Οδυσσέας Γκιλής. ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΝ-Αεικίνητον, ... Αποσπασματα Από Αρχαία Κείμενα. Θεσσαλονίκη 2018

1
Οδυσσέας Γκιλής
Επιμέλεια
ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΝ
ΑΕΙΚΙΝΗΤΟΝ
ΕΤΕΡΟΚΙΝΗΤΟΝ
Θεσσαλονίκη 2018
2
3
Περιεχόμενα
Το αυτοκίνητο στην Αρχαία Ελλάδα. Έκθεση του Μουσείου Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας
Κώστα Κοτσανά 04/01/2016....................................................................................................4
Λεξικόν Δημητράκου. Τόμος Γ΄. 1198........................................................................................6
Λεξικά Νεοελληνικής γλώσσας. Τριανταφυλλίδη, Γεωργακά.................................................10
Αυτοκίνητο Από τη Βικιπαίδεια..............................................................................................12
Λεξικόν Liddell-Scot...............................................................................................................12
Λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη...........................................................................................................12
Ετυμολογικό Γ. Μπαμπινιώτη.................................................................................................13
Λύσανδρου Γ. Χ. Κώνστα. Συναγωγή νέων λέξεων. Στεφ. Κουμανούδη. Εν Αθήναις 1900.....14
ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ αυτοκίνητο, κάρο - automobile, car........................................15
Χρονολογική ταξινόμηση αποσπασμάτων..............................................................................16
Αποσπάσματα κατά συγγραφέα.............................................................................................25
Αριστοτέλης Φυσικά...............................................................................................................35
Θεμίστιος. Στα αναλυτικά ύστερα..........................................................................................96
Θεμίστιος. Αριστοτέλης Φυσικά.............................................................................................97
Συμπλίκιος. Σχόλια στον Αριστοτέλη....................................................................................202
Συμπλίκιος Αριστοτέλους. Κατηγορίαι.................................................................................210
Συμπλίκιος. Στα Φυσικά του Αριστοτέλους..........................................................................216
Συμπλίκιος. Αριστοτέλης. Σχόλια. Περί ψυχής.....................................................................310
Συμπλίκιος. Σχόλια στο Εγχειρίδιο του Επίκτητου................................................................316
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στο ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΙ του Αριστοτέλη..............................................331
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στο Αναλυτικά πρότερα του Αριστοτέλη..................................332
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στο Αναλυτικά Ύστερα του Αριστοτέλη....................................339
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στο Περί ζώων του Αριστοτέλη.................................................346
Ιωάννης Φιλόπονος Αριστοτέλης. Σχόλια. Περί ψυχής........................................................347
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλη ....................................................363
Αμμώνιος. Commentaria in Aristotelem Graeca...................................................................394
Αμμώνιος. In Aristotelis librum de interpretatione mmentarius “Ammonius in Aristotelis de
interpretatione commentarius”,...........................................................................................397
Αμμώνιος. In Aristotelis librum de interpretatione commentarius.......................................397
Αμμώνιος. Σχόλια στα αναλυτικά πρότερα του Αριστοτέλη librum i commentarium “Ammonii
Σχόλια στα αναλυτικά πρότερα του Αριστοτέλη..................................................................401
4
Συριανός. Αριστοτέλης, σχόλια Μετά τα Φυσικά.................................................................409

Ασκληπιός. Αριστοτέλης, σχόλια Μετά τα Φυσικά..............................................................411
Ολυμπιόδωρος. Commentaria in Aristotelem Graeca..........................................................412
Ολυμπιόδωρος. Αριστοτέλης. Σχόλια στα μετεωρολογικά...................................................413
Ανωνύμου σχόλια στις κατηγορίες του Αριστοτέλη.............................................................444
Σωφόνιος. Σχόλια στο Περί ψυχής του Αριστοτέλη..............................................................446
Ευστράτιος. Σχόλια στα αναλυτικά ύστερα του Αριστοτέλη................................................452
Ευστράτιος. Σχόλια στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη................................................454
Ανωνύμου. Σχόλια στα Αναλυτικά ύστερα του Αριστοτέλη..................................................455
Μιχαή. Σχόλια στα Ηθικά Νικομάχεια. του Αριστοτέλη.......................................................458
Μιχαήλ. Σχόλια στον Αριστοτέλη, περί των ζώων.................................................................459
Μηχανικός............................................................................................................................633
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΝ.........................................................................................................................642
Σχετικό θέμα είναι και η εργασία μου «αυτόματος-αυτόματον¨.
Το αυτοκίνητο στην Αρχαία Ελλάδα. Έκθεση του

Μουσείου Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κώστα
Κοτσανά 04/01/2016
5
Εκατοντάδες επισκέπτες που βρέθηκαν τις τελευταίες ημέρες στα

Τρίκαλα, είχαν την ευκαιρία να επισκεφτούν μια μοναδική έκθεση του
Μουσείου Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κώστα Κοτσανά. Πιο
συγκεκριμένα, υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και
Θρησκευμάτων (τομέας Έρευνας και Τεχνολογίας) παρουσιάζεται για
πρώτη φορά παγκοσμίως αυτόνομα στο Κουρσούμ Τζαμί στα Τρίκαλα με
διοργανωτή το δήμο Τρικκαίων και την e-Τρίκαλα μέχρι 15 Φεβρουαρίου
2016, η έκθεση με τίτλο «Το αυτοκίνητο στην αρχαία Ελλάδα, από τους
μυθικούς αυτοκινούμενους τρίποδες του Ηφαίστου μέχρι το
αυτοπλοηγούμενο "υπάγον αυτόματο" του Ήρωνος».
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η έκθεση, μέσα από τη διατύπωση

των παρακάτω ερωτημάτων:
Υπήρξε αυτοκίνητο στην αρχαία Ελλάδα και μάλιστα με αυτόματη

πλοήγηση (δηλ. χωρίς οδηγό); Πότε και πού; Πώς γινόταν ο
προγραμματισμός του; Ποιες ήταν οι διάφορες πηγές ενέργειας για την
αυτόνομη κίνησή του; Τι είδους κιβώτια ταχυτήτων διέθετε για την
αυξομείωση της ροπής και της ταχύτητάς του; Πώς έστριβε αυτόματα
αριστερά, δεξιά και πως εκτελούσε οπισθοπορεία; Σε τι είδος οδόστρωμα
κινούνταν; Ενσωματώθηκαν ενδεικτικά όργανα μέτρησης (π.χ.
χιλιομετρητές) σε τροχοφόρα οχήματα; Επινοήθηκαν σύνδεσμοι τύπου
Cardan (1.800 χρόνια πριν από τον Cardan) και τροχοί τύπου Caster;
Υπήρξε ατμοκίνηση και αεριοπροώθηση στην αρχαία Ελλάδα;
Χρησιμοποιήθηκαν η ιμαντοκίνηση, η οδοντοκίνηση και η αλυσοκίνηση

για τη μετάδοση της κίνησης; Εφαρμόστηκαν κινηματικοί μηχανισμοί για
τη μετατροπή της περιστροφικής κίνησης σε παλινδρομική και το
6
αντίστροφο; Χρησιμοποιήθηκαν έμβολα και κύλινδροι, βαλβίδες

εισαγωγής και εξαγωγής, ελατήρια, αλυσοτροχοί, οδοντωτοί τροχοί και
κανόνες, κοχλίες και περικόχλια; Υπήρξαν, τέλος, οι προϋποθέσεις στην
αρχαία Ελλάδα για τη δημιουργία ενός αυτοκινήτου όμοιου με αυτού της
σύγχρονης εποχής;
H συγκεκριμένη έκθεση (με λειτουργικά εκθέματα, αναλυτικά σχέδια και

λεπτομερείς πληροφορίες) απαντά θετικά με την εγκυρότητα και την
αξιοπιστία του Μουσείου Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κώστα
Κοτσανά (www.kotsanas.com) που λειτουργεί στο Κατάκολο και την
Αρχαία Ολυμπία (Μουσείο Αρχιμήδη).
Μέσα από την θεματική αυτή έκθεση το μουσείο (για άλλη μια φορά)
αναδεικνύει αυτή τη σχετικά άγνωστη πτυχή του αρχαιοελληνικού
πολιτισμού και αποδεικνύει ότι η τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων λίγο
πριν από το τέλος του αρχαιοελληνικού κόσμου ήταν συγκλονιστικά
όμοια με τις απαρχές της σύγχρονης τεχνολογίας.
Η πορεία του δυτικού τεχνολογικού πολιτισμού, όπως ο κ. Κοτσανάς

εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, δεν ήταν μια αύξουσα γραμμική εξέλιξη, όπως
συνήθως γνωρίζουμε, αλλά μια ταχύτατη ανάπτυξη και κορύφωση κατά
τον 3ο αιώνα π.Χ., μια υποχώρηση και απώλεια αυτής της τεχνολογίας
στους επόμενους αιώνες και μια σταδιακή επανάκτησή της, με τον 14ο
αιώνα μ.Χ. να ισοβαθμεί την τεχνολογία αιχμής των αρχών του 2ου π.Χ.
αιώνα.
Η εξέλιξη της σημερινής τεχνολογίας, λοιπόν, διευκρινίζει ο ίδιος, θα

ήταν αμφίβολη χωρίς την ανέξοδη «επανάκτηση» από το δυτικό
πολιτισμό (έπειτα από 1.500 χρόνια ωρίμασης) αυτής της αξιοθαύμαστης
λησμονημένης αρχαιοελληνικής τεχνολογίας. Η εξερεύνηση αυτής της
εποχής που η τεχνολογία αιχμής δεν κατοχυρωνόταν, αποδεικνύει
περίτρανα πόσο περισσότερα (από όσα νομίζουμε) χρωστά ο σύγχρονος
δυτικός τεχνολογικός πολιτισμός στους αρχαίους Έλληνες.
Λεξικόν Δημητράκου. Τόμος Γ΄. 1198
Αυτοκινητιστής, αυτοκινητοδρόμιον, αυτοκίνητον, αυτοκίνητος, Αριστ.

Φυσ. 258. Αυτοκινώ, Προκλ. Στ. Θεολ. 3.17, 195
7
8
9
Αριστοτέλης Φυσικά. (4 B.C.) Bekker p. 258a γρ. 2.
...ὅλον ὑφ’ ὅλου κινεῖται, κατὰ συμβεβηκὸς ἂν ταῦτα κινοῖ

αὐτὰ ἑαυτά. ὥστε εἰ μὴ ἀναγκαῖον, εἰλήφθω μὴ κινούμενα
(258a) ὑφ’ αὑτῶν. τῆς ὅλης ἄρα τὸ μὲν κινήσει ἀκίνητον ὂν τὸ δὲ
κινηθήσεται· μόνως γὰρ οὕτως οἷόν τέ τι αὐτοκίνητον εἶναι.
ἔτι εἴπερ ἡ ὅλη αὐτὴ αὑτὴν κινεῖ, τὸ μὲν κινήσει αὐτῆς, τὸ
δὲ κινήσεται. ἡ ἄρα ΑΒ ὑφ’ αὑτῆς τε κινηθήσεται καὶ ὑπὸ
τῆς Α. (5)Πρώτη αναφορά-ρήση της λέξης αυτοκίνητον, στον
Αριστοτέλη , Φυσικά. Βλέπε και λεξικόν Δημητράκου, τόμος 3 ος σελ.
1198.
Ήρων μηχανικός. Ορισμοί. Heronis lexandrini opera quae supersunt

omnia, vol. 4”, Ed. Heiberg, J.L.Leipzig: Teubner, 1903.
Κεφ. 136,τμ. 25, γρ. 5. Ήρων ο Αλεξανδρεύς (300 - 230 π.Χ.).
Μηχανική, από της οποίας διασώθηκαν στα ελληνικά αποσπάσματα μόνο, ενώ το
πλήρες κείμενο σώθηκε σε αραβική μετάφραση του Kosta ben Luka. Στο βιβλίο αυτό
περιέχεται η θεωρία της στατικής και της κινηματικής των σωμάτων, αναλύονται τα
πέντε απλά μηχανικά στοιχεία, ο τροχός, ο μοχλός, το πολύσπαστο, η σφήνα και ο
κοχλίας. Εξετάζεται η μετάδοση κίνησης με οδοντωτούς τροχούς, οι ανυψωτικές
μηχανές και άλλα συστήματα εφαρμοσμένης μηχανικής.Βικιπαίδεια.
Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς (Αλεξάνδρεια, πιθ. 10 μ.Χ. - Αλεξάνδρεια, πιθ. 75 μ.Χ.)

ήταν Έλληνας μηχανικός, γεωμέτρης και εφευρέτης, του οποίου η πιο διάσημη
εφεύρεση ήταν η αιολόσφαιρα, η πρώτη ατμομηχανή στην παγκόσμια ιστορία.
Υπήρξε διευθυντής της περίφημης Ανώτατης Τεχνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας, το
πρώτο πολυτεχνείο που είχε ιδρυθεί στο Μουσείο για μηχανικούς. Λέγεται ότι
10
ακολουθούσε την θεωρία των ατόμων και τη Μηχανική Σύνταξη του Φίλωνα ενώ οι
ιδέες του Κτησιβίου ήταν βάση για κάποια από τα έργα του. Ήταν γνωστός και ως
Ήρων ο Κτησιβίου (ως μαθητής, πιθανότατα, του μεγάλου μαθηματικού και εφευρέτη
Κτησιβίου), και Ήρων ο Μηχανικός.
6. Πνευματικά Α και Β, με τα αυτόματα πνευματικά και υδραυλικά συστήματα.

Αναλυτικότερα, περιγράφεται η λειτουργία της αιολόσφαιρας (η πρώτη ατμομηχανή),
η αυτόματη πόρτα για ναούς ή θέατρα, αυτοματισμοί για το θέατρο του, όπως για
παράδειγμα πολλαπλές εναλλασσόμενες σκηνές κινούμενων μορφών που
συνοδεύονταν από οπτικά και ηχητικά εφέ.
7. Αυτοματοποιητική. Έργο του 1ου αιώνα π.Χ. Είναι το αρχαιότερο γνωστό κείμενο
με περιγραφές αυτόματων μηχανικών συστημάτων -αυτόματα θέατρα-, ικανών να
κάνουν προγραμματισμένες κινήσεις.
8. Μηχανική, από της οποίας διασώθηκαν στα ελληνικά αποσπάσματα μόνο, ενώ το
πλήρες κείμενο σώθηκε σε αραβική μετάφραση του Kosta ben Luka. Στο βιβλίο αυτό
περιέχεται η θεωρία της στατικής και της κινηματικής των σωμάτων, αναλύονται τα
πέντε απλά μηχανικά στοιχεία, ο τροχός, ο μοχλός, το πολύσπαστο, η σφήνα και ο
κοχλίας. Εξετάζεται η μετάδοση κίνησης με οδοντωτούς τροχούς, οι ανυψωτικές
μηχανές και άλλα συστήματα εφαρμοσμένης μηχανικής.
Volumen I Heron Alexandrinus Pneumatica et automata Accedunt Heronis fragmentum de
horoscopiis aquariis, Philonis de ingeniis spiritualibus, Vitruvii capita quaedam ad
pneumatica pertinentia. Adiectum est supplementum Ed. by Schmidt, Wilhelm
Series:Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana
Λεξικόν Δημητράκου τόμ. Γ. Σελ 1198. Αυτοκίνητος, Αριστ. Φυσ. 258..
Λεξικά Νεοελληνικής γλώσσας. Τριανταφυλλίδη,

Γεωργακά
Λεξικό Τριανταφυλλίδη αυτοκινητάδα η [aftokinitáδa] Ο25α : διαδρομή

με αυτοκίνητο για αναψυχή (βόλτα, εκδρομή): Εγκαινιάσαμε το
καινούριο αυτοκίνητο με μια ~ στον παραλιακό δρόμο.
[αυτοκίνητ(ο) -άδα] Λεξικό Γεωργακά αυτοκινητάδα [aftocinitá∂a] η,
 ① trip or ride in a car, car ride (syn αυτοκινητοδρομία 1):
 του αρέσει η ~ ② in adv function by car:

11
o πήγανε στην εξοχή ~ [der of αυτοκίνητο w. suff -άδα2]
[Λεξικό Γεωργακά]
αυτοκινητάκι [aftocinitáci] το, ① small car: τα λουλούδια τα
μεταφέρουν .. τα μικρά αυτοκινητάκια των ανθοπωλείων (Glezos) |
o τ' αυτοκινητάκια της Aσφάλειας τρέχουν

αφηνιασμένα προς όλες τις κατευθύνσεις (Lamprou)
 ② specif, pl Dodg 'em cars (syn phr συγκρουόμενα αυτοκίνητα)

[dimin of αυτοκίνητο w. suff -άκι]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη] αυτοκινητικός -ή -ό [aftokinitikós] Ε1 :

αυτοκινητιστικός: Aυτοκινητικό δυστύχημα.
[λόγ. αυτοκίνητ(ον) -ικός (διαφ. το ελνστ. αὐτοκινητικός `που κινείται

μόνος του΄)] [Λεξικό Γεωργακά]
[fr kath αυτοκινητικός ← PatrG 'self-moving' (Dionys. Areop., 5th

c.), der of αὐτοκίνητος]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
αυτοκινητισμός ο [aftokinitizmós] Ο17 : η ερασιτεχνική ενασχόληση με
το αυτοκίνητο.
[λόγ. αυτοκίνητ(ον) -ισμός μτφρδ. γαλλ. automobilisme (-isme = -ισμός)]
αυτοκινητο- [aftocinito] 1st me of cpds,
 automobile, car, auto, e.g. αυτοκινητοαγορά,

αυτοκινητοδηγός, αυτοκινητοθάλασσα, αυτοκινητομηχανή,
αυτοκινητοπάζαρο etc
[der of αυτοκίνητο]
αυτοκινητοβιομηχανία η [aftokinitoviomixanía] Ο25 : α.τομέας της
οικονομικής δραστηριότητας που ασχολείται με τη μαζική παραγωγή
αυτοκινήτων: H ανάπτυξη της αυτοκινητοβιομηχανίας στη δυτική
12
Ευρώπη. β. εργοστάσιο κατασκευής αυτοκινήτων: Εργάζεται σε μια ~ στη

Γερμανία.
[λόγ. αυτοκίνητ(ον) -ο- + βιομηχανία]
αυτοκίνητος -η -ο [aftokínitos] Ε5 : που κινείται μόνος του. ANT
ετεροκίνητος.
[λόγ. αρχ. αὐτοκίνητος]
αυτοκίνητος, -η, -ο [aftocínitos] (L)
 self-moving, self-propelled, automotive (syn

αυτοκινούμενος, αυτοπροωθούμενος):
o αυτοκίνητο όχημα, ποδήλατο |
o η ψυχή .. είναι ουσία απλή, αόρατη, .. άχρονη,

αυτοκίνητη (Theodoridis) |
o ό,τι είπαν οι Έλληνες για το αυτοκίνητο και υλικό

ον .. θα το δεχτούμε (Tatakis) |
o poem αυτοκίνητες πάντα ανοιγοκλειούνε | οι τρεις

θύρες και αχό δεν προξενούνε (Solom)
[fr kath αυτοκίνητος ← postmed, ByzG (also pap) ← PatrG, K,

AG, cpd w. κινητός]
Αυτοκίνητο Από τη Βικιπαίδεια.
Αυτοκίνητο ονομάζεται κάθε τροχοφόρο επιβατικό όχημα με

ενσωματωμένο κινητήρα. Σύμφωνα με τους συνηθέστερους ορισμούς, τα
αυτοκίνητα σχεδιάζονται ώστε να κινούνται (ως επί το πλείστον) στους
αυτοκινητόδρομους, να έχουν καθίσματα για ένα ως πέντε άτομα, έχουν
συνήθως τέσσερις τροχούς και κατασκευάζονται κυρίως για τη μεταφορά
ανθρώπων,αλλά και μερικές φορές για την μεταφορά διαφόρων
πραγμάτων.
13
Λεξικόν Liddell-Scott
Λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη.
αυτοκίνηση (η) {-ης κ -ήσεως ] χωρ. πληθ } κίνηση που συντελείται κατά
αυτόματο τρόπο ή εκούσια, [ΕΙΥΜ Κλληνογενής ξέν. όρ., αγγλ
autokinesis] αυτοκινηταδα (η) (καθημ.) η βόλτα με αυτοκίνητο,
αυτοκινητάκι (το) {χωρ γεν.} 1. μικρό αυτοκίνητο, συνήθ οικογενειακό 2.
αντίγραφο αυτοκινήτου σε διαστάσεις πολύ μικρότερες από τις κανονικές
(συνήθ. σε μέγεθος τσέπης), που προορίζεται για παιδικό παιχνίδι ή για
συλλέκτες, αυτοκινητάμαξα (η) {χωρ. γεν πληθ } αυτόνομο ή συζευγμένο
προς άλλα ανάλογα οχήματα σιδηροδρομικό όχημα μεταφοράς
επιβατών ή εμπορευμάτων, που κινείται με ηλεκτρική ενέργεια ή
κινητήρα
ντίζελ (συνήθ χρήση για μικρές ή μεσαίες αποστάσεις).
[ΕΤΥΜ Απόδ τού γαλλ. automotrice (νόθο σύνθ) auto- ( ελλην. αυτός) +
motrice, θηλ. τού moteur «κινητήρας»] αυτοκινητικά^,-ή,-ό -*
αυτοκίνητο αυτοκινητιστής (ο), αυτοκινητίστρια (η) {αυτοκινητιστριών}
1. πρόσωπο που ασχολείται επαγγελματικά με την οδήγηση αυτοκινήτου
(οδηγός λεωφορείου, πούλμαν, ταξί, φορτηγού, νταλίκας) 2. (καταχρ.)
οδηγός αυτοκινήτου — αυτοκινητιστικός, -ή, -ό. (ΠΤΥΜ Μεταφρ.
δάνειο από γαλλ automobiliste (νόθο σύνθ )].
αυτακίνητο (το) {αυτοκινήτ-ου [ -ων} τετράτροχο (ή σπανιότ τρίτροχο)

όχημα, που χρησιμοποιείται για οδικές μεταφορές επιβατών ή
εμπορευμάτων, κινούμενο με δικό του κινητήρα και με δυνατότητα
αλλαγής κατευθύνσεως: ~ ιδιωτικής χρήσεως (συντομ. Ι.Χ.) / δημοσίας
χρήσεως (συντομ. Δ.Χ) || αγωνιστικό ~ (για αγώνες ταχύτητας) II σπορ /
δίπορτο / τετράπορτο / διθέσιο / τεθωρακισμένο / φορτηγό ~ II επιβατικό
(ορθότ επιβατηγό) ~ (με περιορισμένες θέσεις επιβατών) II μοντέλο /
μάρκα αυτοκινήτον || συνεργείο αυτοκινήτων || ~ αντίκα jj οδηγώ ~ [|
τρακάρω το ~ κάποιον. (υποκ) αυτοκινητάκι (το) (βλ.λ.), (μεγεθ.)
αυτοκινητάρα (η), αυτοκινητικός, -ή, -ό ΣΧΟΛΙΟ λ. Αυτοκινητιστής.
[ΕΤΥΜ αρχ επίθ αυτοκίνητος αύτο- + κινητός κινούμαι (-έο-). Η

σημερινή σημ προέρχεται από τη φρ αντοκίνητον (όχημα) ως απόδ τού
γαλλ. automobile (νόθο σύνθ.)]. αυτοκινητοβιομηχανία (η)
(αυτοκινητοβιομηχανιών} 1.η βιομηχανία κατασκευής αυτοκινήτων 2.
(περιληπτ.) το σύνολο των βιομηχανιών κατασκευής αυτοκινήτων
14
(χώρας, περιοχής, ηπείρου κ.λπ.): η ιταλική /ενρωπα'ική / παγκόσμια ~.

Αυτοκίνητοδραμία (η) {αυτοκινητοδρομιών} αγώνας ταχύτητας
αυτοκινήτων
Ετυμολογικό Γ. Μπαμπινιώτη
αυτοκίνητο
λόγ. φρ. αυτοκίνητον (όχημα), που εηανέφερε σε χρήση το αρχ. επίθ.
αυτοκίνητος ≪αυτός που κινείτοι μόνος του≫ [ήδπ τον 4ο αι. π.Χ. στον
Αριστοτέλη , πβ. Φυσ. 1.4.38: έδείχθη γάρ ώς αυτοκίνητος μόνος ό
νοΰς], προκειμένου να αποδοθεί το γαλλ. Automobile (υβριδικό σύνθ.).
ΕΤΥΜ. ΠΕΔΙΟ
α υ το κ ιν η τ -ικ ό ς αυτοκίνητ(ο) + παρογ. Τέρματικός
αυτοκινητ-ιστής, μεταφρ. δάνειο από γαλλ. automobiliste
(υβριδικό σύνθ.)
α υ το κ ινη τ ισ τ -ικό ς αυτοκινητιστ(ής) + παραγ. τέρμα -ικός.
ΣΥΝΘ. α υτοκινητ(ο)-: αυτοκινητο-βιομηχανία, αυτοκινητο-δρόμιο,
αυτοκίνητό-δρομος κ.ά.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ αυτοκίνητο, κάρο - automobile,

car
Το αρχ. επίθ. αυτοκίνητος σήμαινε ό,τι και σήμερα, δηλ. αυτόν ≪που
κινείται από μόνος του, που δεν τον κινεί κάποιος άλλος≫. Στην αρχ.
γλώσσα το επίθετο χρησιμοποιήθηκε και για άυλα πράγματα, όπως ο
νους και η ψυχή, π.χ. αυτοκίνητος μόνος ό νους (Αριστοτέλης), πβ.
αιώνες αργότερα ό εν ήμίν αυτοκίνητος νους (Γρηγόριος Νύσσης). Η λέξη
ξα-
ναχρησιμοποιήθηκε στα νεότερα χρόνια (στο ουσιαστικοποιημένο ουδ.
το αυτοκίνητον), για να αποδοθεί στη Νέα Ελληνική το γαλλ. automobile.
Το
εν λόγω επίθετο απαντά στη Γαλλική στον χώρο τής μηχανικής ήδη από
την έκτη δεκαετία τού 19ου αιώνα, ενώ ως ουσιαστικό με τη σημ.
≪όχημα
που κινείται μόνο του≫ απαντά κατά την τελευταία δεκαετία τού 19ου
αιώνα. Η γαλλ. λέξη έδωσε και την αγγλ. automobile (αρχικά automobile
car), η οποία σταδιακό αντικαταστάθηκε από τη λ. car, που ετυμολογικά
ανάγεται στο λατ. carrus / carrum (πβ. ελλην. κάρο). Η ίδια η γαλλ. λέξη
είναι υβριδικό σύνθετο, δηλ. περιέχει συστατικά στοιχεία από δύο
διαφορετικές γλώσσες, το ελλην. auto-( αρχ. αύτός ≪ο ίδιος≫) και το
γαλλ. mobile παυ προέρχετοι οπό το λατ. mobilis ≪κινητός≫.
15
Λύσανδρου Γ. Χ. Κώνστα. Συναγωγή νέων λέξεων.

Στεφ. Κουμανούδη. Εν Αθήναις 1900.
Αυτοκινείσθαι, αυτοκινητικότης, αυτοκίνητως.
Ετυμολογικό Γ. Μπαμπινιώτη. Αυτοκίνητο. λόγ. φρ. αυτοκίνητον

(όχημα), που εηανέφερε σε χρήση το αρχ. επίθ. αυτοκίνητος ≪αυτός που
κινείτοι μόνος του≫ [ήδπ τον 4ο αι. π.Χ. στον Αριστοτέλη , πβ. Φυσ.
1.4.38: έδείχθη γάρ ώς αυτοκίνητος μόνος ό νοΰς], προκειμένου να
αποδοθεί το γαλλ. Automobile (υβριδικό σύνθ.).
ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ αυτοκίνητο, κάρο -

automobile, car
Το αρχ. επίθ. αυτοκίνητος σήμαινε ό,τι και σήμερα, δηλ. αυτόν ≪που
κινείται από μόνος του, που δεν τον κινεί κάποιος άλλος≫. Στην αρχ.
γλώσσα το επίθετο χρησιμοποιήθηκε και για άυλα πράγματα, όπως ο
νους και η ψυχή, π.χ. αυτοκίνητος μόνος ό νους (Αριστοτέλης), πβ.
αιώνες αργότερα ό εν ήμίν αυτοκίνητος νους (Γρηγόριος Νύσσης). Η λέξη
ξα-
ναχρησιμοποιήθηκε στα νεότερα χρόνια (στο ουσιαστικοποιημένο ουδ.
το αυτοκίνητον), για να αποδοθεί στη Νέα Ελληνική το γαλλ. automobile.
...εὐθύγραμμοι τὰς τῶν αἰσθητῶν προϊσταμένας καὶ τὴν

σύνδεσιν τῶν ἐν τούτοις λόγων παρεχομένας, αἱ δὲ
μικταὶ τάς τε κοινωνίας τῶν τε αἰσθητῶν καὶ τῶν
νοερῶν κατὰ μίαν ἕνωσιν ἀσάλευτον φυλαττούσας.
δεῖ δὴ πρὸς ταῦτα τὰ παραδείγματα ἀποβλέποντας καὶ
τῶν καθ' ἕκαστα αἰτίας ἀποδιδόναι.
Κυκλικῶς λέγεται κινεῖσθαι ἡ ψυχὴ ταῖς νοητικαῖς
δυνάμεσιν οὕτως· τὸ νοητὸν ὡς κέντρον ἐστὶ τῷ νῷ,
ὁ δὲ νοῦς συνέχει περὶ αὐτὸ καὶ ἐρᾷ καὶ ἑνίζεται πρὸς
αὐτὸ ταῖς νοεραῖς ὅλαις πανταχόθεν ἐνεργείαις. ταῖς
16
ψυχαῖς ἐπιλάμπει τὸ αὐτόζωον, τὸ αὐτοκίνητον, τὸ

πρὸς νοῦν ἐστράφθαι καὶ περιχορεύειν τὸν νοῦν, τὸ
ἀποκαθίστασθαι κατὰ τὰς οἰκείας περιόδους ἀνελις-
σούσας τοῦ νοῦ τὴν ἀμέρειαν· πάλιν γὰρ αἱ μὲν νοεραὶ
τάξεις ὥσπερ τὰ κέντρα τὴν ὑπεροχὴν ἕξουσι πρὸς τὰς
ψυχάς, αἱ δὲ ψυχαὶ περὶ αὐτὰς κατὰ κύκλον ἐνεργή-
σουσι. καὶ γὰρ πᾶσα ψυχὴ κατὰ μὲν τὸ νοερὸν ἑαυ-
τῆς καὶ αὐτὸ τὸ ἓν τὸ ἀκρότατον κεκέντρωται, κατὰ δὲ
τὸ πλῆθος κυκλικῶς περιπορεύεται περιπτύξασθαι πο-
θοῦσα τὸν ἑαυτῆς νοῦν.
Χρονολογική ταξινόμηση αποσπασμάτων
1. Αριστοτέλης Φυσικά. (4 B.C.) Bekker p. 258a γρ. 2
...ὅλον ὑφ’ ὅλου κινεῖται, κατὰ συμβεβηκὸς ἂν ταῦτα κινοῖ

(258a) ὑφ’ αὑτῶν. τῆς ὅλης ἄρα τὸ μὲν κινήσει ἀκίνητον ὂν τὸ δὲ
κινηθήσεται· μόνως γὰρ οὕτως οἷόν τέ τι αὐτοκίνητον εἶναι.
δὲ κινήσεται. ἡ ἄρα ΑΒ ὑφ’ αὑτῆς τε κινηθήσεται καὶ ὑπὸ
τῆς Α. (5)
Πρώτη αναφορά-χρήση της λέξης αυτοκίνητον, στον Αριστοτέλη ,

Φυσικά. Βλέπε και λεξικόν Δημητράκου, τόμος 3ος σελ. 1198.
Και Πλούταρχος
Plutarchi Chaeronensis Quae supersunt, omnia, graece et

latine. ...Plutarchus – 952.34 1778...τιθέσεις δυνάμεων, οίεται, τη ετέρα
και την ετέραν εξ ανάγκης έπεσθαι, μυρία ... και τέλος ως ακίνητος εξ
εαυτής προς αυτοκίνητον, και την μέσην χώραν επέχεσα ...
Αυτοκίνητος Αρριστ. Φυς. 258α 2
 2. Γρηγόριος Θαυματουργός. Ad Tatianum de anima per capita

disputatio [Sp.] (A.D. 3) Τόμ. 10 p. 1144 γρ. 18
 μένει, ὅσον ὑπὸ τῆς ἐνεργούσης ἐν αὐτῷ διακρατεῖται (15)

δυνάμεως· ἐπειδὰν δὲ παύσηται τὸ ἐνεργοῦν, διαλεί-
πει καὶ αὐτὸ, τὸ ἐξ αὐτοῦ τὴν κίνησιν ἔχον. Ἡ δὲ
17
ψυχὴ αὐτοκίνητος οὖσα, οὐδέποτε τοῦ εἶναι διαλείπει.

Ἀκολουθεῖ γὰρ τῷ αὐτοκινήτῳ, τὸ ἀεὶ κινητὸν εἶναι·
τὸ δὲ ἀεικίνητον, ἄπαυστόν ἐστι· τὸ δὲ ἄπαυστον, (20)
ἀτελεύτητον· τὸ δὲ ἀτελεύτητον, ἄφθαρτον· τὸ δὲ

disputatio [Sp.] (A.D. 3) Τόμ. 10 p. 1144 γρ. 19
 δυνάμεως· ἐπειδὰν δὲ παύσηται τὸ ἐνεργοῦν, διαλεί-

Ἀκολουθεῖ γὰρ τῷ αὐτοκινήτῳ, τὸ ἀεὶ κινητὸν εἶναι·
ἄφθαρτον, ἀθάνατον. Εἰ τοίνυν ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητός

disputatio [Sp.] {2063.008} (A.D. 3) Τόμ. 10 p. 1144 γρ. 22
 Ἀκολουθεῖ γὰρ τῷ αὐτοκινήτῳ, τὸ ἀεὶ κινητὸν εἶναι·

ἐστιν, ὡς ἀνωτέρω ἀπεδείχθη· ἔσται ἄφθαρτος καὶ
ἀθάνατος κατὰ τὸν προλεχθέντα [ἄλ. προτεθέντα]
συλλογισμόν.
 5. Νεμέσιος θεολόγος. . De natura hominis (A.D. 4)τμ. 2 γρ. 17
 γόντων ἀσώματον εἶναι τὴν ψυχὴν ἄπειρος γέγονεν ἡ δια-

φωνία, τῶν μὲν οὐσίαν αὐτὴν καὶ ἀθάνατον λεγόντων, τῶν (15)
δὲ ἀσώματον μὲν οὐ μὴν οὐσίαν οὐδὲ ἀθάνατον. Θαλῆς
μὲν γὰρ πρῶτος τὴν ψυχὴν ἔφησεν ἀεικίνητον καὶ αὐτοκί-
νητον· Πυθαγόρας δὲ ἀριθμὸν ἑαυτὸν κινοῦντα . Πλάτων δὲ
οὐσίαν νοητὴν ἐξ ἑαυτῆς κινητὴν κατὰ ἀριθμὸν ἐναρμόνιον·
Ἀριστοτέλης δὲ ἐντελέχειαν πρώτην σώματος φυσικοῦ, ὀρ- (20)
γανικοῦ, δυνάμει ζωὴν ἔχοντος. Δείναρχος δὲ ἁρμονίαν τῶν

18
 τὸ σῶμα καθ’ ἑαυτὸ κίνησιν εἶχεν, οὐδὲν ἦν ἄτοπον αὐτὸ (380)

κινεῖσθαι ὑπὸ ἀκινήτου· νῦν δὲ ἀδύνατον τὸ ἀκίνητον ὑπὸ
ἀκινήτου κινεῖσθαι· πόθεν οὖν τῷ σώματι τὸ κινεῖσθαι, εἰ
μὴ ἀπὸ τῆς ψυχῆς; οὐ γὰρ αὐτοκίνητόν ἐστι τὸ σῶμα.
πρώτην οὖν γένεσιν κινήσεως βουλόμενος δεῖξαι, οὐ πρώ-
την ἀλλὰ δευτέραν ἔδειξεν. εἰ μὲν γὰρ μὴ κινούμενον (385)
ἐκίνει, πρώτην ἐποίει κίνησιν· εἰ δὲ τὸ κινούμενον ἀφ’ ἑαυτοῦ
 ἀποφαίνουσα τῇ τε ἑτερότητι τῶν εἰδῶν καὶ τῷ πλήθει (425)

τοῦ ἀριθμοῦ, καὶ διὰ τοῦτο ἀριθμητὰ ποιοῦσα τὰ πράγμα-
τα. ὅθεν οὐ παντάπασιν ἀπήλλακται τῆς κατὰ τοὺς
ἀριθμοὺς κοινωνίας. τὸ δὲ αὐτοκίνητον καὶ αὐτὸς αὐτῇ
προσεμαρτύρησεν. § ὅτι δὲ ἀριθμὸς οὐκ ἔστι δῆλον ἐντεῦ-
θεν. § ὁ ἀριθμὸς ποσόν ἐστιν· ἡ δὲ ψυχὴ οὐ ποσὸν ἀλλ’ (430)
οὐσία· οὐκ ἄρα ἀριθμὸς ἡ ψυχή, εἰ καὶ τὰ μάλιστα καὶ
 9. Γρηγόριος Νύσσης. Oratio catechetica magna (A.D. 4)τμ. 2

γρ. 33
 θεοῦ, ἐν ᾧ ἔστιν, ἢ τοῦ λόγου τοῦ θεοῦ, ᾧ παρομαρτεῖ, (30)

δυναμένην· οὔτε πρὸς τὸ ἀνύπαρκτον ἀναχεομένην, ἀλλὰ
καθ’ ὁμοιότητα τοῦ θεοῦ λόγου καθ’ ὑπόστασιν οὖσαν,
προαιρετικήν, αὐτοκίνητον, ἐνεργόν, πάντοτε τὸ ἀγαθὸν
αἱρουμένην καὶ πρὸς πᾶσαν πρόθεσιν σύνδρομον ἔχουσαν
τῇ βουλήσει τὴν δύναμιν. (35)
(3) Ὥστε τὸν ἀκριβῶς τὰ βάθη τοῦ μυστηρίου διασκο-
 10. Γρηγόριος Νύσσης. De opificio hominis (A.D. 4) P. 241 γρ.

43
 γραίνοντος. Ἡ δὲ τρίτη δύναμις συνέχει δι’ ἑαυτῆς (40)

κατά τινα συμβολήν τε καὶ ἁρμονίαν τὰ διακεκρι-
μένα τῶν ἄρθρων τοῖς παρ’ ἑαυτῆς συνδέσμοις ἁρ-
μόζουσα, καὶ πᾶσιν ἐπιπέμπουσα τὴν αὐτοκίνητόν τε
καὶ προαιρετικὴν δύναμιν· ἧς ἐπιλειπούσης, πέρατον
γίνεται, καὶ νεκρῶδες τὸ μέρος, τοῦ προαιρετικοῦ (45)
19
πνεύματος ἀμοιρῆσαν. Μᾶλλον δὲ πρὸ τούτων ἄξιον
 14. Κύριλλος θεολόγος. . De sancta trinitate [Sp.] {4090.123}

(A.D. 4-5) Τόμ. 77 p. 1129 γρ. 28
 ἐν ᾧ ἐστι, καὶ τοῦ Λόγου ᾧ συμπαρομαρτεῖ, δυνα- (25)

μένην· οὔτε πρὸς τὸ ἀνύπαρκτον ἐλθεῖν ἀνεχομένην·
ἀλλὰ καθ’ ὁμοιότητα τοῦ Λόγου καθ’ ὑπόστασιν οὖ-
σαν, ζῶσαν, προαιρετικὴν, αὐτοκίνητον, ἐνεργὸν,
πάντοτε τὸ ἀγαθὸν θέλουσαν, καὶ πρὸς πᾶσαν πρό-
θεσιν σύνδρομον ἔχουσαν τῇ βουλήσει τὴν δύναμιν· (30)
μήτε ἀρχὴν ἔχουσαν, μήτε τέλος. Οὐ γὰρ ἐνέλειψέ
 15. Ερμίας. In Platonis Phaedrum scholia {2317.001} (A.D. 5) P.

63 γρ. 17
 ἑαυτοῦ προβαλεῖν τὰ ἐναντία τούτων ὅσα ἔχει ἀγαθὰ ὁ σώφρων

ἐραστής.
Οὐδενὸς γὰρ διὰ τοῦτό φησιν εἶναι διδάσκαλος ὅτι δὴ αὐτὸς μὲν
μόνον (15)
ὥσπερ ἰατρὸς τὰ ἐμπόδια καὶ τὰς λήμας τῶν ὀφθαλμῶν ἐξαιρεῖ,
λοιπὸν δὲ
ἀφ’ ἑαυτῆς ἡ ψυχὴ κατὰ τὴν αὐτοκίνητον ἑαυτῆς δύναμιν
προβάλλει τἀλη-
θὲς, ὃ κατ’ οὐσίαν εἶχε παρὰ τοῦ δημιουργοῦ. Διὰ τοῦτο δὲ καὶ διὰ
τῆς
ἐπαγωγῆς καὶ τῶν καθ’ ἕκαστα εἰώθει ἐπάγειν τοὺς νέους ἐπὶ τὴν
τοῦ
καθόλου ἀνάμνησιν, ἐπειδὴ ἡ ψυχὴ ἀπὸ τῆς συμπεριπολήσεως τῶν
θεῶν (20)

104 γρ. 7
 ὃ μὲν τῷ ὅτι ὑφ’ ἑαυτῆς οὐ φθείρεται, ὃ δὲ τῷ ὅτι οὐδ’ ὑπ’ ἄλλου.

—Πρότερον δὲ αὐτὰς ψιλὰς ἐκθώμεθα τῶν συλλογισμῶν τὰς
προτάσεις ἐν τάξει, (5)ἐπειδὴ σποράδην αὐτὰς ὁ Πλάτων ἐξέθετο.
Ὁ μὲν οὖν πρότερος τοιοῦτόςἐστιν· ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος· τὸ
20
αὐτοκίνητον ἀεικίνητον· τὸ ἀεικίνητονἀθάνατον· ἡ ψυχὴ ἄρα

ἀθάνατος. Οὗτος οὖν ἡμῖν δείξει ὁ λόγος ὅτι ἐξ ἑαυτῆς οὐ
φθείρεται. Ὁ δὲ δεύτερος τοιοῦτος· ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος· τὸ
αὐτοκίνητον ἀρχὴ κινήσεως· ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως ἀγένητος·

104 γρ. 33
 αὐτοῦ ἑτεροκινήτου ὄντος κινηθήσεται καὶ ἐκεῖνο ὑπὸ ἄλλου

ἑτεροκινήτου (30)
καὶ οὕτως ἐπ’ ἄπειρον, ἢ κύκλῳ ἄλληλα κινήσει τὰ ἑτεροκίνητα
ὥστε τὸ
πρῶτον πάλιν ὑπὸ τοῦ ἐσχάτου κινεῖσθαι, ἢ, εἰ μηδέτερον τούτων
δυνατὸν
τῶν τρόπων ὑποστῆναι, ἀνάγκη τὸ αὐτοκίνητον προηγεῖσθαι. Ὅτι
μὲν οὖν
(105) οὐκ ἐπ’ ἄπειρον πρόεισι τὰ κινοῦντα δῆλον· οὔτε γὰρ ἔστι
τὸ ἄπειρον ἐν
47. Ερμίας. In Platonis Phaedrum scholia {2317.001} (A.D. 5)

P. 109 γρ. 4
 (109) ἔστιν ἀθάνατον).» Εἰ οὖν τὸ ἑτεροκίνητον, μὴ ὂν εικίνητον,

οὐκ ἔστιν θάνατον, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον ὂν ἀθάνατόν ἐστι.
Καθ’ αὑτὸ δὲ πᾶσαι λαμβάνονται αἱ προτάσεις καὶ ᾗ αὐτό ἐστιν· ἐκ
μὲν γὰρ τοῦ ἑτεροκινήτου δείκνυται οὐ μόνον τὸ αὐτοκίνητον
ἀεικίνητον, ἀλλὰ καὶ τὸ ἀεικίνητον αὐτοκίνητον, ὥστε καὶ
ἀντιστρέφειν οἷον «τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον» (5)καὶ «τὸ
ἀεικίνητον αὐτοκίνητον.»
 129. Συμπλίκιος Σχόλια στο Εγχειρίδιο του Επόκτητου.

{4013.006} (A.D. 6) P. 6 γρ. 26
 σώματα. Εἰ γὰρ ὑφ’ ἑτέρου τινὸς ἔξωθεν κινουμένη,

ἐκίνει τὸ σῶμα· ὑπ’ ἐκείνου κυρίως ἂν ἦν τὸ σῶμα
κινούμενον, τοῦ τὴν ψυχὴν κινοῦντος. Αὕτη οὖν ἡ (25)
αὐτοκίνητος οὐσία, ἅτε ὑποβᾶσα τοῦ ἀκινήτου, καὶ
κατὰ μέθεξιν ἀγαθυνομένη, κινεῖται μὲν ἐπὶ τὸ ἀγαθὸν,
ἀλλ’ ἀφ’ ἑαυτῆς κινεῖται, καὶ οὐκ ἀπ’ ἄλλου, ἐφιεμένη
21
τε αὐτοῦ καὶ κατορεγομένη. Καὶ εἰσὶν αὐτῶν ἴδιαι

{4013.006} (A.D. 6) P. 11 γρ. 33
 ζόμενός τι ποιεῖν ἢ μὴ ποιεῖν, αὐτεξουσίως ἐνεργεῖν (30)

λέγεται. Ἡ δὲ ἔνδοθεν, ἡ πάντα ἀναγκάζουσα κατὰ
τὴν ἑαυτῶν φύσιν ἐνεργεῖν, αὕτη φυλάττει μᾶλλον τὸ
αὐτεξούσιον. Καὶ γὰρ τὸ αὐτοκίνητον, κατὰ τὴν τοῦ
αὐτοκινήτου φύσιν, ὑφ’ ἑαυτοῦ κινεῖσθαι ἀνάγκη· καὶ
οὐ διὰ τοῦτο ἑτεροκίνητόν ἐστιν. Οὐ γὰρ ἔξωθεν ἡ (35)
ἀνάγκη, ἀλλὰ συνοῦσα τῇ τοῦ αὐτοκινήτου φύσει,

{4013.006} (A.D. 6) P. 13 γρ. 52
 Νυνὶ δὲ λεγέσθω πρὸς πάντας, ὅτι οἱ τὸ ἐφ’ ἡμῖν

ἀναιροῦντες καὶ τὸ αὐτεξούσιον τῆς ψυχῆς, ἀγνοοῦσι (50)
τὴν οὐσίαν τῆς ψυχῆς διὰ τοῦτο φθείροντες. Τὸ γὰρ
αὐτοκίνητον αὐτῆς ἀναιροῦσι, καθ’ ὃ μάλιστα οὐσίω-
ται. Εἴτε γὰρ αὐτοκίνητός ἐστιν, ἔνδοθεν ἀφ’ ἑαυτῆς
ἐγείρεται πρὸς τὰς ὀρέξεις καὶ τὰς ὁρμὰς, καὶ οὐκ ἔξωθέν
(14) ποθεν ἑλκομένη ἢ ὠθουμένη, ὥσπερ τὰ σώματα· εἴ τε

{4013.006} (A.D. 6) P. 15 γρ. 8
 ἐνεργείαις ἔχομεν αὐτά. Τὰ μὲν γὰρ ἑτεροκίνητα, (5)

ὥσπερ τὸ εἶναι, οὕτω καὶ τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ κακὸν, ἑτέ-
ρωθεν ἔχουσι, κατὰ τὸ ἐγγινόμενον αὐτοῖς ἔξωθεν πά-
θος· τὰ δὲ αὐτοκίνητα, τῆς ἑαυτῶν κινήσεως καὶ
ἐνεργείας αἴτια ὄντα, καὶ τὸ ἀγαθὸν τὸ ἑαυτῶν, καὶ
τὸ κακὸν, ἐν ταύταις ἔχουσιν. Ἐνέργειαι δὲ αὐτῶν (10)
κυρίως, κατὰ μὲν τὸ γνωστικὸν, αἱ τῶν ὄντων ὑπολήψεις

{4013.006} (A.D. 6) P. 97 γρ. 28
22
 τῶμεν, εἰ δυνατὸν τὰ σώματα ἐν ἀρχῆς λόγῳ παραλαμ- (25)

βάνεσθαι, καὶ εἶναι τοιαῦτα, οἵας τὰς ἀρχὰς τὰς
πρώτας ὁ λόγος ὑπέθετο· ἢ οὔτε αὐθυπόστατα, οὔτε
αὐτοκίνητα εἶναι δύναται ταῦτα τὰ κινούμενα σώμα-
τα. Τὸ γὰρ αὐτοκίνητον, ἢ μέρει μὲν κινοῦν, μέρει
δὲ κινούμενον, λέγεται αὐτοκίνητον· ἢ ὅλον ἑαυτὸ (30)
κινοῦν, καὶ ὑφ’ ἑαυτοῦ κινούμενον. Ἀλλ’ εἰ μέρει

{4013.006} (A.D. 6) P. 97 γρ. 29
 ... καὶ εἶναι τοιαῦτα, οἵας τὰς ἀρχὰς τὰς

πρώτας ὁ λόγος ὑπέθετο· ἢ οὔτε αὐθυπόστατα, οὔτε
αὐτοκίνητα εἶναι δύναται ταῦτα τὰ κινούμενα σώμα-
τα. Τὸ γὰρ αὐτοκίνητον, ἢ μέρει μὲν κινοῦν, μέρει
δὲ κινούμενον, λέγεται αὐτοκίνητον· ἢ ὅλον ἑαυτὸ (30)
κινοῦν, καὶ ὑφ’ ἑαυτοῦ κινούμενον. Ἀλλ’ εἰ μέρει
κινεῖ, καὶ μέρει κινεῖται, περὶ τοῦ κινοῦντος μέρους
πάλιν τὰ αὐτὰ ἐρωτητέον, πότερον αὐτοκίνητόν ἐστιν,
ἢ ἑτέρωθεν κινούμενον κινεῖ· καὶ εἰ τοῦτο, ἢ ἐπ’
ἄπειρον προελευσόμεθα, ἢ αὐτοκίνητον ὑποθησόμεθα τὸ (35)
πρῶτον, ὡς ὅλον κινοῦν, καὶ ὅλον κινούμενον. Τὰ δὲ. Τὰ δὲ
αὐτὰ καὶ περὶ τοῦ αὐθυποστάτου ῥητέον.

{4013.006} (A.D. 6) P. 98 γρ. 2
 πων, δεῖ πάντως ἄλλο εἶναι τὸ μετέχον, ἀνείδεον καθ’

αὑτὸ ὑπάρχον.
(98) Εἰ οὖν αἱ μὲν ἀρχαὶ ἀσώματοι καὶ ἀδιάστατοί
εἰσι, καὶ ἁπλαῖ, καὶ πρωτουργοὶ, αὐτοκίνητοί τε, καὶ
αὐθυπόστατοι, ἢ κρεῖττόν τι τούτων· τὰ δὲ σώματα οὐ
δύναται εἶναι τοιαῦτα· δῆλον, ὅτι τὰ σώματα οὐκ ἂν
εἶεν ἀρχαί. Τί οὖν ἐστι τὸ αὐτοκίνητον, ὅ φαμεν...

{4013.006} (A.D. 6) P. 98 γρ. 17
 ψυχήν; καὶ γὰρ τὸ ἔμψυχον, ἔνδοθεν κινεῖται· καὶ

τὸ ἔνδοθεν κινούμενον, ἔμψυχον λέγομεν. Εἰ τοίνυν ἡ (15)
23
ψυχὴ ἔνδοθεν κινεῖ τὰ σώματα, τὸ δὲ ἔνδοθεν κινοῦν τὰ

σώματα τὸ αὐτοκίνητόν ἐστιν, ἡ ψυχὴ ἂν εἴη τὸ αὐτοκί-
νητον, ἀρχὴ καὶ αἰτία τῶν γινομένων καὶ κινουμένων
ὑπάρχουσα, καὶ λόγους ἔχουσα ἐν αὐτῇ τούτων, καθ’ οὓς
γίνονται τὰ γινόμενα, καὶ κινοῦντα ι τὰ κινούμενα.

{4013.006} (A.D. 6) P. 98 γρ. 48
 οὖσαι αἱ ἐν οὐρανῷ τῶν ὑπὸ σελήνην. Καὶ σεμνὸν μὲν (45)

ὄντως καὶ τίμιον τὸ χρῆμα τῆς ψυχῆς, καὶ μάλιστα τῆς
οὐρανίας, καὶ εἰς ἀρχῆς λόγον ἐπιτήδειον, ἀλλ’ οὔτοι γε τῆς
πρώτης. Τὸ γὰρ αὐτοκίνητον καὶ αὐθυπόστατον, τῶν μὲν
ἑτεροκινήτων καὶ ἑτέρωθεν ὑφισταμένων προϋπάρχον· δι-
πλόην δὲ ὅμως ἔχει τινὰ, κινοῦντος καὶ κινουμένου, καὶ (50)
ὑφιστῶντος καὶ ὑφισταμένου. Δεῖ δὲ πρὸ τοῦ συνθέτου

{4013.006} (A.D. 6) P. 98 γρ. 53
 πλόην δὲ ὅμως ἔχει τινὰ, κινοῦντος καὶ κινουμένου, καὶ (50)

τὸ ἁπλοῦν εἶναι, καὶ πρὸ τῶν δύο τὸ ἕν. Ἔτι δὲ καὶ
ὑφ’ ἑαυτοῦ κινεῖται τὸ αὐτοκίνητον· ἀλλὰ κινεῖται ὅμως,
καὶ μεταβάλλει· κἂν μὴ κατ’ οὐσίαν, ἀλλὰ κατὰ τὰς
(99) ἐνεργείας· οὐ τὰς σωματικὰς κινούμενον κινήσεις, (κατὰ
γὰρ ἐκείνας, ἀκίνητόν ἐστιν,) ἀλλὰ τὰς ψυχικάς·

{4013.006} (A.D. 6) P. 99 γρ. 31
 χρονικὰς τὰς ἐνεργείας ἔχοντος, προηγεῖσθαι ἀνάγκη τὸ

ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ, καὶ ὡσαύτως, καὶ ἐν ἀμερεῖ καὶ
ἀκινήτῳ αἰῶνι πάντα ἐνεργοῦν. Ὅσῳ γὰρ τοῦτο τοῦ (30)
αὐτοκινήτου κρεῖττον, τὸ μὴ μόνον κατ’ οὐσίαν ἀμετά-
βλητον, ἀλλὰ καὶ κατὰ δύναμιν, καὶ κατ’ ἐνέργειαν,
πρόδηλόν ἐστι. Τὸ δὲ κρεῖττον, ἀνάγκη προϋπάρχειν
κατ’ οὐσίαν τῶν καταδεεστέρων.
24

{4013.006} (A.D. 6) P. 99 γρ. 50
 γματα αὐτῷ ἀνατιθέντας, εἰδέναι βεβαίως, ὅτι μηδὲν

ἀνατεθείκαμεν ἄξιον. Ἀρκεῖ δὲ ἡμῖν εἰς συγγνώμην,
τὸ μηδὲν ἔχειν ἐκείνων ὑπέρτερον.
Ἀνελθόντος τοίνυν τοῦ λόγου ἀπὸ τοῦ αὐτοκινήτου (50)
ἐπὶ τὸ ἀκίνητον καὶ κατὰ πάντα τρόπον ἀμετάβλητον
αἴτιον, καὶ ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχον, τῇ τε
οὐσίᾳ, καὶ ταῖς δυνάμεσι, καὶ ταῖς ἐνεργείαις, καὶ

{4013.006} (A.D. 6) P. 100 γρ. 2
 οὐσίᾳ, καὶ ταῖς δυνάμεσι, καὶ ταῖς ἐνεργείαις, καὶ

ἐν αἰῶνι ἱδρυμένον τῷ τὸν χρόνον τοῖς κινουμένοις
(100) συνυποστήσαντι· καὶ τῶν πολλῶν ἀρχῶν, τῶν ἐν τῷ
αὐτοκινήτῳ, τὰς ἀρχικωτέρας αἰτίας ἐν τῷ ἀκινήτῳ
θεασόμεθα, ἀκινήτους, καὶ αἰωνίας, καὶ ὁλοτελεῖς,
καὶ πρὸς ἀλλήλας ἡνωμένας, ὡς ἑκάστην τὰς πάσας
εἶναι διὰ τὴν ἕνωσιν, μενούσης ἀσυγχύτου τῆς νοερᾶς (5)

{4013.006} (A.D. 6) P. 100 γρ. 29
 εἶδος, καίπερ πολλὰς ἔχον διαφορὰς ἐν ἑαυτῷ. Πολλῷ

δὲ ἔτι μᾶλλον ἐν τῇ τοῦ παντὸς ψυχῇ ὁλοτελὲς ἕκαστον
προϋπάρχει, ἀρχὴ καὶ αἰτία τοῦ ἐνταῦθα σωματικοῦ
αὐτοκίνητος, συνῃρημένως αὐτοῦ τὰς διαφορὰς περιέ-
χουσα. Καὶ πρὸς ἐκεῖνο τὰ ἐνταῦθα ἀπεικονίσθη, τε- (30)
λειότερον καὶ εἰλικρινέστερον καὶ παραδειγματικώτε-
ρον ὑπάρχον·
 172. Μιχαήλ Ψελλός. De omnifaria doctrina {2702.028} (A.D.

11)τμ. 46 γρ. 2
 ψυχή. Ἀναξαγόρας δὲ οὐ σαφῶς ψυχὴν λέγει τὸν νοῦν, ὃν πρῶτον

κινοῦν τίθεται.(46) Περὶ ψυχῆς.
Οὐχ’ ἁπλῶς κινητὴ ἡ ψυχή, ἀλλ’ αὐτοκίνητος, ὡς οὐ παντελῶς
τῆς (2)ἀμερίστου οὐσίας καὶ ἐνεργείας ἀποστᾶσα. τὸ μὲν γὰρ
αὐτὸ τὴνἀμέριστον οὐσίαν καὶ τὴν τελείαν ἐνέργειαν δηλοῖ· τὸ δὲ
25
κινητὸν τῆςμερικῆς ἐστὶ σημαντικόν. τῇ οὖν μεσότητι τῆς ψυχῆς τὸ

ἐκ τῶν ἄκρων
 173. Μιχαήλ Ψελλός. De omnifaria doctrina {2702.028} (A.D.

11)τμ. 46 γρ. 7
 ἀμέριστον οὐσίαν καὶ τὴν τελείαν ἐνέργειαν δηλοῖ· τὸ δὲ κινητὸν

τῆς μερικῆς ἐστὶ σημαντικόν. τῇ οὖν μεσότητι τῆς ψυχῆς τὸ ἐκ τῶν
ἄκρων (5) σύνθετον ἀποδέδοται ὄνομα διὰ τὴν πρὸς ἄμφω τὰ
ἄκρα τοῦ μέσου κοινωνίαν. ὁ δέ γε Ἀριστοτέλης αὐτοκίνητον
ὀνομάζει τὴν ψυχὴν πολλάκις διὰ τὸ μηδὲν ὁρᾶν αὐτῆς κινοῦν, ὃ
μὴ καὶ αὐτὸ κινεῖται. εἰ δὲ καὶ ὁ νοῦς πρώτως κινεῖ, πάντη ὢν
ἀκίνητος, ἀλλὰ σὺν τῇ ψυχῇ καὶ τῇ φύσει. Ἀναξαγόρας δὲ τὸν κατὰ
φρόνησιν νοῦν οὐκ ἐν πᾶσιν...
 174. Άννα Κομνηνή Αλεξιάς. (A.D. 11-12) Book 13 κεφ. 3τμ. 11

γρ. 6
 ... τῆς πόλεως Δυρραχίου, ἀλλ’ ἅμα τε τοῦτο τὸ

μηχάνημα ἔξωθεν τῷ Βαϊμούντῳ κατεσκευάζετο ὥσπερ τις
ἑλέπολις ἄφυκτος, καὶ ἄλλο τι ἔνδοθεν τοῦ τείχους αὐτοῖς
ἀντεμηχανᾶτο. Ἑωρακότες γὰρ εἰς ὅσον ὕψος ὁ αὐτοκίνητος οὗτος
πύργος ἐκτέταται καὶ ὅπου τοῦτον ἐστήριξαν
ὑφελόμενοι τοὺς τροχούς, τέτταρα ξύλα μακρότατα καταν-
τικρὺ τοῦ μόσυνος πήξαντες ὥσπερ ἀπὸ τετραγώνου
βάσεως εἰς πήγματος σχῆμα διανιστάμενα, κᾆθ’ οὕτως...
 175. Νικηφόρος Γρηγοράς. Rerum Nat. Epistulae (A.D. 13-14)

Epistle 3 γρ. 56
 τὸν θεόν, ἐξαίροντες ἀπὸ τῶν πολλῶν διὰ τοῦ

στερητικοῦ α. παραπλησίως δὲ καὶ οἱ ἀπὸ τῶν δογμάτων τῆς
Ἀκαδημίας ὁρμώμενοι καὶ τοῦ Πλάτωνος ἓν μὲν ἔλεγον καὶ αὐτοὶ
τὸν (55)θεόν, ἀκίνητον δὲ τὸν νοῦν καὶ ἐφεξῆς αὐτοκίνητον μὲν
τὴν ψυχήν, ἑτεροκίνητον δὲ τὸ σῶμα· ἀνάγκη γὰρ ἑτεροκινήτων
ὄντων εἶναι καὶτὸ ἀκίνητον καὶ μεταξὺ τὸ αὐτοκίνητον· ὡς γὰρ
πρὸ τοῦ σώματοςεἶναί φασι τὴν φανταστικὴν ψυχήν, πρὸ δὲ ταύτης
τὴν λογικήν, οὕτω
26
 176. Νικηφόρος Γρηγοράς. Rerum Nat. Epistulae (A.D. 13-14)

Epistle 3 γρ. 58
 Ἀκαδημίας ὁρμώμενοι καὶ τοῦ Πλάτωνος ἓν μὲν ἔλεγον καὶ αὐτοὶ

τὸν (55)θεόν, ἀκίνητον δὲ τὸν νοῦν καὶ ἐφεξῆς αὐτοκίνητον μὲν
τὴν ψυχήν, ἑτεροκίνητον δὲ τὸ σῶμα· ἀνάγκη γὰρ ἑτεροκινήτων
ὄντων εἶναι καὶ τὸ ἀκίνητον καὶ μεταξὺ τὸ αὐτοκίνητον· ὡς γὰρ
πρὸ τοῦ σώματος εἶναί φασι τὴν φανταστικὴν ψυχήν, πρὸ δὲ
ταύτης τὴν λογικήν, οὕτω καὶ πρὸ τῆς λογικῆς ψυχῆς τὸν νοῦν καὶ
αὖ πρὸ τοῦ νοῦ τὸ ἕν· καὶ (60) ἀνάπαλιν· ἕν, ἐξ οὗ νοῦς, ἐξ οὗ
ψυχή, ἐξ ἧς κινηθείσης αἴσθησις καὶ
 177. Νικηφόρος Γρηγοράς. Rerum Nat. Epistulae {4145.002}

(A.D. 13-14) Epistle 82 γρ. 37
 ἐγὼ νῦν τοὺς λόγους καλῶ, οὓς ἡ σὴ σπουδὴ μετὰ λαμπρᾶς

ἐγεώργησε τῆς φιλοτιμίας· τὰ δ’ ἑξῆς ὑπὲρ αὐτοῦ καὶ ὧν αὐτῷ δεῖ
ζητημάτων (35) δεῖσθαι τῆς σῆς ἡμερότητος, τῶν πάνυ τοι
περιττῶν ἔγωγε ἥγημαι. ἀεὶ γὰρ αὐτοκίνητος αὐτὸς εἶ πρὸς τὰ
τοιαῦτα τῶν ἀγαθῶν· εἰ γὰρ καὶ χαλεπὸν ἀνθρώποις τὸν πάνυ
χρηστὸν ἑαυτῷ παραπλήσιον μεῖναι διὰ πολλοῦ τοῦ χρόνου πρὸς
ἅπαντας, ἀλλ’ οὖν ἄλλοις ἂν εἴη τουτὶ χαλεπόν, σοὶ δ’ οὐκ ἂν
δήπου. ἀλλὰ ῥεῖ μὲν ὁ χρόνος ἀεὶ τὰ τῆς τροπῆς...
Αποσπάσματα κατά συγγραφέα
Διογένης Λαέρτιος. Βίοι φιλοσόφων. “Diogenis Laertii vitae

philosophorum, 2 vols.”, Ed. Long, H.S.Oxford: Clarendon Press, 1964,
Repr. 1966.Book 3,τμ. 67, γρ. 4
εἰκαίους ἀθετήσεις· ἀντίσιγμα περιεστιγμένον πρὸς τὰς διττὰς

χρήσεις καὶ μεταθέσεις τῶν γραφῶν· κεραύνιον πρὸς τὴν ἀγωγὴν
τῆς φιλοσοφίας· ἀστερίσκος πρὸς τὴν συμφωνίαν τῶν δογμάτων·
ὀβελὸς πρὸς τὴν ἀθέτησιν. τὰ μὲν σημεῖα ταῦτα καὶ τὰ βιβλία
τοσαῦτα· ἅπερ (Ἀντίγονός φησιν ὁ Καρύστιος ἐν τῷ Περὶ
Ζήνωνος) νεωστὶ ἐκδοθέντα εἴ τις ἤθελε διαναγνῶναι, μισθὸν
ἐτέλει τοῖς κεκτημένοις (Wilamowitz, Ant. von Kar., p. 122).
Τὰ δὲ ἀρέσκοντα αὐτῷ ταῦτα ἦν. ἀθάνατον ἔλεγε τὴν ψυχὴν
καὶ πολλὰ μεταμφιεννυμένην σώματα, ἀρχήν τε ἔχειν ἀριθμητικήν,
τὸ δὲ σῶμα γεωμετρικήν· ὡρίζετο δὲ αὐτὴν ἰδέαν τοῦ πάντῃ
διεστῶτος πνεύματος. αὐτοκίνητόν τε εἶναι καὶ τριμερῆ· τὸ μὲν
27
γὰρ αὐτῆς λογιστικὸν μέρος περὶ τὴν κεφαλὴν καθιδρῦσθαι, τὸ δὲ

θυμοειδὲς περὶ τὴν καρδίαν, τὸ δὲ ἐπιθυμητικὸν περὶ τὸν ὀμφαλὸν
καὶ τὸ ἧπαρ συνίστασθαι.
Πλούταρχος Aetia Romana et Graeca (263d–304f) “Plutarchi moralia,

vol. 2.1”, Ed. Titchener, J.B.Leipzig: Teubner, 1935, Repr.
1971.Stephanus p. 281,τμ. F, γρ. 12
σθαι τι μικρὸν ἢ μὴ γενέσθαι τι πολλάκις ὑπῆρξεν ἐνίοις

τυχεῖν ἢ διαμαρτεῖν τῶν μεγίστων, μικρᾶς Τύχης ἱερὸν
ἱδρύσατο, προσέχειν διδάσκων τοῖς πράγμασι καὶ μὴ κα-
ταφρονεῖν διὰ μικρότητα τῶν ἐντυγχανόντων.
’Διὰ τί λύχνον οὐκ ἐσβέννυσαν, ἀλλ' αὐτὸν ὑφ'
ἑαυτοῦ περιεώρων μαραινόμενον;’ πότερον ὡς συγγενὲς
καὶ ἀδελφικὸν σεβόμενοι τοῦ ἀσβέστου καὶ ἀθανάτου
πυρός, ἢ καὶ τοῦτο συμβόλαιόν ἐστι τοῦ μὴ δεῖν τὸ ἔμψυ-
χον, ἂν μὴ βλάπτῃ, διαφθείρειν μηδ' ἀναιρεῖν, ὡς ζῴῳ
τοῦ πυρὸς ἐοικότος; καὶ γὰρ τροφῆς δεῖται καὶ αὐτοκίνητόν ἐστιν καὶ
σβεννύμενον φωνὴν ἀφίησιν ὥσπερ
φονευόμενον. ἢ διδάσκει τὸ ἔθος ἡμᾶς, ὅτι δεῖ μήτε
πῦρ μήθ' ὕδωρ μήτ' ἄλλο τι τῶν ἀναγκαίων αὐτοὺς
ἄδην ἔχοντας διαφθείρειν, ἀλλ' ἐᾶν χρῆσθαι τοὺς δεομέ-
νους καὶ ἀπολείπειν ἑτέροις, ὅταν αὐτοὶ μηκέτι χρείαν
ἔχωμεν; |
Πλούταρχος De Iside et Osiride (351c–384c) (0007: 089)

“Plutarchi moralia, vol. 2.3”, Ed. Sieveking, W.Leipzig: Teubner, 1935,
Repr. 1971.Stephanus p. 376,τμ. A, γρ. 11
σημαίνει δὲκύησιν ἢ τὸ κύειν. διὸ καὶ παρατροπῆς

γενομένης τοῦ ὀνόματος Ἑλληνιστὶ κύων κέκληται τὸ
ἄστρον, ὅπερ ἴδιον τῆς Ἴσιδος νομίζουσιν. ἥκιστα μὲν
οὖν δεῖ φιλοτιμεῖσθαι περὶ τῶν ὀνομάτων, οὐ μὴν ἀλλὰ
μᾶλλον ὑφείμην ἂν τοῦ Σαράπιδος Αἰγυπτίοις ἢ τοῦ
Ὀσίριδος, ἐκεῖνο μὲν [οὖν] ξενικόν, τοῦτο δ' Ἑλληνικόν,
ἄμφω δ' ἑνὸς θεοῦ καὶ μιᾶς δυνάμεως ἡγούμενος.
Ἔοικε δὲ τούτοις καὶ τὰ Αἰγύπτια. τὴν μὲν γὰρ
Ἶσιν πολλάκις τῷ τῆς Ἀθηνᾶς ὀνόματι καλοῦσι φρά-
ζοντι τοιοῦτον λόγον ‘ἦλθον ἀπ' ἐμαυτῆς,’ ὅπερ ἐστὶν
αὐτοκινήτου φορᾶς δηλωτικόν· ὁ δὲ Τυφών, ὥσπερ εἴρη-
ται (367d 371b c), Σὴθ καὶ Βέβων καὶ Σμὺ ὀνομάζεται,
28
βίαιόν τινα καὶ κωλυτικὴν ἐπίσχεσιν ἤ τιν'ὑπεναντίω-

σιν ἢ ἀναστροφὴν ἐμφαίνειν βουλομένων τῶν ὀνομάτων.
ἔτι τὴν σιδηρῖτιν λίθον ὀστέον Ὥρου, Τυφῶνος δὲ τὸν
σίδηρον, ὡς ἱστορεῖ Μανεθώς (fr. 77 M.), καλοῦσιν·
ὥσπερ γὰρ ὁ σίδηρος πολλάκις μὲν ἑλκομένῳ καὶ ἑπο-
μένῳ πρὸς τὴν λίθον ὅμοιός ἐστι, πολλάκις δ' ἀποστρέ-
φεται καὶ ἀποκρούεται πρὸς τοὐναντίον, οὕτως ἡ σωτή-
ριος καὶ ἀγαθὴ καὶ λόγον ἔχουσα τοῦ κόσμου κίνησις
Πλούταρχος De Pythiae oraculis (394d–409d) “Plutarchi moralia, vol.

