Professional Documents
Culture Documents
Mad122 Bilgisayar Destekli Maden Tasarımına Giriş Ders Notları
Mad122 Bilgisayar Destekli Maden Tasarımına Giriş Ders Notları
Mad122 Bilgisayar Destekli Maden Tasarımına Giriş Ders Notları
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
MAD122
BİLGİSAYAR DESTEKLİ MADEN TASARIMINA GİRİŞ
DERS NOTLARI
(Son Güncelleme: Mayıs 2013)
i
İÇİNDEKİLER (devam ediyor)
7. MINEX PROGRAMININ GRAFİKSEL ARAYÜZÜ..........................................................114
7.1. Menü Çubukları ....................................................................................................114
7.2. Araç Çubukları......................................................................................................115
7.3. Minex Programında Yaygın Olarak Kullanılan Dosya Türleri.................................117
7.4. Borehole Database (Sondaj Veri Tabanı) Kavramı ...............................................117
ii
1. BİLGİSAYAR DESTEKLİ MADEN TASARIMI YAZILIMLARINA GENEL BİR BAKIŞ
1.1. Giriş
Madencilik faaliyetlerinin verimli olarak yürütülebilmesi için, arama, proje, hazırlık, üretim
ve üretim sonrası aşamalarının her birinde kullanılacak olan verilerin doğru olarak derlen-
mesi ve değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Kimi zaman hesaplamalarda, kimi
zamansa çizim ve modellemelerde kullanılan bu veriler, ele alınan aşamanın niteliğine
göre farklı ortam ve belgelerde saklanmaktadır. Günümüzde gelişen bilgisayar teknolojileri
ve yazılımları, bu verileri sayısal ortamda çok daha güvenle saklama ve çok daha hızlı
değerlendirme olanaklarını da beraberinde getirmiştir. Bilgisayar destekli maden tasarımı
yazılımları, bu amaçla geliştirilen özel niteliklere sahip yazılımlardır.
1
1.2. Yaygın Olarak Kullanılan Bilgisayar Destekli Maden Tasarımı Programları
SURPAC
http://www.gemcomsoftware.com/products/surpac/
MINEX
http://www.gemcomsoftware.com/products/Minex/
NETCAD
http://www.netcad.com.tr/
MICROSTATION
http://www.bentley.com/en-US/Products/microstation+product+line/
SURFER
http://www.goldensoftware.com/products/surfer/surfer.shtml
VULCAN
http://www.maptek.com.au/products/vulcan/index.html
MICROMINE
http://www.micromine.com/
DATAMINE
http://www.datamine.co.uk/
MINESIGHT
http://www.minesight.com/
MICROMODEL
http://www.rkmminingsoftware.com/micromodel-system/
2
2. SURPAC PROGRAMININ GRAFİKSEL ARAYÜZÜ
Surpac 6.1 programının grafiksel arayüzünde yer alan çubuk, sekme ve pencereler aşağıda sıra-
lanmaktadır (Şekil 1.1).
Surpac programının grafiksel arayüzünde yer alan Main Menu (Ana Menü) aşağıdaki açılabilir
menü pencerelerinden oluşmaktadır:
- File (Dosya)
- Edit (Düzenleme)
- Create (Oluşturma)
- Display (Görüntüleme)
- View (Görünüm)
- Inquire (Bilgilenme)
- File Tools (Dosya Araçları)
3
- Survey (Haritalama)
- Database (Veritabanı)
- Surfaces (Yüzeyler)
- Solids (Katılar)
- Block Model (Blok Modelleme)
- Design (Tasarım)
- Plotting (Çizim)
- Customize (Özelleştir)
- Help (Yardım)
Surpac programının grafiksel arayüzünde yer alan Main Menu dışında isteğe bağlı olarak etkinleş-
tirilebilen diğer menüler şunlardır (Şekil 1.2):
4
2.2. Araç Çubukları
Surpac programının grafiksel arayüzünde isteğe bağlı olarak etkinleştirilebilen araç çubukları şun-
lardır (Şekil 1.3):
5
Şekil 1.3. Surpac programının araç çubukları.
6
2.3. Surpac Programıda Yaygın Olarak Kullanılan Dosya Türleri
Surpac programında yaygın olarak kullanılan dosya türleri ve uzantıları aşağıda sıralanmaktadır
(Çizelge 1).
Doğal haldeki noktalar ve çizgi verileri string verileri oluşturur. Neredeyse bütün veriler Surpac’de
bu forma getirilmiş ve string gibi saklanmıştır. String, birbirini izleyen üç-boyutlu (3-B) koordinatla-
rın, bazı fiziksel özelliklerini çizerek açıklar. Taslağa çizilmiş çizgiler, stringlerde de olduğu gibi asıl
özellikleri belirtir. Konturlar gibi yolların sınırları, jeolojik zonların sınırları, stok alanının tabanı vb.
açık ocağa ait taban ve tavan stringleridir. Bütün noktaların tanımladığı tek bir string, string dizi-
sinde belirlenmiş olağan numarası ile kaydedilir. String numaraları 1 ve 32000 dahil olmak üzere
bu aralıkta sınıflandırılabilir.
7
b. Yeryüzünün modellenmesinde string kullanımı örneği.
Şekil 1.4. Surpac programında kullanılan string örnekleri.
Açık stringler eğrisel ya da doğrusal çizgiler gibidir. İlk ve son koordinatları farklıdır. Eğer dosyada
birden fazla aynı string numarasında açık string varsa, bunlar segment numarası ile tanımlanarak
açık segment adını alır. Şekil 1.5’de bir açık string örneği verilmektedir.
Kapalı stringler daire, kare ya da herhangi bir düzensiz poligon şeklinde olabilir. İlk ve son koordi-
natları aynı ise kapalı string adını alır. Eğer, dosyada aynı string numarası bile birden fazla kapalı
string bulunuyorsa, bunlar segment numarası alarak, kapalı segment adını alır. Topoğrafik harita-
da, aynı yükseklikteki konturların aynı string numarası ile ifade edilmesi gibi burada da tanıtıcı tek
bir string aynı mantık ile gruplanıp, özelliklerine göre konumlanacaktır. Şekil 1.6’da bir kapalı string
örneği verilmektedir.
8
Şekil 1.6. Kapalı string örneği.
Râkım stringi, belirli bir özellik olmaksızın, rastgele noktaların bağlanması ile oluşmuş stringdir.
Göründüğü gibi noktaların bağlantıları hiç bir özellik ifade etmediği gibi, noktalar da herhangi bir
düzende değildirler. Râkım stringleri genelde noktaların yüksekliklerini ya da sondajların koordinat-
larını kaydetmek amacıyla kullanılır. Şekil 1.7’de bir râkım stringi örneği verilmektedir.
