci kat plan6 bilinmediIi için en ayr6@6k mekâna
dair kesin bir sonuç elde etmek mümkün olmamakla beraber, eldeki verilerin k6yaslamas6 @u
@ekildedir:
• Özgün planda giri@ holü en dü@ük bütünle@me deIerini alm6@t6r; ancak günümüz plan6nda
birinci kat holü en dü@ük bütünle@me deIerini alm6@t6r ve sistemdeki en bütünle@ik
mekând6r.
• Özgün planda zemin katta bulunan WC en ayr6@6k mekân olma özelliIini ta@6rken,
günümüzde avlu sistemdeki en ayr6@6k mekân olma özelliIini ta@6maktad6r.
77 no’lu konutun biri avludan olmak üzere üç ayr6 giri@i bulunmaktad6r. 1. katlara ula@an
merdiven dükkân için konumlanmakta, diIer giri@ ise avlu ve dükkân aras6nda bir geçi@
mekân6nad6r ve bu ara mekânda ocak bulunmaktad6r; ancak ana mutfak birinci katta yer al6r.
Özgün diIer konutlar gibi giri@ katta depo/dükkân, avlu ve WC bulunmakta, birinci katta ya@ama
mekânlar6, ikinci katta ise yatak odalar6 bulunmaktad6r. kinci katta bir de teras bulunmaktad6r.
103
Plan6n geçi@ grafiIi dall6 tiptir. Yap6ya giri@teki mekânlardan birbirine geçi@lerin olmas6 halka
olu@turmaktad6r.
• Birinci kat holü en dü@ük bütünle@me deIerini alarak en bütünle@ik mekân olma özelliIini
104
• Birinci kat merdiveni (0,990)ve ikinci kat merdiveni (0,922) birinci kat holünden sonra en
bütünle@ik mekânlard6r.
• Avlu en yüksek bütünle@me deIerini alm6@t6r (2,117) ve sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Depo/dükkân 1,195 bütünle@me deIerini alm6@t6r ve bu deIer yap6n6n ortalama

bütünle@me deIerinden yüksek olduIu için dükkân sistemde ayr6@6kt6r.
Birinci kat holü, ya@ama ve mutfaI6n farkl6la@ma derecesi 0,89’dir. Birinci kat holü yerine avlu
geldiIi zaman bu deIer 0.96 olmaktad6r. Giri@ holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma etkeni
deIeri artt6I6 için giri@ holü bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r. Yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni deIeri ise 0,83’dir.
Özgün planda d6@ mekândan giri@i bulunan ara mekân hacmi ikiye bölünerek ayr6 bir giri@ mekân6
olu@turulmu@tur ve avluya geçi@ bu mekândan saIlanmaktad6r. DiIer mekân mutfak olarak
kullan6lmaktad6r.

105
Plan6n geçi@ grafiIinde halkalar6n artt6I6 görülmektedir.
• Birinci kat holü en dü@ük bütünle@me deIerini alarak en bütünle@ik mekân olma özelliIini
• Birinci kat merdiveni ve ikinci kat merdiveni ayn6 ve en dü@ük bütünle@me deIerini
alm6@t6r (0,931) ve birinci kat holünden sonra en bütünle@ik mekânlard6r.
• Yatak odas61 ve yatak odas62 ayn6 ve en yüksek bütünle@me deIerini alm6@t6r (1,986) ve
sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Özgün planda depo/dükkân olan giri@1 1,117 bütünle@me deIerini alm6@t6r ve bu deIer
ikinci kat holünün ald6I6 bütünle@me deIeriyle ayn6d6r.
106
• Avlunun bütünle@me deIeri 1,955 tir ve bu deIer yap6n6n ortalama bütünle@me

deIerinden fazla olduIu için sistemde ayr6@6kt6r.
Birinci kat holü, ya@ama ve avlunun farkl6la@ma derecesi 0,85’tir. Birinci kat holü yerine yatak
odas61 geldiIi zaman bu deIer 0.96 olmaktad6r. Giri@ holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma
etkeni deIeri artt6I6 için giri@ holü bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r. Yap6n6n ortalama
farkl6la@ma etkeni deIeri ise 0,85’tir.

1. kat 2. kat yatak
merdiven2 merdiven1 depo/dükkan ya@ama2 ya@ama1
ÖZGÜN holü <
0,922
<
0,990
< holü <
1,195
<
1,264
<
1,332
< odas61 <
0,820 1,093 1,469
1. kat
merdiven1 merdiven2 giris1 2. kat holü ya@ama2 ya@ama1 giris2
DEe M holü <
0,931
=
0,931
<
1,117
=
1,117
<
1,241
<
1,303
<
1,489
=
0,807
yatak yatak yatak
teras giris d6@ mekân wc mutfak
= odas64 < = < < < odas62 < odas63 <
1,605 1,639 1,639 1,742 1,776
1,605 1,947 1,981
ya@ama3 d6@ mekân mutfak1 banyo+wc yatak odas63 teras mutfak2 avlu
< < < = = < < <
1,489 1,520 1,551 1,613 1,613 1,613 1,737 1,955
avlu
2,117
yatak yatak
odas62 = odas61
1,986 1,986
• Birinci kat holü, hem özgün hem de günümüz biçiminde en dü@ük bütünle@me deIerini
almaktad6r ve sistemdeki en bütünle@ik mekân olma özelliIini göstermektedir.
• Özgün planda avlu en ayr6@6k mekân olma özelliIini ta@6rken, günümüzde yatak odalar6
sistemdeki en ayr6@6k mekân olma özelliIini göstermektedir.
107
Zemin kat plan6nda sadece ve depo bulunmaktad6r ve depo ayr6 mekând6r. Birinci kata ula@6m,
dükkân içinden ç6k6lan bir merdivenle saIlanabilmektedir; ayr6ca d6@ar6dan birinci kata ayr6 bir
giri@ de mevcuttur. Avlu ve ya@ama mekânlar6 birinci katta, yatak odalar6 ve teras ise ikinci katta
yer al6r.
• Ya@ama mekân6 olarak kullan6lan birinci katta bulunan giri@ holü en dü@ük bütünle@me
108
deIerini alarak en bütünle@ik mekând6r (0,651).
• kinci kat merdiveni 0,931 bütünle@me deIerini alm6@t6r ve ya@ama mekân6 1 den sonra en
• Balkon en yüksek bütünle@me deIerini alm6@t6r (2,264) ve sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri ise 1.346’d6r.
• Dükkân 1,330 bütünle@me deIerini alm6@t6r ve bu deIer yap6n6n ortalama bütünle@me

deIeri alt6nda olduIu için sistemde bütünle@iktir.
• Avlunun bütünle@me deIeri ise 0,962’dir ve bu deIer yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri
alt6nda olduIu için sistemde bütünle@iktir.
Ya@ama mekân61, depo ve mutfaI6n farkl6la@ma derecesi 0,81’dir. Ya@ama mekân61 yerine
balkon geldiIi zaman bu deIer 0,95 olmaktad6r. Ya@ama mekân61 sistemden ayr6ld6I6 zaman
farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6 için ya@ama mekân61 bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r.
Yap6n6n ortalama farkl6la@ma etkeni deIeri ise 0,72’dir.
Günümüzde dükkân, depo olarak kullan6lmaktad6r ve hacim içine bir de banyo eklenmi@tir.
Birinci katta bulunan avludaki WC kullan6m6 iptal edilmi@tir

109
ekil 4.63 81 no’ lukonut ve deIi@mi@ konut plan6na ait geçi@ grafiIi
• Ya@ama mekân6 olarak kullan6lan birinci katta bulunan giri@ holü en dü@ük bütünle@me
deIerini alarak en bütünle@ik mekân olma özelliIini korumaktad6r (0,702).
• kinci kat merdiveni 0,858 bütünle@me deIerini alm6@t6r ve ya@ama mekân6 1 den sonra en
• Balkon en yüksek bütünle@me deIerini alm6@t6r (2,313) ve sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri ise 1.406’d6r.
• Özgün halinde dükkân olarak kullan6lan depo ise 1,585 bütünle@me deIerini alm6@t6r ve
bu deIer yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinden büyük olduIu için sistemde ayr6@6kt6r.
• Avlunun bütünle@me deIeri ise 1,066’dir ve bu deIer yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri
alt6nda olduIu için sistemde bütünle@iktir.
110
Ya@ama mekân61, oda2 ve avlunun farkl6la@ma derecesi 0,81’dir. Ya@ama mekân61 yerine balkon
geldiIi zaman bu deIer 0,89 olmaktad6r. Ya@ama mekân61 sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma
etkeni deIeri artt6I6 için ya@ama mekân61 bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r. Yap6n6n
ortalama farkl6la@ma etkeni deIeri ise 0,75’tir.

d6@ 2. kat
ya@ama(giri@holü) merdiven2 avlu sahanl6k ya@ama3 ya@ama2
ÖZGÜN 0,651
<
0,792
<
0,962
< mekân = holü <
1,019
<
1,132 1,132
<
0,990 0,990
2. kat giri@
ya@ama(giri@holü) merdiven2 d6@ mekân sahanl6k avlu ya@ama2
DEe M 0,702
<
0,858
<
0,936
<
1,014
< holü =
1,066
<
1,170
= holü =
1,066 1,170
yatak yatak yatak
merdiven1 mutfak wc depo
dükkan 1,330 < odas61 = < < odas63 < < odas62 < <
1,358 1,386 1,443 1,811
1,358 1,415 1,783
yatak
merdiven1 oda1 mutfak depo banyo oda2
ya@ama3 1,170 < < < = odas61 < < < <
1,248 1,429 1,481 1,585 1,637 1,845
1,481
teras balkon
banyo 1,867 < <
1,896 2,264
banyo+wc depo balkon

teras 1,949 = < <
1,949 2,053 2,313
• Ya@ama mekân6 olarak kullan6lan giri@ holü, hem özgün hem de günümüz kullan6m6nda
en dü@ük bütünle@me deIerini almaktad6r ve en bütünle@ik mekân olma özelliIini
göstermektedir.
• Balkon, hem özgün hem de günümüz kullan6m6nda en yüksek bütünle@me deIerini

almaktad6r ve en ayr6@6k mekân olma özelliIini göstermektedir.
Zemin kat plan6nda sadece dükkân/depo bulunmaktad6r. Birinci kata ula@6m, giri@ holünden bir
merdivenle saIlanmaktad6r. Avlu ikinci katta bulunmaktad6r ve WC yatak odalar6n6n da
bulunduIu bu katta yer almaktad6r.
111
Plan6n geçi@ grafiIinde y6I6lmalardan birinde halkal6l6k özelliIi görülmektedir.
• kinci kat merdiveni en dü@ük bütünle@me deIerini alm6@t6r ve en bütünle@ik mekând6r

(0,891).
• Birinci kat holü ve ikinci kat holü ayn6 bütünle@me deIerini alm6@t6r (0,933) ve ikinci kat
merdiveninden sonra en bütünle@ik mekânlard6r.
• WC en yüksek bütünle@me deIerini alm6@t6r (2,249) ve sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri ise 1,516’d6r.

112
• Depo/dükkân 2,164 bütünle@me deIerini alm6@t6r ve bu deIer d6@ mekân bütünle@me

deIeriyle ayn6d6r; ayr6ca WC’ den sonra sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Avlunun bütünle@me deIeri ise 1,697’ dir ve bu deIer yap6n6n ortalama bütünle@me
kinci kat merdiveni, ya@ama ve avlunun farkl6la@ma derecesi 0,92’dir. kinci kat merdiveni
yerine WC geldiIi zaman bu deIer 0.96 olmaktad6r. kinci kat merdiveni sistemden ayr6ld6I6
zaman farkl6la@ma etkeni deIeri artt6I6 için ikinci kat merdiveni bütünle@ik olma özelliIini
korumaktad6r. Yap6n6n ortalama farkl6la@ma etkeni deIeri ise 0,84’tür.
Zemin kat plan6nda yer alan dükkân/depo günümüzde sadece depo i@levli kullan6lmaktad6r ve
biti@ik parsel yap6ya depo olarak eklenmi@tir. Birinci katta bulunan ya@ama mekânlar6 yatak odas6
olarak kullan6m deIi@tirmi@, ya@ama mekânlar6ndan birisi iki hacme bölünerek birde banyo
eklenmi@tir. kinci kat holüne ise üçüncü bir yatak odas6 eklenmi@tir. Avlu ise büyüme
göstermektedir.

113
Plan6n geçi@ grafiIinde y6I6lmalardan birinde halkal6l6k özelliIi görülmektedir.
• Birinci kat holü en dü@ük bütünle@me deIerini alm6@t6r ve en bütünle@ik mekând6r (0,821).
• kinci kat merdiveni 0,849 bütünle@me deIeriyle birinci kat holünden sonra en bütünle@ik
mekând6r.
• WC en yüksek bütünle@me deIerini alm6@t6r (2,150) ve sistemde en ayr6@6k mekând6r.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri ise 1,474’tür.
• Özgün planda depo/dükkân olan depo1 ise 1,867 bütünle@me deIerini alm6@t6r ve bu deIer
yap6n6n ortalama bütünle@me deIerinden büyüktür ve sistemde ayr6@6kt6r.
• Avlunun bütünle@me deIeri ise 1,698’dir ve bu deIer yap6n6n ortalama bütünle@me

Birinci kat holü, oda1 ve avlunun farkl6la@ma derecesi 0,90’d6r. Birinci kat holü yerine WC
geldiIi zaman bu deIer 0.96 olmaktad6r. Birinci kat holü sistemden ayr6ld6I6 zaman farkl6la@ma
etkeni deIeri artt6I6 için birinci kat holü bütünle@ik olma özelliIini korumaktad6r. Yap6n6n
114
ortalama farkl6la@ma etkeni deIeri ise 0,83’tür.

1. kat yatak
merdiven2 2. kat holü oda2 merdiven1 oda1 ya@ama2
ÖZGÜN 0,891
<
0,933
= holü <
1,230
=
1,230
< odas61 =
1,443
<
1,241
<
0,933 1,443
2. kat yatak
1. kat holü merdiven2 merdiven1 yatak odas62 oda2 oda1
DEe M 0,823
<
0,849
< holü <
1,075
<
1,118
< odas61 <
1,330
<
1,386
=
0,934 1,302
yatak d6@
ya@ama1 giri@ holü avlu depo/dükkan wc
= < < odas62 < = mekân <
1,485 1,485 1,612 2,164 2,249
1,697 2,164
yatak yatak yatak d6@
giri@ holü banyo+wc avlu depo2
< odas65 < odas64 < < < odas66 < = mekân <
1,386 1,613 1,698 1,839
1,415 1,443 1,783 1,839
yatak
depo1 wc
< odas63 <
1,867 2,150
2,094
• Günümüzde yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri azalmaktad6r.
• Özgün kullan6mda en dü@ük bütünle@me deIerini alarak sistemdeki en bütünle@ik mekân

olma özelliIini ikinci kat merdiveni gösterirken, günümüz kullan6m6nda bu özelliIi
gösteren mekân birinci kat holüdür.
• WC, hem özgün hem de günümüz kullan6m6nda en yüksek bütünle@me deIerini

almaktad6r ve en ayr6@6k mekân olma özelliIini göstermektedir.
115
4.4 Mekân Dizimi le Analiz Edilen Ayval1k Konutlar1
Çal6@ma kapsam6nda analizi yap6lan 17 adet konut, özgün ve günümüz biçimleriyle

deIerlendirilmi@tir. Konutlardan ikisinin özgün ve günümüz planlar6na ait geçi@ grafikleri ayn6d6r;
dolay6s6yla Mekân Dizim analiziyle incelenen konut say6s6 32’dir. Ele al6nan örnekler hem avlu
hem dükkâna sahip konutlard6r ve 19. yüzy6l sonu ile 20. yüzy6l’a aittir.
Çizelge 4.16 Ayval6k konutlar6n6n yap6m tarihleri, kat say6s6, özgün ve günümüz fonksiyonlar6
Envanter no Yap6m Tarihi Kat Say6s6 Özgün Fonksiyon Bugünkü Fonksiyon
1 1 … 2 Konut + Ticaret Konut
2 10 1911 2,5 Konut + Ticaret Konut
3 17 … 2,5 Konut + Ticaret Konut
6 29 1901 3 Konut + Ticaret Konut
8 44 1887 2 Konut + Ticaret Pansiyon
Konutlar genellikle, zemin katlar y6Ima ta@, üst katlarda ise ah@ap karkas yap6m sistemiyle
116
yap6lm6@t6r; ancak tamam6 y6Ima ta@ olan yap6lar da bulunmaktad6r. BirçoIunun ta@6y6c6 sistemi
saIlam olmakla beraber, tüm konutlar6n yenilemeye ihtiyac6 vard6r. Yap6lar genelde iki buçuk ve
üç katl6yken, iki katl6 konutlar da bulunmaktad6r. Konutlar6n özgün kullan6mlar6 konut ve ticaret
amac6na yönelik iken, günümüzde sadece konut amac6yla kullan6lmaktad6r. Ticaret amac6na
yönelik kullan6m zemin katlarda görülmektedir ve konutlar6n zemin katlar6nda zeytin, zeytinyaI6
ve sabun üretimi ve depolama i@leminin gerçekle@tiIi özgün planlarda ticaret amac6na yönelik
mekân kullan6m6 d6@ar6ya aç6lan kap6lardan okunabilmektedir. Günümüzde ise zemin katlar
ya@ama mekân6 ya da kullan6lmayan e@yalar6n konulduIu depolar olarak; birinci katlar ya@ama
amaçl6, ikinci katlar ise yatma i@levine yönelik kullan6lmaktad6r. Birinci ve ikinci kat kullan6mlar6
özgün konutlardaki kullan6m özelliIini korumaktad6r. Günümüzde konutlarda yap6ld6I6 görülen
deIi@iklikler, genellikle WC ve banyo ihtiyac6 doIrultusunda yap6lan eklentilerdir.
4.4.1 Ayval1k Konutlar1n1n Mekân Dizim Analiz Bulgular1
Seçilen 17 adet konut özgün ve günümüz biçimiyle analiz edilmi@, öncelikle özgün biçime, daha
sonra günümüz biçimine dair bulgular ortaya konulmu@tur. Böylece her konutta meydana gelen
deIi@im okunabilmi@ ve elde edilen bulgular6n k6yaslamas6 yap6lm6@t6r.
Bu ba@l6k alt6ndaysa önce özgün biçime daha sonra günümüz biçimine dair elde edilen bulgular,
konutlar ve mekânlar kapsam6nda deIerlendirilecek, en bütünle@ik ve ayr6@6k konutlar ve
mekânlar tan6mlanarak ortak bir mekân kurgusunun var olup olmad6I6na dair bir cevap
aranacakt6r.
Ayr6ca; cevap aranan diIer sorular a@aI6dad6r;

biçiminde içedönük ya da d6@adönük ya@ant6ya dair bir genelleme yap6labilir mi ve eIer
yap6l6rsa bu yap6lanma kullan6c6lar6n etnik kimliIiyle baIda@t6r6labilir mi?
• Dükkân/depo ve avlu mekânlar6n6n Ayval6k konut sistemindeki yeri nedir ve konutlar