3”, Ed. Sieveking, W.Leipzig: Teubner, 1929, Repr. 1972.Stephanus p.
404,τμ. F, γρ. 10
νων σωμάτων οὐκ ἐπικρατοῦσι βεβαίως, ἀλλὰ κύκλῳ μὲν

ὑπ' ἀνάγκης φερομένων κάτω δὲ φύσει ῥεπόντων γίγνεταί
τις ἐξ ἀμφοῖν ταραχώδης καὶ παράφορος ἑλιγμός, οὕτως
ὁ καλούμενος ἐνθουσιασμὸς ἔοικε μῖξις εἶναι κινήσεων
δυοῖν, τὴν μὲν ὡς πέπονθε τῆς ψυχῆς ἅμα δὲ τὴν ὡς
πέφυκε κινουμένης. ὅπου γὰρ ἀψύχοις σώμασι καὶ κατὰ
ταὐτὰ μονίμοις οὐκ ἔστι χρήσασθαι παρ' ὃ πέφυκε βιαζό-
μενον οὐδὲ κινῆσαι σφαιρικῶς κύλινδρον ἢ κῶνονκυβι-
κῶς ἢ λύραν αὐλητικῶς ἢ σάλπιγγα κιθαριστικῶς, ἀλλ'
οὐχ ἕτερον ἦν ὡς ἔοικε τὸ τεχνικῶς ἑκάστῳ χρῆσθαι καὶ
ὡς πέφυκεν, ἦπου τὸ ἔμψυχον καὶ αὐτοκίνητον ὁρμῆς τε
καὶ λόγου μετέχον ἄλλως ἄν τις ἢ κατὰ τὴν ἐν αὐτῷ
προϋπάρχουσαν ἕξιν ἢ δύναμιν ἢ φύσιν μεταχειρίσαιτο, |
μουσικῶς κινῶν νοῦν ἄμουσον ἢ γραμματικῶς τὸν ἀγράμ-
ματον ἢ λογίως τὸν ἐν λόγοις ἀθεώρητον καὶ ἀνάσκητον;
οὐκ ἔστιν εἰπεῖν.’
’Μαρτυρεῖ δέ μοι καὶ Ὅμηρος, αἰτίᾳ μὲν ‘ἄνευ
θεοῦ’ (β 372, ο 531) οὐδὲν ὡς ἔπος εἰπεῖν ὑποτιθέμενος
περαινόμενον, οὐ μὴν πᾶσι πρὸς πάντα χρώμενον ποιῶν
τὸν θεόν, ἀλλ' ἑκάστῳ καθ' ἣν ἔχει τέχνην ἢ δύναμιν. ἢ
γὰρ οὐχ ὁρᾷς’ εἶπεν ‘ὦ φίλε Διογενιανέ, τὴν Ἀθηνᾶν, ὅτε
Πλούταρχος De primo frigido (945f–955c) “Plutarchi moralia, vol. 5.3,

2nd edn.”, Ed. Hubert, C.Leipzig: Teubner, 1960.Stephanus p. 952,τμ. E,
γρ. 5
κέχρηται. τί δὲ τοῦτ' ἐστί; τὸ σκοτεινὸν ὄντα πρώτως

εἶναι καὶ ψυχρὸν πρώτως. εἰ γὰρ δύο λαβὼν οὗτος
ἀντιθέσεις δυνάμεων οἴεται τῇ ἑτέρᾳ καὶ τὴν ἑτέραν ἐξ
29
ἀνάγκης ἕπεσθαι, μυρίαι δήπουθέν εἰσιν ἀντιτάξεις καὶ

ἀντιπάθειαι πρὸς τὸν αἰθέρα τῆς γῆς, αἷς καὶ ταύτην ἄν
τις ἀκολουθεῖν ἀξιώσειεν. οὐ γὰρ ὡς βαρεῖα πρὸς κοῦφον
καὶ καταρρεπὴς πρὸς ἀνωφερὲς ἀντίκειται μόνον, οὐδ' ὡς
πυκνὴ πρὸς ἀραιὸν οὐδ' ὡς βραδεῖα καὶ στάσιμος πρὸς
ὀξύρροπον καὶ κινητικόν, ἀλλ' ὡς βαρυτάτη πρὸς κουφό-
τατον καὶ πυκνοτάτη πρὸς ἀραιότατον καὶ τέλος ὡς ἀκί-
νητος ἐξ ἑαυτῆς πρὸς αὐτοκίνητον καὶ τὴν μέσην χώραν
ἐπέχουσα πρὸς ἀεὶ κυκλοφορούμενον. οὐκ ἄτοπον οὖν τη-
λικαύταις καὶ τοσαύταις ἀντιτάξεσι καὶ τὴν τῆς ψυχρό-
τητος καὶ θερμότητος ἕπεσθαι. ‘ναί, ἀλλὰ τὸ πῦρ καὶ
λαμπρόν ἐστιν· οὔτι μὴν σκοτεινὸν ἡ γῆ;’ σκοτεινότατον
μὲν οὖν ἁπάντων καὶ ἀφεγγέστατον. ἀέρι μέν τοι μετοχὴ
φωτός ἐστι πρώτῳ, καὶ τάχιστα τρέπεται καὶ ἀναπλη-
σθεὶς διανέμει πανταχοῦ τὴν λαμπρότητα, σῶμα παρέ-
χων τῆς αὐγῆς ἑαυτόν·
Πλούταρχος De animae procreatione in Timaeo (1012b–1030c) (0007:

134)“Plutarchi moralia, vol. 6.1”, Ed. Hubert, C.Leipzig: Teubner, 1954,
Repr. 1959.Stephanus p. 1013,τμ. C, γρ. 8
γούμενον. ἡ μὲν γὰρἐκ τῆς νοητῆς καὶ τῆς αἰσθητῆς

οὐσίας λεγομένη μῖξις οὐ διασαφεῖται πῆ ποτε ψυχῆς
μᾶλλον ἢ τῶν ἄλλων, ὅ τι ἄν τις εἴπῃ, γένεσίς ἐστιν. αὐ-
τός τε γὰρ ὁ κόσμος οὗτος καὶ τῶν μερῶν ἕκαστον αὐτοῦ
συνέστηκεν ἔκ τε σωματικῆς οὐσίας καὶ νοητῆς, ὧν ἡ
μὲν ὕλην καὶ ὑποκείμενον ἡ δὲ μορφὴν καὶ εἶδος τῷ
γενομένῳ παρέσχε· καὶ τῆς μὲν ὕλης τὸ μετοχῇ καὶ εἰκα-
σίᾳ τοῦ νοητοῦ μορφωθὲν εὐθὺς ἁπτὸν καὶὁρατόν
ἐστιν, ἡ ψυχὴ δὲ πᾶσαν αἴσθησιν ἐκπέφευγεν. ἀριθ-
μόν γε μὴν ὁ Πλάτων οὐδέποτε τὴν ψυχὴν προσεῖπεν,
ἀλλὰ κίνησιν αὐτοκίνητον ἀεὶ καὶ ‘κινήσεως πηγὴν καὶ
ἀρχήν’ (Phaedr. 245c)· ἀριθμῷ δὲ καὶ λόγῳ καὶ ἁρμονίᾳ
διακεκόσμηκε τὴν οὐσίαν αὐτῆς ὑποκειμένην καὶ δεχο-
μένην τὸ κάλλιστον εἶδος ὑπὸ τούτων ἐγγιγνόμενον. οἶμαι
δὲ μὴ ταὐτὸν εἶναι τῷ κατ' ἀριθμὸν συνεστάναι τὴν ψυχὴν
τὸ τὴν οὐσίαν αὐτῆς ἀριθμὸν ὑπάρχειν· ἐπεὶ καὶκαθ'
ἁρμονίαν συνέστηκεν ἁρμονία δ' οὔκ ἐστιν, ὡς αὐτὸς ἐν
τῷ περὶ Ψυχῆς (Phaed. 92) ἀπέδειξεν. ἐκφανῶς δὲ
τούτοις ἠγνόηται τὸ περὶ τοῦ ταὐτοῦ καὶ τοῦ ἑτέρου· λέ-
γουσι γὰρ ὡς τὸ μὲν στάσεως τὸ δὲ κινήσεως συμβάλλεται
δύναμιν εἰς τὴν τῆς ψυχῆς γένεσιν, αὐτοῦ Πλάτωνος ἐν...
30
Πλούταρχος De animae procreatione in Timaeo (1012b-1030c)

Stephanus p. 1014,τμ. D, γρ. 11
πανδεχοῦς φύσεως ἕδρας τε καὶ τιθήνης τῶν γενητῶν

οὐχ ἑτέρα τίς ἐστιν. τὴν δὲ τῆς ψυχῆς ἐν Φιλήβῳ
(24a – 25a. b sqq.) μὲν ἀπειρίαν κέκληκεν, ἀριθμοῦ καὶ
λόγου στέρησιν οὖσαν, ἐλλείψεώς τε καὶ ὑπερβολῆς καὶ
διαφορᾶς καὶ ἀνομοιότητος ἐν αὑτῇ πέρας οὐδὲν οὐδὲ μέ-
τρον ἔχουσαν· ἐν δὲ Τιμαίῳ (35a) τὴν τῇ ἀμερίστῳ συγ-
κεραννυμένην φύσει καὶ περὶ τὰ σώματα γίγνεσθαι λεγο-
μένην μεριστὴν οὔτε πλῆθος ἐν μονάσι καὶ στιγμαῖς οὔτε
μήκη καὶ πλάτη λέγεσθαι νομιστέον, ἃ σώμασι προσήκει
καὶ σωμάτων μᾶλλον ἢ τῆς ψυχῆς ἐστιν, ἀλλὰ τὴν ἄτακ-
τον καὶ ἀόριστον αὐτοκίνητον δὲ καὶ κινητικὴν ἀρχὴν
ἐκείνην, ἣν πολλαχοῦ μὲν ἀνάγκην ἐν δὲ τοῖς Νόμοις
(896d sq.) ἄντικρυς ψυχὴν ἄτακτον εἴρηκε καὶ κακο-
ποιόν· αὕτη γὰρ ἦν ψυχὴ καθ' ἑαυτήν, νοῦ δὲ καὶ λο-
γισμοῦ καὶ ἁρμονίας ἔμφρονος μετέσχεν, ἵνα κόσμου ψυχὴ
γένηται. καὶ γὰρ τὸ πανδεχὲς καὶ ὑλικὸν ἐκεῖνο μέγεθος
μὲν ἐκέκτητο καὶ διάστημα καὶ χώραν, κάλλους δὲ καὶ
μορφῆς καὶ σχημάτων μετριότητος ἐνδεῶς εἶχεν· ἔλαχε
δὲ τούτων, ἵνα γῆς καὶ θαλάττης καὶ οὐρανοῦ καὶ ἀστέ-
ρων φυτῶν τε καὶ ζῴων παντοδαπὰ σώματα καὶ ὄργανα
γίγνηται κοσμηθέν. οἱ δὲ τὴν ἐν Τιμαίῳ (48a. 56c. 68e)

Stephanus p. 1016,τμ. A, γρ. 8
Ἡ μὲν οὖν διάνοια τοιαύτη, κατά γε τὴν ἐμὴν δόξαν,

τοῦ Πλάτωνος· ἀπόδειξις δὲ πρώτη μὲν ἡ τῆς λεγο-
μένης καὶ δοκούσης αὐτοῦ πρὸς ἑαυτὸν ἀσυμφωνίας καὶ
διαφορᾶς λύσις. | οὐδὲ γὰρ σοφιστῇ κραιπαλῶντι, πόθεν
γε δὴ Πλάτωνι, τοιαύτην ἄν τις ἀναθείη περὶ οὓς ἐσπου-
δάκει μάλιστα τῶν λόγων ταραχὴν καὶ ἀνωμαλίαν, ὥστε
τὴν αὐτὴν φύσιν ὁμοῦ καὶ ἀγένητον ἀποφαίνειν καὶ γενο-
μένην, ἀγένητον μὲν ἐν Φαίδρῳ (245c. 246a) τὴν ψυχὴν
ἐν δὲ Τιμαίῳ (34b sqq.) γενομένην. ἡ μὲν οὖν ἐν Φαίδρῳ
διάλεκτος ὀλίγου δεῖν ἅπασι διὰ στόματός ἐστι, τῷ ἀγενήτῳ
τὸ ἀνώλεθρον τῷ δ' αὐτοκινήτῳ πιστουμένη τὸ ἀγένητον
αὐτῆς· ἐν δὲ Τιμαίῳ ‘τὴν δὲ ψυχήν’ φησιν ‘οὐχ ὡς νῦν
31
ὑστέραν ἐπιχειροῦμεν λέγειν οὕτως ἐμηχανήσατο καὶ ὁ

θεὸς νεωτέραν· οὐ γὰρ ἂν ἄρχεσθαι πρεσβύτερον ὑπὸ
νεωτέρου συνέρξας εἴασεν· ἀλλά πως ἡμεῖς πολὺ μετ-
έχοντες τοῦ προστυχόντος τε καὶ εἰκῇ ταύτῃ πη καὶ λέγο-
μεν· ὁ δὲ καὶ γενέσει καὶ ἀρετῇ προτέραν καὶ πρες-
βυτέραντὴν ψυχὴν σώματος, ὡς δεσπότιν καὶ ἄρξουσαν
ἀρξομένου, συνεστήσατο.

Stephanus p. 1017,τμ. A, γρ. 11
τούτων’ φησί ‘τοιούτων καὶ τὸν ἀριθμὸν τεττάρων | τὸ

τοῦ κόσμου σῶμα ἐγεννήθη δι' ἀναλογίας ὁμολογῆσαν,
φιλίαν τ' ἔσχεν ἐκ τούτων, ὥστ' εἰς ταὐτὸν αὑτῷ συν-
ελθὸν ἄλυτον ὑπὸ τῶν ἄλλων πλὴν ὑπὸ τοῦ συνδήσαντος
γενέσθαι·’ σαφέστατα διδάσκων ὡς οὐχὶ σώματος ἁπ-
λῶς οὐδ' ὄγκου καὶ ὕλης, ἀλλὰ συμμετρίας περὶ σῶμα
καὶ κάλλους καὶ ὁμοιότητος ἦν ὁ θεὸς πατὴρ καὶ δημιουρ-
γός. ταῦτα δὴ δεῖ διανοεῖσθαι καὶ περὶ ψυχῆς, ὡς
τὴν μὲν οὔθ' ὑπὸ τοῦ θεοῦ γενομένην οὔτε κόσμου ψυχὴν
οὖσαν, ἀλλά τινα φανταστικῆς καὶ δοξαστικῆς ἀλόγου
δὲ καὶ ἀτάκτου φορᾶς καὶ ὁρμῆς δύναμιν αὐτοκίνητον καὶ
ἀεικίνητον, τὴν δ' αὐτὸς ὁ θεὸς διαρμοσάμενος τοῖς προς-
ήκουσιν ἀριθμοῖς καὶ λόγοις ἐγκατέστησεν ἡγεμόνα τοῦ
κόσμου γεγονότος γενητὴν οὖσαν.
Ὅτι δὲ περὶ τούτων διενοεῖτο ταῦτα, καὶ οὐ θεω-
ρίας ἕνεκα τοῦ τε κόσμου μὴ γενομένου καὶ τῆς ψυχῆς
ὅμως ὑπετίθετο σύστασιν καὶ γένεσιν, ἐκεῖνο πρὸς πολ-
λοῖς τεκμήριόν ἐστι ... τὸ τὴν μὲν ψυχὴν ὑπ' αὐτοῦ καὶ
ἀγένητον ὥσπερ εἴρηται (1016c) καὶ γενητὴν λέγεσθαι,
τὸν δὲ κόσμον ἀεὶ μὲν γεγονότα καὶ γενητὸν ἀγένητον δὲ
μηδέποτε μηδ' ἀίδιον.
Philo Judaeus Phil., De opificio mundi (0018: 001)“Philonis

Alexandrini opera quae supersunt, vol. 1”, Ed. Cohn, L.
Berlin: Reimer, 1896, Repr. 1962.Sec. 149, γρ. 4
...δ' ὡς εἰκὸς | δύναμις ἀρχῆς ἦν περὶ τὸν πρῶτον ἐκεῖνον ἄνθρω-

πον, ὃν σπουδῇ διαπλάσας ὁ θεὸς ἠξίου δευτερείων, ὕπαρχον μὲν αὑ-
τοῦ, τῶν δ' ἄλλων ἁπάντων ἡγεμόνα τιθείς, ὁπότε καὶ οἱ τοσαύταις
γενεαῖς ὕστερον φύντες, ἤδη τοῦ γένους διὰ μακρὰς χρόνων περιόδους
ἐξιτήλου ὄντος, οὐδὲν ἧττον ἔτι δεσπόζουσι τῶν ἀλόγων καθάπερ λαμ-
32
πάδιον ἀρχῆς καὶ δυναστείας ἀπὸ τοῦ πρώτου διαδοθὲν φυλάττοντες.

φησὶν οὖν ὅτι πάντα τὰ ζῷα ἤγαγεν ὁ θεὸς πρὸς τὸν Ἀδάμ, ἰδεῖν
βουλόμενος τίνας θήσεται προσρήσεις ἑκάστοις, οὐχ ὅτι ἐνεδοίαζεν –
ἄγνωστον γὰρ οὐδὲν θεῷ – , ἀλλ' ὅτι ᾔδει τὴν λογικὴν ἐν θνητῷ φύσιν
κατεσκευακὼς αὐτοκίνητον, ὅπως ἀμέτοχος αὐτὸς ᾖ κακίας. ἀπεπει-
ρᾶτο δ' ὡς ὑφηγητὴς γνωρίμου τὴν ἐνδιάθετον ἕξιν ἀνακινῶν καὶ πρὸς
ἐπίδειξιν τῶν οἰκείων ἀνακαλῶν ἔργων, ἵν' ἀπαυτοματίσῃ τὰς θέσεις
μήτ' ἀνοικείους μήτ' ἀναρμόστους ἀλλ' ἐμφαινούσας εὖ μάλα τὰς τῶν
ὑποκειμένων ἰδιότητας. ἀκράτου γὰρ ἔτι τῆς λογικῆς φύσεως ὑπαρχού-
σης ἐν ψυχῇ καὶ μηδενὸς ἀρρωστήματος ἢ νοσήματος ἢ πάθους παρεις-
εληλυθότος, τὰς φαντασίας τῶν σωμάτων καὶ πραγμάτων ἀκραιφνεστά-
τας λαμβάνων εὐθυβόλους ἐποιεῖτο τὰς κλήσεις, εὖ μάλα στοχαζόμενος
τῶν δηλουμένων, ὡς ἅμα λεχθῆναί τε καὶ νοηθῆναι τὰς φύσεις αὐτῶν.
οὕτως μὲν ἐν ἅπασι τοῖς καλοῖς διέφερεν ἐπ' αὐτὸ τὸ πέρας φθάνων
τῆς ἀνθρωπίνης εὐδαιμονίας.
Γαληνός ιατρός. De usu partium (0057: 017)“Galeni de usu partium

libri xvii”, Ed. Helmreich, G.Leipzig: Teubner, 1:1907; 2:1909, Repr.
1968.Kühn τόμ. 3, p. 268, γρ. 12
οὕτω καὶ αὗται τὴν ἐν τῇ γαστρὶ προκατειργασμένην

τροφὴν ἀναφέρουσιν εἴς τι κοινὸν ὅλου τοῦ ζῴου πέ-
ψεως χωρίον, ὃ καλοῦμεν ἧπαρ· εἴσοδος δ' εἰς τὸ
χωρίον τοῦτο πολλοῖς στενωποῖς κατατετμημένη ὑπάρχει
μία καί τις αὐτὴν ἀνὴρ παλαιός, δεινὸς οἶμαι περὶ
φύσιν, ὠνόμασε πύλας ἀπ' ἐκείνου τε μένει τοὔνομα
δεῦρ' ἀεὶ καὶ Ἱπποκράτης τε οὕτω καὶ πᾶς ὁ σὺν
αὐτῷ χορὸς τῶν Ἀσκληπιαδῶν ὀνομάζουσιν ἐπαινέσαντες
τὴν σοφίαν τοῦ πρώτου πολιτικῇ διοικήσει τὴν κατὰ
τὸ ζῷον εἰκάσαντος. ἀλλ' ὥσπερ Ὅμηρος ἐποίησεν
αὐτοκίνητα τὰ τοῦ Ἡφαίστου δημιουργήματα καὶ τὰς
μὲν φύσας εὐθὺς ἅμα τῷ κελεῦσαι τὸν δεσπότην “παν-
τοίην εὔπρηκτον ἀϋτμὴν ἐξανιείσας”, τὰς δὲ θεραπαίνας
ἐκείνας τὰς χρυσᾶς ὁμοίως αὐτῷ τῷ δημιουργῷ κι-
νουμένας ἐξ ἑαυτῶν, οὕτω μοι καὶ σὺ νόει κατὰ τὸ
τοῦ ζῴου σῶμα μηδὲν ἀργὸν μηδ' ἀκίνητον, ἀλλὰ
πάντα παντοίην εὔπρηκτον ἐνέργειαν ἐνεργοῦντα μετὰ
τῆς πρεπούσης κατασκευῆς θείας αὐτοῖς τινας δυνάμεις
τοῦ δημιουργοῦ χαρισαμένου ‖ καὶ τὰς μὲν φλέβας οὐ
παραγούσας μόνον τὴν τροφὴν ἐκ τῆς γαστρός, ἀλλ'
ἑλκούσας τε ἅμα καὶ προπαρασκευαζούσας...
33
Γαληνός ιατρός. De usu partium Kühn τόμ. 3, p. 677, γρ. 1
ἐστὶ καὶ πλέον ἢ κατὰ τὴν ἀξίαν ἀδένι χαριζομένων.

εἰ μὲν γὰρ αὐτοῦ γε τοῦ ἐγκεφάλου μόριον ἦν, ὥσπερ
ὁ πυλωρὸς τῆς γαστρός, ἐνεδέχετ' ἂν αὐτὸν ταῖς ἐκεί-
νου συστολαῖς καὶ διαστολαῖς συμμεταφερόμενον ἐκ
τῆς ἐπικαίρου θέσεως ἀνοιγνύναι τε καὶ κλείειν ἐν
μέρει τὸν πόρον. ἐπεὶ δ' οὔθ' ὅλως οὐδέν ἐστιν
ἐγκεφάλου μόριον ὁ ἀδὴν οὗτος οὔτ' ἐκ τῶν ἔνδον
μερῶν τῆς κοιλίας, ἀλλ' ἔξωθεν αὐτῇ προσήρτηται,
πῶς ἂν δύναιτο τηλικαῦτα περὶ τὸν πόρον διαπράτ-
τεσθαι μὴ ‖ αὐτοκίνητός γε ὤν; καὶ τί κωλύει, φησί
τις ἴσως, αὐτοκίνητον ὑπάρχειν αὐτόν; τί δ' ἄλλο γ'
ἢ ὅτι οὕτως ὁ μὲν ἀδὴν ἡμῖν ἐπ' ἐγκεφάλῳ δυνάμει
τε καὶ ἀξιώματι τετάξεται, αὐτὸς δ' ὁ ἐγκέφαλος πό-
ροις μόνον ἔσται πολλοῖς διειλημμένον σῶμα, καθάπερ
ὄργανον εἰς ὑπηρεσίαν ἐπιτήδειον τῷ κινεῖν πεφυκότι
τε καὶ δυναμένῳ; ταῦτα δ' ὅσης ἀγνοίας τε καὶ ἀμα-
θίας ἔχεται, τί δεῖ καὶ λέγειν; ὃ γὰρ ὀνειρώττουσι
μέν, ὡς εἶναι δέον αὐτοῦ που περὶ τὸν πόρον ἐγκε-
φάλου μόριον τοιοῦτον, οἷον ἐπιτροπεύειν τε καὶ ἄρ-
χειν τῆς διόδου τοῦ πνεύματος, εὑρεῖν δ' ἀδυνατοῦσιν,
Γαληνός ιατρός. De semine libri ii “Claudii Galeni opera omnia, vol.

4”, Ed. Kühn, C.G.Leipzig: Knobloch, 1822, Repr. 1964.Τόμ. 4, p. 540,
γρ. 9
...ἀεὶ διαστέλλεταί τε καὶ συστέλλεται. αἱ μὲν δὴ παράγουσαι

τὰς ὕλας εἰς τάδε τὰ σπλάγχνα φλέβες τε καὶ ἀρτηρίαι
καθάπερ ῥίζαι τινὲς αὐταῖς εἰσιν· αἱ δ' εἰς ὅλον ἐξάγουσαι
τὸ κύημα πρέμνοις ἀνάλογοι εἰς πολλοὺς πτόρθους σχιζο-
μένοις. ἡ γένεσις δὲ καὶ ταύταις ἐστὶ συριγγουμένης τῆς
τοῦ σπέρματος οὐσίας. ἡ δὲ τρίτη τῶν ἀρχῶν, ἀφ' ἧς σύμ-
παντα πέφυκε τὰ νεῦρα, τὴν γένεσιν ἐξ αὐτοῦ μόνον τοῦ
σπέρματος ἔσχηκεν. ἐν γὰρ τῇ πρὸς τὸ θῆλυ σπέρμα μίξει
πολλαὶ τῶν πομφολύγων ἐῤῥάγησαν, ἐξ ὧν εἴσω τε καὶ πρὸς
τὸ βάθος ἐχώρει τὸ πνεῦμα σώζειν ἑαυτὸ γλιχόμενον. οὐ
γὰρ οἷόν περ ἀτμὸς ἦν, ἀλλ' αὐτοκίνητος ἀρχὴ ζώου, κα-
θάπερ καὶ αὐτὸ τὸ περιέχον ὑγρὸν αὐτὸ κοιλίαν εἰργάσατο
τῷ σπέρματι μεστὴν πνεύματος. ὅπως οὖν μηδ' ἐντεῦθεν
ἑτοίμως κενοῖτο, στεγανὸν ἑαυτῷ τὸν οἶκον ἐργάζεται τῆς
34
περιειληφυίας αὐτὸ τοῦ σπέρματος ὑγρᾶς οὐσίας, ὅσον

ἦν παχύτερόν τε καὶ σκληρότερον, ἀπωθούμενον εἰς
τὴν ἐκτὸς περιγραφὴν, ὅπερ ἔμελλεν ἐν τῷ χρόνῳ θερ-
μαινόμενόν τε καὶ ξηραινόμενον ὀστοῦν ἔσεσθαι. τοῦτο
ἐν ἀρχῇ μὲν ἡ διαπλάττουσα τὸ ζῶον δύναμις ἐργάζεται·
φαίνεται δὲ οὐδέπω κατὰ τὴν ἀρχὴν ὑπὸ σμικρότητος, ἀλλ'
ὅταν γε πρῶτον φαίνεσθαι δύνηται,
Γαληνός ιατρός. De tremore, palpitatione, convulsione et rigore liber

“Claudii Galeni opera omnia, vol. 7”, Ed. Kühn, C.G.
Leipzig: Knobloch, 1824, Repr. 1965.Τόμ. 7, p. 616, γρ. 14
τε καὶ πιθανὰς εἶχεν εἰπεῖν. ἡμεῖς οὖν ἀρχὴν ὁμολογουμένην

λαβόντες, ὡς ἔστι τοῦ κατὰ φύσιν ἐν ἑκάστῳ ζώῳ θερμοῦ
πάθος τὸ ῥῖγος, ἴδωμεν ὅπως γίνεται. προκόψει δ' ὁ λόγος
ἐπὶ ταῖς Ἱπποκράτους ἀρχαῖς οὐκ ὄγκους καὶ πόρους ἡμῶν
στοιχεῖα τιθεμένων τοῦ σώματος, οὐδὲ κινήσεως ἢ παρα-
τρίψεως ἤ τινος ἄλλης αἰτίας ἔκγονον τὸ θερμὸν ἀποφαι-
νόντων, ἀλλὰ τὸ μὲν ὅλον σῶμα σύμπνουν τε καὶ σύῤῥουν
ἡγουμένων, τὸ θερμὸν δ' οὐκ ἐπίκτητον οὐδ' ὕστερον τοῦ
ζώου τῆς γενέσεως, ἀλλ' αὐτὸ πρῶτόν τε καὶ ἀρχέγονον καὶ
ἔμφυτον. καὶ ἥ γε φύσις καὶ ἡ ψυχὴ οὐδὲν ἄλλο ἢ τοῦτ'
ἔστιν, ὥστ' οὐσίαν αὐτοκίνητόν τε καὶ ἀεικίνητον αὐτὸ νοῶν
οὐκ ἂν ἁμάρτοις. ἕκαστον δὲ τούτων ἰδίᾳ βεβασάνισται,
καί τοι μαθεῖν ἔνεστιν ὑπὲρ αὐτῶν ἑτέρωθι, τὸ νῦν δὲ
εἶναι τοῦ λόγου τὸ συνεχὲς ἐρευνητέον. ἅτε γὰρ ἀεικίνητον
ὂν τὸ ἔμφυτον θερμὸν, οὔτ' εἴσω μόνον οὔτ' ἔξω κινεῖται,
διαδέχεται δ' ἀεὶ τὴν ἑτέραν αὐτοῦ κίνησιν ἡ ἑτέρα. ταχὺ
γὰρ ἂν ἡ μὲν ἔσω μονὴ κατέπαυσεν εἰς ἀκινησίαν, ἡ δὲ ἐκτὸς
ἐσκέδασέ τε καὶ ταύτῃ διέφθειρεν αὐτό. μέτρια δὲ σβεννύμε-
νον καὶ μέτρια ἀναπτόμενον, ὡς Ἡράκλειτος ἔλεγεν, ἀεικί-
νητον οὕτω μένει.
Γαληνός ιατρός. Linguarum seu dictionum exoletarum Hippocratis

explicatio (0057: 106)“Claudii Galeni opera omnia, vol. 19”, Ed. Kühn,
C.G.Leipzig: Knobloch, 1830, Repr. 1965.Τόμ. 19, p. 87, γρ. 2
ἀσᾶται: τό τε πυροῦται ὡς ἐν πρώτῳ γυναικείων καὶ τὸ

προσκόρως καὶ ἐπαχθῶς διατίθεται, ὡς ἐν τῷ δευτέρῳ
περὶ νούσων τῷ μείζονι.
ἀτέραμνα: τὰ δυσκατέργαστα καὶ σκληρά.
ἄτρακτον: οὐ μόνον τὸν εἰς τὸ ἱερουργὸν χρήσιμον, ἀλλὰ
35
καὶ τὸ ξύλον τοῦ βέλους.

Ἀττικὸν ἀγγεῖον: Ἀττικὴν χύτραν, καὶ μήν ποτε τὸν κα-
λούμενον ἐχῖνον.
αὐαντὴ ἢ αὐαψή: τὶς ξηραντικὴ νόσος.
αὐτίνην: οἶνον τὸν αὐτοετίτην, τὸν ἐκ τοῦ ἐνεστῶτος ἔτους.
αὐτόδρομον: αὐτοκίνητον, ὡς ἐν τῷ περὶ ἑβδομάδων.
Διονύσιος Θράξ γραμματικός. Αποσ.(0063: 004)“Die Αποσ.e des

Grammatikers Dionysios Thrax”, Ed. Linke, K.Berlin: De Gruyter, 1977;
Sammlung griechischer und lateinischer Grammat. 3.Αποσ. 42*, γρ. 1
Σ Hom. Π 810 (= Aristonicus p. 271 Friedländer): Ἡ διπλῆ, ὅτι

σύνηθες ἦν τοῖς ἀρχαίοις ἁρματομαχεῖν, ἐσφαιρωμένοις δόρασι χρω-
μένους, καὶ ἀνατρέπειν ἐκ τῶν ὀχημάτων. ὁ δὲ Διονύσιος οὐκ ἐπὶ
μελέτης, ἀλλ' ὅτι ἀνεῖλε πρὸ τῶν ἀγώνων καὶ πρώτως εἰς πόλεμον
παραγενόμενος. A
Σ Hom. Ρ 24 (= Aristonicus p. 272 Friedländer): Τὸ σημεῖον Διονύσιος
διὰ τὸν “Ὑπερήνορά” φησιν· προείρηται γὰρ “Ἀτρείδης δ' ἄρ'
ἔπειθ' Ὑπερήνορα ποιμένα λαῶν / οὔτασε” (Ξ 516), καὶ ἴσως κατὰ τὸ
σιωπώμενον ἐκεῖ αὐτὸν ὠνείδισεν. A
a. Σ Hom. Σ 483: Καὶ οἱ μὲν περὶ Διονύσιόν φασιν αὐτοκίνητα αὐτὰ
εἶναι ὡς τοὺς τρίποδας (373). οἱ δὲ περὶ Ἀριστόνικον οὐσυντίθεν-
ται, ἐπεὶ μή εἰσι παρὰ θεοῖς.
Διονύσιος Θράξ γραμματικός. Αποσ.42, γρ. 5
μελέτης, ἀλλ' ὅτι ἀνεῖλε πρὸ τῶν ἀγώνων καὶ πρώτως εἰς πόλεμον
παραγενόμενος. A
Σ Hom. Ρ 24 (= Aristonicus p. 272 Friedländer): Τὸ σημεῖον Διονύσιος
διὰ τὸν “Ὑπερήνορά” φησιν· προείρηται γὰρ “Ἀτρείδης δ' ἄρ'
ἔπειθ' Ὑπερήνορα ποιμένα λαῶν / οὔτασε” (Ξ 516), καὶ ἴσως κατὰ τὸ
σιωπώμενον ἐκεῖ αὐτὸν ὠνείδισεν. A
a. Σ Hom. Σ 483: Καὶ οἱ μὲν περὶ Διονύσιόν φασιν αὐτοκίνητα αὐτὰ
εἶναι ὡς τοὺς τρίποδας (373). οἱ δὲ περὶ Ἀριστόνικον οὐσυντίθεν-
ται, ἐπεὶ μή εἰσι παρὰ θεοῖς. T
b. Eust. Il. 1148, 14: Διό τις τῶν παλαιῶν. Διονύσιος δὲ ἦν ἐκεῖνος
αὐτοκίνητα καὶ τὰ ἐπὶ τῆς Ἀχιλλέως ἀσπίδος ὑπώπτευσεν ἡφαι-
στότευκτα ζῷα τὰ ἐν τοῖς ἑξῆς δηλωθησόμενα, εἰ καὶ ἀντέλεγέ, φασιν,
Ἀριστόνικος.
Σ Hom. Τ 49 (= Aristonicus p. 292 Friedländer): ... ὁ δὲ Διονύσιος
τὸ σημεῖόν φησιν, ὅτι οἷον μυκτηρίζοντός ἐστι τὸ “ἔτι γὰρ ἔχον
36
ἕλκεα λυγρά”. δευτεραῖοι γάρ εἰσι τραυματίαι. τοῦτ' οὖν λέγεσθαι,

ὅτι χρῆσθαι αὐτοῖς μέλλει εἰς τὸν ἐπὶ Πατρόκλῳ ἀγῶνα πρὸς τὰ
ἐναντία τοῖς τραύμασιν ἀγωνίσματα. ὑπεξαιρούμενος οὖν λέγει ὡς δὴ
πρὸς τὸ ὑγιάσθαι ὄντων.
Αριστοτέλης Φυσικά “Αριστετέλης Φυσικά ”, Ed. Ross,

W.D.Oxford: Clarendon Press, 1950, Repr. 1966 (1st edn. corr.).Bekker
p. 258a, γρ. 2
...ἀλλὰ μὴν οὐδὲ τοῦ πρώτως αὐτὸ αὑτὸ κινοῦντος οὔτε ἓν μόριον οὔτε
πλείω κινήσει αὐτὸ αὑτὸ ἕκαστον. τὸ γὰρ ὅλον εἰ κι-
νεῖται αὐτὸ ὑφ' αὑτοῦ, ἤτοι ὑπὸ τῶν αὐτοῦ τινὸς κινήσεται ἢ
ὅλον ὑφ' ὅλου. εἰ μὲν οὖν τῷ κινεῖσθαί τι μόριον αὐτὸ ὑφ'
αὑτοῦ, τοῦτ' ἂν εἴη τὸ πρῶτον αὐτὸ αὑτὸ κινοῦν (χωρισθὲν
γὰρ τοῦτο μὲν κινήσει αὐτὸ αὑτό, τὸ δὲ ὅλον οὐκέτι)· εἰ δὲ
ὅλον ὑφ' ὅλου κινεῖται, κατὰ συμβεβηκὸς ἂν ταῦτα κινοῖ
ὑφ' αὑτῶν. τῆς ὅλης ἄρα τὸ μὲν κινήσει ἀκίνητον ὂν τὸ δὲ
κινηθήσεται· μόνως γὰρ οὕτως οἷόν τέ τι αὐτοκίνητον εἶναι.
δὲ κινήσεται. ἡ ἄρα ΑΒ ὑφ' αὑτῆς τε κινηθήσεται καὶ ὑπὸ
τῆς Α.
ἐπεὶ δὲ κινεῖ τὸ μὲν κινούμενον ὑπ' ἄλλου τὸ δ' ἀκίνη-
τον ὄν, καὶ κινεῖται τὸ μὲν κινοῦν τὸ δὲ οὐδὲν κινοῦν, τὸ αὐτὸ
αὑτὸ κινοῦν ἀνάγκη ἐξ ἀκινήτου εἶναι κινοῦντος δέ, καὶ ἔτι ἐκ
κινουμένου μὴ κινοῦντος δ' ἐξ ἀνάγκης, ἀλλ' ὁπότερ' ἔτυχεν.
ἔστω γὰρ τὸ Α κινοῦν μὲν ἀκίνητον δέ, τὸ δὲ Β κινούμενόν τε
ὑπὸ τοῦ Α καὶ κινοῦν τὸ ἐφ' ᾧ Γ, τοῦτο δὲ κινούμενον μὲν ὑπὸ
τοῦ Β, μὴ κινοῦν δὲ μηδέν·
Αριστοτέλης Αποσ.varia (0086: 051)“Aristotelis qui ferebantur

librorum αποσ.a”, Ed. Rose, V.Leipzig: Teubner, 1886, Repr. 1967.
Category 1, treatise title 4, αποσ. 38, γρ. 5
interpretatum ut cum animus Eudemi e corpore excesserit,

tum domum revertisse videatur.
Plut. Dion. 22: συνέπραττον δὲ (τῷ Δίωνι) καὶ τῶν
πολιτικῶν πολλοὶ καὶ τῶν φιλοσόφων ὅ τε Κύπριος Εὔδημος,
εἰς ὃν Ἀριστοτέληςἀποθανόντα (Ol. 106, 4 A. P. p. 59. 56)
τὸν περὶ ψυχῆς διάλογον ἐποίησε, καὶ Τιμωνίδης ὁ Λευκάδιος.
37
Themist. de anima (opp. ed. Ven. 1534) f. 90b (t. II

p. 196, 21 Spengel): καὶ οἱ λόγοι δὲ οὓς ἠρώτησε (Plato
in Phaedone) περὶ ψυχῆς ἀθανασίας εἰς τὸν νοῦν ἀνάγονται
σχεδόν τι οἱ πλεῖστοι καὶ ἐμβριθέστατοι, ὅ τε ἐκ τῆς αὐτο-
κινησίας· ἐδείχθη γὰρ ὡς αὐτοκίνητος μόνος ὁ νοῦς, εἰ τὴν
κίνησιν ἀντὶ τῆς ἐνεργείας νοοίημεν· καὶ ὁ τὰς μαθήσεις
ἀναμνήσεις εἶναι λαμβάνων καὶ ὁ τὴν πρὸς τὸν θεὸν ὁμοιό-
τητα. καὶ τῶν ἄλλων δὲ τοὺς ἀξιοπιστοτέρους δοκοῦντας
οὐ χαλεπῶς ἄν τις τῷ νῷ προσβιβάσειεν, ὥσπερ γε καὶ τῶν
ὑπ' αὐτοῦ Ἀριστοτέλουςἐξειργασμένων ἐν τῷ Εὐδήμῳ.
ἐξ ὧν δῆλον ὅτι καὶ Πλάτων τὸν νοῦν ἀθάνατον μόνον
ὑπολαμβάνει.
Πλούταρχος. Placita philosophorum (874d–911c) (0094: 003)

“Plutarchi moralia, vol. 5.2.1”, Ed. Mau, J.Leipzig: Teubner, 1971.
Stephanus p. 898,τμ. B, γρ. 12
βʹ. Περὶ ψυχῆς
Θαλῆς ἀπεφήνατο πρῶτος τὴν ψυχὴν φύσιν ἀεικίνητον

ἢ αὐτοκίνητον.
Πυθαγόρας ἀριθμὸν ἑαυτὸν κινοῦντα , τὸν δ' ἀριθμὸν
ἀντὶ τοῦ νοῦ παραλαμβάνει.
Πλάτων οὐσίαν νοητήν, ἐξ ἑαυτῆς κινητικὴν κατ' ἀριθ-
μὸν ἐναρμόνιον κινουμένην.
Ἀριστοτέλης ἐντελέχειαν πρώτην σώματος φυσικοῦ,
ὀργανικοῦ, δυνάμει ζωὴν ἔχοντος· τὴν δ' ἐντελέχειαν
ἀκουστέον ἀντὶ τῆς ἐνεργείας.
Δικαίαρχος ἁρμονίαν τῶν τεσσάρων στοιχείων.
Πλούταρχος. Placita philosophorum (874d-911c) Stephanus p. 898,τμ.

C, γρ. 12
γʹ. Εἰ σῶμα ἡ ψυχὴ καὶ τίς ἡ οὐσία αὐτῆς
Οὗτοι πάντες οἱ προτεταγμένοι ἀσώματον τὴν ψυχὴν

ὑποτίθενται, φύσιν λέγοντες αὐτοκίνητον καὶ οὐσίαν
38
νοητὴν καὶ τοῦ φυσικοῦ ὀργανικοῦ ζωὴν ἔχοντος ἐντελέ-

χειαν.
Οἱ δ' ἀπ' Ἀναξαγόρου ἀεροειδῆ ἔλεγόν τε καὶ σῶμα.
Οἱ Στωικοὶ πνεῦμα θερμόν.
Δημόκριτος πυρῶδες σύγκριμα ἐκ τῶν λόγῳ θεωρη-
τῶν, σφαιρικὰς μὲν ἐχόντων τὰς ἰδέας πυρίνην δὲ τὴν δύνα-
μιν, ὅπερ σῶμα εἶναι.
Αίτιος δοξογράφος. De placitis reliquiae (Stobaei excerpta) (0528: 001)

“Doxographi Graeci”, Ed. Diels, H.Berlin: Reimer, 1879, Repr. 1965.
P. 386, γρ. 3
Περὶ ψυχῆς.
Θαλῆςἀπεφήνατο πρῶτος τὴν ψυχὴν ἀεικίνητον ἢ αὐτοκίνητον.

Ἀλκμαίωνφύσιν αὐτοκίνητον κατ' ἀίδιον κίνησιν, καὶ διὰ τοῦτο
ἀθάνατον αὐτὴν καὶ προσεμφερῆ τοῖς θεοῖς ὑπολαμβάνει.
Πυθαγόραςἀριθμὸν αὑτὸν κινοῦντα , τὸν δὲ ἀριθμὸν ἀντὶ τοῦ νοῦ
παραλαμβάνει. Ὁμοίως δὲ καὶ Ξενοκράτης. Ἀριστοτέλης ἐνδελέχειαν
πρώτην σώματος φυσικοῦ, ὀργανικοῦ,
Αίτιος δοξογράφος. De placitis reliquiae (Stobaei excerpta) P. 386, γρ.

4
Θαλῆςἀπεφήνατο πρῶτος τὴν ψυ-

χὴν ἀεικίνητον ἢ αὐτοκίνητον.
Ἀλκμαίωνφύσιν αὐτοκίνητον κατ'
ἀίδιον κίνησιν, καὶ διὰ τοῦτο ἀθάνα-
τον αὐτὴν καὶ προσεμφερῆ τοῖς θε-
οῖς ὑπολαμβάνει.
Πυθαγόραςἀριθμὸν αὑτὸν κι-
νοῦντα, τὸν δὲ ἀριθμὸν ἀντὶ τοῦ νοῦ
παραλαμβάνει.
Ὁμοίως δὲ καὶ Ξενοκράτης.
Ἀριστοτέληςἐνδελέχειαν πρώ-
την σώματος φυσικοῦ, ὀργανικοῦ, δυ-
νάμει ζωὴν ἔχοντος· τὴν δὲ ἐντελέ
Αίτιος δοξογράφος. De placitis reliquiae (Theodoreti et Nemesii

39
excerpta) (0528: 002)“Doxographi Graeci”, Ed. Diels, H.Berlin: Reimer,

1879, Repr. 1965.P. 386, γρ. 5
Theodoret. IV 24 οὐ γὰρ μόνον ὅσον

ἀλλήλων διεστήκασι λέγουσιν ἀλλὰ καὶ ὅσον
τῆς γῆς ἀφεστήκασι.
Idem 1. c. καὶ τετρακοσίας ἀριθμοῦσι καὶ
μέντοι καὶ πλείους σταδίων μυριάδας τὰς μὲν ἀπὸ
γῆς μέχρι σελήνης, τὰς δὲ ἐκεῖθεν μέχρις ἡλίου.
Theodoret. graec. aff. cur. V 17
Θαλῆςτοίνυν κέκληκε τὴν ψυχὴν ἀκίνητον
[1. ἀεικίνητον] φύσιν. Nemes. d. nat. hom. 2
p. 28 Antv. 68 Matth. Θαλῆςμὲν γὰρ πρῶτος
τὴν ψυχὴν ἔφησεν ἀεικίνητον καὶ αὐτοκίνητον.
Theodoret. 1. c. Ἀλκμὰνδὲ αὐτὴν αὐτοκίνητον εἴρηκεν.
Idem. 1. c. ὁ δέ γε Πυθαγόρας ἀριθμὸν ἑαυτὸν κινοῦντα . ξυνεφώνησε
δὲ τῷ λόγῳ καὶ Ξενοκράτης.Nemes. 1. c. Πυθαγόρας δὲ ἀριθμὸν ἑαυτὸν
κινοῦντα . idem p. 44 A. 102 M. Πυθαγόρας... τὴν ψυχὴν ἀριθμὸν
ἑαυτὸν κινοῦντα , ᾧ καὶ Ξενοκράτης ἠκολούθησεν.
Γαληνός ιατρός. Ad Gaurum quomodo animetur fetus “”Die

neuplatonische, fälschlich dem Galen zugeschriebene Schrift Πρὸς
Γαῦρον περὶ τοῦ πῶς ἐμψυχοῦνται τὰ ἔμβρυα””, Ed. Kalbfleisch,
K.Berlin: Reimer, 1895; Abhandlungen der königlichen Akademie der
Wissenschaften zu Berlin, Philol.–hist. Kl..Κεφ. 4,τμ. 3, γρ. 5
αὐτάρκους ὄντος εἰ τοῖς φυτοῖς παραπλησίως συγχωροῖεν ζῆν τὰ ἔμβρυα

ἀλλὰ μὴ τοῖς ἰδίως λεγομένοις ζῴοις, εἰ καὶ πάλιν ἐκεῖνοι ὑπὸ σπουδῆς τὸ
διάφορον φυτοῦ τε καὶ ζῴου ἀναιροῦσι μαχόμενοι ταῖς ἐναργείαις καὶ διὰ
μείζονος ἀτοπίας πρὸς τὴν προκειμένην ζήτησιν ἀπαντῶντες, οὐδὲ τοῦ

Πλάτωνος (ὅ)πως μέρος τὸ φυτικὸν τοῦ ἐπιθυμητικοῦ λέγει ξυνιέντες
οὐδὲ δι' ἣν αἰτίαν ζῷα τὰ φυτὰ λέγειν οὐκ ἀπαξιοῖ γνῶναι σπουδάσαντες.
Πλάτων γὰρ οὐχ ὥσπερ οἱ ἄλλοι τὸ ζῷον τοῦ μὴ ζῴου αἰσθήσει καὶ ὁρμῇ
διακρίνουσιν, οὑτωσὶ καὶ αὐτὸς τούτοις τῶν μὴ ζῴων ἀξιοῖ διαφέρειν τὰ
ζῷα, ζωῆς δὲ καὶ ἀζωίας τὸ διάφορον ποιούμενος εἰκότως καὶ τὰ φυτὰ ὡς
ἂν ἤδη ζῶντα συμπεριλαμβάνει τοῖς ζῴοις, ἀλλ' ὅμως ἄχρι τῆς προσηγο-
ρίας τὸ κοινὸν δίδωσι πρὸς τὰ ἰδίως καλούμενα ζῷα καὶ τῆς αὐτοκινήτου
ψυχῆς μετεσχηκότα. δηλώσει δ' αὐτὰ τὰ ῥηθέντα ὑπ' αὐτοῦ παρατεθέντα

40
τό τε δοκοῦν ἑαυτῷ καὶ τὴν ἐκείνων πλάν(ην)· λέγει γὰρ οὕτως· «ἐπειδὴ
δὲ πάντ' ἦν τὰ τοῦ θνητοῦ ζῴου ξυμπεφυκότα μέρη καὶ μέλη, τὴν δὲ
ζωὴν ἐν πυρὶ καὶ πνεύματι ξυνέβαινεν ἐξ ἀνάγκης ἔχειν αὐτό,
Γαληνός ιατρός. Ad Gaurum quomodo animetur fetus Κεφ. 4,τμ. 5, γρ.

5
καὶ νοῦ μέτεστι τὸ μηδέν, αἰσθήσεως δὲ | ἡδεί(ας) καὶ (ἀ)λγεινῆς μετὰ

ἐπι-
θυμιῶν· π(άς)χον γὰρ διατελεῖ πάντα στραφέντι δ' αὐτῷ ἐν ἑαυτῷ περὶ
αὑτό, τὴν μὲν ἔξωθ(εν) ἀπωσαμένῳ κίνησιν τῇ δ' οἰκείᾳ χρησαμένῳ, τῶν
αὑτοῦ τι λογίσασθαι κατιδόντι φύσει οὐ παραδέδωκεν ἡ γένεσις. διὸ δὴ

ζῇ μὲν ἔστι τε οὐχ ἕτερον ζῴου, μόνιμον δὲ καὶ κατερριζωμένον πέπηγε
διὰ τὸ τῆς ὑφ' ἑαυτοῦ κινήσεως ἐστερῆσθαι.» τὰ μὲν δὴ τοῦ Πλάτωνος
ταῦτα, ὅλ(ως) δὲ (τοῦ) φιλοσόφου μηδὲν ξυνιέναι κινδυνεύουσιν οἱ ζῷον
ἡγούμενοι τὸ ἔμβρυον (κατὰ) τὸν Πλάτωνα ὡς νῦν ζητοῦμεν εἰ ζῷον· εἰ
μὲν γὰρ παρὰ τὸ ζῆν καλεῖν τις ζῷον ἐθέλοι, συγχωροῦμεν, τὴν δ'
αὐτοκίνητον ψυχὴν ἣν κυηθὲν ἴσχει μηδ' αὐτόν πως συγχωρεῖν τὸν
Πλάτωνα
ἔχειν διαβεβαιούμεθα, ζῷον δ' οὕτως εἶναι ὡς τὰ φυτά. τίς οὖν ἡ αἴσθη-
σις καὶ ἡ ὄρεξις τῶν φυτῶν; ὁμώνυμος, φησὶν ὁ Πλάτων, καὶ οὐχ ἡ αὐτὴ
τῇ τῶν ἰδίως καλουμένων ζῴων· τὸ γὰρ (ὁ)μών(υμον) παριστὰς ἔφη· «τῆς
ἀνθρωπίνης συγγενῆ φύσεως φύσιν ἄλλαις ἰδέαις καὶ αἰσθήσεσι
Γαληνός ιατρός. Ad Gaurum quomodo animetur fetus

Κεφ. 4,τμ. 7, γρ. 5
ἀνθρωπίνης συγγενῆ φύσεως φύσιν ἄλλαις ἰδέαις καὶ αἰσθήσεσι

κεραννύν-
τες ὥσθ' ἕτερον ζῷον εἶναι φυτεύουσι» τὰ ἥμερα δένδρα καὶ τὰ
σπέρματα.
ἄλλαις οὖν αἰσθήσεσι καὶ ἄλλαις ὀρέξεσι χρῆται τὰ φυτὰ καὶ ἑτέρως ἐστὶ
ζῷα ἢ ὡς [τὰ φυτὰ] οἱ ἄνθρωποι· ὥστε κἂν αἴσθησιν ἔχῃ τὰ ἔμβρυα κατὰ
Πλάτωνα κἂν ὄρεξιν κἂν ζῷα λέγηται, ἀλλ' ὁμωνύμως γε ἔχει ταῦτα καὶ
λέγεται ζῷα, τοῖς μέντοι φυτοῖς συνωνύμως, ὡς καὶ αὐτὸν σαφῶς λέγοντα
δείξομεν. ὡς οὖν τὰ φυτὰ λέγει μετέχειν «τοῦ τρίτου ψυχῆς εἴδους ὃ με-
ταξὺ φρενῶν [τε καὶ] ὀμφαλοῦ τεἱδρῦσθαι λόγος, ᾧ δόξης μὲν λογισμοῦ
τε καὶ νοῦ μέτεστι τὸ μηδέν, αἰσθήσεως δὲ ἡδείας καὶ ἀλγεινῆς μετὰ
ἐπιθυ-
μιῶν» καὶ ὅμως τούτων μέτοχα ὄντα οὐκέτι ζῷα ὡς ζῷα λέγεται τὰ τῆς
41
ψυχῆς αὐτοκινήτου μέτοχα, ἀλλὰ μόνον φύσεως παθητικῆς μετέχει, ἣν

οὐκ
ὤκνουν ψυχὴν καλεῖν καὶ τὸ κατ' αὐτὴν ἐπιφερόμενον τοῖς ὑποκειμένοις
κίνημα ζωὴν ὁμωνύμως τῷ ἐκ τῆς αὐτοκινήτου προσαγορεύειν, οὕτως
τῆς
αὐτῆς ταύτης δυνάμεως μέτοχα τὰ ἔμβρυα ὄντα καὶ ζῷα κατ' αὐτὸν καὶ
ἔμψυχα καλούμενα καὶ αἰσθήσεως μετέχοντα καὶ ἐπιθυμίας οὐκ ἔστιν
ἐκείνως ζῷα ὡς τὰ τὴν αὐτοκίνητον ψυχὴν κεκτημένα, περὶ ἧς πότε
εἰσκρί-νεται τὴν ζήτησιν τὰ νῦν ἐνεστησάμεθα. πλανᾶσθαι δὲ οὐ χρὴ
συγχεο-μένους ὑπὸ τῆς ὁμωνυμίας, ἀλλ' ὥσπερ λέγοντος παιδεύεσθαι τὰ
φυτὰ ὑπὸ γεωργίας καὶ τιθασσῶς πρὸς ἡμᾶς ἴσχειν, πρὶν δὲ εἶναι μόνα
τὰἄγρια, οὔτε νοῦν διὰ τοῦτο καὶ λογισμὸν ἐπ' αὐτῶν καὶ ἦθος
ἐκδεχόμεθα, ἐφ' ὧν κυρίως παιδεία καὶ τιθασσεία καὶ ἀγριότης λέγεται,
κατὰ μεταφορὰν δὲ ἢ

7
ἄλλαις οὖν αἰσθήσεσι καὶ ἄλλαις ὀρέξεσι χρῆται τὰ φυτὰ καὶ ἑτέρως ἐστὶ
ζῷα ἢ ὡς [τὰ φυτὰ] οἱ ἄνθρωποι· ὥστε κἂν αἴσθησιν ἔχῃ τὰ ἔμβρυα κατὰ
Πλάτωνα κἂν ὄρεξιν κἂν ζῷα λέγηται, ἀλλ' ὁμωνύμως γε ἔχει ταῦτα καὶ
ἐπιθυ-
οὐκ
τῆς
ἐκεί-
νως ζῷα ὡς τὰ τὴν αὐτοκίνητον ψυχὴν κεκτημένα, περὶ ἧς πότε εἰσκρί-
νεται τὴν ζήτησιν τὰ νῦν ἐνεστησάμεθα. πλανᾶσθαι δὲ οὐ χρὴ συγχεο-
μένους ὑπὸ τῆς ὁμωνυμίας, ἀλλ' ὥσπερ λέγοντος παιδεύεσθαι τὰ φυτὰ
ὑπὸ γεωργίας καὶ τιθασσῶς πρὸς ἡμᾶς ἴσχειν, πρὶν δὲ εἶναι μόνα τὰἄγρια,
οὔτε νοῦν διὰ τοῦτο καὶ λογισμὸν ἐπ' αὐτῶν καὶ ἦθος ἐκδεχόμεθα, ἐφ' ὧν
κυρίως παιδεία καὶ τιθασσεία καὶ ἀγριότης λέγεται, κατὰ μεταφορὰν δὲ ἢ
42
καὶ ὁμωνύμως, οὕτως καὶ τὰς αἰσθήσεις καὶ τὰς ὀρέξεις καὶ τὰς ἐπιθυμίας
ἀκουστέον τὰς κατὰ ἀναλογίαν καὶ ὁμωνύμως λεγομένας
Γαληνός ιατρός. Ad Gaurum quomodo animetur fetus

Κεφ. 4,τμ. 7, γρ. 10
ἐπιθυ-
οὐκ
τῆς
ἐκείνως ζῷα ὡς τὰ τὴν αὐτοκίνητον ψυχὴν κεκτημένα, περὶ ἧς πότε
εἰσκρί-νεται τὴν ζήτησιν τὰ νῦν ἐνεστησάμεθα. πλανᾶσθαι δὲ οὐ χρὴ
συγχεο-μένους ὑπὸ τῆς ὁμωνυμίας, ἀλλ' ὥσπερ λέγοντος παιδεύεσθαι τὰ
φυτὰ ὑπὸ γεωργίας καὶ τιθασσῶς πρὸς ἡμᾶς ἴσχειν, πρὶν δὲ εἶναι μόνα
τὰἄγρια, οὔτε νοῦν διὰ τοῦτο καὶ λογισμὸν ἐπ' αὐτῶν καὶ ἦθος
ἐκδεχόμεθα, ἐφ' ὧν
ἀκουστέον τὰς κατὰ ἀναλογίαν καὶ ὁμωνύμως λεγομένας ἀλλ' οὐχὶ τὰς ἐκ
ψυχῆς τῆς αὐτοκινήτου ἀποδιδομένας, περὶ ἧς τῆς εἰσκρίσεως ἐνέστηκεν
ἡμῖν ὁ λόγος συγχω(ρ)οῦσι τῆς μὲν ὡς ἑτέρως καὶ πληγαῖς καὶ πάθεσι
λεγομένης ψυχῆς ἧς καὶ τὰ φυτὰ μετείληχεν μετέχειν καὶ τὰ ἔμβρυα,

8
43
ἐκεί-
νως ζῷα ὡς τὰ τὴν αὐτοκίνητον ψυχὴν κεκτημένα, περὶ ἧς πότε εἰσκρί-
νεται τὴν ζήτησιν τὰ νῦν ἐνεστησάμεθα. πλανᾶσθαι δὲ οὐ χρὴ συγχεο-
μένους ὑπὸ τῆς ὁμωνυμίας, ἀλλ' ὥσπερ λέγοντος παιδεύεσθαι τὰ φυτὰ
ὑπὸ γεωργίας καὶ τιθασσῶς πρὸς ἡμᾶς ἴσχειν, πρὶν δὲ εἶναι μόνα τὰἄγρια,
οὔτε νοῦν διὰ τοῦτο καὶ λογισμὸν ἐπ' αὐτῶν καὶ ἦθος ἐκδεχόμεθα, ἐφ' ὧν
ἀκουστέον τὰς κατὰ ἀναλογίαν καὶ ὁμωνύμως λεγομένας ἀλλ' οὐχὶ τὰς ἐκ
ψυχῆς τῆς αὐτοκινήτου ἀποδιδομένας, περὶ ἧς τῆς εἰσκρίσεως ἐνέστηκεν
ἡμῖν ὁ λόγος συγχω(ρ)οῦσι τῆς μὲν ὡς ἑτέρως καὶ πληγαῖς καὶ πάθεσι
λεγομένης ψυχῆς ἧς καὶ τὰ φυτὰ μετείληχεν μετέχειν καὶ τὰ ἔμβρυα,
τῆς δ' αὐτοκινήτου πρὸ τῆς ἐκ γαστρὸς ἐξόδου ἄμοιρα εἶναι καὶ κατὰ
Πλάτωνα, κἂν τὰ μάλιστα αἰσθήσεως καὶ ἡδονῆς τῆς φυτικῆς (ὑπά)ρχῃ
μέτοχα. ὅλως γὰρ ὁ ἀνὴρ ἔοικεν οὐχ ὥσπερ οἱ ἄλλοι τὰς αἰσθήσεις τάτ-
τουσιν ἐπὶ τὴν γιγνομένην τύπωσιν ἐν ψυχῇ διὰ [τῆς] τῶν αἰσθητηρίων |
προσπαθεί(ας) γενομέν(ης, ο)ὑτω(σὶ) καὶ αὐτ(ός), ἀλλὰ τ(ὴν
σω)ματ(ικ)ὴν
κίνησιν, ἧς μετέχει καὶ τὰ φυτά, αἴσθησιν καλεῖν, τὴν δὲ τῇ σωματικῇ κι-
νήσει τῆς ψυχῆς σύζυγον κίνησιν δόξαν προσαγορεύειν, ἐξ ἀμφοῖν τε τῆς
τε ἀλόγου παθητικῆς κινήσεως, ἣν αἴσθησιν προσαγορεύει ἀλλ' οὐ

κίνησιν αἰσθητηρίων, καὶ τῆς δόξης, ἣν οἱ ἄλλοι τύπωσιν τῆς ψυχῆς εἶναι
τίθεν-ται, συνιστάναι τῶν αἰσθητῶν τὴν κατάληψιν, καὶ διὰ τοῦτο
ἀφοριζόμενος τὸ αἰσθητὸν «τὸ δ' αὖ δόξῃ» φησὶν «μετ' αἰσθήσεως
ἀλόγου περιληπτόν». τὰς πληγὰς οὖν τὰς ἀσυνέτους καὶ ἀγνώστους καὶ
ἀφαντάστους τὰς πρὸς τῆς κατ' αὐτῆς τῆς δοξαστικῆς ψυχῆς συναρμόσας
τοῦ γνωρίσματος
καὶ ἐν τοῖς φυτοῖς τιθεὶς εἰκότως αἰσθήσεως αὐτὰ μετέχειν λέγει· κεφα-
λαιοῖ δὲ τὸν λόγον εἰς τὸ τῆς ψυχῆς ἐκεῖνα μὴ μετέ(χειν) τῆς
αὐτοκινήτου
καὶ δοξαστικῆς τε ὁμοῦ καὶ λογιστικῆς καὶ ὡς ἂν οἱ ἄλλοι φαί(ησαν)
αἰσθη-
τικῆς τε καὶ ὁρμητικῆς, λέγων· «πάσχον γὰρ διατελεῖ» τὸ φυτὸν «πάντα,
στραφέντι δὲ αὐτῷ ἐν ἑαυτῷ περὶ αὑτό, τὴν μὲν ἔξωθεν παρωσαμένῳ κί-
νησιν τῇ δ' οἰκείᾳ χρησαμένῳ, τῶν αὑτοῦ τιλογίσασθαι κατιδόντι φύσει
οὐ παρέδωκεν ἡ γένεσις». ταὐτὸ δ' ἄν τις εἴποι καὶ ἐπὶ τοῦ ἐμβρύου, καὶ
ἔτι γε μᾶλλον ὃἐπάγει περὶ τοῦ φυτοῦ, ἐπεὶ κἀκείνῳ ὡσαύτως πρός-
εστι· λέγει δέ· «διὸ δὴ ζῇ μὲν ἔστι τε οὐχ ἕτερον ζῴου, μόνιμον δὲ καὶ
44
κατερριζωμένον πέπηγε διὰ τὸ τῆς ὑφ' ἑαυτοῦ κινήσεως ἐστερῆσθαι.»

ἐρρι-
ζωμένον γὰρ καὶ τὸ ἔμβρυον ἐξ ὀμφαλοῦ μένει ἐντός, ζῷον μὲν [καὶ] ἀπὸ
τοῦ ζῆν κληθέν, τῆς δ' αὐτοκινήτου ψυχῆς οὐδέπω μετέχον.

8
κατὰ γαστρὸς οὔτε ναυτιᾶν διὰ τὰς τῶν ἐμβρύων ναυτίας, οὑτωσὶ δὲ οὐδὲ
κι(ς)σᾶν διὰ τὰς τῶν ἐμβρύων ἐπιθυμίας, τὸ δὲ πᾶν πάθος ἀναθετέον τῇ

κινήσει τῆς μήτρας, ἣ καὶ τὸ πάθος ἀπεργάζεται τῶν πληγῶν εἰς τὸ
κυο(ύμεν)ον κατὰ τὰς τῶν ἐπιθυμιῶν ἐνδείας. ταύτην δ' ἀμέ(λει) καὶ καθ'
ὁρμὴν οἴεται ἰδίαν κυβερνᾶσθαι καὶ ταύτῃ σχεδὸν τὴν ἴσην ἀνατίθησι δη-
μιουργίαν | τῇ ἐκ τοῦ πατρὸς διδομέν(ῃ) πρὸς τ(ὸ δη)μι(ο)υργού(μενον)
μοίρᾳ·
λ(έγε)ι δὲ κα(τ)ὰ λέξιν ἐν τῷ Τιμαίῳ ταῦτα· «τὸν τῆς ξυνουσίας ἔρωτα
θεοὶ ἐτεκτήναντο ζῷον τὸ μὲν ἐν ἡμῖν, τὸ δ' ἐν ταῖς γυναιξὶ συστήσαν-
τες ἔμψυχον.» λέγει δὲ ζῷα ἐν ἡμῖν, δι' ὧν αἱ γενέσεις, τό τε μόριον τὸ
τοῦ ἄρρενος καὶ τῆς γυναικὸς τὴν μήτραν, ζῷα δὲ οὐχ ὅτι ζῇ ὡς τὰ φυτὰ
μόνον, ἀλλ' ὅτι καὶ τῆς αὐτοκινήτου κατήκοα ψυχῆς· λέγει γὰρ τὸ περὶ
τὴν τῶν αἰδοίων φύσιν ἀπειθές τε καὶ αὐτοκρατὲς γεγονὸς οἷον ζῷον
ἀνυπ-
ήκοον τοῦ λόγου πάντων δι' ἐπιθυμίας οἰστρώδεις ἐπιχειρεῖν κρατεῖν. τὸ
γὰρ αὐτοκρατὲς δηλοῖ ὡς καὶ ὁρμῆς κατηκόου γιγνομένης αὐτῶν τῆς
κινή-
σεως, καὶ δηλοῖ γε καὶ τὰ γιγνόμενα· φαντασίᾳ γὰρ ἄγεται, ᾗπερ καὶ
τὰ ἄλλα τῆς ὁρμῆς κατήκοα μέρη. περὶ δὲ τῆς μήτρας τοιαῦτα γράφει
Πλάτων· «αἱ δ' ἐν ταῖς γυναιξὶν αὖ μῆτραί τε καὶ ὑστέραι λεγόμεναι διὰ
τὰ αὐτὰ ταῦτα, ζῷον ἐπιθυμητικὸν ἐνὸν τῆς παιδοποιίας, ὅταν ἄκαρπον
περὶ τὴν ὥραν χρόνον πολὺν γίγνηται, χαλεπῶς ἀγανακτοῦν φέρει καὶ
πλανώμενον πάντῃ κατὰ τὸ σῶμα τὰς τοῦ πνεύματος διεξόδους ἀποφράτ-
τον ἀναπνεῖν οὐκ ἐῶν εἰς ἀπορίας τὰς ἐσχάτας ἐμβάλλει καὶ νόσους παν

1
ἀγαγόντες ζῴων ἀποτελέσωσι γένεσιν.» ζῷον οὖν ἐπιθυμητικὸν κατὰ τὸν
Πλάτωνα καὶ ἡ μήτρα, καὶ χαλεπῶς ἀγανακτοῦν καὶ πλανώμενον πάντῃ

45
κατὰ τὸ σῶμα· πῶς οὖν οὐκ αὐτὸ τὸ τῶν ἐπιθυμιῶν καὶ τῶν κινήσεων
αἴτιον, ὅτε καὶ ῥητῶς φησιν ὁ Πλάτων εἰς ἀπορίας τὰς ἐσχάτας ἐμβάλ-
λειν; καὶ ἀπὸ τῆς μήτρας ἄρα αἱ κίσσαι καὶ τῶν ἐμβρύων αἱ κινήσεις.
Αὔταρκες δὲ τοῖς ξυνιέναι δυναμένοις εἰς γνῶσιν τῆς τοῦ Πλάτωνος
δόξης τὸ τὸ σπέρμα εἰρῆσθαι ὑπ' αὐτοῦ οἷον ἀπὸ δένδρων καρπὸν (μ)ὲν
δὴ
ἀποδρέπεσθαι τὰς ἐπιθυμητικὰς δυνάμεις τὰς ἐν τοῖς γεννητικοῖς μορίοις
τῶν γονέων καὶ τοῦτο ὥσπερ εἰς ἄρουραν τὴν μήτραν κατασπείρειν, εἰς
τὸ σαφῶς γιγνώσκειν ὅτι φυτικὴ διοίκησις ἐν τῇ μήτρᾳ τῶν ἐμβρύων
κατὰ Πλάτωνα καὶ οὔπω τῆς αὐτοκινήτου ψυχῆς μέτοχα. ἀλλὰ πῶς, φα-
σίν, ἔφη ζῷα κατασπείρειν; οὗτοι δὲ μέγα παριέντες αὑτοὺς ἐξαπατῶσιν·
οὐ γὰρ ἁπλῶς ἔφη ζῷα κατασπείρειν, ἐνὸν καὶ εἰ οὕτως ἔφη ἀκούειν ὡς
τὰ φυτὰ μικρῷ πρόσθεν ἠκούομεν αὐτοῦ ζῷα λέγοντος, ἀλλὰ τί φησιν;
»ἀόρατα ὑπὸ σμικρότητος καὶ ἄπλαστα ζῷα κατασπείραντες»· τὸ δὲ
ἄπλα-
στον οὐδέπω (ζῷ)ον· κἂν πλάσωνται δὲ καὶ ἐκθρέψωσιν, ἀλλὰ τὸ πλάσμα
σώματος ἦν ἴδιον καὶ τὸ ἐκτρέφεσθαι ὑπὸ φυτικῆς δυνάμεως, | οὐ τῆς

ἄλλης
ψυχῆς τ(ῆς) τε οὔς(ης) κυρίως ζῴ(ου). «καὶ μ(ε)τὰ (τοῦ)το εἰς (φῶ)ς» φη-
σίν «ἀγαγόν(τες) ζῴων ἀποτελέσωσι γένεσιν»· ἀποτελοῦσι δὲ γένεσιν
τῶν
δυναμένων γενέσθαι ζῴων. οὕτως τὴν ἐμψυχίαν τῆς αὐτοκινήτου ψυχῆς
μετὰ
Julius Pollux Gramm., Onomasticon (0542: 001)“Pollucis onomasticon,

2 vols.”, Ed. Bethe, E.Leipzig: Teubner, 9.1:1900; 9.2:1931, Repr. 1967;
Lexicographi Graeci 9.1–9.2.Book 5,τμ. 169, γρ. 6
Συστρέψαι τὸ σῶμα, συνελκύσαι, συναγαγεῖν, συναθροῖσαι, συ-

στεῖλαι, συσπειρᾶσαι, συγκάμψαι. παραπλήσιον δέ τι καὶ τὸ ἰλυσπᾶ-
σθαι νοεῖ. τὸ δ' ἐναντίον ἐκτεῖναι τὸ σῶμα, προτεῖναι τὰ κῶλα,
ἁπλῶσαι, χαλάσαι, διαχέαι, ἀποτεῖναι, ἀποτάδην. τὸ δὲ μετὰ χάσμης
ἀποτείνειν ἑαυτὸν σκορδινᾶσθαι λέγουσιν.
Ἐφ' ὧν Πλάτων (Tim 35 A saep) λέγει τὸ ταὐτὸν καὶ τὸ
θάτερον, τὸ μὲν ταὐτὸν εἴποις ἂν μόνιμον, βέβαιον, στάσιμον,
ἀμετάστατον ἑστηκός, ἀμετακίνητον, ἀγέννητον, ἀμερές, ἀναφές,
ἀθάνατον, ἄληπτον, ἄλυτον, ἀνώλεθρον, ἀίδιον, ἄφθαρτον,
θεῖον, μονοειδές, ἀσχημάτιστον, ἀνενδεές, ἀνελλιπές, ἀσώματον,
ἀόρατον, ἀχρώματον, ἀεικίνητον, αὐτοκίνητον, ἀείζωον, αὔταρκες
αὑτῷ, ἀτάρακτον, καθεστηκός, τὸ δὲ θάτερον ἀβέβαιον, εὐμε-
τακίνητον μετακινούμενον πολυκίνητον, πολύφορον, μετατρεπό-
46
μενον, φερόμενον, πλανώμενον πλανητόν, μεταπλαττόμενον με-

ταρρυθμιζόμενον, μετασχηματιζόμενον, γεγονός, γενητόν, ἁπτόν,
θεατόν, μεριστόν, φθαρτόν, πολυμιγές, θνητόν, πολυσχιδές,
παυόμενον, ἀπολλύμενον, πολυσχημάτιστον, πολλῶν ἐπιδεές, σωμα-
τοειδές, ὁρατόν, αἰσθητόν, πολυχρώματον, μετασκευαζόμενον μεθ-
αρμοζόμενον, πολλῶν προσδεές, ἐνδεές, ταραχῶδες, θορύβου
μεστόν, ἐφήμερον.
Σέξτος Εμπειρίκος. Adversus mathematicos (0544: 002)

“Sexti Empirici opera, vols. 2 & 3 (2nd edn.)”, Ed. Mutschmann, H.,
Mau, J.Leipzig: Teubner, 2:1914; 3:1961.Book 9,τμ. 76, γρ. 3
...οὐσία, φασίν, ἀκίνητος οὖσα ἐξ αὑτῆς καὶ ἀσχημάτιστος

ὑπό τινος αἰτίας ὀφείλει κινεῖσθαί τε καὶ σχηματίζεσθαι·
καὶ διὰ τοῦτο, ὡς χαλκούργημα περικαλλὲς θεασάμενοι
ποθοῦμεν μαθεῖν τὸν τεχνίτην ἅτε καθ' αὑτὴν τῆς
ὕλης ἀκινήτου καθεστώσης, οὕτω καὶ τὴν τῶν ὅλων ὕλην
θεωροῦντες κινουμένην καὶ ἐν μορφῇ τε καὶ διακοσμήσει
τυγχάνουσαν εὐλόγως ἂν σκεπτοίμεθα τὸ κινοῦν αὐτὴν
καὶ πολυειδῶς μορφοῦν αἴτιον. τοῦτο δὲ οὐκ ἄλλο τι πι-
θανόν ἐστιν εἶναι ἢ δύναμίν τινα δι' αὐτῆς πεφοιτη-
κυῖαν, καθάπερ ἡμῖν ψυχὴ πεφοίτηκεν. αὕτη οὖν ἡ δύ-
ναμις ἤτοι αὐτοκίνητός ἐστιν ἢ ὑπὸ ἄλλης κινεῖται δυνά-
μεως. καὶ εἰ μὲν ὑφ' ἑτέρας κινεῖται, τὴν ἑτέραν ἀδύνα-
τον ἔσται κινεῖσθαι μὴ ὑπ' ἄλλης κινουμένην, ὅπερ ἄτοπον.
ἔστι τις ἄρα καθ' ἑαυτὴν αὐτοκίνητος δύναμις, ἥτις ἂν εἴη
θεία καὶ ἀίδιος. ἢ γὰρ ἐξ αἰῶνος κινήσεται ἢ ἀπό τινος
χρόνου. ἀλλ' ἀπό τινος χρόνου μὲν οὐ κινήσεται· οὐ
γὰρ ἔσται τις αἰτία τοῦ ἀπό τινος αὐτὴν χρόνου κινεῖσθαι.
ἀίδιος τοίνυν ἐστὶν ἡ κινοῦσα τὴν ὕλην δύναμις καὶ τε-
ταγμένως αὐτὴν εἰς γενέσεις καὶ μεταβολὰς ἄγουσα. ὥστε
θεὸς ἂν εἴη αὕτη. καὶ ἔτι τὸ γεννητικὸν λογικοῦ
καὶ φρονίμου πάντως καὶ αὐτὸ λογικόν ἐστι καὶ φρόνιμον·
Σέξτος Εμπειρίκος. Adversus mathematicos

Book 10,τμ. 77, γρ. 2
ὑπ' ἄλλου τινὸς κινεῖται, ἤτοι τὸ κινοῦν αὐτὸ κινεῖται ἢ

ἀκινητίζει. καὶ ἀκινητίζειν μὲν ἀδύνατον· τὸ γὰρ κινοῦν
47
ἐνεργεῖ τι, τὸ δὲ ἐνεργοῦν κινεῖται, τὸ ἄρα κινοῦν κινεῖται.