Genellikle süreksiz olan özelliklerin gözlendiği açık stringler açık ocaklarda (open pit), kapalı
stringler ise sınır stringleri (boundary string) olarak hatları belirlemede ve hacim hesaplamada kul-
lanılırlar. Mühendislere ve jeologlara yönelik olarak şev ve basamak tasarımı ile cevher sınırları
gibi konular kapalı stringlerle yakından ilgilidir. Kapalı stringler kalınlık gibi tanımlanacağından alan
ve hacim hesaplamaları kolaylıkla yapılabilir.
9
2.4.3. String Açıklamaları
Stringdeki her bir noktanın yeteneği, koordinatı olmayan bilgiyi koordinatı olan bilgilerden ayırabil-
mesidir. Bu bilgi ‘Nokta Açıklaması’ olarak adlandırılır. Haritacılıkta, genellikle o noktanın ne oldu-
ğu (örn. kontrol merkezinin adı) kesin olarak belirtilir. Kapalı string kullanımında stringin nokta
açıklamaları, farklı özelliklerin niteliklerini (örn. su örneğinin konsantrasyonu ve toplam tuzluluğu)
içerebilir.
Nokta açıklaması, değişik amaçlar için ayrı ayrı tanımlamalara yönelik alt alanlar içerebilir. Alt
alanların açıklamaları D1, D2, D3 gibi en fazla D100’e kadar adlandırılabilir ve genellikle D alanları
(D fields) şeklinde belirtilir. D alanları virgüllerle sınırlandırılır ve toplam açıklama 512 karakteri
geçemez. Örneğin:
D1= “TREE”
D2= “1.54”
D3= “HOUSE”
Bir stringin ilk noktasında string numarası koymak kuraldır. Belirli bir stringin nasıl bir şekilde yara-
tıldığına bağlı olarak, segment için noktaların sırası bazen saat yönünde bazen ise saat yönünün
tersinde bir yön verecektir. Alanları ve hacimleri hesaplarken segmentin bu yönü kapalı stringlerde
önemlidir.
Eğer kapalı stringin yönü saat yönünde tanımlanmışsa, bunun pozitif bir alan gösterdiği varsayılır;
bu bir kapsama (inclusion) alanıdır. Eğer kapalı stringin yönü saat alanının tersi yönde tanımlan-
mışsa, bunun negatif bir alan gösterdiği varsayılır; bu bir dışlama (exclusion) alanıdır.
Eğer saat yönünün tersi yönde kapatılmış bir segment saat yönünde kapatılmış bir segment içinde
yer alıyorsa, bu bileşim kapalı segmentler arasındaki alanı belirtir. Şekil 1.8’de string yönleri yar-
dımıyla bir alan hesabı örneği verilmektedir.
10
2.4.5. String Dosyaları
İlgili stringler ‘String Dosyaları’ olarak adlandırılan dosyalar olarak kaydedilir ve dosya uzantısı
“.str” olarak tanımlanır. Bir string dosyası 32000’e kadar farklı stringler içerebilir.
Her bir dosya 2 bölüm olarak tanımlanır. Birinci bölüm ‘Lokasyon (Mevki) Kodu’ olarak adlandırılır.
Bu kod, genellikle stringin dosyada neyi belirttiğini göstermek için seçilmiş alfabetik karakter belir-
tecidir (örn: sondaj, kontur, bina). İkinci bölüm ise, ‘ID Numarası’ olarak adlandırılır. Bu kod, bir dizi
dosyanın bir elemanını tanımlayan nümerik karakter belirtecidir. Örneğin, yeraltı maden araştırma-
larının 1990 yılı Ocak, Şubat ve Mart aylarını içeren bir dizi dosya adının her biri şu şekilde adlan-
dırılabilir:
LEV9001
LEV9002
LEV9003
LEV’in ortak lokasyon kodu olduğu durumdaki ID numaraları, her bir dosyadaki araştırmaları içe-
ren yıl/ay kodlarıdır.
String dosyası içindeki her bir çizgi ‘Record’ (Kayıt)’ olarak adlandırılır. İlk iki record sırasıyla
‘Header Record (Üstbilgi Kaydı)’ ve ‘Axis Record (Eksen Kaydı)’ şeklinde adlandırılır.
Header record, lokasyon kodu, oluşturulan tarih ve amaç gibi string dosyalarıyla alakalı verileri
içerir (örn: pump, 26-Mar-92, pumping wells).
Axis record iki dizi koordinat numarası içerir. İlk dizide, string numarası ile y, x ve z koordinatları
yer almakta olup, ikinci dizide amaca uygun olarak, kesit alırken kullanmak amacıyla tanımlanan
3-boyutlu eksene ait koordinat bilgileri veya pompalama bilgileri gibi bilgiler bulunur.
Şekil 1.9’da Groundwater Modeling (Yeraltı Suyunu Modelleme) modülü kullanılarak oluşturulan
ve üç pompalama kuyusunun tanımlarını kapsayan “pump1.str” string dosyasının içeriği görülmek-
tedir. Bu dosyanın ilk dizisinde, string numarası ile y, x ve z koordinatları yer almakta olup, ikinci
dizisinde kuyu ismi, pompalamaya başlama zamanı, pompalamanın sonlandırıldığı zaman, pom-
palama oranı ve pompalama borusunun yarıçapı verileri bulunmaktadır.
pump,26-Mar-92,pumping wells,
0,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000
100,28.275,-47.079,0.000,recover1,0,10000000,500,0.15
100,117.516,-93.714,0.000,recover2,0,10000000,700,0.2
100,108.160,-26.973,0.000,recover3,0,10000000,500,0.15
0,0.000,0.000,0.000,0,0.000,0.000,0.000,END
Şekil 1.9. Pompalama kuyuları için hazırlanmış bir string dosyası örneği.
String dosyalarında her bir alan virgülle ayrılır. String dosyasındaki kayıtlar, ilk 7 verisi sıfır olan ve
Start (başlangıç) olarak adlandırılan bir veri satırıyla başlar; ilk 4 verisi sıfır olan ve End (Son) ola-
rak belirtilen bir veri satırıyla sona erer. Farklı nesnelere ait veriler ilk 4 verisi sıfır olan veri satırla-
rıyla birbirlerinden ayrılır.
Şekil 1.10’da, Geostatistics (Jeoistatistikler) modülü kullanılarak oluşturulan bir bloğa ait tanımları
içeren “blocks98.str” string dosyasının içeriği görülmektedir. Bu dosyanın ilk dizisinde, string nu-
marası ile y, x ve z koordinatları yer almakta olup, diğer dizilerde ters uzaklık algoritması kullanıla-
rak hesaplanmış değerler bulunmaktadır.