4.4.1.1 Özgün Ayval1k Konutlar1n1n Mekân Dizim Analiz Bulgular1
ncelenen özgün ve deIi@mi@ konutlara ait ortalama, max, min bütünle@me deIerleriyle, d6@
117
mekân, avlu ve depo/dükkân mekânlar6na ait bütünle@me deIerleri çizelge 4.19’da verilmektedir.
ncelenen konutlar aras6nda 44 envanter no’lu konut 1,191 ile en dü@ük bütünle@me deIerine
sahiptir ve mekânlar6n6n bir araya gelme biçimleri aç6s6ndan en fazla bütünle@me eIilimi gösteren
konuttur. En yüksek bütünle@me deIerini alarak incelenen konutlar aras6nda en fazla ayr6@ma
eIilimi gösteren yap6 ise; 1,591 deIeriyle 32 envanter no’lu konuttur.
Çizelge 4.17 Mekân Dizimi ile analiz edilen Ayval6k konutlar6na ait bütünle@me deIerleri
Bütünle4me De7eri
Env.
Özgün De7i4mi4
No
D6@ D6@
ort min max Avlu D/D ort min max Avlu D/D
M. M.
1 1,271 0,721 1,745 1,024 1,214 1,404 1,338 0,786 1,810 1,059 1,298 1,434
10 1,329 0,678 2,034 1,055 1,205 1,356 1,208 0,604 1,866 0,988 1,318 -
17 1,529 0,878 2,141 1,537 … 1,427 1,495 0,912 2,161 1,344 1,777 1,248
20 1,488 0,849 2,376 1,570 1,018 1,485 AYNI

26 1,285 0,670 1,627 1,388 1,579 1,627 1,329 0,725 1,802 1,287 1,639 1,512
29 1,286 0,776 2,079 1,272 1,706 1,303 1,671 1,040 2,417 1,040 1,455 1,611
32 1,591 0,912 2,593 1,633 2,017 1,537 1,556 0,933 2,376 1,485 1,824 1,358
44 1,191 0,651 1,584 0,990 1,471 1,471 1,144 0,622 1,507 0,957 1,411 1,411
45 1,404 0,766 2,081 1,340 1,603 1,364 AYNI
53 1,224 0,594 1,698 1,471 1,698 1,386 1,248 0,623 2,025 1,402 1,580 1,313
62 1,420 0,807 2,327 1,458 1,830 1,520 1,472 0,789 2,153 1,388 1,479 1,842
63 1,244 0,579 2,092 1,380 1,647 1,024 1,338 0,779 2,101 1,486 1,431 1,322
74 1,410 0,620 2,152 1,264 1,298 1,639 1,431 0,869 1,986 1,179 1,241 -
76 1,424 0,829 2,185 1,205 1,507 0,979 1,444 0,878 2,031 1,537 2,031 1,427
77 1,479 0,820 2,117 1,639 2,117 1,195 1,444 0,807 1,986 1,520 1,955 1,117
81 1,346 0,651 2,264 0,990 0,962 1,330 1,406 0,702 2,313 0,936 1,066 1,585
86 1,516 0,891 2,249 2,164 1,612 2,164 1,474 0,823 2,150 1,839 1,698 1,867
118
D6@ mekân bütünle@me deIeriyle diIer konutlar aras6nda en dü@ük deIeri alarak en d6@a dönük
yap6 sergileyen konut olma özelliIini 0,990 deIeriyle 44 ve 81 envanter no’lu konutlar
göstermektedir. Bu iki evin mekânsal yap6lanmas6na bakt6I6m6zda birbirinden farkl6 mekânsal
yap6lanmalara sahip olduIu görülmektedir. 81 no’lu ( ekil 4.30) konutta zemin kat tamamen
depo/dükkân i@leviyle kullan6l6rken ve birinci katla baIlant6 saIlayan bir merdivenle konut içine
ula@6m mümkünken, 44 no’lu ( ekil 4.14) konutta dükkân sadece d6@ mekândan kap6s6 olan ve
konut içi mekânlarla geçi@ ili@kisi olmayan bir mekân niteliIindedir. Bu iki konuttan sonra en
dü@ük d6@ mekân bütünle@me deIerini alan konut 1 no’lu ( ekil 4.1) konuttur ve bu konutta
depo/dükkan mekân6na diIer iki evin aksine d6@ mekânda geçi@ bulunmamaktad6r ve 1 no’lu
konutta dükkan/depo üretim ve toptan sat6@ i@levi görürken, 44 ve 81 no’lu konutlarda dükkanlar
doIrudan sat6@ yapmaktad6rlar. Bu üç evde avlunun mekânsal kurgusuna bakmak gerekirse, 1 ve
44 no’lu konutlarda d6@ mekâna doIrudan bir baIlant6 bulunurken, 81 no’lu konutta böyle bir
durumdan bahsetmek mümkün deIildir. 1 no’lu ve 44 no’lu konut 2, 81 no’lu konutlar 3 katl6d6r
ve d6@a dönük bir ya@am biçimine sahiptir.
Çizelge 4.18 Özgün Ayval6k konutlar6na ait d6@ mekân bütünle@me deIerleri
Özgün
Env. no Ort. D6@ Mekân
44 1,191 0,99
81 1,346 0,99
1 1,271 1,024
10 1,329 1,055
76 1,424 1,205
74 1,41 1,264
29 1,286 1,272
45 1,404 1,34
63 1,244 1,38
26 1,285 1,388
62 1,42 1,458
53 1,224 1,471
17 1,529 1,537
20 1,488 1,57
32 1,591 1,633
77 1,479 1,639
86 1,516 2,164
119
En yüksek d6@ mekân bütünle@me deIerini alan konut ise 86 no’lu konuttur ( ekil 4.32) ve ald6I6
deIer bak6m6ndan diIer konutlar6n d6@ mekân deIerleriyle k6yasland6I6nda aradaki fark büyüktür.
çe dönük bir ya@ant6s6 olan konutun, Ayval6k konutlar6n6n genel özelliIi olarak
niteleyebileceIimiz bir mekân kurgusu bulunmaktad6r. Zemin kat sadece depo/dükkân
mekân6ndan olu@makta, birinci kat ya@ama, ikinci kat ise yatma i@levlerini bar6nd6rmaktad6r.
ncelen konutlar aras6nda 8 konutun özgün biçiminde d6@ mekân bütünle@me deIeri ortalama
bütünle@me deIerinden daha dü@ük deIer alm6@t6r ve d6@a dönük bir yap6 sergilemektedir ve bu %
50’ye yak6n bir orand6r; dolay6s6yla özgün Ayval6k konutlar6n6n genelinde d6@adönük veya içe
dönük bir yap6 sergilediIinden bahsetmek mümkün deIildir. Dolay6s6yla ilk kullan6c6lar6 Rumlar
olduIu bilinen Ayval6k konutlar6nda d6@a dönük/içe dönük ya@am kurgusuna yönelik etnik
kimliIe baIl6 olarak bir genelleme yapmak doIru olmayacakt6r.
Konutlara mekân özelinde bakarsak, avlular aras6nda 0,962 deIeriyle en dü@ük bütünle@me
deIerini alan 81 no’lu konuttur ve konutta bütünle@me eIilimi göstermektedir. Ayr6ca en
d6@adönük konut olarak ifade ettiIimiz bu konutun plan6nda ( ekil 4.30) avlu konumuna bakarsak
1. katta konumland6I6n6, konuttaki diIer mekânlarla çevrelenmi@ olduIunu ve geçi@ ili@kileri
aç6s6ndan merkezi bir konumda olduIunu görebiliriz.
Çizelge 4.21’ de avlu ve dükkân mekânlar6na ait bütünle@me deIerleri en dü@ük deIerden en
yüksek deIere doIru verilmi@tir ve mekânlar6n bütünle@me deIerleri ortalama bütünle@me deIeri
alt6nda olan deIerler renklendirilmi@ ve italik ifade edilmi@tir.
ncelenen konutlar aras6nda, avlunun konutun ortalama bütünle@me deIerinden fazla bir deIere
sahip olduIu 11 konut bulunmaktad6r ve Ayval6k konutlar6 genelinde avlu ayr6@ma eIilimi
göstermektedir. Bu durumda Özgün Ayval6k konutlar6nda avlunun mahremiyet istenen bir mekân
olduIundan bahsetmek mümkündür. Avlu mekân6n6 plansal olarak okumak gerekirse, Ayval6k
konutlar6nda asla d6@ar6dan ilk girilen mekân deIildir ve d6@ar6dan ayr6 giri@e sahip avlular6n
olduIu konutlar bulunsa da, avluya ula@6m konut mekânlar6ndan saIlanmaktad6r. Bu özellik
avlunun mahrem olmas6n6n istendiIi ve kullan6mla saIland6I6n6 göstermektedir.
Konutlardaki depo/dükkân mekânlar6 k6yasland6I6nda en dü@ük deIeri alan 76 no’lu konuttur ve

sistemde bütünle@me eIilimi göstermektedir (Çizelge 4.19). Hem d6@ar6dan hem de konut içiyle
baIlant6s6 olan dükkân konutun zemin kat6nda yer al6r ve ayr6ca avluya da sahiptir. 76 no’lu
120
konuttan sonra avlunun ald6I6 bütünle@me deIeri en az olan konutlar s6ras6yla 63 ve 77 no’lu
konutlard6r.
Çizelge 4.19 Özgün Ayval6k konutlar6nda avlu ve depo/dükkân mekânlar6na ait bütünle@me
deIerleri
Özgün Özgün
Env.
Env. no
Ortalama Avlu no
Ortalama Depo/Dükkân
81 1,346 0,962 76 1,424 0,979
20 1,488 1,018 63 1,244 1,024
10 1,329 1,205 77 1,479 1,195
1 1,271 1,214 29 1,286 1,303
74 1,41 1,298 81 1,346 1,33
44 1,191 1,471 10 1,329 1,356
76 1,424 1,507 45 1,404 1,364
26 1,285 1,579 53 1,224 1,386
45 1,404 1,603 1 1,271 1,404
86 1,516 1,612 17 1,529 1,427
63 1,244 1,647 44 1,191 1,471
53 1,224 1,698 20 1,488 1,485
29 1,286 1,706 62 1,42 1,52
62 1,42 1,83 32 1,591 1,537
32 1,591 2,017 26 1,285 1,627
77 1,479 2,117 74 1,41 1,639
17 1,529 … 86 1,516 2,164
63 no’lu konutun zemin kat6nda depo/dükkân haricinde i@lev bar6nd6ran ba@ka bir mekân yoktur;
ancak 77 no’lu konut yoIun bir zemin kat kullan6m6na sahiptir ve dükkân ve avludan ba@ka ocaI6
da bulunan ayr6 bir giri@ mekân6 ve WC bar6nd6rmaktad6r. Ait olduIu konut içinde diIer
mekânlarla en ili@kili olan dükkânlar6n bulunduIu üç konutun zemin kat kurgusu farkl6l6klar
ta@6maktad6r; dolay6s6yla ortak bir mekânsal kurgudan bahsetmek mümkün deIildir. Depo/dükkân
bütünle@me deIeri ait olduIu konutun bütünle@me deIeri alt6nda olan 7 konut bulunmaktad6r.
Depo/dükkân mekânlar6n6n zemin kattaki ve diIer katlarla ili@kisine dair ortak bir mekânsal
yap6lanmadan söz etmek mümkün olmad6I6 gibi ortak bir bütünle@me veya ayr6@ma eIilimi
gösterme özelliIinden de bahsedilememektedir.
121
Özgün Ayval6k konutlar6nda zemin kat yap6lanmas6na dair ortak bir dilden bahsetmek mümkün
deIildir; dolay6s6yla zemin katlar6n dükkân olarak kullan6m6n6n kültürel deIerlerin etkisiyle
@ekillendiIini; ancak mekânsal yap6lanman6n her konutun zemin kat6nda ayn6 olmad6I6n6, bu
yap6lanman6n kullan6c6 ihtiyaçlar6 doIrultusunda @ekillendiIini ve mahremiyet s6n6rlar6n6
kullan6c6n6n belirlediIini söyleyebiliriz.
Genel olarak, Özgün Ayval6k konutlar6nda en fazla bütünle@me eIilimi gösteren mekânlar
incelendiIindeyse, 10 konutun birinci kat holü, 5 konutun giri@ holü, 1 konutun birinci kat
merdiveni, 1 konutun da 2. kat merdiveni en dü@ük bütünle@me deIerini alm6@t6r. Dolay6s6yla
Özgün Ayval6k konutlar6nda birinci kat holünün en fazla bütünle@me eIilimi gösterdiIini; yani en
çok hareket bar6nd6ran mekân olduIunu söylemek mümkündür. Ayr6ca birinci kat6n ya@ama i@levi
bar6nd6rd6I6 bilgisinden yola ç6karak, günlük ya@am6n büyük bir k6sm6n6n birinci katta geçtiIini
söyleyebiliriz; dolay6s6yla birinci kat holünün en çok hareket bar6nd6ran mekân olmas6n6n
nedenini bu bilgiye dayand6rabiliriz. Analizler, Özgün Ayval6k konutlar6nda en bütünle@ik
mekânlar6n giri@ holü, birinci kat holü ve merdivenler olduIu bilgisini vermektedir.
Özgün Ayval6k konutlar6nda en fazla ayr6@ma eIilimi gösteren mekânlar incelendiIindeyse, 10

konutta WC (2 banyo), 2 konutta avlu, 2 konutta balkon/teras, bir konutta yatak odas6, bir konutta
ise dükkân en yüksek bütünle@me deIerini alm6@t6r. Sadece bir konutta yatak odas6 en ayr6@6k
mekân olsa da, konutlardaki en ayr6@6k mekânlara bakt6I6m6z zaman WC ve yatak odalar6 büyük
oranda göze çarpmaktad6r. Yatak odalar6 ve WC mahremiyet gerektiren mekânlard6r ve ikinci
katlarda konumlanan yatak odalar6 ve WC ayr6@ma eIilimi göstermektedir.
122
Çizelge 4.20 Konut mekânlar na ait bütünle me de erleri