εἰ δὲ κινεῖται, ἐπεὶ πᾶν τὸ κινούμενον ὑπ' ἄλλου τινὸς
κινεῖται, δεήσει καὶ τὸ κινούμενον ὑπὸ τρίτου τινὸς κινεῖ-
σθαι, καὶ τὸ τρίτον ὑπὸ τοῦ τετάρτου, καὶ τὸ τέταρτον
ὑπὸ τοῦ πέμπτου, καὶ οὕτως εἰς ἄπειρον, ὥστε ἄναρχον
γίνεσθαι τὴν κίνησιν. τοῦτο δὲ ἦν ἄτοπον· οὐκ ἄρα τὸ
κινούμενον ὑπ' ἄλλου κινεῖται.
Καὶ μὴν οὐδ' αὐτὸ ὑφ' ἑαυτοῦ κινηθήσεται. εἰ γὰρ
αὐτοκίνητόν ἐστιν, ἤτοι πάντῃ κινητὴν ἔχει τὴν φύσιν ἢ
εἴς τινα διάστασιν, οἷον ἐπὶ τῶν πρώτων καὶ στοιχειωδῶν
σωμάτων, ἐπεὶ καὶ πρὸς τοὺς φυσικούς ἐστιν ὁ λόγος.
ἀλλ' εἰ μὲν πάντῃ κινητὴν ἔχει τὴν φύσιν, οὐ κινήσεται·
οὔτε γὰρ ἄνω ἐνεχθήσεται διὰ τὸ καὶ εἰς τὸ κάτω κινητὴν
ἔχειν τὴν φύσιν, οὔτε κάτω διὰ τὸ καὶ εἰς τὸ ἄνω, οὔτε
πρόσω διὰ τὸ καὶ εἰς τὸ ὀπίσω, οὔτ' ὀπίσω διὰ τὸ καὶ
εἰς τοὔμπροσθεν. καὶ ἐπὶ τῶν λειπομένων δυεῖν διαστά-
σεων ὁ αὐτὸς λόγος. εἰ δὲ εἴς τινα διάστασιν κινητὴν
ἔχει τὴν φύσιν, εἰ μὲν εἰς τὴν ἄνω ὥσπερ τὸ πῦρ καὶ ὁ
Κλήμης Αλεξανδρινός. Excerpta ex Theodoto “Clément d'Alexandrie.

Extraits de Théodote, 2nd edn.”, Ed. Sagnard, F.Paris: Cerf, 1948, Repr.
1970; Sources chrétiennes 23.Sec. 3, extract 53, excerpt 4, γρ. 2
Ἔσχεν δὲ ὁ Ἀδὰμ ἀδήλως αὐτῷ ὑπὸ τῆς Σοφίας

ἐνσπαρὲν τὸ σπέρμα τὸ πνευματικὸν εἰς τὴν ψυχήν,
»διαταγείς», φησί, «δι' Ἀγγέλων, ἐν χειρὶ Μεσίτου·
ὁ δὲ μεσίτης ἑνὸς οὐκ ἔστιν· ὁ δὲ Θεὸς εἷς ἐστιν».
»Δι' Ἀγγέλων» οὖν τῶν ἀρρένων τὰ σπέρματα
ὑπηρετεῖται, τὰ εἰς γένεσιν προβληθέντα ὑπὸ τῆς
Σοφίας, καθὸ ἐγχωρεῖ γίνεσθαι. Ἅτε γὰρ Δημιουργός,
ἀδήλως κινούμενος ὑπὸ τῆς Σοφίας, οἴεται αὐτοκίνητος
εἶναι, ὁμοίως καὶ οἱ ἄνθρωποι. Πρῶτον οὖν σπέρμα
πνευματικὸν τὸ ἐν τῷ Ἀδὰμ προέβαλεν ἡ Σοφία,
ἵνα ᾖ τὸ ὀστοῦν, ἡ λογικὴ καὶ οὐρανία ψυχή, μὴ κενή.
ἀλλὰ μυελοῦ γέμουσα πνευματικοῦ.
Ἀπὸ δὲ τοῦ Ἀδὰμ τρεῖς φύσεις γεννῶνται· πρώτη
μὲν ἡ ἄλογος, ἧς ἦν Κάιν· δευτέρα δὲ ἡ λογικὴ καὶ ἡ
δικαία, ἧς ἦν Ἄβελ· τρίτη δὲ ἡ πνευματική, ἧς
ἦν Σήθ. Καὶ ὁ μὲν χοϊκός ἐστι «κατ' εἰκόνα»· ὁ
δὲ ψυχικὸς «καθ' ὁμοίωσιν» Θεοῦ·
48
Κλήμης Αλεξανδρινός. Αποσ.“Clemens Alexandrinus, vol. 3, 2nd edn.”,

Ed. Stählin, O., Früchtel, L., Treu, U.Berlin: Akademie–Verlag, 1970;
Die griechischen christlichen Schriftsteller 17.Αποσ. 29, γρ. 8
φωνοῦσι καὶ τὰ εὐαγγέλια συνῳδά. ἐπιμαρτυρεῖ δὲ καὶ ἡ ἀνάστασις·

τῇ γοῦν τρίτῃ ἀνέστη ἡμέρᾳ, ἥτις ἦν πρώτη τῶν ἑβδομάδων τοῦ
θερισμοῦ, ἐν ᾗ καὶ τὸ δράγμα ἐνομοθετεῖτο προσενεγκεῖν τὸν ἱερέα.
Sacra Par. 307 Holl aus K; zuerst veröffentlicht von A. Mai, Script.
vet. nova coll. VII p. 94. Lemma in K Τοῦ αὐτοῦ (vorausgeht Sacr.
Par. 263 = Strom. VII 15, 2) ἐκ τοῦ εἰς τὸ πάσχα.
Ἀνάγκης εἶδος οἶμαι τῷ παραδόξῳ ἐκπλῆξαι καὶ βιάσασθαι [θεῷ]
τὸν ἄνθρωπον, ὃν ἐξ ἑαυτοῦ σῴζεσθαι βούλεται, μόνας τὰς ἀφορμὰς
παρὰ τῆς ἐντολῆς λαβόντα. οὐ τοίνυν βίαιος ὁ θεός, οὐδὲ ἀψύχων
δίκην ἀγαλμάτων πρὸς τῆς ἔξωθεν αἰτίας περιάγεσθαι θέμις τὴν
αὐτοκίνητον ψυχήν.
Sacra Par. 308 Holl aus K; bei Mai VII p. 98. Lemma in K
Κλήμεντος Στρωματέως ἐκ τοῦ εἰς τὸ πάσχα.
Τὰ ἐναντία ἅμα τῷ αὐτῷ κατὰ τὸ αὐτὸ πρὸς τὸ αὐτὸ συμβῆναι
ἀδύνατον.
Sacra Par. 309 Holl aus KOAPMHR; bei Mai VII p. 99. Lemma
in K Κλήμεντος ἐκ τοῦ εἰς τὸ πάσχα, sonst Κλήμεντος.
Ὁ ἄρα γινώσκων ἑαυτὸν τόπος ἐστὶ καὶ θρόνος τοῦ κυρίου.
Sacra Par. 310 Holl aus OAPM. Lemma in PM Κλήμεντος ἐκ τοῦ
εἰς τὸ πάσχα, in OA Κλήμεντος.
Rhetorica Anonyma, Prolegomena in artem rhetoricam (olim sub

auctore Joanne Doxapatre) (0598: 005)“Prolegomenon sylloge”, Ed.
Rabe, H.Leipzig: Teubner, 1931; Rhetores Graeci 14.Τόμ. 14, p. 33, γρ.
8
ἀγωνίσασθαι πρὸς ἀπόδειξιν, ἀνακεφαλαιώσασθαι δὲ πρὸς

ἀνάμνησιν. Τέλος δὲ τῆς ῥητορικῆς οὐ τὸ ἁπλῶς πεῖσαι
ἀλλὰ τὸ πιθαναῖς χρήσασθαι μεθόδοις· ὥσπερ γὰρ ὁ
ἰατρός, κἂν μὴ ὑγιάσῃ, ταῖς δὲ ὑγιαστικαῖς χρήσηται
μεθόδοις, ἔστιν ἰατρὸς καὶ ὁ φιλόσοφος, κἂν μὴ πάντας
ποιήσῃ καλοὺς καὶ ἀγαθούς, πάλιν ἐστὶ φιλόσοφος, οὕτω
καὶ ὁ ῥήτωρ, κἂν μὴ πείσῃ, πιθαναῖς δὲ χρήσηται μεθό-
49
δοις, ἔστι ῥήτωρ. εἰκότως δὲ συμβαίνει τῷ τε ἰατρῷ μὴ

ὑγιάζειν ἀεὶ καὶ τῷ φιλοσόφῳ καὶ τῷ ῥήτορι τῷ μὲν μὴ
ποιεῖν, τῷ δὲ μὴ πείθειν· ὑπόκειται γὰρ ψυχὴ αὐτοπροαίρε-
τος, αὐτοκίνητος, αὐτεξούσιος, παλίμβολος, θᾶττον ἀπὸ
ἑτέρου εἰς ἕτερον μεταπίπτουσα καὶ μᾶλλον ἐπιρρεπῶς
ἔχουσα πρὸς τὸ ἑαυτῇ πείθεσθαι ἢ ἑτέροις.
Ἕκτον ἐστὶ κεφάλαιον, ἐν ᾧ δεῖ ζητῆσαι, πόσα εἴδη τῆς
ῥητορικῆς, καὶ εἰ εἴδη ἀλλὰ μὴ μέρη, καὶ ἐκ ποίων μερῶν
τῆς ψυχῆς ἕκαστον προελήλυθε, καὶ εἰς ποῖον ἕκαστον
ἀφορᾷ τέλος, καὶ ποῖον ἕκαστον ἔλαβε χρόνον, καὶ τίς ὁ
ἑκάστου τόπος, καὶ ποῖα τὰ ὑποβεβλημένα αὐτοῖς πρός-
ωπα. Τρία τοίνυν τὰ ἀνωτάτω εἴδη τῆς ῥητορικῆς,
συμβουλευτικόν, δικανικόν, πανηγυρικόν. καὶ συμβουλευ-
τικὸν μέν ἐστι, δι' οὗ συμβουλεύομεν τὰ πρόσφορα
Ξενοκράτης. Testimonia, doctrina et αποσ.(0634: 001)

“Senocrate–Ermodoro. Frammenti”, Ed. Parente, M.I.Naples:
Bibliopolis, 1982.Αποσ. 178, γρ. 2
ἐνισταμένου καὶ λέγοντος ‘πῶς φὴς ὅτι ἀφαιρεθέντος τοῦ

ἀριθμοῦ οὐ λυμαίνεται ὁ ὁρισμός; γένος γάρ ἐστι τῆς ψυχῆς
ὁ ἀριθμὸς κατὰ Ξενοκράτην καὶ Πλάτωνα, καὶ δεῖ τῆς
προσθήκης τοῦ ἀριθμοῦ ὡς γένους ἐν τῷ ὁρισμῷ’, κτλ.
καὶ εἰ τοῦ αὐτοῦ εἴδους ὁμοίως πρὸς ἄμφω ἔχοντος εἰς τὸ
χεῖρον καὶ μὴ εἰς τὸ βέλτιον γένος ἔθηκεν, οἷον τὴν ψυχὴν
ὅπερ κίνησιν ἢ κινούμενον. ὁμοίως γὰρ ἡ αὐτὴ στατικὴ καὶ
κινητικὴ δοκεῖ εἶναι, ὥστ' εἰ βέλτιον ἡ στάσις, εἰς τοῦτο
ἔδει τὸ γένος θεῖναι.
Ἀλλὰ καὶ τοῦτον ἁπλῶς μὲν οὕτως ἔνιοι τῶν Πυθαγο-
ρείων τῇ ψυχῇ συναρμόζουσιν· ὡς δ' αὐτοκίνητον Ξενοκρά-
της, κτλ.
καὶ γὰρ ἂν ὑπὲρ ὁρισμοῦ ζητῶμεν διαλεκτικῶς, πρότασιν
αὐτὸν ποιήσαντες οὕτω ζητοῦμεν, οἷον ἆρ' ἐστὶν ἡ ψυχὴ
ἀριθμὸς ἑαυτὸν κινῶν, ὡς ἐνόμιζε Ξενοκράτης.
Ξενοκράτης δὲ ἀριθμὸν αὐτὴν θέμενος ἐν ποσῷ δοκεῖ.
πολλὴ γὰρ περὶ τούτου ἡ ἀμφιβολία· οἱ μὲν γὰρ αὐτὴν
ὑπὸ τὴν οὐσίαν ἀνάγουσιν, οἱ δὲ ὑπὸ τὸ ποσόν, ὧν ἐστι
καὶ Ξενοκράτης· ἀριθμὸς γάρ, φησί, κινῶν ἑαυτόν ἐστιν ἡ
ψυχή, ὁ δὲ ἀριθμὸς ὑπὸ τὸ ποσόν, εἰ δὴ τοῦτο ἔλεγεν ἐκεῖνος,
καὶ μὴ ἄλλο τι διὰ τούτου ᾐνίττετο.
50
Ξενοκράτης. Testimonia, doctrina et αποσ.183, γρ. 4
πολλὴ γὰρ περὶ τούτου ἡ ἀμφιβολία· οἱ μὲν γὰρ αὐτὴν

ὑπὸ τὴν οὐσίαν ἀνάγουσιν, οἱ δὲ ὑπὸ τὸ ποσόν, ὧν ἐστι
τοιοῦτός ἐστι καὶ ὁ ὑπὸ Ξενοκράτους τῆς ψυχῆς ἀποδοθεὶς
ὁρισμός· ἀριθμὸς γάρ, φησίν, κινῶν ἑαυτόν.
Αἰνίττεται εἰς Πλάτωνα καὶ Ξενοκράτην καὶ Ἀλκμαίωνα·
καὶ οὗτοι οὖν, φησίν, οἰκειότατον ὑπειλήφασι τῇ ψυχῇ
εἶναι τὸ κινεῖν. ἀλλ' ἐπειδὴ ἐνόμισαν μὴ δύνασθαι κινεῖν
μὴ κινουμένην, αὐτοκίνητον εἰρήκασι τὴν ψυχήν ... καὶ
Ξενοκράτης δὲ λέγων τὴν ψυχὴν ἀριθμὸν ἐαυτὸν κινοῦντα
αὐτοκίνητον αὐτὴν ἔλεγεν.
Ξενοκράτης ὁ τούτου διάδοχος ἀπ' ἀμφοτέρων ὁρίζεται τὴν
ψυχὴν εἰπὼν αὐτὴν ἀριθμὸν εἶναι κινοῦντα ἑαυτόν, διὰ μὲν
τὸ γνωστικὴν εἶναι αὐτὴν τῶν ὄντων ἀριθμὸν εἰπὼν ὡς
Πυθαγόρειος (ἀρχὴ γὰρ πάντων ὁ ἀριθμὸς κατ' αὐτούς),
διὰ δὲ τὸ κινητικὴν εἶναι τὸ αὐτοκίνητον ἀναθεὶς αὐτῇ·
ἀρχὴ γὰρ καὶ πηγὴ πάσης κινήσεως κατ' αὐτοὺς τὸ αὐτο-
κίνητον.
Ξενοκράτης. Testimonia, doctrina et αποσ.Αποσ. 183, γρ. 6

τοιοῦτός ἐστι καὶ ὁ ὑπὸ Ξενοκράτους τῆς ψυχῆς ἀποδοθεὶς
ὁρισμός· ἀριθμὸς γάρ, φησίν, κινῶν ἑαυτόν.
51
κίνητον.
ὡς ὁ Ξενοκράτης βουλόμενος δεῖξαι τὸ ἀριθμὸς αὐτὸς
ἑαυτὸν κινῶν ὁρισμὸν εἶναι τῆς ψυχῆς ἐλάμβανε μέσον ὅρον
τὸ αἴτιον αὐτὸ ἑαυτῷ τοῦ ζῆν.

κίνητον.
καὶ τὰς ἰδέας οἱ τῶν φιλοσόφων ἀκριβέστεροι ἀριθμοὺς
ὠνομάκασι· καὶ τὴν ψυχὴν ἀριθμὸν ἑαυτὸν κινοῦντα ἕτερός
τις τῶν φιλοσόφων ὡρίσατο.
ὥσπερ ὁ Ξενοκράτης ὁριζόμενος εἶπε· ψυχή ἐστιν ἀριθμὸς
αὐτὸς ἑαυτὸν κινῶν.

52

κίνητον.
καὶ τὰς ἰδέας οἱ τῶν φιλοσόφων ἀκριβέστεροι ἀριθμοὺς
ὠνομάκασι· καὶ τὴν ψυχὴν ἀριθμὸν ἑαυτὸν κινοῦντα ἕτερός
τις τῶν φιλοσόφων ὡρίσατο.
ὥσπερ ὁ Ξενοκράτης ὁριζόμενος εἶπε· ψυχή ἐστιν ἀριθμὸς
αὐτὸς ἑαυτὸν κινῶν.
Πυθαγόρας δὲ συμβολικῶς εἰκάζειν ἀεὶ καὶ τὸν θεὸν καὶ

πάντα τοῖς ἀριθμοῖς εἰωθὼς, ὡρίσατο καὶ τὴν ψυχὴν,
ἀριθμὸν ἑαυτὸν κινοῦντα · ᾧ καὶ Ξενοκράτης ἠκολούθησεν·
οὐχ ὅτι ἀριθμός ἐστιν ἡ ψυχὴ, ἀλλ' ὅτι ἐν τοῖς ἀριθμητοῖς
ἐστι, καὶ ἐν τοῖς πεπληθυσμένοις, καὶ ὅτι ἡ ψυχή ἐστιν ἡ
διακρίνουσα τὰ πράγματα, τῷ μορφὰς καὶ τύπους ἑκάστοις
ἐπιβάλλειν. Αὕτη γάρ ἐστιν, ἡ τὰ εἴδη ἀπὸ τῶν εἰδῶν
χωρίζουσα, καὶ διάφορα αὐτὰ ἀποφαίνουσα, τῇ τε ἑτερό-
τητι τῶν εἰδῶν καὶ τῷ πλήθει τοῦ ἀριθμοῦ, καὶ διὰ τοῦτο
ἀριθμητὰ ποιοῦσα τὰ πράγματα· ὅθεν οὐ παντάπασιν ἀπήλ-
λακται τῆς κατὰ τοὺς ἀριθμοὺς κοινωνίας. Τὸ δὲ αὐτοκίνη-
τον καὶ αὐτῇ προσεμαρτύρησεν.
Πυθαγόρας ἀριθμὸν ἑαυτὸν κινοῦντα (λέγει τὴν ψυχήν)·
Ξενοκράτης δὲ καὶ ἀριθμὸν συνεχῆ καὶ ἀναθυμίασιν τοῦ
παντός.
Ξενοκράτους ὁ τῆς ψυχῆς οὗτος λόγος βουλομένου τὴν
μεσότητα αὐτῆς τῶν τε εἰδῶν καὶ τῶν εἰδοποιουμένων ἅμα
καὶ τὸ ἴδιον αὐτῆς ἐνδείξασθαι·
νοκράτης οὐκ ἐπειδὴ ἀμερῆ ὑπετίθετο τὰ ἐξ ὧν ἡ ψυχή,

τὰς μονάδας λέγω, διὰ τοῦτο ἔλεγεν αὐτὰ κινεῖσθαι, ἀλλὰ
διότι ποσὸν ἦν τὸ ἐξ αὐτῶν, ὁ ἀριθμός. κατὰ τοῦτο ἄρα
συμφωνοῦσι, καθὸ καὶ κινεῖσθαι ἔλεγον ὁ μὲν τὰς ἀτόμους,
ὁ δὲ τὸν ἀριθμόν. ἀκολουθεῖ δὲ ἐξ ἀνάγκης ἀμφοτέροις τὸ
τὰ μὲν ἢ τῶν ἀτόμων ἢ τῶν ἀριθμῶν λέγειν κινεῖσθαι, τὰ
53
δὲ κινεῖν· δέδεικται γὰρ αὐτῷ ἐν τῷ Ζ καὶ Η τῆς Φυσικῆς

ὅτι τὸ αὐτὸ κατὰ τὸ αὐτὸ ἀδύνατον καὶ κινεῖν καὶ κινεῖσθαι
οὔτε ἐπὶ τοῦ συνεχοῦς ποσοῦ οὔτε ἐπὶ τοῦ διωρισμένου. ἀκο-
λουθεῖ δὲ τούτοις τοῦτο, ὅτι ἑκάτερος αὐτῶν διωρισμένον
ποσὸν ποιεῖ τὴν ψυχὴν αὐτοκίνητον· ὥστε εἰ τῶν ἀτόμων
καὶ τῶν ἀριθμῶν οἱ μὲν κινοῦσιν, οἱ δὲ κινοῦντα ι, ἔσται μὲν
τὸ ὅλον σύστημα αὐτοκίνητον, ὥσπερ καὶ τὸ ὅλον ζῷον
λέγεται αὐτοκίνητον, καίτοι τοῦ μὲν κινοῦντος τοῦ δὲ κι-
νουμένου, ἀλλ' ὥσπερ ἐν ζῴῳ τὸ κινοῦν ἡ ψυχὴ καὶ οὐ τὸ
κινούμενον, οὕτω καὶ ἐπὶ τοῦ τῆς ψυχῆς ἀριθμοῦ οὐ πᾶς
ἔσται ψυχὴ ἀλλ' αἱ κινοῦσαι μονάδες· ὁμοίως καὶ ἐπὶ τῶν
σφαιρικῶν ἀτόμων αἱ κινοῦσαι ψυχή. ταύτῃ οὖν εἰς τὴν
αὐτὴν δόξαν συμφέρεται Δημόκριτός τε καὶ Ξενοκράτης.
Pseudo-Justinus Martyr, Quaestiones gentilium ad Christianos

“Corpus apologetarum Christianorum saeculi secundi, vol. 5, 3rd edn.”,
Ed. Otto, J.C.T.Jena: Mauke, 1881, Repr. 1969.Morel p. 203,τμ. B, γρ. 8
Ἄλλο. Εἰ δεῖ τὴν οὐσίαν εἶναι ἐφ' ἑαυτῆς, διαιρεῖται

δὲ ἡ οὐσία κατὰ τὴν πρώτην διαίρεσιν εἰς σῶμα καὶ ἀσώματον,
πῶς οὐκ ἔστι τὸ ἀσώματον οὐσία ἐφ' ἑαυτῆς ὑπάρχουσα;
Ἄλλο. Τὸ δυνάμενον ἑαυτὸ χωρίζειν τοῦ προσπάσχειν
σώματι καὶ μὴ φθείρεσθαι δύναται καὶ χωρισθῆναι τοῦ σώ-
ματος καὶ μὴ φθείρεσθαι· διὸ κάλλιον καὶ τιμιώτερόν ἐστι
τοῦ σώματος, ὡς αἴτιον ὑπάρχον τοῦ καλὸν εἶναι τὸ σῶμα τῇ
αὑτοῦ παρουσίᾳ. Τὸ τοιοῦτόν φαμεν εἶναι τὴν λογικὴν ψυ-
χήν, πνεῦμα οὖσαν νοερόν, ζωτικήν τε καὶ γνωστικὴν καὶ αὐτο-
κίνητον, ἧς ὁμοουσίους εἶναί φαμεν τούς τε ἀγγέλους καὶ τοὺς
δαίμονας. Καί, καθόλου εἰπεῖν, πᾶν ἐνούσιον, τὸ ὑπό τινος
δυνάμενον κρατεῖσθαι, σῶμά ἐστι τῷ κρατοῦντι αὐτό. Καὶ
τὸ θεῖόν φαμεν εἶναι ἀσώματον, οὐχ ὅτι ἔστιν ἀσώματον (ἐπέ-
κεινα γάρ ἐστιν ὁ θεὸς τῇ αὑτοῦ οὐσίᾳ ὥσπερ τοῦ σώματος
οὕτως καὶ τοῦ ἀσωμάτου, ὡς ἑκατέρου τούτων ὑπάρχων δη-
μιουργός· οὐδὲ γὰρ ἐποίησεν ὁ θεὸς ἃ αὐτὸς ὑπάρχει), ἀλλ',
ὥσπερ εἰώθαμεν ἐν τοῖς παρ' ἡμῖν τιμιωτέροις ὑλικοῖς ἀεὶ
γεραίρειν τὸ θεῖον, οὕτως καὶ ἐν τοῖς ὀνόμασιν, οὐχ ὡς τοῦ
θεοῦ τούτων δεομένου, ἀλλ' ἡμῶν τὴν περὶ αὐτοῦ ἔννοιαν αὐ-
τοῖς ἐνδεικνυμένων.
Αλπίνος. Epitome doctrinae Platonicae sive Διδασκαλικός (0693:

001)“Albinos. Épitomé”, Ed. Louis, P.Paris: Les Belles Lettres, 1945.
54
Κεφ. 5,τμ. 5, γρ. 13
καλόν, ἀπὸ δὲ τούτου ἐπὶ τὸ ἐν τοῖς ἐπιτηδεύμασιν, εἶτα

ἀπὸ τούτου ἐπὶ τὸ ἐν τοῖς νόμοις, εἶτ' ἐπὶ τὸ πολὺ πέλαγος τοῦ
καλοῦ, ἵνα οὕτω μετιόντες εὕρωμεν λοιπὸν τὸ αὐτὸ τοῦτο καλόν.
Τὸ δὲ δεύτερον εἶδος τῆς ἀναλύσεως τοιοῦτόν τί ἐστιν· ὑποτί-
θεσθαι δεῖ τὸ ζητούμενον, καὶ θεωρεῖν τίνα ἐστὶ πρότερα αὐτοῦ,
καὶ ταῦτα ἀποδεικνύειν ἀπὸ τῶν ὑστέρων ἐπὶ τὰ πρότερα ἀνιόντα,
ἕως ἂν ἔλθωμεν ἐπὶ τὸ πρῶτον καὶ ὁμολογούμενον, ἀπὸ τούτου
δὲ ἀρξάμενοι ἐπὶ τὸ ζητούμενον κατελευσόμεθα συνθετικῷ
τρόπῳ· οἷον ζητῶν εἰ ἀθάνατός ἐστιν ἡ ψυχή, ὑποθέμενος αὐτὸ
τοῦτο, ζητῶ εἰ ἀεικίνητος, καὶ τοῦτο ἀποδείξας ζητῶ εἰ τὸ
ἀεικίνητον αὐτοκίνητον, καὶ πάλιν τοῦτο ἀποδείξας σκοπῶ εἰ τὸ
αὐτοκίνητον ἀρχὴ κινήσεως· εἶτα εἰ ἡ ἀρχὴ ἀγένητος, ὅπερ
τίθενται ὡς ὁμολογούμενον, τοῦ ἀγενήτου καὶ ἀφθάρτου ὄντος·
ἀφ' οὗ ἀρξάμενος ἐναργοῦς ὄντος συνθήσω τοιαύτην ἀπόδειξιν·
εἰ ἡ ἀρχὴ ἀγένητον, καὶ ἄφθαρτον, ἀρχὴ κινήσεως, τὸ αὐτοκί-
νητον, τὸ αὐτοκίνητον δὲ ψυχή,
Αλπίνος. Epitome doctrinae Platonicae sive Διδασκαλικός

Κεφ. 5,τμ. 5, γρ. 14
ἀπὸ τούτου ἐπὶ τὸ ἐν τοῖς νόμοις, εἶτ' ἐπὶ τὸ πολὺ πέλαγος τοῦ
καλοῦ, ἵνα οὕτω μετιόντες εὕρωμεν λοιπὸν τὸ αὐτὸ τοῦτο καλόν.
Τὸ δὲ δεύτερον εἶδος τῆς ἀναλύσεως τοιοῦτόν τί ἐστιν· ὑποτί-
θεσθαι δεῖ τὸ ζητούμενον, καὶ θεωρεῖν τίνα ἐστὶ πρότερα αὐτοῦ,
νητον, τὸ αὐτοκίνητον δὲ ψυχή, ἄφθαρτος ἄρα καὶ ἀγένητος
καὶ ἀθάνατος ἡ ψυχή.

Κεφ. 5,τμ. 5, γρ. 18
55

νητον, τὸ αὐτοκίνητον δὲ ψυχή, ἄφθαρτος ἄρα καὶ ἀγένητος
καὶ ἀθάνατος ἡ ψυχή.

Κεφ. 25,τμ. 4, γρ. 3
μνησιν τῶν πάλαι γνωσθέντων. Εἰ γὰρ ἀπὸ τῶν κατὰ μέρος

ἐνενοοῦμεν τὰς κοινότητας, πῶς ἂν τὰ κατὰ μέρος διωδεύσαμεν
ἄπειρα ὑπάρχοντα, ἢ πῶς ἀπ' ὀλίγων; διεψεύσθημεν γὰρ ἄν,
οἷον φέρε κρίναντες τὸ ἀναπνοῇ χρώμενον μόνον ζῷον εἶναι· ἢ
πῶς ἂν τὸ ἀρχικὸν εἶεν αἱ ἔννοιαι; ἀναμνηστικῶς οὖν νοοῦμεν
ἀπὸ μικρῶν αἰθυγμάτων, ἀπό τινων κατὰ μέρος ὑποπεσόντων
ἀναμιμνησκόμενοι τῶν πάλαι ἐγνωσμένων, ὧν λήθην ἐλάβομεν
ἐνσωματωθέντες.
Ἔτι τε ἡ ψυχὴ οὐ φθείρεται ὑπὸ τῆς ἰδίας κακίας, οὐδὲ
ὑπὸ τῆς ἄλλου φθείροιτ' ἄν, οὐδ' ἁπλῶς ὑπ' ἄλλου, οὕτω δὲ
ἔχουσα ἄφθαρτον ἂν εἴη. Τό γε μὴν αὐτοκίνητον ἀρχικῶς ἀεικί-
νητον, τὸ δὲ τοιοῦτον ἀθάνατον· αὐτοκίνητον δὲ ἡ ψυχή, τὸ δὲ
αὐτοκίνητον ἀρχὴ πάσης κινήσεως καὶ γενέσεως, ἀρχὴ δὲ ἀγέ-
νητον καὶ ἀνώλεθρον· ὥστε ἥ τε τῶν ὅλων ψυχὴ τοιαύτη ἂν
εἴη καὶ ἡ ἀνθρωπίνη. τοῦ αὐτοῦ γε κράματος ἀμφότεραι μετα-
λαβοῦσαι. Αὐτοκίνητον δέ φησι τὴν ψυχήν, ὅτι σύμφυτον ἔχει
τὴν ζωὴν ἀεὶ ἐνεργοῦσαν καθ' αὑτήν.

Κεφ. 25,τμ. 4, γρ. 4
ἐνενοοῦμεν τὰς κοινότητας, πῶς ἂν τὰ κατὰ μέρος διωδεύσαμεν

56


Κεφ. 25,τμ. 4, γρ. 5


Κεφ. 25,τμ. 4, γρ. 8

57

Oribasius Med., Collectiones medicae (lib. 1–16, 24–25, 43–50)

“Oribasii collectionum medicarum reliquiae, vols. 1–4”, Ed. Raeder,
J.Leipzig: Teubner, 6.1.1:1928; 6.1.2:1929; 6.2.1:1931; 6.2.2:1933;
Corpus medicorum Graecorum, vols. 6.1.1–6.2.2.Book 49, κεφ. 4,τμ. 22,
γρ. 1
ται, ὥσπερ τὰ σκέλη τοῦ Ἀνδρέου ὀργάνου, οὗἐπ' ὀργάνου τὰ

σκέλη πλάγια διαπέπρισται καὶ συνέχεται στροφώμασι καὶ περόναις,
ἵνα ποτὲ μὲν ἡνωμένα, ποτὲ δὲ διὰ τῶν στροφωμάτων καμπτόμενα
τὴν κατὰ περίσφαλσιν μοχλείαν ἐμποιῇ. ἐν ποιᾷ δὲ κατασκευῇ τοῦ
Ἀνδρέου ὀργάνου τὰ τοῦ πλινθίου πλησίον τῆς βάσεως διαπέπρισται
καὶ πάλιν τοῖς στροφώμασι συνέχεται, ἵνα ποτὲ μὲν [ᾖ] ὄρθιον ἡνω-
μένον ᾖ [τὸ] στάσιμον ὄργανον, ποτὲ δὲδιὰ τῶν στροφωμάτων ἐπὶ τὰ
παρασκέλια κινῆται καὶ τὴν τοῦ ἐφεδράνου ὀργάνου χρείαν ἐπιτελῇ.
τοιαῦταί εἰσιν αἱ τῶν στροφωμάτων τοῖς ὀργάνοις χρεῖαι· ἄξονες δ'
ἐν ὀργάνοις γεγόνασι πρὸς τὰς τῶν σωμάτων ἀγωγάς, λέγω δὲ τὰς
τάσεις. τῶν δ' ἀξόνων οἱ μέν εἰσιν ἔκθετοι αὐτοκίνητοι, οἱ δὲ κρυ-
πτοί, ὑφ' ἑτέρων μηχανημάτων κινούμενοι. ἔκθετός ἐστιν ἄξων ὁ ἔν
τε τῷ τοῦ Νειλέως πλινθίῳ καὶ οἱ ἐν τῷ Ἱπποκράτους βάθρῳ ἄξονες,
κρυπτοὶ δ' οἱ ἐν τῷ Ἀπελλίδος τρισπάστῳ καὶ ὁ ἐν τῷ Νυμφοδώρου
γλωσσοκόμῳ. οἱ μὲν οὖν ἔκθετοι ἄξονες αὐτόθεν διὰ τῶν χειρῶν
στρέφονται, οἱ δὲ κρυπτοὶ διά τινων ἑτέρων μηχανημάτων, ὡς ὁ ἐν τῷ
Νυμφοδώρου γλωσσοκόμῳ διὰ τυμπάνων καὶ φακωτοῦ κοχλίου, οἱ δ'
ἐν τῷ τρισπάστῳ διὰ κάλων ἐμφύσεως. τύλοι οἱ τοῖς ἄξοσιν ἐγκαθη-
λωμένοι ὠφελοῦσι πρὸς τὴν περίθεσιν τῶν κάλων ἢ τῶν καιριῶν ἤ
τινων ἄλλων τῶν πρὸς τάσιν ἐπιτηδείων ὄντων. περιαγωγίδες δὲ καὶ
ἐπιτόνια καὶ σκυτάλαι, ταῦτα πάντα μηχανήματα γέγονε πρὸς κίνησιν
Meletius Med., De natura hominis (0730: 001“Anecdota Graeca e

codd. manuscriptis bibliothecarum Oxoniensium, vol. 3”, Ed. Cramer,
J.A.
Oxford: Oxford University Press, 1836, Repr. 1963.P. 30, γρ. 27
58
ἥπατι δὲ γεννᾶται τὸ αἷμα· καὶ ἐξ ἐγκεφάλου ἡ προαιρετικὴ

κίνησις ἐνεργεῖται· ὅθεν ἡ μὲν διαθάλπει τὸ πᾶν τῇ θερμό-
τητι· ἡ δὲ τὸ θερμαῖνον τῇ ἰκμάδι ὑπονοτίζει· ὡς ἂν τῇ ἰσο-
κρατίᾳ τῆς τῶν ἐναντίων ποιότητος ἐπὶ τοῦ μέσου συντήροιτο
τὸ ζῶον· μήτε τοῦ ὑγροῦ καταφρυγομένου τῷ πλεονασμῷ τῆς
θερμότητος, μήτε τοῦ θερμοῦ σβεννυμένου τῇ ἐπικρατήσει τοῦ
καθυγραίνοντος· ἡ δὲ τρίτη δύναμις συνέχει δι' αὐτῆς κατά
τινα συμβολήν τε καὶ ἁρμονίαν τὰ διακεκριμένα τῶν ἄρθρων,
τοῖς παρ' ἑαυτῆς συνδέσμοις ἁρμόζουσα· καὶ πᾶσιν ἐπιπέμ-
πουσα τὴν αὐτοκίνητον καὶ προαιρετικὴν δύναμιν· ἧς ἐπιλει-
πούσης πάρετον γίνεται καὶ νεκρῶδες τὸ σῶμα, τοῦ προαιρε-
τικοῦ πνεύματος ἀμοιρῆσαν· καὶ γὰρ ἀναισθήτων ὄντων φύσει
τῶν ὀστῶν, αἰσθητικοὶς αὐτὰ νεύροις ἡ φύσις προσήρμοσέ τε
καὶ ἥνωσε· μᾶλλον δὲ ὁ δεσπότης τῆς φύσεως καὶ δημιουργός·
καὶ διὰ τῆς προσφυοῦς ἑνώσεώς τε καὶ ἁρμονίας τὰς συμβολὰς
αὐτῶν ἐπισφίγξας, διὰ τῶν συνδεσμῶν τὴν δεκτικὴν τῶν αἰσθή-
σεων αὐτοῖς περιεφύτευσε σάρκα· ἄλλην τὲ δυσπαθεστέραν
καὶ εὐτονωτέραν δίχα μυῶν, ἢ σὺν αὐτοῖς,
Αλέξανδρος. Problemata (lib. 1–2) [Sp.] (0732: 002)

“Physici et medici Graeci minores, vol. 1”, Ed. Ideler, J.L.
Berlin: Reimer, 1841, Repr. 1963.Book 2,τμ. Pr, γρ. 21
μέτρον τῶν λειπόντων. τοῦτο ὡς ἀληθῶς θεῖον καὶ μα-

κάριον εὕρεμα, ἔχον ἐν λόγοις τὴν ἀκρίβειαν· διὰ τούτων
καρπούσθω τὸν ἔπαινον καὶ εἰς ἐπιστήμης ἀναγέσθω κα-
νόνα, κἂν γὰρ τέχνην τις τολμήσειε καλεῖν, οὐ διὰ ταῦτα,
ἀλλὰ διὰ τὴν πάσχουσαν ὕλην. οὐκοῦν αὐτὴ μὲν καθ'
ἑαυτὴν εἴδους μισθῷ, τὸν λόγον φέρουσα τὸν πρὸς ἐπιστή-
μην βεβαίαν, ἀχθεῖσα δὲ πρὸς σῶμα, καὶ ἐνδυσαμένη τὴν
ὕλην, γίνεται τέχνη βίᾳ. ὥσπερ γὰρ ψυχὴ ὁμολογηθεῖσα
μὲν τοῖς πολλοῖς τῶν φιλοσόφων ἀθάνατος διὰ τὸ ἀσώ-
ματον καὶ αὐτοκίνητον, ἑτέροις δὲ διαπεφώνητο τοὔμπα-
λιν ὁ λόγος. φασὶ γὰρ φθαρτὴν αὐτήν, τῷ πάθει βαπτι-
ζομένην τῆς ὕλης· οὐ πάσχει δὲ ψυχή, ὡς δείξει τὸ προς-
τιθέμενον· οὕτως ἐν σώματι ψυχὴ ὥσπερ ἐν ὕδατι κα-
θαρωτάτῳ ἀκτὶς ἡλιακή· οὐκοῦν ἐὰν ᾖ διαυγὲς τὸ ὕδωρ,
φέρει τὸ γνώριμον τοῦ σχήματος· ἐὰν δὲ θολωθῇ ἔκ τινος
αἰτίου, μεταβάλλεται μὲν αὐτὸ τῇ οὐσίᾳ, κρύπτεται δὲ
τὸ φανὲν μηδὲν βλαβὲν κατ' οἰκείαν ἐνέργειαν· οὕτω πά-
λιν πολλάκις ἥλιος ἔκρυψεν ἀκτῖνα φαεινήν, νέφους παρεμ-
πεσόντος, μὴ βλαβείσης αὐτοῦ τῆς ἀκηράτου φύσεως.
ὥσπερ οὖν ἐπὶ ψυχῆς ἔγνωμεν,
59
Αλέξανδρος. Σχόλια στα αναλυτικά πρότερα του Αριστοτέλη librum i

commentarium (“Alexandri Σχόλια στα αναλυτικά πρότερα του
Αριστοτέλη librum i commentarium”, Ed. Wallies, M.Berlin: Reimer,
1883; Commentaria in Aristotelem Graeca 2.1.P. 272, γρ. 9
καὶ εἰ τὸ ἐναντίον τούτου συνάγοι τις, ὅτι μηδεμία ἡδονὴ ἀγαθόν, ποτὲ
μὲν
διὰ τοῦ ‘πᾶν ἀγαθὸν ὠφέλιμον, οὐδεμία δὲ ἡδονὴ ὠφέλιμος, οὐδεμία ἄρα
ἡδονὴ ἀγαθόν’, ποτὲ δὲ διὰ τῶν ‘πᾶσα ἡδονὴ ἀτελής (εἴ γε κίνησις, ἡ δὲ
κίνησις ἐνέργεια ἀτελής), οὐδὲν ἀγαθὸν ἀτελές, οὐδεμία ἄρα ἡδονὴ
ἀγαθόν’.
καὶ γὰρ ἐπὶ τούτων ταὐτὸν συμπέρασμα δι' ἄλλων καὶ ἄλλων ὅρων τε καὶ
προτάσεων δείκνυται· διὸ καὶ πλείους εἰσὶν οἱ συλλογισμοί, ἀλλ' οὐχ εἷς.
καὶ ὡς Πλάτων ἀθάνατον εἶναι τὴν ψυχὴν ποτὲ μὲν διὰ τοῦ τὰς μαθήσεις
ἀναμνήσεις εἶναι δείκνυσι, ποτὲ δὲ διὰ τοῦ ἀνεπίδεκτον εἶναι τοῦ
ἐναντίου
διὰ τὸ συνεπιφέρεσθαι ἑαυτῇ τὸ ἐκείνῳ ἐναντίον, ποτὲ δ' αὖ διὰ τοῦ μὴ
φθείρεσθαι ὑπὸ ἀλλοτρίας πονηρίας τὸ ὑπὸ τῆς οἰκείας μὴ φθειρόμενον,
ἄλλοτε δὲδιὰ τοῦ αὐτοκίνητον εἶναι τὴν ψυχήν· τὸ γὰρ αὐτὸ διὰ
πλειόνων δείκνυσι μέσων, διὸ πλείους οἱ συλλογισμοί. p. 41b38

commentarium P. 324, γρ. 14
οὐκ ἐν τοῖς ἐξ ἀρχῆςἴσον ἐστὶ τῷ ‘οὐκ ἐν τοῖς ἐξ ἀρχῆςὑποκειμένοις

ἀλλ' ἐν τοῖς μεταλαμβανομένοις καὶ ἐπὶ τούτων ἡ ζήτησις ἔσται’. ἐν γὰρ
τῷ ὑποθετικῷ τῷ ‘εἰ ἡ ψυχὴ ἀεικίνητος, ἀθάνατος, ἀλλὰ μὴν ἀεικίνητος’
οὐκέτι τῶν ἐν τῇ πρώτῃ προτάσει τῇ ὑποθετικῇ τῇ ‘εἰ ἡ ψυχὴ ἀεικίνητος,
ἀθάνατός ἐστι’ τὴν προειρημένην ἐκλογὴν ποιήσομεν ζητοῦντες, τίνα
ἕπεται
τῷ ἀεικίνητον εἶναι τὴν ψυχήν, καὶ τίσι τοῦτο ἕπεται, καὶ τίνα οὐχ οἷά τε
ὑπάρχειν αὐτῷ· ὁμοίως οὐδὲ τῷ ἀθάνατον εἶναι τὴν ψυχήν· ἀλλὰ ληψό-
μεθα τοὺς ἐν τῇ μεταλήψει ἢ προσλήψει ὅρους (εἰσὶ δὲ οὗτοι ἥ τε ψυχὴ
καὶ τὸ ἀεικίνητον), καὶ ἐπὶ τούτων τὴν προειρημένην ἐκλογὴν
ποιησόμεθα·
τοῦτο γάρ ἐστι τὸ ὀφεῖλον δειχθῆναι διὰ συλλογισμοῦ. ἂν γὰρ ληφθῇ τῷ
μὲν αὐτοκινήτῳ καὶ ἐξ αὐτοῦ κινουμένῳ ἕπεσθαι τὸ ἀεικίνητον, τῇ δὲ
ψυχῇ τὸ αὐτοκίνητον, εἴη ἂν δεικνύμενον τὸ τὴν ψυχὴν ἀεικίνητον
εἶναι.
60
Λέγοι δ' ἂν κατὰ μετάληψινμὲν τοὺς κατὰ πρόσληψιν λεγομένους,

οἵ εἰσι μικτοί· ὃ γὰρ οἱ νεώτεροι πρόσληψιν λέγουσι, τοῦτο οἱ περὶ
Ἀριστοτέλη μετάληψιν εἰώθασι λέγειν, ὥσπερ καὶ ἤδη προειρήκαμεν.

ἀλλ' ἐν τοῖς μεταλαμβανομένοις καὶ ἐπὶ τούτων ἡ ζήτησις ἔσται’. ἐν γὰρ

τῷ ὑποθετικῷ τῷ ‘εἰ ἡ ψυχὴ ἀεικίνητος, ἀθάνατος, ἀλλὰ μὴν ἀεικίνητος’
οὐκέτι τῶν ἐν τῇ πρώτῃ προτάσει τῇ ὑποθετικῇ τῇ ‘εἰ ἡ ψυχὴ ἀεικίνητος,
ἀθάνατός ἐστι’ τὴν προειρημένην ἐκλογὴν ποιήσομεν ζητοῦντες, τίνα
ἕπεται
τῷ ἀεικίνητον εἶναι τὴν ψυχήν, καὶ τίσι τοῦτο ἕπεται, καὶ τίνα οὐχ οἷά τε
ὑπάρχειν αὐτῷ· ὁμοίως οὐδὲ τῷ ἀθάνατον εἶναι τὴν ψυχήν· ἀλλὰ ληψό-
μεθα τοὺς ἐν τῇ μεταλήψει ἢ προσλήψει ὅρους (εἰσὶ δὲ οὗτοι ἥ τε ψυχὴ
ψυχῇ τὸ αὐτοκίνητον, εἴη ἂν δεικνύμενον τὸ τὴν ψυχὴν ἀεικίνητον
εἶναι.

οἰκεῖα ἐκλέγειν τε καὶ ἔχειν παρεσκευασμένα· οἷον τίνα τῷ ἀγαθῷ ἕπεται,
τίσι τὸ ἀγαθόν, τίνα οὐχ ὑπάρχει τῷ ἀγαθῷ, πάλιν τίνα ἐπιστήμῃ ἕπεται,
τίσιν ἐπιστήμη, τίνα οὐχ ὑπάρχει τῇ ἐπιστήμῃ, καὶ καθ' ἑκάστην
ἐπιστήμην
τὰ ἑκάστῃ αὐτῶν οἰκεῖα· καθ' ἑκάστην γὰρ ἐπιστήμην ἴδιά ἐστι τά τε
ἑπόμενα καὶ οἷς ἕπεται καὶ τὰ μὴ ὑπάρχοντα. τὸ δὲ αἱ πλεῖσταιπροσέ-
θηκεν, ὅτι ἔστι τινὰ καὶ κοινὰ ἀξιώματα, οἷς προσχρώμεθα πρὸς πάντα τὰ
δεικνύμενα, ὡς τὸ κατὰ παντὸς τὴν κατάφασιν ἢ τὴν ἀπόφασιν καὶ τὸ ἂν

ἀπὸ ἴσων ἴσα ἀφαιρεθῇ, καὶ τὰ καταλειπόμενα ἴσα εἶναι· τοῦτο γὰρ καὶ
ἐπὶ μεγεθῶν καὶ ἐπ' ἀριθμῶν καὶ ἐπὶ χρόνων καὶ ἐπὶ δυνάμεων ὁμοίως
ἀληθές. ἀλλὰ κοινὰ μὲν ταῦτα. ἰδία δὲ τοῦ μὲν δικαίου τὸ καλὸν ἀρχή,
τοῦ δ' ἀθανάτου φέρ' εἰπεῖν τὸ αὐτοκίνητον· ἄλλου δὲ ἄλλο τι οἰκεῖον.
διό φησιν, ὅτι τὰς προτάσεις τὰς οἰκείας ἑκάστῃ ἐπιστήμῃ τοῦ καθ'
61
ἑκάστην
ἐπιστήμονός ἐστιν ἐκλέξαι ἐκλογῶν οἰκείων· ἐκ γὰρ τῶν οἰκείων ἕκαστον
γνωρίζεται ὑπὸ τῶν περὶ αὐτὰ καταγινομένων καὶ ἐμπείρων. ἐκ τούτων

γὰρ αἱ περὶ ἑκάστου ἀποδείξεις· ἐκ γὰρ τῆς τῶν καθ' ἕκαστα πείρας ἡ
τοῦ καθόλου γνῶσις, ὅ ἐστιν ἀρχή. τὸ μὲν οὖν ἐκλέγειν, τίνα οἰκεῖα καὶ
τίνα μὴ τῶν ὑποκειμένων ὅρων, τῶν περὶ ἕκαστον ἐμπείρων τε καὶ
ἐπιστη-
μόνων ἴδιον· τὸ δὲ ταῦτα λαβόντα ἐξ αὐτῶν τούς τε συλλογισμοὺς τοὺς
οἰκείους καὶ τὰς ἀποδείξεις ποιεῖσθαι τοῦ συλλογιστικοῦ τε καὶ
ἀποδεικτικοῦ.
μηδενὸς γὰρ ἐνδέοντος κατὰ τὴν ἱστορίανἀλλὰ πάντων ἐκλελεγμένων ὁ
συλλογιστικός τε καὶ ἀποδεικτικός, ὧν μὲν ἐνδέχεται ἀπόδειξιν γενέσθαι,

χῶν τοῦ δεικνυμένου προτάσεων ἐκείνων συμπεράσματα, κἀκείνας

δῆλον ὅτι
ὁμοίως ἐκληψόμεθά τε καὶ ἀνάξομεν εἴς τι τῶν σχημάτων. εἰ δὲ μήτε
συλλογίζοιντό τι τῶν κειμένων μήτε ἄλλως δεικνύοιέν τι, ὥσπερ
δεικνύουσιν
αἱ ἐπακτικῶς λαμβανόμεναι εἰς σύστασιν τῆς καθόλου προτάσεως, μήτε
ὄγκου ἢ ἄλλου τινὸς χρειώδους χάριν εἶεν οἷον κρύψεως ἢ σαφηνείας,
ἀφαιρετέον καὶ ἀποκριτέον αὐτὰς ἐν ταῖς ἀναλύσεσι τῶν συλλογισμῶν
ὡς
μάτην καὶ κενῶς εἰλημμένας. εἰ δὲ εἶεν ἐκείνων τινὸς χάριν παρακείμεναι,
χωριστέον μὲν καὶ τότε τῶν κυρίων τοῦ συμπεράσματος προτάσεων,

παρα-
δεικτέον δέ, οὗ χάριν εἰσὶ κείμεναι. δεῖ γὰρ τὸ συμπέρασμα γίνεσθαι, εἰ
κατὰ συλλογισμὸν γίνοιτο, “τῷ ταῦτα εἶναι”· τὰ δ' οὕτως τιθέμενα οὐ
τοιαῦτα.
ἐν γὰρ τῷ λόγῳ τῷ ‘πᾶν τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, πᾶν τὸ ἀεικίνητον
ἀθάνατον’ τὸ“τὸ δ' ἄλλο τι κινοῦν καὶ ὑπ' ἄλλου κινούμενον παῦλαν
ἔχον
κινήσεως παῦλαν ἔχει ζωῆς” οὐδὲν πρὸς τὸ συμπέρασμα τὸ ‘πᾶν τὸ
αὐτο-
κίνητον ἀθάνατον’ συντελεῖ, ἀλλ' εἰσὶν αἱ πρῶται προτάσεις αὐτοῦ
συνακτι-
καί. καθόλου οὖν φησι δεῖν ἐπισκέπτεσθαι ἐν ταῖς ἀναλύσεσι τῶν συλλο-
γισμῶν ταῖς εἰς τὰ σχήματα, τί ἐστι περιέργως καὶ ἔξωθεν εἰλημμένον,
62

αἱ ἐπακτικῶς λαμβανόμεναι εἰς σύστασιν τῆς καθόλου προτάσεως, μήτε

ὄγκου ἢ ἄλλου τινὸς χρειώδους χάριν εἶεν οἷον κρύψεως ἢ σαφηνείας,
ἀφαιρετέον καὶ ἀποκριτέον αὐτὰς ἐν ταῖς ἀναλύσεσι τῶν συλλογισμῶν
ὡς
μάτην καὶ κενῶς εἰλημμένας. εἰ δὲ εἶεν ἐκείνων τινὸς χάριν παρακείμεναι,
χωριστέον μὲν καὶ τότε τῶν κυρίων τοῦ συμπεράσματος προτάσεων,

παρα-
δεικτέον δέ, οὗ χάριν εἰσὶ κείμεναι. δεῖ γὰρ τὸ συμπέρασμα γίνεσθαι, εἰ
κατὰ συλλογισμὸν γίνοιτο, “τῷ ταῦτα εἶναι”· τὰ δ' οὕτως τιθέμενα οὐ
τοιαῦτα.
ἐν γὰρ τῷ λόγῳ τῷ ‘πᾶν τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, πᾶν τὸ ἀεικίνητον
ἀθάνατον’ τὸ“τὸ δ' ἄλλο τι κινοῦν καὶ ὑπ' ἄλλου κινούμενον παῦλαν
ἔχον κινήσεως παῦλαν ἔχει ζωῆς” οὐδὲν πρὸς τὸ συμπέρασμα τὸ ‘πᾶν τὸ
αὐτο-κίνητον ἀθάνατον’ συντελεῖ, ἀλλ' εἰσὶν αἱ πρῶται προτάσεις αὐτοῦ
συνακτι-
καί. καθόλου οὖν φησι δεῖν ἐπισκέπτεσθαι ἐν ταῖς ἀναλύσεσι τῶν συλλο-
καὶ
Αλέξανδρος. In Aristotelis topicorum libros octo commentaria (0732:

006)“Alexandri Aphrodisiensis in Aristotelis topicorum libros octo
commentaria”, Ed. Wallies, M.Berlin: Reimer, 1891; Commentaria in
Aristotelem Graeca 2.2.P. 144, γρ. 19
πρὸς ἀνασκευὴν μόνον. τούτῳ τῷ τόπῳ χρώμενοι δείξομεν ὅτι ὁ θεὸς

οὔτε
ὀργίζεται οὔτε λυπεῖται, εἴ γε ὀργίζεσθαι μέν ἐστι τὸ ὀρέγεσθαι τιμωρίας
παρὰ τοῦ δοκοῦντος ἠδικηκέναι, λυπεῖσθαι δὲ τὸ συστέλλεσθαι ἐπὶ
παρόντι
κακῷ, ὥσπερ καὶ τὸ φοβεῖσθαι τὸ ἐπὶ προσδοκωμένῳ, ὁ δὲ θεὸς οὔτε
ἀδικεῖ-
σθαι δοκεῖ οὔτε παρεῖναί τι αὐτῷ κακὸν [ὑπολαμβάνει] ἢ προσδοκᾶσθαι.
ἀλλὰ
κἂν ζητουμένου εἰ ἡ ψυχὴ ἀθάνατος ὁρισαίμεθα τὴν ψυχὴν πνεῦμα
νοητικὸν
ἢ αἰσθητικόν, εἴημεν ἂν δεδειχότες ὅτι μὴ ἀθάνατος· πᾶν γὰρ πνεῦμα
63
φθαρτόν. ἀλλὰ καὶ ὅτι οὐ κεχώρισται τοῦ σώματος, δεικνύοιτ' ἄν, εἰ

ὁρισθείη “ἐντελέχεια σώματος φυσικοῦ ὀργανικοῦ”· οὐδεμία γὰρ ἐντε-
λέχεια σώματος χωριστὴ αὐτοῦ. πάλιν δέ, ἂν οὐσίαν αὐτῆς αὐτοκίνητον
ὅρον εἶναι λάβωμεν κατὰ Πλάτωνα, εἴημεν ἂν ἀθάνατον αὐτὴν δεδει-
χότες διὰ τὸ τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον εἶναι δοκεῖν τὸ δὲ ἀεικίνη-
τον ἀίδιον εἶναι. ἀλλὰ καὶ τὸν νόμον σπουδαῖον δεικνύοιμεν ἄν, εἰ
ὁρισαίμεθα αὐτὸν ὀρθὸν λόγον ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν χρωμένων. ὁμοίως καὶ
ἡ ἀρετὴ ὅτι διδακτὸν δεικνύοιτ' ἄν, εἰ ὅρος εἴη τῆς ἀρετῆς ἐπιστήμη περὶ
βίον· πᾶσα γὰρ ἐπιστήμη διδακτόν. οὐκέτι δὲ ἀρετὴ πᾶσα διδακτὸν ἐξ
ἀνάγκης, εἰ εἴη ὁ λόγος αὐτῆς ἕξις ἀρίστη ἢ ἕξις, ἀφ' ἧς αὐτό τε τὸ
οὗ ἐστιν ἄριστόν ἐστι καὶ τὰς ἐνεργείας τὰς οἰκείας ἄριστα ἀποδίδωσιν.
p. 110a10
Αλέξανδρος. In Aristotelis topicorum libros octo commentaria

P. 144, γρ. 21
παρὰ τοῦ δοκοῦντος ἠδικηκέναι, λυπεῖσθαι δὲ τὸ συστέλλεσθαι ἐπὶ

παρόντι
κακῷ, ὥσπερ καὶ τὸ φοβεῖσθαι τὸ ἐπὶ προσδοκωμένῳ, ὁ δὲ θεὸς οὔτε
ἀδικεῖ-
σθαι δοκεῖ οὔτε παρεῖναί τι αὐτῷ κακὸν [ὑπολαμβάνει] ἢ προσδοκᾶσθαι.
ἀλλὰ
κἂν ζητουμένου εἰ ἡ ψυχὴ ἀθάνατος ὁρισαίμεθα τὴν ψυχὴν πνεῦμα
νοητικὸν
ἢ αἰσθητικόν, εἴημεν ἂν δεδειχότες ὅτι μὴ ἀθάνατος· πᾶν γὰρ πνεῦμα
φθαρτόν. ἀλλὰ καὶ ὅτι οὐ κεχώρισται τοῦ σώματος, δεικνύοιτ' ἄν, εἰ
ὁρισθείη “ἐντελέχεια σώματος φυσικοῦ ὀργανικοῦ”· οὐδεμία γὰρ ἐντε-
λέχεια σώματος χωριστὴ αὐτοῦ. πάλιν δέ, ἂν οὐσίαν αὐτῆς αὐτοκίνητον
ὅρον εἶναι λάβωμεν κατὰ Πλάτωνα, εἴημεν ἂν ἀθάνατον αὐτὴν δεδει-
χότες διὰ τὸ τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον εἶναι δοκεῖν τὸ δὲ ἀεικίνη-
τον ἀίδιον εἶναι. ἀλλὰ καὶ τὸν νόμον σπουδαῖον δεικνύοιμεν ἄν, εἰ
ὁρισαίμεθα αὐτὸν ὀρθὸν λόγον ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν χρωμένων. ὁμοίως καὶ
ἡ ἀρετὴ ὅτι διδακτὸν δεικνύοιτ' ἄν, εἰ ὅρος εἴη τῆς ἀρετῆς ἐπιστήμη περὶ
βίον· πᾶσα γὰρ ἐπιστήμη διδακτόν. οὐκέτι δὲ ἀρετὴ πᾶσα διδακτὸν ἐξ
ἀνάγκης, εἰ εἴη ὁ λόγος αὐτῆς ἕξις ἀρίστη ἢ ἕξις, ἀφ' ἧς αὐτό τε τὸ
οὗ ἐστιν ἄριστόν ἐστι καὶ τὰς ἐνεργείας τὰς οἰκείας ἄριστα ἀποδίδωσιν.
p. 110a10

P. 151, γρ. 14
64
τῶν ἄλλων ὁμοίως. ὁ αὐτὸς λόγος καὶ ἐπὶ τῶν ἀντικειμένων· ἂν γὰρ
ὡμολογημένον ᾖ τὸ ὡςἐπὶ τινὸς τῶν ἀντικειμένων, οὕτως καὶ ἐπὶ τῶν
ἄλλων, δειχθέντος ὅτι τῶν πρός τι ἡ αὐτὴ ἐπιστήμη ἢ ὅτι τὸ ἐναντίον
ἐκ τοῦ ἐναντίου γίνεται, εἴη ἂν κείμενον τὸ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἀντικει-
μένων οὕτως ἔχειν.
Τοῦτο δέ φησι δεῖν ποιεῖν, τὸ διαιρεῖν καὶ ἐπὶ τίνος οὐχ οὕτως ζη-
τεῖν καὶ οὕτως ἐξ ὁμολογίας δεικνύναι, ὅταν μὴ εὐπορῶμενδιά τινος
κοινοῦ καὶ πᾶσιν ἐφαρμόζοντος τοῖς ὑπὸ τὸ καθόλου τὴν δεῖξιν
ποιήσασθαι.
ἂν γὰρ οἷόν τε ᾖ, ἐκείνως δεικνύναι χρή, ὡς ὁ γεωμέτρης δείκνυσι καθ-
όλου τὸ τρίγωνον δυσὶν ὀρθαῖς ἴσας ἔχον, καὶ μὴ δι' ὁμολογίας καὶ συν-
θήκης αὐτὸ λαμβάνειν. ἂν γὰρ καθόλου τις δύνηται διὰ τοῦ αὐτοκινήτου
δεῖξαι τὴν ψυχὴν ἀθάνατον, ἐκείνως δεικτέον. ὡς δὲ τὸ καταφατικὸν ἐξ

ὁμολογίας ἔδειξε κατασκευαζόμενον, οὕτως καὶ τὸ ἀποφατικὸν ἐξ
ὁμολογίας ἔνεστι κατασκευάσαι.

P. 297, γρ. 23p. 120b21
Ἔτι εἰ μὴ ἐν τῷ τί ἐστι κατηγορεῖται.
Ὥσπερ ἐπὶ τοῦ συμβεβηκότος ἔλεγε δεῖν ἐπισκοπεῖν “εἰ τὸ κατ' ἄλλον
τινὰ τρόπον ὑπάρχον ὡς συμβεβηκὸς ἀποδέδωκεν” (ὁ γὰρ λέγων τῷ
λευκῷ
συμβεβηκέναι τὸ χρῶμα ἢ τὸ λευκὸν κεχρῶσθαι οὐχ ὑγιῶς ἀπεδίδου· τὸ
γὰρ ὡς γένος ὑπάρχον συμβεβηκέναι ἔλεγεν), οὕτως καὶ ἐπὶ τοῦ γένους
φησὶ δεῖν ἐξετάζειν μὴ τὸ συμβεβηκὸς ὡς γένος ἀποδέδωκεν· δύναται
γάρ
τι πᾶσι μὲν τοῖς ὁμοειδέσιν ὑπάρχειν, μὴ ὡς γένος δὲ ἀλλ' ὡς συμβεβη-
κός. ἔστι δὲ οἰκεῖον τοῦ γένους ὡσπεροῦν καὶ τοῦ εἴδους τὸ ἐν τῷ τί ἐστι
κατηγορεῖσθαι· ἂν δὴ τὸ ἀποδεδομένον μὴ οὕτως κατηγορῆται, δεικνύοιτ'
ἂν ὅτι μή ἐστι γένος. οὕτως δειχθήσεται μήτε τὸ λευκὸν γένος ὂν τῆς

χιόνος μήτε ἡ κίνησις ἢ ἡ αὐτοκινησία τῆς ψυχῆς, ὡς δοκεῖ Πλάτωνι·
οὔτε γὰρ τῆς χιόνος ἐν τῷ τί ἐστι τὸ λευκόν (οὐ γάρ ἐστιν ἡ χιὼν ὅπερ
λευκόν),ὁμοίως δὲ οὐδὲ τῆς ψυχῆς ἡ αὐτοκινησία· οὔτε γὰρ ὁ τοῦ
λευκοῦ
ὁρισμὸς κατὰ τῆς χιόνος ἐν τῷ τί ἐστιν οὔτε ὁ τῆς κινήσεως κατὰ τῆς
ψυχῆς. εἰ γὰρ ἡ χιὼν ὅπερ λευκόν, τὸ δὲ λευκὸν ὅπερ χρῶμα, τὸ δὲ
χρῶμα ὅπερ ποιότης, ἔσται ἡ χιὼν ὅπερ ποιότης· ὅταν γὰρ ἕτερον καθ'
65
ἑτέρου κατηγορῆται ὡς καθ' ὑποκειμένου, ὅσα κατὰ τοῦ κατηγορουμένου
λέγεται, τοσαῦτα καὶ κατὰ τοῦ ὑποκειμένου ῥηθήσεται· καθ' ὑποκειμένου

δὲ τὰ ἐν τῷ τί ἐστι λεγόμενά τινος κατηγορεῖται αὐτοῦ. ὁμοίως δὲ καὶ
εἰ ἡ ψυχὴ ὅπερ αὐτοκινησία, ἡ δὲ αὐτοκινησία ὅπερ κίνησις, ἡ δὲ
κίνησις ἀτελὴς ἐνέργεια, ἔσται ἡ ψυχὴ ἀτελὴς ἐνέργεια.