11
blocks, 1-May-92,Grade classifications of blocks98.str,
0,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000
1,285.000,115.000,98.000,0.035,23.035
1,295.000,115.000,98.000,0.035,23.035
1,295.000,125.000,98.000,0.035,23.035
1,285.000,125.000,98.000,0.035,23.035
1,285.000,115.000,98.000,0.035,23.035
0,0.000,0.000,0.000,
1,285.000,125.000,98.000,0.003,47.460
1,295.000,125.000,98.000,0.003,47.460
1,295.000,135.000,98.000,0.003,47.460
1,285.000,135.000,98.000,0.003,47.460
1,285.000,125.000,98.000,0.003,47.460
0,0.000,0.000,0.000,END
Şekil 1.10. Bloklar için hazırlanmış bir string dosyası örneği.
Surpac programında 3-boyutlu görüntüleme ve hacim hesaplama gibi konularda ‘Yüzeyler’ kulla-
nılmakta olup, bu yüzeyler, DTM olarak tanımlanmaktadır. Doğal arazi topografyası, faylar, ana
kayalar ve ana kayaların üzerini kaplamış kontaklar ya da yeraltı su seviyesi birçok yüzeysel nitelik
DTM şeklinde modellenebilir.
String dosyaları, kendilerine bağlı bulunan DTM’lerdeki ham verileri içermektedir. Bu DTM’ler, bağ-
lı bulundukları string dosyalarındaki üçlü noktaların haritalamasıyla oluşturulmuş üçgenler içerir.
Diğer bir ifade ile, DTM’ler, her bir üçgenin her bir noktasının kendisine ait string dosyasındaki bir
nokta ile eşleştirildiği üçgenlerden yapılmıştır. Bu nedenle, DTM dosyaları kendi string dosyaları
olmadan çalıştırılamazlar ve bir DTM dosyası, aynı isimdeki kendi string dosyası olmazsa açıla-
maz. Şekil 1.11’de bir açık işletme için hazırlanmış “pit150.dtm” DTM dosyasının içeriği görülmek-
tedir.
pit150.str,0802012100;algorithm=standard;fields=x,y
1, 7877.081, 1578.834, 250.000,
1, 7804.659, 1604.600, 250.000,
1, 7483.320, 1638.690, 250.000,
1, 7711.353, 1303.734, 250.000,
1, 7842.688, 1329.531, 250.000,
1, 7889.597, 1385.997, 250.000,
1, 7918.705, 1436.139, 250.000,
1, 7907.760, 1492.912, 250.000,
1, 7877.081, 1578.834, 250.000,
0, 0.000, 0.000, 0.000,
0, 0.000, 0.000, 0.000, END
Şekil 1.11. Açık işletme için hazırlanmış bir DTM dosyası örneği.
12
Collar tablosundaki zorunlu alanlar şunlardır:
- hole_id ( Kuyu Kimliği)
- y [(Y Koordinatı (Kuzey)]
- x [(X Koordinatı (Doğu)]
- z [(Z Koordinatı (Yükseklik)]
- max_depth (Maksimum Derinlik)
- hole_path (Sondajın Adresi)
Zorunlu tablolardan başka, jeoloji ve tenör gibi verileri kaydetmek amacıyla isteğe bağlı tablolar da
eklenilebilir ve kullanılabilir. Veritabanına eklenilebilir türde 3 çeşit isteğe bağlı tablo vardır:
a) Interval Table (Aralık Tablosu)
b) Point Table (Nokta Tablosu)
c) Discrete Samples Table (Farklı Numuneler Tablosu)
Interval tabloları numune almak amacıyla yapılan karotlu sondajın başlangıç derinliğine ve bitiş
derinliğine ihtiyaç duyar. Bunlar için sırasıyla ‘depth_from’ ve ‘depth_to’ alanları çağrılır. Point tab-
loları ise sadece numunelerin alındığı derinliğe ihtiyaç duyar; bunun için de sadece ‘depth_to’ ala-
nı çağrılır. Discrete Samples tabloları belirli numune kimliklerine sahip noktalar için veri kaydetmek
amacıyla kullanılır. Bu veriler, sample_id (numune kimlikleri) ve y, x ve z koordinatlarıdır. Şekil
1.12’de, Geological Database modülündeki bazı tipik jeolojik kesitleri göstermektedir.
Style dosyaları, string ve DTM’lerin nasıl gösterileceğini belirtmek için kullanılır. Varsayılan style
dosyaları ‘styles.ssi’ olarak adlandırılmaktadır. Style dosyası kullanıcıya şu özellikleri belirlemesine
izin verir:
13
- Lejanta (göstergeye) yönelik biçim için etiket
- Çizme metodu (çizgi, işaretler, nitelik değerleri vb.)
- Çizgi rengi, kalınlığı ve tipi
- Yüzey rengi
- Ayna yansıma rengi (parlak kısmın rengi)
- Şeffaflık etkileri için saydamlık rengi
- Parlaklık renkleri ve parlak kısmın boyutu
- Yüzey gidişatı
- Kenar rengi ve kalınlığı
- Metin rengi, yazı tipi, boyutu ve eğimi
- İşaretleyici sembolü ve işaretleyicinin boyutu
14
3. SURPAC PROGRAMININ KULLANIMI
String dosya adlarında boşluk, Türkçe karakterler ile alfabetik karakterler dışında kalan karakter ve
simgelerin kullanılması önerilmez. Kullanılması durumunda Surpac programı doğru olarak çalış-
mayabilir. Dosya adlarının kimliklerine başvurmak için yerüstündeki kot yüksekliklerinden veya
yeraltındaki kat derinliklerinden yararlanabilirsiniz (kot130.str, kot150.str, kot170.str veya kat-
130.str, kat-150.str, kat-170.str gibi).
15
3.2 STRING VERİLERİNİN GÖRÜNTÜLENMESİ
3. Display > Strings > With string and segment numbers seçiniz.
16
4.2 Bu dosyadaki veri, ocağın “plan görüntüsü” olarak bilinen yatay bir görüntüsünü sunar. Veriler
aşağıdaki gibi düzenlenmiştir.
