ETTY’ye göre (Elektrik Tesislerinde Topraklama Yönetmeliği)

Yüksek Gerilim Tesislerinde Topraklama

Topraklama Tesislerinin Boyutlandırılması
Madde 5-a) Topraklama tesislerinin kurulması için temel koşullar:
Topraklama tesislerinin kurulmasında dört koşul yerine getirilmelidir.
1) Mekanik dayanım ve korozyona karşı dayanıklılığın sağlanması,
2) Isıl bakımdan en yüksek hata akımına (hesaplanarak bulunan) dayanıklılık,
3) İşletme araçları ve nesnelerin zarar görmesinin önlenmesi,
4) En yüksek toprak hata akımı esnasında, topraklama tesislerinde ortaya çıkabilecek gerilimlere karşı
insanların güvenliğinin sağlanması.
Bu koşullardan dolayı topraklama tesislerinin boyutlandırılması için aşağıdaki parametreler önemlidir:
Hata akımının değeri,(*)
Hatanın süresi,(*)
Toprağın özellikleri. ...”
YG tesislerine yapılacak topraklama ile bir hata durumunda toprağa bir akım aktığında
tesis etrafında oluşacak gerilim direğe dokunan veya yakındaki canlılara zarar vermeyecek şekilde dizayn
edilmelidir. Koruma topraklaması değeri sabit bir değer olacak diye şeklinde bir
açıklama bulunmamaktadır. Bu ancak bir hesap neticesinde bulunabilir.
Bunu bir örnek vererek anlatalım;
31,5kV’luk bir yüksek gerilim direği koruma topraklaması (kazık) direnci (RA) 2Ω olarak ölçülmüştür.
31,5kV’luk hattı besleyen indirici transformatörde 20Ω’luk bir NÖTR direnci (RN) vardır.
Direk çevresinde Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliğinde bildirilen M önlemleri alınmamıştır.
31,5kV’luk hattın başındaki kesicinin açma süresi 0,2s olarak belirlenmiştir.
ENH iletken direnci-İndirici TRF empedansları ve toprağın direnci 0 (sıfır) kabul edilmiştir.
Bir fazın direğin metal gövdesine temas ettiği bir arıza oluşmuştur.
Buna göre;
IE ve ZE belirlenir. RN=20Ω RA=2 Ω, ZE=RN+RA
IE = (1,1*31,5kV) / (√3*(20Ω+2Ω)) = 0,910kA (Topraktan geçen akım)
UE = 0,910kA. 2Ω = 1,82kV (Direk etrafında oluşan gerilim değeri)
0,2s hata süresi için eğriden bulunan değer UTP = 500V’dir.Biz bu değeri algoritmada yerine koyarsak ;
UE>2*UTp olmalıdır. 1820V>2*500V UE> 2 x UTP uygun değildir.
Bu direğe dokunan ve çok yakınındaki insanlar için tehlikeli bir durum mevcuttur. Bu durumun
önüne geçmek gerekir. Direğin topraklama direncinin 0,9ohm olması halinde tehlikeden
bahsedilemeyecektir. Ancak bu değeri pratikte yakalamak mümkün değildir.
Yönetmelikte belirtilen M önlemleri alınması ile UE< 4 x UTP = 1820V≤2000V ve hata süresi t<0,2s için
uygundur.
M önlemlerinden birisi olan halka topraklaması nedir? İsterseniz inceleyelim.
Yüksek gerilim tesislerinde topraklama yapılmadan önce hesaplamaların ve ölçümlerin yapılması gerekir.
Bir Faz-Toprak k.d hesaplarında çıkan akım değerlerine ve topraklama yapılması halinde oluşacak
topraklama gerilimlerine ETTY. Madde 6. da belirtildiği gibi değerlendirme yapmak gerekecektir.
Halka topraklaması, toprağın donma sınırı kabul edilen 50cm’ den daha derinde topraklama iletkeninin
toprak içerisine yerleştirilmesinden ibarettir. Halka topraklaması direğin gövdesi ile birleştirilecek ve
direkten 1m uzaklıkta bir çember şeklinde olacaktır. Halka topraklaması bir direğe yapıldığında o direğe
levha- kazık gibi topraklama yapılmasına ihtiyaç kalmayacaktır.
Halka topraklaması yapılması halinde direğin gövdesi ile toprağın 1 metre uzağı arasında çok düşük bir
fark gerilim meydana geldiği için(potansiyel düzenlemesi) direğe yaklaşan ve dokunan canlılar için tehlike
kalmayacaktır.
Kazık topraklama yapılmış bir ENH direği etrafında oluşan potansiyelin dağılımı

Halka topraklaması yapılmış ENH direği etrafında oluşan potansiyel dağılımı (Potansiyel düzenleme
yapılmış)
Yapılacak hesaplamalarda 1 halka yeterli gelmiyorsa 2.halka, 1. Halkadan 1 metre uzaklığa gömülerek
yapılabilecektir.
Trafo binalarında-kesici ölçü kabinlerinde de durum farklı değildir. Temel topraklaması yapılsa dahi ( ki
mecburidir) UTP değerleri çok yüksektir.
YG tesislerinde arıza akımlarının çok büyük olması nedeni ile TM’lere yakın (1-2 km mesafede), yerlerde
çok dikkatli topraklama yapmak gerekir. Yerleşim yerlerinden YG hatları geçirilirken direklerin
topraklamaları ile binaların koruma topraklamaları arasında çok az bir mesafe olduğu için
YG tesislerinde oluşabilecek toprak arızalarında diğer topraklayıcılar üzerinde tehlikeli
gerilimler oluşacaktır.
Bu durumda; YG ve AG koruma topraklama tesisleri gerekli şartlar oluşturularak birleştirilmesi
gerekmektedir. Bunun dışındaki ENH kısımlarında (arazilerde –tarlalarda) halka topraklaması yapılması
zorunluluk teşkil etmektedir
Yazar Hakkında
Nejat Cahit Gençer
Elektrik Mühendisi