P. 297, γρ. 25
τινὰ τρόπον ὑπάρχον ὡς συμβεβηκὸς ἀποδέδωκεν” (ὁ γὰρ λέγων τῷ

λευκῷ
συμβεβηκέναι τὸ χρῶμα ἢ τὸ λευκὸν κεχρῶσθαι οὐχ ὑγιῶς ἀπεδίδου· τὸ
γὰρ ὡς γένος ὑπάρχον συμβεβηκέναι ἔλεγεν), οὕτως καὶ ἐπὶ τοῦ γένους
φησὶ δεῖν ἐξετάζειν μὴ τὸ συμβεβηκὸς ὡς γένος ἀποδέδωκεν· δύναται
γάρ
τι πᾶσι μὲν τοῖς ὁμοειδέσιν ὑπάρχειν, μὴ ὡς γένος δὲ ἀλλ' ὡς συμβεβη-
κός. ἔστι δὲ οἰκεῖον τοῦ γένους ὡσπεροῦν καὶ τοῦ εἴδους τὸ ἐν τῷ τί ἐστι
κατηγορεῖσθαι· ἂν δὴ τὸ ἀποδεδομένον μὴ οὕτως κατηγορῆται, δεικνύοιτ'

λευκοῦ

δὲ
τὰ ἐν τῷ τί ἐστι λεγόμενά τινος κατηγορεῖται αὐτοῦ. ὁμοίως δὲ καὶ
κίνησις
ἀτελὴς ἐνέργεια, ἔσται ἡ ψυχὴ ἀτελὴς ἐνέργεια. ὅτι δὲ μὴ γένος ἡ αὐτο-
κινησία τῆς ψυχῆς, δεικνύοιτ' ἂν καὶ ἐκ τούτου· εἰ ἡ αὐτοκινησία γένος
τῆς ψυχῆς, δεῖ αὐτὴν καὶ κατ' ἄλλων τινῶν ὡς εἰδῶν κατηγορεῖσθαι

P. 298, γρ. 2
66

λευκοῦ

δὲ
κίνησις
τῆς ψυχῆς, δεῖ αὐτὴν καὶ κατ' ἄλλων τινῶν ὡς εἰδῶν κατηγορεῖσθαι ἀντι-
διῃρημένων τῇ ψυχῇ ὡντινωνοῦν. οὐ μὴν κατὰ τοῦτο νῦν ὅτι μὴ γένος
δείκνυσιν, ἀλλ' ὅτι μὴ ἐν τῷ τί ἐστιν· ἄλλος γὰρ οὗτος τόπος. τὸ δὲ
οὔτε ἡ ψυχὴ ὅπερ κινούμενονεἴη ἂν λέγων ἀντὶ τοῦ ‘ὅπερ κινήσις’.
p. 120b26
Ἔτι τὸ κινούμενον οὐ τί ἐστιν.
Ὅτι μὴ γένος ἡ κίνησις τῆς ψυχῆς ἢ ὅλως οὐσίας τινός, καὶ οὕτως
δείκνυσιν· [εἰ] τὸ μὲν γένος τί ἐστι σημαίνει, ἡ δὲ κίνησις καὶ ἡ αὐτοκι-
νησία οὐ τί ἐστιν ἡ ψυχὴ σημαίνει, ἀλλὰ τί ποιεῖ ἢ πάσχει·

P. 298, γρ. 4
λευκοῦ
67

δὲ
κίνησις
p. 120b26
νησία οὐ τί ἐστιν ἡ ψυχὴ σημαίνει, ἀλλὰ τί ποιεῖ ἢ πάσχει· καθ' ὅσον
μὲν γὰρ κινεῖσθαι λέγεται, πάσχει, καθ' ὅσον δὲ ὑφ' αὑτῆς, ποιεῖ. δύνα-
ται τὸ ἀλλά τι ποιοῦν ἢ πάσχονἐπὶ τοῦ κινουμένου

P. 298, γρ. 12

κίνησις
p. 120b26
68
ται τὸ ἀλλά τι ποιοῦν ἢ πάσχονἐπὶ τοῦ κινουμένου εἰρηκέναι ὡς τοῦ

κινουμένου ἢ ποιοῦντος ἢ πάσχοντος ἐν τῷ κινεῖσθαι. ἔτι κατηγορεῖται
μὲν ἡ κίνησις τῶν κινουμένων· εἰ δὲ εἴη ἡ ψυχὴ ὅπερ κίνησις ἢ ὅπερ
αὐτοκινησία, οὐκέτ' ἂν κινοῖτο· οὕτως γὰρ ἂν εἴη κίνησις κινουμένη.
πρῶ-
τον μὲν οὖν ἔδειξεν ὅτι μὴ ἐν τῷ τί ἐστιν ἀπὸ τοῦ τὸ ὑποκείμενον μὴ
λέγεσθαι ὅπερ τοῦτο ὃ ὡς γένος αὐτοῦ κατηγορεῖται, τὸ δεύτερον δὲ ἀπὸ
τοῦ τὸ μὲν γένος ἐν τῷ τί ἐστι κατηγορούμενον τί ἐστι τὸ ὑποκείμενον
αὐτῷ σημαίνειν, ταῦτα δὲ μὴ τί ἐστι σημαίνειν τὸ ὑποκείμενον, ἀλλ'

P. 298, γρ. 17

p. 120b26
ται τὸ ἀλλά τι ποιοῦν ἢ πάσχονἐπὶ τοῦ κινουμένου εἰρηκέναι ὡς τοῦ
κινουμένου ἢ ποιοῦντος ἢ πάσχοντος ἐν τῷ κινεῖσθαι. ἔτι κατηγορεῖται
μὲν ἡ κίνησις τῶν κινουμένων· εἰ δὲ εἴη ἡ ψυχὴ ὅπερ κίνησις ἢ ὅπερ
αὐτοκινησία, οὐκέτ' ἂν κινοῖτο· οὕτως γὰρ ἂν εἴη κίνησις κινουμένη.
πρῶ-
τον μὲν οὖν ἔδειξεν ὅτι μὴ ἐν τῷ τί ἐστιν ἀπὸ τοῦ τὸ ὑποκείμενον μὴ
λέγεσθαι ὅπερ τοῦτο ὃ ὡς γένος αὐτοῦ κατηγορεῖται, τὸ δεύτερον δὲ ἀπὸ
τοῦ τὸ μὲν γένος ἐν τῷ τί ἐστι κατηγορούμενον τί ἐστι τὸ ὑποκείμενον
αὐτῷ σημαίνειν, ταῦτα δὲ μὴ τί ἐστι σημαίνειν τὸ ὑποκείμενον, ἀλλ'
ὁποῖόν

P. 299, γρ. 3
Μάλιστα δὲ ἐπὶ τὸν τοῦ συμβεβηκότος ὁρισμὸν ἐπιβλέπειν, εἰ

ἐφαρμόττει ἐπὶ τὸ ῥηθὲν γένος.
69
Μάλισταδεῖν φησιν ἐπὶ τὸν ὁρισμὸν ἐπιβλέπειν τοῦ συμβεβηκό-

τος,εἴ τινι ὑπάρχει τῶν ἀποδοθέντων ὡς γενῶν. ἔστι δὲ τοῦ συμβεβηκότος
ὁρισμὸς τὸ οἷόν τε ὑπάρχειν τε καὶ μή· εἰ δὴ τῷ λευκῷ, ὃ ὡς γένος

ἀπεδόθη τῆς χιόνος, ἢ τῇ αὐτοκινησίᾳ, ὃ τῆς ψυχῆς, ὑπάρχει ὃ τοῦ
συμβεβηκότος ἔκειτο λόγος, τὸ οἷόν τε ὑπάρχειν καὶ μή, οὐκ ἂν εἴη
οὐδέτερον αὐτῶν γένος.ἐπιζητήσαι δ' ἄν τις πῶς ἢ τῇ χιόνι τὸ
λευκὸν ἢ τῇ ψυχῇ τὸ αὐτοκίνητον οἷόν τε ὑπάρχειν τε καὶ μὴ κατὰ τοὺς
ἀεικίνητον τιθεμένους τὴν ψυχήν. ἢ οὐ τούτοις αὐτὰ λέγει οἷά τε ὑπάρ-
χειν τε καὶ μή, ἀλλὰ καθόλου τε καὶ ἁπλῶς πάσῃ οὐσίᾳ [ὑπάρχει]· εἰ
γὰρ τούτοις ὡς εἴδεσι, καὶ ταῖς ἄλλαις ἂν οὐσίαις δέοι αὐτά, αἷς ὑπάρχει,
ὡς εἴδεσιν ὑπάρχειν. εἰ δὲ ἔστιν αἷς οἷά τέ ἐστιν ὑπάρχειν τε καὶ μή,
οὐκ ὄντα ἐκείνων γένη, οὐδ' ἂν τούτων εἴη τῶν ἐκείνοις ὄντων ἀνάλογον.
ὥσπερ δὲ τὸ λευκὸν ὑπάρχον τισὶν οὐσίαις οἷόν τε καὶ μὴ ὑπάρχειν, οὕ-

τως καὶ αὐτοκινησία (τὰ γὰρ ζῷα αὐτοκίνητα ὄντα οὐκ ἀεὶ κινεῖται),
ὡς

P

P. 299, γρ. 23
εἶναι τὸ λεγόμενον ἴσον τῷ μηδὲν τῶν οἵων τέ τισιν ὑπάρχειν τε καὶ μὴ

γένος τινῶν οἷς ὑπάρχει εἶναι δύνασθαι, εἰ καί τισιν αὐτῶν οὕτως ὑπάρ-
χει ὡς εἶναι αὐτῶν ἀχώριστον· τὸ γὰρ χρῶμα γένος οὐ τούτων τινὸς οἷς
ὑπάρχει, ἀλλὰ ὧν ἐστιν ἐν τῇ οὐσίᾳ. ἢ οὐ χρὴ τοῦ εἰρημένου ἀκούειν
ὡς ἐπὶ τούτων τῶν παραδειγμάτων λεγομένου, ἀλλ' ἐπεὶ δύναταί ποτε καὶ
τοιοῦτον καὶ οὕτως ὑπάρχον τινὶ ὡς γένος ἀποδοθῆναι, τὸ τοιοῦτον ἀπὸ

τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ συμβεβηκότος, ὅτι μὴ γένος ἐστίν, ἐλέγχειν δεῖ. καὶ
γὰρ τὰ νῦν εἰρημένα ὅτι μή ἐστιν ἐκείνων γένη οἷς ἐνδέχεται ὑπάρχειν
αὐτὰ καὶ μή, ἀπὸ τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ συμβεβηκότος ἂν δεικνύοιτο· οὔτε γὰρ
τοῦ ζῴου τὸ αὐτοκίνητον γένος καίτοι ὄντος αὐτοκινήτου, ὅτι ἔστιν ὅτε
μὴ ὑπάρχει αὐτῷ τὸ αὑτὸ κινεῖν, οὔτε τὸ λευκὸν ἐκείνου ᾧ οἷόν τε αὐτὸ
καὶ ὑπάρχειν καὶ μή. οὕτως οὐδὲ τὸ αἰσθάνεσθαι ἀνθρώπου γένος· οἷόν
τε γὰρ αὐτὸν καὶ αἰσθάνεσθαι καὶ μή· οὐ γὰρ ταὐτὸν τὸ αἰσθητικὸν καὶ
τὸ αἰσθανόμενον.
70

P. 321, γρ. 14
Ἔτι εἰ ἐνδέχεται ἀπολιπεῖν τὸ εἰρημένον γένος ἢ

τὴν διαφοράν.
Ἐπεὶ καὶ τὸ γένος καὶ ἡ διαφορὰ ἡ οἰκεία ἑκάστου ἐν τῇ οὐσίᾳ ἐστὶν

αὐτοῦ (διὰ τοῦτο γὰρ καὶ ὁ ὁρισμὸς ἐκ τούτων), τὰ δὲ ἐν τῇ οὐσίᾳ ἑκά-
στου ἀχώριστα, δεῖνφησιν, εἰ γένος τι ἀποδοθείη ἢ διαφορά, ζητεῖν εἰ
ἐνδέχεται αὐτοῦ χωρισθῆναι καὶ χωρὶς αὐτοῦ εἶναι τοῦτο οὗ ἀπεδόθη τὸ
γένος ἢ ἡ διαφορά. οὕτως, εἰ τῆς ψυχῆς τὸ κινεῖσθαι χωριστόν, οὐκ ἂν
αὐτῆς οὔτε γένος εἴη οὔτε διαφορά, ὡς οἴονται οἱ λέγοντες αὐτὴν οὐσίαν
αὐτοκίνητον· ἐνδέχεται γὰρ αὐτὴν καὶ χωρὶς τοῦ κινεῖσθαι εἶναι, ἐπεὶ
κατὰ
συμβεβηκὸς κινεῖται· τοῦ γὰρ σώματος μεταβαίνοντος, ἐν ᾧ ἐστιν· ὅταν
δ'ἠρεμῇ τὸ σῶμα, δῆλον ὅτι οὐδ' ἂν ἡ ψυχὴ κινοῖτο. πάλιν, εἰ ἔστι
τις δόξα μήτε ἀληθὴς μήτε ψευδής, οὐκ ἂν εἴη διαφορὰ δόξης τὸ ἀληθὲς
ἢ ψεῦδος· δοκεῖ δὲ ἡ τῶν μελλόντων δόξα τοιαύτη εἶναι τῷ μηδέτερον
αὐτῶν ἀφωρισμένως ἔχειν. ἀλλ' οὐδὲ σώματός ἐστι διαφορὰ τὸ κοῦφον
ἢ βαρύ, ἐπεὶ ἐνδέχεται σῶμα εἶναι καὶ μηδέτερον τούτων ἔχον. ἢ τὰ
ὕστερα παραδείγματα οὐ τοῦ ἀπολείπειν ἐστὶν ἀλλὰ τοῦ μὴ ἐπὶ πάντων
κατηγορεῖσθαι.

P. 361, γρ. 25
ἐν γὰρ τῷ βελτίστῳ ὧν δύναται ἑκάστῳ τὸ εἶναι· διὰ τοῦτο γὰρ αἱ δυνά-

μεις ἀγαθά. εἰ δὴ ἡ ψυχὴ ὁμοίως ἔχει καὶ πρὸς κίνησιν καὶ πρὸς στάσιν
(ἀμφοτέρων γὰρ αὕτη τῷ ζῴῳ αἰτία· ὡς γὰρ κινεῖται τὰ ζῷα κατὰ ψυχήν,
οὕτως καὶ ἵσταται) καὶ ἔστιν ἡ στάσις βελτίων τῆς κινήσεως (ἡ γὰρ
κίνησις,
ἐν οἷς καὶ ἡ στάσις, διὰ τὴν στάσιν, καὶ τέλος ἐστὶ τῆς κινήσεως τὸ
στῆναι·
αἱ οὖν κατὰ φύσιν τοῖς σώμασι τέλος ἔχουσι τὴν ἐν τοῖς οἰκείοις μονήν·
ἀλλὰ καὶ τῶν οὐσιῶν αἱ ἀκίνητοι βελτίους· ἀλλὰ καὶ τῷ μανθάνοντι τέλος
τὸ μανθάνειν τε καὶ ἐν τούτῳ στῆναι), εἰ δὴ τοῦτο, οὐ καλῶς οἱ ἐν γένει

τὴν ψυχὴν τῇ κινήσει θέμενοι. τὸ δὲ ὅπερ κίνησιν ἢ κινούμενονεἶπε
71
διὰ μὲν τοῦ ὅπερ κίνησινδηλώσας τὸ γένος αὐτῆς τὴν κίνησιν λέγεσθαι,
ὡς οἱ λέγοντες αὐτὴν κίνησιν αὐτοκίνητον.
p. 127b18

P. 494, γρ. 24
ἑαυτόν’· αἱ γὰρ κινήσεις, καθ' ἃς κινεῖται τὸ ζῷον, ἢ ψυχικαί εἰσιν ἢ

φυσικαί, καὶ φυσικαὶ μὲν αἱ εἰς τὸ ἄνω καὶ τὸ κάτω κινήσεις, ὡς ἡ τοῦ
πυρὸς ἢ τοῦ λίθου, ψυχικαὶ δὲ αἱ ἀπὸ τόπου εἰς τόπον προαιρετικῶς.
p. 151b12
Ἔτι καθάπερ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις.
Καθάπερ ἐν τοῖς συνεδρίοις, φησίν, ἐὰν ἐπεισαχθῇ νόμος τις παρά

τινος, δόξῃ δὲ βελτίων τοῦ κειμένου ἐκ παλαιοῦ, ἀναιρεῖται οὗτος δὴ ὁ
κείμενος, τὸν αὐτὸν τρόπον γινέσθω καὶ ἐπὶ τῶν ὁρισμῶν· ὁρισμοῦ γάρ
τινος ἀποδοθέντος παρὰ τοῦ ἀποκρινομένου, εἰσαχθήτω παρὰ σοῦ ἕτερος
βελτίων, ὅστις μᾶλλον δηλώσει τὴν οὐσίαν τοῦ ὁριστοῦ. ὃ δὴ καὶ

Ἀριστοτέλης ἐποίησε· κειμένου γὰρ ὁρισμοῦ ὅτι ψυχή ἐστι κίνησις
αὐτο-
κίνητος, ἐπεισήγαγεν ἕτερον, ὅτι “ἐντελέχεια σώματος φυσικοῦ
ὀργανικοῦ
δυνάμει ζωὴν ἔχοντος”· τούτου γὰρ δόξαντος βελτίονος ἠκυρώθη ὁ κεί-
μενος, ὅτι οὐ δύνανται τοῦ αὐτοῦ δύο εἶναι ὁρισμοί.
p. 151b18
Πρὸς ἅπαντας δὲ τοὺς ὁρισμοὺς οὐκ ἐλάχιστον στοι-

χεῖον τὸ πρὸς ἑαυτὸν εὐστόχως ὁρίσασθαι.

P. 521, γρ. 10
κός· καὶ μέχρι τοῦ εὐπορῆσαι τῶν τοιούτων ἐπιχειρημάτων καὶ ἀμφο-
τέροις ἡ αὐτὴ σκέψις. ἴδιον δὲ τοῦ διαλεκτικοῦ τὸ τοὺς εὑρεθέντας
τόπους
τάττειν καθ' ἑαυτὸν καὶ ποιεῖν ὡς προείπομεν· ποιεῖ δὲ ταῦτα ὁ δια-
72
λεκτικὸς εἰκότως, διότι πρὸς ἕτερον προτείνει τὰ εὑρεθέντα. ὁ δὲ ἀπο-

δεικτικὸς καθ' ἑαυτὸν ζητῶν τὸ ἀληθὲς οὐ φροντίζει, ἂν ἀληθῆ καὶ
γνώριμον λάβῃ πρότασιν· οὐ γὰρ ἔχει ἀνάγκην ὁμολογηθῆναι ταύτην
παρὰ
τοῦ ἀποκρινομένου· οὐ γὰρ ἐρωτᾷ, ἀλλὰ λαμβάνει καθ' ἑαυτόν. ποιεῖ δὲ
ταῦτα ὁ ἀποδεικτικὸς διὰ τὸ σύνεγγυς εἶναιτὰς ληφθείσας προτάσεις
τῷ ἐξ ἀρχῆςτεθέντι προβλήματι, καὶ ὅτι εὐθὺς ἐκ τῶν σύνεγγυς
προτάσεων προορᾷ τὸ συμβησόμενονσυμπέρασμα. λαμβάνει γὰρ φέρε
εἰπεῖν ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, ἥτις πρότασις ἀληθής ἐστι καὶ γνώριμος
καὶ προσεχῶς συνακτικὴ τοῦ ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος· κἂν γὰρ ὁ προσδια-
λεγόμενος τῷ διαλεκτικῷ οὐ συγχωρήσῃ ταύτην διὰ τὸ συνορᾶν
τὸ ἐκ τούτου συμπέρασμα, ἀλλ' οὖν ἐκεῖνος λαμβάνει ταύτην. καὶ διὰ
τοῦτο μάλιστα σπουδάζει, καθόσον πέφυκε γνωριμώτατα καὶ ἐγγύτατα
εἶναι
τοῦ συμπεράσματος καὶ πρῶτα καὶ ἄμεσα, τὰ λαμβανόμενα ἀξιώματα,
ἤγουν τὰς προτάσεις· ἐκ γὰρ τούτων γίνονται οἱ ἀποδεικτικοὶ
συλλογισμοί.
ὁ δὲ διαλεκτικὸς οὐ λαμβάνει ταῦτα οὕτως (οὐδὲ γὰρ συγχωρήσειεν ἂν
ταῦτα ὁ προσδιαλεγόμενος τῷ διαλεκτικῷ διὰ τὸ προορᾶνἐκ τῶν
σύνεγγυς τὸ συμβησόμενον),ἀλλὰ φροντίζει ὅπως ἂν λάθῃ τὸν προσδια-
λεγόμενον, ὥστε ὁμολογῆσαι ὃ βούλεται. οἷον ἐρωτᾷ ‘ἕτερόν ἐστι τὸ
κινοῦν

P. 521, γρ. 22
λεγόμενος τῷ διαλεκτικῷ οὐ συγχωρήσῃ ταύτην διὰ τὸ συνορᾶν

τὸ ἐκ τούτου συμπέρασμα, ἀλλ' οὖν ἐκεῖνος λαμβάνει ταύτην. καὶ διὰ
τοῦτο μάλιστα σπουδάζει, καθόσον πέφυκε γνωριμώτατα καὶ ἐγγύτατα
εἶναι
τοῦ συμπεράσματος καὶ πρῶτα καὶ ἄμεσα, τὰ λαμβανόμενα ἀξιώματα,
ἤγουν τὰς προτάσεις· ἐκ γὰρ τούτων γίνονται οἱ ἀποδεικτικοὶ
συλλογισμοί.
ὁ δὲ διαλεκτικὸς οὐ λαμβάνει ταῦτα οὕτως (οὐδὲ γὰρ συγχωρήσειεν ἂν
ταῦτα ὁ προσδιαλεγόμενος τῷ διαλεκτικῷ διὰ τὸ προορᾶνἐκ τῶν
σύνεγγυς τὸ συμβησόμενον),ἀλλὰ φροντίζει ὅπως ἂν λάθῃ τὸν προσδια-
λεγόμενον, ὥστε ὁμολογῆσαι ὃ βούλεται. οἷον ἐρωτᾷ ‘ἕτερόν ἐστι τὸ
κινοῦν
τὴν ψυχήν, ἢ αὐτὴ ἑαυτὴν κινεῖ;’· τοῦ δὲ ὁμολογήσαντος ὅτι ἑαυτὴν
κινεῖ,
ἐπάγει ‘πᾶν δὲ τὸ κινοῦν αὐτὸ ἑαυτὸ αὐτοκίνητόν ἐστι· τοῦτο δὲ
ἀθάνατον· καὶ
73
ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος’. ἔλαβεν οὖν τὴν πόρρω, ἵνα λάθῃ τὸν
ἀποκρινόμενον
καὶ ὁμολογήσῃ ἐκ ταύτης τὴν προσεχῆ καὶ οὕτως συνάξῃ τὸ
συμπέρασμα.

P. 529, γρ. 1
Ἁπλῶς δὲ εἰπεῖν ὅτι μάλιστα ποιεῖν ἄδηλον.
Γίνεται μέν, ὡς προείρηται, καὶ παρὰ τὸ τὸ ἐρωτώμενον ἄδηλον

εἶναι ἄγνοια τοῦ ποτέρα τῶν ἀποκρίσεων χρήσιμός ἐστι πρὸς τὸ προκεί-
μενον· γίνεται δὲ τοῦτο καὶ παρὰ τὸν τῆς ἐρωτήσεως τρόπον, ὃ νῦν
ἀξιοῖ ποιεῖν. ἂν γὰρ τῇ ἐρωτήσει μὴ διασημαίνωμεν, ὃ βουλόμεθα λαβεῖν,
ἢ τῷ μόνον αὐτὸ τιθέναι ἢ τῷ δείκνυσθαι ἄτοπον τὸ ἀντικείμενον λέγειν,

ἄδηλον ποιοῦμεν πότερον ὡς χρήσιμον ἡμῖν εἰς τὸ προκείμενον λαβεῖν
βουλόμεθα. ἂν μὲν γὰρ θέλοντες δεῖξαι ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος λαβεῖν
βουλώμεθα ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος ****, ὑποσημαίνομεν διὰ τοῦ
τρόπου
τῆς ἐρωτήσεως ὅτι τοῦτο βουλόμεθα λαβεῖν· ἐὰν δὲ εἴπωμεν οὕτως ‘ἆρά
σοι δοκεῖ ἡ ψυχὴ ἣν κινεῖται κίνησιν ὑπ' ἄλλου κινεῖσθαι ἢ οὔ;’, οὐκέτι
ἐνδεικνύμεθα διὰ τῆς ἐρωτήσεως πότερον ὃ προετείναμεν βουλόμεθα

P. 558, γρ. 23
κουσαι ἀποκρίσεις, εἴρηται. εἰπὼν δὲ δυσκολαίνειν τοὺς χωρὶς ἐνστάσεως
ἀνανεύοντας πρὸς τὸ συμπέρασμα, λέγει ἔτι μᾶλλον τοῦτο ποιεῖν, εἰ μηδ'

ἀντεπιχειρεῖνπρὸς τὸ δεικνύμενον ἔχων τις καὶ δεικνύναι αὐτὸ διά
τινων ὅτι μὴ ἀληθὲς μὴ συγχωροίη αὐτῷ. ἔστι δὲ τὸ ἀντεπιχειρεῖν τὸ
πρὸς τὰ λεγόμενα μὲν μὴ φέρειν ἔνστασιν, ἐπιχειρεῖν δὲ δι' ἄλλων τινῶν
καὶ αὐτὸν πάλιν συλλογίζεσθαι ὅτι μὴ ἀληθὲς τὸ δεικνύμενον. ὁ γὰρ πρὸς
μὲν τὸν δεικνύντα λόγον ὅτι ἡ ψυχὴ οὐκ ἀθάνατος διὰ τὸ εἶδος αὐτὴν
ἔνυλον εἶναι, μηδὲν δὲ ἔνυλον εἶδος χωριστὸν εἶναι τῆς ὕλης, μὴ ἐνιστά-
74
μενος, δεικνύναι δὲ πειρώμενος δι' ἄλλων τινῶν πάλιν αὐτὴν ὅτι ἔστιν
ἄφθαρτος, ἤτοι διὰ τοῦ λαμβάνειν ὅτι αἱ μὲν μαθήσεις ἀναμνήσεις ἢ ὅτι
αὐτοκίνητος, ἀντεπιχειρεῖ, οὐκ ἐνίσταται. εἰπὼν δ' ἔτι μᾶλλον δυσκολαί-
νειν τοὺς μὴ ἀντεπιχειροῦντας *****· οὐ γάρ, εἴ τινα λόγον ἐναντίον
ταῖς κοιναῖς ἐννοίαις δύσλυτον ὄντα παρέχεταί τις ἀντεπιχειρῶν πρὸς τὰ
δεικνύμενα, ἤδη διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν οὐ χρὴ τιθέναι τὰ ἐναργῆ τῷ
δεικνύντι. οὐ γάρ, εἰ δεικνύντος τινὸς δι' ἐπαγωγῆς, ὅτι πᾶν ζῷον κινητόν
ἐστι καὶ κινεῖται, ἀντεπιχειρῶν τις τὸν Ζήνωνος λόγον * τὸν ἀναιροῦντα
κίνησιν διὰ τὸ δεῖν τὸν κινούμενόν τι διάστημα πρῶτον αὐτοῦ τὸ ἥμισυ
διελθεῖν, τοῦτο δὲ μὴ οἷόν τε τῷ κἀκείνου πάλιν ὀφείλειν αὐτὸν τὸ ἥμισυ
διελθεῖν, κἀκείνου πάλιν ὁμοίως, ἀπείρων δὲ ὄντων τῶν ἡμίσεων

P. 569, γρ. 1
γόμενον κατὰ συλλογισμὸν τῷ ταῦτα εἶναισυνάγεσθαι, ἐν οἷς λόγοις

ἀφαιρεθέντων τινῶντὰ αὐτὰ συνάγεται, δῆλον ὅτι οὐ τῷ τὰ εἰλημ-
μένα εἶναι τὸ συμπέρασμα. πέμπτην ἐπιτίμησίν φησιν εἶναι, εἰ ἐξ ἀδοξο-
τέρων καὶ ἧττον πιστῶν τοῦ συμπεράσματοςὁ λόγος εἴη ἢ ἐξ
ἀληθῶνμὲν χαλεπωτέρων δὲ δειχθῆναι τοῦ προβλήματος.ὑφ' ἕνα
δὲ τρόπον ἐπιτιμήσεως ἀμφότερα τὰ προειρημένα ἔταξεν, ἐπειδὴ ἐν
ἀμφο-
τέροις, τῷ τε ἀδοξότερα τὰ λαμβανόμενα εἶναι καὶ τῷ χαλεπώτερα
δειχθῆ-
ναι, ἕν ἐστι τὸ ἁμαρτανόμενον, τὸ ἧττον εἶναι πιστὰ τὰ λαμβανόμενα τοῦ
συμπεράσματος. ἀδοξότερα μὲν οὖν τὰ λαμβανόμενα ἐν τῷ λόγῳ ‘εἰσίν,
εἰ βωμοί εἰσι, θεοί’· πλείονος δὲ λόγου δεόμενα, εἴ τις δεικνύει τὴν
ψυχὴν ἀθάνατον διὰ τὸ κίνησιν αὐτὴν αὐτοκίνητον εἶναι· τό τε γὰρ τὴν
ψυχὴν κίνησιν δεῖξαι χαλεπόν, τό τε κίνησιν οὖσαν κινεῖσθαι
χαλεπώτερον.
Ἑρμῖνος μέντοι τὴν ἀπὸ τῆς προσθέσεως καὶ τῆς ἀφαιρέσεως ἐπιτίμησιν
μίαν φησὶν εἶναι, τὴν δ' ἀπὸ τοῦ δι' ἀδοξοτέρων ἢ δι' ἀληθῶν πλείονος
δεομένων λόγου εἰς δύο ἐπιτιμήσεις διαιρεῖ. τοῦτο δὲ ποιῶν ποιεῖ καὶ τὴν
δευτέραν ἐπιτίμησιν τὴν αὐτὴν τῇ τετάρτῃ. ἢ δὶς παραλαμβανόμενον τὸ
ἐξ ἀδοξοτέρων·καὶ γὰρ ἡ δευτέρα τοῦτο εἶχεν, εἰ καὶ μὴ τὸ προκεί-
μενον συλλογίζεται ἀλλ' ἄλλο τι.

P. 582, γρ. 6
75
ἀκοῦσαι τοῦ δύοσυμπλοκῆς προτάσεων ἐξ ὧν συναχθήσεται ἡ ἀντίφασις.
Διαφέρει δὲ τὸ τἀναντία λαμβάνειν τοῦ ἐν ἀρχῇ,ὅτι

ἐν μὲν τῷ τὸ ἐν ἀρχῇ αἰτεῖσθαι πρὸς τὸ συμπέρασμασκοποῦσι
τὸ ἁμάρτημα εὑρίσκεται (ὃ γὰρ δεῖξαι δεῖ, τοῦτο αἰτεῖται ὁ ἐν ἀρχῇ
αἰτούμενος), ὁ δὲ τὰ ἀντικείμενα αἰτῶν κατ' αὐτὴν τὴν τούτων λῆψιν
τὴν ἁμαρτίαν ποιεῖται· ἁμαρτία γὰρ ἐν λήψει προτάσεων τὸ τἀναντία
ἀλλή-
λοις συγχωρεῖν τε καὶ λαμβάνειν.
[ἄλλως. Εἰς τὸ πάλιν εἴ τις αἰτήσαιτο.πέμπτος τρόπος ἐστίν, εἴ
τις αἰτήσας λάβοι τὸ ἐναντίον τῷ ἐξ ἀνάγκης συμβαίνοντι,
ἤγουν τῷ συμπεράσματι. οἷον εἴ τις συλλογισάμενος ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτο-
κίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, τοῦτο δὲ ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα
ἀθά-
νατος, εἶτα λάβοι ὅτι καὶ θνητή. καὶ ἐάν τις δὲ μὴ λάβῃ τὰ ἀντικείμενα
φανερῶς, ὡς ἐν τούτοις πᾶσιν εἴρηται, λάβῃ δὲ τοιαῦτα δύο,ἤτοι ποιη-
τικὰ καὶ φθαρτικά τινων, ἐξ ὧν ἔσται ἡ ἀντικειμένη ἀντίφασις· οἷον ‘ἆρά
γε τῷ μήκωνι οὐχὶ τὸ βόειον κρέας ὑγιεινόν ἐστι, φθαρτικὸν δὲ νόσου,
ὥσπερ τῷ καχεκτοῦντι τὸ ἀνάπαλιν; ὧν δὲ τὸ ποιητικὸν καὶ φθαρτικὸν
ταὐτόν, καὶ αὐτὰ ταὐτά· ἔσται ἄρα ὑγεία καὶ νόσος ταὐτόν’. ὁρᾷς ὅπως
Αλέξανδρος. Ἀπορίαι καὶ λύσεις [Sp.] (0732: 012)

“Alexandri Aphrodisiensis praeter commentaria scripta minora”, Ed.
Bruns, I.Berlin: Reimer, 1892; Commentaria in Aristotelem Graeca,
suppl. 2.2.P. 44, γρ. 6p
ἐν τῇ εἰς τὸ ἄρτιον ἢ περιττὸν μεταβολῇ, τὸ δ' ἄρτιον καὶ περιττὸν ἐν

αὐτῷ παρὰ μέρος φθείρεται τῇ εἰς τὰ εἴδη μεταβολῇ, [τὰ μέντοι εἴδη
παρὰ
μέρος φθείρεται,] οὕτω καὶ ἡ ὕλη οὐκ ἀπόλλυται ἐν τῇ εἰς τὰ εἴδη μετα-
βολῇ, τὰ μέντοι εἴδη παρὰ μέρος φθείρεται ἐν τῇ τῆς ὕλης εἰς αὐτὰ με-
ταβολῇ.
ΒΙΒΛΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ. ΚΕΦΑΛΑΙΑ
α. Ὅτι ἕπεται τοῖς καὶ τὸ μέγεθος καὶ τὸν χρόνον ἐξ ἀδιαιρέτων συντι-
θεῖσι τὸ πάντα τὰ κινούμενα κατὰ τοῦ ἀμεροῦς ἰσοταχῶς κινεῖ-
σθαι.
β. Ἐξήγησις λέξεως ἐν τῷ αʹ περὶ ψυχῆς τέλους εἰρημένης εἰς ἀναί-
ρεσιν τοῦ τὴν ψυχὴν αὐτοκίνητον εἶναι.
γ. Τίς ἡ ἀπὸ τῆς κινήσεως τοῦ θείου σώματος ἐγγινομένη δύναμις τῷ
γειτνιῶντι αὐτῷ θνητῷ τε καὶ ἐν γενέσει σώματι.
δ. Ὅτι εἰ ἐφ' ἡμῖν τὸ ἀντικείμενον μὴ ἐφ' ἡμῖν, οὐδὲ [τὸ] αὐτὸ
ἐφ' ἡμῖν, οὐδὲ τὸ ἐφ' ἡμῖν ἐφ' ἡμῖν ἐστι.
76
ε. Περὶ τοῦ ὅτι καὶ τὸ ἐφ' ἡμῖν καθ' εἱμαρμένην.

ϛ. Πῶς καὶ ἀκίνητον εἴη ἂν τὸ πρῶτον κινοῦν, εἴ γε ὥς φησιν ἕκαστόν
ἐστιν ὧν ἐστιν ἔργον ἕνεκα τοῦ ἔργου, θεοῦ δ' ἐνέργεια ἀθανασία,
τοῦτο δ' ἔστι, ζωὴ ἀίδιος, ὥστ' ἀνάγκη τῷ θεῷ κίνησιν ἀίδιον
ὑπάρχειν.
Αλέξανδρος. Ἀπορίαι καὶ λύσεις [Sp.] P. 44, γρ. 22p
ϛ. Πῶς καὶ ἀκίνητον εἴη ἂν τὸ πρῶτον κινοῦν, εἴ γε ὥς φησιν ἕκαστόν

ἐστιν ὧν ἐστιν ἔργον ἕνεκα τοῦ ἔργου, θεοῦ δ' ἐνέργεια ἀθανασία,
τοῦτο δ' ἔστι, ζωὴ ἀίδιος, ὥστ' ἀνάγκη τῷ θεῷ κίνησιν ἀίδιον
ὑπάρχειν.
ζ. Τίς ἔσται ἡ ὕλη, εἰ παρὰ μὲν τῆς στερήσεως ἔχει τὸ ἄποιος εἶναι
καὶ ἀσχημάτιστος, παρὰ δὲ τοῦ εἴδους τὸ πεποιῶσθαι καὶ ἐσχη-
ματίσθαι.
η. Πῶς οὐκ αὐτὸ δι' αὑτοῦ ὡρίσατο τὴν ψυχὴν ὁρισάμενος ἐντελέχειαν
σώματος φυσικοῦ ὀργανικοῦ δυνάμει ζωὴν ἔχοντος.
θ. Πῶς οὐ πρός τι ἡ ψυχή, εἰ ἐντελέχεια σώματος τοιούτου.
ι. Ὅτι μὴ αὐτοκίνητος ἡ ψυχή.
ια. Διὰ τί τὸ γινόμενον ἐκ τῆς στερήσεως ὡς μεταβάλλον ἅμα καὶ ἐκ
τοῦ ἐναντίου αὐτῷ μεταβάλλει, εἴγε μὴ ταὐτὸν ἥ τε στέρησις
καὶ τὸ ἐναντίον.
ιβ. Ὅτι οὐ δείκνυται διὰ τοῦ συστέλλεσθαι τὰ σώματα εἰς ἑαυτὰ τὸ σῶμα
χωρεῖν διὰ σώματος.
ιγ. Πρὸς τοὺς ἐκ τῶν τριγώνων τὰ σχήματα καὶ τὰ εἴδη τῶν σωμάτων
συγκεῖσθαι λέγοντας, οὐ τὰ σώματα.
ιδ. Εἰ τὰ κοινὰ νοήματα οὐ σῶμα, οὐδ' ἂν τὸ κοινὸν σῶμα, σῶμα εἴη
ὥστ' οὐδ' ὁρισμὸς αὐτοῦ σώματος ὁρισμὸς ἔσται.
ιε. Πῶς λέγομεν τὴν αὐτὴν δύναμιν ἅμα τῶν ἐναντίων εἶναι.
Αλέξανδρος. Ἀπορίαι καὶ λύσεις [Sp.] P. 46, γρ. 23
ἀντικοπὰς τῶν ἐν αὐτῷ ἀτόμων ἐφιστάμενον, πλάσμα τε αὐτό, προσέτι τε
πῶς οὐ φαίνεται τὰ οὕτως κινούμενα *** ἡ κίνησις αὐτοῖς γίνεται

βραδεῖα
αὐτή, ἀλλ' ἔνστασις αὐτὰ κωλύει συνεχῶς κινεῖσθαι, ἄλλως τε καὶ εἰ
πολυ-
πλασίως τὸ θᾶττον θᾶττον. ἔσται γὰρ οὕτως καὶ βραδέως κινούμενον
πλείω
77
χρόνον ἑστὸς ἢ κινούμενον. εἰ γὰρ εἴη ὥρᾳ μὲν μιᾷτὸ θᾶττον κινού-
μενον τὸ διάστημα διεληλυθός, αὐτὸ δὲ τοῦτο ὥραις ετὸ βραδέως, δεήσει
αὐτὸ μιᾷ μὲν κινεῖσθαι, ταῖς δὲ τέσσαρσιν ἑστάναι. ἄτοπον δὲ ποσῷ

τῷ πλείονι χρόνῳ ἑστὸς [ἢ] ἑστὸς μὲν μὴ φαίνεσθαι, κινούμενον δὲ ταῖς ε
ὥραις, καὶ τοῦτο ὁμαλῶς.
Ἐξήγησις λέξεως ἐν τῷ αΠερὶ ψυχῆς Ἀριστοτέλους εἰρη-

μένης εἰς ἀναίρεσιν τοῦ τὴν ψυχὴν εἶναι αὐτοκίνητον. ἔστι δὲ ἡ
λέξις ἥδε· ‘Ἀλλὰ μὴν καὶ εἰ κινεῖται αὐτὴ αὑτῇ, καὶ αὐτὴ κινοῖτ'
ἄν, ὥστ' ἐπεὶ πᾶσα κίνησις ἔκστασίς ἐστι τοῦ κινουμένου εἰ κι-
νεῖται, καὶ ἡ ψυχὴ ἐξίσταιτο ἂν ἐκ τῆς οὐσίας, εἰ μὴ κατὰ συμ-
βεβηκὸς αὑτὴν κινεῖ, ἀλλ' ἔστιν ἡ κίνησις τῆς οὐσίας αὐτῆς καθ'
αὑτήν.’
Ἡ ψυχή, φησίν, εἰ κινεῖ αὑτήν, ἤτοι κατ' ἄλλο μέν τι κινεῖ, κατ'
ἄλλο δέ τι κινεῖται, καὶ οὕτως ἔσται αὐτοκίνητος, ὥστε καὶ τὸ ζῷον
αὐτο-
κίνητόν φαμεν. τῷ γὰρ τὸ μὲν αὐτοῦ κινεῖν τὸ δὲ κινεῖσθαι τὸ ὅλον
αὐτο-
κίνητον. κινεῖ μὲν γὰρ τὸ ἐν αὐτῷ ἡ ψυχή, κινεῖται δὲ τὸ σῶμα. καὶ
οὔτε ἡ ψυχὴ διότι κινεῖ κινεῖται, οὔτε τὸ σῶμα· κινεῖται γάρ. καὶ τῶν
καὶ πρός τι. καὶ γὰρ ἡ ἐπιφάνειά τινος οὖσα οὐ πρός τί ἐστιν. ἀλλὰ
καὶ τὰ μέρη τῶν δευτέρων οὐσιῶν τινὸς μέν ἐστιν, οὐ μήν ἐστι καὶ πρός
τι. πρός τι γάρ ἐστιν οἷς τὸ εἶναι ταὐτόν ἐστι τῷ πρός τί πως ἔχειν, ἡ
δὲ ψυχὴ σώματος μέν ἐστι τοιοῦδε ἐντελέχεια, οὐ μὴν τὸ εἶναι αὐτῇ ἐν
τῷ πρός τί πως ἔχειν ἐστίν. οὖσα γάρ τι τοῦ σώματός ἐστιν, ὡς καὶ ἡ
κεφαλὴ οὖσά τί ἐστιν κεφαλωτοῦ κεφαλή. τὸ μὲν γὰρ ὅμοιον καθὸ
ὅμοιον,
καὶ τὸ ἴσον καθὸ ἴσον ἐν τῇ πρὸς ἃ λέγεται σχέσει τὸ εἶναι ἔχει, καὶ οὐ-
δὲν ἄλλο παρὰ τὴν πρὸς ὃ λέγεται σχέσιν δηλοῖ, ἡ δὲ ψυχὴ καὶ ἡ κεφαλὴ
οἰκείαν τινὰ φύσιν καὶ οὐσίαν σημαίνουσιν, ᾗ συμβέβηκεν ἄλλου εἶναι,
οὐκ
εἴ τι δὲ ἄλλου ἐστίν, ἤδη καὶ πρός τί ἐστιν.
Ὅτι μὴ αὐτοκίνητος ἡ ψυχή.

78
Ψυχή ἐστι καθ' ὃ τὸ ζῷον ζῷόν ἐστι. καθ' ὃ γὰρ διαφέρει ἐνυπάρχον
αὐτῷ τὸ ζῷον τοῦ μὴ ζῴου, κατὰ τοῦτο ζῷον· κατὰ δὲ τὴν ψυχὴν ἐνυ-
πάρχουσαν αὐτῷ διαφέρει τὸ ζῷον τοῦ μὴ ζῴου, κατὰ τὴν ψυχὴν τὸ
ζῷον ζῷόν ἐστι. καθ' ὃ δὲ τὸ ζῷον ζῷόνἐστιν, εἶδος τοῦτο αὐτοῦ. πᾶν
γὰρ καθ' ὃ λέγεταί τε καί ἐστιν τόδε τι, εἶδος τοῦτο· καὶ γὰρ τῶν κατὰ
τέχνην γινομένων ἕκαστον καὶτῶν κατὰ φύσιν κατὰ τὸ εἶδός ἐστιν
τοῦτο ὅἐστι. καὶ τὸ ζῷον δὴ ζῷόν ἐστι κατὰ τὸ εἶδος, ἦν δὲ κατὰ
τὴν ψυχὴν ζῷον, εἶδος οὖν ἡ ψυχή.
γὰρ καθ' ὃ λέγεταί τε καί ἐστιν τόδε τι, εἶδος τοῦτο· καὶ γὰρ τῶν κατὰ
τὴν ψυχὴν ζῷον, εἶδος οὖν ἡ ψυχή. ἀλλὰ μὴν τό τινος εἶδος ἔνυλον εἶ-
δός ἐστιν, ἡ ψυχὴ δέ τινος εἶδός ἐστιν, τοῦ γὰρ ζῴου. ἡ ψυχὴ οὖν ἔνυλον
ὂνεἶδος ἀδύνατον αὐτὸ καθ' αὑτὸ εἶναι. ὃ γὰρ ὕλης δεῖται πρὸς τὸ
εἶναι ταύτης τι ὄν, ἀδύνατον τοῦτο χωρισθὲν αὐτῆς αὐτὸ καθ' αὑτὸ εἶναι.
ἡ δὲ ψυχὴ ἔνυλον εἶδός ἐστιν· ψυχὴν οὖν ἀδύνατον αὐτὴν καθ' αὑτὴν
εἶναί
ποτε. ὃ δ' ἀδύνατόν ἐστι τὸ καθ' αὑτὸ κινεῖσθαι τὴν ψυχὴν ἀδύνατόν
ἐστι καθ' αὑτὴν εἶναι· τὴν ψυχὴν ἄρα ἀδύνατόν ἐστι καθ' αὑτὴν κινεῖ-
σθαι. ὃ δὲ μὴ καθ' αὑτὸ κινητόν, οὐχοἷόν τε εἶναι αὐτοκίνητον.ἡ
δὲ ψυχὴ καθ' αὑτὴν οὐ κινεῖται, ἡ ψυχὴ ἄρα οὐκ ἔστιν αὐτοκίνητος.
Διὰ τί τὸ γινόμενον ἐκ τῆς στερήσεως μεταβάλλον ἅμα ἐκ

τοῦ ἐναντίου αὐτοῦ μεταβάλλει, εἴ γε μὴ ταὐτὸν ἥ τε στέρησις
καὶ τὸ ἐναντίον.
Διὰ τί τὸ γινόμενον ἐκ τῆς στερήσεως μεταβάλλον ἅμα καὶ ἐκ τοῦ

ἐναντίου αὐτοῦ μεταβάλλει, εἴ γε μὴ ταὐτόν ἐστιν ἡ στέρησις καὶ τὸ
ἐναν-
τίον; τὸ μὲν γὰρ ἐναντίον εἶδός τι, ἡ δὲ στέρησις ἀπουσία τούτου οὗ
κατὰ τὴν ἑαυτοῦ φύσιν τὸ ὑποκείμενόν ἐστι ἐπιδεκτικόν. ἆρ' οὖν τὸ
τούτου αἴτιον ἡ ὕλη, ἣ τῶν οὐσιῶν τῶν ἐν γενέσει τε καὶ φθορᾷ κοινὴ
πασῶν αὐτῶν οὖσα καὶ ὑποκειμένη αὐτοῖς,

79

τὴν ψυχὴν ζῷον, εἶδος οὖν ἡ ψυχή. ἀλλὰ μὴν τό τινος εἶδος ἔνυλον εἶ-
δός ἐστιν, ἡ ψυχὴ δέ τινος εἶδός ἐστιν, τοῦ γὰρ ζῴου. ἡ ψυχὴ οὖν ἔνυλον
ὂνεἶδος ἀδύνατον αὐτὸ καθ' αὑτὸ εἶναι. ὃ γὰρ ὕλης δεῖται πρὸς τὸ
εἶναι ταύτης τι ὄν, ἀδύνατον τοῦτο χωρισθὲν αὐτῆς αὐτὸ καθ' αὑτὸ εἶναι.
ἡ δὲ ψυχὴ ἔνυλον εἶδός ἐστιν· ψυχὴν οὖν ἀδύνατον αὐτὴν καθ' αὑτὴν
εἶναί
ποτε. ὃ δ' ἀδύνατόν ἐστι τὸ καθ' αὑτὸ κινεῖσθαι τὴν ψυχὴν ἀδύνατόν
ἐστι καθ' αὑτὴν εἶναι· τὴν ψυχὴν ἄρα ἀδύνατόν ἐστι καθ' αὑτὴν κινεῖ-
σθαι. ὃ δὲ μὴ καθ' αὑτὸ κινητόν, οὐχοἷόν τε εἶναι αὐτοκίνητον.ἡ
δὲ ψυχὴ καθ' αὑτὴν οὐ κινεῖται, ἡ ψυχὴ ἄρα οὐκ ἔστιν αὐτοκίνητος.
Νεμέσιος θεολόγος. ., De natura hominis (0743: 001)“Nemesius of

Emesa (typescript)”, Ed. Einarson, B.; Corpus medicorum Graecorum (in
press).Sec. 2, γρ. 18
τίας δὲ αἷμα, Ἵππων δὲ ὁ φιλόσοφος ὕδωρ, Δημόκριτος

δὲ πῦρ. τὰ γὰρ σφαιροειδῆ σχήματα τῶν ἀτόμων συγ-
κρινόμενα, πῦρ τε καὶ ἀέρα, ψυχὴν ἀποτελεῖν. Ἡράκλειτος
δὲ τὴν μὲν τοῦ παντὸς ψυχὴν ἀναθυμίασιν ἐκ τῶν ὑγρῶν,
τὴν δὲ ἐν τοῖς ζῴοις ἀπό τε τῆς ἐκτὸς καὶ τῆς ἐν αὐτοῖς
ἐναθυμιάσεως ὁμογενῆ πεφυκέναι. πάλιν δὲ καὶ τῶν λε-
γόντων ἀσώματον εἶναι τὴν ψυχὴν ἄπειρος γέγονεν ἡ δια-
φωνία, τῶν μὲν οὐσίαν αὐτὴν καὶ ἀθάνατον λεγόντων, τῶν
δὲ ἀσώματον μὲν οὐ μὴν οὐσίαν οὐδὲ ἀθάνατον. Θαλῆς
μὲν γὰρ πρῶτος τὴν ψυχὴν ἔφησεν ἀεικίνητον καὶ αὐτοκί-
νητον· Πυθαγόρας δὲ ἀριθμὸν ἑαυτὸν κινοῦντα . Πλάτων δὲ
οὐσίαν νοητὴν ἐξ ἑαυτῆς κινητὴν κατὰ ἀριθμὸν ἐναρμόνιον·
Ἀριστοτέλης δὲ ἐντελέχειαν πρώτην σώματος φυσικοῦ, ὀρ-
γανικοῦ, δυνάμει ζωὴν ἔχοντος. Δείναρχος δὲ ἁρμονίαν τῶν
τεσσάρων στοιχείων, ἀντὶ τοῦ κρᾶσιν καὶ συμφωνίαν τῶν
στοιχείων. οὐ γὰρ τὴν ἐκ τῶν φθόγγων συνισταμένην, ἀλλὰ
τὴν ἐν τῷ σώματι θερμῶν καὶ ψυχρῶν καὶ ὑγρῶν καὶ ξηρῶν
ἐναρμόνιον κρᾶσιν καὶ συμφωνίαν βούλεται λέγειν. δῆλον δὲ
ὅτι καὶ τούτων οἱ μὲν ἄλλοι τὴν ψυχὴν οὐσίαν εἶναι λέγουσιν·
Ἀριστοτέλης δὲ καὶ Δείναρχος ἀνούσιον
Νεμέσιος θεολόγος. ., De natura hominis Sec. 2, γρ. 383
μέρος γὰρ ἐπιδέχεται τὰ ἐναντία, κακίαν καὶ ἀρετήν, ὅπερ

οὐκ ἠδύνατο τὸ εἶδος ἐπιδέξασθαι. ἔπειτά φησιν ἐντελέ-
80
χειαν οὖσαν τὴν ψυχὴν ἀκίνητον εἶναι καθ' ἑαυτήν, κινεῖσθαι

δὲ κατὰ συμβεβηκός. οὐδὲν δὲ ἀπεικὸς ἀκίνητον οὖσαν
κινεῖν ἡμᾶς. καὶ γὰρ τὸ κάλλος, ἀκίνητον ὄν, κινεῖ ἡμᾶς.
ἀλλ' εἰ καὶ τοῦτο, ἀκίνητον ὄν, κινεῖ· ἀλλὰ τὸ φύσιν
ἔχον κινεῖσθαι κινεῖ, καὶ οὐχὶ τὸ ἀκίνητον. εἰ τοίνυν καὶ
τὸ σῶμα καθ' ἑαυτὸ κίνησιν εἶχεν, οὐδὲν ἦν ἄτοπον αὐτὸ
κινεῖσθαι ὑπὸ ἀκινήτου· νῦν δὲ ἀδύνατον τὸ ἀκίνητον ὑπὸ
ἀκινήτου κινεῖσθαι· πόθεν οὖν τῷ σώματι τὸ κινεῖσθαι, εἰ
μὴ ἀπὸ τῆς ψυχῆς; οὐ γὰρ αὐτοκίνητόν ἐστι τὸ σῶμα.
πρώτην οὖν γένεσιν κινήσεως βουλόμενος δεῖξαι, οὐ πρώ-
την ἀλλὰ δευτέραν ἔδειξεν. εἰ μὲν γὰρ μὴ κινούμενον
ἐκίνει, πρώτην ἐποίει κίνησιν· εἰ δὲ τὸ κινούμενον ἀφ' ἑαυτοῦ
καὶ ἄλλως κινεῖ, δευτέρας κινήσεως γένεσιν ἐξηγεῖται.
πόθεν οὖν πρώτη γένεσις τῆς κινήσεως τῷ σώματι; τὸ γὰρ
λέγειν ἀφ' ἑαυτῶν κινεῖσθαι τὰ στοιχεῖα, τὰ μὲν κοῦφα
ὄντα φύσει, τὰ δὲ βαρέα, ψεῦδός ἐστιν. εἰ γὰρ ἡ κου-
φότης καὶ βαρύτης κίνησίς ἐστιν, οὐδέποτε στήσεται τὰ
κοῦφα καὶ βαρέα· ἵσταται δέ, τὸν οἰκεῖον καταλαβόντα
τόπον· οὐκ ἄρα βαρύτης καὶ κουφότης αἰτίαι πρώτης
καὶ τὸν θεὸν καὶ πάντα τοῖς ἀριθμοῖς εἰωθώς, ὡρίσατο

καὶ τὴν ψυχὴν ἀριθμὸν ἑαυτὸν κινοῦντα , ᾧ καὶ Ξενοκρά-
της ἠκολούθησεν, οὐχ ὅτι ἀριθμός ἐστιν ἡ ψυχὴ ἀλλ'
ὅτι ἐν τοῖς ἀριθμητοῖς ἐστι καὶ ἐν τοῖς πεπληθυσμένοις,
καὶ ὅτι ἡ ψυχή ἐστιν ἡ διακρίνουσα τὰ πράγματα τῷ
μορφὰς καὶ τύπους ἑκάστοις ἐπιβάλλειν. αὕτη γάρ ἐστιν
ἡ τὰ εἴδη ἀπὸ τῶν εἰδῶν χωρίζουσα καὶ διάφορα αὐτὰ
ἀποφαίνουσα τῇ τε ἑτερότητι τῶν εἰδῶν καὶ τῷ πλήθει
τοῦ ἀριθμοῦ, καὶ διὰ τοῦτο ἀριθμητὰ ποιοῦσα τὰ πράγμα-
τα. ὅθεν οὐ παντάπασιν ἀπήλλακται τῆς κατὰ τοὺς
θεν. § ὁ ἀριθμὸς ποσόν ἐστιν· ἡ δὲ ψυχὴ οὐ ποσὸν ἀλλ'
οὐσία· οὐκ ἄρα ἀριθμὸς ἡ ψυχή, εἰ καὶ τὰ μάλιστα καὶ
τὸν ἀριθμὸν ἐν τοῖς νοητοῖς οὐσίαν εἶναι βούλονται, ὡς ἐν
τοῖς ἑξῆς ἐροῦμεν. § ἔτι ἡ ψυχὴ συνεχής ἐστιν· ὁ δὲ
ἀριθμὸς οὐ συνεχής· οὐκ ἄρα ἀριθμὸς ἡ ψυχή. § ἔτι ὁ
ἀριθμὸς ἤτοι ἄρτιός ἐστιν ἢ περιττός· ἡ δὲ ψυχὴ οὔτε
ἄρτιος οὔτε περιττή· οὐκ ἄρα ἀριθμὸς ἡ ψυχή. § ἔτι ὁ
81
ἀριθμὸς κατὰ προσθήκην αὔξεται· ἡ δὲ ψυχὴ κατὰ προς-

θήκην οὐκ αὔξεται. § ἔτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητός ἐστιν·

θεν. § ὁ ἀριθμὸς ποσόν ἐστιν· ἡ δὲ ψυχὴ οὐ ποσὸν ἀλλ'
οὐσία· οὐκ ἄρα ἀριθμὸς ἡ ψυχή, εἰ καὶ τὰ μάλιστα καὶ
τὸν ἀριθμὸν ἐν τοῖς νοητοῖς οὐσίαν εἶναι βούλονται, ὡς ἐν
τοῖς ἑξῆς ἐροῦμεν. § ἔτι ἡ ψυχὴ συνεχής ἐστιν· ὁ δὲ
ἀριθμὸς οὐ συνεχής· οὐκ ἄρα ἀριθμὸς ἡ ψυχή. § ἔτι ὁ
ἀριθμὸς ἤτοι ἄρτιός ἐστιν ἢ περιττός· ἡ δὲ ψυχὴ οὔτε
ἄρτιος οὔτε περιττή· οὐκ ἄρα ἀριθμὸς ἡ ψυχή. § ἔτι ὁ
ἀριθμὸς κατὰ προσθήκην αὔξεται· ἡ δὲ ψυχὴ κατὰ προς-
θήκην οὐκ αὔξεται. § ἔτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητός ἐστιν· ὁ δὲ
ἀριθμὸς ὁ ὡρισμένος ἀκίνητος. § ἔτι ὁ μὲν ἀριθμὸς μένων
εἷς καὶ ὁ αὐτὸς τὴν φύσιν οὐδεμίαν ποιότητα τὴν ἐν
ἀριθμοῖς γινομένην ὑπαλλάξαι δύναται· ψυχὴ δὲ μία
καὶ ἡ αὐτὴ μένουσα κατὰ τὴν οὐσίαν ὑπαλλάττει τὰς
ποιότητας ἐξ ἀμαθίας εἰς ἐπιστήμην μεταπίπτουσα καὶ
ἐκ κακίας εἰς ἀρετήν· οὐκ ἄρα ἀριθμὸς ἡ ψυχή. τὰ μὲν
οὖν τῶν παλαιῶν δόγματα περὶ ψυχῆς τοιαῦτα.
Alcmaeon Phil., Testimonia (0766: 001)“Die Αποσ.e der Vorsokratiker,

vol. 1, 6th edn.”, Ed. Diels, H., Kranz, W.Berlin: Weidmann, 1951, Repr.
1966.Αποσ. 12, γρ. 9
φαλος χρόνον, τοσοῦτον καὶ φρονεῖ ἄνθρωπος. 17 διό φημι τὸν

ἐγκέφαλον εἶναι τὸν
ἑρμηνεύοντα τὴν ξύνεσιν. Arist. Anal. post. B 19. 100a 3ff.
ARIST. de anima A 2. 405a 29 παραπλησίως δὲ τούτοις
καὶ Ἀ. ἔοικεν ὑπολαβεῖν περὶ ψυχῆς· φησὶ γὰρ αὐτὴν ἀθάνατον
εἶναι διὰ τὸ ἐοικέναι τοῖς ἀθανάτοις· τοῦτο δ' ὑπάρχειν αὐτῆι ὡς ἀεὶ
κινουμένηι·
κινεῖσθαι γὰρ καὶ τὰ θεῖα πάντα συνεχῶς ἀεί, σελήνην, ἥλιον, τοὺς
ἀστέρας καὶ
τὸν οὐρανὸν ὅλον. CIC. de n. d. I 11, 27 Crotoniates autem A., qui soli et
lunae reliquisque sideribus omnibus animoque praeterea divinitatem
dedit,
82
non sensit sese mortalibus rebus immortalitatem dare. CLEM. Protr. 66

(I 50, 20 St.) ὁ γάρ τοι Κροτωνιάτης Ἀ. θεοὺς ὤιετο τοὺς ἀστέρας εἶναι
ἐμψύχους
ὄντας. AËT. IV 2, 2 (D. 386 περὶ ψυχῆς) Ἀ. φύσιν αὐτοκίνητον κατ' ἀίδιον
κίνησιν καὶ διὰ τοῦτο ἀθάνατον αὐτὴν καὶ προσεμφερῆ τοῖς θείοις
ὑπολαμβάνει.
AËT. V 3, 3 (D. 417) Ἀ. ἐγκεφάλου μέρος (sc. εἶναι τὸ σπέρμα).
CENSOR. 5, 2ff. sed hanc opinionem (sc. e medullis semen profluere)
non-
nulli refellunt, ut Anaxagoras [59 A 107], Democritus [68 A 141] et. A.
Cro-
toniates: (3) hi enim post gregum contentionem non medullis modo,
verum
et adipe multaque carne mares exhauriri respondent. illud quoque am-
biguam facit inter auctores opinionem, utrumne ex patris tantummodo
semine partus nascatur, ut Diogenes [64 A 27] et Hippon [38 A 13]
Stoicique
scripserunt, an etiam ex matris, quod Anaxagorae et Alcmaeoni nec non
Parmenidi [28 A 54] Empedoclique et Epicuro visum est.
Atticus Phil., Αποσ.(1208: 001)“Atticos. Αποσ.s de son oeuvre”, Ed.

Baudry, J.Paris: Les Belles Lettres, 1931.Αποσ. 9,τμ. 12, γρ. 6
διανοεῖσθαι· ὅταν γὰρ ἴδωμεν τὸ σῶμα καὶ τὰς τούτου

δυνάμεις καὶ ἐνθυμηθῶμεν τὰς τοιαύτας ἐνεργείας, ὡς οὐ
σώματος, δίδομεν ἐν ἡμῖν εἶναι ἕτερόν τι τὸ βουλευόμενον·
τοῦτο δὲ εἶναι τὴν ψυχήν.
Ἐπεὶ πόθεν ἀλλαχόθεν ἐπιστεύσαμεν ὑπὲρ ψυχῆς;
Ἂν οὖν τις ἐξ ὧν μάλιστα ψυχὴ φαίνεται ταῦτα
ἀφελόμενος ἑτέρῳ τινὶ προσάψῃ πράγματι, οὔτε ὅθεν οὖσα
ἐμφαίνεται καταλέλοιπεν οὔτε ὅ τι χρήσιμος ἂν εἶναι
δοκοίη. Τίς οὖν ἡ βοήθεια τῷ τὴν ψυχὴν ἀθάνατον εἶναι
θέλοντι παρὰ τοῦ ψυχὴν ἀποκτιννύντος; τίς δὲ ἡ διδα-
σκαλία τοῦ τρόπου τῆς κινήσεως, καθ' ὃν αὐτοκίνητον
αὐτήν φαμεν, παρὰ τῶν μηδὲ τὸ παράπαν αὐτῇ κίνησιν
νεμόντων.
Ναί, ἀλλὰ κατά γε τὴν ἀθανασίαν τοῦ νοῦ
φῆσαι τις ἂν αὐτὸν κοινωνεῖν Πλάτωνι. Καὶ γὰρ εἰ μὴ
πᾶσαν βούλεται τὴν ψυχὴν ἀθάνατον εἶναι, τόν γε νοῦν
ὁμολογεῖ θεῖόν τε καὶ ἄφθαρτον εἶναι. Τίς μὲν οὖν τὴν
οὐσίαν καὶ τὴν φύσιν ὁ νοῦς, ὅθεν ὤν, καὶ πόθεν ἐπεισκρι-
νόμενος τοῖς ἀνθρώποις, καὶ ποῦ πάλιν ἀπαλλαττόμενος;
83
Chrysippus Phil., Αποσ. logica et Φυσικά (1264: 001)“Stoicorum

veterum αποσ.a, vol. 2”, Ed. von Arnim, J.Leipzig: Teubner, 1903, Repr.
1968.Αποσ. 311, γρ. 10
Sextus adv. math. IX 75. ἡ τοίνυν τῶν ὄντων οὐσία, φασιν,

ἀκίνητος οὖσα ἐξ αὑτῆς καὶ ἀσχημάτιστος, ὑπό τινος αἰτίας ὀφείλει
κινεῖ-
σθαί τε καὶ σχηματίζεσθαι· καὶ διὰ τοῦτο, ὡς χαλκούργημα περικαλλὲς
θεα-
σάμενοι ποθοῦμεν μαθεῖν τὸν τεχνίτην ἅτε καθ' αὑτὴν τῆς ὕλης ἀκινήτου
καθεστώσης, οὕτω καὶ τὴν τῶν ὅλων ὕλην θεωροῦντες κινουμένην καὶ ἐν
μορφῇ τε καὶ διακοσμήσει τυγχάνουσαν, εὐλόγως ἂν σκεπτοίμεθα τὸ

κινοῦν
αὐτὴν καὶ πολυειδῶς μορφοῦν αἴτιον. τοῦτο δὲ οὐκ ἄλλο τι πιθανόν ἐστιν
εἶναι ἢ δύναμίν τινα δι' αὐτῆς πεφοιτηκυῖαν, καθάπερ ἐνἡμῖν ψυχὴ πε-
φοίτηκεν.
αὕτη οὖν ἡ δύναμις ἤτοι αὐτοκίνητός ἐστιν ἢ ὑπὸ ἄλλης κινεῖται δυνά-
μεως· καὶ εἰ μὲν ὑφ' ἑτέρας κινεῖται, τὴν ἑτέραν **** ἀδύνατον εἶναι κι-
νεῖσθαι μὴ ὑπ' ἄλλης κινουμένην, ὅπερ ἄτοπον· ἔστι τις ἄρα καθ' ἑαυτὴν
αὐτοκίνητος δύναμις, ἥτις ἂν εἴη θεία καὶ ἀΐδιος.
ἢ γὰρ ἐξ αἰῶνος κινήσεται ἢ ἀπό τινος χρόνου· ἀλλ' ἀπό τινος χρόνου
μὲν οὐ κινήσεται· οὐ γὰρ ἔσται τις αἰτία τοῦ ἀπό τινος αὐτὴν χρόνου κι-
νεῖσθαι. ἀΐδιος τοίνυν ἐστὶν ἡ κινοῦσα τὴν ὕλην δύναμις καὶ τεταγμένως
αὐτὴν εἰς γενέσεις καὶ μεταβολὰς ἄγουσα· ὥστε θεὸς ἂν εἴη αὕτη.
Simplicius in Aristot. Phys. p. 25, 15. καὶ τῶν πεπερασμένας
(scil. λεγόντων ἀρχάς) οἱ μὲν δύο ὡς Παρμενίδης – – ἢ ὡς οἱ Στωϊκοὶ
θεὸν καὶ ὕλην, οὐχ ὡς στοιχεῖον δηλονότι τὸν θεὸν λέγοντες, ἀλλ' ὡς τὸ
Chrysippus Phil., Αποσ.logica et Φυσικά Αποσ. 446, γρ. 6
παρέσχηκεν.
Scholia Hesiod. Theogon. v. 120. τὰ τρία στοιχεῖα εἰπὼν τὸ
τέταρτον λέγει, τὸ πῦρ, ὅπερ δαιμονίως ἔρωτά φησι· συναρμόζειν γὰρ καὶ
ἑνοῦν πέφυκεν.
Galenus de tremore, palpitatione, convulsione 6 Vol. VII p. 616K.
οὐκ ὄγκους καὶ πόρους ἡμῶν στοιχεῖα τιθεμένων τοῦ σώματος – ἀλλὰ τὸ
μὲν ὅλον σῶμα σύμπνουν τε καὶ σύῤῥουν ἡγουμένων, τὸ θερμὸν δ' οὐκ
ἐπίκτητον οὐδ' ὕστερον τοῦ ζῴου τῆς γενέσεως, ἀλλ' αὐτὸ πρῶτόν τε καὶ
ἀρ-
84
χέγονον καὶ ἔμφυτον. καὶ ἥ γε φύσις καὶ ἡ ψυχὴ οὐδὲν ἄλλο ἢ τοῦτ'
ἔστιν, ὥστ' οὐσίαν αὐτοκίνητόν τε καὶ ἀεικίνητον αὐτὸ νοῶν οὐκ ἂν
ἁμάρ-
τοις. – – ἅτε γὰρ ἀεικίνητον ὂν τὸ ἔμφυτον θερμόν, οὔτ' εἴσω μόνον
οὔτ' ἔξω κινεῖται, διαδέχεται δ' ἀεὶ τὴν ἑτέραν αὐτοῦ κίνησιν ἡ
ἑτέρα.ταχὺ γὰρ ἂν ἡ μὲν ἔσω μονὴ κατέπαυσεν εἰς ἀκινησίαν, ἡ δὲ ἐκτὸς
ἐσκέδασέ τε καὶ ταύτῃ διέφθειρεν αὐτό. μέτρια δὲ σβεννύμενον καὶ

μέτρια ἀναπτόμενον, ὡς Ἡράκλειτος ἔλεγεν, ἀεικίνητον οὕτω
μένει. ἀνάπτεται μὲν οὖν τῇ κάτω συννεύσει, τῆς τροφῆς ὀρεγόμενον·
τοις. – – ἅτε γὰρ ἀεικίνητον ὂν τὸ ἔμφυτον θερμόν, οὔτ' εἴσω μόνον

οὔτ' ἔξω κινεῖται, διαδέχεται δ' ἀεὶ τὴν ἑτέραν αὐτοῦ κίνησιν ἡ
ἑτέρα.ταχὺ γὰρ ἂν ἡ μὲν ἔσω μονὴ κατέπαυσεν εἰς ἀκινησίαν, ἡ δὲ ἐκτὸς
ἐσκέδασέ τε καὶ ταύτῃ διέφθειρεν αὐτό. μέτρια δὲ σβεννύμενον καὶ

μέτρια ἀναπτόμενον, ὡς Ἡράκλειτος ἔλεγεν, ἀεικίνητον οὕτω
μένει. ἀνάπτεται μὲν οὖν τῇ κάτω συννεύσει, τῆς τροφῆς ὀρεγόμενον· αἰ-
ρόμενον δὲ καὶ πάντη σκιδνάμενον σβέννυται. ἀλλὰ τὴν μὲν ἄνω τε καὶ
ἔξω φορὰν καὶ ὡς ἄν τις εἴποι ἐξάπλωσιν ἀπὸ τῆς ἰδίας ἀρχῆς, διότι φύσει
θερμόν ἐστι, κέκτηται· τὴν δ' εἴσω τε καὶ κάτω, τουτέστιν ἐπὶ τὴν ἰδίαν
ἀρχὴν ὁδόν, ὅτι ψυχροῦ τι μετέχει· μικτὸν γὰρ ἐκ θερμοῦ καὶ ψυχροῦ γέ-
γονε· κατὰ μὲν τὸν πρῶτον λόγον τοῦ θερμοῦ, ᾗτοῦτ' ἔστιν αὐτοκίνητον
αὐτοῦ καὶ τούτου μάλιστα δεῖται πρὸς τὰς ἐνεργείας· μεγάλην δ' ὅμως
αὐτῷ
χρείαν καὶ τὸ ψυχρὸν παρέχει. πέφυκε γὰρ τὸ μὲν θερμὸν εἰς ὕψος αἴρε-
σθαι καὶ συμπροσάγειν αὑτῷ τὴν τροφήν. εἰ δὲ μὴ τὸ ψυχρὸν ἐμποδὼν
ἐγένετο, καὶ ἐπὶ μήκιστον προῆκε. γίνεται δ' ἐμποδὼν τὸ ψυχρὸν τῇ
τοιαύτῃ
τοῦ θερμοῦ κινήσει, ὡς μὴ ἀπόλοιτο ἐκτεινόμενον. κίνδυνος γὰρ ὑπὸ
κου-
φότητος καὶ τῆς πρὸς τὸ ἄνω ὁρμῆς ἀποστῆναι τῶν σωμάτων αὐτό. ἀλλὰ
τὸ ψυχρὸν ἐπέχει τε καὶ κωλύει καὶ τῆς ἄγαν ταύτης κινήσεως ἀφαιρεῖ τὸ
σφοδρόν.
rem sua vi efficit, cuius causa dicitur; nec id, sine quo quippiam non
85
fit, causa est, sed id, quod cum accessit, id, cuius est causa, efficit ne-
cessario.
Origenes Απορίαι καὶ λύσεις περὶ τῶν πρώτων ἀρχῶν[lib. III p. 108 ed.
Delarue. Τῶν κινου-
μένων τὰ μέν τινα ἐν ἑαυτοῖς ἔχει τὴν τῆς κινήσεως αἰτίαν, ἕτερα δὲ
ἔξωθεν
μόνον κινεῖται. ἔξωθεν οὖν μόνον κινεῖται τὰ φορητά, οἷον ξύλα καὶ
λίθοι
καὶ πᾶσα ἡ ὑπὸ ἕξεως μόνης συνεχομένη ὕλη. ὑπεξῃρήσθω δὲ νῦν τοῦ
λόγου τὸ κίνησιν λέγειν τὴν ῥύσιν τῶν σωμάτων, ἐπεὶ μὴ χρεία τούτου
πρὸς
τὸ προκείμενον. ἐν ἑαυτοῖς δὲ ἔχει τὴν αἰτίαν τοῦ κινεῖσθαι ζῷα καὶ φυτὰ
καὶ ἁπαξαπλῶς ὅσα ὑπὸ φύσεως καὶ ψυχῆς συνέχεται, ἐξ ὧν φασιν εἶναι
καὶ τὰ μέταλλα. πρὸς δὲ τούτοις καὶ τὸ πῦρ αὐτοκίνητόν ἐστι, τάχα δὲ
καὶ
αἱ πηγαί. τῶν δὲ ἐν ἑαυτοῖς τοῦ κινεῖσθαι τὴν αἰτίαν ἐχόντων τὰ μέν
φασιν ἐξ ἑαυτῶν κινεῖσθαι τὰ δὲ ἀφ' ἑαυτῶν, ἐξ ἑαυτῶν μὲν τὰ ἄψυχα,
ἀφ'
ἑαυτῶν δὲ τὰ ἔμψυχα· ἀφ' ἑαυτῶν γὰρ κινεῖται τὰ ἔμψυχα φαντασίας
ἐγγι-
νομένης ὁρμὴν προκαλουμένης· καὶ πάλιν ἔν τισι τῶν ζῴων φαντασίαι
γίνον-
ται ὁρμὴν προκαλούμεναι, φύσεως φανταστικῆς τεταγμένως κινούσης
τὴν
ὁρμήν, ὡς ἐν τῷ ἀράχνῃ φαντασία τοῦ ὑφαίνειν γίνεται, καὶ ὁρμὴ
ἀκολουθεῖ
ἐπὶ τὸ ὑφαίνειν, – τῆς φανταστικῆς αὐτοῦ φύσεως τεταγμένως ἐπὶ τοῦτο
αὐτὸν προκαλουμένης καὶ οὐδενὸς ἄλλου μετὰ τὴν φανταστικὴν αὐτοῦ
φύσιν
πεπιστευμένου τοῦ ζῴου – καὶ ἐν τῇ μελίσσῃ ἐπὶ τὸ κηροπλαστεῖν. Τὸ
μέντοι λογικὸν ζῷον καὶ λόγον ἔχει πρὸς τῇ φανταστικῇ φύσει τὸν
κρίνοντα
Corpus Hermeticum, Αποσ.(1286: 020)“Corpus Hermeticum, vols. 3 &

4”, Ed. Nock, A.D., Festugière, A.–J.Paris: Les Belles Lettres, 1954,
Repr. 1972.Αποσ. 16,τμ. 1, γρ. 3
ΕΡΜΟΥ ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΣ ΑΜΜΩΝΑ
Ψυχὴ τοίνυν οὐσία ἐστὶν ἀσώματος, καὶ ἐν σώματι

δὲ οὖσα οὐκ ἐκβαίνει τῆς ἰδίας οὐσιότητος. τυγχάνει γὰρ
οὖσα ἀεικίνητος κατ' οὐσίαν, κατὰ νόησιν αὐτοκίνητος,
86
οὐκ ἔν τινι κινουμένη, οὐ πρός τι, οὐχ ἕνεκέν τινος·

προτερεῖ γὰρ τῇ δυνάμει, τὸ δὲ πρότερον οὐ δεῖται τῶν
ὑστέρων.
τὸ ἔν τινι τοίνυν ἐστὶν ὁ τόπος καὶ χρόνος
καὶ φύσις, τὸ δὲ πρός τι ἐστὶν ἁρμονία καὶ εἶδος καὶ
σχῆμα, τὸ δὲ οὗ ἕνεκα τὸ σῶμα·
ἕνεκα γὰρ σώματος
καὶ χρόνος καὶ τόπος καὶ φύσις. ταῦτα δὲ κατὰ συγ-
γενικὴν οἰκειότητα κοινωνεῖ ἀλλήλοις, ἐπεί τοί γε τὸ σῶμα
ἐδεῖτο τόπου (ἀμήχανον γὰρ ἦν συστῆναι σῶμα ἄνευ
Corpus Hermeticum, Αποσ.varia (verba Graeca solum) (1286: 021)

“Corpus Hermeticum, vol. 4”, Ed. Nock, A.D., Festugière, A.–J.
Paris: Les Belles Lettres, 1954, Repr. 1972.Αποσ. 30, γρ. 3
γόνιμος γνήσιος υἱός.»