String Segment
No No Veri Tip
D1 D2 D3
(String (Segment (Data) (Type)
Number) Number)
1 1 Düşük Tenörlü Cevher Kapalı Altın (g/t) Gümüş (g/t) SG
2 1 Orta Tenörlü Cevher Kapalı Altın (g/t) Gümüş (g/t) SG
3 1 Yüksek Tenörlü Cevher Kapalı Altın (g/t) Gümüş (g/t) SG
8 1 Taban Kayacı İzi Açık Taban Kayacı
8 2 Tavan Kayacı İzi Açık Tavan Kayacı
30005 30005 Ocağın Şev Topuğu Kapalı
30008 30008 Ölçüm İstasyonu Rakım İstasyon Adı
17
6.1 String 1 için noktaların sıralanmasının XY düzleminde saat ibresi yönünde olduğuna dikkat
ediniz.
18
3.3 STRING VERİLERİNİN METİN DÜZENLEYİCİDE GÖRÜNTÜLENMESİ
1. Navigator penceresinde bench105.str dosyasını sağ tuş tıklayınız ve Edit seçiniz. Dosya, kul-
landığınız metin düzenleyici programla (Not Defteri) açılır.
• İlk satır Üstbilgi Kaydı (Header Record) olarak adlandırılır ve şu maddeleri içerir: Dosya Adı,
Değiştirildiği Tarih, Amaç (ki, bu örnekte boş bırakılmıştır), Stil Dosyası.
• İkinci satır Eksen Kaydı (Axis Record) içerir. Bu, bazı kesit işlevlerinde kullanılan iki-noktalı bir
satırdır. Birçok string dosyası için bu gerekli değildir. Gerekli olmadığında tüm koordinatlar için 0
değeri kullanılır. Gerekli olduğunda, eksenin başlangıç ve bitiş noktalarının her birinin Y, X ve Z
değerleri aşağıdaki üçüncü satır sırasıyla yerleştirilir.
• Üçüncü satır String Verisi (String Data) başlangıcıdır ve Y, X, Z, D1, D2, D3, … D100 gibi String
Sayısı (String Number) olarak yerleştirilir.
• Bir dosya oluşturulduğunda şu değerler seçilir: D1 = gold (g/t), D2 = silver (g/t) and D3 = SG.
• 1.23 grams/ton altının değeri, 14.23 grams/ton gümüşün değeri ve 2.7 özgül ağırlıktır.
19
2. Aşağıdaki verileri görmek için metin düzenleyicideki sayfayı aşağı doğru kaydırınız.
• String 8 is açıktır, çünkü ilk ve son noktaları farklıdır. Ayrıca String 8, iki segment içermektedir.
Not: String dosyaları üzerinde elle düzenleme yapılması önerilmez. Şayet dosyanın yazım düzeni
bozulur ve zarar görürse Surpac programı bu dosya kullanıldığında doğru olarak çalışmaz.
20
3.4 ÇOKLU GÖRÜNTÜ ALANLARIYLA ÇALIŞMAK
3. Popup menüden Viewport seçiniz ve sonra Copy view tıklayınız. View 2 olarak adlandırılan
sekmede geçerli görüntünün ekranı kaplamış bir kopyası gösterilir.
21
5. Grafikte sağ-tuş tıklayınız, Viewport seçiniz ve Split vertically tıklayınız.
22
6. Sol görüntü penceresinde sağ-tuş tıklayınız, Viewport seçiniz ve Split horizontally tıklayınız.
Sol görüntü penceresi yatay olarak bölünür.
23
7. Sağ görüntü penceresinde sağ tuş tıklayınız, Viewport seçiniz ve Split horizontally tıklatınız.
Dört görüntü penceresi görüntülenir.
9. Sol-alt sol görüntü penceresinde tıklayınız. Verileri XZ düzleminde görmek için simgesini
tıklayınız.
24
10. Sağ-üst sağ görüntü penceresinde tıklayınız. Verileri YZ düzleminde görmek için simgesi-
ni tıklayınız. Dört görüntü penceresinde verilerin dört farklı görünümü görüntülenir.
25
3.5 NOKTA ÖZELLİKLERİNİ GÖRMEK
Nokta özellikleri işlevi, string, segment ve nokta sayıları, y, x, z koordinatları ve tanımlı alanları
kapsayan nokta özelliği bilgisini gösterir.
4. CTRL tuşuna basılı tutarak ve noktalar üzerinde tıklayarak herhangi dört nokta seçiniz.
26
5. Inquire > Point properties tıklayınız. Mesaj penceresinde seçilen tüm noktaların nokta özellik-
leri görüntülenecektir.
27
3.6 SEGMENT ÖZELLİKLERİNİ GÖRMEK
28
4.1 Properties panosunda segment özellikleri görüntülenecektir.
29
3.7 İKİ NOKTA ARASINDAKİ UZAKLIĞI VE İSTİKAMET AÇISINI BELİRLEMEK
3. Inquire > Bearing and distance between 2 points seçiniz. Setup noktasını seçmek için iletiye
dikkat ediniz.
4. Setup noktasını tıklayınız. Foresight noktasını seçmek için iletiye dikkat ediniz.
Mesaj penceresinde, seçilen noktalar için, iki nokta arasındaki istikamet açısı, uzaklık ve eğim
görüntülenir.
30
3.8 BİR DOSYAYI KAYDETMEK
31
7. Bilgileri, aşağıda görüldüğü gibi giriniz ve Apply tıklayınız.
32
3.9 VERİYİ DÖNDÜRMEK İÇİN ORBIT VIEW TOOL MODUNU KULLANMAK
33
3.10 ÇOK SAYIDA NOKTAYI AYNI ANDA SEÇMEK İÇİN BOX SELECT POINTS MODUNU
KULLANMAK
4. Graphics Viewport üzerinde tıklayınız ve sürükleyiniz. Çok sayıda nokta aynı anda seçilecek-
tir.
34
3.10a NOKTALARI SİLMEK İÇİN POINT/TRIANGLE MODUNU KULLANMAK
3. Tools araç çubuğundan Selection drop‐down menüsünü açınız ve Select Point/Triangle tıkla-
yınız.
5. Popup menü görüntülemek için nokta üzerinde sağ-tuş tıklayınız ve Delete seçiniz. Nokta sili-
necektir.
35
6. CTRL tuşuna basılı tutarak aşağıda görüldüğü gibi noktalar tıklayınız.
36
3.10b SEGMENTLERİ TERSİNE ÇEVİRMEK İÇİN SEGMENT/TRISOLATION MODUNU KUL-
LANMAK
3. Popup menü görüntülemek için segment üzerinde sağ-tuş tıklayınız ve popup menüden Rever-
se seçiniz.
37
3.10c KOPARMAK, BİRLEŞTİRMEK VE YENİDEN NUMARALANDIRMAK İÇİN SELECT MO-
DUNU KULLANMAK
38
4. CTRL tuşuna basılı tutarak 11 ve 14 numaralı noktaları tıklayınız.
5. Popup menü görüntülemek için nokta üzerinde sağ-tuş tıklayınız ve popup menüden Break
segments at selected points seçiniz.