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
giri holü merdiven1 ara mekan 1. kat holü d mekan küçükdepo depo/dükkan yatak odas 1 yatak odas 2
1 no'lu konut _ÖZGÜN 0,721
<
0,797
<
0,873
<
0,949
<
1,024
< mutfak 1,138 < avlu 1,214 <
1,404
=
1,404
< ya ama 1,480 =
1,480
=
1,480
= teras 1,480 = balkon 1,480 < kiler 1,670 < wc 1,745
1
giri holü merdiven1 1. kat holü ara mekan d mekan yatak odas 1 yatak odas 2 yatak odas 3 küçük depo wc+banyo
1 no'lu konut _DE789M89 0,786
<
0,820
<
0,922
<
0,956
<
1,059
< mutfak 1,230 < avlu 1,298 = koridor 1,298 < ya ama 1,434 =
1,434
=
1,434
=
1,434
<
1,469
<
1,742
< teras 1,810 = banyo 1,810 = wc 1,810
giri holü merdiven1 d mekan depo/dükkan 1. kat holü kotmerdiveni yatak odas
< mutfak 0,829 <
0,904
<
1,055
<
1,205
<
1,281
<
1,356
= avlu 1,356 < ya ama 1,959 =
1,959
< wc 2,034
2
giri holü merdiven1 d mekan kotmerdiveni 1. kat holü yatak odas 1 yatak odas 2
< mutfak 0,714 <
0,878
< ya ama1 0,933 <
0,988
<
1,043
< ya ama2 1,153 <
1,263
< avlu 1,318 = wc 1,318 < banyo 1,757 <
1,866
=
1,866
1. kat holü merdiven1 giri holü merdiven2 depo/dükkan 2. kat holü d mekan yatak odas 1 yatak odas 2
<
0,933
<
1,098
<
1,153
<
1,427
< ya ama1 1,482 = ya ama2 1,482 <
1,537
=
1,537
< wc 2,031 = depo 2,031 <
2,141
=
2,141
3
merdiven1 1. kat holü giri holü merdiven2 depo/dükkan d mekan 2. kat holü yatak odas 1 yatak odas 2
=
0,912
<
1,008
<
1,200
<
1,248
<
1,344
< ya ama1 1,489 = ya ama2 1,489 <
1,585
< avlu 1,777 < wc 1,825 = banyo 1,825 <
2,161
=
2,161
1. kat holü merdiven1 depo/dükkan merdiven2 2. kat holü d mekan yatak odas 2 yatak odas 1
4 20 no'lu konut _AYNI 0,849
<
0,891
<
1,018
<
1,061
<
1,358
< ya ama1 1,400 = ya ama2 1,400 < avlu 1,485 < depo 1,570 = banyo 1,570 =
1,570
<
1,824
<
1,909
< wc 2,037 < teras 2,376
1. kat holü merdiven2 merdiven3 ara mekan giri holü ya ama1 2. kat holü çama rl k d mekan merdiven1 ya ama2 ya ama3 yatak odas 3 yatak odas 4 yatak odas 1 yatak odas 2
<
0,861
<
0,885
< mutfak 0,957 <
1,029
<
1,053
<
1,077
<
1,148
< teras 1,196 <
1,316
<
1,388
=
1,388
<
1,435
<
1,483
< depo 1,531 < avlu 1,579 =
1,579
=
1,579
<
1,603
=
1,603
< dükkan 1,627
5
merdiven2 1. kat holü giri holü merdiven3 ara mekan yatak odas 1 çama rl k 2. kat holü d mekan merdiven1 ya ama1 ya ama2 yatak odas 2 yatak odas 3
<
0,787
<
0,932
<
0,974
< mutfak 0,994 <
1,118
<
1,160
< teras 1,222 <
1,243
=
1,243
<
1,287
< banyo 1,367 < depo 1,408 <
1,429
< depo 1,512 =
1,512
<
1,553
< avlu 1,639 < oda1 1,656 = oda2 1,656 <
1,678
=
1,678
< wc 1,802
1. kat holü merdiven1 merdiven2 merdiven3 2. kat holü ya ama1 ya ama2 d mekan yatak odas 3 yatak odas 2 yatak odas 1 avlu1
<
0,807
<
0,838
< depo 1 0,869 <
0,931
<
1,179
<
1,241
=
1,241
<
1,272
< depo 2 1,303 = dükkan 1,303 < banyo 1,365 = wc 1,365 <
1,582
<
1,613
<
1,675
<
1,706
< balkon 2,079
6
avlu 2 d mekan merdiven2 2. kat holü avlu1 merdiven1 ara mekan 2 ya ama1 ara mekan 1 1. kat holü ya ama yatak odas 2 yatak odas 3 yatak odas 1 yatak odas 2 banyo/wc
=
1,040
< mutfak 1,144 <
1,170
<
1,326
<
1,455
=
1,455
<
1,533
<
1,611
= banyo 1,611 = wc 1,611 <
1,663
<
1,819
< mutfak 1,949 <
2,001
=
2,001
=
2,001
<
2,287
=
2,287
<
2,417
1. kat holü merdiven1 merdiven2 giri holü 2. kat holü y m+mutfak depo/dükkan d mekan yatak odas 1 yatak odas 2
<
1,008
<
1,104
<
1,200
<
1,392
< ya ama 1,489 =
1,489
<
1,537
<
1,633
<
1,969
=
1,969
= teras 1,969 < avlu 2,017 < wc 2,593
7
1. kat holü merdiven1 giri holü merdiven2 depo/mutfak 2. kat holü y m+mutfak d mekan yatak odas 1 yatak odas 2
<
0,976
<
1,103
<
1,146
<
1,358
<
1,443
< ya ama 1,485 =
1,485
=
1,485
< avlu 1,824 < banyo 1,909 <
1,994
=
1,994
= teras 1,994 < wc 2,376
merdiven1 1. kat holü giri holü d mekan yatak odas 1 yatak odas 2 avlu1 avlu 2 yatak odas 3
<
0,679
=
0,679
<
0,990
< ya ama 1,047 < depo 1 1,103 = lavabo 1,103 < depo 2 1,160 =
1,160
=
1,160
= teras 1,160 = ya ama1 1,160 <
1,471
=
1,471
= dükkan 1,471 <
1,500
= mutfak 1,500 < banyo 1,584 = wc 1,584
8
merdiven1 2. kat holü giri holü d mekan yatak odas 1 yatak odas 2 banyo2 banyo1
<
0,646
=
0,646
<
0,957
< lavabo 1,005 = ya ama 2 1,005 < depo 3 1,053 <
1,077
= ya ama1 1,077 < depo 4 1,100 = depo 1 1,100 = teras 1,100 = oda 1,100 < depo 1 1,411 = depo 2 1,411 = avlu 1,411 < mutfak 1,435 =
1,435
<
1,459
= wc 1,459 <
1,507
1. kat holü merdiven1 giri holü merdiven2 2. kat holü d mekan wc2 wc1 yatak odas 1 yatak odas 3 yatak odas 2 banyo1
9 45 no'lu konut _AYNI 0,766
<
0,837
<
0,957
<
0,981
< teras 1,124 < ya ama1 1,220 = ya ama2 1,220 = depo 1 1,220 <
1,244
<
1,340
< dükkan 1,364 <
1,579
= depo 3 1,579 < avlu 1,603 <
1,627
< mutfak 1,651 =
1,651
< depo 2 1,675 <
1,699
<
2,057
<
2,081
ya ama(giri merdiven1 merdiven2 2. kat holü giri holü depo/dükkan merdiven d mekan yatak odas 2 yatak odas 3 yatak odas 1
53 no'lu konut _ÖZGÜN holü) 0,594
<
0,792
<
0,849
< mutfak 0,905 < depo 1,019 <
1,047
< ya ama1 1,075 = ya ama2 1,075 <
1,103
< sahanl k 1,188 <
1,386
<
1,443
<
1,471
< wc 1,500 <
1,528
=
1,528
= teras 1,528 =
1,528
< avlu 1,698
10
ya ama(giri merdiven1 merdiven2 2. kat holü yatak odas 1 giri holü banyo+wc1 merdiven d mekan yatak odas 3 yatak odas 2 banyo+wc2
53 no'lu konut _DE789M89 holü) 0,623 < 0,801
<
0,846
< mutfak 0,890 < oda 1,024 =
1,024
< ya ama1 1,068 =
1,068
=
1,068
=
1,068
< sahanl k 1,135 < depo 1,313 <
1,357
<
1,402
<
1,424
< wc 1,469 =
1,469
= oda 1,469 = teras 1,469 < avlu 1,580 <
1,869
< depo 1 2,025
1. kat holü merdiven1 merdiven2 2. kat holü giri holü d mekan yatak odas 3 yatak odas 2 yatak odas 1 yatak odas 4
<
0,931
=
0,931
<
1,024
<
1,117
< mutfak 1,272 = depo 1 1,272 = ya ama 1,272 <
1,458
< depo 1,489 < dükkan 1,520 =
1,520
<
1,551
<
1,613
= teras 1,613 < avlu 1,830 <
2,017
< wc 2,327
11
1. kat holü merdiven1 merdiven2 giri holü 2. kat holü d mekan y m+mutfak yatak odas 1 banyo+wc
<
0,909
<
0,957
<
1,077
< ya ama2 1,148 <
1,172
< depo 2 1,244 = ya ama1 1,244 <
1,388
<
1,435
< oda2 1,555 = mutfak 1,555 <
1,579
< oda1 1,627 = teras 1,627 < avlu 1,749 < depo1 1,842 = depo 2 1,842 <
2,010
= oda3 2,010 < wc 2,153
1. kat holü merdiven2 merdiven1 merdiven1* depo/atölye 2. kat holü giri holü1* d mekan merdiven yatak odas 1 yatak odas 2 yatak odas 3 yatak odas 4
<
0,801
=
0,801
< mutfak 0,890 <
0,935
< ya ama1 1,001 = ya ama2 1,001 <
1,024
= depo2 1,024 <
1,068
<
1,157
< ya ama3 1,246 <
1,380
<
1,424
< wc 1,469 <
1,491
=
1,491
=
1,491
=
1,491
< avlu 1,647 < depo1 1,869 < wc 2,092
12
1. kat holü merdiven2 merdiven1 yatak odas 2 merdiven3 merdiven1* yatak odas 1 merdiven1 2. kat holü giri holü merdiven* banyo+wc1 d mekan wc2 ara mekan yatak odas 3 banyo+wc2
<
0,833
<
0,888
<
1,014
<
1,033
<
1,159
< ya ama2 1,196 =
1,196
= teras 1,196 <
1,214
< mutfak 1,268 < ya ama1 1,304 =
1,304
< depo 1,322 <
1,359
<
1,377
< avlu 1,431 =
1,431
<
1,486
<
1,685
=
1,685
<
1,721
= ya ama3 1,721 < wc1 1,739 <
2,101
1. kat holü merdiven1 giri holü merdiven2 d mekan merdiven 2. kat holü depo/dükkan yatak odas 2 yatak odas 3 yatak odas 1
<
0,854
<
0,956
<
1,059
<
1,264
< mutfak 1,298 = ya ama2 1,298 = avlu 1,298 <
1,332
= ya ama1 1,332 <
1,366
<
1,639
<
1,810
= wc 1,810 <
1,844
=
1,844
< banyo 2,152
13
1. kat holü merdiven1 giri holü merdiven2 d mekan merdiven yatak odas 1 2. kat holü banyo+wc
=
0,869
<
0,931
<
1,117
<
1,179
<
1,241
= avlu 1,241 <
1,334
= ya ama3 1,334 < ya ama2 1,365 <
1,427
< mutfak 1,487 < wc 1,723 < oda2 1,862 < oda1 1,893 = oda3 1,893 < yasama1 1,986 =
1,986
giri holü merdiven1 depo/dükkan 1. kat holü d mekan

<
0,904
<
0,979
<
1,130
<
1,205
< avlu 1,507 < depo 1,657 < ya ama1 1,733 = ya ama2 1,733 < ya ama3 1,808 < wc 2,185
14
1. kat holü merdiven1 giri holü yatak odas 1 mtfk+depo d mekan
<
0,933
<
1,098
=
1,098
< ya ama2 1,153 < ya ama1 1,263 < teras 1,372 <
1,427
<
1,537
< wc 1,976 = banyo 1,976 < avlu 2,031
1. kat holü merdiven2 merdiven1 2. kat holü depo/dükkan yatak odas 1 yatak odas 4 d mekan yatak odas 2 yatak odas 3
<
0,922
<
0,990
<
1,093
<
1,195
< ya ama2 1,264 < ya ama1 1,332 <
1,469
< teras 1,605 =
1,605
< giris 1,639 =
1,639
< wc 1,742 < mutfak 1,776 <
1,947
<
1,981
< avlu 2,117
15
1. kat holü merdiven1 merdiven2 2. kat holü d mekan mutfak1 banyo+wc yatak odas 3 mutfak2 yatak odas 2 yatak odas 1
<
0,931
=
0,931
< giris1 1,117 =
1,117
< ya ama2 1,241 < ya ama1 1,303 < giris2 1,489 = ya ama3 1,489 <
1,520
<
1,551
<
1,613
=
1,613
= teras 1,613 <
1,737
< avlu 1,955 <
1,986
=
1,986
ya ama(giri ho merdiven2 d mekan 2. kat holü yatak odas 1 merdiven1 yatak odas 3 yatak odas 2
81 no'lu konut _ÖZGÜN lü) 0,651
<
0,792
< avlu 0,962 <
0,990
=
0,990
< sahanl k 1,019 < ya ama3 1,132 ya ama2 1,132 < dükkan 1,330 <
1,358
=
1,358
< mutfak 1,386 <
1,415
< wc 1,443 <
1,783
< depo 1,811 < banyo 1,867 < teras 1,896 < balkon 2,264
16
ya ama(giri ho merdiven2 d mekan 2. kat holü giri holü merdiven1 yatak odas 1 depo banyo+wc
81 no'lu konut _DE789M89 lü) 0,702
<
0,858
<
0,936
< sahanl k 1,014 <
1,066
= avlu 1,066 < ya ama2 1,170 =
1,170
= ya ama3 1,170 <
1,248
< oda1 1,429 < mutfak 1,481 =
1,481
<
1,585
< banyo 1,637 < oda2 1,845 < teras 1,949 =
1,949
< depo 2,053 < balkon 2,313
merdiven2 2. kat holü 1. kat holü merdiven1 yatak odas 1 giri holü yatak odas 2 depo/dükkan d mekan
<
0,933
=
0,933
< oda2 1,230 =
1,230
<
1,443
= oda1 1,443 < ya ama2 1,241 < ya ama1 1,485 =
1,485
< avlu 1,612 <
1,697
<
2,164
=
2,164
< wc 2,249
17
1. kat holü merdiven2 2. kat holü merdiven1 yatak odas 2 yatak odas 1 giri holü yatak odas 5 yatak odas 4 banyo+wc yatak odas 6 d mekan yatak odas 3
<
0,849
<
0,934
<
1,075
<
1,118
<
1,302
< oda2 1,330 < oda1 1,386 =
1,386
<
1,415
<
1,443
<
1,613
< avlu 1,698 <
1,783
< depo2 1,839 =
1,839
< depo1 1,867 <
2,094
< wc 2,150
123
4.4.1.2 Günümüz Ayval1k Konutlar1n1n Mekân Dizim Analiz Bulgular1
ncelenen konutlar aras6nda 44 envanter no’lu konut azalan bütünle@me deIeriyle (1,144)
günümüzde de en dü@ük bütünle@me deIerine sahiptir; yani mekânlar6n6n bir araya gelme
biçimleri aç6s6ndan en fazla bütünle@me eIilimi gösteren konuttur.
En yüksek bütünle@me deIerini alarak incelenen konutlar aras6nda en fazla ayr6@ma eIilimi
gösteren yap6 ise; 1,671 deIeriyle 29 envanter no’lu konuttur. DiIer konutlarla
k6yasland6I6nda özgün biçime göre bütünle@me deIeri çok fazla art6@ göstermi@tir.
Günümüzdeki tüm konutlar içinde en ayr6@6k yap6ya sahip olduIu gibi, süreç içinde geçirdiIi
mekânsal deIi@imle kendi içinde de en fazla ayr6@ma eIilimi gösteren yap6d6r.
D6@ mekân bütünle@me deIeriyle diIer konutlar aras6nda en dü@ük deIeri alarak en d6@a dönük
yap6 sergileyen konut olma özelliIini 0,936 bütünle@me deIeriyle 81 envanter no’lu konut
göstermektedir. Özgün biçimde de en d6@a dönük konut olma özelliIi gösteren yap6n6n d6@
mekân bütünle@me deIeri günümüzde daha da azalm6@t6r. Özgün haliyle en d6@a dönük diIer
konut olan 44 no’lu konutun d6@ mekân bütünle@me deIeri de azalm6@t6r ve 10 no’lu konutla
beraber bu üç konut günümüzdeki en d6@a dönük konutlard6r.
10 no’lu ( ekil 4.4) konut 2 katl6 bir yap6d6r ve zemin katta ya@ama mekânlar6, 1. kat ise
yatak odalar6 bulunmaktad6r. Avlu zemin katta bulunmakta ve d6@ mekânla geçi@ ili@kisi
bulunmamaktad6r. Konutun ana giri@i ve mutfaktan giri@i belirlenmekte, dolay6s6yla d6@
mekâna aç6lan iki kap6s6 bulunmaktad6r. 44 no’lu ( ekil 4.15) konutta 2 katl6d6r ve d6@ mekâna
aç6lan 4 kap6s6 vard6r. Konutun avlusu zemin kattad6r; ancak 10 no’lu konuttan farkl6 olarak
avlunun d6@ mekânla baIlant6s6 da bulunur. Bu iki konut zemin katlar6nda ya@ama i@levi
bar6nd6r6rken, 81 no’lu ( ekil 4.31) konutta zemin kat sadece depo olarak kullan6lmakta; diIer
3 katl6 konutlar6n mekânsal kurgusuyla benzerlikler göstermektedir. D6@a dönük bir ya@ant6s6
olan bu üç ev için benzer mekânsal yap6lanmalardan söz etmek doIru olmayacakt6r.
En yüksek d6@ mekân bütünle@me deIerini alan konut ise 86 no’lu konuttur ( ekil 4.33) ve
ald6I6 deIer bak6m6ndan diIer konutlar6n d6@ mekân deIerleriyle k6yasland6I6nda aradaki fark
büyüktür. Konut içe dönük bir ya@am kurgusuna sahiptir.
124
Çizelge 4.21 Günümüz Ayval6k konutlar6na ait d6@ mekân bütünle@me deIerleri
De7i4mi4
Env. no Ort. D6@ M.
81 1,406 0,936
44 1,144 0,957
10 1,208 0,988
29 1,671 1,04
1 1,338 1,059
74 1,431 1,179
26 1,329 1,287
45 1,404 1,34
17 1,495 1,344
62 1,472 1,388
53 1,248 1,402
32 1,556 1,485
63 1,338 1,486
77 1,444 1,52
76 1,444 1,537
20 1,488 1,57
86 1,474 1,839
ncelen konutlar aras6nda 11 konutun günümüz biçiminde d6@ mekân bütünle@me deIeri
ortalama bütünle@me deIerinden daha dü@üktür; dolay6s6yla Günümüz Ayval6k konutlar6nda
d6@adönük bir yap6dan söz etmek mümkündür.
Konutlar6 mekân özelinde incelersek, avlular aras6nda 1,018 deIeriyle en dü@ük bütünle@me
deIerini alan 20 no’lu konuttur ve avlu bütünle@me eIilimi göstermektedir.
Çizelge 4.22’ de avlu ve dükkân mekânlar6na ait bütünle@me deIerleri en dü@ük deIerden en
yüksek deIere doIru verilmi@tir ve mekânlar6n bütünle@me deIerleri ortalama bütünle@me
deIeri alt6nda olan deIerler sar6 renkle ve italik olarak ifade edilmi@tir.
ncelenen konutlar aras6nda, avlunun konutun ortalama bütünle@me deIeri alt6nda bir deIere
sahip olduIu ve günümüz Ayval6k konutlar6 genelinde avlunun bütünle@me eIilimi gösterdiIi
6 konut bulunmaktad6r. Bu durumda 11 konuta ait avlu bütünle@me deIeri ortalama
bütünle@me deIerinden fazlad6r. Dolay6s6yla avlu, günümüz Ayval6k konutlar6nda da
mahremiyetin istendiIi bir mekân olma özelliIini göstermektedir.
125
Özgün planda depo/dükkân i@levi bar6nd6ran mekânlar, günümüzde ya sadece depo amac6yla
ya da ya@ama mekân6 olarak kullan6lmaktad6r. Bu mekânlar Çizelge 4.24’te eski depo/dükkân
olarak belirtilmektedir. Konutlardaki eski depo/dükkân mekânlar6 k6yasland6I6nda en dü@ük
deIeri alan 77 no’lu konuttur ve bu mekân konutta bütünle@me eIilimi göstermektedir
(Çizelge 4.24). Hem d6@ar6dan hem de konut içiyle baIlant6s6 olan mekân konutun zemin
kat6nda bulunmaktad6r ve sadece giri@ holü olarak kullan6lmaktad6r. 77 no’lu konuttan sonra
özgün biçimde depo/dükkân olarak kullan6lan mekân6n6n ald6I6 bütünle@me deIeri en az olan
konutlar s6ras6yla 17 ve 53 no’lu konutlard6r.
Çizelge 4.22 Günümüz Ayval6k konutlar6nda avlu ve mevcut depo/dükkân mekânlar6na ait
bütünle@me deIerleri
Eski
Ortalama Avlu Ortalama
Depo/Dükkân
20 1,488 1,018 77 1,444 1,117
81 1,406 1,066 17 1,495 1,248
74 1,431 1,241 53 1,248 1,313
1 1,338 1,298 63 1,338 1,322
10 1,208 1,318 32 1,556 1,358
44 1,144 1,411 45 1,404 1,364
63 1,338 1,431 44 1,144 1,411
29 1,671 1,455 76 1,444 1,427
62 1,472 1,479 1 1,338 1,434
53 1,248 1,58 20 1,488 1,485
45 1,404 1,603 26 1,329 1,512
26 1,329 1,639 81 1,406 1,585
86 1,474 1,698 29 1,671 1,611
17 1,495 1,777 62 1,472 1,842
32 1,556 1,824 86 1,474 1,867
77 1,444 1,955 10 1,208 ???
76 1,444 2,031 74 1,431 ???
17 no’lu konutta zemin katta bulunan mekân ya@ama ve mutfak olarak kullan6lmaktad6r.
Ayr6ca konuta bu mekânla baIlant6s6 olan birde avlu eklenmi@tir. Bu iki konutun zemin kat
kurgusu farkl6l6klar ta@6maktad6r; 17 no’lu konutta zemin kat tek bir mekândan olu@urken, 77
no’lu konuta orta akstan girilmekte ve giri@in iki yan6nda ayr6 mekânlar bulunmaktad6r.
126
Dolay6s6yla ortak bir mekânsal kurgudan bahsetmek mümkün deIildir. Eski Depo/dükkân
bütünle@me deIeri, ait olduIu konutun ortalama bütünle@me deIeri alt6nda olan 9 konut
bulunmaktad6r. Eski Depo/dükkân mekânlar6n6n zemin kattaki ve diIer katlarla ili@kisine dair
ortak bir mekânsal yap6lanmadan söz etmek mümkün olmad6I6 gibi ortak bir bütünle@me veya
ayr6@ma eIilimi gösterme özelliIinden de bahsedilememektedir.
10 ve 74 no’lu konutlardaki eski depo/dükkân mekânlar6n6n bütünle@me deIerlerinden