»Διὰ τί δέ, ὦ μέγιστε Ἀγαθὸς Δαίμων, τούτῳ τῷ ὀνό-
ματι ἐκλήθη ἀπὸ τοῦ πάντων κυρίου;», φησί.
»Καὶ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν εἶπον, σὺ δὲ οὐ συνῆκας. ἡ
φύσις τοῦ νοεροῦ αὐτοῦ λόγου φύσις ἐστὶ γεννητικὴ καὶ
δημιουργητική· τοῦτο ὥσπερ αὐτοῦ ἡ γέννησις ἢ φύσις ἢ
ἔθος, ἢ ὃ θέλεις αὐτὸ καλεῖν, κάλει, τοῦτο μόνον νοῶν,
ὅτι τέλειός ἐστιν ἐν τελείῳ καὶ ἀπὸ τελείου τέλεια ἀγαθὰ
ἐργάζεται καὶ δημιουργεῖ καὶ ζωοποιεῖ. ἐπειδὴ οὖν τοιαύ-
της ἔχεται φύσεως, καλῶς τοῦτο προσηγόρευται.»
»Ὁ τοῦ δημιουργοῦ λόγος, ὦ τέκνον, ἀΐδιος, αὐτοκίνητος, ἀναυξής,
ἀμείωτος, ἀμετάβλητος, ἄφθαρτος, μόνος,
ἀεὶ ἑαυτῷ ὅμοιός ἐστιν, ἴσος δὲ καὶ ὁμαλός, εὐσταθής,
εὔτακτος, εἷς ὢν ὁ μετὰ τὸν προεγνωσμένον θεόν.»
»καὶ εἶπε, φησίν, ὁ Ὄσιρις, Εἶτα, ὦ μέγιστε Ἀγαθὸς
Δαίμων, πῶς ὅλη ἡ γῆ ἐφάνη; – καὶ εἶπεν ὁ μέγας
Ἀγαθὸς Δαίμων, Κατὰ τάξιν καὶ ἀναξήρανσιν, ὡς εἶπον·
καὶ τῶν πολλῶν ὑδάτων κελευσθέντων ἀπὸ τοῦ εἰς ἑαυτὰ
ἀναχωρῆσαι, ἐφάνη ὅλη ἡ γῆ ἔμπηλος καὶ τρέμουσα.
ἡλίου λοιπὸν ἀναλάμψαντος καὶ ἀδιαλείπτως διακαίοντος
καὶ ξηραίνοντος ἡ γῆ ἐστηρίζετο ἐν τοῖς ὕδασιν,
Eudemus Phil., Αποσ.(1357: 001)“Eudemos von Rhodos”, Ed. Wehrli, F.

Basel: Schwabe, 1969; Die Schule des Aristoteles, vol. 8, 2nd edn..
Αποσ. 115, γρ. 5
87
δὲ λοιπὰ κινεῖται ἢ ἠρεμεῖ.» – – – – Phys. VIII 4 (p. 255b 31)

comment. p. 1219, 38 Diels: ὁ δὲ Εὔδημος ὅτι τὸ κινούμενον ὑπό τινος
κινεῖται, δείκνυσι καὶ ἐκ τῆς τῶν πρός τι συνυποστάσεως· «ὡς γὰρ τὸ
τεμνόμενον, φησίν, ἄλογον μὴ ὑπό τινος τέμ-νεσθαι καὶ τὸ ἑλκόμενον μὴ
ὑπό τινος ἕλκεσθαι καὶ ὅλως τὸ ποιούμενον μὴ ὑπό τινος ποιεῖσθαι, οὕτω
καὶ τὸ κινούμενον μὴ ὑπό τινος κινεῖσθαι.» – – – – Phys. VIII 5 (p.
256a 4) comment. p. 1220, 29 Diels: δείξας ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό
τινος κινεῖται, ἐφεξῆς ἀκολούθως ἂν ἐζήτει (sc. Ἀριςτοτέλης), πότερον
ὑπὸ κινουμένου κινεῖται τὸ κινούμενον ἢ ὑπὸ ἀκινήτου. διὰ δὲ
τὸ πᾶσι σχεδόν, ὥς φησιν Εὔδημος, δοκεῖν τὸ κινοῦν κινεῖσθαι καὶ αὐτό,
τῶν δὲ
κινούντων ἅμα καὶ κινουμένων τὸ μὲν αὐτοκίνητόν ἐστι τὸ δὲ ὑπ' ἄλλου
ἔξωθεν
κινεῖται, δύο ὄντων ἀρχικῶν τῆς κινήσεως τοῦ τε ἀκινήτου καὶ τοῦ
αὐτοκινήτου,
τὸ αὐτοκίνητον πρῶτον παραδίδωσι καὶ δείκνυσιν, ὅτι ἔστι τι πρῶτον ἐν
τοῖς
κινοῦσί τε καὶ κινουμένοις, ὃ κινεῖ μὴ ὑπ' ἄλλου ἔξωθεν κινούμενον.
– – – – Phys. VIII 5 (p. 256a 4) comment. p. 1222, 14 Diels: ὅλως
δὲ τὸ ὑπ' ἄλλου κινούμενον ὕστερόν ἐστι τοῦ κινοῦντος κινουμένου καὶ
αὐτοῦ,
πρῶτον ἄρα τοῦτο. ἔτι δὲ τὸ κινοῦν τῷ κινουμένῳ αἴτιόν ἐστι τοῦ
κινεῖσθαι· τὸ
δὲ αἰτιατὸν ὕστερον τοῦ αἰτίου, πρῶτον ἄρα κινεῖ κινούμενον τὸ αὐτὸ
κινοῦν.
προστίθησι δὲ ὁ Εὔδημος ὅτι καὶ τῶν ἐνταῦθα κινήσεων αἱ ζωτικαὶ
φαίνονται
κινήσεις αἴτιαι, καὶ ἡ οὐρανία τῆς τῶν στοιχείων δηλονότι μεταβολῆς.
δοκεῖ δὲ
καὶ αὕτη ζωτική πως εἶναι, οὐ γὰρ ὑπ' ἄλλου κινεῖται ὁ οὐρανὸς ἀλλ' ὑφ'
ἑαυτοῦ.
Eudemus Phil., Αποσ.Αποσ. 115, γρ. 6
– – – – Phys. VIII 4 (p. 255b 31) comment. p. 1219, 38 Diels:

ὁ δὲ Εὔδημος ὅτι τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖται, δείκνυσι καὶ ἐκ τῆς
τῶν πρός
τι συνυποστάσεως· «ὡς γὰρ τὸ τεμνόμενον, φησίν, ἄλογον μὴ ὑπό τινος
τέμ-
νεσθαι καὶ τὸ ἑλκόμενον μὴ ὑπό τινος ἕλκεσθαι καὶ ὅλως τὸ ποιούμενον
88
μὴ ὑπό
τινος ποιεῖσθαι, οὕτω καὶ τὸ κινούμενον μὴ ὑπό τινος κινεῖσθαι.»
– – – – Phys. VIII 5 (p. 256a 4) comment. p. 1220, 29 Diels: δείξας
ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖται, ἐφεξῆς ἀκολούθως ἂν ἐζήτει
(sc. Ἀρις-
τοτέλης), πότερον ὑπὸ κινουμένου κινεῖται τὸ κινούμενον ἢ ὑπὸ
ἀκινήτου. διὰ δὲ
τῶν δὲ
ἔξωθεν
τοῖς
αὐτοῦ,
κινοῦν.
φαίνονται
δοκεῖ δὲ
ἑαυτοῦ.
ὁ δὲ Εὔδημος ὅτι τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖται, δείκνυσι καὶ ἐκ τῆς

τῶν πρός
τι συνυποστάσεως· «ὡς γὰρ τὸ τεμνόμενον, φησίν, ἄλογον μὴ ὑπό τινος
τέμ-
νεσθαι καὶ τὸ ἑλκόμενον μὴ ὑπό τινος ἕλκεσθαι καὶ ὅλως τὸ ποιούμενον
μὴ ὑπό
τινος ποιεῖσθαι, οὕτω καὶ τὸ κινούμενον μὴ ὑπό τινος κινεῖσθαι.»
– – – – Phys. VIII 5 (p. 256a 4) comment. p. 1220, 29 Diels: δείξας
ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖται, ἐφεξῆς ἀκολούθως ἂν ἐζήτει
(sc. Ἀρις-
89
τοτέλης), πότερον ὑπὸ κινουμένου κινεῖται τὸ κινούμενον ἢ ὑπὸ

ἀκινήτου. διὰ δὲ
τῶν δὲ
ἔξωθεν
τοῖς
αὐτοῦ,
κινοῦν.
φαίνονται
δοκεῖ δὲ
ἑαυτοῦ.
– – – – Phys. VIII 5 (p. 256a 21) comment. p. 1223, 5 Diels:
ἀνάγκη εἶναι πρότερον τὸ αὐτὸ ἑαυτῷ κινοῦν, ὃ καὶ τὴν ἀρχὴν ἐν ἑαυτῷ
τῆς
Eudemus Phil., Αποσ.

Αποσ. 118, γρ. 3

φαίνονται
δοκεῖ δὲ
ἑαυτοῦ.
90
τῆς
κινήσεως ἔχει καὶ προσεχές ἐστι τῷ κινουμένῳ, καὶ οὐ δι' ἄλλου αὐτὸ
κινεῖ. τοὺς
μὲν οὖν λόγους οὕτως οἶμαι χρὴ διακρίνειν, τοῦ Εὐδήμου καὶ
συνάψαντος αὐτοὺς
ἐν οἷς φησι· «τὸ δὴ κινοῦν ἢ δι' αὑτὸ κινεῖ ἢ δι' ἄλλο, καὶ ἑαυτῷ ἢ
ἄλλῳ.»
– – – – Phys. VIII 5 (p. 257b 2) comment. p. 1233, 36 Diels: ὁ μὲν
οὖν Εὔδημος προιστορήσας ὅτι τὸ αὑτὸ κινοῦν ὑπὸ Πλάτωνος διεδόθη,
διαιρεῖ
πρῶτον τοὺς τρόπους, καθ' οὓς ἐνδέχεταί τι αὐτοκίνητον λέγεσθαι,
γράφων οὕτως·
»ἤτοι γὰρ ὅλον ὅλον κινεῖ ἢ μέρος ὅλον ἢ ἀνάπαλιν, ἢ μέρος μέρος.
κινεῖν δὲ
λέγομεν πρώτως τὸ αὑτῷ κινεῖν, οὐ τὸ ἑτέρῳ, καὶ τὸ δι' αὑτὸ καὶ οὐ δι'
ἄλλο.»
καὶ οὕτω τοὺς τρεῖς τρόπους καθ' ἕκαστον ἀνελὼν μόνον δείκνυσιν
αὐτοκίνητον
δυνάμενον εἶναι τὸ μέρει μὲν κινοῦν, μέρει δὲ κινούμενον, καὶ τούτου τὸ
ἔχον ἐν
αὑτῷ τὸ μέν τι κινοῦν ἀκίνητον ὂν καθ' αὑτό, τὸ δὲ κινούμενον.
– – – – Phys. VIII 5 (p. 257b 2) comment. p. 1234, 10 Diels: καὶ
πρῶτον τὸ τὸ ὅλον ὑφ' ὅλου ἑαυτοῦ κινεῖσθαι διὰ παραδειγμάτων
ἀπεμφαῖνον
δείξας (sc. Ἀριστοτέλης), ἐφεξῆς ὅτι ἀδύνατόν ἐστιν ἐπιδείκνυσι. τὰ δὲ
παρα-
δείγματα· «φέροι γὰρ ἄν, φησίν, ὅλον καὶ φέροιτο τὴν αὐτὴν φορὰν ἓν ὂν
καὶ
ἄτομον τῷ εἴδει, ἢ ἀλλοιοῖτο καὶ ἀλλοιοῖ, ὥστε διδάσκοι ἂν καὶ μανθάνοι
ἅμα,

τῆς
κινήσεως ἔχει καὶ προσεχές ἐστι τῷ κινουμένῳ, καὶ οὐ δι' ἄλλου αὐτὸ
91
κινεῖ. τοὺς
μὲν οὖν λόγους οὕτως οἶμαι χρὴ διακρίνειν, τοῦ Εὐδήμου καὶ
συνάψαντος αὐτοὺς
ἐν οἷς φησι· «τὸ δὴ κινοῦν ἢ δι' αὑτὸ κινεῖ ἢ δι' ἄλλο, καὶ ἑαυτῷ ἢ
ἄλλῳ.»
– – – – Phys. VIII 5 (p. 257b 2) comment. p. 1233, 36 Diels: ὁ μὲν
οὖν Εὔδημος προιστορήσας ὅτι τὸ αὑτὸ κινοῦν ὑπὸ Πλάτωνος διεδόθη,
διαιρεῖ
πρῶτον τοὺς τρόπους, καθ' οὓς ἐνδέχεταί τι αὐτοκίνητον λέγεσθαι,
γράφων οὕτως·
»ἤτοι γὰρ ὅλον ὅλον κινεῖ ἢ μέρος ὅλον ἢ ἀνάπαλιν, ἢ μέρος μέρος.
κινεῖν δὲ
λέγομεν πρώτως τὸ αὑτῷ κινεῖν, οὐ τὸ ἑτέρῳ, καὶ τὸ δι' αὑτὸ καὶ οὐ δι'
ἄλλο.»
καὶ οὕτω τοὺς τρεῖς τρόπους καθ' ἕκαστον ἀνελὼν μόνον δείκνυσιν
δυνάμενον εἶναι τὸ μέρει μὲν κινοῦν, μέρει δὲ κινούμενον, καὶ τούτου τὸ
ἔχον ἐν
αὑτῷ τὸ μέν τι κινοῦν ἀκίνητον ὂν καθ' αὑτό, τὸ δὲ κινούμενον.
– – – – Phys. VIII 5 (p. 257b 2) comment. p. 1234, 10 Diels: καὶ
πρῶτον τὸ τὸ ὅλον ὑφ' ὅλου ἑαυτοῦ κινεῖσθαι διὰ παραδειγμάτων
ἀπεμφαῖνον
δείξας (sc. Ἀριστοτέλης), ἐφεξῆς ὅτι ἀδύνατόν ἐστιν ἐπιδείκνυσι. τὰ δὲ
παρα-
δείγματα· «φέροι γὰρ ἄν, φησίν, ὅλον καὶ φέροιτο τὴν αὐτὴν φορὰν ἓν ὂν
καὶ
ἄτομον τῷ εἴδει, ἢ ἀλλοιοῖτο καὶ ἀλλοιοῖ, ὥστε διδάσκοι ἂν καὶ μανθάνοι
καὶ ὑγιάζοι καὶ ὑγιάζοιτο τὴν αὐτὴν ὑγείαν» ἅπερ ὁ Εὔδημος διὰ τῶν
αὐτῶν
ὀνομάτων σαφέστερα πεποίηκε γράφων οὕτως· «ἆρα οὖν ἐνδέχεται
φέρειν ὅλον
ὅλον εἰπεῖν ἐπὶ τοῦ ὤμου, καὶ ἅμα τὸ αὐτὸ καὶ ἓν ἐπὶ τοῦ ὤμου φέρεσθαι
καὶ
εἶναι καὶ ἐπὶ τοῦ ὤμου φέρειν καὶ ἔχειν; ἢ τοῦτο μὲν οὐχ οἷόν τε,
θερμαίνεσθαι
δὲ ὅλον ὑφ' ὅλου; καὶ πῶς; τὸ μὲν γὰρ θερμαῖνον θερμαίνει, θερμὸν
δηλονότι ὄν,
τὸ δὲ θερμαινόμενον εἰς τὸ θερμὸν μεταβάλλει· εἰς ὃ δὲ μεταβάλλει οὔπω
ἐστὶν
92
ἐκεῖνο, ἅμα δὲ εἶναι τὸ αὐτὸ θερμόν τε καὶ μὴ θερμὸν ἀδύνατον.»

διαιρεῖ δὲ καὶ τοῦτο ὁ Εὔδημος οὕτως· «τὸ γὰρ κινοῦν, φησί, μέρος ἢ
ἀκίνητον
ὂν κινήσει ἢ κινούμενον· ἀλλ' εἰ μὲν ἀκίνητον, δέδεικται ὃ βουλόμεθα,
ὅτι τὸ
αὐτοκίνητον σύγκειται ἐκ κινουμένου καὶ ἀκινήτου τοῦ κινοῦντος. εἰ δὲ
τὸ κινοῦν
μέρος κινούμενον καὶ αὐτὸ κινεῖ, ἐπειδὴ πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος
κινεῖται καὶ
τοῦτο ὑπό τινος κινηθήσεται, οὐκοῦν ἔξωθεν μὲν οὐχ οἷόν τε εἶναι τὸ
κινοῦν αὐτό,
οὐ γὰρ ἂν ἔτι ὑφ' ἑαυτοῦ λέγοιτο κινεῖσθαι τὸ ὅλον, ἀλλ' ὑπ' ἄλλου τοῦ
τὸ κινοῦν
αὐτὸ μέρος κινοῦντος· ὑπό τινος ἄρα τῶν ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ κινήσεται.
ἢ οὖν
ὑπό τινος τῶν ἑαυτοῦ μορίων κινήσεται τὸ κινοῦν μέρος ἢ ὑπὸ τοῦ
κινουμένου.
καὶ τοῦτο πάλιν τὸ κινοῦν ἢ ἀκίνητον ὂν κινεῖ καὶ ἔσται τὸ πρώτως
κινοῦν ἀκίνητον,
ἢ κινούμενον, καὶ πάλιν ἢ ὑπὸ μέρους ἑαυτοῦ ἢ ὑπὸ τοῦ κινουμένου.
ἀνταναιροῦν-
τες δέ, φησὶν ὁ Εὔδημος, οὕτως ἥξομέν ποτε εἰς τὰ πρώτως κινοῦντα ·
ταῦτα δὲ
ἦν, ἃ μή τινι ἐκίνει, ἀλλ' ὅλα ὅλοις. οὐ γὰρ ἐνδέχεται τὴν ἀνταναίρεσιν
ἄπειρον
εἶναι, οὐ γὰρ ἂν κινοῖντο μὴ ὄντος πρώτου· δέδεικται δὲ ὅτι ὅλον ὑπὸ
δὲ ὅλον ὑφ' ὅλου; καὶ πῶς; τὸ μὲν γὰρ θερμαῖνον θερμαίνει, θερμὸν
δηλονότι ὄν,
τὸ δὲ θερμαινόμενον εἰς τὸ θερμὸν μεταβάλλει· εἰς ὃ δὲ μεταβάλλει οὔπω
ἐστὶν
ἐκεῖνο, ἅμα δὲ εἶναι τὸ αὐτὸ θερμόν τε καὶ μὴ θερμὸν ἀδύνατον.»
διαιρεῖ δὲ καὶ τοῦτο ὁ Εὔδημος οὕτως· «τὸ γὰρ κινοῦν, φησί, μέρος ἢ
ἀκίνητον
ὂν κινήσει ἢ κινούμενον· ἀλλ' εἰ μὲν ἀκίνητον, δέδεικται ὃ βουλόμεθα,
ὅτι τὸ
αὐτοκίνητον σύγκειται ἐκ κινουμένου καὶ ἀκινήτου τοῦ κινοῦντος. εἰ δὲ
93
τὸ κινοῦν
μέρος κινούμενον καὶ αὐτὸ κινεῖ, ἐπειδὴ πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος
κινεῖται καὶ
τοῦτο ὑπό τινος κινηθήσεται, οὐκοῦν ἔξωθεν μὲν οὐχ οἷόν τε εἶναι τὸ
κινοῦν αὐτό,
οὐ γὰρ ἂν ἔτι ὑφ' ἑαυτοῦ λέγοιτο κινεῖσθαι τὸ ὅλον, ἀλλ' ὑπ' ἄλλου τοῦ
τὸ κινοῦν
αὐτὸ μέρος κινοῦντος· ὑπό τινος ἄρα τῶν ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ κινήσεται.
ἢ οὖν
καὶ τοῦτο πάλιν τὸ κινοῦν ἢ ἀκίνητον ὂν κινεῖ καὶ ἔσται τὸ πρώτως
κινοῦν ἀκίνητον,
ἢ κινούμενον, καὶ πάλιν ἢ ὑπὸ μέρους ἑαυτοῦ ἢ ὑπὸ τοῦ κινουμένου.
ἀνταναιροῦν-
τες δέ, φησὶν ὁ Εὔδημος, οὕτως ἥξομέν ποτε εἰς τὰ πρώτως κινοῦντα ·
ταῦτα δὲ
ἦν, ἃ μή τινι ἐκίνει, ἀλλ' ὅλα ὅλοις. οὐ γὰρ ἐνδέχεται τὴν ἀνταναίρεσιν
ἄπειρον
εἶναι, οὐ γὰρ ἂν κινοῖντο μὴ ὄντος πρώτου· δέδεικται δὲ ὅτι ὅλον ὑπὸ
ὅλου ἀδύνα-
τον κινεῖσθαι ἑαυτοῦ, ὥστε ἀνάγκη τὸ πρώτως κινοῦν ἀκίνητον ὂν
κινεῖν.» οὕτω μὲν οὖν ὁ Εὔδημος διαιρεῖ.
Manetho Hist., Αποσ.(1477: 003)“FHG 2”, Ed. Müller, K.

Paris: Didot, 1841–1870.Αποσ. 77, γρ. 4
οἴεται καὶ τὴν κρύψιν ὑπὸ ταύτης δηλοῦσθαι τῆς φωνῆς.

Id. ibid.: Βεβῶνα δὲ τινὲς μὲν
ἕνα τῶν [τοῦ] Τυφῶνος ἑταίρων γεγονέναι λέγουσιν,
Μανεθὼς δ' αὐτὸν τὸν Τυφῶνα καὶ Βέβωνα καλεῖσθαι.
Σημαίνει δὲ τοὔνομα κάθεξιν ἢ κώλυσιν, ὡς τοῖς πρά-
γμασιν ὁδῷ βαδίζουσι καὶ πρὸς ὃ χρὴ φερομένοις, ἐνι-
σταμένης τῆς τοῦ Τυφῶνος δυνάμεως.
Id. ibid.: Ἔοικε δὲ τούτοις καὶ τὰ
Αἰγύπτια. Τὴν μὲν γὰρ Ἶσιν πολλάκις τῷ τῆς Ἀθηνᾶς
ὀνόματι καλοῦσι, φράζοντι τοιοῦτον λόγον, ἦλθον ἀπ'
ἐμαυτῆς· ὅπερ ἐστὶν αὐτοκινήτου φορᾶς δηλωτικόν· ὁ δὲ
Τυφὼν, ὥσπερ εἴρηται, Σὴθ καὶ Βέβων καὶ Σμὺ
ὀνομάζεται, βίαιόν τινα καὶ κωλυτικὴν ἐπίσχεσιν, ὑπεν-
αντίωσιν ἢ ἀναστροφὴν ἐμφαίνειν βουλομένων τῶν
ὀνομάτων. Ἔτι τὴν σιδηρῖτιν λίθον, ὀστέον Ὥρου, Τυ-
94
φῶνος δὲ τὸν σίδηρον, ὡς ἱστορεῖ Μανεθὼς, καλοῦσιν.

Ὥσπερ γὰρ ὁ σίδηρος πολλάκις μὲν ἑλκομένῳ καὶ ἑπο-
μένῳ πρὸς τὴν λίθον ὅμοιός ἐστι, πολλάκις δ' ἀποστρέ-
φεται καὶ ἀποκρούεται πρὸς τοὐναντίον,
φορά η . η κατεύθυνση προς την οποία κινείται κτ., η διεύθυν ση της κίνησής του: Θετική /
αρνητική ~. Άλλαξε η ~ του ανέμου. H ~ της κίνησης των ουράνιων σωμάτων. Περιστροφή
κατά τη ~ την αντίθε τη των δεικτών του ρολογιού. ~ ανύσματος, η κατεύθυση από την αρχή
προς το τέλος του ανύσματος. || H ~ των πραγμάτων, η εξέλιξη, η τροπή που παίρνει μια
κατάσταση. II1. περίπτωση, περίσταση (που προσδιορίζεται και χρονικά), χρονική στιγμή ή
περίοδος: Kάθε ~ που έρχομαι, εσύ λείπεις. Όσες φορές πήγα, δεν τον βρήκα. || Λέει κάθε ~
τα ίδια, πάντα. Aυτή / εκείνη τη ~ είχες δίκιο, σ΄ αυτή / σ΄ εκείνη την περίπτωση. Θα σ΄ τα
πω (μια) άλλη ~. Άλλη ~ να προσέχεις τα λόγια σου. Aυτή τη ~ δεν τη γλιτώνεις! Δεν την
ξαναπαθαίνω άλλη ~. Δε σου ξαναμιλάω άλλη ~. Mια ~ κι έναν καιρό, κάποτε στο (μακρινό)
παρελθόν (συνηθισμένη αρχή παραμυθιών). Mια ~ μ΄ αγαπούσες, τώρα δε μ΄ αγαπάς,
κάποτε. 2. (με αριθμτ. ή ποσ. επίθετα) ως ποσοτικό επίρρημα: Mια ~, άπαξ. Δύο / τρεις /
δέκα / χίλιες φορές. Mερικές / κάμποσες / αρκετές / πολλές φορές. Σου το ΄πα εκατό / χίλιες
φορές. Θα σφυρίξω συνθηματικά τρεις φορές. Πρώτη / δεύτερη / χιλιοστή ~. Για πρώτη /
τελευταία ~ σε συγχωρώ. Aυτό το βλέπω για πρώτη ~. ΠAΡ Tου παιδιού* μου το παιδί, είναι
δυο φορές παιδί μου. (έκφρ.) για χιλιοστή* / μυριοστή* ~. δυο / τρεις κτλ. φορές τόσος*.
μια ~ στα τόσα* / στις τόσες. καμιά ~: α. κάποτε, πότε πότε: Πέρνα καμιά ~ να σε δούμε.
Kαμιά ~ σκέφτομαι πόσα έμαθα κοντά τους. Tους θυμάμαι (από) καμιά ~ με νοσταλγία.
Kαμιά ~ τους ζηλεύω. β. σε αρνητική πρόταση· ποτέ: Δεν το άκουσα / είδα καμιά ~. γ. σε
ερωτηματική πρόταση· ποτέ: Aναρωτήθηκες καμιά ~ πόσα παιδάκια πεινάνε;,
αναρωτήθηκες ποτέ || (επιρρ. έκφρ.) μια ~, δηλώνει αντίθεση· τη χρησιμοποιεί ο
ομιλητής για να διαχωρίσει τη θέση του ή για να υπερασπιστεί ενέργειες δικές του ή άλλων·
πάντως: Εγώ μια ~ κλείδωσα, για να έχω το κεφάλι μου ήσυχο. Εσείς μια ~ κάνατε το
καθήκον σας. || (στον πληθ.) φορές (φορές), κάποτε (κάποτε): Είναι φορές (φορές) που
νοσταλγώ τα παλιά. III. (λόγ.) 1. η φόρα 11. 2. η φόρα12: Άλμα μετά / άνευ φοράς. [I, II: αρχ.
φορά `γρήγορη κίνηση, μεταφορά΄, ελνστ. σημ.: `περίσταση΄ (η σημερ. σημ. μσν.)· ΙΙΙ: λόγ.
αρχ. φορά]
Sententiae Sexti, Sententiae Sexti (1666: 001)“The sentences of Sextus”,

Ed. Chadwick, H.Cambridge: Cambridge University Press, 1959.
Sententia 26, γρ. 1
σοφὸς ἀκτήμων ὅμοιος θεῷ.

τοῖς κοσμικοῖς πράγμασιν εἰς αὐτὰ τὰ ἀναγκαῖα χρῶ.
τὰ μὲν τοῦ κόσμου τῷ κόσμῳ, τὰ δὲ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ
ἀκριβῶς ἀποδίδου.
τὴν ψυχήν σου νόμιζε παραθήκην ἔχειν παρὰ θεοῦ.
ὅτε λέγεις περὶ θεοῦ, κρίνῃ ὑπὸ θεοῦ.
ἄριστον ἡγοῦ καθαρμὸν τὸ μηδένα ἀδικεῖν.
95
ψυχὴ καθαίρεται λόγῳ θεοῦ ὑπὸ σοφοῦ.

ἀναίσθητον οὐσίαν μὴ πεισθῇς εἶναί ποτε θεοῦ.
ὁ θεὸς καθὸ νοῦς ἐστιν αὐτοκίνητος, κατ' αὐτὸ τοῦτο καὶ
ὑφέστηκεν. θεοῦ μέγεθος οὐκ ἂν ἐξεύροις πτεροῖς πετόμενος.
θεοῦ ὄνομα μὴ ζήτει, οὐ γὰρ εὑρήσεις· πᾶν τὸ ὀνομαζόμενον
ὀνομάζεται ὑπὸ τοῦ κρείττονος, ἵνα τὸ μὲν καλῇ, τὸ δὲ
ὑπακούῃ· τίς οὖν ὁ ὀνομάσας θεόν; θεὸς οὐκ ὄνομα θεοῦ,
ἀλλὰ δόξα περὶ θεοῦ.
Sententiae Sexti, Sententiae Sexti Sententia 559, γρ. 1
σαυτοῦ μὴ κρατῶν ἄλλων μὴ θέλε κρατεῖν.

κάλλιστον ἐφόδιον πρὸς ἀρχὴν τὸ ἄρχειν ἑαυτοῦ.
ἄρχε ἑκόντων.
χαλεπώτερον εὐγενῶν νέων ἄρχειν ἢ λεόντων.
ἐπιστάμενος ἄρχειν καὶ γυμνὸς ὢν ἄρξεις.
ἐν παντὶ ἀρχικώτατος ὁ φρονιμώτατος.
ἓν τὸ σοφώτατον ἐν τοῖς οὖσι καὶ ἄριστον· εἷς οὖν
καὶ θεός.
τὸ μοναρχοῦν δεύτερον εἶναι οὐ πέφυκε.
μόνον αὐτῆς μονάδος ἐστὶν ὁ θεός.
ὁ τοῦ θεοῦ νοῦς αὐτοκίνητος καὶ ἀεικίνητος.
θεός ἐστιν οὐσία ἀΐδιος, μακάριος θεός, ἔστι τε πρὸ
παντὸς χρόνου καὶ πάσης γενέσεως μακάριον.
πηγὴ πάντων καλῶν ὁ θεός ἐστιν.
ὁ θεὸς καθὸ νοῦς ἐστιν αὐτοκίνητος, κατ' αὐτὸ δὴ
τοῦτο καὶ ὑφέστηκεν.
ὁ τοῦ θεοῦ νοῦς ὁ πρὸ πάντων σοφός.
τὸν αἵματος καὶ κνίσσης δεόμενον μὴ τόλμα λέγειν
θεόν.
Sententiae Sexti, Sententiae Sexti Sententia 562, γρ. 1
ἐπιστάμενος ἄρχειν καὶ γυμνὸς ὢν ἄρξεις.

ἐν παντὶ ἀρχικώτατος ὁ φρονιμώτατος.
ἓν τὸ σοφώτατον ἐν τοῖς οὖσι καὶ ἄριστον· εἷς οὖν
καὶ θεός.
τὸ μοναρχοῦν δεύτερον εἶναι οὐ πέφυκε.
μόνον αὐτῆς μονάδος ἐστὶν ὁ θεός.
ὁ τοῦ θεοῦ νοῦς αὐτοκίνητος καὶ ἀεικίνητος.
θεός ἐστιν οὐσία ἀΐδιος, μακάριος θεός, ἔστι τε πρὸ
96
παντὸς χρόνου καὶ πάσης γενέσεως μακάριον.

πηγὴ πάντων καλῶν ὁ θεός ἐστιν.
ὁ θεὸς καθὸ νοῦς ἐστιν αὐτοκίνητος, κατ' αὐτὸ δὴ
τοῦτο καὶ ὑφέστηκεν.
ὁ τοῦ θεοῦ νοῦς ὁ πρὸ πάντων σοφός.
τὸν αἵματος καὶ κνίσσης δεόμενον μὴ τόλμα λέγειν
θεόν.
θεοῦ γνώμῃ σῴζεται τὰ σύμπαντα, θεοῦ δυνάμει
δυνατὰ πάντα. οὐσία θεοῦ δύναμις τῶν ὄντων τοῦ παθεῖν ἀνεπίδεκτος.
ἀπειρία θεοῦ πλῆθος ἐποίησε θεῶν. βλὰξ ἄνθρωπος θεὸν ἀγνοῶν ξύλα
καὶ λίθους τιμᾷ. ἀδικοῦντα μὲν λαθεῖν δυνατόν, πίστιν δὲ λαβεῖν
Thales Phil., Testimonia (1705: 002)“Die Αποσ.e der Vorsokratiker, vol.

1, 6th edn.”, Ed. Diels, H., Kranz, W.Berlin: Weidmann, 1951, Repr.
1966.Αποσ. 22a, γρ. 2
pori solet. PLUT. Conv. VII sap. 2 p. 147 A τὴν βακτηρίαν

στήσας ἐπὶ τῶι πέρατι τῆς σκιᾶς ἣν ἡ πυραμὶς ἐποίει, γενομένων τῆι ἐπαφῆι
τῆς
ἀκτῖνος δυεῖν τριγώνων ἔδειξας, ὃν ἡ σκιὰ πρὸς τὴν σκιὰν
λόγον εἶχε, τὴν πυραμίδα πρὸς τὴν βακτηρίαν ἔχουσαν.
ARIST. de anima A 5. 411 a 7 καὶ ἐν τῶι ὅλωι δέ τινες αὐτὴν [sc. τὴν
ψυχήν] μεμεῖχθαί φασιν, ὅθεν ἴσως καὶ Θ. ὠιήθη πάντα πλήρη θεῶν εἶναι.
Vgl.
PLATO Legg. X 899 B. AR. ebend. A 2. 405a 19 ἔοικε δὲ καὶ Θ., ἐξ ὧν
ἀπομνημο-
νεύουσι, κινητικόν τι τὴν ψυχὴν ὑπολαβεῖν, εἴπερ τὸν λίθον ἔφη
ψυχὴν ἔχειν ὅτι τὸν σίδηρον κινεῖ.
AËT. IV 2, 1 (Dox. 386a, 10) Θαλῆς ἀπεφήνατο πρῶτος τὴν ψυχὴν
φύσιν ἀεικίνητον ἢ αὐτοκίνητον.
AËT. I 7, 11 (D. 301) Θ. νοῦν τοῦ κόσμου τὸν θεόν, τὸ δὲ πᾶν ἔμψυχον
ἅμα καὶ δαιμόνων πλῆρες· διήκειν δὲ καὶ διὰ τοῦ στοιχειώδους ὑγροῦ
δύναμιν θείαν κινητικὴν αὐτοῦ. CIC. d. deor. n. I 10, 25 Th. enim
Milesius qui DIOG. I 23 [vgl. ob. I 67, 17]. SUID. [vgl. I72, 28]. SIMPL.
Phys. 23, 29 Θ. δὲ πρῶτος παραδέδοται τὴν περὶ φύσεως ἱστορίαν τοῖς
Ἕλλησιν ἐκφῆναι, πολλῶν μὲν καὶ ἄλλων προγεγονότων, ὡς καὶ τῶι
Θεοφράστωι [Phys. Opin. 1, D. 475] δοκεῖ, αὐτὸς δὲ πολὺ διενεγκὼν
ἐκείνων ὡς ἀποκρῦψαι πάντας τοὺς πρὸ
Πλωτίνος. Enneades (2000: 001)“Plotini opera, 3 vols.”, Ed. Henry, P.,

Schwyzer, H.–R.Leiden: Brill, 1:1951; 2:1959; 3:1973.
97
Ennead 6, κεφ. 2,τμ. 18, γρ. 8
ἵν' ἐκεῖθεν ἀγαθοειδὲς ᾖ – ἔσται τὸ ἀγαθὸν τούτῳ ἐνέργεια

πρὸς τὸ ἀγαθόν· τοῦτο δὲ ἡ ζωὴ αὐτοῦ· τοῦτο δὲ ἡ κίνησις,
ἣ ἤδη ἐστὶν ἕν τι τῶν γενῶν.
Περὶ δὲ τοῦ καλοῦ, εἰ μὲν ἐκεῖνο ἡ πρώτη καλλονή,
τὰ αὐτὰ ἂν καὶ παραπλήσια λέγοιτο τοῖς ἐπὶ τοῦ ἀγαθοῦ
λόγοις· καὶ εἰ τὸ ἐπὶ τῇ ἰδέᾳ οἷον ἀποστίλβον, ὅτι μὴ τὸ
αὐτὸ ἐν πᾶσι, καὶ ὅτι ὕστερον τὸ ἐπιστίλβειν. Εἰ δὲ οὐκ
ἄλλο τι τὸ καλὸν ἢ ἡ οὐσία αὐτή, ἐν τῇ οὐσίᾳ εἴρηται. Εἰ
δὲ πρὸς ἡμᾶς τοὺς ὁρῶντας τῷ τοιόνδε πάθος ποιεῖν ἐστι,
τοῦτο τὸ ἐνεργεῖν κίνησις, καὶ εἰ πρὸς ἐκεῖνο ἡ ἐνέργεια,
κίνησις. Ἔστι δὲ καὶ ἡ ἐπιστήμη αὐτοκίνησις ὄψις οὖσα
τοῦ ὄντος καὶ ἐνέργεια, ἀλλ' οὐχ ἕξις· ὥστε καὶ αὐτὴ ὑπὸ
τὴν κίνησιν, εἰ δὲ βούλει, ὑπὸ τὴν στάσιν, ἢ καὶ ὑπ' ἄμφω·
εἰ δὲ ὑπ' ἄμφω, ὡς μικτόν· εἰ τοῦτο, ὕστερον τὸ μικτόν.
Ὁ δὲ νοῦς ὂν νοοῦν καὶ σύνθετον ἐκ πάντων, οὐχ ἕν τι τῶν
γενῶν· καὶ ἔστιν ὁ ἀληθινὸς νοῦς ὂν μετὰ πάντων καὶ ἤδη
πάντα τὰ ὄντα, τὸ δὲ ὂν [μόνον] ψιλὸν εἰς γένος λαμβανό-
μενον στοιχεῖον αὐτοῦ. Δικαιοσύνη δὲ καὶ σωφροσύνη καὶ
ὅλως ἀρετὴ ἐνέργειαί τινες νοῦ πᾶσαι· ὥστε οὐκ ἐν πρώ-
τοις καὶ ὕστερα γένους καὶ εἴδη.
Πλωτίνος. Enneades Ennead 6, κεφ. 6,τμ. 6, γρ. 31
εἶναι οὐδὲ τὸν λόγον τὸν θεωροῦντα τὸ πρᾶγμα αὐτὸ τὸ

πρᾶγμα, ἀλλὰ ἀνάπαλιν τὸ πρᾶγμα αὐτὸ ἄνευ ὕλης ὂν νοητόν
τε καὶ νόησιν εἶναι, οὐχ οἵαν λόγον εἶναι τοῦ πράγματος
οὐδ' ἐπιβολὴν πρὸς αὐτό, ἀλλ' αὐτὸ τὸ πρᾶγμα ἐν τῷ νοητῷ
ὂν τί ἄλλο ἢ νοῦν καὶ ἐπιστήμην εἶναι. Οὐ γὰρ ἡ ἐπιστήμη
πρὸς αὐτήν, ἀλλὰ τὸ πρᾶγμα ἐκεῖ τὴν ἐπιστήμην οὐ μένου-
σαν, οἵα ἐστὶν ἡ τοῦ ἐν ὕλῃ πράγματος, ἑτέραν ἐποίησεν
εἶναι· τοῦτο δ' ἐστὶν ἀληθινὴν ἐπιστήμην· τοῦτο δ' ἐστὶν
οὐκ εἰκόνα τοῦ πράγματος, ἀλλὰ τὸ πρᾶγμα αὐτό. Ἡ νόησις
τοίνυν τῆς κινήσεως οὐ πεποίηκεν αὐτοκίνησιν, ἀλλ' ἡ
αὐτοκίνησις πεποίηκε τὴν νόησιν, ὥστε αὐτὴ ἑαυτὴν
κίνησιν καὶ νόησιν· ἡ γὰρ κίνησις ἡ ἐκεῖ κἀκείνου νόησις,
καὶ αὐτὸ δὲ κίνησις, ὅτι πρώτη – οὐ γὰρ ἄλλη πρὸ αὐτῆς –
καὶ ἡ ὄντως, ὅτι μὴ συμβέβηκεν ἄλλῳ, ἀλλὰ τοῦ κινουμέ-
νου ἐνέργεια ὄντος ἐνεργείᾳ. Ὥστε αὖ καὶ οὐσία· ἐπίνοια δὲ
τοῦ ὄντος ἑτέρα. Καὶ δικαιοσύνη δὲ οὐ νόησις δικαιοσύνης,
98
ἀλλὰ νοῦ οἷον διάθεσις, μᾶλλον δὲ ἐνέργεια τοιάδε, ἧς ὡς

ἀληθῶς καλὸν τὸ πρόσωπονκαὶ οὔτε ἕσπερος οὔτε
ἑῷος οὕτωκαλὰοὐδ' ὅλως τι τῶν αἰσθητῶν, ἀλλ' οἷον
ἄγαλμά τι νοερόν, οἷον ἐξ αὑτοῦ ἑστηκὸς καὶ προφανὲν
Πλωτίνος. Enneades Ennead 6, κεφ. 6,τμ. 6, γρ. 32
εἶναι οὐδὲ τὸν λόγον τὸν θεωροῦντα τὸ πρᾶγμα αὐτὸ τὸ

πρᾶγμα, ἀλλὰ ἀνάπαλιν τὸ πρᾶγμα αὐτὸ ἄνευ ὕλης ὂν νοητόν
τε καὶ νόησιν εἶναι, οὐχ οἵαν λόγον εἶναι τοῦ πράγματος
οὐδ' ἐπιβολὴν πρὸς αὐτό, ἀλλ' αὐτὸ τὸ πρᾶγμα ἐν τῷ νοητῷ
ὂν τί ἄλλο ἢ νοῦν καὶ ἐπιστήμην εἶναι. Οὐ γὰρ ἡ ἐπιστήμη
πρὸς αὐτήν, ἀλλὰ τὸ πρᾶγμα ἐκεῖ τὴν ἐπιστήμην οὐ μένου-
σαν, οἵα ἐστὶν ἡ τοῦ ἐν ὕλῃ πράγματος, ἑτέραν ἐποίησεν
εἶναι· τοῦτο δ' ἐστὶν ἀληθινὴν ἐπιστήμην· τοῦτο δ' ἐστὶν
οὐκ εἰκόνα τοῦ πράγματος, ἀλλὰ τὸ πρᾶγμα αὐτό. Ἡ νόησις
τοίνυν τῆς κινήσεως οὐ πεποίηκεν αὐτοκίνησιν, ἀλλ' ἡ
αὐτοκίνησις πεποίηκε τὴν νόησιν, ὥστε αὐτὴ ἑαυτὴν
κίνησιν καὶ νόησιν· ἡ γὰρ κίνησις ἡ ἐκεῖ κἀκείνου νόησις,
καὶ αὐτὸ δὲ κίνησις, ὅτι πρώτη – οὐ γὰρ ἄλλη πρὸ αὐτῆς –
καὶ ἡ ὄντως, ὅτι μὴ συμβέβηκεν ἄλλῳ, ἀλλὰ τοῦ κινουμέ-
νου ἐνέργεια ὄντος ἐνεργείᾳ. Ὥστε αὖ καὶ οὐσία· ἐπίνοια δὲ
τοῦ ὄντος ἑτέρα. Καὶ δικαιοσύνη δὲ οὐ νόησις δικαιοσύνης,
ἀλλὰ νοῦ οἷον διάθεσις, μᾶλλον δὲ ἐνέργεια τοιάδε, ἧς ὡς
ἀληθῶς καλὸν τὸ πρόσωπονκαὶ οὔτε ἕσπερος
Θεμίστιος. Στα αναλυτικά ύστερα.
Θεμίστιος. Στα αναλυτικά ύστερα. “Themistii analyticorum

posteriorum Παραφράσεις. ”, Ed. Wallies, M.Berlin: Reimer, 1900;
Commentaria in Aristotelem Graeca 5.1.Τόμ. 5,1, p. 27, γρ. 29
Πρῶτον μὲν οὖν εἴπωμεν πῶς κατὰ τὴν αὐτὴν ἐπιστήμην. εἷς μὲν
οὖν τρόπος οὗτός ἐστιν· ἐπειδὴ γὰρ τὸ τοῦ πράγματος αἴτιον καθ' αὑτὸ
δεῖ ὑπάρχειν καὶ προσεχῶς οὗ ἐστιν αἴτιον, ὁ μὲν δι' ἐμμέσων συλλογι-
ζόμενος τὸ ὅτι συλλογίζεται, ὁ δὲ δι' ἀμέσων ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ τὸ διότι.
οἷον ἐπὶ ἀστρολογίας ὁ μὲν ἀποδείξας τάχιον δύνειν τὰ μεσημβρινὰ τῶν
βορείων τῷ κινεῖσθαι ἐπ' ἐλάττονος περιφερείας ἀπέδειξε τὸ διότι· διὰ
γὰρ
ἀμέσων καὶ διὰ προσεχοῦς αἰτίας τῷ πράγματι· ὁ δὲ ταὐτὸ τοῦτο συνα-
γαγὼν τῷ πορρώτερον εἶναι τοῦ πόλου ἔδειξε μὲν καὶ αὐτὸς δι' ἀληθῶν
99
ἀληθές, οὐ μὴν διὰ τῆς προσεχοῦς αἰτίας τοῦ πράγματος οὐδὲ δι' ἀμέσων.
πάλιν ἐπὶ τῆς φυσικῆς ἐπιστήμης ὁ μὲν διότι αὐτοκίνητος, ἀθάνατον τὴν
ψυχὴν ἀποδείξας οὐ δι' ἀμέσων, ὁ δὲ διότι ἀρχὴ ζωῆς, διὰ τοῦτο
ἀγένητος,
δι' ἀμέσων· καὶ ὁ μὲν τὰ φυτὰ μὴ ἀναπνεῖν, ὅτι μὴ ζῷα, δι' ἐμμέσων,
ὁ δὲ ὅτι μὴ πνεύμονα ἔχει, δι' ἀμέσων· οὐ γὰρ τὸ μὴ εἶναι ζῷον προσε-
χὲς αἴτιον τοῦ μὴ ἀναπνεῖν (ἦν γὰρ ἂν καὶ τὸ εἶναι ζῷον τοῦ ἀναπνεῖν
αἴτιον προσεχῶς· πολλὰ δὲ ζῷα μέν, οὐκ ἀναπνεῖ δέ, ὡς τὰ ἔντομα), ἀλλὰ
πρῶτον αἴτιον τοῦ μὴ ἀναπνεῖν τὸ μὴ πνεύμονα ἔχειν· τὸ ζῷον οὖν

πόρρωθεν εἴληπται αἴτιον, ἔξω πάλιν καὶ οὐκ ἀμέσως κατηγορούμενον
τοῦ
ἀναπνεῖν ἀλλὰ διὰ μέσου τοῦ πνεύμονα ἔχειν, τὸ δὲ μὴ εἶναι ζῷον ὑπερ-
βολή. τοιαύτην αἰτίαν καὶ Ἀνάχαρσις ἀποδέδωκε τοῦ μὴ εἶναι παρὰ
Σκύθαις αὐλητὰς τὸ μὴ εἶναι ἀμπέλους· πόρρω γὰρ καὶ οὕτως· προσεχὲς
μὲν
Θεμίστιος. Αριστοτέλης Φυσικά Παραφράσεις. (2001:

039)“Themistii Αριστοτέλης Φυσικά Παραφράσεις. ”, Ed. Schenkl,
H.erlin: Reimer, 1900; Commentaria in Aristotelem Graeca 5.2.Τόμ. 5,2,
p. 109, γρ. 1
ἀγαθῷ· ‘πάντα μοι κεῖται ἐν τῇ εὐδαιμονίᾳ’. εἰσὶ δὲ καὶ ἄλλοι τρόποι

τοῦ ἔν τινι, ἀλλὰ καὶ τῶν εἰρημένων καὶ τῶν παραλελειμμένων
κυριώτατός
ἐστι, καθ' ὃν ἔν τινι λέγεται τὸ ὡς ἐν ἀγγείῳ καὶ ὡς ἐν τόπῳ.
Τούτων ἡμῖν διωρισμένων ζητητέον ἐφεξῆς, εἴ τι δύναται ἔν τινι
εἶναι, ὡς ἐν ἑαυτῷ, καὶ πότερον οὗτος ὁ τρόπος ὑφ' ἕνα πίπτει τῶν εἰρη-
μένων ἢ ἀδύνατόν τι παντελῶς αὐτὸ εἶναι ἐν ἑαυτῷ, ἀλλὰ τοῦτο ἀληθές,
ὅτι πᾶν ἢ οὐδαμοῦ ἢ ἐν ἄλλῳ, ὡς λέγομεν τὸν ἄνθρωπον εἶναι ἐν ἑαυτῷ.
γνωστέον τοίνυν, ὡς οὐ πρώτως λέγομεν, ἀλλὰ κατ' ἄλλο, ὅτι γὰρ ἡ ψυχὴ
τοῦ ἀνθρώπου ἐστὶν ἐν τῷ σώματι τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ ὅλου τούτου
τὸ μόριον ἐν ἄλλῳ μορίῳ· οὕτω γὰρ δύναται μόνως αὐτό τι εἶναι ἐν
ἑαυτῷ,
ἐπειδὴ τὸ μέρος ἐν τῷ μέρει· ὡς καὶ αὐτοκίνητον λέγεται τὸ ζῷον, ὅτι τὸ
μέν τι μόριον αὐτοῦ κινεῖ τὸ δὲ κινεῖται, ἄλλως δὲ ἀμήχανον, ὡς ὅλον
εἶναι ἐν ὅλῳ. ἀλλ' οὐ λέγομεν φησί τις τὴν ψυχὴν ἐν σώματι εἶναι, ἀλλὰ
τὸ ζῷον ἐν ἑαυτῷ. οὗτος δὲ ἔοικεν ἀγνοεῖν τὴν ἐξουσίαν τῆς συνηθείας,
ὅτι πολλὰ καὶ ἀπὸ τῶν μερῶν ὀνομάζει. ὡς οὖν λέγει Σωκράτη ὑποδε-
δέσθαι, οὐχ ὅτι καὶ ὅλον ὑποδέδεται τὸ σῶμα, ἀλλ' ὅτι τοὺς πόδας, οὕτω
καὶ τὸ ζῷον ἐν ἑαυτῷ, ὅτι τὸ μέρος αὐτοῦ ἐν τῷ μέρει, ἐπεὶ καὶ τὸν
100
ἀμφορέα τοῦ οἴνου (λέγω δὲ τὸ σκεῦος τὸ κεραμεοῦν μετὰ οἴνου)

φήσαιμι
Θεμίστιος. Αριστοτέλης Φυσικά Παραφράσεις. Τόμ. 5,2, p. 220, γρ.

32
πρόεισιν, ὥστ' ἀεὶ τοῦ κινοῦντος ἕτερον αἴτιον εἶναι τὸ κινητικόν. πρῶ-
τον μὲν γὰρ οὐκέθ' οἷόν τε ἔσται λαβεῖν ἀρχὴν τῆς κινήσεως, μηδενὸς δὲ
ὄντος, ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως, οὐδ' ἂν κίνησις εἴη λοιπόν· ἔπειτα συμ-
βήσεται ἐν πεπερασμένῳ χρόνῳ ἀπείρου μεγέθους καὶ ἄπειρον γίνεσθαι
κίνησιν· δῆλον γάρ, ὡς, εἴπερ ἄπειρα εἴη τὰ κινοῦντά τε καὶ κινούμενα,
ἀναγκαῖον ἕν τι μέγεθος ἐξ αὐτῶν ἄπειρον γενέσθαι. λέγω δὲ ἕν, οὐχ ὅτι
συνεχές, ἀλλ' ὅτι ἐξ ἁπτομένων· πάντα γὰρ τὰ κινοῦντα τῷ αὐτὰ
κινεῖσθαι
κατὰ τόπον ἁπτόμενα κινεῖ. τί οὖν συνήγαγεν ἡμῖν ὁ λόγος; εἰ τὸ μὲν
ὑπό τινος κινεῖσθαι τοῖς κινουμένοις ἀναγκαίως ὑπάρχει, τὸ δ' ὑπό τινος
ἔξωθεν αὐτοῦ κινουμένου οὐκ ἀναγκαίως, δυοῖν θάτερον περιλείπεται ἢ
εἰς
ἀκίνητον ἵστασθαι προϊόντας, τὸ πρῶτον κινοῦν, ἢ εἰς αὐτοκίνητον.
ἐπεὶ
γὰρ τὸ κινοῦν ἢ κινεῖσθαι ἀναγκαῖον ἢ μὴ κινεῖσθαι, εἰ μὲν μὴ
κινεῖσθαι,
ἀκίνητόν ἐστιν· εἰ δὲ κινεῖσθαι, ἤτοι ὑφ' ἑαυτοῦ ἢ ὑπ' ἄλλου, καὶ δέδει-
κται, ὡς οὐκ ἐξ ἀνάγκης ὑπ' ἄλλου· λείπεται ἄρα ὑφ' ἑαυτοῦ· καὶ γὰρ
ἄλλως εὔλογον τὸ αὐτοκίνητον αἴτιον εἶναι μᾶλλον κινήσεως ἢ τὸ ὑπ'
ἄλλου
κινούμενον· τὸ γὰρ αὐτὸ καθ' αὑτὸ πρότερον ἀεὶ καὶ αἴτιον τοῦ δι'
ἕτερον.
Τοῦτο τοίνυν αὐτὸ σκεπτέον λαβοῦσιν ἄλλην ἀρχήν, πῶς τὸ
αὐτοκίνητον κινεῖ καὶ τίνα τρόπον. πρῶτον δὲ ἁπάντων διαιρετέον, κατὰ
πόσους τρόπους τὸ αὐτοκίνητον δύνασθαι λέγεσθαι αὐτοκίνητον.
ἐπειδὴ γὰρ κεῖται τὸ κινούμενον μέγεθος εἶναι καὶ συνεχές, ἢ οὕτω
λέγοιτ' ἄν,

14
κινούμενον· τὸ γὰρ αὐτὸ καθ' αὑτὸ πρότερον ἀεὶ καὶ αἴτιον τοῦ δι'
ἕτερον.
101
Τοῦτο τοίνυν αὐτὸ σκεπτέον λαβοῦσιν ἄλλην ἀρχήν, πῶς τὸ αὐτο-

κίνητον κινεῖ καὶ τίνα τρόπον. πρῶτον δὲ ἁπάντων διαιρετέον, κατὰ
πόσους
τρόπους τὸ αὐτοκίνητον δύνασθαι λέγεσθαι αὐτοκίνητον. ἐπειδὴ γὰρ
κεῖται
τὸ κινούμενον μέγεθος εἶναι καὶ συνεχές, ἢ οὕτω λέγοιτ' ἄν, ὡς τοῦ ὅλου
κινοῦντος ἅμα ἑαυτὸ καὶ κινουμένου ὑφ' ἑαυτοῦ, ἢ ὡς μέρους ἑαυτοῦ
αὑτό τε καὶ τὸ ὅλον κινοῦντος ἢ τοῦ ὅλου μέρος τι ἢ πάλιν μέρους τινὸς
τοῦ ὅλου μέρος ἕτερον τοῦ ὅλου· καὶ εἰ τοῦτο, οὕτως, ὥστε ἕκαστον ὑπὸ
ἑκάστου ἀντικινεῖσθαι ἢ ὡς τὸ μὲν κινεῖν μόνον τὸ δὲ κινεῖσθαι, καὶ
καθ'
ὃν μόνον τρόπον δειχθήσεται αὐτοκίνητόν τι εἶναι δυνάμενον· οἱ γὰρ
ἄλλοι
πάντες τελευτῶσιν εἰς τὸ ὅλον τι αὑτὸ κινεῖν, ὅπερ αὐτόθεν ἄτοπόν τε
καὶ
ἀδύνατον, ὡς ἐπιδείξομεν. πρῶτον δὲ ὑπομνηστέον, ὅτι εἰς τοῦτο
τελευτῶ-
σιν ἅπαντες οἱ λοιποὶ τρόποι χωρὶς τοῦ ὑστάτου· καὶ γὰρ εἰ ὑπὸ μέρους
τινὸς τὸ ὅλον κινοῖτο, τὸ μέρος τοῦτο, εἰ τὸ ὅλον κινεῖ, καὶ τὸ καθ' αὑτὸ
μέρος κινήσει, ὥστε ἀφαιρεθέντος τοῦ λοιποῦ μέρους, τοῦτο τὸ μέρος
ἔσται ὅλον ἑαυτὸ κινοῦν. ἀλλὰ κἂν ὑπὸ τοῦ ὅλου τὸ μέρος, ὁ αὐτὸς
λόγος. ἀλλ'
εἰ καὶ αὐτὰ τὰ μέρη πάλιν ἄλληλα ἀντικινοῖ, τὸ αὐτὸ ἄτοπον· εἰ γὰρ ἕκα-
στον αὐτῶν, ὑφ' οὗ κινεῖται, τοῦτο ἀντικινεῖ, ἕκαστον αὐτῶν ἔσται αὐτὸ
ἑαυτὸ κινοῦν διὰ μέσου τινός. ὅτι μὲν εἰς τοῦτο τελευτῶσι πάντες οἱ τρό-
ποι, φανερὸν ἐκ τῶν εἰρημένων· ὅτι δὲ ἄτοπον ὅλον τι ὑφ' ἑαυτοῦ ὅλου

26
ἀδύνατον, ὡς ἐπιδείξομεν. πρῶτον δὲ ὑπομνηστέον, ὅτι εἰς τοῦτο

τελευτῶ-
σιν ἅπαντες οἱ λοιποὶ τρόποι χωρὶς τοῦ ὑστάτου· καὶ γὰρ εἰ ὑπὸ μέρους
τινὸς τὸ ὅλον κινοῖτο, τὸ μέρος τοῦτο, εἰ τὸ ὅλον κινεῖ, καὶ τὸ καθ' αὑτὸ
μέρος κινήσει, ὥστε ἀφαιρεθέντος τοῦ λοιποῦ μέρους, τοῦτο τὸ μέρος
ἔσται
ὅλον ἑαυτὸ κινοῦν. ἀλλὰ κἂν ὑπὸ τοῦ ὅλου τὸ μέρος, ὁ αὐτὸς λόγος. ἀλλ'
εἰ καὶ αὐτὰ τὰ μέρη πάλιν ἄλληλα ἀντικινοῖ, τὸ αὐτὸ ἄτοπον· εἰ γὰρ ἕκα-
στον αὐτῶν, ὑφ' οὗ κινεῖται, τοῦτο ἀντικινεῖ, ἕκαστον αὐτῶν ἔσται αὐτὸ
ἑαυτὸ κινοῦν διὰ μέσου τινός. ὅτι μὲν εἰς τοῦτο τελευτῶσι πάντες οἱ τρό-
ποι, φανερὸν ἐκ τῶν εἰρημένων· ὅτι δὲ ἄτοπον ὅλον τι ὑφ' ἑαυτοῦ ὅλου
102
κινεῖσθαι, πολλαχόθεν ἂνκαταμάθοιμεν. πότερον γὰρ τὴν αὐτὴν κινεῖται

κίνησιν, ἣν κινεῖ τὸ αὐτοκίνητον, ἢ ἑτέραν; εἰ μὲν δὴ ἑτέραν, οὐκέτ' ἂν
ἀκριβῶς αὐτοκίνητον εἴη, μᾶλλον δὲ ὅλως, ἀλλ' ἕτερον μὲν αὐτοῦ τὸ
κινοῦν,
ἕτερον δὲ τὸ κινούμενον, εἴπερ καὶ αἱ κινήσεις αὐτῶν ἕτεραι. εἰ δὲ δὴ
τὴν
αὐτήν, οὐδ' ὑπονοήσαι τις ἄν, πῶς φέροι ἂν ἅμα καὶ φέροιτο τὴν αὐτὴν
φορὰν ἢ ἀλλοιοῖτο καὶ ἀλλοιοῖ, ὥστε διδάσκοι ἂν καὶ μανθάνοι ἅμα καὶ
ὑγιάζοι καὶ ὑγιάζοιτο τὴν αὐτὴν ὑγείαν. ἄτοπα μὲν δὴ καὶ εὐθὺς ταῦτα,
ἀτοπώτερα δ' ἂν μᾶλλον φανείη, εἰ ὑπομνήσομεν ἑαυτούς, ὅτι πᾶν μὲν τὸ
κινούμενον εἴς τι δυνάμει ἐστί, καθ' ὃ κινεῖται, οἷον τὸ θερμαινόμενον,
ὅτι δυνάμει ἐστὶ θερμόν, καὶ τὸ ψυχόμενον, ὅτι δυνάμει ψυχρόν· πᾶν δὲ
τὸ κινοῦν ἐνεργείᾳ ἐστὶν ἤδη, καθ' ὃ κινεῖ· τὸ γὰρ θερμαινόμενον ἐνερ-
γείᾳ ψυχρόν. εἰ δὲ ταῦθ' οὕτως ἔχει, τὸ αὐτοκίνητον ἐκινεῖτο ἑαυτό·
11
ὑγιάζοι καὶ ὑγιάζοιτο τὴν αὐτὴν ὑγείαν. ἄτοπα μὲν δὴ καὶ εὐθὺς ταῦτα,
ἀτοπώτερα δ' ἂν μᾶλλον φανείη, εἰ ὑπομνήσομεν ἑαυτούς, ὅτι πᾶν μὲν τὸ
κινούμενον εἴς τι δυνάμει ἐστί, καθ' ὃ κινεῖται, οἷον τὸ θερμαινόμενον,
ὅτι δυνάμει ἐστὶ θερμόν, καὶ τὸ ψυχόμενον, ὅτι δυνάμει ψυχρόν· πᾶν δὲ
κινεῖται οὖν ὑφ' ὅλου, ἅμα τε ἂν δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ εἴη πρὸς τὸ αὐτὸ
(δυνάμει μὲν καθὸ κινεῖται, ἐνεργείᾳ δὲ καθὸ κινεῖ) καὶ ἀτελὲς ἅμα καὶ
τέλειον κατὰ ταὐτό (ἀτελὲς μὲν καθὸ δυνάμει, τέλειον δὲ ἤδη [θερμὸν καὶ
ψυχρὸν ἤδη] ἐνεργείᾳ)· ὥσθ' ἅμα εἴη θερμόν τε ἤδη καὶ οὔπω θερμὸν
καὶ ψυχρὸν ἤδη καὶ οὔπω ψυχρόν. λείπεται τοίνυν τοῦ αὐτοκινήτου τὸ
μέν
τι κινεῖν μέρος, τὸ δὲ κινεῖσθαι, ὧν τὸ μὲν κινοῦν ἀκίνητον πάντως
ἐστίν,
τὸ δὲ κινούμενον ἐνίοτε μὲν καὶ ἄλλοις αἴτιον γίνεται κινήσεως, ἐνίοτε
δὲ
οὔ, ἀλλ' αὐτὸ μόνον κινεῖται, ὥσπερ ἐπὶ τῶν ζῴων ὁρῶμεν· ταῦτα γάρ
ἐστιν αὐτοκίνητα καθ' ὃν διωρισάμεθα τρόπον καὶ ἔστιν ἐν αὐτοῖς τὸ
κινοῦν
ἀκίνητον, ἡ ψυχή, τὸ δὲ κινούμενον μὲν ὑπὸ τῆς ψυχῆς, οὐκέτι δὲ ἐξ
ἀνάγκης
κινοῦν, ἀλλὰ ποτὲ μὲν ποτὲ δὲ οὔ, τὸ σῶμα· ὅταν μὲν γὰρ ἕλκῃ τὸν λίθον,
τότε καὶ κινεῖ τῷ σώματι καὶ κινεῖται, ὅταν δὲ καθεύδῃ, κινεῖ μὲν τῷ
σώματι οὐδέν, κινεῖται δὲ τρεφόμενον ἢ αὐξανόμενον ἢ σφῦζον ἢ ἀνα-
103
πνέον. ἐν τοίνυν τῷ αὐτοκινήτῳ τὸ μὲν ἓν ὅτι σῶμα, δῆλον (ἐδείχθη

γάρ, ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον συνεχές)· εἰ δὲ καὶ τὸ κινοῦν, ἄδηλον ἔτι,
ἀλλὰ

15

κινεῖται οὖν ὑφ' ὅλου, ἅμα τε ἂν δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ εἴη πρὸς τὸ αὐτὸ
(δυνάμει μὲν καθὸ κινεῖται, ἐνεργείᾳ δὲ καθὸ κινεῖ) καὶ ἀτελὲς ἅμα καὶ
τέλειον κατὰ ταὐτό (ἀτελὲς μὲν καθὸ δυνάμει, τέλειον δὲ ἤδη [θερμὸν καὶ
ψυχρὸν ἤδη] ἐνεργείᾳ)· ὥσθ' ἅμα εἴη θερμόν τε ἤδη καὶ οὔπω θερμὸν
καὶ ψυχρὸν ἤδη καὶ οὔπω ψυχρόν. λείπεται τοίνυν τοῦ αὐτοκινήτου τὸ
μέν
τι κινεῖν μέρος, τὸ δὲ κινεῖσθαι, ὧν τὸ μὲν κινοῦν ἀκίνητον πάντως
ἐστίν,
τὸ δὲ κινούμενον ἐνίοτε μὲν καὶ ἄλλοις αἴτιον γίνεται κινήσεως, ἐνίοτε
δὲ
οὔ, ἀλλ' αὐτὸ μόνον κινεῖται, ὥσπερ ἐπὶ τῶν ζῴων ὁρῶμεν· ταῦτα γάρ
ἐστιν αὐτοκίνητα καθ' ὃν διωρισάμεθα τρόπον καὶ ἔστιν ἐν αὐτοῖς τὸ
κινοῦν
ἀκίνητον, ἡ ψυχή, τὸ δὲ κινούμενον μὲν ὑπὸ τῆς ψυχῆς, οὐκέτι δὲ ἐξ
ἀνάγκης
κινοῦν, ἀλλὰ ποτὲ μὲν ποτὲ δὲ οὔ, τὸ σῶμα· ὅταν μὲν γὰρ ἕλκῃ τὸν λίθον,
τότε καὶ κινεῖ τῷ σώματι καὶ κινεῖται, ὅταν δὲ καθεύδῃ, κινεῖ μὲν τῷ
σώματι οὐδέν, κινεῖται δὲ τρεφόμενον ἢ αὐξανόμενον ἢ σφῦζον ἢ ἀνα-
πνέον. ἐν τοίνυν τῷ αὐτοκινήτῳ τὸ μὲν ἓν ὅτι σῶμα, δῆλον (ἐδείχθη
γάρ, ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον συνεχές)· εἰ δὲ καὶ τὸ κινοῦν, ἄδηλον ἔτι,
ἀλλὰ
τοῦτο μὲν ἴσως καὶ καθ' αὑτὸ τεύξεται λόγου.
Ὅτι δ' ἔστι τι τὸ κινοῦν μὲν ἀκίνητον δέ, καὶ ἄλλως ἂν δόξειεν εὔ-
λογον εἶναι. εἰ γάρ τινα ἀμφοῖν μετέχει τοῦ κινεῖν καὶ κινεῖσθαι, τινὰ δὲ
θατέρου τοῦ κινεῖσθαι μόνον, εὔλογον (ἵνα μὴ εἴπωμεν ἀναγκαῖον) καὶ
τοῦ

10
104
λειπομένου τινὰ μόνον μετέχειν, λέγω δὲ τοῦ κινεῖν, μὴ κινεῖσθαι δέ· ἐφ'
ἁπάντων γὰρ τουτὶ καταμάθοι τις ἄν, ὅσα σύγκειται ἐκ δυοῖν· ὡς εἴπερ
θάτερον οἷόν τε γίνεσθαι καθ' ἑαυτὸ τῶν ἐν τῷ μίγματι, καὶ θάτερον καθ'
ἑαυτὸ οἷόν τ' εἶναι· ἐπειδὴ γὰρ ἐξ οἴνου καὶ μέλιτος τὸ οἰνόμελι, τὸ δὲ
μέλι καὶ χωρὶς οἴνου, καὶ ὁ οἶνος ἔστι χωρὶς μέλιτος. καὶ τοίνυν εἴ τινα
ἔστιν,
ἃ καὶ κινεῖ καὶ κινεῖται, ἔστι δέ τινα, ἃ κινεῖται μόνον, εἶναί τινα, ἃ
κινεῖ
μόνον, ἀνάγκη. φανερὸν τοίνυν ἐκ τῶν εἰρημένων, ὅτι ἔστι τὸ πρῶτον
κινοῦν
ἀκίνητον. ἐπειδὴ γάρ, ὡς καὶ πρότερον εἴπομεν, ὑπό τινος κινεῖται τὰ
κινούμενα (προΐοι γὰρ ἂν οὕτως εἰς ἄπειρον καὶ ἀναιροῖτο ἂν ἀρχὴ τῆς
κινήσεως), δυοῖν θάτερον περιλείπεται, ἢ εὐθὺς ὑπὸ ἀκινήτου κινεῖσθαι
ἢ
ὑπ' αὐτοκινήτου γε πάντως· ἀλλὰ καὶ ὅταν ὑπ' αὐτοκινήτου, καὶ τότε ὑπ'
ἀκινήτου πρὸ τοῦ. καλῶς οὖν Ἀναξαγόρας ποιεῖ τὸν νοῦν ἀκίνητον
ποιῶν,
ἐπεὶ κινήσεως αὐτὸν ἀρχὴν ὑποτίθεται. ὅτι μὲν οὖν ἀκίνητον ἐξ ἀνάγκης
τὸ πρῶτον κινοῦν, ἱκανῶς ἀποδέδεικται.