39
6. Aşağıda görüldüğü gibi, silinecek segment üzerinde iki nokta arasında bir yer tıklayınız.
7. Popup menüyü görüntülemek için segment üzerinde sağ-tuş tıklayınız ve popup menüden Dele-
te seçiniz.
40
8. CTRL tuşuna basılı tutarak, birleştirilecek olan iki noktayı (105 ve 216) seçiniz. Şayet farklı
string numaralarına sahip iki segment birleştirilecekse, sonuca ulaşmak için ilk seçilen noktanın
string numarası kullanılır. Bu örnekte, şayet ilk önce 105 numaralı nokta seçilirse, sonuçta oluşan
string numarası 1 olacaktır. Şayet ilk önce 216 numaralı nokta seçilirse , sonuçta oluşan string
numarası 2 olacaktır.
9. Popup menüyü görüntülemek için nokta üzerinde herhangi bir yerde sağ-tuş tıklayınız ve popup
menüden Connect points seçiniz. Noktalar birleştirilecektir.
41
10. CTRL tuşuna basılı tutarak, birleştirilecek olan iki noktayı (130 ve 25) seçiniz.
11. Popup menüyü görüntülemek için nokta üzerinde herhangi bir yerde sağ-tuş tıklayınız ve po-
pup menüden Connect points seçiniz. Noktalar birleştirilecektir.
42
12. Diğer yerler için, aşağıda görülen sonuca ulaşana kadar 4’den 12’ye kadar olan adımları tek-
rarlayınız.
14. Aşağıda görülen bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız. Daha sonra tüm segmentleri seçmek ve
yeniden numaralandırmak için select tool kullanacaksınız.
43
15. Yeniden numaralandıracağınız segment üzerinde iki nokta arasında bir yer tıklayınız.
16. Popup menüyü görüntülemek için sağ-tuş tıklayınız ve popup menüden Select strings seçi-
niz.
44
16.1 String 2’nin her iki segmenti seçilir.
19. File > Save as seçiniz. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
45
3.11 BİR EKSEN BOYUNCA VERİ TAŞIMAK
3. Tools araç çubuğundan Selection drop‐down menüsünü açınız ve Select Point/Triangle tıkla-
yınız.
46
6. Aşağıdaki gibi, X eksenini (kırmızı) tıklayınız ve sürükleyiniz.
önce sonra
Durum çubuğunun, hareket devam ettiği sürece koordinat değerlerini gösterdiğine dikkat ediniz.
47
3.12 BİR PLAN ÜZERİNDEKİ VERİLERİ TAŞIMAK
2. Aşağıdaki Exit Graphics penceresi açılırsa, Reset graphics seçiniz ve Apply tıklayınız.
48
6. Tools araç çubuğundan , Move Tool simgesini tıklayınız. Veya
Graphics Viewport üzerinde segmenti sağ-tuş tıklayınız. Pop-up menünün en altında Move tool
simgesini tıklayınız.
önce sonra
49
3.13 ÜÇ BOYUTTA VERİ TAŞIMAK
5. Tools araç çubuğundan Selection drop‐down menüsünü açınız ve Select String/Object tıkla-
yınız.
50
6. und_layout.str içindeki stringi tıklayınız.
7. Graphics Viewport üzerinde stringi sağ-tuş tıklayınız. Pop-up menünün en altında Move tool
simgesini tıklayınız.
8. Aşağıdaki gibi, üç eksenin kesişim noktasındaki sarı karenin içini tıklayınız ve sürükleyiniz.
Stringi hareket ettirdiğiniz sürece, durum çubuğundaki üç koordinat değerinin de değiştiğine dikkat
ediniz.
51
10. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
52
4. DIGITAL TERRAİN MODEL (DTM) YÜZEYLERİ
c) Üçgenlerin kaplanması
53
4.1) DTM’in Grafiksel Olarak Oluşturulması
54
Oluşturulan DTM yüzeyi aşağıdaki gibidir.
String dosyasının halen mevcut olması nedeniyle, size, orijinaliyle yer değiştirmeyi isteyip isteme-
diğiniz sorulacak.
7. Yes tıklayınız.
55
4.2) DTM’in Dosya-Tabanlı Olarak Oluşturulması
2. Surfaces > DTM File functions > Create DTM from string file seçiniz.
Bu durumda, Strings to act as break lines onay kutusu tiklenmez. Message penceresi size
DTM’nin oluşturulduğuna dair bilgi verir.
56
DTM rapor dosyası görüntülenir.
Çapraz stringlerle yaratılan DTM’de üçgenler vardır. Bu, arzu edilen sonuç değildir.
6. Surfaces > DTM File functions > Create DTM from string file seçiniz.
57
7. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
58
4.3) DTM’in Spot Height Verilerinden Oluşturulması
Bu dosya bir madencilik çalışmalarına başlamadan önce açılan sondaj kuyusunun kuyu ağzı etüt
dosyasıdır ve doğal arazinin modellenmesinde kullanılabilir. Unutulmamalıdır ki, dosya bir adet
spot height stringinden oluşmaktadır.
59
String, markerler olarak gösterilir.
6. Surfaces > DTM File functions > Create DTM from string file seçiniz.
60
DTM raporu log dosyası görüntülenir.
61
4.4) DTM’nin Breakline’ler ve Spot Heights’ler Kullanılarak Oluşturulması
5. Surfaces > DTM File functions > Create DTM from string file seçiniz.
62
6. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
63
7. Bu çalışmada gerçekleştirilen tüm adımları görmek isterseniz
01d_create_dtm_using_breaklines_and_spot_heights.tcl dosyasını çift tıklayarak çalıştırınız.
64
5) BASİT AÇIK OCAK TASARIMI
2. ore150.str dosyasını çift tıklayarak açınız. 150 kotunda cevher zonlarının yatay dilimlerini göre-
ceksiniz.
65
4. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
5. Create > Digitise > Digitise new point at mouse location seçiniz.
6. Görüldüğü gibi, 1, 2 ve 3 nolu noktaları yaratmak için grafiği tıklayınız. ESC’ye basmayınız. Aksi
taktirde stringin oluşumu tamamlanamaz. Ayrıca, grafik üzerinde sadece markerlerin görüntülene-
ceğini, 1, 2 ve 3 sayılarının ve daha sonraki sayıların görüntülenmeyeceğini göz önünde bulundu-
runuz.
66
8. Görüldüğü gibi, 4, 5 ve 6 numaralı noktaları oluşturmak için, segmentin kuzey ucundaki noktala-
rı tıklayınız.