bahsetmek doIru olmayacakt6r; çünkü özgün halinde tek bir hacim olan bu mekânlar,
günümüzde bir duvarla bölünerek iki ayr6 mekân olu@turulmu@tur.
Günümüz Ayval6k konutlar6nda en fazla bütünle@me eIilimi gösteren mekânlar

incelendiIinde, 9 konutun birinci kat holü, 4 konutun giri@ holü, 23 konutun birinci kat
merdiveni, 1 konutun 2. kat merdiveni ve 1 konutun da avlusu ve d6@ mekân6 ayn6 deIeri
alarak en dü@ük bütünle@me deIerine sahip olduIu belirlenmektedir. Dolay6s6yla Günümüz
Ayval6k konutlar6nda birinci kat holünün en fazla bütünle@me eIilimi gösterdiIini; yani en
çok hareket bar6nd6ran mekân olduIunu söylemek mümkündür. Analizler, günümüzde
Ayval6k konutlar6nda en bütünle@ik mekânlar6n giri@ holü, birinci kat holü ve merdivenler
olduIu bilgisini vermektedir.
Özgün Ayval6k konutlar6nda en fazla ayr6@ma eIilimi gösteren mekânlar incelendiIindeyse,

10 konutta WC ve banyo, 3 konutta yatak odas6, 1 konutta avlu, 2 konutta balkon/teras, 1
konutta ise depo en yüksek bütünle@me deIerini ald6I6 belirlenmektedir. Konutlardaki en
ayr6@6k mekânlara bakt6I6m6z zaman yatak odalar6, WC ve banyolar ve büyük oranda göze
çarpmaktad6r.
127
4.4.1.3 Özgün ve Günümüz Ayval1k Konutlar1n1n Mekân Dizim Analiz Bulgular1n1n

Kar41la4t1r1lmas1
Günümüz ortalama bütünle@me deIerleri özgün deIerlerle k6yasland6I6nda, 9 konutun

ortalama bütünle@me deIerinin art6@ gösterdiIi görülmektedir; dolay6s6yla günümüz
konutlar6n6n özgün biçime göre daha ayr6@6k yap6da olduIunu söylemek mümkündür.
Günümüz ve Özgün konutlara ait d6@ mekân deIerleri k6yasland6I6ndaysa sadece 3 konutun
d6@ mekân bütünle@me deIeri art6@ göstermekte, 2 konutun özgün ve günümüz biçimleri
deIi@mediIi için tüm mekânlar6n bütünle@me deIerleri deIi@mediIi gibi d6@ mekân
bütünle@me deIerleri de deIi@memekte, 12 konutun ise d6@ mekân bütünle@me deIerleri
azalmaktad6r. Bu bilgi, günümüz konutlar6n6n özgün konutlara göre daha d6@a dönük yap6da
olduIunu göstermektedir. Ayr6ca, 8 konutun özgün biçiminde d6@ mekân bütünle@me deIeri
ortalama bütünle@me deIerinden daha dü@ük deIer al6rken, 11 konutun günümüz biçiminde
d6@ mekân bütünle@me deIeri ortalama bütünle@me deIerinden daha dü@ük deIer alm6@t6r.
Dolay6s6yla Günümüz Ayval6k konutlar6nda d6@adönük bir yap6dan söz etmek mümkünken,
özgün Ayval6k konutlar6n6n içedönük ya da d6@a dönük bir yap6 sergilediIinden bahsetmek
mümkün deIildir.
Günümüzde ikinci bir avlu eklenen konutlarda, mevcutta bulunan avlu deIerlendirme
kapsam6na al6nm6@t6r. Avlunun bütünle@me deIerleri k6yasland6I6ndaysa günümüzde 6
konutun avlu bütünle@me deIeri artmakta, 8 konutun avlu bütünle@me deIeri azalmaktad6r. 1
konutun ise özgün plan6nda avlu bulunmamaktad6r. Günümüz konutlar6nda avlu mekânlar6n6n
bütünle@me eIilimi az da olsa art6@ göstermektedir; ancak bu oran % 50’ ye yak6n bir orand6r.
Özgün Ayval6k konutlar6nda 12 konuta ait avlu bütünle@me deIeri ortalama bütünle@me
deIerinden fazlad6r; dolay6s6yla Özgün Ayval6k konutlar6nda avlunun mahremiyet istenen bir
mekân olduIundan bahsetmek mümkündür. Günümüzde ise 11 konutun bütünle@me deIeri
ortalama bütünle@me deIerinden fazlad6r. Özgün konutlar6n deIerlendirilmesinde avlunun
mahrem olmas6n6n istenen ve mekânsal kurguyla saIlanan bir durum olduIu yarg6s6na
var6lm6@t6r; dolay6s6yla ihtiyaçtan kaynaklanan ufak eklentilerden ve hacimlerin
bölünmesinden olu@an mekânsal deIi@iklikler, mekânsal organizasyonda önemli deIi@ikliklere
neden olmamaktad6r. Özgün biçimde avlu mekân6nda amaçlanan mahremiyet günümüzde de
özelliIini sürdürmektedir ve hem özgün biçimde hem de günümüzde avlu ayr6@ma eIilimi
göstermektedir.
128
Depo/dükkân mekânlar6na ait bütünle@me deIerleri k6yasland6I6nda ise, günümüzde 8 konuta

ait depo/dükkân mekân6n6n bütünle@me deIeri azalmaktad6r. 2 konutun deIeri ayn6, 7 konutta
ise art6@ görülmektedir. Günümüzde bu konutlar6n sistemde daha bütünle@ik ya da ayr6@6k
yap6da olduIuna dair bir yarg6ya varmak mümkün deIildir. Ayr6ca özgün biçimde 7,
günümüzdeyse 9 konuta ait depo/dükkân mekân6, ait olduIu konutun bütünle@me deIeri
alt6nda bir deIere sahiptir. Günümüzde daha ayr6@6k/bütünle@ik yap6da olduIuna dair bir
yarg6ya varmak mümkün olmad6I6 gibi, kendi dönemleri içinde de böyle bir ayr6m yapmak
mümkün deIildir.
En bütünle@ik mekânlar incelendiIindeyse, hem özgün biçimde hem de günümüzde birinci kat
holü en fazla bütünle@me eIilimi gösteren mekând6r. Özgün konutlar6n deIerlendirilmesinde
deIinildiIi üzere, konutlarda birinci kat6n ya@ama i@levi bar6nd6rd6I6 bilgisinden yola ç6karak,
günlük ya@am6n büyük bir k6sm6n6n birinci katta geçtiIini söylemek ve birinci kat holünün en
çok hareket bar6nd6ran mekân olmas6n6n nedenini bu bilgiye dayand6rmak mümkündür.
Ayr6ca özgün ve günümüzdeki konutlarda en fazla bütünle@me eIilimi gösteren mekânlar da
birinci kat holü, giri@ holü ve merdivenlerdir.
En fazla ayr6@ma eIilimi gösteren mekânlar ise hem özgün biçimde hem de günümüzde
WC/banyo ve yatak odalar6d6r. kinci katta konumlanan yatak odalar6 ve WC/banyolar en az
hareket bar6nd6ran ve mahremiyet gerektiren mekânlard6r. Teras6 ve balkonu bulunan
konutlarda ise, bu mekânlar da en fazla ayr6@ma eIilimi gösteren mekânlar aras6nda
s6ralanmaktad6r.
129
5. MEVCUT AYVALIK KONUTLARINA YÖNEL K PROJE ÖNER S
Konutlar6n özgün ve deIi@mi@ planlar6n6n Mekân Dizim yöntemiyle analizi önceki bölümde
anlat6lm6@t6r. Böylece Ayval6k konutlar6n6n analiz edilmesiyle, toplumun sosyal ve kültürel
yap6s6na dair bilgi toplanm6@, mekânlar aras6 ili@kiler incelenerek mahremiyetin s6n6rlar6
belirlenmi@ ve konutlardaki içedönük/d6@adönük ya@ama dair bilgiler elde edilmi@tir. Böylece
konut ya@ant6s6n6n alt6nda yatan sosyal ve kültürel mant6k ortaya konulmu@tur.
Mevcut Ayval6k konutlar6n6n merkezi konumda olmas6 ve yeterli yap6 stoku bar6nd6rmas6;
ancak birçok konut yap6s6n6n bo@ ve bak6ms6z olmas6, mevcut konutlar6 deIerlendirme fikrini
öne ç6karan bir etkendir. Mevcut konutlar6n günümüze kazand6r6lmas6 kapsam6nda, turizmi
araç, korumay6 amaç edinen bir yakla@6mla öneri proje geli@tirilmi@tir. Bu baIlamda, öneri
projeyi en doIru @ekilde ortaya koymak için, yerli halk6n ve turistlerin istekleri ve
ihtiyaçlar6n6 belirlemek amac6yla anket çal6@mas6 yap6lm6@t6r. Yap6lan anket çal6@mas6
doIrultusunda Ayval6k’6n eski kent merkezinde yer alan Mare@al Çakmak Caddesi üzerindeki
bir yap6 grubu yeniden deIerlendirilerek bir proje önerisi geli@tirilmi@tir.
5.1 Mevcut Ayval1k Konutlar1n Turizm Amac1yla Günümüze Kazand1r1lmas1
Turizm amaçl6 konaklama tesisi ihtiyac6n6n gerekli @ekilde kar@6lanabilmesinin yollar6ndan

biri, mevcut binalar6n yeniden deIerlendirilmesidir. Ülkemizde zaman zaman mevcut yap6lara
gereken önem verilmemekte ve bu yap6lar yok olmaya mahkûm edilmektedir. Bazen de ilk
yap6ld6klar6 duruma geri döndürülmeye çal6@6larak aradan geçen zaman yok say6labilmektedir
(Özkan,2005). Dolay6s6yla mevcut yap6 stokunu turizm amaçl6 deIerlendirme fikriyle, tarihi
ve doIal çevreyi korumada turizmin katk6s6n6 ele almak mümkündür. Unutulmamal6d6r ki,
“turizm” ve “koruma”n6n birbirlerini ya@atmalar6na katk6 saIlayarak yeni bir turizm politikas6
olu@turulmad6I6 sürece turizm, tarihi ve doIal çevreye büyük oranda zarar verebilmektedir.
Uysal (2005), turizmi amaç, korumay6 araç olarak gören anlay6@ ile korumay6 amaç turizmi ise
araç olarak gören anlay6@6n çok farkl6 olduIunu, gerçek korumac6 yakla@6m6n turizmi amaç
deIil, aksine, koruman6n amac6 olarak görmesi gerektiIine deIinmekte ve bu anlay6@6n,
turizmden gelecek gelirin, yüksek maliyetler nedeniyle korunmas6nda zorlan6lan yap6 ve
çevreler için kullan6lmas6n6 öngördüIünü belirtmektedir. Bu çerçeveden bak6ld6I6nda, turistik
kullan6ma aç6lma fikri, tüm tarihi yap6lara turistik fonksiyon bar6nd6ran i@levler yüklemek
deIildir. Amaçlanan, korumaya destek olabilecek bir tutum sergileyen korumac6 turizm
politikas6 ile hem tarihi deIerlerin hem de turizmin sürekliliIini saIlamakt6r. Bu noktada
130
hangi alanlar6n ve yap6lar6n ne ölçüde ve hangi kullan6mla turizme aç6labileceIi sorusu,

Ayval6k çal6@ma bölgesi kapsam6nda a@aI6daki iki maddeyle cevaplanabilmektedir.
K6y6lar6n, doIal ve kentsel sit alanlar6nda ve çevresinde yap6la@maya izin

verilmemesi gerekliliIi,
Konaklama ihtiyac6 mevcut uygun yap6lar6n, yani konutlar6n, konaklama

tesisine dönü@türülmesi ya da konut+pansiyonculuIun bir arada
ya@at6lmas6.
Binalar6n birer belge olarak sosyokültürel ve psikolojik anlamda tarihsel sürekliliIinin

saIlanmas6; öte yandan, tekrar kullan6m6n enerji ve malzeme baz6nda olumlu bir ekonomik
girdi olu@turmas6; dönü@türme olgusuna dikkatle eIilmeyi gerektirir (Özkan, 2005). Ayr6ca
tarihi çevrelerin ve yap6lar6n korunmas6nda, özgün fonksiyonunu devam ettirerek ya@atman6n
temel koruma ilkesi olduIu asla göz ard6 edilmemelidir. Ayval6k’taki tarihi konut stoku
koruma yakla@6m6 amaç edinilerek yenilenirse, “tarihini ya@atan ve koruyan” bir kente
dönü@me fikrinin hayata geçmesi oldukça mümkün görülmektedir. Tarihi Ayval6k
konutlar6n6n merkezi konumu, müstakil olmas6, ta@ binalar6n ve yüksek tavanlar6n getirisi olan
doIal iklimlendirme bölgede ya@ayan halk6 yeterince cezp etmektedir; ancak konut sahipleri
onar6m ve tadilat gerektiren evlere, maddi zorluklar nedeniyle gereken koruma yakla@6m6yla
eIilememektedirler. Bu noktada turizmden gelecek gelirin, yüksek maliyetler nedeniyle
korunmas6nda zorlan6lan yap6 ve çevrelerin korunmas6nda kullan6lmas6n6n önemi Ayval6k
özelinde de kar@6m6za ç6kmaktad6r. Bu çerçeveden bakan bir yakla@6mla tarihsel çevredeki
yap6n6n turizme aç6lmas6na karar verildiIi takdirde, hem korumaya hem de turizme katk6
saIlanabilmesi mümkündür.
Geli@mi@liIin ve zenginliIin göstergelerinden birisi de insanlar6n çal6@ma saatlerinin

azalt6larak onlara deIerlendirebilecekleri daha fazla bo@ zaman b6rakabilmesidir. Özellikle
Bat6 ülkelerinde söz konusu olan bu durumla, insanlar6n daha az yorulacaI6 ve
dinlenebilecekleri daha fazla vakitleri olacaI6, böylece “dinlenme turizmi”nin yerini “kültür
turizmi”ne b6rakacaI6 öngörülmektedir. Ülkemize gelen yabanc6 turistlerin, yar6ya yak6n6
deniz ve güne@i, diIer yar6s6n6n da tarih ve kültürü deIer olarak alg6lad6klar6 görülmektedir
(Özkan, 2005). Tez kapsam6nda çal6@ma alan6 olarak belirlenen Ayval6k, bünyesinde her iki
deIeri de bar6nd6rmaktad6r. Giderek artan kültür turizmi ilgisi doIrultusunda, çevrenin
korunarak deIerini kaybetmemesi ve tekrar kazan6lmas6ndaki önem ortaya ç6kmaktad6r.
Turistlerin sadece bölgeyi ziyaret etmekle kalmay6p mevcut binalarda eskiyle yeniyi iç içe
131
ya@ama isteIini kar@6layabilecek altyap6 Ayval6k’ta mevcuttur. DeIerlendirilmesi dü@ünülen

yap6n6n tüm özelliklerinin ortaya ç6kar6l6p yeni i@levinin bu özelliklere göre belirlenmesi
gerekmektedir; yanl6@ yap6lan bir seçim mevcut yap6y6 geleceIe aktar6lamam6@ olmas6
dolay6s6yla y6pratacakt6r.
Bunlar6n yan6nda mevcut binalar6 kullanman6n saIlayabileceIi birçok avantaj da

deIerlendirilmelidir: (Özkan,2005)
Mevcut kaynaklar6n yeniden deIerlendirilmesinden doIan enerji tasarrufu,
n@aat süresinin çoIu kez yeni in@aattan daha k6sa olmas6 nedeniyle, binadan
yararlanmaya ba@lama tarihinin öne al6nabilmesi,
Yakla@6k maliyetlere bak6ld6I6nda onar6m ve yeniden kullan6m6, yeni in@aattan bazen