26
ἀληθές, ἁπλῶς δὲ οὐκ ἀληθές· ἀνάγκη γὰρ ἕτερόν τι πρότερον κινηθῆναι

κατὰ φορὰν τὸ γενητικὸν τοῦ γιγνομένου, ὂν ἤδη καὶ οὐ τηνικαῦτα γιγνό-
μενον καὶ τούτου ἕτερον πρότερον. ἔτι γένεσιν ἀδύνατον εἶναι πρώτην·
πάντα γὰρ ἂν εἴη τὰ κινούμενα γενητά, εἴ γε ἀνάγκη γενέσθαι πρῶτον τὰ
καθ' ἡντιναοῦν κίνησιν κινησόμενα. οὐκ ἄρα πρώτη φορᾶς ἡ γένεσις.
εἰ δὲ μὴ γένεσις, σχολῇ γ' ἂν αὔξησις ἢ ἀλλοίωσις δευτέρα ἐκείνης καὶ
μετ' ἐκείνην. ἔτι τὰ ἀτελέστερα τῶν ζώντων ταύτης τῆς κινήσεως ἀμοι-
ρεῖ, οἷον τὰ ζῳόφυτα καὶ φυτά. ἔτι ἥκιστα τῆς οὐσίας ἐξίσταται κατὰ
μόνην τὴν φορὰν τὰ κινούμενα· κατ' οὐδὲν γὰρ ἑαυτῶν μεταβάλλει,
ὥσπερ
ἀλλοιούμενα μὲν τὴν ποιότητα, αὐξανόμενα δὲ τὴν ποσότητα. ἔτι τὸ
αὐτο-
κίνητον ἀρχὴ καὶ τῶν κινουμένων καὶ τῶν κινούντων, κινεῖται δὲ τὸ
αὐτο-
κίνητον ὡς αὐτοκίνητον κατὰ μόνην τὴν φοράν· καὶ οὕτως ἄρα πρώτη
105
φορά. ἔτι κυρίως κινεῖσθαί φαμεν μόνον τὸ κινούμενον κατὰ τόπον,

ὅταν
δ' ἠρεμῇ μὲν κατὰ τόπον, αὐξάνηται δὲ ἢ φθίνῃ ἢ ἀλλοιούμενον τυγχάνῃ,
κατά τι κινεῖσθαι, ἁπλῶς δὲ κινεῖσθαι οὐ φαμέν.
Ὅτι μὲν τοίνυν τῶν κινήσεων φορὰ πρώτη, φανερὸν ἐκ τῶν εἰρημένων·
τίς δὲ φορὰ πρώτη, νῦν δεικτέον. ἅμα γὰρ καὶ τὸ πρότερον ὑποτεθέν, ὅτι
ἐνδέχεταί τινα κίνησιν εἶναι συνεχῆ καὶ ἀίδιον, δῆλον ἔσται τῇ αὐτῇ
μεθόδῳ. τῶν γὰρ λοιπῶν οὐδεμίαν εἶναι ἐνδέχεται συνεχῆ· πᾶσαι γὰρ ἐξ
ἀντικειμένων εἰσὶ κινήσεις καὶ μεταβολαί, γενέσεις μὲν καὶ φθοραὶ εἰς τὸ
ὂν καὶ εἰς τὸ μὴ ὄν, ἀλλοιώσεις δὲ εἰς τὰ ἐναντία πάθη, αὔξησις δὲ καὶ

14
ἡ ἄπειρός τε καὶ μείζων, ὃ κεκίνηκεν ἡ ἐλάττων, ἢ οὐκ ἐν χρόνῳ κινήσει·

ἄμφω δὲ ἄλογα καὶ ἀδύνατα. ὅλως δὲ ἀμήχανον ἄπειρον δύναμιν ἐν
πεπερασμένῳ μεγέθει· ὅπου γὰρ τοῦ μεγέθους ἔστι μείζω λαβεῖν, ἐπεὶ καὶ
[τὰ] τῆς δυνάμεως. ἀρκεῖ δὲ ἄνευ πάσης ἀμφισβητήσεως ἀποδεῖξαι καὶ

ἐκ τῶν διωρισμένων, ὅτι μὴ σῶμα τὸ πρῶτον κινοῦν· εἰ γὰρ ἀκίνητον
ὅλως
τὸ πρῶτον κινοῦν, ἀμήχανον τοῦτο σῶμα εἶναι. πᾶν γὰρ σῶμα κινοῦν καὶ
κινεῖται· ἢ γὰρ ὠθοῦν ἢ ἕλκον ἢ δινοῦν ἢ ὀχοῦν ἢ ῥιπτούντων ἄλλος

λόγος·
δοκεῖ γὰρ καὶ ἡ κατά τινα τῶν ἄλλων τρόπων, περὶ δὲ τῶν ἠρεμούντων
αὐτῶν ἔτι κινεῖσθαι ἐπὶ πολὺ τὰ βληθέντα. φέρεται γὰρ χρόνον τινὰ τὸ
βέλος καὶ ἠρεμήσαντος τοῦ ἀφέντος καὶ ἀπορεῖται, πῶς κινεῖται ταῦτα
καὶ
ὑπὸ τίνος· οὔτε γὰρ ὑφ' αὑτῶν (οὐ γὰρ τῶν αὐτοκινήτων ἐστίν) οὔθ' ὑπὸ
τοῦ βάλλοντος (ἀπέστη γὰρ ἐκεῖνος ἀφεὶς καὶ ἡσυχάζει). λέγεται μὲν οὖν,
ὅτι μὴ τὸ βέλος μόνον ἐκίνησεν ὁ τοξεύων, ἀλλὰ καὶ τὸν ἀέρα τὸν
πλησίον,
ὃς κινεῖται ὑπὸ τοῦ ῥίψαντος αὐτὸ ἤδη τὸ ῥιφθέν. οὗτος δὲ ὁ λόγος μετα-
τίθησι τὴν ἀπορίαν, οὐ λύει· πάλιν γὰρ ὁ ἀὴρ πῶς κινεῖται τοῦ κινοῦντος
οὐχ ἁπτομένου; οὔτε ὑπ' αὐτοῦ (οὐδὲ γὰρ ζῷον) οὔθ' ὑπὸ τοῦ ῥίψαντος
106
(πέπαυται γάρ)· ὑπὸ τίνος οὖν, εἴπερ πᾶν ὑπό τινος κινεῖται τὸ
κινούμενον;
ἐπεὶ καὶ ἡ λίθος οὐ τὸ πλησίον ἕλκει σιδήριον, ἀλλὰ καὶ τὸ ἐφεξῆς, οὗ
μὴ ἅπτεται· ἀλλ' ὅταν ἀπέλθῃ, πέπαυται καὶ τὸ ἐγγὺς ἅμα καὶ τὸ ἐχό-
μενον. αἴτιον δέ, ὅτι τὸ σιδήριον ἐκεῖνο τὸ πρὸς τῇ λίθῳ οὐκ οἰκείαν
ἔσχε δύναμιν τὸ ἐπισπᾶσθαι, ἀλλ' ἐλάμβανε παρὰ τῆς λίθου, ἧς εἴπερ
Θεμίστιος. Αριστοτέλης Φυσικά Παραφράσεις. Τόμ. 5,2, p. 235, γρ. 8
οὕτως δὲ εὐθὺς ἔδει καταφέρεσθαι καὶ τὸ ῥιπτούμενον· ἢ οὐ μόνον

κινεῖται
ὁ πλησίον ἀήρ, ἀλλὰ καὶ δύναμιν τοῦ κινεῖν λαμβάνει; καὶ ταύτην δὴ οὐχ
οἵαν τὸ παρὰ τῆς λίθου σιδήριον, ἀλλ' ὥστε οἰκείαν ποιῆσαι καὶ ἑαυτοῦ,
ὥσπερ οἶμαι καὶ ὑπὸ τοῦ πυρὸς τὸ πύρινον οὐ θερμαίνεται μόνον, ἀλλὰ
καὶ δύναμιν οἰκείαν τοῦ θερμαίνειν λαμβάνει καὶ ταύτην ἀεὶ δίδωσιν
ἐφεξῆς καὶ τοῦτο πρόεισιν μέχρι τινός, εἶτα κατ' ὀλίγον παύεται
μειουμένης
ἐν τῇ διαδοχῇ τῆς δυνάμεως τῆς ἀπὸ τοῦ πυρὸς ἐνδοθείσης. οὕτω δὲ καὶ
τὸν ἀέρα εἴποι τις ἂν καὶ τὸ ὕδωρ ἐπαμφοτερίζοντα ταῖς δυνάμεσι καὶ
μετέχοντα καὶ βαρύτητος καὶ κουφότητος, ἐφ' ὅπερ ἂν τοῦ φέρεσθαι τὴν
ἀρχὴν παρὰ τοῦ ῥίπτοντος καὶ τὸ ἐνδόσιμον λάβῃ, ἐπὶ τοῦτο λοιπὸν
φέρεσθαι ἐξ αὐτῶν καὶ οἷον αὐτοκίνητα γίνεσθαι χρόνον τινὰ κινούμενά
τε
ἅμα καὶ κινοῦντα , κινούμενα δὲ οὐκέθ' ὑπὸ τοῦ βάλλοντος, ἀλλ' ὑπὸ τῆς
οἰκείας δυνάμεως, ἧς τὸ ἐνδόσιμον παρὰ τοῦ ῥίψαντος ἔσχεν, ὥσπερ καὶ

τὸ
ὕδωρ ὑπὸ τοῦ πυρὸς θερμανθὲν καὶ ἀπελθόντος τοῦ πυρὸς οὐκ αὐτὸ
μόνον
θερμόν ἐστιν, ἀλλὰ καὶ τοῦ θερμαίνειν ἐπὶ πολὺ φυλάττει τὴν δύναμιν.
οὕτως γὰρ ἄμεινον λέγειν ἢ τὴν ἀντιπερίστασιν αἰτιᾶσθαι, ἣ γίνεται μὲν
ἐξ ἀνάγκης παρὰ τῶν ῥιπτομένων· ἀντιμεθίσταται γὰρ ὁ ἀήρ· οὐ μὴν
διὰ ταύτην ἡ κίνησις· καὶ γὰρ βαδιζόντων ἀντιπερίστασις, ἀλλ' οὐ διὰ
τοῦτο βαδίζομεν ἁπλῆ τέ ἐστι μετάστασις καὶ μεταχώρησις τῶν τόπων.
δραστικὸν δὲ οὐδὲν οὔτε κινητικὸν ἡ ἀντιπερίστασις ἔχει·
Θεμίστιος. Σχόλια στο Περί ψυχής του Αριστοτέλη. (2001: 040)

“Themistii in libros Aristotelis de anima Παραφράσεις. ”, Ed. Heinze, R.
Berlin: Reimer, 1899; Commentaria in Aristotelem Graeca 5.3.
Τόμ. 5,3, p. 9, γρ. 32
107
σχήματα, ἅπερ αἰεὶ κινούμενα τῆς τῶν ζώων κινήσεως αἴτια γίνεται,
βοήθειαν γίγνεσθαι τῷ ζώῳ, θύραθεν ἐπεισιόντων ἄλλων τοιούτων ἐν
τῷ ἀναπνεῖν καὶ ὥσπερ ἀντισηκώσεως γιγνομένης τῶν ὑπὸ τῆς ἐκπνοῆς
σκεδαννυμένων καὶ τῶν ὑπὸ τῆς ἀναπνοῆς εἰσελκομένων, καὶ ζῆν δὴ
μέχρις
ἂν δύνηται τὰς σφαιροειδεῖς ταύτας ἀτόμους εἰσέλκειν τε καὶ
ἀποπέμπειν.
μήποτε δὲ καὶ τῶν Πυθαγορείων τινές, φησὶν Ἀριστοτέλης (οὐκ οἶδα
οὕστινας λέγων τοὺς οὕτως λέγοντας Πυθαγορείους), εἰς τοιαύτην δόξαν
περὶ
τῆς ψυχῆς ὑποφέρονται, οἱ μὲν αὐτὰ τὰ ἐν τῷ ἀέρι κινούμενα σώματα, οἱ
δὲ τὴν ταῦτα κινοῦσαν αἰτίαν τὴν ψυχὴν ἀποφηνάμενοι, διότι μηδέποτε

ἠρεμεῖ κἂν παντελὴς ᾖ νηνεμία. ἴδιον δὲ μάλιστα τῆς ψυχῆς τὸ κινεῖν
ὑπολαμβάνουσι καὶ ὅσοι τὴν ψυχὴν τῷ αὐτοκινήτῳ χαρακτηρίζουσιν·
ἐοίκασι
γὰρ ἅπαντες οὗτοι πεπιστευκέναι τὴν κίνησιν οἰκειότατον εἶναι τῇ ψυχῇ,
καὶ τὰ μὲν ἄλλα κινεῖσθαι ὑπὸ τῆς ψυχῆς, ταύτην δὲ μόνην ὑφ' ἑαυτῆς.
Ὁμοίως δὲ καὶ Ἀναξαγόρας ψυχὴν λέγει τὴν κινοῦσαν ἀρχήν, καὶ εἴ
τις ἄλλος εἴρηκεν ὡς τὸ πᾶν ἐκίνησε νοῦς. οὐ μὴν ὁμοίως ὥσπερ Δημό-
κριτος· ἐκεῖνος μὲν γὰρ οἴεται νοῦν καὶ ψυχὴν μηδὲν διαφέρειν· τὸ γὰρ
ἀληθὲς εἶναι τὸ φαινόμενον τῇ αἰσθήσει, ὡς καὶ τὸν νοῦν
συλλαμβανούσῃ,
Θεμίστιος. Σχόλια στο Περί ψυχής του Αριστοτέλη. Τόμ. 5,3, p. 15, γρ.
1
τῇ ψυχῇ καὶ διὰ τὸ κινεῖν κινεῖσθαι καὶ αὐτὴν ὑπολαμβάνοντας, ὡς καὶ

τὸν ὅρον αὐτῆς τοιοῦτον ἀποδιδόναι, ψυχὴν εἶναι τὸ κινοῦν ἑαυτὸ ἢ
δυνά-
μενον κινεῖν ἑαυτό· οὕτω γὰρ καὶ Πλάτων ἐν τῷ δεκάτῳ τῶν Νόμων.
ἴσως
γὰρ οὐ τοῦτο μόνον ψεῦδός ἐστι τὸ τὴν ψυχὴν διὰ τὸ κινεῖσθαι κινεῖν,
ἀλλ'
ὅλως ἀδύνατον ὑπάρχειν αὐτῇ τὸ κινεῖσθαι. ὅτι μὲν οὖν οὐκ ἀνάγκη πᾶν
τὸ κινοῦν καὶ αὐτὸ κινεῖσθαι, δέδεικται μὲν ἐν τοῖς Φυσικοῖς διὰ πλειό-
νων, ὅμως δὲ καὶ νῦν τοῦ σαφοῦς ἕνεκα ἐκεῖθεν ὀλίγα μετενεκτέον. εἰ
γὰρ
ἅπαν τὸ κινοῦν καὶ κινεῖται, ἤτοι ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖσθαι αὐτὸ ἀναγκαῖόν
ἐστιν ἢ ὑπ' ἄλλου. ὑπ' ἄλλου μὲν δὴ οὐκ ἀνάγκη· εἰς ἄπειρον γὰρ ὁ
λόγος προήξει. ὑφ' ἑαυτοῦ δὲ ἀδύνατον διὰ τάδε· ἢ γὰρ κατ' ἄλλο μέν
108
τι αὑτοῦ κινεῖ, κατ' ἄλλο δὲ κινεῖται τὸ αὐτοκίνητον, ἢ κατὰ ταὐτόν. εἰ

μὲν δὴ κατ' ἄλλο, ἔσται τι αὐτοῦ κινοῦν μόνον μὴ κινούμενον δέ, ὅπερ
οὐκ οἴονται δυνατόν· καὶ οὐκέτ' ἂν ἀκριβῶς αὐτοκίνητον εἴη, ἀλλ'
ἕτερον
μὲν αὐτοῦ τὸ κινοῦν ἕτερον δὲ τὸ κινούμενον. τοῦτον δὲ τὸν τρόπον
οὐδὲν
κωλύει καὶ τὰ ζῶα λέγειν αὐτοκίνητα καὶ τὰ φυτά· κινεῖται γὰρ καὶ
ταῦτα
ὑπὸ τῆς φυτικῆς ψυχῆς τρεφόμενα καὶ αὐξόμενα. εἰ δὲ καθ' ὅλον ἑαυτὸ
κινεῖ καὶ κινεῖται, οὐδ' ὑπονοήσαι τις ἄν, πῶς φέροιτο ἂν ἅμα καὶ φέροι,
καὶ ἀλλοιοῖτο καὶ ἀλλοιοῖ, ὥστε ἅμα διδάσκοι ἂν καὶ μανθάνοι, καὶ
ὑγιάζοι
καὶ ὑγιάζοιτο τὴν αὐτὴν ὑγείαν. ἄτοπα μὲν δὴ καὶ ταῦτα, ἀτοπώτερον δ'
ἂν μᾶλλον φανείη, ὅτι πᾶν μὲν τὸ κινούμενον ἔτι δυνάμει ἐστὶ καθὸ
κινεῖται, πᾶν δὲ τὸν κινοῦν ἐνεργείᾳ καθὸ κινεῖ, ὥστ' εἰ τὸ αὐτοκίνητον
Θεμίστιος. Σχόλια στο Περί ψυχής του Αριστοτέλη. Τόμ. 5,3, p. 106,
γρ. 30
κακοῦ δέλεαρ, ἔπειτα λύπας ἀγαθῶν φυγάς, ἔτι αὖ θάρσος καὶ φόβον
ἄφρονε ξυμβούλω, θυμὸν δὲ δυσπαραμύθητον, ἐλπίδα δὲ εὐπαράγωγον,
αἰσθήσει δὲ ἀλόγῳ καὶ ἐπιχειρητῇ παντὸς ἔρωτι συγκερασάμενοι τὸ
θνητὸν τῆς ψυχῆς γένος συνέθεσαν. καὶ διὰ ταῦτα πάντα σεβόμενοι
μιαίνειν τὸ θεῖον, ὅ τι μὴ πᾶσα ἀνάγκη, χωρὶς ἐκείνου κατοικίζουσι τὸ
θνητόν, ἰσθμὸν καὶ ὅρον τῆς κεφαλῆς καὶ τοῦ στήθους αὐχένα μεταξὺ
θέντες, ἵνα εἴη
χωρίς. ἐν δὴ τοῖς στήθεσι καὶ ἐν τῷ καλουμένῳ θώρακι τὸ τῆς ψυχῆς
θνητὸν γένος ἐνέδουν.’ καὶ ἐπὶ πᾶσι τὰ περὶ ψυχῆς εἰρημένα
συγκεφαλαιού-
μενος γράφει· ‘τὰ μὲν οὖν περὶ ψυχῆς ὅσον θνητὸν ἔχει καὶ ὅσον
θεῖον.’ καὶ οἱ λόγοι δὲ οὓς ἠρώτησε περὶ ψυχῆς ἀθανασίας εἰς τὸν νοῦν
ἀνάγονται σχεδόν τι οἱ πλεῖστοι καὶ ἐμβριθέστατοι· ὅ τε ἐκ τῆς
αὐτοκινησίας
(ἐδείχθη γὰρ ὡς αὐτοκίνητος μόνος ὁ νοῦς, εἰ τὴν κίνησιν ἀντὶ τῆς
ἐνεργείας
νοοίημεν), καὶ ὁ τὰς μαθήσεις ἀναμνήσεις εἶναι λαμβάνων, καὶ ὁ τὴν
πρὸς
τὸν θεὸν ὁμοιότητα· καὶ τῶν ἄλλων δὲ τοὺς ἀξιοπιστοτέρους δοκοῦντας
οὐ
χαλεπῶς ἄν τις τῷ νῷ προσβιβάσειεν, ὥσπερ γε καὶ τῶν ὑπ' αὐτοῦ
Ἀριστοτέλους ἐξειργασμένων ἐν τῷ Εὐδήμῳ, ἐξ ὧν δῆλον ὅτι καὶ
Πλάτων
109
τὸν νοῦν ἀθάνατον μόνον ὑπολαμβάνει, τῆς ψυχῆς τι καὶ αὐτὸν ὄντα,
φθαρτὰ δὲ τὰ πάθη καὶ τὸν τούτοις ἐνόντα λόγον, ὃν Ἀριστοτέλης
παθητι-
κὸν νοῦν ὀνομάζει. οὐ γὰρ παντάπασιν ἄλογα τὰ πάθη τῆς ψυχῆς τῆς
ἀνθρωπίνης, ἅ γε καὶ ὑπακούει τῷ λόγῳ καὶ παιδεύεται καὶ νουθετεῖται,
Θεμίστιος. Quae fertur Σχόλια στα αναλυτικά πρότερα του

Αριστοτέλη librum i Παραφράσεις. (2001: 042)“Themistii quae fertur
Σχόλια στα αναλυτικά πρότερα του Αριστοτέλη librum i Παραφράσεις. ”,
Ed. Wallies, M.
Τόμ. 23,3, p. 79, γρ. 8
πέρασμα. ὁμοίως, εἰ καὶ τὸ ἐναντίον τούτοις συνάγοι τις, ὅτι μηδεμία

ἡδονὴ
ἀγαθόν, ποτὲ μὲν διὰ τοῦ ‘πᾶν ἀγαθὸν ὠφέλιμον, οὐδεμία δὲ ἡδονὴ
ὠφέλιμος,
οὐδεμία ἄρα ἡδονὴ ἀγαθόν’, ποτὲ δὲδιὰ τῶν ‘πᾶσα ἡδονὴ ἀτελής (εἴ γε
κίνησις,
ἡ δὲ κίνησις ἐνέργεια ἀτελής), οὐδὲν δὲ ἀτελὲς ἀγαθόν, οὐδεμία ἄρα
ἡδονὴ
ἀγαθόν’. καὶ γὰρ ἐπὶ τούτων ταὐτὸν συμπέρασμα δι' ἄλλων καὶ ἄλλων
ὅρων
τε καὶ προτάσεων δείκνυται· διὸ καὶ πλείους εἰσὶν οἱ συλλογισμοὶ ἀλλ'
οὐχ
εἷς. καὶ ὡς ὁ Πλάτων ἀθάνατον εἶναι τὴν ψυχὴν ποτὲ μὲν διὰ τοῦ τὰς
μαθήσεις ἀναμνήσεις εἶναιδείκνυσι, ποτὲ δὲ διὰ τοῦ ἀνεπίδεκτον εἶναι
τοῦ
ἐναντίου διὰ τὸ συνεπιφέρεσθαι αὐτῷ τὸ ἐκείνῳ ἐναντίον, ποτὲ δὲ αὖ διὰ
τοῦ μὴ
φθείρεσθαι ὑπὸ ἀλλοτρίας πονηρίας τὸ ὑπὸ τῆς οἰκείας μὴ φθειρόμενον,
ἄλλοτε
διὰ τοῦ αὐτοκίνητον εἶναι τὴν ψυχήν· τὸ γὰρ αὐτὸ διὰ πλειόνων δείκνυσι
μέσων· διὸ πλείους οἱ συλλογισμοί. οἷον τὸ Ε διά τε τῶν Α, Β καὶ διὰ

τῶν Γ, Δ. τὸ μὲν οὖν Ε συμπέρασμα ἡμῖν εἰλήφθω, τὸ δὲ Α, Β καὶ τὸ
Γ, Δ προτάσεις ἄλλαι καὶ ἄλλαι, δι' ὧν δείκνυται τὸ Ε, ποτὲ μὲν διὰ τῶν
Α, Β προτάσεων ποτὲ δὲ διὰ τῶν Γ, Δ. ἔστω γὰρ τὸ μὲν ‘οὐδὲν αἰσχρὸν
καλόν’ συμπέρασμα ὂν τὸ Ε· τοῦτο δὲ συναγέσθω ποτὲ μὲν διὰ τῶν
‘οὐδὲν καλὸν κακόν, πᾶν δὲ αἰσχρὸν κακόν’· ὁ συλλογισμὸς ἐν δευτέρῳ
σχήματι.
110
Θεμίστιος. Quae fertur Σχόλια στα αναλυτικά πρότερα του Αριστοτέλη

librum i Παραφράσεις. Τόμ. 23,3, p. 109, γρ. 6
ληψιν ἢ κατὰ ποιότητα ἦσαν τῶν ὑποθετικῶν, οὐκ ἐν τοῖς ἐξ ἀρχῆς ὑπο-
κειμένοις ἀλλ' ἐν τοῖς μεταλαμβανομένοις καὶ ἐπὶ τούτων ἡ ζήτησις
ἔσται.
ἐν γὰρ τῷ ὑποθετικῷ τῷ ‘εἰ ἡ ψυχὴ ἀεικίνητος, ἀθάνατος, ἀλλὰ μὴν
ἀεικί-
νητος’ οὐκέτι τῶν ἐν τῇ πρώτῃ προτάσει τῇ ὑποθετικῇ τῇ‘εἰ ἡ ψυχὴ
ἀεικίνητος, ἀθάνατός ἐστι’ τὴν προειρημένην ἐκλογὴν ποιήσομεν
ζητοῦντες,
τίνα ἕπεται τῷ ἀεικίνητον εἶναι τὴν ψυχήν, καὶ τίσι τοῦτο ἕπεται, καὶ
τίνα
οὐχ οἷά τε ὑπάρχειν αὐτῷ· ὁμοίως οὐδὲ τῷ ἀθάνατον εἶναι τὴν ψυχήν·
ἀλλὰ
ληψόμεθα τοὺς ἐν τῇ μεταλήψει ἢ προσλήψει ὅρους (εἰσὶ δὲ οὗτοι ἥ τε
ψυχὴ
ψυχῇ
τὸ αὐτοκίνητον, εἴη ἂν δεικνύμενον τὸ τὴν ψυχὴν ἀεικίνητον εἶναι.
λέγω δὲ
κατὰ μετάληψιν μὲν τοὺς κατὰ πρόσληψιν λεγομένους, οἵ εἰσι μικτοί,
κατὰ
ποιότητα δὲ τοὺς ἀπὸ τοῦ μᾶλλον καὶ ἧττον καὶ ὁμοίου δεικνύντας,

τίνα οὐχ ἕπεται τῷ ἀγαθῷ, πάλιν τίνα ἐπιστήμῃ ἕπεται, τίσιν ἐπιστήμη,
τίνα οὐχ
ὑπάρχει τῇ ἐπιστήμῃ, καὶ καθ' ἑκάστην ἐπιστήμην τὰ ἑκάστῃ αὐτῶν
οἰκεῖα· καθ'
ἑκάστην γὰρ ἐπιστήμην ἢ ἐν ταῖς πλείσταις τῶν ἐπιστημῶν ἴδιά ἐστι τά τε
ἑπό-
μενα καὶ τά, οἷς ἕπεται, καὶ τὰ μὴ ὑπάρχοντα. τὸ δὲ ‘ἐν ταῖς πλείσταις’
προστε-
θείκαμεν, ὅτι ἔστι τινὰ καὶ κοινὰ ἀξιώματα, οἷς προσχρώμεθα πρὸς πάντα
τὰ
111
δεικνύμενα, ὡς τὸ κατὰ παντὸς τὴν ἀπόφασιν ἢ τὴν κατάφασιν καὶ τὸ ἂν

ἀπὸ
ἴσων ἴσα ἀφαιρεθῇ, καὶ τὰ καταλειπόμενα ἴσα εἶναι· τοῦτο γὰρ καὶ ἐπὶ
μεγεθῶν
καὶ ἐπ' ἀριθμῶν καὶ ἐπὶ χρόνων καὶ ἐπὶδυνάμεων ὁμοίως ἀληθές. ἀλλὰ
κοινὰ
μὲν ταῦτα. ἰδία δὲ τοῦ μὲν δικαίου τὸ καλὸν ἀρχή, τοῦ δ' ἀθανάτου φέρ'
εἰπεῖν τὸ αὐτοκίνητον· ἄλλου δὲ ἄλλο τι οἰκεῖον. διό, φαμέν, τὰς
προτάσεις
τὰς οἰκείας ἑκάστῃ ἐπιστήμῃ τοῦ καθ' ἕκαστα ἐπιστήμονός ἐστιν ἐκλέξαι
ἐκ λόγων οἰκείων· ἐκ γὰρ τῶν οἰκείων ἑκάστῳ γνωρίζεται ὑπὸ τῶν περὶ
αὐτὰ
καταγινομένων καὶ ἐμπείρων. ἐκ γὰρ τούτων αἱ περὶ ἑκάστου ἀποδείξεις·
ἐκ
γὰρ τῆς τῶν καθέκαστα πείρας ἡ τοῦ καθόλου γνῶσις, ὅ ἐστιν ἀρχή. τὸ
μὲν
οὖν ἐκλέγειν, τίνα οἰκεῖα καὶ τίνα μὴ τῶν ὑποκειμένων ὅρων, τῶν περὶ
ἕκαστον ἐμπείρων τε καὶ εἰδημόνων ἴδιον· τὸ δὲ ταῦτα λαβόντα ἐξ αὐτῶν
τούς τε συλλογισμοὺς τοὺς οἰκείους καὶ τὰς ἀποδείξεις ποιεῖσθαι τοῦ
συλλογι-
στικοῦ τε καὶ τοῦ ἀποδεικτικοῦ. μηδενὸς γὰρ ἐνδέοντος κατὰ τὴν
ἱστορίαν

τὰς δύο, ὡς εἶναι ἑκατέραν τῶν προσεχῶν τοῦ δεικνυμένου προτάσεων

ἐκείνων
συμπεράσματα, κἀκείνας δηλονότι ὁμοίως ἐκληψόμεθά τε καὶ ἀνάξομεν
εἴς τι
τῶν σχημάτων. εἰ δὲ μήτε συλλογίζοιντό τι τῶν κειμένων μήτε ἄλλως
δεικνύοιέν τι, ὥσπερ δεικνύουσιν αἱ ἐπακτικῶς λαμβανόμεναι εἰς
σύστασιν τῆς
καθόλου προτάσεως, μήτε ὄγκου ἢ ἄλλου τινὸς χρειώδους χάριν εἶεν,
οἷον
κρύψεως ἢ σαφηνείας, ἀφαιρητέον καὶ ἀποκριτέον αὐτὰς ἐν ταῖς
ἀναλύσεσι
τῶν συλλογισμῶν ὡς μάτην καὶ κενῶς εἰλημμένας. εἰ δὲ εἶεν ἐκείνων
χάριν
τινὸς παρακείμεναι, χωριστέαι μὲν καὶ τότε τῶν κυρίων τοῦ
συμπεράσματος
προτάσεων, παραδεικτέον δέ, οὗ χάριν εἰσὶ κείμεναι. δεῖ γὰρ τὸ
112
συμπέρασμα
γίνεσθαι, εἰ κατὰ συλλογισμὸν γίνοιτο, “τῷ ταῦτα εἶναι”· τὰ δ' οὕτως
τιθέμενα
οὐ τοιαῦτα. ἐν γὰρ τῷ λόγῳ τῷ ‘πᾶν τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, πᾶν τὸ
ἀεικίνητον ἀθάνατον’ “τὸ δ' ἄλλο τι κινοῦν καὶ ὑπ' ἄλλου κινούμενον
παῦλαν
ἔχον κινήσεως παῦλαν ἔχει ζωῆς” οὐδὲν πρὸς τὸ συμπέρασμα τὸ ‘πᾶν τὸ
αὐτοκίνητον ἀθάνατον’ συντελεῖ, ἀλλ' εἰσὶν αἱ πρῶται προτάσεις αὐτοῦ
συνακτικαί. καθόλου μὲν οὖν δεῖ ἐπισκέπτεσθαι ἐν ταῖς ἀναλύσεσι τῶν
συλλο-
καὶ
τί τῶν ἀναγκαίων παραλέλειπται, καὶ τὸ μὲν ἀναγκαῖον προσθετέον, τὸ δὲ
περιττὸν ἀφαιρετέον, ἕως ἂν ἔλθωμεν καὶ εὕρωμεν ζητοῦντες, τίτίνος

χάριν
εἴληπται καὶ τί παρεᾶται, εἰς τὰς δύο προτάσεις τὰς τοῦ συμπεράσματος
κυρίας. ἄνευ γὰρ τοῦ ταύτας εὑρεῖν τε καὶ λαβεῖν ἀποκρῖναι δὲ καὶ
χωρίσαι
τὰς περιττὰς οὐκ ἔστιν ἀγαγεῖν εἰς σχῆμα τοὺς οὕτως ἠρωτημένους
λόγους.
Γρηγόριος Νύσσης. , Antirrheticus adversus Apollinarium (2017:

008)“Gregorii Nysseni opera, vol. 3.1”, Ed. Mueller, F.Leiden: Brill,
1958.Τόμ. 3,1, p. 192, γρ. 13
ὁ μὲν κατὰ Χριστὸν ἄνθρωπος ἄνους, ὁ δὲ θεὸς νοῦς τῷ

ἀνοήτῳ γίνεται; ἄρα χρὴ καὶ ὅλον τοῦ ἐπιχειρήματος τούτου
καταγράψαι τὸν ὄνειδον. ἀλλὰ δέδοικα, μὴ χλευασταί τινες
τοῖς ἐντυγχάνουσι δόξωμεν ὡς ἐπὶ γέλωτι τὴν ἀσχημοσύνην
τοῦ λογογράφου δημοσιεύοντες. πλὴν ὡς ἂν μὴ ἀτελὴς μένοι
ἡ πρότασις, τὸ συμπέρασμα μόνον ἐπαγαγεῖν δέον, τὸν διὰ
μέσου συρφετὸν ὑπερβήσομαι. Εἰ μετὰ τοῦ θεοῦ,
φησί, νοῦ ὄντος, καὶ ἀνθρώπινος ἦν ἐν Χριστῷ
νοῦς· οὐκ ἄρα ἐπιτελεῖται ἐν αὐτῷ τὸ τῆς σαρ-
κώσεως ἔργον. εἰ δὲ μὴ ἐπιτελεῖται τὸ τῆς σαρ-
κώσεως ἔργον ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ καὶ μὴ ἀναγ-
καστῷ νοΐ, ἐν τῷ ἑτεροκινήτῳ καὶ ὑπὸ τοῦ θείου
νοῦ ἐνεργουμένῃ σαρκὶ τελεῖται τὸ ἔργον, ὅ ἐστι
λύσις ἁμαρτίας· μεταλαμβάνει δὲ τῆς λύσεως
ὁ ἐν ἡμῖν αὐτοκίνητος νοῦς, καθ' ὅσον οἰκειοῖ
ἑαυτὸν Χριστῷ. ὁρᾷς πῶς οἰκεῖα τῇ προτάσει τὰ
113
συμπεράσματα; τάχα δέ τινος ἐπαοιδοῦ καὶ γαζαρηνοῦ

προσδεόμεθα πρὸς τὸ διακρῖναι ἡμῖν τὰ τῶν ἐνυπνίων αἰνίγ-
ματα, ὥστε εἰπεῖν τί σημαίνει ἡ τῶν ῥημάτων τούτων και-
νοφωνία· ὁ αὐτοκίνητος νοῦς καὶ ἑτεροκίνητος, σὰρξ ἡ
ἐπιτελοῦσα τὸ ἔργον τῆς λύσεως. ἀλλ' ἀφείσθω καὶ ταῦτα τῇ
Γρηγόριος Νύσσης. , Antirrheticus adversus Apollinarium

Τόμ. 3,1, p. 192, γρ. 17
τοῦ λογογράφου δημοσιεύοντες. πλὴν ὡς ἂν μὴ ἀτελὴς μένοι

ἡ πρότασις, τὸ συμπέρασμα μόνον ἐπαγαγεῖν δέον, τὸν διὰ
μέσου συρφετὸν ὑπερβήσομαι. Εἰ μετὰ τοῦ θεοῦ,
φησί, νοῦ ὄντος, καὶ ἀνθρώπινος ἦν ἐν Χριστῷ
νοῦς· οὐκ ἄρα ἐπιτελεῖται ἐν αὐτῷ τὸ τῆς σαρ-
κώσεως ἔργον. εἰ δὲ μὴ ἐπιτελεῖται τὸ τῆς σαρ-
κώσεως ἔργον ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ καὶ μὴ ἀναγ-
καστῷ νοΐ, ἐν τῷ ἑτεροκινήτῳ καὶ ὑπὸ τοῦ θείου
νοῦ ἐνεργουμένῃ σαρκὶ τελεῖται τὸ ἔργον, ὅ ἐστι
λύσις ἁμαρτίας· μεταλαμβάνει δὲ τῆς λύσεως
ὁ ἐν ἡμῖν αὐτοκίνητος νοῦς, καθ' ὅσον οἰκειοῖ
ἑαυτὸν Χριστῷ. ὁρᾷς πῶς οἰκεῖα τῇ προτάσει τὰ
συμπεράσματα; τάχα δέ τινος ἐπαοιδοῦ καὶ γαζαρηνοῦ
προσδεόμεθα πρὸς τὸ διακρῖναι ἡμῖν τὰ τῶν ἐνυπνίων αἰνίγ-
ματα, ὥστε εἰπεῖν τί σημαίνει ἡ τῶν ῥημάτων τούτων και-
νοφωνία· ὁ αὐτοκίνητος νοῦς καὶ ἑτεροκίνητος, σὰρξ ἡ
ἐπιτελοῦσα τὸ ἔργον τῆς λύσεως. ἀλλ' ἀφείσθω καὶ ταῦτα τῇ
ἀγερωχίᾳ τῶν νέων καταχλευάζεσθαι, ἡμεῖς δὲ πρὸς τὰ
ἐφεξῆς τοῦ λόγου προΐωμεν. Εἴ τι πλέον, φησίν, ἕτερος
ἑτέρου κομίζεται, τοῦτο δι' ἄσκησιν γίνεται·
Γρηγόριος Νύσσης. , De mortuis non esse dolendum (2017: 009)

“Gregorii Nysseni opera, vol. 9.1”, Ed. Heil, G.Leiden: Brill, 1967.
Τόμ. 9, p. 44, γρ. 13
ἑαυτὸν ζῇ πεπονηκυῖαν ἐν τῇ τοῦ σώματος συμπλοκῇ τὴν

ἰσχὺν ἑαυτοῦ δι' ἡσυχίας ἀναλαμβάνων.”
Ταῦτα τοίνυν καὶ τὰ τοιαῦτα τοῖς ἐν τῷ σώματι ζῶσιν
ὁ νοῦς διαλέγεται μονονουχὶ φωνὴν ἀφιεὶς ὅτι “Ὦ ἄνθρωποι,
οὔτε ἐν οἷς ἐστε ἀκριβῶς οἴδατε, καὶ εἰς ὅτι μεταχωρήσετε
οὔπω ἐπίστασθε. τὸ μὲν γὰρ παρὸν οἷον τῇ φύσει ἐστὶν,
οὔπω ἐξευρεῖν ὁ λόγος δεδύνηται, ἀλλὰ πρὸς μόνην τὴν τοῦ
114
ζῆν συνήθειαν βλέπει μὴ δυνάμενος γνῶναι, τίς ἡ τοῦ σώματος

φύσις τίς ἡ τῶν αἰσθήσεων δύναμις τίς ἡ τῶν ὀργανικῶν
μελῶν διασκευὴ τίς ἡ τῶν σπλάγχνων οἰκονομία τίς ἡ
αὐτοκίνητος τῶν νεύρων ἐνέργεια πῶς τῶν ἐν ἡμῖν τὸ μὲν
εἰς ὀστέου πήγνυται φύσιν, τὸ δὲ εἰς τὴν φωτοειδῆ τοῦ
ὀφθαλμοῦ αὐγὴν οὐσιοῦται πῶς ἐκ τῆς αὐτῆς τροφῆς καὶ τοῦ
αὐτοῦ πόματος τὸ μὲν εἰς τρίχας λεπτύνεται, τὸ δὲ εἰς
ὄνυχας τοῖς ἀκροῖς τῶν δακτύλων ἐπιπλατύνεται ἢ πῶς
ἀεὶ τὸ ἐγκάρδιον ἀναφλέγεται πῦρ διὰ τῶν ἀρτηριῶν ἐφ'
ἅπαν τὸ σῶμα διαφερόμενον ἢ πῶς τὸ πινόμενον, ἐπειδὰν
ἐν τῷ ἤπατι γένηται, μεταβάλλει καὶ τὸ εἶδος καὶ τὴν
ποιότητα διά τινος ἀλλοιώσεως αὐτομάτως ἐξαιματούμενον.
ὧν ἁπάντων ἡ γνῶσις μέχρι τοῦ παρόντος ἐστὶν ἀπόρρητος,
Γρηγόριος Νύσσης. , Contra Eunomium (2017: 030)“Gregorii Nysseni

opera, vols. 1.1 & 2.2”, Ed. Jaeger, W.Leiden: Brill, 1960.Book 2, κεφ.
1,τμ. 224, γρ. 11
τοῦ τὸ πᾶν οἰακίζοντος. αὐτούς φησι τοὺς οὐρανούς, δι'

ὧν τὴν σοφίαν τοῦ πεποιηκότος δεικνύουσιν, μονονουχὶ
φωνὴν ἀφιέντας βοᾶν καὶ διακηρύσσειν τοῦ δημιουργοῦ
τὴν σοφίαν δίχα φωνῆς. ἔξεστι γὰρ οἱονεὶ λόγῳ ταῦτα
διδασκόντων ἀκούειν ὅτι πρὸς ἡμᾶς ὁρῶντες, ὦ ἄνθρωποι,
καὶ τὸ ἐν ἡμῖν κάλλος καὶ μέγεθος καὶ τὴν ἀεικίνητον
ταύτην περιφορὰν καὶ τὴν εὔτακτόν τε καὶ ἐναρμόνιον καὶ
ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχουσαν κίνησιν ἐννοήσατε
τὸν ἐπιστατοῦντα τῆς ἡμετέρας συστάσεως καὶ διὰ τοῦ
φαινομένου κάλλους τὸ πρωτότυπον καὶ ἀόρατον κάλλος
ἀναλογίσασθε· οὐδὲν γὰρ ἐν ἡμῖν ἀδέσποτον ἢ αὐτοκίνητον
ἢ αὐτόματον, ἀλλὰ πᾶν τὸ φαινόμενόν τε περὶ ἡμᾶς καὶ
νοούμενον τῆς ὑψηλῆς τε καὶ ἀφράστου δυνάμεως ἤρτηται.
ταῦτα λόγος μὲν ἔναρθρος οὐκ ἔστιν, ἐντίθησι δὲ διὰ τῶν
φαινομένων ταῖς ψυχαῖς τὴν γνῶσιν τῆς θείας δυνάμεως
μᾶλλον ἢ εἰ διὰ φωνῆς ὁ λόγος ἐκήρυσσεν. ὥσπερ τοίνυν
διηγεῖται ὁ οὐρανὸς καὶ οὐ φθέγγεται, καὶ ἀναγγέλλει τὸ
στερέωμα τὴν τοῦ θεοῦ ποίησιν καὶ φωνῆς οὐ προσδέεται,
καὶ ῥῆμα προΐεται ἡ ἡμέρα καὶ λαλιὰ οὐκ ἔστιν, καὶ οὐκ
ἄν τις εἴποι διεσφάλθαι τὴν προφητείαν, κατὰ τὸν αὐτὸν
τρόπον ἐπειδὴ εἷς ἀμφοτέροις τῷ Μωϋσεῖ καὶ τῷ Δαβὶδ ὁ
115
Γρηγόριος Νύσσης. , Oratio catechetica magna (2017: 046)

“The catechetical oration of Gregory of Nyssa”, Ed. Srawley, J.
Cambridge: Cambridge University Press, 1903, Repr. 1956.
Sec. 2, γρ. 33
παντοδύναμον· οὕτως καὶ πνεῦμα μεμαθηκότες θεοῦ, τὸ

συμπαρομαρτοῦν τῷ λόγῳ καὶ φανεροῦν αὐτοῦ τὴν ἐνέρ-
γειαν, οὐ πνοὴν ἄσθματος ἐννοοῦμεν· ἦ γὰρ ἂν καθαιροῖτο
πρὸς ταπεινότητα τὸ μεγαλεῖον τῆς θείας δυνάμεως, εἰ
καθ' ὁμοιότητα τοῦ ἡμετέρου καὶ τὸ ἐν αὐτῷ πνεῦμα
ὑπονοοῖτο· ἀλλὰ δύναμιν οὐσιώδη αὐτὴν ἐφ' ἑαυτῆς ἐν
ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουμένην, οὔτε χωρισθῆναι τοῦ
θεοῦ, ἐν ᾧ ἔστιν, ἢ τοῦ λόγου τοῦ θεοῦ, ᾧ παρομαρτεῖ,
δυναμένην· οὔτε πρὸς τὸ ἀνύπαρκτον ἀναχεομένην, ἀλλὰ
καθ' ὁμοιότητα τοῦ θεοῦ λόγου καθ' ὑπόστασιν οὖσαν,
προαιρετικήν, αὐτοκίνητον, ἐνεργόν, πάντοτε τὸ ἀγαθὸν
αἱρουμένην καὶ πρὸς πᾶσαν πρόθεσιν σύνδρομον ἔχουσαν
τῇ βουλήσει τὴν δύναμιν.
Ὥστε τὸν ἀκριβῶς τὰ βάθη τοῦ μυστηρίου διασκο-
πούμενον ἐν μὲν τῇ ψυχῇ κατὰ τὸ ἀπόρρητον μετρίαν
τινὰ κατανόησιν τῆς κατὰ τὴν θεογνωσίαν διδασκαλίας
λαμβάνειν, μὴ μέντοι δύνασθαι λόγῳ διασαφεῖν τὴν
ἀνέκφραστον ταύτην τοῦ μυστηρίου βαθύτητα· πῶς τὸ
αὐτὸ καὶ ἀριθμητόν ἐστι καὶ διαφεύγει τὴν ἐξαρίθμησιν,
καὶ διῃρημένως ὁρᾶται καὶ ἐν μονάδι καταλαμβάνεται,
καὶ διακέκριται τῇ ὑποστάσει καὶ οὐ
Γρηγόριος Νύσσης. , De opificio hominis (2017: 079); MPG 44.

P. 241, γρ. 43
Οὐκοῦν ὁρῶμεν τρεῖς τὰς διοικητικὰς τῆς ζωῆς

δυνάμεις, ὧν ἡ μὲν διαθάλπει τὸ πᾶν τῇ θερμότητι,
ἡ δὲ ὑπονοτίζει τῇ ἰκμάδι τὸ θερμαινόμενον, ὡς ἂν
τῇ ἰσοκρατείᾳ τῆς τῶν ἐναντίων ποιότητος, ἐπὶ τοῦ
μέσου συντηροῖτο τὸ ζῶον, μήτε τοῦ ὑγροῦ κατα-
φρυγομένου τῷ πλεονασμῷ τῆς θερμότητος, μήτε
τοῦ θερμοῦ σβεννυμένου τῇ ἐπικρατείᾳ τοῦ καθυ-
γραίνοντος. Ἡ δὲ τρίτη δύναμις συνέχει δι' ἑαυτῆς
κατά τινα συμβολήν τε καὶ ἁρμονίαν τὰ διακεκρι-
μένα τῶν ἄρθρων τοῖς παρ' ἑαυτῆς συνδέσμοις ἁρ-
μόζουσα, καὶ πᾶσιν ἐπιπέμπουσα τὴν αὐτοκίνητόν τε
καὶ προαιρετικὴν δύναμιν· ἧς ἐπιλειπούσης, πέρατον
116
γίνεται, καὶ νεκρῶδες τὸ μέρος, τοῦ προαιρετικοῦ

πνεύματος ἀμοιρῆσαν. Μᾶλλον δὲ πρὸ τούτων ἄξιον
κατανοῆσαι τὸ τεχνικὸν τῆς φύσεως ἡμῶν ἐν αὐτῇ
τῇ δημιουργίᾳ τοῦ σώματος. Ἐπειδὴ γὰρ τὸ σκληρόν
τε καὶ ἀντίτυπον τὰς αἰσθητικὰς ἐνεργείας οὐ κατα-
δέχεται, ὡς ἔστιν ἰδεῖν ἐπί τε τῶν ἐν ἡμῖν ὀστέων,
καὶ τῶν ἐν τῇ γῇ φυτῶν, ἐν οἷς ζωῆς μέν τι κατανοοῦμεν
εἶδος ἐν τῷ αὔξειν καὶ τρέφεσθαι, οὐ μὴν παρεδέξατο
ἐναντίως ἡ ἀντιτυπία τοῦ ὑποκειμένου τὴν αἴσθησιν·
Eusebius Scr. Eccl., Theol., Praeparatio evangelica (2018: 001)

“Eusebius Werke, Band 8: Die Praeparatio evangelica”, Ed. Mras, K.
Berlin: Akademie–Verlag, 43.1:1954; 43.2:1956; Die griechischen
christlichen Schriftsteller 43.1 & 43.2.
Book 15, κεφ. 9,τμ. 12, γρ. 5
εἶναι ψυχήν· αἱ δὲ κινήσεις αὐτῆς ἀφανοῦς οὔσης ἀναγκάζειν ἡμᾶς

δοκοῦσιν
εἶναί τι τὴν ψυχὴν ὁμολογεῖν. ταῦτα γὰρ ἅπας τις συνιέναι δοκεῖ τῆς
ψυχῆς ὄντα, τὸ βουλεύεσθαι καὶ σκοπεῖσθαι καὶ καθ' ὃν δήποτε τρόπον
δια-
νοεῖσθαι. ὅταν γὰρ ἴδωμεν τὸ σῶμα καὶ τὰς τούτου δυνάμεις καὶ
ἐνθυμηθῶμεν
δὲ τὰς τοιαύτας ἐνεργείας ὡς οὐ σώματος, δίδομεν εἶναί τι ἐν ἡμῖν ἕτερον
τὸ
βουλευόμενον, τοῦτο δὲ εἶναι τὴν ψυχήν. ἐπεὶ πόθεν ἀλλαχόθεν
ἐπιστεύσα-
μεν ὑπὲρ ψυχῆς; ἂν οὖν τις ἐξ ὧν μάλιστα ψυχὴ φαίνεται ταῦτα ἀφελό-
μενος ἑτέρῳ τινὶ προσάψῃ πράγματι, οὔτε ὅθεν οὖσα ἐμφαίνεται
καταλέλοι-
πεν οὔτε ὅ τι χρήσιμος ἂν εἶναι δοκοίη. τίς οὖν ἡ βοήθεια τῷ τὴν ψυχὴν
ἀθά-
νατον εἶναι θέλοντι παρὰ τοῦ τὴν ψυχὴν ἀποκτιννύντος; τίς δὲ ἡ
διδασκαλία
τοῦ τρόπου τῆς κινήσεως, καθ' ὃν αὐτοκίνητον αὐτήν φαμεν, παρὰ τῶν
μηδὲ
τὸ παράπαν αὐτῇ κίνησιν νεμόντων; Ναί· ἀλλὰ κατά γε τὴν ἀθανασίαν
τοῦ νοῦ φήσαι τις ἂν αὐτὸν κοινωνεῖν Πλάτωνι· καὶ γὰρ εἰ μὴ πᾶσαν
βούλεται
τὴν ψυχὴν ἀθάνατον εἶναι, τόν γε νοῦν ὁμολογεῖ θεῖόν τε καὶ ἄφθαρτον
εἶναι.
Τίς μὲν οὖν τὴν οὐσίαν καὶ τὴν φύσιν ὁ νοῦς, ὅθεν ὢν καὶ πόθεν
117
ἐπεισκρινόμενος
τοῖς ἀνθρώποις καὶ ποῦ πάλιν ἀπαλλαττόμενος, αὐτὸς ἂν εἰδείη, εἴ γέ τι
συνίησιν ὧν λέγει περὶ τοῦ νοῦ καὶ μὴ τὸ ἄπορον τοῦ πράγματος τῷ
ἀσαφεῖ τοῦ λόγου περιστέλλων ἐξίσταται τὸν ἔλεγχον, ὥσπερ αἱ σηπίαι
τὸ δυσθήρευτον ἐκ τοῦ σκοτεινοῦ ποριζόμενος. πάντως δὲ καὶ ἐν τούτοις
διαφέρεται Πλάτωνι.
Eusebius Scr. Eccl., Theol., Praeparatio evangelica Book 15, κεφ. 11,τμ.
4, γρ. 8
τὸ ἐναέριον φῶς τὸ σύμφυτον τῷ ἡλίῳ φῶς· ὡσαύτως δὲ οὐδὲ ἡ τοῦ

σώματος
ἐμψυχία, ἥτις ἔοικε τῇ βαρύτητι καὶ τῇ περὶ σῶμα ποιότητι, ἡ ψυχὴ ἡ ἐν
τῷ σώματι καταταχθεῖσα, δι' ἣν καὶ πνοῆς τινος ζωτικῆς μετέσχε τὸ
σῶμα.”
Εἶθ' ἑξῆς μεθ' ἕτερα ἐπιλέγει·
“Τὰ μὲν οὖν ἄλλα ὅσα περὶ αὐτῆς εἰρήκασιν ἄλλοι, αἰσχύνην ἡμῖν
φέρει.
πῶς γὰρ οὐκ αἰσχρὸς ὁ ἐντελέχειαν τιθεὶς τὴν ψυχὴν λόγος σώματος
φυσι-
κοῦ ὀργανικοῦ; πῶς δὲ οὐκ αἰσχύνης γέμων ὁ πνεῦμά πως ἔχον αὐτὴν
ἀποδι-
δοὺς ἢ πῦρ νοερόν, τῇ περιψύξει καὶ οἷον βαφῇ τοῦ ἀέρος ἀναφθὲν ἢ
στομωθέν,
ὅ τε ἀτόμων ἄθροισμα θεὶς ἢ ὅλως ἀπὸ σώματος αὐτὴν γεννᾶσθαι
ἀποφαινό-
μενος; ὃν δὴ λόγον ἐν Νόμοις 8ἀσεβῶν ἀσεβῆ εἶναι ἀπεφήνατο. αἰσχύνης
οὖν
πάντες οὗτοι πλήρεις λόγοι. ἐπὶ δὲ τῷ λέγοντι αὐτοκίνητον οὐσίαν οὐκ
ἄν
τις, φησίν, αἰσχυνθείη.”
ιβʹ. ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΥΤΟΝ ΔΙΕΝΕΧΘΕΝΤΑ ΤΩΙ ΠΛΑΤΩΝΙ ΚΑΙ ΕΝ

ΤΩΙ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΘΟΛΟΥ ΨΥΧΗΣ ΛΟΓΩΙ
“Ἔτι τοῦ Πλάτωνος λέγοντος τὴν ψυχὴν διακοσμεῖν τὰ πάντα

διήκου-
σαν διὰ πάντων, καὶ ταύτην ὑφ' ἧς καὶ οἱ λοιποὶ διοικεῖσθαι συγχωροῖεν
ἂν
ἕκαστα, καὶ μηδὲν ἄλλο εἶναι τὴν φύσιν ἢ ψυχὴν καὶ δηλονότι ψυχὴν οὐκ
118
ἄλογον καὶ ἐκ τούτων συνάγοντος, ὅτι πάντα κατὰ πρόνοιαν γίνεται, εἴ γε

καὶ
κατὰ φύσιν· πρὸς οὐδὲν τούτων ἡμῖν Ἀριστοτέλης ὁμολογεῖ. οὐ γὰρ
εἶναι
τὴν φύσιν ψυχήν, καὶ τὰ περὶ γῆν ὑπὸ μὲν φύσεως διοικεῖσθαι, ὑπὸ δὲ
ψυχῆς
μὴ διοικεῖσθαι. εἶναι γὰρ ἐφ' ἑκάστῳ τῶν πραγμάτων ἄλλας καὶ τὰς
αἰτίας.
Theodosius Gramm., Περὶ γραμματικῆς [Sp.] (fort. auctore Theodoro

Prodromo) (2020: 003)“Theodosii Alexandrini grammatica”, Ed.
Göttling, K.Leipzig: Libraria Dykiana, 1822.P. 41, γρ. 15
φωνῆεν πρὸ δύο συμφώνων εὑρισκόμενον μακρὸν λαμ-

βάνεται θέσει· τὰ γὰρ ἡμιβράχεα τῶν δύο συμφώ-
νων καὶ τοῦ ἑνὸς φωνήεντος ἡ τελεία βραχεῖα συνελθοῦ-
σαι ἀποτελοῦσι τὴν τελείαν μακράν. Τίνος ἕνεκεν οὐδέ-
ποτε λήγει ἡ συλλαβὴ εἰς τρία σύμφωνα· ἀλλὰ πρὸ
μὲν ἑνὸς ἢ δύο φωνηέντων εὑρήσεις τρία σύμφωνα
ἐν μιᾷ συλλαβῇ οἷον οἰκτρός, κάτοπτρον, μετὰ τὸ
φωνῆεν δὲ οὐχ εὑρίσκεται συλλαβὴ λήγουσα εἰς τρία
σύμφωνα. Καὶ λέγομεν, ὅτι τὰ φωνήεντα ἐοίκασιν
ἐργάταις, τὰ δὲ σύμφωνα φορτίοις· ὡς τὰ μὲν φω-
νήεντά εἰσιν αὐτοκίνητα ὡς ἂν εἴποι τις αὐτόφωνα,
τὰ δὲ σύμφωνα ὡς ἑτεροκίνητα καὶ σὺν ἑτέροις ἐκ-
φωνούμενα αὐτὰ καθ' αὑτὰ τοῦ προφορικοῦ οὐ τυγ-
χάνουσιν. Ὡς οὖν οἱ ἐργάται ἐπὶ μὲν τῶν ὤμων καὶ
ἐπὶ τοῦ νώτου πλείονα φόρτον δύνανται ἐπιβαστάζειν
ἢ ἔμπροσθεν ἐπὶ τῶν χειρῶν· οὕτω καὶ τὰ φωνήεντα
ὄπισθεν μὲν δύνανται τρία σύμφωνα φέρειν, ἔμπρο-
σθεν δέ, ὡς ἂν εἴποι τις τῶν χειρῶν, τριῶν συμφώ-
νων βάρος οὐ δύνανται φέρειν· πολλὰ δὲ εἰς δύο
σύμφωνα λήγουσιν, οἷον· ἅλς, μάκαρς,
Γρηγόριος Νύσσης. In Aegyptiorum adventum (orat. 34) (2022: 042);

MPG 36.Τόμ. 36, p. 249, γρ. 40
πονηρᾶς δόξης καρπὸν, καὶ νῦν καὶ ὕστερον.

Ιʹ. Περὶ μὲν γὰρ τοῦ Πατρὸς, τί χρὴ καὶ λέγειν, οὗ
καὶ τὸ παρὰ πάντων συγκεχωρηκὸς φείδεσθαι
ταῖς φυσικαῖς ἐννοίαις προκατειλημμένων; Εἰ
119
καὶ τῆς ἀτιμίας τὰ πρῶτα ἠνέγκατο, πρῶτος τμηθεὶς

εἰς Ἀγαθὸν καὶ Δημιουργὸν παρὰ τῆς ἀρχαίας και-
νοτομίας. Περὶ δὲ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος,
σκοπεῖτε ὡς ἁπλῶς καὶ συντόμως διαλεξώμεθα. Εἰ
μέν τις ἔχοι τούτων τι λέγειν τρεπτὸν ἢ ἀλλοιω-
τὸν, ἢ χρόνῳ, ἢ τόπῳ, ἢ δυνάμει, ἢ ἐνεργείᾳ με-
τρούμενον, ἢ οὐ φυσικῶς ἀγαθὸν, ἢ οὐκ αὐτοκίνητον,
ἢ οὐκ αὐτεξούσιον, ἢ λειτουργὸν, ἢ ὑμνῳδὸν, ἢ φοβού-
μενον, ἢ ἐλευθερούμενον, ἢ οὐ συναριθμούμενον·
δεικνύτω τοῦτο, καὶ ἡμεῖς στέρξομεν, συνδούλων
σεμνότητι δοξαζόμενοι, εἰ καὶ Θεὸν ζημιούμεθα. Εἰ
δὲ πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατὴρ, τοῦ Υἱοῦ ἐστι, πλὴν τῆς
αἰτίας· πάντα δὲ ὅσα τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ Πνεύ-
ματος, πλὴν τῆς υἱότητος, καὶ τῶν ὅσα σωματικῶς
περὶ αὐτοῦ λέγεται διὰ τὸν ἐμὸν ἄνθρωπον, καὶ
τὴν ἐμὴν σωτηρίαν, ἵνα τὸ ἐμὸν λαβὼν, τὸ ἑαυτοῦ
χαρίσηται διὰ τῆς καινῆς ἀνακράσεως·
Γρηγόριος Νύσσης. In pentecosten (orat. 41) (2022: 049); MPG

36.Τόμ. 36, p. 441, γρ. 24
ἔσται, οὔτε ἀρξάμενον, οὔτε παυσόμενον, ἀλλ' ἀεὶ

Πατρὶ καὶ Υἱῷ συντεταγμένον, καὶ συναριθμού-
μενον· οὐδὲ γὰρ ἔπρεπεν ἐλλείπειν ποτὲ, ἢ Υἱὸν Πα-
τρὶ, ἢ Πνεῦμα Υἱῷ. Τῷ μεγίστῳ γὰρ ἂν ἦν ἄδοξος
ἡ θεότης, ὥσπερ ἐκ μεταμελείας ἐλθοῦσα εἰς συμ-
πλήρωσιν τελειότητος. Ἦν οὖν ἀεὶ μεταληπτὸν, οὐ
μεταληπτικόν· τελειοῦν, οὐ τελειούμενον· πληροῦν,
οὐ πληρούμενον· ἁγιάζον, οὐχ ἁγιαζόμενον· θεοῦν,
οὐ θεούμενον· αὐτὸ ἑαυτῷ ταυτὸν ἀεὶ, καὶ οἷς συν-
τέτακται· ἀόρατον, ἄχρονον, ἀχώρητον, ἀναλλοίωτον,
ἄποιον, ἄποσον, ἀνείδεον, ἀναφὲς, αὐτοκίνητον, ἀει-
κίνητον, αὐτεξούσιον, αὐτοδύναμον, παντοδύναμον
(εἰ καὶ πρὸς τὴν πρώτην αἰτίαν, ὥσπερ τὰ τοῦ Μο-
νογενοῦς ἅπαντα, οὕτω δὴ καὶ τὰ τοῦ Πνεύματος
ἀναπέμπεται)· ζωὴ, καὶ ζωοποιόν· φῶς, καὶ χορη-
γὸν φωτός· αὐτοαγαθὸν, καὶ πηγὴ ἀγαθότητος·
Πνεῦμα εὐθὲς, ἡγεμονικὸν, κύριον, ἀποστέλλον, ἀφ-
ορίζον, ναοποιοῦν ἑαυτῷ, ὁδηγοῦν, ἐνεργοῦν ὡς βούλε-
ται, διαιροῦν χαρίσματα· Πνεῦμα υἱοθεσίας, ἀλη-
θείας, σοφίας, συνέσεως, γνώσεως, εὐσεβείας, βου-
λῆς, ἰσχύος, φόβου, τῶν ἀπηριθμημένων·
120
Ιάμβλιχος. De communi mathematica scientia (2023: 003)

“Iamblichi de communi mathematica scientia liber”, Ed. Klein, U. (post
N. Festa)Leipzig: Teubner, 1891, Repr. 1975.Sec. 9, γρ. 11
Εἰ δὲ δεῖ καὶ ὡρισμένως τὸ λοιπὸν περι-

λαβεῖν τὸ εἶδος τῆς μαθηματικῆς τί τέ ἐστι καὶ πῶς
ὑφέστηκεν, ἴδωμεν πρώτην δόξαν τῶν εἰς ψυχὴν αὐ-
τὴν ἀναφερόντων· εἰς γὰρ τοῦτο ὡρισμένως δυνηθείη
ἄν τις ἐπερεῖσαι τὴν διάνοιαν.
Ἓν μὲν οὖν γένος τῶν ἐν τοῖς μαθήμασιν [τῶν]
ὄντων οὐκ ἄν τις αὐτὴν εὐλόγως θείη κατὰ τὴν τοι-
αύτην ἐπιβολὴν τῆς θεωρίας· μεριστὴ γὰρ ἂν οὕτω
γένοιτο ἡ περὶ τῆς μαθηματικῆς οὐσίας γνῶσις. διόπερ
οὔτε ἰδέαν τοῦ πάντῃ διαστατοῦ οὔτε ἀριθμὸν αὐτο-
κίνητον οὔτε ἁρμονίαν ἐν λόγοις ὑφεστῶσαν οὔτε ἄλλο
οὐδὲν τοιοῦτο κατ' ἰδίαν ἀφοριστέον περὶ αὐτῆς,
κοινῇ δὲ συμπλέκειν πάντα ἄξιον, ὡς τῆς ψυχῆς καὶ
ἰδέας οὔσης ἀριθμίου καὶ κατ' ἀριθμοὺς ἁρμονίαν
περιέχοντας ὑφεστώσης, πάσας τε συμμετρίας κοινῶς,
ὅσαι ποτέ εἰσιν ὑπὸ τὴν μαθηματικήν, ὑπὸ ταύτην
ὑποτακτέον, τάς τε ἀναλογίας ὅλας ὑπ' αὐτὴν θετέον.
διὰ δὴ τοῦτο γεωμετρικῇ τε ὁμοῦ καὶ ἀριθμητικῇ καὶ
ἁρμονικῇ ἀναλογίᾳ συνυπάρχει, ὅθεν δὴ καὶ λόγοις
τοῖς κατ' ἀναλογίαν ἡ αὐτή ἐστι, ταῖς τε ἀρχαῖς
Ιάμβλιχος. De communi mathematica scientia Sec. 19, γρ. 18
θεολογικόν, τῇ τῶν θεῶν οὐσίᾳ καὶ δυνάμει, τάξει τε

καὶ ἐνεργείαις συναρμοζόμενον κατά τινα πρόσφορον
ἀπεικασίαν, ὃ δὴ καὶ μάλιστα σπουδῆς ἀξιοῦται παρὰ
τοῖς ἀνδράσιν, οἷον ἐπὶ ἀριθμῶν ποῖοί τινες ἀριθμοὶ
ποίοις θεοῖς συγγενεῖς εἰσι καὶ ὁμοφυεῖς, καὶ ἐπὶ τῶν
ἄλλων δὲ μαθημάτων τὸ αὐτὸ νοεῖν σύνηθες αὐτοῖς
ἐστι. μετὰ δὴ τοῦτο περὶ τὸ νοερὸν ὄντως ὂν ἐνερ-
γεῖν ἐπιχειρεῖ τὰ μαθήματα παρ' αὐτοῖς, κύκλον τε
νοερὸν καὶ ἀριθμὸν εἰδητικόν, καὶ ἄλλα πολλὰ τοιαῦτα
μαθήματα συμφώνως τῇ καθαρωτάτῃ οὐσίᾳ θεωροῦν-
ται. ἔπειτα περὶ τὴν αὐτοκίνητον οὐσίαν καὶ τοὺς
ἀιδίους λόγους συγκεφαλαιοῦσι τὴν τῶν μαθημάτων
121
πραγματείαν, τὸν αὐτὸν αὐτοκίνητον ἀριθμὸν ἀφοριζό-

μενοι καὶ μέτρα τινὰ τῶν λόγων κατά τινας συμμε-
τρίας μαθηματικὰς ἀνευρίσκοντες. πολλὴ δὲ καὶ περὶ
τὸν οὐρανὸν καὶ πάσας τὰς ἐν οὐρανῷ περιφοράς, τάς
τε ἀπλανεῖς καὶ τὰς τῶν πλανωμένων, θεωρεῖται
μαθηματικὴ ἐπιστήμη, οὐ μόνον τὰς ποικίλας κινήσεις
τῶν σφαιρῶν, ἀλλὰ καὶ τὰς μονοειδεῖς αὐτῶν συνεξε-
τάζουσα. ἤδη δὲ καὶ τοὺς ἐνύλους λόγους καὶ τὰ
ἔνυλα εἴδη, πῶς τε ὑφέστηκε καὶ πῶς ἐξ ἀρχῆς παρήχθη,
Ιάμβλιχος. De communi mathematica scientia Sec. 19, γρ. 20
ἀπεικασίαν, ὃ δὴ καὶ μάλιστα σπουδῆς ἀξιοῦται παρὰ

τοῖς ἀνδράσιν, οἷον ἐπὶ ἀριθμῶν ποῖοί τινες ἀριθμοὶ
ποίοις θεοῖς συγγενεῖς εἰσι καὶ ὁμοφυεῖς, καὶ ἐπὶ τῶν
ἄλλων δὲ μαθημάτων τὸ αὐτὸ νοεῖν σύνηθες αὐτοῖς
ἐστι. μετὰ δὴ τοῦτο περὶ τὸ νοερὸν ὄντως ὂν ἐνερ-
γεῖν ἐπιχειρεῖ τὰ μαθήματα παρ' αὐτοῖς, κύκλον τε
νοερὸν καὶ ἀριθμὸν εἰδητικόν, καὶ ἄλλα πολλὰ τοιαῦτα
μαθήματα συμφώνως τῇ καθαρωτάτῃ οὐσίᾳ θεωροῦν-
ται. ἔπειτα περὶ τὴν αὐτοκίνητον οὐσίαν καὶ τοὺς
ἀιδίους λόγους συγκεφαλαιοῦσι τὴν τῶν μαθημάτων
πραγματείαν, τὸν αὐτὸν αὐτοκίνητον ἀριθμὸν ἀφοριζό-
μενοι καὶ μέτρα τινὰ τῶν λόγων κατά τινας συμμε-
τρίας μαθηματικὰς ἀνευρίσκοντες. πολλὴ δὲ καὶ περὶ
τὸν οὐρανὸν καὶ πάσας τὰς ἐν οὐρανῷ περιφοράς, τάς
τε ἀπλανεῖς καὶ τὰς τῶν πλανωμένων, θεωρεῖται
μαθηματικὴ ἐπιστήμη, οὐ μόνον τὰς ποικίλας κινήσεις
τῶν σφαιρῶν, ἀλλὰ καὶ τὰς μονοειδεῖς αὐτῶν συνεξε-
τάζουσα. ἤδη δὲ καὶ τοὺς ἐνύλους λόγους καὶ τὰ
ἔνυλα εἴδη, πῶς τε ὑφέστηκε καὶ πῶς ἐξ ἀρχῆς παρήχθη,
διαπραγματεύεται· τοιοῦτον γάρ ἐστι τῆς μαθηματικῆς
τὸ χωρίζον ταῖς ἐπινοίαις τὴν μορφὴν καὶ τὰ σχήματα
Ιάμβλιχος. De mysteriis (2023: 006)“Jamblique. Les mystères d'Égypte”,

Ed. des Places, É.Paris: Les Belles Lettres, 1966.Κεφ. 1,τμ. 4, γρ. 32
Πρόσκειται δὲ δὴ αὐτόθι καὶ τὸ τῶν δραστικῶν ἢ

παθητικῶν κινήσεων, ἥκιστα προσήκουσαν ἔχον διαί-
ρεσιν εἰς διαφορὰν τῶν κρειττόνων γενῶν. Οὐδενὶ γὰρ
αὐτῶν ἡ τοῦ δρᾶν καὶ πάσχειν ἔνεστιν ἐναντίωσις, ἀπό-
122
λυτοι δέ τινες αὐτῶν καὶ ἄτρεπτοι καὶ ἄνευ τῆς πρὸς

τὸ ἀντικείμενον σχέσεως θεωροῦνται αἱ ἐνέργειαι· ὅθεν
οὐδὲ τὰς τοιαύτας κινήσεις τὰς ἐκ ποιοῦντος καὶ πάς-
χοντος ἐπ' αὐτῶν παραδεχόμεθα. Οὐδὲ γὰρ ἐπὶ τῆς ψυ-
χῆς τὴν ἀπὸ τοῦ κινοῦντος καὶ κινουμένου προσιέμεθα
αὐτοκινησίαν, ἁπλῆν δέ τινα κίνησιν οὐσιώδη αὐτὴν
ἑαυτῆς οὖσαν, καὶ οὐ πρὸς ἕτερον ἔχουσαν σχέσιν, ἐξῃ-
ρημένην τοῦ ποιεῖν εἰς ἑαυτὴν καὶ πάσχειν ὑφ' ἑαυτῆς
ὑποτιθέμεθα αὐτὴν εἶναι. Ἤ που ἄρα ἐπὶ τῶν κρειττό-
νων τῆς ψυχῆς γενῶν ἀνάσχοιτο ἄν τις αὐτῶν κατὰ
τὰς ποιητικὰς ἢ παθητικὰς κινήσεις διακρίνειν τὰς ἰδιό-
τητας;
Ιάμβλιχος. De mysteriis Κεφ. 1,τμ. 17, γρ. 12
σελήνη κατὰ τὸν σὸν λόγον καὶ οἱ ἐν οὐρανῷ ἐμφανεῖς

ἔσονται θεοί, εἰ ἀσώματοί εἰσι μόνως οἱ θεοί; ὅτι δὴ
οὐ περιέχονται ὑπὸ τῶν σωμάτων, φαμὲν ἡμεῖς, ἀλλὰ
ταῖς θείαις ζωαῖς καὶ ἐνεργείαις περιέχουσι τὰ σώ-
ματα· καὶ ὅτι οὐ πρὸς τὸ σῶμα ἐπιστρέφονται, ἀλλὰ
τὸ σῶμα ἔχουσιν ἐπιστρεφόμενον εἰς τὴν θείαν αἰτίαν·
καὶ ὅτι τὴν νοερὰν αὐτῶν καὶ ἀσώματον τελειότητα οὐκ
ἐμποδίζει τὸ σῶμα οὐδὲ μεταξὺ παρεμπῖπτον πράγ-
ματα αὐτῇ παρέχει· ὅθεν δὴ οὐδὲ δεῖται πλείονος ἐπι-
μελείας, αὐτοφυῶς δὲ καὶ τρόπον τινὰ αὐτοκινήτως συν-
έπεται, οὐκ αὐτουργικῆς δεόμενον ἐπιστασίας, τῇ δὲ
πρὸς τὸ ἓν τῶν θεῶν ἀναγωγῇ καὶ αὐτὸ ὑφ' ἑαυτοῦ
μονοειδῶς συνεπαιρόμενον.
Εἰ δὲ δεῖ καὶ τοῦτο εἰπεῖν, τὸ οὐράνιον σῶμα πρὸς
αὐτὴν τὴν ἀσώματον οὐσίαν τῶν θεῶν ἐστι συγγενές-
τατον. Μιᾶς μὲν γὰρ ἐκείνης οὔσης αὐτὸ ἁπλοῦν ἐστιν,
ἀμερίστου δ' ἀδιαίρετον καὶ ἀτρέπτου ὡσαύτως ἀναλ-
λοίωτον. Εἰ δὲ καὶ τὰς ἐνεργείας τις αὐτῶν μονοειδῶς
ὑποτίθεται, καὶ τοῦτο ἔχει μίαν τὴν περιφοράν·
Ιάμβλιχος. De mysteriis Κεφ. 10,τμ. 6, γρ. 6
ἀγαθοῦ· δύναμιν δ' ἔχει πρώτην μὲν ἁγνείαν τῆς ψυχῆς

πολὺ τελειοτέραν τῆς τοῦ σώματος ἁγνείας, ἔπειτα
κατάρτυσιν τῆς διανοίας εἰς μετουσίαν καὶ θέαν τοῦ
ἀγαθοῦ καὶ τῶν ἐναντίων πάντων ἀπαλλαγήν, μετὰ δὲ
123
ταῦτα πρὸς τοὺς τῶν ἀγαθῶν δοτῆρας θεοὺς ἕνωσιν.