10. 7 numaralı noktada farenin sol düğmesini tıklayınız ve düğmeyi basılı tutmaya devam ederek 8
numaralı noktaya kadar sürükleyiniz ve bırakınız.
67
11. 9 numaralı noktada farenin sol düğmesini tıklayınız ve düğmeyi basılı tutmaya devam ederek
10 numaralı noktaya kadar sürükleyiniz ve bırakınız.
68
12. Create > Digitise > Close current segment seçiniz. Kapatılmış segment görüntülenecektir.
XY düzleminde (plan görüntüde) kapalı bir segment oluşturacağınız zaman, onları, genellikle, saat
ibresi yönünde oluşturunuz. Saat ibresi yönündeki segmentler, kapsama alanına dahil olarak göz
önünde bulundurulur ve onları, diğer saat yönündeki segmentlerle kesiştirdiğinizde umulan sonucu
verirler.
69
15. Reset graphics simgesini tıklayınız.
70
Segment üzerinde numaralanmış noktalar görüntülenir.
Daha sonra, çok fazla dışbükey dış çizgilere sahip olan bazı noktaları sileceksiniz.
71
20. Görüldüğü gibi, CTRL tuşuna basılı tutarak, çeşitli noktaları tıklayınız.
21. Popup menüyü görüntülemek için noktalar sağ-tuş tıklayınız ve popup menüden Delete seçi-
niz.
72
Yeniden numaralanmış segment görüntülecektir.
22. Surpac ekranının dibindeki Durum çubuğundan Design grade düğmesini tıklayınız.
Design grade düğmesi geçerli tasarım eğimini gösterir. Daha sonra, açık ocağın
tepe noktası için string numarası ayarlayacaksınız.
73
24. Surpac ekranının dibindeki Durum çubuğundan Design string düğmesini tıklayınız.
Daha sonra, segmenti, 100 m uzaklıkta yatay olarak genişleteceksiniz. Bu, 45 derecelik bir açıyla,
tabanın 100 m üzerinde, 250 m yükseklikte bir açık işletmenin tepe noktasını oluşturacak.
27. Grafiğin üzerinde, herhangi bir noktada, genişleme amacıyla bir segment seçmek için tıklayı-
nız.
74
29. Genişlemeyi tamamlamak için ESC tuşuna basınız. Açık ocağın tepesini ve dibini gösteren
segmentler görüntülenecektir.
30. Farenin sağ tuşunu tıklayınız ve düğmeyi basılı tutmaya devam ederek sürükleyiniz ve görün-
tüyü uzaklaştırdığınızda bırakınız.
75
32. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
Bu işlem, blok modelin sınırlarını belirlemek için kullanışlı olabilir. Daha sonra, bu verilerden bir
DTM oluşturacaksınız.
76
34. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
35. Şayet, bir kırık çizgi hatası ve açık ocak yamaçlarında bazı çapraz çizgiler görürseniz, bu hata-
ları giderecek şekilde bazı noktaları siliniz.
36. Surfaces > Create DTM from Layer seçiniz ve Apply tıklayınız.
77
38. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
78
41. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
79
6) BASİT YERALTI GALERİ TASARIMI
2. stopes1.dtm dosyasını çift tıklayarak açınız. Bu dosya, iki paralel cevher zonunu gösterir.
4. Stopeleri göstermemek amacıyla, Katmanlar panosundaki stopes.dtm dosyasına ait göz işare-
tini tıklayarak bu katmanını gizleyiniz.
5. Sürücüleri gizlemek için View > Surface view options > Hide triangle faces seçiniz.
80
7. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
81
6.2) CEVHER ZONLARI ARASINDA BİR MERKEZ HATTI OLUŞTURULMASI
200 katında, iki cevher zonu arasında bir merkez hattı orta yolu oluşturacaksınız.
Bu dosya, 215 katında mevcut çalışmaların küçük bir kısmını göstermektedir. String 215 mevcut
çalışmaların dış çizgisidir ve string 1 tasarlanacak merkez hattıdır.
String 1’in başlangıç noktası, üretim ekibinin madencilik çalışmalarına başlayacağı noktadır. Ma-
dencilik çalışmaları bu noktada başlasa da, siz, tasarıma bu noktadan başlamak zorunda değilsi-
niz. Bu durumda, siz, tasarıma cevher zonunda başlayacaksınız ve bu noktaya doğru geri gele-
ceksiniz.
5. Inquire > Point properties seçiniz ve birkaç farklı segment tıklayınız. String numaraları, string-
lerin Z değeriyle uyumludur.
11. Surpac ekranının altındaki durum çubuğunda gösterilen Design string number düğmesini
tıklayınız.
82
12. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
14. Gösterildiği gibi, iki seçilmiş noktanın arasında bir orta nokta oluşturmak için, cevher zonlarının
kuzey uçlarında iki nokta tıklayınız.
15. Gösterildiği gibi, iki seçilmiş noktanın arasında bir orta nokta oluşturmak için, cevher zonlarının
güney uçlarında da iki nokta tıklayınız.
18. Create > Points > On line between any points seçiniz.
19. String 10’da oluşturulan ilk noktayı tıklayınız ve sonra string 10’da oluşturulan ikinci noktayı
tıklayınız.
83
20. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
24. String 10’un kuzey ucunu tıklayınız ve sonra String 10’un güney ucunu tıklayınız.
84
İlk noktadan son noktaya, 50’şer m aralıklarla yeni noktalar oluşturulacaktır.
85
Böylece, 2, 3 ve 4 nolu noktalar, merkez hattının kuzeydeki son noktası ile güneydeki son noktası
arasına yerleştirilmiş olur.
86
6.3) CEVHER ZONLARINA ERİŞİM SÜRÜCÜLERİNİN OLUŞTURULMASI
1. Surpac ekranının dibindeki durum çubuğundaki Design string düğmesine tıklayınız. (Mevcut
gösterim Str = 10’dur).
7. Önceki işlevi iptal etmeksizin, önce 2 nolu noktayı ve sonra 1 nolu noktayı tıklayınız.
87
Bu işlem, batıdaki cevher zonuna doğru uzayacak 11 nolu stringin yeni bir segmentini oluşturacak-
tır.
Bu ara segmenti yapmaya ihtiyacınız vardır. Çünkü, ilk segmentin sonu ikinci segmentin başlangı-
cına bağlı değildir.
13. Önceki işlevi iptal etmeksizin, önce 2 nolu noktayı ve sonra 1 nolu noktayı tekrar tıklayınız.