çok daha ucuza gelmesi,
Yat6r6mc6 ve i@letmeciye ve i@letmeye saIlad6I6 sayg6nl6k,
Turizm yat6r6mc6s6n6n en önemli sorunlar6ndan biri olan yer seçimi konusunda da

yararl6 olabilmektir. Kentlerde yeni otel gereksinimi, kültür turizmi amac6yla seyahat
eden turistler göz önüne al6nd6I6nda genellikle kent merkezlerinde ortaya ç6kar.
Hâlbuki yerle@mi@ kent merkezlerinde bo@ arazi bulunmas6 olas6l6I6 oldukça dü@üktür.
Yeniden kullan6lacak binalar6n tarihsel ya da mimari özelliIi varsa, yat6r6mc6 için ayr6
bir çekiciliIi olmaktad6r. lk yat6r6m masraflar6, s6radan binalardan daha fazla olsa bile,
tarihi ve mimari özelliIi olan binalar mü@teri için özel bir tercih nedeni olduIundan,
i@letmeye aç6ld6ktan sonra belirli bir oran6n üzerinde doluluk, garanti alt6na al6nm6@
olmaktad6r.
Koruman6n olmamas6 ile ortaya ç6kabilecek toplumsal sonuçlar6 da göz önünde

bulundurmak gerekir. Onar6l6p kullan6lmayan binalar çevrelerinde de bozulmaya
neden olmaktad6r.
Zengin bir mimari deIere sahip olan Ayval6k’ta, mevcut yap6 potansiyelinin konaklama
amaçl6 kullan6lmas6n6n yukar6da deIinildiIi gibi çe@itli avantajlar6 vard6r. Belirli bir kültürün
izlerini ta@6yan bölge, insanlar6n ke@if, al6@6lagelenden farkl6 çevrelerle kar@6la@ma isteklerini
kar@6layabilmektedir.
Binalar6n birer belge olarak sosyokültürel ve psikolojik anlamda tarihsel sürekliliIi saIlamas6
132
yan6nda bir binan6n ve geni@ bir çevrenin korunmas6 fikri, onun yeniden ya@ama kat6lmas6n6n
saIlanmas6 fikriyle özde@le@mektedir. @lev yenileme olmad6I6 sürece koruma pahal6 ve
edilgen bir çözümdür; ancak yeniden kullan6mla yap6n6n eski itibar6na kavu@mas6 saIlanabilir.
Aksi takdirde, i@levsel eskimeye uIram6@ ve terk edilmi@ yap6lar çevrenin de bozulmas6na
neden olacakt6r. Yeniden deIerlendirerek dönü@türme i@lemi yap6n6n ve çevre ya@ant6s6n6n
sürdürülebilirliIini saIlayacakt6r.
Çizelge 5.1 Ayval6k konutlar6n6n mevcut korunma durumu (Gönül,2004).
Günümüzde karl6 bir yat6r6m arac6 olarak görülen lüks oteller, mevcut binalara getirilebilecek
en ak6lc6 yeniden i@levlendirme seçeneklerinden biridir (Özkan,2005). Bu olumlu bir
yakla@6md6r; ancak seçilen binalar6n da kullan6c6 ve i@letmeci aç6s6ndan uygun olmas6 olumlu
bir sonuç elde etmek aç6s6ndan önemlidir.
Ayval6k konutlar6n6n günümüzde birçoIunun bo@ ve bak6ms6z halde bulunmas6, dolay6s6yla

yap6 stokunun fazla olmas6 nedeniyle onlara sayg6nl6k kazand6racak i@levler için yeniden
kullan6m6, tarihin ya@at6lmas6na ve mimari ve tarihi deIere sahip bu konutlar6n var olmas6na
katk6 saIlayan bir yakla@6m olacakt6r. Yap6lar6n mevcut korunma durumu çizelge 5.1’de,
yap6lar6n onar6m durumu ise Çizelge 5.2 ‘de gösterilmektedir.
Restore edilen ve yeniden i@levlendirilen konutlar6yla Ayval6k’6, tarihini ya@atan ve koruyan

bir kente dönü@türme fikri ortaya koyulmu@tur ve Ayval6k bu noktada kültür turizmine hizmet
eden bir kent olacakt6r.
133
Çizelge 5.2 Ayval6k konutlar6n6n onar6m durumu
5.2 Ayval1k Çal14ma Alan1nda Yap1lan Anket Çal14mas1n1n Sonuçlar1
Anket çal6@mas6 yap6l6rken 3 farkl6 ç6k6@ noktas6 belirlenmi@ ve 3 ayr6 anket çal6@mas6
yap6lm6@t6r. Anketlerden biri Ayval6k konutlar6nda ya@ayan 50 aile ile, ikincisi bölgeye gelen
20 ki@ilik bir*turist grubuyla, diIer anket ise çal6@ma alan6 içinde bulunan 8 adet pansiyon
sahibi ile yap6lm6@t6r.
Bölge Halk1yla Yap1lan Anket Çal14mas1
Bölgede ya@ayan ailelerin % 50’si Ayval6k doIumludur. Ailelere ait bireylerin % 52’si
emekli, % 48’i çal6@maktad6r. Bölge halk6n6n % 36’s6 ilkokul mezunuyken, % 28’i lise
mezunudur. Üniversite mezunlar6, ortaokul mezunlar6 ve eIitim almayanlar % 36’l6k dilimde
e@it orandad6r. Konut kullan6c6lar6n6n % 88’i yaz/k6@ Ayval6k’ tad6r, % 12’lik bir dilimi
olu@turan yazl6k kullan6c6lar6 az6nl6ktad6r.
% 38’i ya@ad6klar6 konutlar6n üçüncü ya da dördüncü kullan6c6lar6d6r, sadece % 2’yi olu@turan

bir kesim konutun ilk sahiplerindendir. Konutun ilk sahiplerine ili@kin halk6n % 56’s6 bilgi
sahibidir. Konutlar6n yap6m tarihleri kap6lar6n üzerinde bulunmas6na raImen, h6rs6zl6k,
bak6ms6zl6k ya da yanl6@ müdahaleler nedeniyle % 42’sinin yap6m tarihi bilinmemektedir.
Halk6n % 94’ü apartman dairesinde ya@amaktansa Ayval6k konutlar6nda ya@amay6 tercih
etmektedir. Apartman dairesini tercih eden % 6’l6k kesim ise, ya@l6l6k nedeniyle
*
2008 y6l6 May6s ay6 sonunda yap6lan anket çal6@mas6n6n turistlerden olu@an bölümü, yaz sezonunun henüz
aç6lmam6@ olmas6 nedeniyle sadece 20 ki@ilik bir turist grubuyla yap6lm6@t6r.
134
merdivenlerden zorlananlar ya da bak6m zorluIunun ve masraf6n6n alt6ndan kalkamayanlard6r.

Kullan6c6lar6n % 94’ü ya@ad6klar6 konutun tamam6n6 kullanmaktad6r. Yap6y6 k6smen kullanan
% 6’l6k kesim ise, genellikle ya@l6l6k nedeniyle merdiven ç6kmakta zorland6klar6 için sadece
birinci kat6 kullananlar olu@turmaktad6r. Genelde konutlar6n üç kat6 da kullan6lmakta ve tüm
mekânlar6n6 kullananlar % 83’ü olu@turmaktad6r. Buna raImen 2 veya 4 odas6n6
kullanmad6klar6n6 belirten konut sahipleri % 17’yi olu@turmaktad6r.
Özgün halinde genelde dükkân olan zemin kat kullan6m6na bak6ld6I6nda; genellikle ya@ama
mekân6 ve depo olarak kullan6ld6I6 görülmektedir; ancak kullan6c6lar6n % 14’ü dükkân
kullan6m6n6 sürdürmekte, % 4’ü çama@6rhane olarak kullan6lmaktad6r. Kullan6c6lar6n % 66’s6
konutta bir deIi@iklik yapmad6klar6n6, yeni mekân eklemediklerini ya da mekân kullan6m6n6
iptal ederek ba@ka bir hacme eklemediklerini söylemi@tir ancak özellikle banyo ve WC
ihtiyac6 doIrultusunda yap6lan eklentiler hemen hemen her konutta bulunmaktad6r. Bunun
nedeni an6tlar kurulundan izin almadan müdahale yap6lmas6n6n yasak olmas6d6r. Buna raImen
kullan6c6lar6n % 40’6 konutlar6nda deIi@iklik yapmak istediklerini söylemi@tir; ancak bu
müdahaleler büyük oranda tadilat/onar6m ihtiyaçlar6d6r. Kullan6c6lar6n konutlara ait en büyük
s6k6nt6s6, sürekli bak6m gerektirmesinden kaynaklanan bak6m zorluIu ve bak6m masraf6d6r.
Yollar6n dar olmas6ndan @ikâyetçi olanlar bulunsa da, çevreyle ilgili en büyük s6k6nt6 bölge
halk6na göre de kirliliktir. Buna raImen ta@ binalar6n yaz6n serin k6@6n s6cak olmas6, yüksek
tavanl6 olmas6 nedeniyle doIal havaland6rma saIlamas6, müstakil olmas6 ve avlusu bulunan
konutlarda bahçe kullan6m6, zemin kat6 dükkân olarak kullananlara i@ imkân6 da saIlamas6
kullan6c6lar6n konutlara ait sayd6klar6 olumlu yanlard6r ve kullan6c6lar6n % 96’s6 ya@ad6klar6
konutlardan memnundurlar. Kullan6c6lar6n % 60’6 dükkân/depo mekân6na, % 94’ü avluya
gereksinim duymaktad6r.
Bölge halk6n6n % 64’ü Ayval6k’6n daha fazla konut yap6s6na ihtiyac6 olmad6I6n6
dü@ünmektedir ve yeni yap6 yapmak yerine bo@ tarihi yap6lar6n onar6l6p kullan6lmas6
konusunda hemfikirdirler. Bölge halk6n6n % 94’ü bölgeye daha fazla turist gelmesi gerektiIini
dü@ünmekte; buna baIl6 olarak da % 60’6 bölgenin ev pansiyonculuIuna ihtiyac6 olduIunu
dü@ünmektedir. Bölge halk6n6n % 56’s6 ev pansiyonculuIu yapmak istemektedir. Restoran
açmak isteyen % 24’lük bir kesim bulunmaktad6r. Bölge halk6n6n % 54’ü doIrudan ya da
dolayl6 olarak turizme hizmet veren kurumlarda çal6@mak istemektedir.
Bölge halk6n6n % 42’si devletin yapt6I6 turizm/planlama aktiviteleri hakk6nda bilgiye sahip
olmakla birlikte; bu konuda büyük bir çaba sarf edildiIini dü@ünmemektedirler. Devletin
135
turizm konusunda halka ne gibi destekler verebileceIi sorulduIundaysa, genellikle tarihi

Ayval6k konutlar6n6n yenilenmesi için te@vik ve maddi destek verilmesi gerektiIi
belirtilmektedir. Halk6n bilinçlendirilmesi, çevrenin temizlenmesi ve bölgeye özgü i@
imkânlar6n6n (zeytincilik, yaIc6l6k, bal6kç6l6k...) saIlanmas6 da diIer önerilerdir.
Ayval6k’6n yurtd6@6 tan6t6m6n6 bölge halk6n6n % 68’i yeterli bulmamaktad6r. Bölge halk6
turizmi Ayval6k’6n ekonomik kalk6nmas6 aç6s6ndan yararl6 görmektedir ve turizmin geli@imi
için @ehrin, tarihi yap6lar6n daha bak6ml6, çevrenin daha temiz olmas6 gerektiIine
inanmaktad6rlar. Turizmin aile yap6s6 ve halk üzerindeki etkisinin olumlu olduIu
dü@ünülmektedir. Bölge halk6n6n % 52’si turizmin Ayval6k’taki deIerleri koruduIuna
inan6rken, diIer yar6s6 korumas6 gerektiIine; ancak korumad6I6na inanmaktad6r. Anket örneIi
ek-1 ‘de bulunmaktad6r. Anket sonuçlar6n6 gösteren pasta dilim grafikleri ek-3’te
gösterilmektedir.
Bölgeye Gelen Turistlerle Yap1lan Anket Çal14mas1
Pansiyonlarla ilgili yap6lan anket 20 turist üzerinden yap6lm6@t6r. Anket örneIi ek-2 ‘de
bulunmaktad6r.
Turistlerin % 75’i pansiyon odalar6nda banyo mekân6na gereksinim duymaktad6r. % 35’i ise
bu durumu kabullenerek geldiklerini ve bunu sorun olarak görmediklerini belirtmi@lerdir.
Gereksinim duyulan bir diIer konu ise temizliktir. Turistlerin % 35’i pansiyonlar6n temizlik
konusunda daha dikkatli olmas6 gerektiIini dü@ünmektedirler. Turistlerin % 70’i
pansiyonlarda beklentilerinin kar@6land6I6n6 belirtmektedir. Ayval6k’a gelen turistin % 90’6 5
y6ld6zl6 oteldense pansiyona dönü@türülen tarihi konutlarda konaklamay6 tercih etmektedir. Bu
tercihin nedeni ara@t6r6ld6I6nda; turistlerin % 70’i tarihi dokuyu neden olarak göstermi@, % 30
ise aile ortam6/ev rahatl6I6 nedeniyle pansiyonlar6 tercih ettiIini belirtmi@tir. Tercih nedenleri
s6raland6I6nda ilk neden tarihi doku, ikinci olarak ev rahatl6I6/aile ortam6, üçüncü olarak
merkezi konum ve fiyat6n uygun olmas6 ise dördüncü neden olarak s6ralanm6@t6r.
Pansiyon Sahibiyle Yap1lan Anket Çal14mas1
Son anket ise 9 adet *pansiyon sahibiyle yap6lm6@t6r. Pansiyon sahiplerine sorulan sorular ek-1
ve ek-2 ‘de bulunmaktad6r.
*
Pansiyonlar; Bonjour Pansiyon, Yal6 Pansiyon, Chez Beliz Pansiyon, Zeytin Pansiyon, Taksiyaris Pansiyon,
Viking Pansiyon, ato pansiyon, Kelebek Pansiyon ve Villa Garden’ d6r.
136
Pansiyon sahiplerinin % 44’ü yap6y6 pansiyona dönü@türme seçimlerinin nedenini zaten

kendilerine ait olmas6yla aç6klam6@t6r. % 33’ü önce konut olarak ald6I6n6 daha sonra
pansiyona dönü@türdüIünü belirtmekte;% 11’i ise bir turistin talebi üzerine pansiyonculuIa
ba@lad6I6n6 belirtmektedir. % 22’si büyük olmas6 ve manzaras6 gibi nedenlerle pansiyona
uygun olduIunu dü@ünerek yap6 seçiminde bulunmu@tur. % 11’i ise bütçesi doIrultusunda
seçime zorland6I6n6 ifade etmi@tir.
Yap6lan müdahaleler sorulduIunda ise, hiç bir müdahale görmeyen bir adet yap6
bulunmaktad6r. Ayr6ca zemin kotu dü@ürülerek zemin kat tavan yüksekliIi art6r6lm6@ olan ve
depo mekân6 salona dönü@türülen bir pansiyon bulunmaktad6r. DiIer tüm pansiyonlarda
odalara banyo/wc eklentileri mevcuttur ve büyük deIi@iklikler geçiren 2 pansiyon yap6s6
mevcuttur. Pansiyonlar aras6nda ise mevcut temel üzerine tamamen yeniden in@a edilen bir
pansiyon da bulunmaktad6r.
Pansiyon sahiplerinin % 100’ü pansiyonlar6ndan memnundurlar. % 34’ü konutun pansiyona

dönü@mesinden kaynaklanan bir sorun olmad6I6n6 dü@ünmekte, % 66 ise odalarda banyo
bulunmamas6n6 sorun olarak görmektedir. Pansiyonlar6n sadece bir tanesi (%11) tüm odalarda
banyo bulunduIunu ifade etmektedir; çünkü bu yap6 pansiyon olarak yeniden in@a edilmi@tir.
Pansiyon sahiplerinin % 100’ü kullan6c6 beklentilerinin kar@6land6I6n6 dü@ünmektedir. Ancak
% 55’inin ihtiyaç duyduIu eksiklikler bulunmaktad6r. Eksiklikler; banyo ihtiyac6, çevre
temizliIi, yap6 tadilat6 gibi konulard6r.
5.3 Koruma Yakla41mlar1n1n ve Anket Sonuçlar1n1n Öneri Projeye Katk1s1
Anket sonuçlar6 deIerlendirilirken bölge halk6n6n turizme verdiIi önem de göz önünde
bulundurulmu@; bo@ tarihi yap6lar6n fazla olmas6, yeni yap6ya ihtiyaç duyulmamas6 ve bölge
halk6n6n ev pansiyonculuIu yapma isteIi de dü@ünülerek ve önceki bölümde anlat6lan koruma
yakla@6m6 doIrultusunda mevcut konutlar6 konaklama yap6lar6na dönü@türme fikriyle öneri
proje geli@tirilmi@tir. Bölge halk6n6n ya@am alanlar6nda avluya duyduIu gereksinim
doIrultusunda avlusu olan ya da yan parseli bo@ olan 3 farkl6 konut seçilmi@tir.
5.4 Mevcut Ayval1k Konutlar1na Yönelik Pansiyon Önerisi
Konutlar seçilirken avlusu olan konutlar esas al6nm6@t6r. Bu konaklama yap6s6 kurgusuna da
katk6 saIlamaktad6r ve restoran/kafeterya gereksinimi de dü@ünülerek büyük avlular6n
kafeterya olarak da hizmet verebileceIi öngörülmektedir. Zemin katlardaki dükkân kullan6m6,
137
pansiyon fikriyle bütünle@tirilerek yeniden ya@at6lmaktad6r. ekil 5.2’de öneri projenin