Ἐπειδὰν δὲ κατ' ἰδίαν ταῖς μοίραις τοῦ παντὸς
συνάψῃ καὶ ταῖς διηκούσαις δι' αὐτῶν ὅλαις θείαις
δυνάμεσι, τότε τῷ ὅλῳ δημιουργῷ τὴν ψυχὴν προσάγει
καὶ παρακατατίθεται, καὶ ἐκτὸς πάσης ὕλης αὐτὴν
ποιεῖ μόνῳ τῷ ἀιδίῳ λόγῳ συνηνωμένην· οἷον, ὃ λέγω,
τῇ αὐτογόνῳ καὶ τῇ αὐτοκινήτῳ καὶ τῇ ἀνεχούσῃ πάντα
καὶ τῇ νοερᾷ καὶ τῇ διακοσμητικῇ τῶν ὅλων καὶ τῇ πρὸς
ἀλήθειαν τὴν νοητὴν ἀναγωγῷ καὶ τῇ αὐτοτελεῖ καὶ
τῇ ποιητικῇ καὶ ταῖς ἄλλαις δημιουργικαῖς δυνάμεσι
τοῦ θεοῦ κατ' ἰδίαν συνάπτει, ὡς ἐν ταῖς ἐνεργείαις αὐτῶν
καὶ ταῖς νοήσεσι καὶ ταῖς δημιουργίαις τελέως ἵστασθαι
τὴν θεουργικὴν ψυχήν. Καὶ τότε δὴ ἐν ὅλῳ τῷ δημιουρ-
γικῷ θεῷ τὴν ψυχὴν ἐντίθησιν. Καὶ τοῦτο τέλος ἐστὶ
τῆς παρ' Αἰγυπτίοις ἱερατικῆς ἀναγωγῆς.
Πορφύριος. De abstinentia (2034: 003)“Porphyrii philosophi Platonici

opuscula selecta, 2nd edn.”, Ed. Nauck, A.Leipzig: Teubner, 1886, Repr.
1963.Book 2,τμ. 37, γρ. 6
οὐδέν, δαίμοσι δὲ ἄλλοις ἤτοι ἀγαθοῖς ἢ καὶ φαύλοις,

καὶ τίνων ἐστὶ τὸ θύειν τούτοις καὶ ἄχρι τίνος αὐτοῦ
δεομένων. ἐμοὶ δὲ τὰ μὲν ἄλλα εὔστομα κείσθω,
ἃ δ' οὖν τῶν Πλατωνικῶν τινὲς ἐδημοσίευσαν, ταῦτα
ἀνεμέσητον παρατιθέντα τοῖς εὐξυνέτοις μηνύειν τὰ
προκείμενα· λέγουσι δὲ ὧδε. ὁ μὲν πρῶτος θεὸς ἀσώ-
ματός τε ὢν καὶ ἀκίνητος καὶ ἀμέριστος καὶ οὔτε ἔν
τινι ὢν οὔτ' ἐνδεδεμένος εἰς ἑαυτόν, χρῄζει οὐδενὸς
τῶν ἔξωθεν, ὥσπερ εἴρηται, οὐ μὴν οὐδ' ἡ τοῦ κό-
σμου ψυχὴ ἔχουσα μὲν τὸ τριχῇ διαστατὸν καὶ αὐτο-
κίνητον ἐκ φύσεως, προαιρεῖσθαι δὲ πεφυκυῖα τὸ καλῶς
καὶ εὐτάκτως κινεῖσθαι καὶ κινεῖν τὸ σῶμα τοῦ κόσμου
κατὰ τοὺς ἀρίστους λόγους. δέδεκται δὲ τὸ σῶμα εἰς
ἑαυτὴν καὶ περιείληφεν, καίπερ ἀσώματος οὖσα καὶ
παντὸς πάθους ἀμέτοχος. τοῖς δὲ λοιποῖς θεοῖς, τῷ
τε κόσμῳ καὶ τοῖς ἀπλανέσι καὶ πλανωμένοις, ἔκ τε
ψυχῆς καὶ σώματος οὖσιν ὁρατοῖς θεοῖς, ἀντευχαρι-
στητέον τὸν εἰρημένον τρόπον διὰ τῶν θυσιῶν τῶν
ἀψύχων. λοιπὸν οὖν ἡμῖν ἐστὶ τὸ τῶν ἀοράτων πλῆ-
θος, οὓς δαίμονας ἀδιαστόλως εἴρηκε Πλάτων.
Πορφύριος. Sententiae ad intelligibilia ducentes (2034: 008)

124
“Porphyrii sententiae ad intelligibilia ducentes”, Ed. Lamberz, E.

Leipzig: Teubner, 1975.Sententia 19, γρ. 8
χορδὴ μουσικῶς, εἰ καὶ ὁ μουσικὸς ἐβούλετο, μὴ τῆς

ἁρμονίας τοῦτο λεγούσης.
Ἡ τῶν ἀσωμάτων προσηγορία οὐ κατὰ κοινότητα ἑνὸς
καὶ ταὐτοῦ γένους οὕτω προσηγόρευται καθάπερ τὰ
σώματα, κατὰ δὲ ψιλὴν τὴν πρὸς τὰ σώματα στέρησιν·
ὅθεν τὰ μὲν αὐτῶν ὄντα, τὰ δὲ οὐκ ὄντα εἶναι οὐ κεκώλυται.
καὶ τὰ μὲν πρὸ σωμάτων, τὰ δὲ μετὰ σωμάτων· καὶ τὰ
μὲν χωριστὰ σωμάτων, τὰ δὲ ἀχώριστα· καὶ τὰ μὲν
καθ' ἑαυτὰ ὑφεστηκότα, τὰ δὲ ἄλλων εἰς τὸ εἶναι δεόμενα·
καὶ τὰ μὲν ἐνεργείαις τὰ αὐτὰ καὶ ζωαῖς αὐτοκινήτοις,
τὰ δὲ ταῖς ζωαῖς παρυφισταμέναις ταῖς ποιαῖς ἐνεργείαις.
κατὰ γὰρ ἀπόφασιν ὧν οὐκ ἔστιν, οὐ κατὰ παράστασιν
ὧν ἐστι προσηγόρευται.
Τῆς ὕλης τὰ ἴδια κατὰ τοὺς ἀρχαίους τάδε· ἀσώματος

– ἑτέρα γὰρ σωμάτων – , ἄζωος – οὔτε γὰρ νοῦς οὔτε
ψυχὴ οὐ ζῶν καθ' ἑαυτό – , ἀνείδεος, ἄλογος, ἄπειρος,
ἀδύναμος. διὸ οὐδὲ ὄν, ἀλλὰ μὴ ὄν· καὶ οὐχ ὅπερ
κίνησις μὴ ὂν ἢ στάσις μὴ ὄν, ἀλλ' ἀληθινὸν μὴ ὄν,
εἴδωλον καὶ φάντασμα ὄγκου, ὅτι τὸ πρώτως ἐν ὄγκῳ τὸ
Πορφύριος. Sententiae ad intelligibilia ducentes Sententia 21, γρ. 24
ζῆν καὶ τὸ μὴ ζῆν παθεῖν οἷά τε· οἷς δὲ τὸ εἶναι ἐν ζωῇ

ἀπαθεῖ, κατὰ ζωὴν μένειν ἀνάγκη, ὥσπερ τῇ ἀζωίᾳ
τὸ μὴ παθεῖν καθ' ὅσον ἀζωία. ὡς οὖν τὸ τρέπεσθαι καὶ
πάσχειν ἐν τῷ συνθέτῳ τῷ ἐξ ὕλης τε καὶ εἴδους, ὅπερ
ἦν τὸ σῶμα – οὐ μὴν τῇ ὕλῃ τοῦτο προσῆν – , οὕτω καὶ
τὸ ζῆν καὶ ἀποθνῄσκειν καὶ πάσχειν κατὰ τοῦτο ἐν τῷ
συνθέτῳ ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος θεωρεῖται· οὐ μὴν {καὶ}
τῇ ψυχῇ κατὰ τοῦτο συμβαίνει, ὅτι οὐκ ἦν ἐξ ἀζωίας καὶ
ζωῆς συγκείμενον πρᾶγμα, ἀλλὰ ζωὴ μόνον· καὶ τοῦτο
ἦν τῷ Πλάτωνι τὸ οὐσίαν εἶναι καὶ λόγον τῆς ψυχῆς τὸ
αὐτοκίνητον.
Ἡ νοερὰ οὐσία ὁμοιομερής ἐστιν, ὡς καὶ ἐν τῷ μερικῷ
νῷ εἶναι τὰ ὄντα καὶ ἐν τῷ παντελείῳ· ἀλλ' ἐν μὲν τῷ
καθόλου καὶ τὰ μερικὰ καθολικῶς, ἐν δὲ τῷ μερικῷ καὶ
τὰ καθόλου {καὶ μερικὰ} μερικῶς.
125
Τῆς οὐσίας ἧς ἐν ζωῇ τὸ εἶναι καὶ ἧς τὰ πάθη ζωαί,

ταύτης καὶ ὁ θάνατος ἐν ποιᾷ ζωῇ κεῖται, οὐκ ἐν ζωῆς
καθάπαξ στερήσει, ὅτι μηδὲ τὸ πάθος ἦν ὁδὸς εἰς τὴν
παντελῆ ἀζωίαν ἐπ' αὐτῆς.
Πορφύριος. Εἰς τὰ ἁρμονικὰ Πτολεμαίου ὑπόμνημα (2034: 021)

“Porphyrios. Kommentar zur Harmonielehre des Ptolemaios”, Ed.
Düring, I.Göteborg: Elanders, 1932, Repr. 1980.P. 18, γρ. 11
Ἄυλον γὰρ τὸν λόγον ὄντα καὶ οἱ παλαιοὶ ἁπλοῦν ἔφασκον εἶναι καὶ
ἀνεμπόδιστον καθ' ἑαυτὸν πρὸς τὰς ἐνεργείας διὰ τοῦτο. διὸ καὶ τῆς
ἀληθείας ὁ λόγος μέτοχος καὶ τοῦ ἀκριβοῦς εὑρετικός. ἁπλοῦν γὰρ ἡ
ἀλήθεια καὶ καθαρόν, τὸ δὲ ψεῦδος τοὐναντίον. πρὸς δὲ τούτοις ἡ μὲν
ἀλήθεια βέβαιον καὶ ὅμοιον καὶ μονοειδές, τὸ δὲ ψεῦδος ἀνόμοιον καὶ
ἀβέβαιον καὶ πολυφάνταστον, ὁ δὲ λόγος βέβαιόν τε καὶ ὅμοιον καὶ
μονειδές, ἡ δ' αἴσθησις τὰ ἐναντία. ὁ μὲν ἄρα τῇ ἀληθείᾳ συγγενής, ἡ
δὲ τοῦ ψεύδους μέτοχος. ἔστι γὰρ ἡ μὲν ὕλη σύμπλοκος, ἣ τῆς ἀγνοίας
ἦν αἰτία, αὐτή τε ἄστατος καὶ ἀεὶ φερομένη. εἰκότως οὖν τὸ ἀκριβὲς
ἑλεῖν καθ' ἑαυτὴν οὐκ οἷά τε. ὁ δὲ λόγος ἄυλος ὢν αὐτοτελής ἐστι,
τοῦτο δ' ἐστὶν αὐτάρκης ἑαυτῷ εὑρίσκειν τὸ οἰκεῖον τέλος· αὐτοκίνητος
γάρ. ἡ δ' αἴσθησις μεθ' ὕλης πάντοτε πολυμιγοῦς τε καὶ ῥευστῆς· διὸ
πρὸς τὰ αὐτὰ ὑποκείμενα οὐχ ὁμοίως φέρεται, οὔτε ἡ πάντων αἴσθησις
– ἄλλως γὰρ ἄλλος περὶ τὸ αὐτὸ κινεῖται, ὁ μὲν ὁλοσχερέστερον, ὁ δέ
τι τούτου ἀμβλύτερον – οὔτε τῶν αὐτῶν ἀεὶ ἐν τοῖς αὐτοῖς ὁμοίως. ὁ
γὰρ αὐτὸς ἄλλοτε ἄλλως περὶ ταὐτοῦ κρίνει κατ' αἴσθησιν. τὸ δὲ «ταύ-
της ἄστατον» ἀκουστέον ἐπὶ τῆς ὕλης καὶ τὸ «μήτε τὴν πάντων» ἀκου-
στέον αἴσθησιν. καὶ πάλιν «μήτε τῶν αὐτῶν ἀεὶ» ἀκουστέον αἴσθησιν.
τί οὖν ἥτε τῶν πάντων αἴσθησις καὶ ἡ τῶν αὐτῶν αἴσθησις πέπονθεν,
ἐπάγει· πρὸς τὰ ὁμοίως ὑποκείμενα οὐ τηρεῖται ἡ αὐτὴ διὰ τὸ τῆς
ὕλης ἄστατον, ἀλλὰ δεῖται τῆς παρὰ τοῦ λόγου βοηθείας
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Ανθολόγιον (2037: 001)“Ioannis Stobaei

ανθολόγιον , 5 vols.”, Ed. Wachsmuth, C., Hense, O.
Berlin: Weidmann, 1–2:1884; 3:1894; 4:1909; 5:1912, Repr. 1958.
Book 1, κεφ. 41,τμ. 4, γρ. 4
ἀεὶ ἐν ἑαυτῷ ἱδρυμένον, τὸ ὡσαύτως καὶκατὰ ταὐτὰ ἔχειν,

τὸ ἐν ταὐτότητι οὐσιῶσθαι, τὸ ἀμετάβλητον εἶναι κατ'
οὐσίαν, τὸ ἀσύνθετον, τὸ μήτε λυτὸν μήτε ἐν τόπῳ εἶναι
126
μήτε εἰς ὄγκον διαπεφορῆσθαι, τὸ μήτε γιγνόμενον μήτε

ἀπολλύμενον εἶναι καὶ ὅσα τοιαῦτα, ὧν ἐχομένους δεῖ
μηδὲν ἐπαλλάττοντας περὶ τῆς διαφόρου αὐτῶν φύσεως
καὶ αὐτοὺς λέγειν καὶ ἄλλων λεγόντων ὑπακούειν.
Ἑρμοῦ ἐκ τῶν πρὸς Ἄμμωνα(p. 40 Patrit.).
Ἡ ψυχὴ τοίνυν οὐσία ἐστὶν ἀσώματος, καὶ ἐν σώματι
δὲ οὖσα οὐκ ἐκβαίνει τῆς ἰδίας οὐσιότητος. Τυγχάνει
γὰρ οὖσα ἀεικίνητος κατ' οὐσίαν, κατὰ νόησιν αὐτοκίνη-
τος, οὐκ ἔν τινι κινουμένη, οὐ πρός τι, οὐχ ἕνεκέν τινος·
προτερεῖ γὰρ τῇ δυνάμει, τὸ δὲ πρότερον οὐ δεῖται τῶν
ὑστέρων. Τὸ ἔν τινι τοίνυν ἐστὶν ὁ τόπος καὶ χρόνος
καὶ φύσις, τὸ δὲ πρός τι ἐστὶν ἁρμονία καὶ εἶδος καὶ
σχῆμα, τὸ δὲ οὗ ἕνεκα τὸ σῶμα· ἕνεκα γὰρ σώματος καὶ
χρόνος καὶ τόπος καὶ φύσις. Ταῦτα δὲ κατὰ συγγενικὴν
οἰκειότητα κοινωνεῖ ἀλλήλοις, ἐπεί τοι γε τὸ σῶμα ἐδεῖτο
τόπου (ἀμήχανον γὰρ ἦν συστῆναι σῶμα ἄνευ τόπου) καὶ
μεταβάλλεται φυσικῶς, ἀδύνατον δὲ μεταβολὴν εἶναι ἄνευ
χρόνου καὶ τῆς κατὰ φύσιν κινήσεως, οὐδὲ σώματος οἷόν
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Ανθολόγιον Book 1, κεφ. 49,τμ. 1a, γρ. 3
καλούμενον ἕτερον παραγίγνεσθαι λέγουσιν ὀψιαίτατα,

ἐπειδὰν τελειωθῇ μὲν ὁ κατὰ δύναμιν νοῦς, ἐπιτηδείως
δὲ μετέχῃ τῆς κατ' ἐνέργειαν νοήσεως.
Πολλοὶ δὲ αὐτῶν τῶν Πλατωνικῶνκαὶ τὸν νοῦν
τῇ ψυχῇ ἅμα τῇ πρώτῃ εἰσόδῳ αὐτῆς εἰς τὸ σῶμα συν-
εισάγουσιν, οὐδὲ εἶναι ὅλως ἑτέραν μὲν αὐτήν, ἕτερον δὲ
αὐτῆς τὸν νοῦν.
Aetii(IV 2, 1. 3. 4. 2. 7. 8. 6 p. 386, 2 Diels.).

Θαλῆςἀπεφήνατο πρῶτος τὴν ψυχὴν ἀεικίνητον ἢ
Πυθαγόραςἀριθμὸν αὑτὸν κινοῦντα , τὸν δὲ ἀριθ-
μὸν ἀντὶ τοῦ νοῦ παραλαμβάνει.
Ἀλκμαίωνφύσιν αὐτοκίνητον κατὰ ἀίδιον κίνησιν
καὶ διὰ τοῦτο ἀθάνατον αὐτὴν καὶ προσεμφερῆ τοῖς θεί-
οις ὑπολαμβάνει.
127
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Ανθολόγιον Book 1, κεφ. 49,τμ. 1a, γρ. 7
Aetii(IV 2, 1. 3. 4. 2. 7. 8. 6 p. 386, 2 Diels.).

Θαλῆςἀπεφήνατο πρῶτος τὴν ψυχὴν ἀεικίνητον ἢ
Πυθαγόραςἀριθμὸν αὑτὸν κινοῦντα , τὸν δὲ ἀριθ-
μὸν ἀντὶ τοῦ νοῦ παραλαμβάνει.
Ἀλκμαίωνφύσιν αὐτοκίνητον κατὰ ἀίδιον κίνησιν
καὶ διὰ τοῦτο ἀθάνατον αὐτὴν καὶ προσεμφερῆ τοῖς θεί-
οις ὑπολαμβάνει.
Δικαίαρχοςἁρμονίαν τῶν τεττάρων στοιχείων.
Ἀσκληπιάδηςὁ ἰατρὸς συγγυμνασίαν τῶν αἰσθή-
σεων.
Ἀριστοτέληςἐνδελέχειαν πρώτην σώματος φυ-
σικοῦ, ὀργανικοῦ, δυνάμει ζωὴν ἔχοντος· τὴν δ' ἐντελέ-
χειαν ἀκουστέον ἀντὶ τοῦ εἴδους καὶ τῆς ἐνεργείας.
Aetii(IV 3, 2 – 11 p. 387, 10 Diels.).
Ἀναξιμένης, Ἀναξαγόρας, Ἀρχέλαος
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Ανθολόγιον Book 1, κεφ. 49,τμ. 32, γρ.

40
Μετὰ δὴ ταῦτα τοὺς εἰς μαθηματικὴν οὐσίαν ἐντι-

θέντας τὴν οὐσίαν τῆς ψυχῆς καταλέγω διευκρινημένως.
Ἔστι δὴ γένος ἕν τι αὐτῆς τὸ σχῆμα, πέρας ὂν διαστά-
σεως, καὶ αὐτὴ ἡδιάστασις. Ἐν αὐτοῖς μὲν οὖν τούτοις
Σεβῆροςὁ Πλατωνικὸς αὐτὴν ἀφωρίσατο, ἐν ἰδέᾳ δὲ
τοῦ πάντῃ διαστατοῦ Σπεύσιππος·ἐν αἰτίᾳ δὲ ἤτοι
ἑνώσει τούτων ἄλλος ἄν τις καθαρώτερον αὐτὴν προστή-
σαιτο τελεώτατα. Πάλιν τοίνυν ὁ ἀριθμὸς ἐν ἑτέρῳ γένει
κεῖται. Ἀλλὰ καὶ τοῦτον ἁπλῶς μὲν οὕτως ἔνιοι τῶν
Πυθαγορείωντῇ ψυχῇ συναρμόζουσιν· ὡς δ' αὐτοκίνητον
Ξενοκράτης,ὡς δὲ ἐνλόγοις περιέχουσιν Μοδέρατος
ὁ Πυθαγόρειος, ὡς δὲ κριτικὸν κοσμουργοῦ θεοῦ ὄργανον
Ἵππασος,ὁ ἀκουσματικὸς τῶν Πυθαγορείων· ὡς δ' Ἀρι-
στοτέλης (de anima I 2 p. 404b 18 – 24) ἱστορεῖ, Πλάτων
128
ἐκ τῆς τοῦ ἑνὸς ἰδέας καὶ τοῦ πρώτου μήκους καὶ πλά-
τουςκαὶ βάθους αὐτὸ τὸ ζῷον προϋποτιθέμενος καὶ τὸ
μὲν ἓν νοῦν, τὴν δὲ δυάδα ἐπιστήμην, δόξαν δὲ τὸν τοῦ
ἐπιπέδου ἀριθμόν, τὸν δὲ τοῦ στερεοῦ [τὴν] αἴσθησιν διο-
ριζόμενος.
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Ανθολόγιον Book 1, κεφ. 49,τμ. 41, γρ.

24
νωνία τῶν ψυχῶν πρὸς τὰ σώματα δέχεται δοξάσματα.

Ἀλλὰ μὴν ἔν γε τῷ τόπῳ τῆς εἰσόδου τῶν ψυχῶν,
καθ' ὃν ἐπιζητοῦμεν πῶς εἰσκρίνεται,μία μέν ἐστι
τριπλῆ δόξα ἡ ἕλκουσα ἀπὸ τῶν ἐκτὸς τὴν ψυχὴν ἐν τῇ
καλουμένῃ συλλήψει ἢ διὰ προθυμίαν τοῦ γεννῶντος διὰ
τῆς ἀναπνοῆς, ἢ διὰ προθυμίαν τῆς ὑποδεχομένης [μή-
τρας], ὅταν αὕτη ἐπιτηδείως ἔχῃ πρὸς τὴν κράτησιν, ἢ
διὰ συμπάθειαν ἀμφοῖν, ὅταν κοινῇ συμπνέοντα ἀμφό-
τερα ἑλκτικὴν ἔχῃ τὴν ἰδιότητα συγκινουμένης καὶ τῆς
φύσεως· ἣ δὲ κατ' ἀνάγκην εἰσδύνειν ποιεῖ αὐτὴν αὐτο-
κίνητον εἰς τὸ ὀργανικὸν σῶμα ἤτοι ἀπὸ τοῦ παντός, ἢ τῆς
ὅλης ψυχῆς, ἢ τῆς δημιουργίας πάσης.
Ἤδη τοίνυν καὶ ἡ χρῆσιςτοῦ σώματος πολλῆς δεῖται
διακρίσεως. Οἳ μὲν γὰρ προσεοικέναι αὐτὴν λέγουσι νεὼς
κυβερνήσει, ἧς καὶ ἀπολελύσθαι χωρὶς δύναται ὁ κυβερ-
νήτης· οἳ δὲ ὀχήματος ἐπιβάσει κοινὴν πορείαν καὶ δια-
κομιδὴν ἡνιοχούσῃ προσοικειοῦσιν αὐτήν· οἳ δὲ ὡς μᾶλλον
ἁρμόζουσαν συνεργείᾳ ἀπ' ἀμφοτέρων ἰσομοιρούσῃ, ἢ συν-
νεύσει καὶ ῥοπῇ πρὸς τὸ σῶμα ἐπικρατεῖ τοῦ σώματος
ἀποδιδόασιν αὐτῆς τὴν ὁμοιότητα· οἳ δὲ οὐδὲν τούτων
συγχωροῦσιν, ὡς δὲ μέρος τὴν ψυχήν φασιν εἶναι ἐν ὅλῳ
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Ανθολόγιον Book 2, κεφ. 8,τμ. 43, γρ. 5
θεῶν τι ἔρχεται εἰς αὐτούς, εἰ καὶ τὸ πλέον δι' αὐτούς·

ἢ ὅτι τὰ παραδείγματα τῶν βίων παρὰ θεῶν, οὐδὲ αὐτοὺς
ἔξω τῆς αἰτίας τοῦ εἰς κακὰ ἐμπίπτειν; ἀλλ' ἀπολύεται
αὐτούς, τῷ αὐτεξουσίους ποιῆσαι τὰς ψυχὰς καὶ αὐταῖς
ἐπιτρέψαι ἑλέσθαι βίους, οἱ δὲ ἐξ ἐπιδρομῆς καὶ ἀμαθίας
“σφῇσιν ἀτασθαλίῃσιν ὑπὲρ μόρον ἄλγε' ἔχουσιν”.
Ἐκ τῆς Ἰαμβλίχου ἐπιστολῆς πρὸς
Μακεδόνιον περὶ εἱμαρμένης.
129
Οὐσία ἐστὶν ἄϋλος ἡ τῆς ψυχῆς καθ' ἑαυτήν, ἀσώ-

ματος, ἀγέννητος πάντῃ καὶ ἀνώλεθρος, παρ' ἑαυτῆς
ἔχουσα τὸ εἶναι καὶ τὸ ζῆν, αὐτοκίνητος παντελῶς καὶ
ἀρχὴ τῆς φύσεως καὶ τῶν ὅλων κινήσεων. Αὕτη δὴ οὖν
καθ' ὅσον ἐστὶ τοιαύτη, καὶ τὴν αὐτεξούσιον καὶ τὴν ἀπό-
λυτον περιείληφεν ἐν ἑαυτῇ ζωήν. Καὶκαθ' ὅσον μὲν
δίδωσιν ἑαυτὴν εἰς τὰ γιγνόμενα καὶ ὑπὸ τὴν τοῦ παντὸς
φορὰν ἑαυτὴν ὑποτάττει, κατὰ τοσοῦτον καὶ ὑπὸ τὴν
εἱμαρμένην ἄγεται καὶ δουλεύει ταῖς τῆς φύσεως ἀνάγκαις·
καθ' ὅσον δὲ αὖ τὴν νοερὰν ἑαυτῆς καὶ τῷ ὄντι ἄφετον
ἀπὸ πάντων καὶ αὐθαίρετον ἐνέργειαν ἐνεργεῖ, κατὰ το-
σοῦτον τὰ ἑαυτῆς ἑκουσίως πράττει καὶ τοῦ θείου καὶ
ἀγαθοῦ καὶ νοητοῦ μετ' ἀληθείας ἐφάπτεται.
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Ανθολόγιον Book 2, κεφ. 8,τμ. 45, γρ. 26
φύσεως καὶ ἀπόλυτος ἀπὸ τῆς τοῦ παντὸς κινήσεως ἐν

ἡμῖν τῶν πράξεων ἀρχή. Διὰ τοῦτο οὐκ ἔνεστιν ἐν τῇ
τοῦ παντός. Διότι μὲν γὰρ οὐκἀπὸ τῆς φύσεως παρά-
γεται οὐδὲ ἀπὸ τῆς τοῦ παντὸς κινήσεως, πρεσβυτέρα καὶ
οὐκ ἀπὸ τοῦ παντὸς ἐνδιδομένη, προτέτακται· διότι γε
μὴν ἀφ' ὅλων τῶν τοῦ κόσμου μερίδων καὶ ἀπὸ πάντων
στοιχείων μοίρας τινὰς κατενείματο καὶ ταύταις πάσαις
χρῆται, περιέχεται αὐτὴ καὶ ἐν τῇ τῆς εἱμαρμένης διατάξει,
συντελεῖ τε εἰς αὐτὴν καὶ συμπληροῖ τὴν ἐν αὐτῇ κατα-
σκευὴν καὶ χρῆται αὐτῇ δεόντως. Καὶ καθ' ὅσον μὲν λό-
γον καθαρὸν αὐθυπόστατον καὶ αὐτοκίνητον ἀφ' ἑαυτοῦ
τε ἐνεργοῦντα καὶ τέλειον ἡ ψυχὴ συνείληφεν ἐν ἑαυτῇ,
κατὰ τοσοῦτον ἀπόλυτός ἐστι πάντων τῶν ἔξωθεν· καθ'
ὅσον γε μὴν καὶ ζωὰς ἄλλας προβάλλει ῥεπούσας εἰς τὴν
γένεσιν καὶ ἐπικοινωνεῖ τῷ σώματι, κατὰ τοσοῦτον ἔχει
συμπλοκὴν καὶ πρὸς τὴν τοῦ κόσμου διάταξιν.
Ἐν ταὐτῷ.
Εἰ δέ τις ταὐτόματον καὶ τὴν τύχην ἐπεισάγων ἀναι-
ρεῖν οἴεται τὴν τάξιν, μαθέτω ὡς οὐδέν ἐστιν ἐν τῷ παντὶ
ἄτακτον οὐδ' ἐπεισοδιῶδες οὐδὲ ἄνευ αἰτίας οὐδὲ ἀόριστον
οὐδὲ εἰκῇ οὐδ' ἀπὸ τοῦ μηδενὸς ἐπεισιὸν οὐδὲ κατὰ
Origenes Theol., Απορίαι καὶ λύσεις περὶ τῶν πρώτων ἀρχῶν[(2042:

002)“Origenes vier Bücher von den Prinzipien”, Ed. Görgemanns, H.,
Karpp, H.Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1976.Book 3,
130
κεφ. 1,τμ. 2, γρ. 8
ἰδίᾳ ὀλίγα διαλάβωμεν, ἀναγκαιοτάτου ὡς ἔνι μάλιστα προβλήματος.

ἵνα δὲ νοήσωμεν τί τὸ αὐτεξούσιον, τὴν ἔννοιαν αὐτοῦ ἀναπτύξαι
δεῖ, ἵνα ταύτης σαφηνισθείσης ἀκριβῶς παρασταθῇ τὸ ζητούμενον.
Τῶν κινουμένων τὰ μέν τινα ἐν ἑαυτοῖς ἔχει τὴν τῆς κινή-
σεως αἰτίαν, ἕτερα δὲ ἔξωθεν μόνον κινεῖται. ἔξωθεν μὲν οὖν μόνον
κινεῖται τὰ φορητά, οἷον ξύλα καὶ λίθοι καὶ πᾶσα ἡ ὑπὸ ἕξεως μόνης
συνεχομένη ὕλη. ὑπεξῃρήσθω δὲ νῦν τοῦ λόγου τὸ κίνησιν λέγειν
τὴν ῥύσιν τῶν σωμάτων, ἐπεὶ μὴ χρεία τούτου πρὸς τὸ προκείμενον.
ἐν ἑαυτοῖς δὲ ἔχει τὴν αἰτίαν τοῦ κινεῖσθαι ζῷα καὶ φυτὰ καὶ
ἁπαξαπλῶς ὅσα ὑπὸ φύσεως καὶ ψυχῆς συνέχεται· ἐξ ὧν φασιν εἶναι
καὶ τὰ μέταλλα, πρὸς δὲ τούτοις καὶ τὸ πῦρ αὐτοκίνητόν ἐστι, τάχα
δὲ καὶ αἱ πηγαί. τῶν δὲ ἐν ἑαυτοῖς τὴν αἰτίαν τοῦ κινεῖσθαι ἐχόν-
των τὰ μέν φασιν ἐξ ἑαυτῶν κινεῖσθαι, τὰ δὲ ἀφ' ἑαυτῶν· ἐξ ἑαυ-
τῶν μὲν τὰ ἄψυχα, ἀφ' ἑαυτῶν δὲ τὰ ἔμψυχα. καὶ ἀφ' ἑαυτῶν κι-
νεῖται τὰ ἔμψυχα φαντασίας ἐγγινομένης ὁρμὴν προκαλουμένης. καὶ
πάλιν ἔν τισι τῶν ζῴων φαντασίαι γίνονται ὁρμὴν προκαλούμεναι
φύσεως φανταστικῆς τεταγμένως κινούσης τὴν ὁρμήν, ὡς ἐν τῷ
ἀράχνῃ φαντασία τοῦ ὑφαίνειν γίνεται καὶ ὁρμὴ ἀκολουθεῖ ἐπὶ τὸ
ὑφαίνειν, τῆς φανταστικῆς αὐτοῦ φύσεως τεταγμένως ἐπὶ τοῦτο
αὐτὸν προκαλουμένης καὶ οὐδενὸς ἄλλου μετὰ τὴν φανταστικὴν αὐ-
τοῦ φύσιν πεπιστευμένου τοῦ ζῴου, καὶ ἐν τῇ μελίσσῃ ἐπὶ τὸ
Origenes Theol., Philocalia sive Ecloga de operibus Origenis a Basilio

et Gregorio Nazianzeno facta (cap. 1–27) (2042: 019)
“The philocalia of Origen”, Ed. Robinson, J.A.Cambridge: Cambridge
University Press, 1893.Κεφ. 21,τμ. 1, γρ. 19
πτύξαι δεῖ, ἵνα ταύτης σαφηνισθείσης ἀκριβῶς παρασταθῇ

τὸ ζητούμενον. τῶν κινουμένων τὰ μέν τινα ἐν ἑαυτοῖς
ἔχει τὴν τῆς κινήσεως αἰτίαν, ἕτερα δὲ ἔξωθεν μόνον κινεῖται.
ἔξωθεν μὲν οὖν μόνον κινεῖται τὰ φορητὰ, οἷον ξύλα καὶ
λίθοι καὶ πᾶσα ἡ ὑπὸ ἕξεως μόνης συνεχομένη ὕλη. ὑπεξῃ-
ρήσθω δὲ νῦν τοῦ λόγου τὸ κίνησιν λέγειν τὴν ῥύσιν τῶν
σωμάτων, ἐπεὶ μὴ χρεία τούτου πρὸς τὸ προκείμενον. ἐν
ἑαυτοῖς δὲ ἔχει τὴν αἰτίαν τοῦ κινεῖσθαι ζῶα καὶ φυτὰ καὶ
ἁπαξαπλῶς ὅσα ὑπὸ φύσεως καὶ ψυχῆς συνέχεται, ἐξ ὧν
φασὶν εἶναι καὶ τὰ μέταλλα. πρὸς δὲ τούτοις καὶ τὸ πῦρ
αὐτοκίνητόν ἐστι, τάχα δὲ καὶ αἱ πηγαί. τῶν δὲ ἐν ἑαυτοῖς
τὴν αἰτίαν τοῦ κινεῖσθαι ἐχόντων, τὰ μέν φασιν ἐξ ἑαυτῶν
κινεῖσθαι, τὰ δὲ ἀφ' ἑαυτῶν· ἐξ ἑαυτῶν μὲν τὰ ἄψυχα, ἀφ'
131
ἑαυτῶν δὲ τὰ ἔμψυχα. καὶ ἀφ' ἑαυτῶν κινεῖται τὰ ἔμ-

ψυχα, φαντασίας ἐγγινομένης ὁρμὴν προκαλουμένης. καὶ
πάλιν ἔν τισι τῶν ζώων φαντασίαι γίνονται ὁρμὴν προ-
καλούμεναι, φύσεως φανταστικῆς τεταγμένως κινούσης τὴν
ὁρμὴν, ὡς ἐν τῷ ἀράχνῃ φαντασία τοῦ ὑφαίνειν γίνεται,
καὶ ὁρμὴ ἀκολουθεῖ ἐπὶ τὸ ὑφαίνειν, τῆς φανταστικῆς
αὐτοῦ φύσεως τεταγμένως ἐπὶ τοῦτο αὐτὸν προκαλουμένης,
καὶ οὐδενὸς ἄλλου μετὰ τὴν φανταστικὴν αὐτοῦ φύσιν
Aristides Quintilianus Mus., De musica (2054: 001)

“Aristidis Quintiliani de musica libri tres”, Ed. Winnington–Ingram, R.P.
Leipzig: Teubner, 1963.
Book 3,τμ. 11, γρ. 42
ρόν τε καὶ ἀπειθές, τήν τε σύνθεσιν ὁμοίαν ἔχει· καὶ γὰρ

τὸ σῶμα καθόλου τε καὶ κατὰ μέρη συνέστηκεν οὕτως
τῇ δυοισισχ ... καὶ ἡμισέος συνθέσει, ὡς ἐκεῖνο δυεῖν
τόνωνκαὶ ἡμιτονίου τάξει γεγενημένον· τὸ δὲ χρῶμα
ἐκ πάντων ἡμιτονίων σύγκειται τὴν φυσικὴν ὁμοιότητα
τῆς ἐντελεχείας πρὸς ἑαυτὴν * * * τὴνδὲ τελειότητα
τῷ τριπλασιασμῷ τῆς ἡμιτονιαίας διαστάσεως ἐπιδεικνύον·
τὸ δ' ἐναρμόνιον κατὰ δίεσιν καὶ δίεσινκαὶ δίτονον
τοῖς μὲν διεσιαίοις διαστήμασι τὸ τῆς ψυχῆς δι' ἐλαχίστων
ἡρμοσμένον καὶ οἷον ἄογκον καὶ ἀμερὲς ἐπιδηλοῖ, τῷ δὲ
διτόνῳ τὴν σφοδρὰν αὐτῆς καὶ ἄθρουν αὐτοκινησίαν. ἔν
γε μὴν τῷ παντὶ τὸ μὲν ἐναρμόνιον ἁπλοῦν τε ὂν καὶ
ἀπαθὲς ὡμοίωται τῷ ποιητικῷ, τὸ δὲ χρῶμα τριχῇ διαι-
ρούμενον ἐς ἀριθμὸν τέλειον τὸν ζωῆς αἴτιον τοῖς σώμασιν
ὑποφαίνει τόπον, τὸ δὲ διάτονον, ἐς δύο, τὸ τῆς ὕλης διαιρε-
τόν τε καὶ παθητικόν.
Γρηγόριος Θαυματουργός. , Ad Tatianum de anima per capita

disputatio [Sp.] (2063: 008); MPG 10.Τόμ. 10, p. 1144, γρ. 18
συγκείμενον, δῆλον ὅτι [ἄλ. δηλονότι] ἐκ διαφόρων

σύγκειται μερῶν· τὸ δὲ διάφορον, οὐ ταυτόν· οὐκοῦν
ἡ ψυχὴ ἁπλῆ οὖσα, καὶ μὴ ἐκ διαφόρων συγκειμένη
μερῶν, ἀσύνθετος καὶ ἀδιάλυτος οὖσα, διὰ τοῦτο
ἄφθαρτος καὶ ἀθάνατος ἔσται.
Ἔτι, πᾶν τὸ ἔκ τινος κινούμενον, οὐκ ἐξ ἑαυτοῦ
ἔχον τὸ ζωτικὸν, ἀλλ' ἐκ τοῦ κινοῦντος, τοσοῦτον δια-
132
μένει, ὅσον ὑπὸ τῆς ἐνεργούσης ἐν αὐτῷ διακρατεῖται

δυνάμεως· ἐπειδὰν δὲ παύσηται τὸ ἐνεργοῦν, διαλεί-
Ἀκολουθεῖ γὰρ τῷ αὐτοκινήτῳ, τὸ ἀεὶ κινητὸν εἶναι·
τὸ δὲ ἀεικίνητον, ἄπαυστόν ἐστι· τὸ δὲ ἄπαυστον,
ἀτελεύτητον· τὸ δὲ ἀτελεύτητον, ἄφθαρτον· τὸ δὲ
ἐστιν, ὡς ἀνωτέρω ἀπεδείχθη· ἔσται ἄφθαρτος καὶ
ἀθάνατος κατὰ τὸν προλεχθέντα [ἄλ. προτεθέντα]
συλλογισμόν.
Didymus Caecus Scr. Eccl., De trinitate (lib. 1) [Sp.] (2102: 008)

“Didymus der Blinde. De trinitate, Buch 1”, Ed. Hönscheid, J.
Meisenheim am Glan: Hain, 1975; Beiträge zur klassischen Philologie
44.Κεφ. 16,τμ. 33, γρ. 4
ἀγενήτως καὶ ἀσυγκρίτως ἔχειν, εἴπερ ἐξεικονίζεται καὶ χαρακτηρίζεται

ὑπὸ γενητοῦ καὶ ἀνομοίου. Τὰ θεῖα ταῦτα καὶ ἑρμηνείας ἀνεπιδεᾶ λόγια
μὴ συνέντες ὀρθῶς, δια-στρέφοντες δὲ καὶ ἀνθρωπίνοις νοήμασι
μαχόμενοι τοῖς τοῦ θεοῦ ῥήμασι φάσκου-σιν·
‘ἄλλο θεὸς καὶ ἄλλο εἰκὼν θεοῦ, ὡς ἄλλο ἄνθρωπος καὶ ἄλλο εἰκὼν
ἀνθρώ- που.’καὶ τρόπον τινὰ εἰκόνι ἀκινήτῳ τὸν ζῶντα καὶ ἐνεργὸν θεὸν
λόγον ἀπεικά-ζουσιν. κατ' οὐσίαν δὲ καὶ κατὰ πάντα εἰκών ἐστιν
ἀπλανεστάτη καὶ ἄναρχος
τοῦ πατρός, καὶ οὐ κατὰ μορφὴν καὶ σχῆμα, ὡς ὁ πλαστουργηθεὶς ἢ
γεγλυμμέ-
νος ἄπνους καὶ οὐκ αὐτοκίνητος ἀνδριάς, οὐδὲ κατὰ εἶδος καὶ χρῶμα, ὡς
ἡ τεχ-
νητὴ καὶ μιμητὴ ἄφωνος εἰκών. ταῦτα γὰρ οὐδὲ κατὰ φύσιν, οὐδὲ μὴν εἰς
ὅλα τὰ
ἄλλα ἐκφαίνουσιν τὸν πρωτότυπον.
καὶ υἱὸς μὲν γὰρ ἀνθρώπου εἰκὼν οὐσίας
τοῦ ἑαυτοῦ πατρός ἐστιν· ἀλλὰ συμβαίνει παραλλάττειν ἡλικίαν ἢ εἶδος ἢ
γνώμην
ἢ δύναμιν ἢ ἀξίαν ἢ τὰ συναμφότερα ἢ καί τι ἕτερον.
ὁ δὲ θεὸς λόγος ἀπαρ-
αλλάκτως καὶ ἀπηκριβωμένως εἰς ὅλα τὴν ἁπλῆν καὶ ἀσύνθετον καὶ
ἀποίκιλον
πατρικὴν θεότητα φυσικῶς καὶ ἀνάρχως ἐξεικονίζει.
Οὐδὲ γὰρ νοεῖν ἐξόν, ὡς κατά τι θεοῦ εἰκὼν καὶ παρά τι παραλλάττει·
133
Didymus Caecus Scr. Eccl., Commentarii in Zacchariam (2102: 010)

“Didyme l'Aveugle sur Zacharie, 3 vols.”, Ed. Doutreleau, L.Paris: Cerf,
1962; Sources chrétiennes 83, 84, 85.Book 1,τμ. 43, γρ. 2
Ἐπεὶ μὴ πᾶς ἄγγελος τοῦ Κυρίου ἐστίν, οὐκέτ' αὐτοῦ

τυγχανόντων τῶν ἀπολιπόντων τὸ οὐράνιον οἰκητήριον, εἰκότως
τῷ ἀγγέλῳ Κυρίου ἀποκρίνονται οἱ περιοδεύοντες ὡς πᾶσα ἡ γῆ
κατοικεῖται καὶ ἡσυχάζει. Ὅτι δὲ οἱ ἀποστάται, κἂν ἁπλῶς ἄγγε-
λοι καλῶνται, ἀλλ' οὐ τοῦ Κυρίου χρηματίζουσι, ἔτι σαφῶς ἐκ
τῶν γραφῶν δηλοῦται, ὅπου μέν· «Ὁ Θεὸς ἀγγέλων ἁμαρτη-
σάντων οὐκ ἐφείσατο», οὐ γὰρ εἶπεν αὐτοῦ· ὅπου δὲ ὑπὸ τοῦ
ἐν Χριστῷ λαλοῦντος Ἀποστόλου εἴρηται· «Ἀγγέλους κρινοῦ-
μεν.»
Τί βούλεται τὸ κατοικεῖσθαι πᾶσαν τὴν γῆν καὶ ἡσυχάζειν
θεωρητέον. Τῆς λογικῆς ψυχῆς αὐτοκινήτου καὶ ἀεικινήτου
ὑπαρχούσης, ὅταν εὖ καὶ μακαρίως κίνηται, ἠρεμεῖ καὶ ἡσυχάζει
ἀπὸ τῆς ἀτάκτου κλονήσεως, ταύτην δὲ τὴν εὐστάθειαν καρποῦ-
ται ἀπὸ θείας εὐλαβείας.
Κύριλλος. Catecheses ad illuminandos 1–18 (2110: 003)

“Cyrilli Hierosolymorum archiepiscopi opera quae supersunt omnia, 2
vols.”, Ed. Reischl, W.C., Rupp, J.Munich: Lentner, 1:1848; 2:1860,
Repr. 1967.Catechesis 12, κεφ. 30, γρ. 9
ἑαυτῆς μόνης ἀχράντως ἐκ πνεύματος ἁγίου δυνάμει θεοῦ γεν-

νήσασα.
Λάβωμεν δὲ ἔτι τὸ τούτου μεῖζον. τὸ μὲν γὰρ ἐκ
σωμάτων σώματα γεννεθῆναι εἰ καὶ παράδοξον, ἀλλ' ὅμως
δυνατόν. τὸ δὲ τὸν χοῦν τῆς γῆς ἄνθρωπον γενέσθαι τοῦτο
θαυμαστότερον. τὸ πηλὸν συγκεχυμένον ὀφθαλμῶν χιτῶνας
λαβεῖν καὶ λαμπηδόνας τοῦτο θαυμαστότερον. τὸ ἐκ μονοει-
δοῦς χοὸς γεννᾶσθαι καὶ ὀστέων καρτερότητα καὶ πνεύμονος
ἁπαλότητα καὶ λοιπὰς διαφόρους ἰδέας μελῶν τοῦτο θαυμα-
στόν. τὸ πηλὸν ψυχωθέντα περιέρχεσθαι τὴν οἰκουμένην αὐ-
τοκινήτως καὶ οἰκοδομεῖν τοῦτο θαυμαστόν. τὸ πηλὸν διδά-
σκειν καὶ λαλεῖν καὶ τεκτονεύειν καὶ βασιλεύειν τοῦτο θαυμα-
στόν. ὦ τοίνυν ἀμαθέστατοι Ἰουδαῖοι, πόθεν Ἀδὰμ ἐγένετο;
οὐχ ὁ θεὸς χοῦν λαβὼν ἀπὸ τῆς γῆς ἔπλασε τὸ πλάσμα
τοῦτο τὸ θαυμάσιον; εἶτα πηλὸς μὲν εἰς ὀφθαλμὸν μετα-
βάλλεται, καὶ παρθένος υἱὸν οὐ γεννᾷ; τὸ ὡς ἐν ἀνθρώ-
134
ποις ἀδύνατον μᾶλλον γίνεται, καὶ τὸ ἐγχωροῦν ἄρα οὐ γί-

νεται;
Κύριλλος. Catecheses ad illuminandos 1-18

Catechesis 17, κεφ. 9, γρ. 10
γῆν, καὶ τί θέλω εἰ ἤδη ἀνήφθη;

Τοῦτο τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον κατῆλθε βαπτιζομένου
τοῦ κυρίου, πρὸς τὸ μὴ λαθεῖν τοῦ βαπτιζομένου τὴν ἀξίαν,
καθὼς Ἰωάννης φησίν· ἀλλ' ὁ πέμψας με βαπτίζειν ἐν
ὕδατι ἐκεῖνός μοι εἶπεν· ἐφ' ὃν ἂν ἴδῃς τὸ πνεῦμα καταβαῖνον
καὶ μένον ἐπ' αὐτόν, οὗτός ἐστιν ὁ βαπτίζων ἐν πνεύματι ἁγίῳ.
Ἀλλὰ βλέπε τί λέγει τὸ εὐαγγέλιον. ἠνεῴχθησαν οἱ οὐρα-
νοί. ἠνεῴχθησαν δὲ διὰ τὴν ἀξίαν τοῦ καταβάντος. ἰδοὺ γάρ,
φησίν, ἀνεῴχθησαν οἱ οὐρανοί, καὶ εἶδε τὸ πνεῦμα τοῦ θεοῦ
καταβαῖνον ὡς περιστερὰν καὶ ἐρχόμενον ἐπ' αὐτόν, αὐτο-
κινήτῳ δηλονότι τῇ καταβάσει. ἔδει γάρ, ὡς ἐξηγήσαντό τινες,
τὰς ἀπαρχὰς καὶ τὰ πρωτεῖα τοῦ ἁγίου πνεύματος τῶν βαπτι-
ζομένων τῇ ἀνθρωπότητι τοῦ σωτῆρος παρασχεθῆναι τοῦ τὴν
τοιαύτην διδόντος χάριν. κατῆλθε δὲ ἴσως ἐν εἴδει περιστε-
ρᾶς, ὥς φασί τινες, τῆς καθαρᾶς καὶ ἀκάκου καὶ ἀκεραίου
καὶ ταῖς ὑπὲρ γεννωμένων τέκνων καὶ συγχωρήσεως ἁμαρτιῶν
εὐχαῖς συνεργούσης τύπον παραδηλοῦν, καθὼς αἰνιγματωδῶς
προείρηται περὶ τοῦ τὸν Χριστὸν ὀφθαλμοφανῶς οὕτως ἐπι-
δειχθῆναι. ἐν γὰρ τοῖς ᾄσμασι περὶ τοῦ νυμφίου προσφωνεῖ
καὶ λέγει· οἱ ὀφθαλμοί σοι ὡς περιστεραὶ ἐπὶ πληρώματα
Κύριλλος. Additamentum ad catechesis illuminandorum sextae

decimae caput tertium (2110: 004)“Cyrilli Hierosolymorum
archiepiscopi opera quae supersunt omnia, vol. 2”, Ed. Reischl, W.C.,
Rupp, J.Munich: Lentner, 1860, Repr. 1967.Catechesis 16, κεφ. 1, γρ. 15
ἀλλ' οὐσιωδῶς ὑφεστῶτα προαιρετικόν τε καὶ παντοδύναμον,

οὕτως καὶ πνεῦμαμεμαθηκότες θεοῦ, τὸ συμπαρομαρτοῦν
τῷ λόγῳ καὶ φανεροῦν αὐτοῦ τὴν ἐνέργειαν, οὐ πνοὴν ἄσθμα-
τος ἐννοοῦμεν, (ἢ γὰρ ἂν καθαιροῖτο πρὸς ταπεινότητα τὸ
μεγαλεῖον τῆς θείας δυνάμεως, εἰ καθ' ὁμοιότητα τοῦ ἡμετέρου
καὶ τὸ ἐν αὐτῇ πνεῦμα ὑπονοοῖτο,) ἀλλὰ δύναμιν οὐσιώδη,
αὐτὴν ἐφ' ἑαυτῆς ἐν ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουμένην, οὔτε
χωρισθῆναι τοῦ θεοῦ ἐν ᾧ ἔστιν ἢ λόγου τοῦ θεοῦ ᾧ πα-
135
ρομαρτεῖ δυναμένην, οὔτε εἰς τὸ ἀνύπαρκτον ἀναχεομένην,

ἀλλὰ καθ' ὁμοιότητα τοῦ θεοῦ λόγου καθ' ὑπόστασιν οὖσαν,
προαιρετικήν, αὐτοκίνητον, ἔνεργον, πάντοτε τὸ ἀγαθὸν προ-
αιρουμένην καὶ πρὸς πᾶσαν πρόθεσιν σύνδρομον ἔχουσαν τῇ
βουλήσει τὴν δύναμιν.
Ἔστι γὰρ πνεῦμα θεοῦ ἀγαθόν. φησὶν ὁ Δαβίδ· καὶ
τὸ πνεῦμά σου τὸ ἀγαθὸν ὁδηγήσει με ἐν γῇ εὐθείᾳ. τοῦτο
οὖν ἐστι τὸ πνεῦμα τοῦ θεοῦ εἰς ὃ πιστεύομεν, τὸ πνεῦμα
τὸ μακάριον, τὸ ἀΐδιον, τὸ ἄτρεπτον, τὸ ἀναλλοίωτον, τὸ ἀνέκ-
φραστον, τὸ κυριεῦον καὶ βασιλεῦον πάσης τῆς γεννητικῆς
οὐσίας, ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων φύσεων, τὸ δεσπόζον ἀγγέλων
τε καὶ ἀρχαγγέλων, ἐξουσιῶν, ἀρχῶν, κυριοτήτων,
Hippolytus Scr. Eccl., Contra Beronem et Heliconem [Sp.] (2115: 056)

“Doctrina patrum de incarnatione verbi”, Ed. Diekamp, F.
Münster: Aschendorff, 1907.P. 323, γρ. 8
οὐσιῶν στομώσῃ πρὸς ἀτρεψίαν τῷ μυστηρίῳ τῆς αὐτοῦ σωματώσεως,

ἧς ἔργον ἡ τῶν ὅλων ἐστὶν εἰς αὐτὸν ἀνακεφαλαίωσις. μεμένηκεν
οὖν καὶ σαρκωθεὶς κατὰ τὴν φύσιν θεὸς ὑπεράπειρος, τὴν ἑαυτῷ
συγγενῆ καὶ κατάλληλον ἔχων ἐνέργειαν, τῆς μὲν θεότητος οὐσιωδῶς
ἐκφυομένην, διὰ δὲ τῆς αὐτοῦ παναγίας σαρκὸς ἐν τοῖς θαύμασιν
οἰκονομικῶς ἐκφαινομένην, ἵνα πιστευθῇ θεὸς εἶναι, δι' ἀσθενοῦς
φύσει σαρκὸς αὐτουργῶν τὴν τοῦ παντὸς σωτηρίαν.
Τοῦ αὐτοῦἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου. γʹ.
Κἀμοὶ γάρ, ἵνα τρανώσω παραδείγματι τὸ περὶ τοῦ σωτῆρος

λεχθέν, ὁ φυσικός μου λόγος συγγενής ἐστι καὶ κατάλληλος ὄντι λο-
γικῷ τε καὶ νοερῷ τὴν ψυχήν, ἧς κατὰ φύσιν ἐστὶν αὐτοκίνητος
ἐνέργειά τε καὶ πρώτη δύναμις ἀεικίνητος ὁ λόγος φυσικῶς αὐτῆς
πηγαζόμενος, ὃν ῥηματίσας τε καὶ γραμμαῖς εὖ χαράξας γλώσσῃ
μὲν ὀργανικῶς, ὅτε δεῖ, προφέρω καὶ γράμμασι τεχνικῶς διὰ τῶν
ἀνομοίων μὴ τραπέντα. οὐ γὰρ γλώσσης καὶ γραμμάτων ὁ φυσικός
μου λόγος ἐστί, κἂν δι' αὐτῶν αὐτοῦ ποιοῦμαι τὴν προφοράν, ἀλλ'
ἐμοῦ τοῦ κατὰ φύσιν λαλοῦντος καὶ δι' ἀμφοῖν αὐτὸν ὡς ἐμὸν
ἐκφωνοῦντος, τῆς μὲν νοερᾶς μου ψυχῆς φυσικῶς ἀεὶ πηγαζόμενον,
διὰ δὲ τῆς σωματικῆς μου γλώσσης ὀργανικῶς, ὡς ἔφην, ὅτε χρή,
προφερόμενον. ὥσπερ οὖν ἐφ' ἡμῶν, ὅσον εἰκάσαι τὸ παντελῶς
ἀνείκαστον, διὰ τῆς σωματικῆς ἡμῶν γλώσσης ἀτρέπτως ἡ
136
Hippolytus Scr. Eccl., Refutatio omnium haeresium (=

Philosophumena) (2115: 060)“Hippolytus. Refutatio omnium
haeresium”, Ed. Marcovich, M.Berlin: De Gruyter, 1986; Patristische
Texte und Studien 25.Book 1, κεφ. 19,τμ. 10, γρ. 3
πατήρ»· οἱ δὲ καὶ ὡρισμένους, ὅταν λέγῃ· «ὁ μὲν δὴ μέγας ἐν οὐρανῷ

Ζεύς, πτηνὸν ἅρμα ἐλαύνων» καὶ ὅταν γενεαλογῇ τοὺς Οὐρανοῦ παῖδας
καὶ Γῆς. οἱ δὲ συστήσασθαι μὲν αὐτὸν θεοὺς γενητούς, καὶ διὰ μὲν τὸ
γεγενῆσθαι πάντως αὐτοὺς φθαρῆναι ἀνάγκην ἔχειν, διὰ δὲ τὴν βούλησιν
τοῦ θεοῦ ἀθανάτους εἶναι, ἐν ᾧ προσθεὶς λέγει· «θεοὶ θεῶν, ὧν ἐγὼ
δημιουργός τε καὶ πατήρ, ἄλυτα ἐμοῦ γε θέλοντος», ὡς ἂν εἰ λυθῆναι
αὐτὰ θέλει, ῥᾳδίως λυθησόμενα. δαιμόνων δὲ φύσεις ἀποδέχεται, καὶ
τοὺς μὲν ἀγαθοὺς εἶναί φησιν αὐτῶν, τοὺς δὲ φαύλους.
Καὶ τὴν ψυχὴν οἱ μέν φασιν αὐτὸν ἀγένητον λέγειν καὶ ἄφθαρτον,
ὅταν λέγῃ· «ψυχὴ πᾶσα ἀθάνατος· τὸ γὰρ ἀεικίνητον ἀθάνατον» καὶ
ὅταν αὐτοκίνητον αὐτὴν ἀποδεικνύῃ καὶ ἀρχὴν κινήσεως· οἱ δὲ γενητὴν
μέν, ἄφθαρτον δὲ διὰ τὴν τοῦ θεοῦ βούλησιν. οἱ δὲ σύνθετον καὶ γενητὴν
καὶ φθαρτήν· καὶ γὰρ κρατῆρα αὐτῆς ὑποτίθεσθαι, καὶ σῶμα αὐτὴν
ἔχειν αὐγοειδές, τὸ δὲ γενόμενον πᾶν ἀνάγκην ἔχειν φθαρῆναι. οἱ δὲ
ἀθάνατον αὐτὴν εἶναι λέγοντες μάλιστα ἐκείνοιςἰσχυρίζονται, ἐν
ὅσοιςκαὶ κρίσεις φησὶν εἶναι μετὰ τελευτὴν καὶ ἐν Ἅιδου δικαστήρια,
καὶ τὰς μὲν ἀγαθὰς ἀγαθοῦ μισθοῦ τυγχάνειν, τὰς δὲ πονηρὰς ἀκολούθων
δικῶν. τινὲς μὲν οὖν φασιν καὶ μετενσωμάτωσιν αὐτὸν ὁμολογεῖν καὶ
μεταβαίνειν τὰς ψυχὰς ὡρισμένας οὔσας ἄλλας εἰς ἄλλα σώματα κατ'
ἀξίαν ἑκάστην, καὶ κατά τινας περιόδους ὡρισμένας ἀναπέμπεσθαι εἰς
τοῦτον τὸν κόσμον πάλιν πεῖραν παρεξομένας τῆς ἑαυτῶν προαιρέσεως.
Achilles Tatius Astron., Isagoga excerpta (2133: 01)“Commentariorum

in Aratum reliquiae”, Ed. Maass, E.Berlin: Weidmann, 1898, Repr. 1958.
Sec. 5, γρ. 9
Τίς οὐσία οὐρανοῦ.
Τὸν δὲ οὐρανὸν οἳ μὲν πυρώδη εἶναι καὶ στερέμνιον, ἐντὸς

δὲ αὐτοῦ τοῦ αἰθέρος τὴν σφαῖραν ἐχομένην ὥσπερ δαλόν, δια-
φέρειν δὲ ταύτηι, ἧι ὁ μὲν δαλὸς ἀνωφερὲς ἔχει τὸ πῦρ, ὁ δὲ
αἰθὴρ κατωφερές, καὶ τῶι τὸ μὲν θεῖον εἶναι καὶ καθαρὸν καὶ
ἀμετάληπτον, τὸ δὲ φθαρτόν· Ἐμπεδοκλῆς δὲ (p. 422 K.) κρυ-
σταλλώδη τοῦτον εἶναί φησιν ἐκ τοῦ παγετώδους συλλεγέντα,
137
Ἀναξίμανδρος δὲ πτηνὸν πυρὸς μετέχοντα, Ἀριστοτέλης δὲ

(Meteor I p. 340 b?) σῶμα ἐκ ψυχροῦ καὶ θερμοῦ.
ζῶιον δέ φασιν εἶναι τὸν κόσμον· τὸ γὰρ αὐτοκίνητον εἶναι
αὐτὸν καὶ κατὰ τὰ αὐτὰ τὴν περιφορὰν ἀεὶ ποιεῖσθαι καὶ ἀπὸ
τῶν αὐτῶν σημείων ἐπὶ τὰ αὐτὰ περιδινεῖσθαι νοῦν ἔχοντός
ἐστι, φησὶν ὁ Πλάτων (Tim 47 B, Leg 897 C). ἀλλὰ καὶ ὡς
ζῶιον ζωιογονεῖ. τοὺς δὲ ἀστέρας γεννήματα αὐτοῦ εἶναί φαμεν.
καὶ ἡλίου δὲ δρόμον ὁρῶμεν καὶ σελήνης περιφορὰς καὶ τῶν
ἄλλων πλανήτων περιόδους καὶ κινήσεις. ἴδιον δὲ ζώιου τὸ ὑφ'
αὑτοῦ κινεῖσθαι· καὶ γὰρ ἐν γῆι καὶ ἀέρι καὶ ὕδατι ζῶιά ἐστιν.
διὸ ἀκόλουθον καὶ ἐν οὐρανῶι καὶ αἰθέρι εἶναι. μήποτε μέν-
τοι καὶ Ὅμηρος ὡς πρὸς ζῶιόν φησιν (Od XI 109, XII 323):
’Ἠελίου, ὃς πάντ' ἐφορᾶι καὶ πάντ' ἐπακούει’.
Achilles Tatius Astron., Isagoga excerpta Sec. 23, γρ. 36
ἄξιον δὲ ζητῆσαι, τί δήποτε τῆς Κασσιεπείας καὶ Ἀνδρο-

μέδας καὶ τῶν ἄλλων εἰδώλων ἐξ ἀστέρων συγκειμένων τὰ ιβʹ
μόνον ζώιδια, τὰ δὲ λοιπὰ ἄστρα καλεῖται. μήποτε οὖν ἀπὸ
τῶν πλεοναζόντων ἐν τῶι κύκλωι ζώιων ζῶια λέγεται (ἔστι γὰρ
ἐν τοῖς λοιποῖς ἄστροις, ἃ μή ἐστι ζώιδια, τουτέστι ζώιων εἴ-
δωλα), ἢ πάλιν, ὅτι οἱ γενεσιαλόγοι τὰς γενέσεις τῶν ἀνθρώπων
καὶ περὶ ζωῆς καὶ θανάτου πρὸς ταῦτα σκοποῦσι καὶ τοὺς περὶ
αὐτὰ τὰ ζώιδια πλάνητας ἀστέρας, ἢ ὅτι περὶ τὸν κύκλον καὶ
περὶ αὐτὰ οἱ ἑπτὰ πλάνητες περιφέρονται καὶ οὐχ ὑπερβάλ-
λονται τὸν ζωιδιακὸν κύκλον; ζῶια δέ εἰσιν οἱ ἑπτὰ πλάνητες
τῶι αὐτοκίνητοι εἶναι. ἐπειδὴ δι' αὐτοῦ φέρονται οἱ ἑπτά, πλά-
νητες, παρὰ τὴν ἄλην καὶ πλάνην. ἔστιν ὅτε τοῦτον τὸν κύ-
κλον ἄλησιν ὀνομάζουσιν ἡλίου, ὡς καὶ Ἄρατος (v. 319, 20,
Ecl VII 3):
Hippasus Phil., Testimonia (2260: 001)“Die Αποσ.e der Vorsokratiker,

vol. 1, 6th edn.”, Ed. Diels, H., Kranz, W.Berlin: Weidmann, 1951, Repr.
1966.Αποσ. 11, γρ. 3
Μεταποντῖνος καὶ ὁ Ἐφέσιος Ἡράκλειτος.

AËT. IV 3, 4 [D. 388] Παρμενίδης καὶ Ἵ. καὶ Ἡράκλειτος πυρώδη
[τὴν ψυχήν]. TERTULL. de anima 5 Hipparchus (so) et Heraclitus ex
igni.
CLAUDIAN. MAM. de anim. II 7 Hippon (so) Metapontinus ex eadem
schola Pythagorae praemissis pro statu sententiae suae insolubilibus ar-
138
gumentis de anima sic pronuntiat ‘3longe aliud anima, aliud corpus

est, quae corpore et torpente viget et caeco videt et mortuo
vivit’, unde autem, hoc est quo principio, nescire se dicit
IAMBL. de anima bei Stob. Ecl. I 49, 32 p. 364, 8 W. ἀλλὰ καὶ τοῦτον
[τὸν ἀριθμόν] ἁπλῶς μὲν οὕτως ἔνιοι τῶν Πυθαγορείων τῆι ψυχῆι συναρ-
μόζουσιν. ὡς δ' αὐτοκίνητον Ξενοκράτης, ὡς δὲ λόγους περιέχουσαν
ψυχὴν?
Μοδέρατος ὁ Πυθαγόρειος, ὡς δὲ κριτικὸν κοσμουργοῦ θεοῦ ὄργανον Ἵ.
ὁ ἀκουσματικὸς τῶν Πυθαγορείων. IAMBL. Nicom. arithm. 10, 20 Pistelli
οἱ δὲ
περὶ Ἵππασον ἀκουσματικοὶ ἀριθμὸν εἶπον παράδειγμα πρῶτον
κοσμοποιίας
καὶ πάλιν κριτικὸν κοσμουργοῦ θεοῦ ὄργανον.
SCHOL. PLAT. Phaed. 108D Γλαύκου τέχνη] ἢ ἐπὶ τῶν μὴ ῥαιδίως
κατερ-
γαζομένων ἢ ἐπὶ τῶν πάνυ ἐπιμελῶς καὶ ἐντέχνως εἰργασμένων. Ἵ. γάρ τις
κατεσκεύασε χαλκοῦς τέτταρας δίσκους οὕτως, ὥστε τὰς μὲν διαμέτρους
αὐτῶν
ἴσας ὑπάρχειν, τὸ δὲ τοῦ πρώτου δίσκου πάχος ἐπίτριτον μὲν εἶναι τοῦ
δευτέρου,
ἡμιόλιον δὲ τοῦ τρίτου, διπλάσιον δὲ τοῦ τετάρτου, κρουομένους δὲ
τούτους ἐπι-
τελεῖν συμφωνίαν τινά. καὶ λέγεται Γλαῦκον ἰδόντα τοὺς ἐπὶ τῶν δίσκων
φθόγγους
Ησύχιος Ιλλούστριος. Αποσ.(2274: 007)“FHG 4”, Ed. Müller, K.

Paris: Didot, 1841–1870.Αποσ. 7, γρ. 878
μέλλεις διὰ ταύτην, ἧττον οἶδα τοῦτ' ἐγὼ,

ὦ δέσποτ', ἢ τὸ Πλάτωνος ἀγαθόν.
Ὁ Πλάτων περὶ μὲν ὧν κατείληφεν, ἀποφαίνεται,
τὰ δὲ ψεύδη διελέγχει, περὶ δὲ τῶν ἀδήλων ἐπέχει.
Καὶ περὶ μὲν τῶν αὐτῷ δοκούντων ἀποφαίνεται διὰ
τεσσάρων προσώπων, Σωκράτους, Τιμαίου, [τοῦ Ἀθη-
ναίου ξένου, τοῦ Ἐλεάτου ξένου]· περὶ δὲ τῶν ψευδῶν
ἐλεγχομένους εἰσάγει Θρασύμαχον, Καλλικλέα, Πῶ-
λον, Γοργίαν. Ἔλεγε δὲ, τὴν μὲν ψυχὴν ἀρχὴν ἔχειν
ἀριθμητικὴν, τὸ δὲ σῶμα γεωμετρικήν· ὡρίζετο δὲ αὐ-
τὴν ἰδέαν τοῦ πάντη διεστῶτος πνεύματος, αὐτοκίνητόν
τε εἶναι.
Πύρρωνὁ Ἠλεῖος Ἀναξάρχῳ συνακολουθῶν,
139
καὶ τοῖς γυμνοσοφισταῖς καὶ τοῖς μάγοις συνέμιξεν.