88
15. Display > Hide temporary markers seçiniz.
16. Status Items araç çubuğundaki combo box’u kullanarak nokta için snap mode ayarlayınız.
18. 1 nolu noktaya yakın durumda bulunan string 11’i tıklayınız ve 2 nolu noktaya doğru sürükle-
yiniz.
89
Böylece, 11 nolu stringin her iki segmentinin bir kopyası 2 nolu noktada oluşturulacaktır.
20. 1 nolu noktaya yakın durumda bulunan 11 nolu stringi tekrar tıklayınız ve 3 nolu noktaya doğru
sürükleyiniz ve bırakınız.
22. İşlevi durdurmak için ESC tuşuna basınız. Sekiz erişim sürücüsü görüntülenir.
26. 200 nolu stringin bir segmentini tıklayınız. Seçilmiş cevher sonunun içindeki segmentlerin tüm
parçaları silinir.
90
27. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
29. Form tekrar görüntülendiğinde, fonksiyonu durdurmak için Cancel tıklayınız. Her iki cevher
zonunun içindeki segmentlerin tüm parçalarının silindiğini göreceksiniz.
31. Cevher zonu boyunca uzayan her bir segmentin parçasını tıklayınız.
91
35. Bu çalışmada gerçekleştirilen tüm adımları görmek isterseniz
02_create_access_drives_to_ore_zones.tcl dosyasını çift tıklayarak çalıştırınız.
92
6.4) ANA GALERİNİN OLUŞTURULMASI
Genel Bilgiler
Decline: Yeraltındaki bir maden yatağına ulaşmak için yeryüzünden açılan sarmal yapıda eğimli galeri.
Şimdi, 215 seviyesindeki erişim noktasından iki cevher zonu arasındaki ana galerinin en güneydeki ucuna
aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi bir sarmal galeri oluşturacaksınız.
1) Katmanlar penceresindeki lev215.str dosyasını çift tıklayarak onu etkin katman haline getiriniz.
93
2) Katmandaki tüm stringleri görmek için Display > Strings > With string numbers tıklayınız.
215 no.lu string, mevcut çalışmamızın dış çizgisi, 1 no.lu string ise merkez hattıdır. 1 no.lu stringin sonu
mevcut çalışmamıza bağlanması gereken bir noktadır. Bu nokta Erişim Noktası (Access Point) olarak adlan‐
dırılmaktadır.
Erişim noktasının ve sarmal galerinin sonundaki 10 no.lu stringdeki 5 noktanın yüksekliklerini bilmemiz
gerekmektedir.
3. İki noktanın yüksekliklerini belirlemek için Inquire > Point properties tıklayınız.
ugdes1.str dosyası ile lev215.str dosyasını kullanarak; erişim noktasının yüksekliğini 216.98 olarak, sarmal
galerinin sonunun yüksekliğini de 200.00 olarak belirleyecek şekilde ilgili stringleri tıklayınız. Bu demektir ki;
erişim noktası ile sarmal galerinin sonu arasında dikey olarak 16.98 m yükseklik farkı vardır.
Ayrıca, lev215.str dosyasındaki merkez hattının (1 no.lu string) semt açısı (kuzeyle yaptığı açı) ile ugdes1.str
dosyasındaki 10 no.lu stringin semt açısının bilinmesine de ihtiyaç vardır.
5. Önce 1 no.lu stringin başlangıcını (doğu yönünde), sonra da sonunu (batı yönünde) tıklayınız. Mesaj pen‐
ceresinde Bearing = 255.0000 olarak görüntülenecektir.
7. ugdes1.str dosyasındaki 10 no.lu stringin 4 ve 5 no.lu noktalarını görebilmek için Zoom Out ve Zoom In
yapınız.
9. Click 10 no.lu stringde önce 5 no.lu, sonra da 4 no.lu noktaları tıklayınız. Mesaj penceresinde Bearing =
334.3332 olarak görüntülenecektir.
94
10. İşlevi bitirmek için ESC’ye basınız.
Tasarım kabullerinden biri, erişim noktasından sarmal galerinin başlangıcına kadar olan kısımdaki eğimin
düz olması idi. Bu nedenle, 2 no.lu dönüş 79.3332 derece, 3 no.lu dönüş 90 derece döndürülmelidir. Bu
dönüşü yapabilmek için, onu %15’e ayarladıktan sonra ne kadar döndürmeye ihtiyacınızın olduğunu belir‐
leyebilirsiniz veya tüm bu hesaplamaları elle yaparak doğru konumlandırılmış bir dönüş çizebilirsiniz.
11. Geçerli katman olarak, Katmanlar penceresinde Main Graphics Layer katmanını çift tıklayınız.
14. String numarasını 10 olarak giriniz ve Design Grade değerini sıfır olarak ayarlayınız.
95
19. Create > Curve at segment end seçiniz.
Merkez hattı ile cevher zonu arasındaki semt açısı 334.3332 idi. Bundan 90 derece daha az semt açısına
(244.3332 derece) sahip 5 m’lik düz kesimi yapabilirsiniz.
30. Aşağıda görülen bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız. 10 no.lu stringin mevcut segmenti üzerine eklenen
tek bir nokta oluşacaktır.
96
31. Create > Curve at segment end seçiniz.
33. Aşağıda görülen bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız. Dönüşün yönü saat ibresinin tersidir.
Şimdi, segmenti derecelendirecek ve sarmal eğrinin sonundaki 36 no.lu noktanın yüksekliğini belirleyecek‐
siniz.
97
39. Inquire > Point properties seçiniz.
Z=214.049 gibi bir değer görmelisiniz. Erişim noktasının yüksekliğinin 216.98 m olduğunu hatırlayınız. Bu
demektir ki; dikey mesafe miktarı henüz 216.98 ‐ 214.049 = 2.931 m’dir. Bu, 2.931 /0.15 = 19.54 m yatay
mesafeye çevrilir. Bu değer, 2 no.lu dönüşün güney ucuna eklenebilir; ama diğer çiftini göstermek için, 2 ve
3 no.lu dönüşlerin her ikisini de 19.54 m’lik bir mesafe ve 334.3332 derecelik bir semt açısı olacak şekilde
taşıyabilirsiniz ve segmenti yeniden derecelendirebilirsiniz. Bunu yapmak için öncelikle ana galeriden uzak‐
ta dönüşleri kesmek ve koparmak gereklidir.
43. Edit > Move segment constrained by > Bearing and distance seçiniz.
45. Aşağıda görülen bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız. Segmentin 19.54 m ve 154.3332 derecelik semt açı‐
sında hareket ettiğini görmelisiniz.
47. Önce ana galerideki 5 no.lu noktayı, sonra da dönüşlerdeki 7 no.lu noktayı tıklayınız.