çal6@ma alan6 içindeki konumu görülebilmektedir.
Çal6@ma alan6 içinde pansiyonlar6n da bulunduIu bir bölgede olmas6 ve yap6 grubuna çözüm
üretebilme ihtiyac6na cevap vermesi de diIer önemli etkenlerdir.
Seçilen üç adet konut pansiyona dönü@türülürken günümüzdeki plan esas al6nmas6na raImen,
özgün planlar da göz önünde bulundurulmu@, y6Ima ta@ yap6larda mekân kurgusu
deIi@tirilirken ta@6y6c6 ta@ duvarlara müdahalede bulunulmam6@t6r.
138
ekil 5.1 Çal6@ma alan6 içinde öneri projenin konumu

139
ekil 5.2 Proje önerilen yap6 grubu
29 Envanter no’lu Konuta Ait Pansiyon Önerisi
Konutun giri@leri günümüzdeki planla ayn6d6r. Günümüzde ya@ama mekân6 olarak kullan6lan
dükkân, proje de salon olarak önerilmi@, böylece konaklayanlara toplanma mekân6
saIlanm6@t6r. Günümüzde ihtiyaç nedeniyle kurulan mutfak iptal edilmi@, iki avlu aras6nda
geçi@ saIlayan ve eskiden depo olarak kullan6lan mekân mutfak olarak önerilmi@tir. Böylece
hem pansiyonda konaklayanlar için avluya kahvalt6 servisi hem de avlu/kafeteryaya servis
sorunu çözülmü@tür. Kafeterya, günümüzde yan parselin eklenmesiyle konuta dâhil edilen
avludur. Avluya giri@ birinci kattan saIlanmaktad6r. EIimli bir arazide konumlanan avluda
kademelenme olu@turulmu@tur. Her iki avlunun kafeterya hizmeti vermesi öngörülmektedir.
140
ekil 5.3 Öneri proje zemin kat plan6
Konut sadece pansiyon olarak dü@ünülmü@tür. Senaryo pansiyon sahibinin biti@ik konutta
ya@ad6I6 varsay6larak olu@turulmu@tur. Böylece konuttan avluya geçi@ imkân6 da
saIlanabilmektedir. Dolay6s6yla pansiyon sahibine ait konutun pansiyondan baI6ms6z
dü@ünülmesi söz konusu deIildir.
141
ekil 5.4 Öneri proje birinci kat plan6
Birinci ve ikinci kat planlar6 yatak odalar6ndan olu@maktad6r. Her iki katta toplam alt6 adet
yatak odas6 bulunmaktad6r. Birinci kata ana giri@ merdiveninden, ikinci kata ise avludan
ç6k6lan bir merdivenle ula@6lmaktad6r. Özgün planda zemin kattan ikinci kata ula@an sürekli
bir merdiven bulunmas6na raImen, aradan geçen zaman boyunca yap6lan deIi@iklikleri yok
saymamak için, öneri proje mevcut durum üzerinden geli@tirilmi@tir.
Birinci kattaki iki adet yatak odas6 korunmu@ ve geni@ olan kat holüne bir banyo eklenmi@tir.
kinci katta ise; dört adet oda bulunmaktad6r. Odalardan biri mutfaI6n izdü@ümündedir ve ayr6
bir banyosu ve avluya bakan bir balkonu bulunmaktad6r. kinci kat holüne de bir banyo
eklenmi@tir ve bu banyo diIer üç odan6n ortak kullan6m6ndad6r.
142
ekil 5.5 Öneri proje ikinci kat plan6
Proje önerisi Mekân Dizim yöntemiyle de analiz edilmi@tir. Bu analiz sonucunda ç6kan
bütünle@me deIerleri tabloda görülmektedir. (Çizelge 5.2)
Çizelge 5.2 29 no’lu konutun pansiyon önerisine ait bütünle@me deIerleri

29 no'lu giri@ merd. avlu
üst avlu d6@ mekan merdiven2 avlu teras hol
konut_ = < holü < < Avlu = = cafe < <
0,986 0,986 1,088 1,207 1,224
PANS YON 1,054 1,207 1,207
1.kat
ara mekan merdiven1 salon 2. kat holü mutfak depo wc
< < < < < holü < = <
1,241 1,327 1,344 1,395 1,548 1,650 1,650
1,633
yatak yatak yatak yatak yatak
yatakodas3 banyo banyo
< odas64 = odas65 = odas66 = < odas61 = odas62 = <
1,735 1,803 2,041
1,803 1,803 1,803 2,041 2,041
balkon banyo
=
2,143 2,143
143
• D6@ mekândan giri@i de bulunan avlunun üst kotu, d6@ mekânla ayn6 bütünle@me
deIerini alm6@t6r ve en bütünle@ik mekând6r.
• D6@ mekân6n en bütünle@ik mekân olmas6 yap6n6n d6@adönük bir yap6 sergilediIini
göstermektedir.
• Mevcut konut analizlerinde kar@6la@t6I6m6z giri@ holü ve merdivenlerin en bütünle@ik

mekânlar olma özelliIi, öneri projede de ayn6d6r; ayr6ca kafeterya i@leviyle de
kullan6lan avlu da bütünle@ik mekânlar aras6nda yer almaktad6r.
• Yatak odalar6 ve banyolar mahremiyet düzeyi yüksek mekânlard6r ve en yüksek

bütünle@me deIerlerini alarak en ayr6@6k mekânlar olma özelliIini göstermektedir.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri, 1,542’ dir ve mutfaI6n bütünle@me deIeri bu

deIere yak6nd6r.
26 ve 27 no’lu Konutlara Ait Pansiyon Önerisi
26 no’lu konutun zemin kat6nda bulunan ana giri@ korunmu@tur. Zemin katta bulunan depo
mekân6na (özgün biçimde dükkân) giri@ holünden geçi@ saIlanarak, mekân salona
dönü@türülmü@tür. Özgün biçimde dükkân6n deposu olarak kullan6lan mekân6n, k6@ aylar6nda
kahvalt6 salonu olarak kullan6lmas6 dü@ünülmü@tür. Mutfak, yap6n6n avlusuna kahvalt6 servisi
vermektedir. Çama@6r odas6 olarak kullan6lan mekân mutfak olarak kullan6lacakt6r. Avluya
mutfaktan servis saIlamak için geçi@ önerilmi@tir.
Ana merdiven haricinde 1. kata ula@6m avludan bir merdivenle de saIlanabilmektedir. Özgün
biçimde de kullan6lan bu merdiven korunmu@tur. Bu merdiven ile avludan terasa, terastan iç
mekâna ula@6m saIlanmaktad6r. Birinci katta üç oda ve iki banyo bulunmaktad6r. GerektiIinde
2 oda tek kullan6ma verilerek banyosu da olan bir süit odaya dönü@ebilmektedir.
kinci katta da üç oda bulunmaktad6r. Birinci katta bulunan mekân kayb6 (terastan geçi@
nedeniyle), bu katta bulunmamaktad6r. Her odan6n kendine özel banyosu bulunmakta; ancak
sadece iki odan6n içinden banyoya ula@6m mümkündür.
144

26 no'lu ara giri@ 2. kat
1.kat holü merdiven 1 merdiven2 hol yatak
konut < = < < mekan < holü < = holü <
0,633 0,800 0,800 0,866 odas63 1,00
PANS YON 0,933 0,967 1,00
d6@
teras mutfak merd\avlu banyo salon yatakodas62 banyo
< = < < < mekan = < =
1,067 1,233 1,233 1,267 1,283 1,300 1,333
1,300
yatak yatak kahv.
yatakodas61 yatakodas65 avlu banyo avlucafe
< < odas66 = odas64 < = < Salonu < <
1,333 1,350 1,400 1,400 1,500
1,367 1,367 1,483
banyo banyo
<
1,750 1,767
• Birinci kat holü en bütünle@ik mekând6r.
• Birinci kat holünden sonra en bütünle@ik mekânlar merdivenlerdir.
• Banyolar mahremiyet düzeyi yüksek mekânlard6r ve en yüksek bütünle@me deIerlerini

alm6@t6r, dolay6s6yla en ayr6@6k mekânlar olarak belirlenmektedir. Avlular ve kahvalt6
salonu da ayr6@6k mekânlard6r.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri, 1,221’ dir ve mutfaI6n bütünle@me deIeri bu

deIere yak6nd6r.
• Öneride d6@ mekân ortalama bütünle@me deIerine yak6n da olsa, daha fazla bir deIer
alm6@t6r. Bu da konaklama yap6s6n6n içedönük bir yap6 sergilediIini göstermektedir.
Bunun nedeni olu@turulan senaryoda kurgulanan pansiyon/kafeterya-avlu/dükkân
ili@kisiyle aç6klanabilir.
27 no’lu konutta; zemin katta depo içinde bulunan ve sonradan eklenen 2 hacmin (banyo ve
depo) kullan6m6 iptal edilmi@tir. Böylece depo mekân6n6n özgün halindeki gibi geni@ bir
dükkân olarak kullan6m6 saIlanmaktad6r. Dükkânda bölgeye özgü zeytin, zeytinyaI6 ve
zeytinyaI6 sabunu sat6@6 yap6lacakt6r. Tasar6mda dükkândan avluya geçi@ saIlanm6@t6r.
Böylece dükkâna gelen mü@terinin avlu/kafeteryay6 kullan6m6 mümkün olduIu gibi,
kafeteryaya gelen mü@teri de (ve pansiyonda konaklayan ki@iler) tad6na bakt6I6 zeytin ve
zeytinyaI6n6 dükkâna girerek sat6n alabilecektir. Dükkânda sat6lan sabunlar, pansiyon
odalar6nda konaklayan mü@terilere tan6t6lacak ve sat6@6 saIlanacakt6r.
26 ve 27 no’lu konutlar pansiyon olarak kullan6lacak; iki konaklama yap6s6 tek elden
yönetilecektir. 27 no’lu konutun 1. kat kullan6m6 pansiyon sahibine ait olacakt6r. 1. kata
145
ula@6m ana giri@ merdivenlerinden ve dükkân içinde bulunan bir merdivenden saIlanmaktad6r.
Pansiyon mü@terileri 2. kata ula@6m için ana giri@ merdivenlerini kullanacakt6r. Ana giri@
merdiveninden 1. kata ula@6ld6I6nda mekânlara ula@6m bölücü bir duvarla engellenecek;
kullan6m6n gerekmesi halinde geçi@ imkân6 bulunmaktad6r. kinci katta iki adet oda ve ortak
kullan6m6 olan bir banyo bulunmaktad6r. Odalardan birinin teras6 bulunmaktad6r.

27 nolu giri@ d6@
1.kat holu aramekan merdiven1 merdiven2 ya@ama arkahol
konut < < < < < holü < < mekan <
0,861 0,981 1,005 1,077 1,100 1,196
PANS YON 1,124 1,268
yatak avlu
depo mrd.dükkan 2.kat holü dükkan banyo mutfak
< = = < = odas6 < cafe < <
1,292 1,340 1,340 1,340 1,435 1,651
1,435 1,555
yatak
yatakodas62 banyo wc teras
< = odas61 = <
1,746 1,794 1,794 1,201
1,794
• Birinci kat holü bu konaklama yap6s6nda da en bütünle@ik mekând6r.
• Merdivenler ve giri@ holü en bütünle@ik mekânlar aras6nda yer almaktad6r.
• Teras en yüksek bütünle@me deIerini alarak sistemdeki en ayr6@6k mekând6r. Banyolar

ve yatak odalar6 sistemdeki ayr6@6k mekânlar aras6ndad6r.
• Yap6n6n ortalama bütünle@me deIeri, 1,397’ dir.
• Dükkân6n bütünle@me deIeri 1’340’t6r ve bu ortalama bütünle@me deIerine yak6n bir

deIerdir.
• D6@ mekân 1,268 bütünle@me deIerini alm6@t6r ve yap6n6n ortalama bütünle@me

deIerinin alt6ndad6r.
146
6. SONUÇ
Rapoport (1969), konut biçimleni@lerinin sadece fiziksel etkilerin ya da etkenlerin sonucu deIil,
kültürel deIerler ve seçimler sonucu olu@tuIunu; ayr6ca, bir toplumun karakterini en iyi
yans6tan6n, o toplumun mimarisi olduIunu belirtmektedir.
Rossi (2006), konutun incelenmesinin @ehri incelemenin en iyi yollar6ndan biri olduIu sonucuna
varm6@t6r. ehirlere ait yap6sal farkl6l6klar6 o bölgenin konutlar6n6n farkl6 yönleri kadar iyi
gösteren hiç bir @ey olmad6I6na deIinmektedir.
Büyük ölçüde konutlar6n mekân organizasyonlar6 arac6l6I6yla, sosyal anlam ve kültürel deIerler
yans6maktad6r. Böylece farkl6 kültürler, farkl6 mekânsal modellerle kendilerini ifade etmektedir.
Yapma çevrenin bir yandan kültürü yans6t6rken, bir yandan da onu etkileyip @ekillendirdiIi
görü@ü mevcuttur. Bu nedenle kültürel etkenlerin, yapma çevrenin kurgusunda sakl6 olduIu fikri
giderek önem kazanmaktad6r ( K6r@an ve ÇaIda@, 2005).
Kültürel deIerler ve sosyal ya@ant6yla etkile@im içinde olan konut mekân6, halk6n zevklerini,
al6@kanl6klar6n6, sosyal yönlerini en iyi tan6mlayan veridir. Dolay6s6yla bir bölgeye ait sosyal
ya@ant6y6 ve kültürel yap6y6 anlamakta kullanabileceIimiz konut mekân6, kullan6c6lar6n
davran6@lar6na, sosyal ve kültürel yap6ya dair analitik deIerlendirmeler yapan ve somut
aç6klamalar getiren Mekân Dizim yöntemiyle incelenmektedir. Analiz kapsam6nda, mübadeleyle
birlikte kullan6c6lar6n6n deIi@tiIi “Ayval6k konutlar6” ara@t6r6lm6@t6r. Ayval6k kent merkezinde 19.
ve 20. yüzy6la ait, avlusu ve dükkân6 olan 17 adet konutun özgün ve günümüz biçimlerinin geçi@
grafikleri olu@turulmu@tur. Grafiklerden yola ç6k6larak yap6lan hesaplar ile özgün ve günümüz
biçimlerinde bütünle@ik (en çok hareket bar6nd6ran) ve ayr6@6k (en az hareket bar6nd6ran)
mekânlar belirlenerek ortak bir mekân kurgusunun var olup olmad6I6 ara@t6r6lm6@t6r.
Ayr6ca ara@t6r6lan diIer konular a@aI6dad6r;
Konut ya@ant6s6na dair mahremiyetin s6n6rlar6 nedir? Özgün biçimde ve günümüz

biçiminde içe dönük ya da d6@a dönük ya@ant6ya dair bir genelleme yap6labilir ve eIer
yap6l6rsa bu yap6lanma kullan6c6n6n etnik kimliIiyle baIda@t6r6labilir mi?
Dükkan/depo ve avlu mekanlar6n6n Ayval6k konut sistemindeki yeri nedir ve konutlar