98
48. Edit > Segment > Change gradient seçiniz.
52. 2 no.lu dönüşün güney ucundaki 36 no.lu noktayı tıklayınız. Z=216.979 gibi bir değer görmelisiniz. Eri‐
şim noktasının yüksekliğinin 216.98 olduğunu hatırlayınız. 2 no.lu dönüşün en güneydeki ucu ile, erişim
noktasının yüksekliği şu an aynıdır.
Biliyoruz ki, erişim noktasının merkez hattının semt açısı 255.0000 derecedir. Erişim noktasının merkez
hattına dik olan çizginin semt açısı bundan 90 derece küçük veya 165 derece olacaktır.
Şimdi, 1 no.lu dönüşü oluşturmak için diğer araçların bir çiftini kullanacaksınız.
99
56. İşlevi bitirmek için ESC’ye basınız.
59. Önce 37 no.lu noktayı, sonra da 36 no.lu noktayı tıklayınız. Öncelikle 37 no.lu noktanın seçilmesi önem‐
lidir; çünkü ilk seçilen nokta silinecektir.
60. lev215.str’nin merkez hattının sonundaki noktaların her ikisini de tıklayınız. lev215.str üzerinde doğru
noktayı seçmek amacıyla zoom yapabilmek için F1 tuşunu kullanmanız gerekebilir. Aşağıda görüldüğü gibi,
37 no.lu nokta doğru konuma hareket edecektir.
61. İşlevi bitirmek için ESC’ye basınız. Şimdi, erişim noktasına doğrudan sarmal galeriyi ekleyeceksiniz.
63. Create > Points > Insert after an existing point seçiniz.
100
64. 37 no.lu noktayı tıklayınız ve erişim noktasına sürükleyiniz.
67. İşlevi bitirmek için ESC’ye basınız. Şimdi, 37 no.lu noktadaki 20 m’lik çapa sahip 1 no.lu dönüşü oluştu‐
racaksınız.
101
73. Display > Hide point > Markers seçiniz.
77. Display > Hide temporary markers seçiniz. Merkez stringi görüntülenecektir.
102
6.5) YOL DIŞ ÇİZGİLERİNİN OLUŞTURULMASI
7. Design > Underground tools > Room & pillars from centreline seçiniz.
103
10. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
104
12. ugdes_outline1.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
105
5. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
106
Profile görüntülenir:
107
14. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
Profile görüntülenir:
108
6.7) MERKEZ HATTI VE PROFİLLERDEN ÜÇGENLER YARDIMIYLA DTM OLUŞTURULMASI
3. Underground tools > Triangulate using centre line & profile seçiniz.
Fare ile 10 nolu stringi seçiniz. Bu profilin merkez hattı gibi sadece 10 numaralı stringe uygulan-
ması gerektiğine dikkat ediniz.
109
5. Fonksiyonu durdurmak için ESC tuşuna basınız. Merkez Hattı katı yüzeyi görüntülenir:
6. Underground tools > Triangulate using centre line & profile seçiniz.
110
7. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
Erişim sürücülerinin tümünü oluşturmak için her bir bireysel segmenti tıklamanız gerektiğine dikkat
ediniz.
111
8. Fonksiyonu durdurmak için ESC tuşuna basınız. Final katı yüzey görüntülenir:
10. Solids > Validation > Set object to solid or void seçiniz.
112
12. File > Save > string or DTM seçiniz.
113
7. MINEX PROGRAMININ GRAFİKSEL ARAYÜZÜ
Minex 5.3.1 programının grafiksel arayüzünde yer alan çubuk, sekme ve pencereler aşağıda sıra-
lanmaktadır (Şekil 2.1).
Minex programının grafiksel arayüzünde yer alan menü aşağıdaki açılabilir menü pencerelerinden
oluşmaktadır:
- File (Dosya)
- Edit (Düzenleme)
- Graphics (Grafikler)
114
- Mounts (Planlar ve Kesitler)
- Point (Nokta)
- String (Dizgi)
- Grid (Izgara)
- Triangle (Üçgen)
- Survey (Haritalama)
- Borehole DB (Sondaj Veritabanı)
- Coal Washability (Kömürün Yıkanabilirliği)
- Seam Model (Damar Modelleme)
- Pit Design (Ocak Tasarımı)
- Rezerves (Rezervler)
- Schedule (Zamanlama)
- Blast (Patlatma)
- Leica (Leica Yazılımı)
- EarthWorks (EarthWorks Yazılımı)
- SpoilRegrade (Atıkların Yeniden Değerlendirilmesi)
- Tools (Araçlar)
- Windows (Pencereler)
- Help (Yardım)
Minex programının grafiksel arayüzünde isteğe bağlı olarak etkinleştirilebilen araç çubukları şun-
lardır (Şekil 2.2):
115
Şekil 2.2. Minex programının araç çubukları.
116
7.3. Minex Programında Yaygın Olarak Kullanılan Dosya Türleri
Minex programında yaygın olarak kullanılan dosya türleri ve uzantıları aşağıda sıralanmaktadır
(Çizelge 2).
Minex Sondaj Veritabanı modülü cevher arama ve madencilik verilerine yönelik olarak tasarlan-
mıştır. Özellikle eğimli sondaj yaparak delik delme ve karot alma işlemlerine ait veriler bu modülde
kolaylıkla değerlendirilmektedir.
Veriler, Access gibi uygun bir veritabanı programındaki tablolardan veya doğrudan doğruya veri
girişi yapılmış ASCII dosyalarından çok kısa bir zamanda yüklenir ve bu veriler kullanılarak damar
veya katmanlar modellenir.
Farklı tipteki karot verileriyle birlikte onların litolojik ve jeofiziksel özellikleri gibi diğer veriler çeşitli
veri tipleri halinde veritabanına yüklenir. Her bir veri tipi, 6 karakterden uzun olmayacak biçimde
kullanıcı tarafından adlandırılır. Farklı tablolarda yer alan aynı veriler, tabloların ilişkilendirilmesi
işlemlerinde sorun çıkmaması amacıyla aynı isimli alanlarda yer almalıdır.
Minex programının grafiksel arayüzünde bulunan BoreholeDB menüsü açılarak ve “Edit → Edit
Boreholes” yolu izlenerek ulaşılan sondaj veritabanı dosyalarındaki tablolarda yer alması gereken
zorunlu alanlar şunlardır (Şekil 2.3):
117
- Type (Tip)
- X (Easting) [X Koordinatı (Doğu)]
- Y (Northing) [Y Koordinatı (Kuzey)]
- Z (Elevation) [Z Koordinatı (Yükseklik)]
- Final Depth (Son Derinlik)
118