147
Böylelikle özgün ve günümüz konutlar6na dair ortak yönler ve farkl6l6klar ortaya koyulabilmi@tir.
Analiz çal6@mas6 sonucunda yap6lan deIerlendirmeler a@aI6dad6r:
Konutlarda mekânlar6n kat daI6l6m6 sosyal ya@ant6ya dair bir fikir vermektedir. Zemin kat6
dükkân olarak kullan6lan konutlarda, ya@ama birinci katta, yatma i@levini bar6nd6ran
mekânlar ise ikinci katta yer almaktad6r. Konutlarda birinci kat6n ya@ama i@levi
bar6nd6rmas6, günlük ya@am6n büyük bir k6sm6n6n birinci katta geçtiIini göstermektedir ve
sosyal ya@ant6dan kaynaklanan bu mekânsal kurgu katta daI6l6m6 saIlayan birinci kat
holüne en çok hareket bar6nd6ran mekân olma özelliIini vermektedir. Mekân Dizim analiz
sonuçlar6, özgün ve günümüz biçiminde en bütünle@ik mekân6n birinci kat holü olduIunu
ortaya koymaktad6r.
Özgün ve günümüz konutlar6nda en fazla bütünle@me eIilimi gösteren mekânlar; birinci

kat holü, giri@ holü ve merdivenlerdir. Sirkülasyon alanlar6n6n en çok hareket
bar6nd6rmas6, gün içinde farkl6 kullan6m i@levi bar6nd6ran mekânlar6n (dükkan, ya@ama,
yatma) farkl6 katlarda yer almas6na dayand6r6labilir. Mekânlar (dolay6s6yla katlar)
aras6ndaki ula@6m, sirkülasyon alanlar6 ile saIlanmakta ve dolay6s6yla bu mekânlar içinde
en çok hareket bar6nd6ran mekânlard6r.
Özgün ve günümüz konutlar6nda en fazla ayr6@ma eIilimi gösteren mekânlar ise

WC/banyo ve yatak odalar6d6r. kinci katta konumlanan bu mekânlar, geçi@ grafiIindeki
son ad6mlard6r ve en az hareketi bar6nd6ran mekânlard6r. Ayr6@6k olma istenen ve
mekânsal organizasyonla saIlanan bir olgudur; çünkü bunlar mahremiyet düzeyi yüksek
mekânlard6r.
Günümüz Ayval6k konutlar6 d6@adönük bir yap6 sergilemektedir. Günümüz kullan6c6lar6,

mevcut konutlar elverdiIi ölçüde d6@adönük bir ya@am6 tercih etmektedirler. Özgün
biçime ait d6@ mekân bütünle@me deIerleri incelendiIindeyse, konutlar için
içedönük/d6@adönük bir yap6ya sahip olduIundan bahsederek bir genelleme
yap6lamamaktad6r. çedönüklük/d6@adönüklük, özgün konutlar için kültürel deIerlerle
ili@kili olarak @ekillenmemektedir ve bu konuda sosyal yap6ya yönelik ortak bir kurgudan
bahsetmek mümkün deIildir.
Özgün konutlarda katlar aras6 mekân daI6l6m6na yönelik ortak bir kurgu bulunsa da, ayn6
148
i@levi bar6nd6ran zemin katlar için böyle bir kurgudan bahsedilememektedir. Ortak
kültürel deIerler sonucu olu@an ve tüm Ayval6k konutlar6nda bulunan dükkân/depo
mekân6, farkl6 mekânsal yap6lanmalar bar6nd6rmaktad6r ve kullan6c6n6n isteIi ve ihtiyac6
doIrultusunda @ekillenmi@tir. Günümüzdeyse, bu mekânlar özgün i@leviyle
kullan6lmamakta, kullan6c6lar6n istek ve ihtiyaçlar6 doIrultusunda ya ya@ama mekân6
olarak ya da kullan6lmayan e@yalar6n konulduIu depolar/ardiyeler olarak kullan6lmaktad6r.
Günümüzde ortak bir i@levi olmayan bu mekânlar için sistem içinde ortak bir dil
bar6nd6rmalar6ndan söz etmek mümkün deIildir.
Özgün Ayval6k konutlar6nda avlunun mahremiyet istenen bir mekân olduIundan ve

mekânsal kurguyla saIlanan bir durum olduIundan bahsetmek mümkündür. Özgün
biçimde avlu mekân6nda amaçlanan mahremiyet günümüzde de özelliIini sürdürmektedir
ve hem özgün biçimde hem de günümüzde avlu ayr6@ma eIilimi göstermektedir.
Günümüzde avlunun mahrem olmas6n6 sosyal ya@ant6yla baIda@t6rmak doIru bir yakla@6m
olmayabilir. Bu durum özgün biçimin bar6nd6rd6I6 mekânsal organizasyonun uzant6s6
olarak görülebilir; çünkü avlu konumsal ve i@levsel olarak deIi@im geçiren bir mekân
deIildir.
Günümüz konutlar6 özgün biçime göre daha ayr6@6k yap6dad6r.
Yap6lan analizlerden ve diIer yöntemlerden elde edilen bulgular sonucunda yeni konut
uygulamalar6 için veri olu@turulabilecektir.
Ayr6ca konut kullan6mlar6n6 ara@t6rmaya ve kullan6c6 ihtiyaçlar6n6 belirlemeye yönelik bir de

anket çal6@mas6 yap6lm6@t6r. Anket çal6@mas6 sonucu @u deIerlendirmeler yap6labilir;
Kullan6c6lar apartmanlarda ya@amaktansa, tarihi konutlarda ya@amay6 tercih etmektedirler.

Buna gerekçe olarak, müstakil olmas6n6, yüksek tavanl6 ta@ binalar6n doIal havaland6rmas6
olmas6n6 ve saIl6kl6 olmas6n6, yaz6n serin olan konutlar6n k6@6n s6cak olmas6n6
göstermi@lerdir.
Konutlara olan talep ve bak6ms6z, bo@ olan konutlar6n fazla olmas6, mevcut konut
stokunun deIerlendirilmesi gerektiIi sonucuna götürmektedir.
Bölgeye daha fazla turist gelmesini isteyen bölge halk6, bölgenin daha fazla konut
149
yap6s6na ihtiyac6 olmad6I6n6, ancak ev pansiyonuna ihtiyac6 olduIunu dü@ünmektedir.
Turizm aç6s6ndan elveri@li olan bölgenin(deniz+kültür turizmi), gerekli ölçüde

deIerlendirilmemesi turizm konusunu öne ç6karmaktad6r.
Anket sonuçlar6n6n deIerlendirilmesi sonucu; mevcut yap6lara olan raIbet ve turizm konusunun
öne ç6kmas6 nedeniyle, mevcut yap6 stokunu deIerlendirme ve turizme katk6 saIlama fikri önem
kazanm6@t6r. Buradan yola ç6karak konutlar6n konaklama yap6s6 olarak kullan6m6na yönelik proje
önerisi geli@tirilmi@tir. Öneri projeye katk6 saIlamas6 ad6na, pansiyon sahipleri ve turistlerle de
anketler yap6lm6@t6r. Öneri proje Mekân Dizimi ile analiz edilerek, olas6 sosyal ya@ant6 ortaya
konulmu@tur. Analiz bulgular6 a@aI6da s6ralanmaktad6r:
26 ve 29 no’lu konutlarda en ayr6@6k mekânlar banyolar ve yatak odalar6d6r. 27 no’lu

konutta teras en ayr6@6k mekân olarak kar@6m6za ç6kmaktad6r; ancak yatak odalar6 ve
banyolar da en ayr6@6k mekânlar aras6nda yer almaktad6r. Mevcut konut analizlerinde
kar@6la@t6I6m6z bu sonuç, konaklama yap6s6 kurgusunda da aranan bir özelliktir; çünkü
yatak odalar6 ve banyolar yüksek mahremiyet düzeyi gerektiren mekânlard6r.
26 ve 27 no’lu konutlara getirilen öneri projede, mevcut konut analizlerinde

kar@6la@t6I6m6z gibi birinci kat holü en bütünle@ik mekând6r. 29 no’lu konutta ise avlu en
bütünle@ik mekând6r ve d6@ mekânla ayn6 bütünle@me deIerini alm6@t6r. Dolay6s6yla 29
no’lu konuta önerilen konaklama yap6s6 d6@adönük bir yap6 sergilemektedir.
26 ve 27 no’lu konutlar kurgulanan senaryoda bir arada dü@ünülmü@tür ve sistemde

pansiyon/avlu- kafeterya/dükkân birbirleriyle baIlant6l6 mekânlard6r. 26 no’lu konut daha
içe dönük, 27 no’lu konut ise, avlu/kafeterya ve dükkân fonksiyonlar6 bar6nd6rmas6
nedeniyle daha d6@a dönük bir yap6 sergilemektedir.
Tarihi ve kültürel deIerlerin, konutlar6n ve diIer tarihi yap6lar6n sürdürülebilirliIini saIlamak

amac6yla turizmi öne ç6karma fikri olu@turulmu@tur. Restore edilen konutlar6yla ve yeniden
i@levlendirilen yap6lar6yla Ayval6k, “tarihini ya@atan ve koruyan” bir kent olarak önerilmektedir.
150
KAYNAKLAR
Aka, D., (1944), “Ayval6k ktisadi CoIrafyas6”, Ülkü Matbaas6, stanbul

Ar6 K., (1989), “Yunan @galinden Sonra zmir’de “Emval-i Metruke” ve “Fuzuli @gal” Sorunu”,
Atatürk Ara@t6rma Merkezi Dergisi, Say6 15, Cilt V.
Ar6, K., (1990), “1923 Türk - Rum Mübadele Anla@mas6 Sonras6nda zmir'de “Emval-i Metruke”
ve Mübadil Göçmenler”, Atatürk Ara@t6rma Merkezi Dergisi, Say6 185, Cilt VI.
Ar6, K., (2003), “Büyük Mübadele”, Tarih Vakf6 Yurt Yay6nlar6, stanbul.
Ar6kan, Z., (1988). “1821 Ayval6k syan6”, Belleten, Say6:202, Türk Tarih Kurumu.
Atak, Ö., (2009), “Mekânsal Dizim Ve Görünür Alan BaIlam6nda Geleneksel Kayseri Evleri”,
Yüksek Lisans Tezi, stanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, stanbul.
Bayraktar, B., (1998), “Osmanl6’dan Cumhuriyet’e Ayval6k Tarihi”, Atatürk Ara@t6rma Merkezi,
Ankara.
Bellal, T., (2007), “Spatial, Interface Between Inhabitants And Visitors In M’zab Houses”, 6th
International Space Syntax Symposium, stanbul.
Conker, S., (2009), “ stanbul’daki Kent Otellerinin Mekân Dizim Yöntemiyle Analizi”, Yüksek
Lisans Tezi, Y6ld6z Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, stanbul.
ÇaIda@ G., K6r@an Ç., (1998), "The 19th Century Row-houses in Istanbul: A Morphological
Analysis", Open House International, Vol. 23 No 3, 45-56.
ÇaIda@, G., K6r@an, Ç. , (2003), “19. Yüzy6l stanbul Dizi Konutlar6n6n Mekânsal Analizi”,
stanbul Dergisi, Say6:46, Tarih Vakf6 Yay6n6, stanbul, 40-48.
ÇaIda@, G., K6r@an Ç., (2005), “Etnik Kimlik ve Evsel Mekân”, Konut DeIerlendirme
Sempozyumu 2004, .T.Ü Mimarl6k Fakültesi Yay6nlar6, stanbul.
Çil, E., (2007), Space,Practice, Memory: The Transformations Of The Houses In Kula, A Town
In Anatolia, 6th International Space Syntax Symposium, stanbul.
Çil, E., (2006), Bir Kent Okuma Arac6 Olarak Mekân Dizim Analizinin Kuramsal ve Yöntemsel
Tart6@mas6, Megaron, Cilt 1,Say6 4, 218-233.
Çil, E., (2007), “Space, Practice, Memory: The Transformations Of The Houses In Kula, A Town
In Anatolia”, 6th International Space Syntax Symposium.
Çil, E., (2008), Kula Tarihsel Kentinin Yirminci Yüzy6ldaki Fiziksel Dönü@ümünün Mekân
Dizim Analiziyle ncelenmesi, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarl6k Fakültesi Dergisi, Cilt
23, No 2
Erim, H., (1948), “ Ayval6k Tarihi”, Güney Matbaac6l6k ve Gazetecilik T.A.O., Ankara.
Erim, N., (1944), “Milletleraras6 Daimi Adalet Divan6 ve Türkiye, Etabli Meselesi” Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,II/1.
151
Gönül, B. , (2004), “Bat6 Anadolu’daki Kültürel Çe@itliliIin Geleneksel Konut Mimarisindeki

DeIi@ime Yans6mas6: 19. ve 20. Yüzy6llarda Ayval6k”, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi,
Fen Bilimleri Enstitüsü, zmir.
GündoIdu, M., Ç6rac6, H., (2006), Galata-Pera mekânsal biçimlenme özellikleri ile arazi
kullan6m6, TÜ Dergisi/a; Mimarl6k, Planlama, Tasar6m, Cilt 5, Say6 2, K6s6m 2, 156-164.
Hillier B., (2001). A Theory Of The City As Object Or How Spatial Laws Mediate The Social
Constructions Of Urban Space, 3rd Space Syntax Symposium, Atlanta.
Hillier, B., (2007), Space Is The Machine, Electronic Edition.
Hillier, B., Hanson, J., (1984), The Social Logic Of Space, Cambridge University Press,
Cambridge.
Hillier, B., vd.,(1993), Natural Movement - Or Configuration And Attraction In Urban Pedestrian
Movement, Environment and Planning B, Planning and Design, 1993, volume 20, p 29-66.
Orhun, D., (1997), Spatial Types In Traditional Houses Of Turkey, UCL, London.
Orhun, D., (1999), Spat6al Themes Among The Trad6t6onal Houses Of Turkey, 2nd Space Syntax
Symposium, Brasilia.
Orhun, D., Hillier, B., & Hanson, J. (1995), Spatial Types In Traditional Turkish Houses,
Environment and Planning: Planning and Design B, 22, 475-498.
Orhun, D., Hillier, B., & Hanson, J. (1996), Socialising Spatial Types In Traditional Turkish
Houses, Environment and Planning: Planning and Design B, 23, 329-351.
Öksüz, H., (2000), “Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin Sebep ve Baz6 stisnalar6”, Atatürk
Ara@t6rma Merkezi Dergisi, Say6 48, Cilt XVI.
Önder, D., (2001), Semerkant Gur-i Emir Bölgesinde Konut Grubu Tasar6m6, Y6ld6z Teknik
Üniversitesi Bas6m – Yay6n Merkezi Matbaas6, stanbul
Önder, D., (2002), A New Housing Group For Sub-Residential Area n Samarkand: A
Morphological Comparison, Volume 19, Issue 5, Pages 327–339.
Özkan, Ö., (2005), “Kültürümüzün Parças6 Mevcut Binalar6n Turizm Amac6yla Günümüze
Kazand6r6lmas6”, Mimarist, Say6 17, sf. 68-71.
Rapoport, A., (1969), “House Form And Culture”, Englewood Cliffs, N.J., Prentice-Hall
Rossi, A. , (2006), “ ehrin Mimarisi”, Kanat Kitap, stanbul.
Sanl6 S. , Dursun P. , SaIlamer G., (2007), Decod6ng Houses Of A Turkish Arch6tect: Y6lmaz
Sanl6, 6th International Space Syntax Symposium.
Selvi, H., (2001), “Ayval6k’6n @gali ve Belediye Çe@mesi Protokolü”, Atatürk Ara@t6rma Merkezi
Dergisi, Say6 51, Cilt XVII.
152
Toker, U., Toker, Z., 2003, “Family Structure And Spatial Configuration In Turkish House Form
In Anatolia from Late 19th Century to Late 20th Century”, Proceedings, 4th International Space
Syntax Symposium, London.
Uysal, Y. (2005), “Tarihi ve DoIal Çevrede Turizm Koruma Amaç m6, Araç m6?...”, Mimarist,
Say6 17, sf. 36-38.
Ünlü, A., (1999), The Syntactic Analysis Of Turkish Houses Between 17th And 19th Centuries,
2nd Space Syntax Symposium, Brasilia.
Vaughan, L., Hanson, J, Dalton, R., (2007), Teaching Space Syntax Through Reflective Practice,
6th International Space Syntax Symposium, stanbul.
Wojgani, H., Hanson, J., (2007), Extra Care Housing: A Paradigm Shift, 6th International Space
Syntax Symposium, stanbul.
Yorulmaz, A. (1998), “Ayval6k’6 Gezerken”, Ceylan Kitabevi, Ayval6k
153
NTERNET KAYNAKLARI
http://www.mimarliktabilisim.itu.edu.tr
www.spacesyntax.org
www.spacesyntaxistanbul.itu.edu.tr
[1] www.cundadan.com
[2] www.spacesyntax.org
154
EKLER
Ek1 Bölge Halk6yla Yap6lan Anket ÖrneIi
Ek 2 Pansiyon Sahipleri ve Turistlerle Yap6lan Anket ÖrneIi
Ek 3 Anket Sonuçlar6na Ait Pasta Dilim Grafikleri
155
Ek1 Bölge Halk1yla ve Pansiyon Sahipleriyle yap1lan anket örne7i
AYVALIK’TA YA AYAN KONUT SAH B
Bina yap6m tarihi: Envanter no:
Yap6 i@levi nedir? —konut —pansiyon

Yap6n6n özgün i@levi nedir?
Konut sahibi misiniz?

• Konut sahibi iseniz; —kaç6nc6 mülk sahibisiniz?
Nereden, ne zaman ve neden geldiniz?
—mülkün ilk sahibinin ku@aI6ndan ise, mülkün ilk sahipleri

nereden ve ne zaman gelmi@ler?
• Kirac6 iseniz; —ev sahibi kaç6nc6 mülk sahibi? Nereden, ne

zaman ve neden gelmi@?
—mülkün ilk sahibinin ku@aI6ndan ise, mülkün ilk sahipleri

nereden ve ne zaman gelmi@ler?
1. DoIum yeriniz?
2. Kaç ki@ilik bir ailesiniz ve Aile bireylerinin ya@lar6 nedir?
3. ÖIrenim durumunuz?
4. Çal6@an /emekli kaç ki@i var?
5. Konutun kullan6m durumu nedir? -yaz -k6@ -arada
6. Konutun kullan6m durumu nedir? Kullan6l6yor K6smen kullan6l6yor
Zemin kat 1. kat 2.kat Zemin kat 1. kat 2.kat
7. Zemin kat (giri@ kat) kullan6l6yorsa, ne amaçla kullan6lmaktad6r?
8. Konutta kullan6lmayan kaç oda bulunmaktad6r?
9. Konutta eklenen/ ç6kar6lan mekânlar var m6? Evet Hay6r

Varsa nelerdir?
Neden?
10. Konutta yapmay6 dü@ündüIünüz deIi@iklikler nelerdir?

156
11. Konuttan memnun musunuz? Evet Hay6r

(tadilat gereksinimi, plan, kullan6m…)
• yi yanlar6 nelerdir?
• Kötü yanlar6 nelerdir?
• Sizce en önemli sorun nedir?
12. Dükkan/ depo mekan6na gereksinim var m6d6r? Evet Hay6r
Neden?
13. Avluya (arka bahçe) gereksinim var m6d6r? Evet Hay6r

Neden?
14. Ne tür bir konutta ya@amak istersiniz?

Neden? -apartman dairesi -Rum evi -farketmez
15. Devletin yapt6I6 planlama/turizm aktiviteleri hakk6nda bilgiye sahip misiniz?

Evet Hay6r
16. Devlet turizm konusunda halka ne gibi destekler vermelidir?
17. Yurtd6@6 tan6t6m6n6 yeterli buluyor musunuz? Evet Hay6r
18. Turizmi ayval6k ekonomik kalk6nmas6 aç6s6ndan yararl6 görüyor musunuz?

Evet Hay6r
19. Ayval6k’6n daha fazla konut yap6s6na ihtiyac6 var m6? Evet Hay6r
20. Ayval6k’6n daha fazla ev pansiyonuna ihtiyac6 var m6? Evet Hay6r
21. Ayval6k’a daha fazla turist gelmeli mi? Evet Hay6r
(EV PANS YONCULURU YAPIYORSANIZ 23. ve 24. SORULARI CEVAPLAMAYINIZ.)
22. Ev pansiyonculuIu yapmak ister misiniz? Evet Hay6r
23. Turiste hizmet veren kurumlarda çal6@mak ister misiniz? Evet Hay6r
24. Restaurant açmak ister misiniz? Evet Hay6r
25. Turizmin geli@imi için @ehrin daha bak6ml6 olmas6 gerekli midir?
Evet Hay6r
26. Turizmin geli@imi tarihi yap6lar6n, çevrenin daha bak6ml6 olmas6na katk6da bulunacak m6?
Evet Hay6r
27. Turizmin aile yap6s6 ve halk üzerindeki etkisi var m6d6r? Olumlu Olumsuz
28. Turizmin Ayval6k’taki deIerleri koruduIuna inan6yor musunuz? Evet Hay6r

157
Ek2 Pansiyon Sahipleri ve Turistlerle Yap1lan Anket Örne7i

(TUR ST SEN Z, SADECE 7. 9. 10. 11. 12. 13. SORULARI CEVAPLANDIRINIZ)
1. Yap6 i@levi nedir? —konut —pansiyon
2. Yap6n6n özgün i@levi nedir?
3. Yap6 pansiyon olarak kullan6l6yorsa; pansiyona siz mi dönü@türdünüz?

Evet Hay6r
4. Pansiyona dönü@türmek için neden bu yap6y6 seçtiniz?
5. Pansiyona dönü@türürken yap6lan müdahaleler nelerdir?
6. Pansiyona dönü@türdükten sonraki durumdan memnun musunuz?

Evet Hay6r
7. Sizce konutun pansiyona dönü@mesinden kaynaklanan eksikler nelerdir?
8. Her odan6n ayr6 banyosu bulunuyor mu?

Evet Hay6r
9. Pansiyonlarda Kullan6c6 (turistin) beklentileri sizce kar@6lan6yor mu?
Evet Hay6r
10. Tespit ettiIiniz, ihtiyaç duyduIunuz eksiklikler var m6d6r? Evet Hay6r
Varsa nelerdir?
11. Y6ld6zl6 bir oteldense, pansiyonu tercih etme nedeniniz nedir? Numaraland6r6n6z.
o Tarihi doku
o Aile ortam6/ev rahatl6I6
o Merkezi konum
o Fiyat6n uygun olmas6
12. Tekrar gelseniz, pansiyonu mu yoksa y6ld6zl6 bir oteli mi tercih edersiniz?
158
Ek3 Anket Sonuçlar1na Ait Pasta Dilim Grafikleri
1.
YA ADI INIZ KONUTUN YAPIM TAR H NED R?
B L NM YOR
42%
B L NM YOR
B L N YOR
B L N YOR
58%
2.
KAÇINCI KONUT SAH B S N Z?
5. YA DA 6.
6% B L NM YOR
32% B L NM YOR
LK
K NC
3. YA DA 4.
38% 3. YA DA 4.
LK
5. YA DA 6.
2%
K NC
22%
3.
YA ADI INIZ KONUTUN LK SAH PLER K MLERD R VE
NEREDEN GELM LERD R?
44%
B L NM YOR
B L N YOR
56%
4.
DO UM YER N Z NERES D R?
AYVALIK
D ER AYVALIK D ER
50% 50%
159
5.
Ö REN M DURUMUNUZ NED R?
YOK
12%
ÜN VERS TE LKOKUL
LKOKUL
12% 36%
ORTAOKUL
L SE
ÜN VERS TE
YOK
L SE ORTAOKUL
28% 12%
6.
A LE B REYLER N N ÇALI MA DURUMU NED R?
ÇALI$AN
48%
ÇALI$AN
EMEKL
EMEKL
52%
7.
KONUTUN KULLANIM DURUMU NED R?
YAZ
12%
YAZ/KI$
YAZ
YAZ/KI$
88%
8.
KONUTTA KATLARIN KULLANIM DURUMU NED R?
KISMEN
6%
TAMAMI
KISMEN
TAMAMI
94%
160
9.
ZEM N KAT NE AMAÇLA KULLANILIYOR?
ÇAMA$IRHANE DÜKKAN+AVLU
4% 2%
AVLU+DEPO DEPO
4% DEPO
DÜKKAN+DEPO
15%
YA$AMA+AVLU DÜKKAN+DEPO YA$AMA
17% 12% YA$AMA+DEPO
YA$AMA+AVLU
YA$AMA+DEPO
8% AVLU+DEPO
YA$AMA
ÇAMA$IRHANE
38%
DÜKKAN+AVLU
10.
KULLANILMAYAN KAÇ ODANIZ BULUNMAKTADIR?
YOK
83%
YOK
2 YA DA 4
2 YA DA 4
17%
11.
KONUTTA EKLENEN/ÇIKARILAN MEKANLAR VAR MI?
EVET
34%
EVET
HAYIR
HAYIR
66%
12.
KONUTTA YAPMAYI DÜ ÜNDÜ ÜNÜZ B R DE KL K VAR

MIDIR?
EVET
40%
EVET
HAYIR
HAYIR
60%
161
13.
KONUTTAN MEMNUN MUSUNUZ?
EVET
96%
EVET
HAYIR
HAYIR
4%
14.
DÜKKAN/DEPO MEKANINA GEREKS N M VAR MIDIR?
HAYIR
40%
EVET
HAYIR
EVET
60%
15.
AVLUYA GEREKS N M VAR MIDIR?
EVET
94%
EVET
HAYIR
HAYIR
6%
16.
NE TÜR B R KONUTTA YA AMAK STERS N Z?
RUM EV
94%
RUM EV
APARTMAN DA RES
APARTMAN
DA RES
6%
162
17.
DEVLET N YAPTI I PLANLAMA/TUR ZM AKT V TELER

HAKKINDA B LG YE SAH P M S N Z?
EVET
42%
EVET
HAYIR
HAYIR
58%
18.
DEVLET TUR ZM KONUSUNDA HALKA NE G B DESTEKLER

VERMEL D R?
$ VERMEZ
MKANI(ZEYT NC L TAR H RUM EVLER N N
2%
K VE BALIKÇILIK) HALKI YEN LENMES Ç N TE$V K VE
4% B L NÇLEND RMEL MADD DESTEK VERMEL
ÇEVRE TEM ZLENMEL , HALK
ÇEVRE 4% B L NÇLEND R LMEL , TE$V K
TEM ZLENMEL , VE MADD DESTEK VER LMEL
HALK $ MKANI(ZEYT NC L K VE
B L NÇLEND R LME TAR H RUM BALIKÇILIK)
L , TE$V K VE EVLER N N
YEN LENMES Ç N VERMEZ
MADD DESTEK
VER LMEL TE$V K VE MADD
20% DESTEK VERMEL HALKI B L NÇLEND RMEL
70%
19.
AYVALIK' IN YURTDI I TANITIMINI YETERL BULUYOR

MUSUNUZ?
EVET
32%
EVET
HAYIR
HAYIR
68%
20.
TUR ZM AYVALIK EKONOM K KALKINMASI AÇISINDAN

YARARLI GÖRÜYOR MUSUNUZ?
HAYIR
10%
EVET
HAYIR
EVET
90%
163
21.
AYVALI IN DAHA FAZLA KONUT YAPISINA HT YACI VAR

MIDIR?
EVET
36%
EVET
HAYIR
HAYIR
64%
22.
AYVALIK' IN DAHA FAZLA EV PANS YONUNA HT YACI VAR

MIDIR?
HAYIR
40%
EVET
HAYIR
EVET
60%
23.
AYVALIK'A DAHA FAZLA TUR ST GELMEL M ?
HAYIR
6%
EVET
HAYIR
EVET
94%
24.
EV PANS YONCULU U YAPMAK STER M S N Z?
HAYIR
44%
EVET
HAYIR
EVET
56%
164
25.
TUR STE H ZMET VEREN KURUMLARDA ÇALI MAK STER

M S N Z?
HAYIR
46% EVET
EVET HAYIR
54%
26.
RESTAURANT AÇMAK STER M S N Z?
EVET
24%
EVET
HAYIR
HAYIR
76%
27.
TUR ZM N GEL M Ç N EHR N DAHA BAKIMLI OLMASI

GEREKL M D R?
HAYIR
0%
EVET
HAYIR
EVET
100%
28.
TUR ZM N GEL M TAR H YAPILARIN, ÇEVREN N DAHA

BAKIMLI OLMASINI GEREKT R R M ?
HAYIR
0%
EVET
HAYIR
EVET
100%
165
29.
TUR ZM N A LE YAPISI VE HALK ÜZER NDEK ETK S OLUMLU

MUDUR OLUMSUZ MU?
ETK S YOK
2%
K S DE
8%
OLUMLU
K S DE
ETK S YOK
OLUMLU
90%
30.
TUR ZM N AYVALIKTAK DE ERLER KORUDU UNA

NANIYOR MUSNUZ?
HAYIR
48% EVET
EVET HAYIR
52%
166
ÖZGEÇM
DoIum tarihi 24.10.1983
DoIum yeri stanbul
Lise 1998–2001 Pertevniyal Anadolu Lisesi
Lisans 2001–2006 Y6ld6z Teknik Üniversitesi Mimarl6k Fakültesi

Mimarl6k Bölümü
Yüksek Lisans 2006–2008 Y6ld6z Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Mimarl6k Anabilim Dal6, Bina Ara@t6rma Program6
Çal14t171 kurum(lar)
2006-2007 Güvenilir n@aat, Tulipa Villa antiyesi

2008 3E Mimarl6k Ofisi

2009 - Ayvalık Konutlarının Mekan Dizim Yöntemiyle Analizi Ve Turizm Amaçlı Değerlendirilmesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

2009 - Ayvalık Konutlarının Mekan Dizim Yöntemiyle Analizi Ve Turizm Amaçlı Değerlendirilmesi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2009 - Ayvalık Konutlarının Mekan Dizim Yöntemiyle Analizi Ve Turizm Amaçlı Değerlendirilmesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YILDIZ TEKN K ÜN VERS TES

FEN B L MLER ENST TÜSÜ

AYVALIK KONUTLARININ MEKAN D Z M

Mimar Yasemin Özçanak

YÜKSEK L SANS TEZ

Tez Dan "man : Doç. Dr. Deniz Erinsel Önder

S MGE L STES ....................................................................................................................... iv

KISALTMA L STES ................................................................................................................ v

Ç ZELGE L STES ................................................................................................................... ix

2.1 Mekân Dizim Analizi Nedir?................................................................................... 4

3.1 Ayval6k Kentinin Konumu ve Kurulu@u................................................................ 30

4.1 Alan Çal6@mas6n6n Amac6 ...................................................................................... 49

5.1 Mevcut Ayval6k Konutlar6n Turizm Amac6yla Günümüze Kazand6r6lmas6........ 129

EKLER ................................................................................................................................... 154

Anahtar sözcükler: Geleneksel Ayval6k konutlar6, Mekân Dizimi, mübadele, turizm

Keywords: Traditional Ayval6k houses, Space Syntax, exchange of populations, tourism

• En bütünle@ik ve ayr6@6k konutlar ve mekânlar hangileridir ve ortak bir mekân kurgusu

• Konut ya@ant6s6na dair mahremiyetin s6n6rlar6 nedir? Özgün biçimde ve günümüz

• Dükkân/depo ve avlu mekânlar6n6n Ayval6k konut sistemindeki yeri nedir ve konutlar

Elde edilen bulgularla kültürel ve sosyal yap6n6n mekânsal organizasyona yans6mas6

Ayval6k’ta tarihi ve kültürel deIerlerin, dolay6s6yla geleneksel Ayval6k konutlar6n6n

toplama eIilimi, mahremiyet kavram6 ve içedönük/d6@adönük olmas6 tart6@6lm6@t6r. Özgün ve

Belirlenen kapsam doIrultusunda çal6@mada üç farkl6 yöntem izlenmi@tir. Bunlar veri

Anket çal6@mas6 üç a@amal6 olarak yap6lm6@t6r. Bunlar konut kullan6c6lar6yla, pansiyon

Tüm bu a@amalar sonuca gitmekte önemli süreçlerdir. Bu a@amalar doIrultusunda mevcut

2. MEKÂN D Z M (SPACE SYNTAX)

2.1 Mekân Dizim Analizi Nedir?

2.2 Mekân Dizim Analizinin Kullan1m Alanlar1

Dizimi, 1980’lerin ikinci yar6s6ndan sonra kullan6lmaya ba@lanm6@t6r ve h6zla yayg6nla@m6@t6r.

Mimarl6k, kentsel tasar6m, planlama, ula@6m ve iç mimarl6ktan, arkeoloji, enformasyon

• Kentlerin fiziksel karma@6k yap6lar6n6 tan6mlama;

• Gösteri merkezleri, müze, hastane gibi karma@6k fonksiyonlu yap6larda hareketin

• Sosyal baIlamda, mekâna ili@kin mahremiyet, kontrol ya da sosyal hiyerar@iyi kavrama;

Mekân Dizimi, @ehirsel geli@menin incelenmesi ve tasarlanmas6nda, özellikle de yaya baIlant6lar6

Yöntem çe@itli tasar6m alternatiflerinin etkilerini ara@t6rmak, öngörmek ve deIerlendirmek için de

2.3 Mekân Dizim Analiz Yöntemi Ve Kavramlar1

• Geçi@ grafiIi(justified graph)

• Bütünle@iklik ve Ayr6@6kl6k DeIerleri

Geçi4 grafi7i (Justified Gama Map)

okumadaki en büyük avantaj, geçi@ grafiIinin simetrik ve asimetrik, daI6lm6@ (distributed) ve

ekil 2.1 Konut plan6 ve Geçi@ grafiIi (Hillier, Hanson, 1984)

A: Tek geçi@li mekân

B: 2 veya daha fazla baIlant6s6 olan mekân

C: 2 veya daha fazla baIlant6s6 olup bir halkan6n

ekil 2.2 Geçi@ grafiIindeki mekân tipleri (Bellal, 2007)

ekil 2.3 Wright ‘in 3 evine ait planlar ve geçi@ grafiIi

ekil 2.4 Planlar ve gama diyagramlar6 (Hillier, 2007)

Halkal1 Tip ve Dall1 Tip

Bütünle4me ve Ayr14ma De7erleri

Bir hücrenin bütünle@me deIeri, hücrenin geçirgenlik (permeability) deIerini hesaplamakta

Konutun formu, mekânlar6n yönelmesiyle (orientation) de saptanabilmektedir. Her hücre/mekân

Tek yönlü Çift yönlü Üç yönlü Dört yönlü

ekil 2.7 Mekânlara ait yönelme ve geçi@ özellikleri

Mahremiyet düzeyi her toplumda, kültürün ve sosyal yap6n6n etkisiyle farkl6l6klar

2.4 Mekân Dizim Yönteminin Konut Alan1ndaki Uygulamalar1ndan Örnekler

Önder (2001;2002) çal6@mas6nda, Semerkant mevcut konutlar6nda bölge halk6n6n gelenek-

• Halk6n turizmin yararl6 olacaI6na inanmas6,

• Halk6n ev pansiyonculuIu yapmak istemesi,