Οὗτος τὸ τῆς ἀκαταληψίας καὶ ἐποχῆς εἶδος εἰσήγαγεν·
οὐδὲν γὰρ ἔφασκεν οὔτε καλὸν οὔτε αἰσχρὸν οὔτε δί-
καιον οὔτε ἄδικον. Καὶ ὁμοίως ἐπὶ πάντων, μηδὲν
εἶναι τῇ ἀληθείᾳ, νόμῳ δὲ καὶ ἔθει πάντα τοὺς ἀνθρώ-
πους πράττειν· οὐ γὰρ μᾶλλον τόδε ἢ τόδε εἶναι ἕκα-
στον. Φασὶ δὲ αὐτὸν ἐκπατεῖν καὶ ἐρημάζειν, σπανίως
ἐπιφαινόμενον τοῖς οἴκοι. Τοῦτο δὲ ποιεῖν ἀκούσαντα
Ερμίας. In Platonis Phaedrum scholia (2317: 001)

“Hermeias von Alexandrien. In Platonis Phaedrum scholia”, Ed.
Couvreur, P.Paris: Bouillon, 1901, Repr. 1971.P. 63, γρ. 17
Πλάτωνος διδασκαλίᾳ· ἐπειδὴ γὰρ τὰς μαθήσεις ἀναμνήσεις βούλεται

εἶναι,
οἷον δὲ ὑπό τινων λημῶν ἐπεσκιάσθαι τὸ τῆς ψυχῆς ὄμμαὑπὸ τῆς
γενέσεως, τούτου χάριν τὰ ἐμπόδια μόνον ὑπεξαιρεῖ, ἵνα αὐτὸς ἀφ'
ἑαυτοῦ
προβάλῃ τἀληθὲς ὁ νέος. Οὕτω καὶ ἐν Θεαιτήτῳεἶπεν ὅτι οὔτε αἴς-
θησίςἐστιν ἡ ἐπιστήμηοὔτε δόξα ἐσφαλμένη οὔτε ὀρθὴ δόξα, ἵνα
τὴν μετὰ λόγου αἰτίαν ὁ Θεαίτητος προβάλῃ ἀφ' ἑαυτοῦ. Καὶ νῦν οὖν
εἰπὼν ὅσα κακὰ ἔχει ὁ ἀκόλαστος ἐραστὴς, καταλείπει τῷ Φαίδρῳ ἀφ'
ἑαυτοῦ προβαλεῖν τὰ ἐναντία τούτων ὅσα ἔχει ἀγαθὰ ὁ σώφρων ἐραστής.
Οὐδενὸς γὰρ διὰ τοῦτό φησιν εἶναι διδάσκαλος ὅτι δὴ αὐτὸς μὲν μόνον
ὥσπερ ἰατρὸς τὰ ἐμπόδια καὶ τὰς λήμας τῶν ὀφθαλμῶν ἐξαιρεῖ, λοιπὸν δὲ
ἀφ' ἑαυτῆς ἡ ψυχὴ κατὰ τὴν αὐτοκίνητον ἑαυτῆς δύναμιν προβάλλει

τἀλη-
θὲς, ὃ κατ' οὐσίαν εἶχε παρὰ τοῦ δημιουργοῦ. Διὰ τοῦτο δὲ καὶ διὰ τῆς
ἐπαγωγῆς καὶ τῶν καθ' ἕκαστα εἰώθει ἐπάγειν τοὺς νέους ἐπὶ τὴν τοῦ
καθόλου ἀνάμνησιν, ἐπειδὴ ἡ ψυχὴ ἀπὸ τῆς συμπεριπολήσεως τῶν θεῶν
ἀποπεσοῦσα καὶ ἀποστενωθεῖσα ἐν τῇ γενέσει, καὶ οἷον ἀποτεμαχισθεῖσα
καὶ ἄτομος γενομένη διὰ τῶν μερικῶν καὶ οἰκείων ἑαυτῇ, τότε φιλεῖ ἀνα-
μιμνῄσκεσθαι· διὰ τοῦτο οὖν λέγει ὁ Σωκράτης ὅτι «οὐκέτ' ἂν τὸ πέρᾳ
ἀκούσαις ἐμοῦ λέγοντος, ἀλλ' ἤδη σοι τέλος ἐχέτω ὁ λόγος,»
Ερμίας. In Platonis Phaedrum scholia P. 67, γρ. 21
μάτων βίον ζῶσιν. Ἐξ ὧν ἁπάντων εἰκὸς ἦν τὸν Σωκράτην συνεωρακότα

140
τὴν τοῦ δαιμονίου ἀποτροπὴν μηκέτι ἀπιέναι. Ἀλλὰ τί ἐκώλυε τὸν

Σωκράτη,
προέτρεπε δὲ οὐδέποτε; καὶ πρῶτον διὰ τί ἐκώλυεν; Ἢ ὥσπερ τῶν ἵππων
οἳ μὲν κέντρου δέονται διὰ τὸ βραδεῖς εἶναι, οἳ δὲ χαλινοῦ διὰ τὸ ὀξεῖς
ὑπάρχειν, οὕτω καὶ τῶν ἀνθρώπων οἳ μὲν εὐμετάδοτοι καὶ ὑπὸ προθυμίας
εὖ ποιεῖν βουλόμενοι καὶ πάσῃ πράξει ἐγχειροῦντες, οἷος ἦν Σωκράτης,

κωλύεσθαι πολλάκις ὑπὸ τοῦ δαιμονίου δέονται, οἳ δὲ δυσμετάδοτοι καὶ
διεγείρεσθαι. Εἰ δὲ καὶ πρὸς ἀναγωγὴν αὐτὸν παρασκευάζον τὸ δαιμόνιον
εἴργει τῶν πολλῶν πράξεων, ἔχοι ἂν καὶ οὕτω λόγον. Ἀλλὰ διὰ τί οὐχὶ καὶ
προέτρεπε τὸ δαιμόνιον; Ἵνα μὴ ὡς ἄλογον καὶ ἑτεροκίνητον ᾖ ὁ Σωκρά-

της, μηδὲν ἀφ' ἑαυτοῦ ποιῶν, μηδὲ ὡς ψυχὴ λογικὴ αὐτοκίνητος. Διὸ
ἐφίει
μὲν αὐτῷ πράττειν ὡς αὐτοκινήτῳ, εἰ δέ ποτε ὡς ἄνθρωπος
σφαλλόμενος
οὐ καθῆκεν ὅ τι ἔμελλε ποιεῖν, ἀνέστελλεν αὐτὸν ἀπ' ἐκείνης τῆς
πράξεως.
Πῶς δέ; οὐχὶ καὶ προτρέπον εὑρεθήσεται τὸ δαιμόνιον, εἴ γε φωνὴν αὐτῷ
ἀφῆκεν «ἥ με, φησὶν, οὐκ ἐᾷ ἀπιέναι πρὶν ἂν ἀφοσιώσωμαι, ὥς
τι ἡμαρτηκότα εἰς τὸ θεῖον»; τὸ γὰρ περιμεῖναι ἀφοσιώσασθαι
προτρέποντος ἦν. Ἢ ῥητέον ὅτι τὸ μὲν εἰωθὸς σημεῖον, ὡς καὶ αὐτὸς
ἐπεσημήνατο, κωλυτικὸν ἦν· εἰ γὰρ καὶ αὐτὸ φωνή τίς ἐστιν, ὡς καὶ ἀλ-
λαχοῦ εἶπε καὶ νῦν, ἀλλ' εἰωθυῖά τις, τουτέστι κωλυτική· εἰ δὲ λέγοις ὅτι
καὶ αὕτη μὲν ἡ φωνὴ ἐκώλυεν ἀπιέναι ἐνδεικνυμένη τὸ ἁμάρτημα, ὁ δὲ
Σωκράτης λοιπὸν συνοῖδεν ἀφ' ἑαυτοῦ ὅτι δέοι αὑτὸν ἀφοσιώσασθαι,
τὴν τοῦ δαιμονίου ἀποτροπὴν μηκέτι ἀπιέναι. Ἀλλὰ τί ἐκώλυε τὸν

Σωκράτη,
προέτρεπε δὲ οὐδέποτε; καὶ πρῶτον διὰ τί ἐκώλυεν; Ἢ ὥσπερ τῶν ἵππων
οἳ μὲν κέντρου δέονται διὰ τὸ βραδεῖς εἶναι, οἳ δὲ χαλινοῦ διὰ τὸ ὀξεῖς
ὑπάρχειν, οὕτω καὶ τῶν ἀνθρώπων οἳ μὲν εὐμετάδοτοι καὶ ὑπὸ προθυμίας
εὖ ποιεῖν βουλόμενοι καὶ πάσῃ πράξει ἐγχειροῦντες, οἷος ἦν Σωκράτης,

κωλύεσθαι πολλάκις ὑπὸ τοῦ δαιμονίου δέονται, οἳ δὲ δυσμετάδοτοι καὶ
διεγείρεσθαι. Εἰ δὲ καὶ πρὸς ἀναγωγὴν αὐτὸν παρασκευάζον τὸ δαιμόνιον
εἴργει τῶν πολλῶν πράξεων, ἔχοι ἂν καὶ οὕτω λόγον. Ἀλλὰ διὰ τί οὐχὶ καὶ
141
προέτρεπε τὸ δαιμόνιον; Ἵνα μὴ ὡς ἄλογον καὶ ἑτεροκίνητον ᾖ ὁ Σωκρά-

της, μηδὲν ἀφ' ἑαυτοῦ ποιῶν, μηδὲ ὡς ψυχὴ λογικὴ αὐτοκίνητος. Διὸ
ἐφίει
μὲν αὐτῷ πράττειν ὡς αὐτοκινήτῳ, εἰ δέ ποτε ὡς ἄνθρωπος
σφαλλόμενος
οὐ καθῆκεν ὅ τι ἔμελλε ποιεῖν, ἀνέστελλεν αὐτὸν ἀπ' ἐκείνης τῆς
πράξεως.
Πῶς δέ; οὐχὶ καὶ προτρέπον εὑρεθήσεται τὸ δαιμόνιον, εἴ γε φωνὴν αὐτῷ
ἀφῆκεν «ἥ με, φησὶν, οὐκ ἐᾷ ἀπιέναι πρὶν ἂν ἀφοσιώσωμαι, ὥς
τι ἡμαρτηκότα εἰς τὸ θεῖον»; τὸ γὰρ περιμεῖναι ἀφοσιώσασθαι
προτρέποντος ἦν. Ἢ ῥητέον ὅτι τὸ μὲν εἰωθὸς σημεῖον, ὡς καὶ αὐτὸς
ἐπεσημήνατο, κωλυτικὸν ἦν· εἰ γὰρ καὶ αὐτὸ φωνή τίς ἐστιν, ὡς καὶ ἀλ-
λαχοῦ εἶπε καὶ νῦν, ἀλλ' εἰωθυῖά τις, τουτέστι κωλυτική· εἰ δὲ λέγοις ὅτι
καὶ αὕτη μὲν ἡ φωνὴ ἐκώλυεν ἀπιέναι ἐνδεικνυμένη τὸ ἁμάρτημα, ὁ δὲ
Σωκράτης λοιπὸν συνοῖδεν ἀφ' ἑαυτοῦ ὅτι δέοι αὑτὸν ἀφοσιώσασθαι,
ἔχοι ἄν τινα καὶ οὕτως λόγον.
πρόκειται ἀθάνατον δεῖξαι τὴν ψυχὴν, ἐὰν εἰδῶμεν πόσοι τρόποι εἰσὶ
φθορᾶς
καὶ ἐπιδείξωμεν ὅτι κατ' οὐδένα αὐτῶν φθείρεται ἡ ψυχὴ, δεδειχότες ἂν
εἴημεν ὅτι ἄφθαρτός ἐστι καὶ ἀνώλεθρος, καὶ δῆλον ὅτι ἀθάνατος. Πᾶν δὴ
τὸ φθειρόμενον διχῶς φθείρεται· ἢ γὰρ αὐτὸ ὑφ' ἑαυτοῦ διὰ τὴν ἐν αὐτῷ
ὕλην, ἢ ἔξωθεν· οἷον τὸ ξύλον καὶ κείμενον μόνον φθείρεται διὰ τὴν
ἐν αὐτῷ σηπεδόνα (ἐν ἑαυτῷ γὰρ ἔχει τὸ αἴτιον τῆς φθορᾶς· ὡς καὶ ἐν
Πολιτείᾳεἶπεν ὅτι πᾶν τὸ φθειρόμενον ὑπὸ τῆς οἰκείας κακίας φθείρε-
ται), ἢ ἔξωθεν· δύναται γὰρ καὶ κατακαῆναι καὶ καταπρισθῆναι ὑπό τινος.
Ἐπειδὴ οὖν δύο τρόποι εἰσὶ φθορᾶς, διὰ τοῦτο καὶ δύο συλλογισμοὶ
ἐξετέ-
θησαν· ὃ μὲν γὰρ δείκνυσιν ὅτι οὔτ' ἐξ ἑαυτῆς φθείρεται ἡ ψυχὴ, ὅπερ
διὰ τοῦ αὐτοκινήτου δείκνυσι καὶ ἀεικινήτου · ὃ δὲ ὅτι οὔτε ὑπ' ἄλλου,
ὅπερ διὰ τοῦ εἶναι αὐτὴν ἀρχὴν κινήσεως δείκνυσιν. Ἆρ' οὖν ἑκάτερος
αὐτῶν ἀτελής ἐστιν, ἐκ δὲ ἀμφοτέρων τὸ τέλειον τῇ ἀποδείξει συμβαίνει,
ἢ ἐν ἑκατέρῳ μὲν αὐτοῖν ὁ ἕτερος περιέχεται, προφαίνεται δὲ ἑκατέρου τὸ
ἰδίωμα; Τό τε γὰρ ὑφ' ἑαυτοῦ μὴ φθειρόμενον οὐδ' ἂν ὑπ' ἄλλου φθαρείη·
ἔχον γὰρ αὐτὸ ἐν ἑαυτῷ τὸ αἴτιον τοῦ ἑαυτὸ σῴζειν καὶ ἀεὶ ἑαυτῷ συνὸν,
πότ' ἂν ὑπ' ἄλλου φθαρείη (τοιοῦτον γὰρ τὸ αὐτοκίνητον ὡς
δειχθήσεται);
142
τό τε ὑπ' ἄλλου μὴ φθειρόμενον, ἀλλὰ ἀρχὴ καὶ αἰτία οὖσα τοῦ σῴζειν τὰ
ἄλλα, ἥ γε τοιαύτη πῶς ἂν ὑφ' ἑαυτῆς φθαρείη· τοιαύτη γὰρ δειχθήσεται

ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως· οὔτε γὰρ ἐκ τῶν ὑπὲραὐτὴν φθείρεται, ἥ γε
σῴζεται
Πολιτείᾳεἶπεν ὅτι πᾶν τὸ φθειρόμενον ὑπὸ τῆς οἰκείας κακίας φθείρε-

ται), ἢ ἔξωθεν· δύναται γὰρ καὶ κατακαῆναι καὶ καταπρισθῆναι ὑπό τινος.
Ἐπειδὴ οὖν δύο τρόποι εἰσὶ φθορᾶς, διὰ τοῦτο καὶ δύο συλλογισμοὶ
ἐξετέ-
θησαν· ὃ μὲν γὰρ δείκνυσιν ὅτι οὔτ' ἐξ ἑαυτῆς φθείρεται ἡ ψυχὴ, ὅπερ
διὰ τοῦ αὐτοκινήτου δείκνυσι καὶ ἀεικινήτου · ὃ δὲ ὅτι οὔτε ὑπ' ἄλλου,
ὅπερ διὰ τοῦ εἶναι αὐτὴν ἀρχὴν κινήσεως δείκνυσιν. Ἆρ' οὖν ἑκάτερος
αὐτῶν ἀτελής ἐστιν, ἐκ δὲ ἀμφοτέρων τὸ τέλειον τῇ ἀποδείξει συμβαίνει,
ἢ ἐν ἑκατέρῳ μὲν αὐτοῖν ὁ ἕτερος περιέχεται, προφαίνεται δὲ ἑκατέρου τὸ
ἰδίωμα; Τό τε γὰρ ὑφ' ἑαυτοῦ μὴ φθειρόμενον οὐδ' ἂν ὑπ' ἄλλου φθαρείη·
ἔχον γὰρ αὐτὸ ἐν ἑαυτῷ τὸ αἴτιον τοῦ ἑαυτὸ σῴζειν καὶ ἀεὶ ἑαυτῷ συνὸν,
πότ' ἂν ὑπ' ἄλλου φθαρείη (τοιοῦτον γὰρ τὸ αὐτοκίνητον ὡς
δειχθήσεται);
τό τε ὑπ' ἄλλου μὴ φθειρόμενον, ἀλλὰ ἀρχὴ καὶ αἰτία οὖσα τοῦ σῴζειν τὰ

ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως· οὔτε γὰρ ἐκ τῶν ὑπὲρ αὐτὴν φθείρεται, ἥ γε
σῴζεται
ὑπ' αὐτῶν, οὔτε ἐκ τῶν μετ' αὐτὴν, ἥτις αἰτία ἐστὶ τοῦ εἶναι καὶ ζῆν αὐτά;
Εἰ οὖν ὑπ' οὐδενὸς φθείρεται, πῶς ἂν ἑαυτὴν φθείρειεν αὐτὴ πηγὴ οὖσα
ζωῆς; Ὥστε ὅπερ ἔφαμεν ἑκάτερος τῶν λόγων αὐτὸς καθ' ἑαυτὸν τέλειός
ἐστι, περιέχων ἐν ἑαυτῷ καὶ τὸν λοιπὸν, ἐκφαίνεται δὲ καὶ αρακτηρίζεται
ὃ μὲν τῷ ὅτι ὑφ' ἑαυτῆς οὐ φθείρεται, ὃ δὲ τῷ ὅτι οὐδ' ὑπ' ἄλλου. –

143
σῴζεται
ἐστι, περιέχων ἐν ἑαυτῷ καὶ τὸν λοιπὸν, ἐκφαίνεται δὲ καὶ
χαρακτηρίζεται
ὃ μὲν τῷ ὅτι ὑφ' ἑαυτῆς οὐ φθείρεται, ὃ δὲ τῷ ὅτι οὐδ' ὑπ' ἄλλου. – Πρό-
τερον δὲ αὐτὰς ψιλὰς ἐκθώμεθα τῶν συλλογισμῶν τὰς προτάσεις ἐν
τάξει,
ἐπειδὴ σποράδην αὐτὰς ὁ Πλάτων ἐξέθετο. Ὁ μὲν οὖν πρότερος τοιοῦτός
ἐστιν· ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος· τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον· τὸ ἀεικίνητον
ἀθάνατον· ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος. Οὗτος οὖν ἡμῖν δείξει ὁ λόγος ὅτι ἐξ
ἑαυτῆς οὐ φθείρεται. Ὁ δὲ δεύτερος τοιοῦτος·ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος·
τὸ αὐτοκίνητον ἀρχὴ κινήσεως· ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως ἀγένητος· τὸ
ἀγένη-
τον ἄφθαρτον· τὸ ἄφθαρτον ἀθάνατον· ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος. Οὗτος ὁ
λόγος
δείξει ἡμῖν ὅτι οὐδ' ὑπ' ἄλλου τινὸς φθείρεται ἡ ψυχή. – Περὶ μὲν οὖν
τῆς ἀληθείας τῶν λημμάτων ἐν τοῖς ἑπομένοις ἀκριβῶς ἐροῦμεν τὸ ῥητὸν
σαφηνίζοντες· νῦν δὲ τὴν πρώτην καὶ κοινὴν τῶν δύο συλλογισμῶν πρό-
τασιν, τὴν λέγουσαν «ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος», ἣν ὁ Πλάτων τελευταίαν
τοῦ παντὸς λόγου ἐκθήσεται, ἡμεῖς αὐτὴν ἐφ' ἑαυτῆς ἀποδιαλαβόντες,
περὶ τοῦ αὐτοκινήτου σκεψώμεθα, ὅπως πρῶτόν ἐστι τῶν κινουμένων,

σῴζεται
τάξει,
144
ἀγένη-
λόγος
τοῦ
παντὸς λόγου ἐκθήσεται, ἡμεῖς αὐτὴν ἐφ' ἑαυτῆς ἀποδιαλαβόντες, περὶ
τοῦ
αὐτοκινήτου σκεψώμεθα, ὅπως πρῶτόν ἐστι τῶν κινουμένων, ἐπειδὴ καὶ
περὶ τοῦ εἶναι ὅλως αὐτὸ οὐχ ὁ τυχὼν ἀνὴρ ἠμφισβήτησεν. Ἴσως δὲ εὑ-
ρεθήσεται ὅπου οὐδὲ διαφωνοῦσιν οἱ φιλόσοφοι. Καὶ γὰρ ὁ μὲν
Ἀριστοτέλης
τάξει,
ἀγένη-
λόγος
145
τοῦ
τοῦ
τὰς σωματικὰς πάσας κινήσεις ἀνεῖλε τῆς ψυχῆς,

τάξει,
ἀγένη-
λόγος
τοῦ
τοῦ
τὰς σωματικὰς πάσας κινήσεις ἀνεῖλε τῆς ψυχῆς, ὅπερ καὶ ἡμεῖς φαμεν
ἀληθέστατον εἶναι, ὁ δὲ Πλάτων σαφῶς ἄλλας εἶναι τὰς τῆς ψυχῆς κινή-
σεις παρὰ πάσας τὰς σωματικὰς ἀποφαίνεται· φησὶ γὰρ ἐν τῷ δεκάτῳ τῶν
Νόμων· «ἄγει μὲν δὴ ψυχὴ πάντα τὰ κατ' οὐρανὸν καὶ γῆν καὶ
146
θάλατταν ταῖς ἑαυτῆς κινήσεσιν, αἷς ὀνόματά ἐστι βούλες-

θαι, σκοπεῖσθαι, ἐπιμελεῖσθαι, βουλεύεσθαι, δοξάζειν ὀρθῶς
Ερμίας. In Platonis Phaedrum scholia

P. 104, γρ. 28
τὰς σωματικὰς πάσας κινήσεις ἀνεῖλε τῆς ψυχῆς, ὅπερ καὶ ἡμεῖς φαμεν
ἀληθέστατον εἶναι, ὁ δὲ Πλάτων σαφῶς ἄλλας εἶναι τὰς τῆς ψυχῆς κινή-
σεις παρὰ πάσας τὰς σωματικὰς ἀποφαίνεται· φησὶ γὰρ ἐν τῷ δεκάτῳ τῶν
ἐψευσμένως, χαίρουσαν λυπουμένην, θαρροῦσαν φοβουμένην,
μισοῦσαν στέργουσαν.»Ὅτι μὲν οὖν ἔστι τις ἀρχὴ κινήσεως καὶ
αὕτη ἐστὶ τὸ αὐτοκίνητον ἐντεῦθεν δῆλον· ὄντος γὰρ προδήλου τοῦ ὅτι
ἔστι τὸ ἑτεροκίνητον, ἤτοι πάλιν τοῦτο τὸ ἑτεροκίνητον ὑπὸ ἑτέρου καὶ
αὐτοῦ ἑτεροκινήτου ὄντος κινηθήσεται καὶ ἐκεῖνο ὑπὸ ἄλλου
ἑτεροκινήτου
καὶ οὕτως ἐπ' ἄπειρον, ἢ κύκλῳ ἄλληλα κινήσει τὰ ἑτεροκίνητα ὥστε τὸ
δυνατὸν
τῶν τρόπων ὑποστῆναι, ἀνάγκη τὸ αὐτοκίνητον προηγεῖσθαι. Ὅτι μὲν
οὖν
οὐκ ἐπ' ἄπειρον πρόεισι τὰ κινοῦντα δῆλον· οὔτε γὰρ ἔστι τὸ ἄπειρον ἐν
οὐσίᾳ οὔτε ἐπιστήμη αὐτοῦ ἔστιν. Ἀλλ' οὐδὲ κύκλῳ οἷόν τε ἰέναι τὰ κι-
νοῦντα· ἀναιρεθήσεται γὰρ τῶν ὄντων ἡ τάξις, καὶ τὸ αὐτὸ ἔσται τε
αἴτιον
καὶ αἰτιατόν. Ὥστε δεῖ εἶναι ἀρχήν τινα κινήσεως καὶ μήτε ἐπ' ἄπειρον
ἰέναι τὰς κινήσεις μήτε κύκλῳ. –
ἐψευσμένως, χαίρουσαν λυπουμένην, θαρροῦσαν φοβουμένην,
μισοῦσαν στέργουσαν.»Ὅτι μὲν οὖν ἔστι τις ἀρχὴ κινήσεως καὶ
147
αὕτη ἐστὶ τὸ αὐτοκίνητον ἐντεῦθεν δῆλον· ὄντος γὰρ προδήλου τοῦ ὅτι
ἔστι τὸ ἑτεροκίνητον, ἤτοι πάλιν τοῦτο τὸ ἑτεροκίνητον ὑπὸ ἑτέρου καὶ
αὐτοῦ ἑτεροκινήτου ὄντος κινηθήσεται καὶ ἐκεῖνο ὑπὸ ἄλλου
ἑτεροκινήτου
καὶ οὕτως ἐπ' ἄπειρον, ἢ κύκλῳ ἄλληλα κινήσει τὰ ἑτεροκίνητα ὥστε τὸ
δυνατὸν
τῶν τρόπων ὑποστῆναι, ἀνάγκη τὸ αὐτοκίνητον προηγεῖσθαι. Ὅτι μὲν
οὖν
οὐκ ἐπ' ἄπειρον πρόεισι τὰ κινοῦντα δῆλον· οὔτε γὰρ ἔστι τὸ ἄπειρον ἐν
οὐσίᾳ οὔτε ἐπιστήμη αὐτοῦ ἔστιν. Ἀλλ' οὐδὲ κύκλῳ οἷόν τε ἰέναι τὰ κι-
νοῦντα· ἀναιρεθήσεται γὰρ τῶν ὄντων ἡ τάξις, καὶ τὸ αὐτὸ ἔσται τε
αἴτιον
ἰέναι τὰς κινήσεις μήτε κύκλῳ. – Ταύτην δὴ τὴν ἀρχὴν τῆς κινήσεως,
ἥτις ἐστὶ κατὰ ἀμφοτέρους τοὺς φιλοσόφους ἡ ψυχὴ, ὁ μὲν Πλάτων
φησὶν
αὐτοκίνητον, ὁ δὲ Ἀριστοτέλης ἀκίνητον. Ὅτι δὲ δεῖ ταύτην τὴν ἀρχὴν
τῆς κινήσεως αὐτοκίνητον δείκνυσθαι, καὶ ἐξ αὐτῶν τῶν Ἀριστοτέλους
δογμάτων μάθοις ἂν ἐντεῦθεν· ἐν πᾶσι τοῖς οὖσιν οὐκ ἀμέσως ἡ φύσις
ἀπὸ τοῦ ἐναντίου ἐπὶ τὸ ἐναντίον χωρεῖ, οἷον ἀπὸ χειμῶνος εἰς θέρος,
ἀλλὰ
ἰέναι τὰς κινήσεις μήτε κύκλῳ. – Ταύτην δὴ τὴν ἀρχὴν τῆς κινήσεως,
ἥτις ἐστὶ κατὰ ἀμφοτέρους τοὺς φιλοσόφους ἡ ψυχὴ, ὁ μὲν Πλάτων
φησὶν
ἀπὸ
τοῦ ἐναντίου ἐπὶ τὸ ἐναντίον χωρεῖ, οἷον ἀπὸ χειμῶνος εἰς θέρος, ἀλλὰ
δεῖ πάντως τὴν μεσότητα προηγήσασθαι, τοτὲ μὲν ἔαρ, τοτὲ δὲ
μετόπωρον·
καὶ οὕτως ἐπὶ πάντων σωμάτων τε καὶ ἀσωμάτων. Καὶ δὴ καὶ ἐνταῦθα
ὄντος τοῦ ἑτεροκινήτου, ὄντος δὲ καὶ τοῦ ἀκινήτου, δεῖ καὶ τὸ μέσον
εἶναι,
ὅ ἐστι τὸ αὐτοκίνητον, ἓν καὶ ταὐτὸν ὂν τῷ ἀριθμῷ καὶ τῷ ὑποκειμένῳ.
Ὃ γάρ φησιν Ἀριστοτέλης αὐτοκίνητον, οἷον τὸ ζῷον, οὐκ ἔστι τὸ νῦν
148
προκείμενον εἰς ζήτησιν· ἐκ γὰρ τοῦ ἀκινήτου καὶ ἑτεροκινήτου

συγκειμένου
κατ' αὐτὸν τοῦ ζῴου τὸ ὅλον φησὶν αὐτοκίνητον εἶναι. Ὥστε ὄντος τοῦ
πάντῃ ἀκινήτου οἷον τῆς πάντων ἀρχῆς, ὄντος καὶ τοῦ ἑτεροκινήτου οἷον
τῶν σωμάτων, ἔσται μεταξὺ καὶ τὸ αὐτοκίνητον, ὅπερ οὐδὲν ἄλλο ἔσται
ἢ ψυχή. Ὃ γὰρ ἂν εἰδῶμεν ἐξ αὑτοῦ κινούμενον, τοῦτό φαμεν ἔμψυχον
εἶναι, ὡς ταύτης οὔσης φύσεως ψυχῆς, τοῦ αὐτὴν ἑαυτὴν κινεῖν. Ὥσπερ
οὖν τριῶν ὄντων τούτων [τῶν] καὶ κατὰ τὸν Ἀριστοτέλην, νοῦ, ζωῆς,
ὄντος, καὶ, πρῶτον ὡς ἐπὶ τοῦ ὄντος εἰπεῖν, ὄντος τινὸς [τοῦ] γινομένου
ὑφ' ἑτέρου καὶ τὸ εἶναι παρ' ἑτέρου δεχομένου,

ἀπὸ
τοῦ ἐναντίου ἐπὶ τὸ ἐναντίον χωρεῖ, οἷον ἀπὸ χειμῶνος εἰς θέρος, ἀλλὰ
δεῖ πάντως τὴν μεσότητα προηγήσασθαι, τοτὲ μὲν ἔαρ, τοτὲ δὲ
μετόπωρον·
καὶ οὕτως ἐπὶ πάντων σωμάτων τε καὶ ἀσωμάτων. Καὶ δὴ καὶ ἐνταῦθα
ὄντος τοῦ ἑτεροκινήτου, ὄντος δὲ καὶ τοῦ ἀκινήτου, δεῖ καὶ τὸ μέσον
εἶναι,
ὅ ἐστι τὸ αὐτοκίνητον, ἓν καὶ ταὐτὸν ὂν τῷ ἀριθμῷ καὶ τῷ ὑποκειμένῳ.
Ὃ γάρ φησιν Ἀριστοτέλης αὐτοκίνητον, οἷον τὸ ζῷον, οὐκ ἔστι τὸ νῦν
προκείμενον εἰς ζήτησιν· ἐκ γὰρ τοῦ ἀκινήτου καὶ ἑτεροκινήτου
συγκειμένου
κατ' αὐτὸν τοῦ ζῴου τὸ ὅλον φησὶν αὐτοκίνητον εἶναι. Ὥστε ὄντος τοῦ
πάντῃ ἀκινήτου οἷον τῆς πάντων ἀρχῆς, ὄντος καὶ τοῦ ἑτεροκινήτου οἷον
τῶν σωμάτων, ἔσται μεταξὺ καὶ τὸ αὐτοκίνητον, ὅπερ οὐδὲν ἄλλο ἔσται
ἢ ψυχή. Ὃ γὰρ ἂν εἰδῶμεν ἐξ αὑτοῦ κινούμενον, τοῦτό φαμεν ἔμψυχον
εἶναι, ὡς ταύτης οὔσης φύσεως ψυχῆς, τοῦ αὐτὴν ἑαυτὴν κινεῖν. Ὥσπερ
οὖν τριῶν ὄντων τούτων [τῶν] καὶ κατὰ τὸν Ἀριστοτέλην, νοῦ, ζωῆς,
ὄντος, καὶ, πρῶτον ὡς ἐπὶ τοῦ ὄντος εἰπεῖν, ὄντος τινὸς [τοῦ] γινομένου
ὑφ' ἑτέρου καὶ τὸ εἶναι παρ' ἑτέρου δεχομένου, ἔστιν ὃ ἑαυτῷ παρέχει τὸ
εἶναι, οἷον ὁ οὐρανὸς καὶ οἱ νοῖ, ἅπερ αὐτὸς ὥσπερ ἀεὶ ὄντα ἀγένητά
ὥσπερ οὐδὲ κατὰ χρόνον, ἀλλ' ἅτε ἀεὶ ὄντα ἀγένητα εἶναι καὶ ἑαυτοῖς
149
αἴτια
τοῦ εἶναι)· καὶ πάλιν ὡς ἐπὶ τῆς ζωῆς, ὄντων ἃ παρ' ἑτέρων καταδέχεται
τὸ ζῆν (ἄνθρωπος γὰρ ἄνθρωπον γεννᾷ καὶ ἥλιος), ἔστιν ἃ παρ'
ἑαυτῶν ἔχει τὸ ζῆν, ὥσπερ δὴ πάλιν ὁ οὐρανὸς καὶ ὁ νοῦς (οὐ γὰρ ἐπείς-
ακτον ἔχειν αὐτοὺς, ἀλλὰ συμφυᾶ τὴν ζωήν)· καὶ πάλιν ὡς ἐπὶ τοῦ νοῦ,
ὄντων ἃ παρ' ἄλλων καταδέχεται τὸ νοεῖν καὶ νοητικὰ γίνονται, ὥσπερ
ὁ δυνάμει νοῦς καθ' αὑτὸν, ἔστιν ὁ ἐνεργείᾳ νοῦς ὃς παρ' ἑαυτοῦ ἔχει τὸ
νοεῖν καὶ ἑαυτὸν νοεῖ· οὕτω δὴ ὄντος τοῦ ὑφ' ἑτέρου κινουμένου, ἀνάγκη
εἶναι καὶ ὃ ἑαυτῷ αἴτιόν ἐστι τοῦ κινεῖσθαι καὶ ἑαυτῷ τοῦτο χορηγεῖ. Καὶ
γὰρ ἄλλως ἄλογον ἀπὸ τοῦ ἑτεροκινήτου ἐπὶ τὸ ἀκίνητον πάντῃ ἐλθεῖν,
μὴ
μεταξὺ τὸ αὐτοκίνητον παραλαβόντας ὥσπερ ἄλογον ἀπὸ τοῦ γινομένου
καί
ποτε ὄντος ἐπὶ τὸ μὴ ὂν τὸ ὑπερούσιον ἐλθεῖν, μὴ μεταξὺ τὸ ὂν παραλα-
βόντας· ἄδηλον γὰρ ἔσται ποῖον μὴ ὂν παραλαμβάνομεν, πότερον τὸ
χεῖρον
τοῦ γινομένου ἢ τὸ κρεῖττον, τοῦ μεταξὺ μὴ παραληφθέντος, ὅπερ ἐστὶ τὸ
ἀεὶ ὄν· οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ κινήσεως ἄδηλον ἔσται ποῖον ἀκίνητον
παραλαμβάνομεν, πότερον τὸ καταδεέστερον τοῦ ἑτεροκινήτου ἢ τὸ
ὑπέρτερον, μὴ μεταξὺ τοῦ αὐτοκινήτου παραληφθέντος· ὁμοίως δὴ καὶ
ἐπὶ ζωῆς καὶ νοῦ καὶ τῶν ἄλλων. Αὕτη γοῦν ἡ αὐτοκίνητος κίνησις καὶ
ἐν τοῖς Νόμοιςὑπὸ τοῦ φιλοσόφου πρώτη πασῶν καὶ ἀρχὴ τῶν ἄλλων
κινήσεων ἀποδέδεικται, καὶ αἰτία κατὰ πάντα τὰ σημαινόμενα τῆς αἰτίας.
βάνομεν, πότερον τὸ καταδεέστερον τοῦ ἑτεροκινήτου ἢ τὸ ὑπέρτερον,

μὴ
μεταξὺ τοῦ αὐτοκινήτου παραληφθέντος· ὁμοίως δὴ καὶ ἐπὶ ζωῆς καὶ
νοῦ
καὶ τῶν ἄλλων.
Αὕτη γοῦν ἡ αὐτοκίνητος κίνησις καὶ ἐν τοῖς Νόμοιςὑπὸ τοῦ φιλο-
σόφου πρώτη πασῶν καὶ ἀρχὴ τῶν ἄλλων κινήσεων ἀποδέδεικται, καὶ
αἰτία
κατὰ πάντα τὰ σημαινόμενα τῆς αἰτίας. Καὶ γὰρ ποιητικὴ καὶ
παραδειγμα-
τικὴ καὶ τελικὴ αὐτῶν αἰτία (αἳ καὶ μόναι κυρίως εἰσὶν αἰτίαι· τὸ γὰρ
εἰδικὸν ἐν αὐτῷ ἐστι τῷ ἀποτελέσματι καὶ αὐτό ἐστι τὸ ἀποτέλεσμα, τὸ
δὲ
150
ὑλικὸν ἔτι πλέον πόρρω ἐστὶ τοῦ κυρίως αἰτία εἶναι· τῶν γὰρ ὧν οὐκ ἄνευ
λόγον ἐπέχει). Ὅτι μὲν οὖν ποιητικὴ αἰτία ἐστὶ τῶν ἄλλων κινήσεων τὸ
αὐτοκίνητον δῆλον, ὡς αὐτὸς ἐν Νόμοιςἀποδείκνυσιν· εἰγὰρ σταίη,
φησὶ, τὰ πάντα, ποῖον πρῶτον κινηθήσεται; ἦ δῆλον ὅτι τὸ αὐτοκίνητον·
εἰ γὰρ τὸ πλησιάζον τῷ κινητικῷ αἰτίῳ κινεῖται, δηλονότι πάντων τῶν
ὄντων ἑτεροκινήτων ὄντων, τοῦ δὲ αὐτοκινήτου ἐν ἑαυτῷ ἔχοντος τὸ
κινη-
τικὸν καὶ οὐχ ἁπλῶς πλησιάζοντος πρὸς αὐτὸ, ἀλλ' ἡνωμένου, μᾶλλον
δὲ οὐσίαν ἔχοντος τὴν κίνησιν, δῆλον ὡς αὐτὸ πρῶτον κινηθὲν τἄλλα
κινήσει. Ὥσπερ γὰρ εἰ ὁ ἥλιος μὴ ἔδυνε καὶ ἀνέτελλεν ἀλλ' ἀκίνητος ἦν,
ἠπορήσαμεν ἂν τί ἐστι τὸ αἴτιον τοῦ τοσούτου φωτὸς, εἰ δὲ καὶ αὐτὸς

ἀόρατος ὢν κατηύγαζεν, ἔτι πλέον ἂν ἠπορήσαμεν, οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ
ψυχῆς, ἐπειδὴ ἀόρατος οὖσα αἰτία ἐστὶ πασῶν τῶν κινήσεων,
κύκλῳ κινεῖσθαι μόνῳ ἀπονέμει τῷ νῷ. Ἡ δὲ ἐνάτη κίνησις ἥτις ἐστὶ τῶν
ἀσωμάτων περὶ τοῖς σώμασιν, οἷαι θερμότητες ἢ ψύξεις ἢ ἐμψυχίαι, ἔχει

τὴν παραδειγματικὴν αἰτίαν ἐν τῇ ψυχῇ, καθὸ ἡ ψυχὴ τοῖς σώμασιν ἐν-
δίδωσι ζωήν. – Ὅτι μὲν οὖν καὶ παραδειγματικαί εἰσιν αἰτίαιαἱ
τῶν ψυχῶν κινήσεις τῶν σωματικῶν ἀρκούντως ὑπομέμνηται· λείπεται
δὲ καὶ τελικὰς αὐτὰς ἀποδεῖξαι, ἐπειδὴ καὶ ὁ σπουδαῖος ἐνταῦθα καὶ ἔμ-
φρων ἀνὴρ πρὸς τὸ ἑαυτοῦ χρήσιμον καὶ ...
..... διότι· οὐ γὰρ ὡς ἄλλο τι κατηγορεῖται ἡ ἀθανασία τῆς ψυχῆς,
ἀλλὰ ἐν αὐτῇ τῇ οὐσίᾳ αὐτῆς συνουσίωται, καὶ ἑνιαίως περιέχει τὴν
πᾶσαν ἀπόδειξιν (ζωὴ γάρ τίς ἐστιν ἡ ἀθανασία, ὡς καὶ ἡ αὐτοκινησία).
Ἐπάγει λοιπὸν τὴν ἀνειλιγμένην καὶ ἀνεπτυγμένην ἀπόδειξιν εἰπών· τὸ
γὰρ ἀεικίνητον ἀθάνατον, καὶ τὰ ἑξῆς, παρεὶς τὸ τὴν ψυχὴν εἰπεῖν
αὐτοκίνητον, ὡς κοινὴν οὖσαν τῶν δύο συλλογισμῶν, μέλλων αὐτὴν τε-
λευταῖον ἐπαγαγεῖν τῶν δύο λόγων, ὅπου καὶ ἡμεῖς ἀκριβέστερον αὐτὴν
ἐξετάσομεν. Νῦν δὲ πρὸ τῆς κατὰ μέρος τῶν προτάσεων ἐξετάσεως,
ἐφαρ-
μόσωμεν ταῖς προτάσεσι λογικῶς αὐτὰ τὰ Πλάτωνος ῥήματα. Τρεῖς μὲν
οὖν εἰσιν αἱ πᾶσαι προτάσεις τοῦ συλλογισμοῦ· ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ
αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, τὸ ἀεικίνητον ἀθάνατον, τουτέστιν ἄφθαρτον
καὶ
ἀθάνατον. Τὴν οὖν πρώτην καὶ ἐλαχίστην πασῶν πρότασιν τὴν λέγουσαν
»ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος» τελευταίαν ὡς εἴπομεν ἐκθήσεται.
151
..... διότι· οὐ γὰρ ὡς ἄλλο τι κατηγορεῖται ἡ ἀθανασία τῆς ψυχῆς,

ἀλλὰ ἐν αὐτῇ τῇ οὐσίᾳ αὐτῆς συνουσίωται, καὶ ἑνιαίως περιέχει τὴν
πᾶσαν ἀπόδειξιν (ζωὴ γάρ τίς ἐστιν ἡ ἀθανασία, ὡς καὶ ἡ αὐτοκινησία).
Ἐπάγει λοιπὸν τὴν ἀνειλιγμένην καὶ ἀνεπτυγμένην ἀπόδειξιν εἰπών· τὸ
γὰρ ἀεικίνητον ἀθάνατον, καὶ τὰ ἑξῆς, παρεὶς τὸ τὴν ψυχὴν εἰπεῖν
αὐτοκίνητον, ὡς κοινὴν οὖσαν τῶν δύο συλλογισμῶν, μέλλων αὐτὴν τε-
λευταῖον ἐπαγαγεῖν τῶν δύο λόγων, ὅπου καὶ ἡμεῖς ἀκριβέστερον αὐτὴν
ἐξετάσομεν. Νῦν δὲ πρὸ τῆς κατὰ μέρος τῶν προτάσεων ἐξετάσεως,
ἐφαρ-
μόσωμεν ταῖς προτάσεσι λογικῶς αὐτὰ τὰ Πλάτωνος ῥήματα. Τρεῖς μὲν
οὖν εἰσιν αἱ πᾶσαι προτάσεις τοῦ συλλογισμοῦ· ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ
αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, τὸ ἀεικίνητον ἀθάνατον, τουτέστιν ἄφθαρτον
καὶ
ἀθάνατον. Τὴν οὖν πρώτην καὶ ἐλαχίστην πασῶν πρότασιν τὴν λέγουσαν
»ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος» τελευταίαν ὡς εἴπομεν ἐκθήσεται. Τὴν δὲ τρίτην
καὶ μείζονα πασῶν πρώτην ἐξέθετο, ὡς συνεκτικὴν τοῦ παντὸς λόγου,
εἰπών «τὸ γὰρ ἀεικίνητον ἀθάνατον.»Τὴν δὲ μετ' αὐτὴν τὴν
λέγουσαν «τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον,»διὰ τοῦ ἐναντίου τοῦ ἑτεροκινή-
του μετὰ ἀποδείξεως παρέθετο, εἰπών «τὸ δ' ἄλλο κινοῦν καὶ ὑπ'
ἄλλου κινούμενον(τουτέστι· τὸ δὲ ἑτεροκίνητον) παῦλαν ἔχον κινή-
σεως(τουτέστι· μὴ ὂν ἀεικίνητον) παῦλαν ἔχει ζωῆς(τουτέστιν οὐκ
ἔστιν ἀθάνατον).» Εἰ οὖν τὸ ἑτεροκίνητον, μὴ ὂν ἀεικίνητον,
δείκνυται οὐ μόνον τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, ἀλλὰ καὶ τὸ ἀεικίνητον

αὐτοκίνητον, ὥστε καὶ ἀντιστρέφειν οἷον «τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον»
καὶ «τὸ ἀεικίνητον αὐτοκίνητον.» Εἰ γὰρ τὸ ὑπ' ἄλλου κινούμενον
παῦλανἔχει κινήσεως(τουτέστι· τὸ ἑτεροκίνητον οὐκ ἔστιν ἀεικίνη-
τον), δῆλον ἂν εἴη ὅτι τὸ ἀεικίνητον αὐτοκίνητον· καὶ γὰρ καὶ κατὰ τὸν
δεύτερον τῶν ὑποθετικῶν τοῦτο συνάγεται· εἰ γὰρ τὸ ἑτεροκίνητον οὐκ
ἀεικίνητον, δηλονότι τὸ ἀεικίνητον οὐχ ἑτεροκίνητον· τὸ δὲ οὐχ
ἑτεροκί-
νητον αὐτοκίνητον. Ἐκ δὲ τοῦ «ἅτε οὐκ ἀπολεῖπον ἑαυτό,»ὅτι
καὶ πᾶν τὸ ἀεικίνητον αὐτοκίνητον· εἰ γὰρ καὶ τὸ ἑτεροκίνητον ἔστ' ἂν
152
συνῇ τῷ κινητικῷ αἰτίῳ κινεῖται (ἐν ὅσῳ γὰρ αὐτοῦ πλησίον ἐστὶ
κινεῖται)
πολλῷ πλέον τὸ αὐτοκίνητον οὐ μόνον ἀεὶ συνὸν ἑαυτῷ ἀλλὰ καὶ
ἡνωμένον
πρὸς ἑαυτὸ ἀεικίνητον ἔσται. – Ἀναλαβόντες δὲ ἐξ ἀρχῆς ἑκάστην τῶν
προτάσεων σαφηνίσωμεν κατὰ τὸ δυνατόν. «Ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος·» τὴν
κίνησιν ἐνταῦθα ἀκουστέον τὴν ζωὴν αὐτῆς· αὐτόζωος οὖν ἐστιν ἡ ψυχὴ,
ἐν ἑαυτῇ ἔχουσα ἀρχὴν καὶ πηγὴν τῆς ζωῆς· εἰ γὰρ καὶ τὰ σώματα ἤθελεν
ἡ φύσις αὐτοκίνητα εἶναι, ἀρχὴν ἂν αὐτοῖς καὶ πηγὴν ἐνετίθει κινήσεως·
νῦν δὲ ἐπεὶ ἔδει καὶ τὰ ἑτεροκίνητα προελθεῖν, γέγονε τὰ σώματα τὴν

ἀρχὴν τῆς κινήσεως ἐξ ἄλλων καταδεχόμενα. Φαίνεται δὲ πολλὰ προαι-
ρουμένη ἡ ψυχὴ καὶ κατὰ τὴν οἰκείαν προαίρεσιν πράττουσα· τοῦτο δὲ
οὐκ ἂν εἶχεν εἰ μὴ ἦν αὐτοκίνητος. Ὅμως δὲ εἰς τὴν φύσιν τοῦ
πράγματος ἐπιβλέποντί σοι πολλὴ φανεῖται ἀφθονία ἐπιχειρημάτων διὰ
τὴν τοῦ πράγματος ἐνάργειαν· ἱκανῶς δὲ καὶ ὁ Πλάτων ἐκ τῆς ἐναργείας
καὶ ἐκ
τῶν τελευταίων ὑπομιμνῄσκει λέγων ὅτι, ὃ μὲν ἂν ἴδωμεν σῶμα μὴ
δυνάμενον ἐξ ἑαυτοῦκινεῖσθαι, ἄψυχονεὐθὺς αὐτὸ λέγομεν, ὃ δὲ ἂν
ἴδωμεν σῶμα ἀφ' ἑαυτοῦ δυνάμενον κινεῖσθαι, εὐθὺς αὐτὸ λέγομεν ἔμ-
ψυχον, ὡς αὐτοφυῶς τεκμαιρόμενοι εἶδος εἶναι καὶ λόγοντῆς ψυχῆς
τὸ αὐτοκίνητον. Μάλιστα δὲ ἐκ τοῦ ἐφ' ἡμῖν δείξαις ἂν τὸ αὐτοκίνητον
τῆς ψυχῆς· εἰ γὰρ κρεῖττον καὶ τελειότερον τὸ εὖ εἶναι τοῦ εἶναι, τελειοῖ
δὲ ἑαυτὴν ἡ ψυχὴ, δηλονότι τὸ κρεῖττον τὸ εὖ εἶναι ἑαυτῇ παρέχουσα καὶ
ἀνεγείρουσα καὶ τελειοῦσα ἑαυτὴν, πολλῷ πλέον τὸ ἔλαττον τὸ εἶναι

ἑαυτῇ παρέχει· τὸ δὲ εἶναι οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν αὐτῆς ἢ ζωή· ἡ δὲ ζωὴ
κίνησις· δῆλον οὖν ὅτι ἑαυτῇ ἂν παρέχοι τὴν κίνησιν· αὐτοκίνητος ἄρα
ἐστίν.
Ἣ δ' ἑτέροις παρέχει τὸ ζῆν, πολὺ μᾶλλον ἑαυτῇ,
φησὶ τὰ λόγια· ἡ γὰρ ζωοποιοῦσα τὰ ἄλλα πολλῷ μᾶλλον ἑαυτῇ τοῦτο
πα-
ρέχει· ὥστε ἑαυτῇ παρέχουσα τὸ ζῆν ζωοποιεῖ ἑαυτὴν καὶ ἀνάγει· ἡ δὲ
ζωὴ
κίνησις· ἑαυτῇ ἄρα παρέχει τὴν κίνησιν· αὐτοκίνητος ἄρα. ἐστίν.
Ἣ δ' ἑτέροις παρέχει τὸ ζῆν, πολὺ μᾶλλον ἑαυτῇ,
φησὶ τὰ λόγια· ἡ γὰρ ζωοποιοῦσα τὰ ἄλλα πολλῷ μᾶλλον ἑαυτῇ τοῦτο
πα-
ρέχει· ὥστε ἑαυτῇ παρέχουσα τὸ ζῆν ζωοποιεῖ ἑαυτὴν καὶ ἀνάγει· ἡ δὲ
ζωὴ
κίνησις· ἑαυτῇ ἄρα παρέχει τὴν κίνησιν· αὐτοκίνητος ἄρα. Ἀφ' ἑαυτῶν
153
γὰρ
ἄρχεται τὰ θεῖα καὶ τὰ πρώτως τι διδόντα, ὥσπερ ὁ ἥλιος τὰ πάντα
φωτίζων
αὐτόφως ἐστὶ καὶ πηγὴ φωτός· καὶ ἡ ψυχὴ οὖν τοῖς ἄλλοις ζωὴν καὶ αὐ-
τοκινησίαν παρέχουσα (αὐτοκίνητα γὰρ κατὰ Ἀριστοτέλην τὰ ζῷα)
πολὺ
μᾶλλον αὐτὴ αὐτοκίνητός ἐστι καὶ ζωὴ καὶ πηγὴ ζωῆς ψυχικῆς. – Τὸ
δὲ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον οὕτω δείκνυται, δείκνυσι δὲ ὅτι καὶ μόνον τὸ
νητον ὄν; Ἢ οὐδέποτε τὸ αὐτό ἐστιν ἀεὶ οὐδὲ κατ' ἀριθμὸν διαμένει τὸ
αὐτὸ, εἰ μὴ τῷ εἴδει· ὥστε εἰ μὴ τὸ αὐτό ἐστι κατὰ τὸ ὑποκείμενον, πῶς
ἂν ἀεικίνητον εἴη; κατὰ μόρια γὰρ φθειρόμενον τῷ εἴδει ἀεὶ τὸ αὐτὸ δια-
μένει. Πῶς δὲ εἰ μήτε ἡ γένεσις ἑαυτὴν δύναται προσάγειν τῷ οὐρανῷ
ἑτεροκίνητος οὖσα μήτε ὁ οὐρανὸς ἔστραπται πρὸς τὴν γένεσιν διὰ τὸ μὴ
δεῖν τὰ κρείττονα ἐστράφθαι πρὸς τὰ καταδεέστερα, πόθεν καταδέχεται

τὴν
ἐπιτηδειότητα ἡ γένεσις; Ἢ ῥητέον ὅτι ἡ κίνησις τοῦ οὐρανοῦ
δραστήριον
οὖσα ποιεῖ εἰς τὰ ὑπὸ σελήνην, μὴ ἐστραμμένων τῶν οὐρανίων πρὸς
αὐτὰ,
ὥσπερ δὴ καὶ ὁ ἥλιος φωτίζει οὐκ ἐστραμμένος πρὸς τὰ φωτιζόμενα,
ἀλλὰ
τῇ συμπαθείᾳ. Ἀλλὰ πῶς ὁ οὐρανὸς σῶμα ὢν οὐκ ἔστιν ἑτεροκίνητος,
ἀλλὰ αὐτοκίνητος; εἰ δὲ ἑτεροκίνητος, πῶς ἐστιν ἀεικίνητος; Ἢ ὁ
οὐρανὸς
οὔτε ἑτεροκίνητος οὔτε ἁπλῶς σῶμα, ἀλλὰ ἄυλον σῶμα· ἐροῦμεν δὲ ὅτι
διττὸν τὸ αὐτοκίνητον, τὸ μὲν ἁπλοῦν καὶ ἀμερὲς, ὃ καὶ κυρίως ἐστὶν
αὐ-
τοκίνητον, τὸ δὲ ἐν διαστάσει ἤδη προεληλυθὸς, οὐχ ἁπλῶς μέντοι· καθὸ
γὰρ ὤγκωται κατὰ τοσοῦτον τοῦ κυρίως αὐτοκινήτου παρήλλαξε, καθὸ

μέντοι ζωῆς συμφυοῦς ἐν τῇ ἑαυτοῦ οὐσίᾳ μετέσχεν, ὥστε σε μὴ
δύνασθαι
χωρίζειν μηδὲ τῷ λόγῳ ἐκεῖνο τὸ σῶμα καὶ τὴν ζωὴν αὐτοῦ, κατὰ τοσοῦ-
τον ἔχει καὶ τὴν αὐτοκινησίαν ἐν τῇ οἰκείᾳ οὐσίᾳ· ψυχῆς γὰρ καὶ ζωῆς
ἴδιον ἦν τὸ αὐτοκίνητον. Ὥσπερ οὖν σῶμα ἔνυλον ἀδύνατόν σε λαβεῖν
154
ἀχρώματον καὶ ἀσχημάτιστον, οὕτως καὶ ἔτι μᾶλλον οὐδὲ τὸ οὐράνιον

σῶμα ἄζων καὶ ἄψυχον.
ἂν ἀεικίνητον εἴη; κατὰ μόρια γὰρ φθειρόμενον τῷ εἴδει ἀεὶ τὸ αὐτὸ δια-

τὴν
αὐτὰ,
ἀλλὰ
οὐρανὸς
αὐ-

δύνασθαι
σῶμα ἄζων καὶ ἄψυχον.


τὴν
155

αὐτὰ,
ἀλλὰ
οὐρανὸς
αὐ-

δύνασθαι
σῶμα ἄζων καὶ ἄψυχον. Καὶ οὕτω δὴ ἴδοις ἂν αὐτοῦ τὴν συμφυίαν τὴν
πρὸς τὴν ψυχήν. Ἀεὶ γὰραἱ ἀκρότητες τῶν δευτέρων συνάπτουσι
τοῖς ἐσχάτοις τῶν πρώτων, ἵνα καὶ συνέχειά τις ᾖ καὶ μηδὲν κένωμα
μεταξύ· ἐπεὶ ἀπαιτήσει πάλιν ὁ λόγος ἑτέραν φύσιν τὴν ἀναπληρώσουσαν
Ερμίας. In Platonis Phaedrum scholia

P. 112, γρ. 12

σῶμα ἄζων καὶ ἄψυχον. Καὶ οὕτω δὴ ἴδοις ἂν αὐτοῦ τὴν συμφυίαν τὴν
πρὸς τὴν ψυχήν. Ἀεὶ γὰραἱ ἀκρότητες τῶν δευτέρων συνάπτουσι
τοῖς ἐσχάτοις τῶν πρώτων, ἵνα καὶ συνέχειά τις ᾖ καὶ μηδὲν κένωμα
μεταξύ· ἐπεὶ ἀπαιτήσει πάλιν ὁ λόγος ἑτέραν φύσιν τὴν ἀναπληρώσουσαν
τὸ μεταξύ. Ἐπειδὴ τοίνυν πρῶτον μὲν τῶν σωμάτων τὸ αἰθέριον σῶμα,

ἔσχατον δὲ τῶν νοητῶν ἡ ψυχὴ, συνάπτειν ὀφείλει ταῦτα πρὸς ἄλληλα
καὶ ὁμοιότητα ἔχειν πρὸς ἑαυτὰ, ὥστε τὸ οὐράνιον σῶμα ψυχὴν εἶναι
ὠγκωμένην καὶ ζωὴν ἐπὶ πᾶν διεστῶσαν· ζωὴ οὖν ἐν αὐτῷ συμφυὴς καὶ
ἡ φύσις συνανακεκραμένη τῇ ζωῇ· πάμπολλα δὲ καὶ ἄλλα ἐν αὐτῷ εἴδη
ζωῶν. Ἀλλ' ἔστω, φησὶν, ἡ ψυχὴ καὶ αὐτοκίνητος καὶ ἀεικίνητος, ἔστ' ἂν
156
ᾖ μέντοι ψυχὴ, οὐδὲν δὲ κωλύει αὐτὴν φθαρῆναι. Πρὸς τοῦτο ἐροῦμεν

ὅτι·
ἢ πρότερον μὲν αὐτῆς παύεται ἡ ἐνέργεια, τουτέστιν ἡ αὐτοκινησία,
ὕστερον
δὲ τὸ εἶναι αὐτῆς φθείρεται, ἢ πρότερον μὲν τὸ εἶναι, ὕστερον δὲ τὸ
κινεῖςθαι, ἢ ἅμα ἀμφότερα· παρὰ ταῦτα γὰρ οὐκ ἔστι. Φθαρείσης μὲν οὖν
τῆς οὐσίας τὴν ἐνέργειαν αὐτῆς σῴζεσθαι οὐδὲ πλάσαι δυνατόν· ἀλλ'
οὐδὲ τὸ ἀνάπαλιν δυνατὸν ἐπὶ τῆς προκειμένης ὑποθέσεως φθαρείσης τῆς
ἐνεργείας σῴζεσθαι τὴν οὐσίαν καὶ ὕστερον φθαρῆναι [τὴν οὐσίαν]·
ἐπιλαθομένῳ γὰρ ἔοικε τῆς ὑποθέσεως ὁ τοῦτο λέγων, τῆς «ἔστ' ἂν ᾖ·»
ἔλεγε γὰρ ἡ ὑπό-θεσις ὅτι «ἔστ' ἂν ᾖ ψυχὴ, αὐτοκίνητος ἔσται·» ὥστε οὐ
δυνατὸν φθαρῆναι μὲν αὐτοκινησίαν, μένειν δὲ ψυχήν· ἔστ' ἂν γὰρ ᾖ
ψυχὴ αὐτοκίνητος ἔσται,
ὡς λέγει ἡ ὑπόθεσις. Εἰ οὖν πᾶν μὲν τὸ φθειρόμενον προαποβάλλει τὴν

ἐνέργειαν, τοῦτο δὲ ἔστ' ἂν ᾖ, ὃ καὶ ἡ ὑπόθεσις ἔχει, οὐκ ἀποβάλλει, αὐ-
τοκίνητον ὂν καὶ ἄφθαρτόν ἐστιν. Ἀλλὰ δὴ τὸ τρίτον τις λεγέτω, ὅτι ἅμα
συμφθείρεται ταῖς ἐνεργείαις ἑαυτῆς· ἐρωτήσομεν ἤδη, ὑφ' ἑαυτῆς ἢ ὑπό
τινος τῶν ἔξωθεν; ἀλλ' ὑπὸ μὲν ἑαυτῆς οὐ φθείρεται, ἥ γε καὶ σῴζει
ἑαυτὴν
τῷ κινεῖν ἑαυτὴν, ὑπὸ δὲ τῶν ἔξωθεν οὐ φθείρεται· γένοιτο γὰρ ἂν οὕτως
ἑτεροκίνητον ἀντὶ αὐτοκινήτου· οὐκ ἄρα συμφθείρεται. Ὑπὸ τίνος δὲ ἂν

καὶ φθείροιτο; ὑπὸ τῶν κρειττόνων; ἀλλὰ ταῦτα μᾶλλον αὐτῆς ἐστι σως-
τικά· ἀλλ' ὑπὸ τῶν χειρόνων; ἀλλὰ τούτων ἐστὶ δεσπότις καὶ τῶν
κινήσεων
αὐτῶν πηγή· δέκα γὰρ οὐσῶν τῶν κινήσεων, μόνη ἡ τῆς ψυχῆς κίνησις
πασῶν ἐστι τῶν ἄλλων γεννητική. Τὸ δὲ αὐτοκίνητον τὴν ψυχὴν οὖσαν
καὶ
ἀεικίνητον εἶναι συντομώτερον ἂνκαὶ οὕτω κατασκευάσειας, ὡς ἤδη
καὶ ἐπὶ τῆς αὐτοκινησίας εἰρήκαμεν· τὸ ἑαυτό [τι] τελειοῦν καὶ παράγει
ἑαυτό; τὸ μὲν γὰρ τελειοῦν τι τὸ ἀγαθὸν ἐκείνῳ παρέχει· τὸ δὲ ἁπλῶς
παράγον τι τὸ εἶναι αὐτῷ παρέχει· κρεῖττον δὲ τὸ εὖ εἶναι τοῦ εἶναι· ἐπεὶ
τοίνυν ἡ ψυχὴ ἑαυτὴν τελειοῖ, εἴπερ καὶ ἔστι τι ἐπ' αὐτῇ, καὶ παράγοι ἂν
ἑαυτήν· ἔστι δὲ αὐτῆς οὐσία τὸ ζῆν, ἥ γε καὶ ἄλλοις τοῦτο ἐπιφέρει·
ἑαυτῇ ἄρα παρέχει τὸ ζῆν καὶ τὸ εἶναι· τὸ δὲ ἀεὶ συνὸν τῷ παρέχοντι τὸ
157
εἶναι, ἀεὶ ἔστιν· ἀεὶ δὲ ἑαυτῇ σύνεστιν ἡ ψυχή· ἀεὶ ἄρα ἔστιν ἡ ψυχή·
ὥστε καὶ αὐτοκίνητος καὶ ἀεικίνητος ἀεί ἐστιν. Καὶ γὰρ τῷ ὄντι
ἀδικοῖτο ἄν τι ἐν τῷ παντὶ ἀφαιρούμενον τούτου ὃ ἑαυτῷ παρέσχεν· ὅπερ
μὲν γὰρ παρ' ἄλλου καταδέξεται οὐκ ἀδικεῖται τούτου ἀφαιρούμενον·
ὅπερ δὲ ἑαυτῷ παρέχει, ἐὰν ὑπό τινος ἀφαιρῆται, ἀδικεῖται. –
Ἢ οὐδὲν ἄτοπον τὸν νοῦν λέγειν μὴ εἶναι ἀθάνατον· ὑπὲρ γὰρ

τὸ ἀθάνατον εἶναί ἐστιν· εἰ δὲ βούλοιο αὐτὸν ἀθάνατον λέγειν, ἄλλο εἶδος
λήψῃ αὐτοκινησίας καὶ ἄλλο ἀθανασίας, καὶ ὁμοίως ἐπὶ τῶν ἑξῆς ζῴων
οἰκείως ἑκάστῳ· ἐπεὶ καὶ τὴν ἀλογίαν εἴποι τις ἂν ἀθάνατον, ὡς καὶ αὐτο-
κίνητον εἴποι ἂν, ἀλλ' οἰκείως ἐφ' ἑκάστου, ὅπερ εἴπομεν· πολὺ γὰρ
πλάτος καὶ τῶν ἐν αἰῶνι ὄντων καὶ τῶν τὸν ἅπαντα χρόνον ὄντων καὶ τῶν
ἐν μέρει τοῦ χρόνου· τὰ μὲν γὰρ μίαν ἡμέραν ζῇ, τὰ δὲ ἐνιαυτὸν, τὰ δὲ

δέκα ἔτη, ἄλλα δέ ἐστιν ἑκατὸν ἢ καὶ χίλια διαζῶντα ἔτη. Ἀλλὰ πῶς οὐχὶ
καὶ ἡ μερικὴ φύσις ἔσται ἀθάνατος, αὐτοκίνητος οὖσα; Ἢ πρῶτον μὲν
ἰστέον ὡς ὁ θεῖος Ἰάμβλιχος καὶ ὁ φιλόσοφος Πορφύριος οὐδὲ
αὐτοκίνητόν
φασι τὴν μερικὴν φύσιν, ἀλλ' ὄργανον οὖσαν τῆς ψυχῆς κινεῖσθαι μὲν
ὑπ' αὐτῆς, κινεῖν δὲ τὰ σώματα, καὶ ταύτην εἶναί φασι τὴν ἐνάτην
κίνησιν.
Δῆλον δὲ ὅτι κἂν ἔχῃ τι αὐτοκίνητον εἰδωλικῶς αὐτὸ ἔχει καὶ ὡς
ὄργανον.
Εἰ δέ τι δεῖ ἀντιφθεγγόμενόν τισι τῶν φιλοσόφων εἰπεῖν, οὐδὲ κατὰ πάντα
κρείττων ἐστὶν ἡ φύσις τῶν σωμάτων, ἀλλ' ἔστιν ὅπῃ καὶ καταδεεστέρα.
Καθὸ μὲν γὰρ ἀσώματος οὐσία ἐστὶ, καὶ καθὸ διαπλάττει τὰ σώματα καὶ
κοσμεῖ, κρείττων αὐτῶν ἐστι· καθὸ δὲ ἐν ὑποκειμένοις αὐτοῖς ἐστι καὶ τὸ
εἶναι ἐν αὐτοῖς ἔχει, χείρων αὐτῶν ἐστιν,
Εἰ δέ τι δεῖ ἀντιφθεγγόμενόν τισι τῶν φιλοσόφων εἰπεῖν, οὐδὲ κατὰ πάντα
κρείττων ἐστὶν ἡ φύσις τῶν σωμάτων, ἀλλ' ἔστιν ὅπῃ καὶ καταδεεστέρα.
158
Καθὸ μὲν γὰρ ἀσώματος οὐσία ἐστὶ, καὶ καθὸ διαπλάττει τὰ σώματα καὶ
κοσμεῖ, κρείττων αὐτῶν ἐστι· καθὸ δὲ ἐν ὑποκειμένοις αὐτοῖς ἐστι καὶ τὸ
εἶναι ἐν αὐτοῖς ἔχει, χείρων αὐτῶν ἐστιν, ὥσπερ ἡ ἐν τοῖς κατόπτροις ἔμ-
φασις ἀσφαλείᾳ μὲν καὶ κάλλει καὶ διαμορφώσεως ἀκριβείᾳ τοῦ
κατόπτρου
ὑπερέχει, τῇ δὲ ὑποστάσει ἔστιν ὡς ἐλαττοῦται· τὸ μὲν γὰρ κάτοπτρον
οὐσιωδέστερον, ἡ δὲ ἔμφασις καὶ τὸ εἰδωλικῶς εἶναι παρὰ τοῦ κατόπτρου
ἔχει καὶ αὐτοῦ χάριν ὅπως ποτέ ἐστι, καὶ διὰ τοῦτο ἂν εἴη ἀμυδροτέρα.
Οὕτως οὖν καὶ ἡ μερικὴ φύσις ἔχει πρὸς τὸ σῶμα· ἡ γὰρ θεία καὶ τὸ αὐ-
τοκίνητον ἔχει δευτέρως, ὡς εἴπομεν, καὶ συμφυής ἐστι τῷ θείῳ σώματι.
Ἐκ τούτου οὖν τοῦ συλλογισμοῦ δείκνυται ὅτι ἡ ψυχὴ ὑφ' ἑαυτῆς οὐ
φθεί-
ρεται. Οὐ θαυμαστὸν δὲ τοῦτο δὴ ἐπὶ τῆς ψυχῆς, ὅτι οὐ τὸ μέν τι αὐτῆς
κινεῖ μόνον τὸ δὲ κινεῖται μόνον, ἀλλὰ πᾶν αὐτῆς μόριον ὃ ἂν λάβῃς καὶ
κινεῖ καὶ κινεῖται κατὰ τὸ αὐτό. Τίς δὲ ἡ κίνησις ἐπὶ τῆς ψυχῆς, ἔτι ἄν τις
σαφέστερον ἐπιποθήσοι μαθεῖν. Ὅτι μὲν οὐδεμία τῶν σωματικῶν κινή-
σεων οὐδ' ἡἐνάτη, δῆλον· οὐ γὰρ αὐτοκίνητοι αὗται· ἀλλ' οὐδὲ αἱ
αὐτῆς ἴδιαι πᾶσαι τὴν προκειμένην δηλοῦσι κίνησιν, οἷον βουλήσεις,
δόξαι,
θυμοὶ, ἐπιθυμίαι· οὐ γὰρ ἀεὶ ταύτας κινεῖται, ἡμεῖς δὲ ζητοῦμεν τὴν ἀεὶ
αὐτῇ ὑπάρχουσαν. Ἔστιν οὖν αὕτη ἡ συμφυὴς αὐτῇ ζωὴ, ἣν ἑαυτῇ
παρέχει
καὶ καθ' ἣν αὐτὴ κινεῖται· καὶ αὗται μὲν οὖν, λέγω δὴ βουλήσεις καὶ
δόξαι
καὶ τὰ τοιαῦτα, εἰσὶν αὐτῆς καὶ ζωαὶ καὶ κινήσεις· ἀλλ' οὐκ ἀεὶ αὗται
ὑπάρχουσιν αὐτῇ, ἀλλά ποτε, οἷον ἐξ ἀναδιπλώσεως. Μάλιστα δὲ ἐκ τοῦ
τελειοῦν ἑαυτὴν τὴν ψυχὴν λάβοις ἂν αὐτῆς τὸ αὐτοκίνητον καὶ ἀποχω-
ρίσειας τὴν λογικὴν ψυχὴν καὶ τῆς ἀλόγου καὶ τῆς φύσεως ταύτῃ· τῆς
γὰρ
λογικῆς ἔστι ψυχῆς τὸ ἑαυτὴν τελειοῦν καὶ ἀνεγείρειν καὶ ἐπιστρέφειν εἰς
ἑαυτὴν, ὃ οὐδεμιᾷ τῶν ἄλλων ὑπάρχει,
κινεῖ μόνον τὸ δὲ κινεῖται μόνον, ἀλλὰ πᾶν αὐτῆς μόριον ὃ ἂν λάβῃς καὶ
κινεῖ καὶ κινεῖται κατὰ τὸ αὐτό. Τίς δὲ ἡ κίνησις ἐπὶ τῆς ψυχῆς, ἔτι ἄν τις
σαφέστερον ἐπιποθήσοι μαθεῖν. Ὅτι μὲν οὐδεμία τῶν σωματικῶν κινή-
σεων οὐδ' ἡἐνάτη, δῆλον· οὐ γὰρ αὐτοκίνητοι αὗται· ἀλλ' οὐδὲ αἱ
αὐτῆς ἴδιαι πᾶσαι τὴν προκειμένην δηλοῦσι κίνησιν, οἷον βουλήσεις,
159
δόξαι,
θυμοὶ, ἐπιθυμίαι· οὐ γὰρ ἀεὶ ταύτας κινεῖται, ἡμεῖς δὲ ζητοῦμεν τὴν ἀεὶ
αὐτῇ ὑπάρχουσαν. Ἔστιν οὖν αὕτη ἡ συμφυὴς αὐτῇ ζωὴ, ἣν ἑαυτῇ
παρέχει
καὶ καθ' ἣν αὐτὴ κινεῖται· καὶ αὗται μὲν οὖν, λέγω δὴ βουλήσεις καὶ
δόξαι
καὶ τὰ τοιαῦτα, εἰσὶν αὐτῆς καὶ ζωαὶ καὶ κινήσεις· ἀλλ' οὐκ ἀεὶ αὗται
γὰρ
ἑαυτὴν, ὃ οὐδεμιᾷ τῶν ἄλλων ὑπάρχει, καὶ κατὰ ταύτην τὴν ἐκδοχὴν ἁρ-
μόζει [λέγειν] τὸ περὶ θείας τε καὶ ἀνθρωπίνηςλέγειν αὐτὸν ψυχῆς,
τουτέστι πάσης λογικῆς καὶ οὐχὶ περὶ τῆς ἀλόγου καὶ τῆς φύσεως.
θʹ Ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις ὅσα κινεῖται τοῦτο πηγὴ καὶ ἀρχὴ
τῆς κινήσεως· ἀρχὴ δὲ ἀγένητον, καὶ τὰ ἑξῆς 245c
Δεύτερον συλλογισμὸν ἐκτίθεται ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος. Ἔστι δὲ
τοιοῦτος·
ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος· τὸ αὐτοκίνητον ἀρχὴ κινήσεως· ἡ ἀρχὴ τῆς
κινήσεως
ἀγένητον· τὸ ἀγένητον ἄφθαρτον, τὸ ἄφθαρτον ἀθάνατον· ἡ ψυχὴ ἄρα
ἀθά

γὰρ
ἑαυτὴν, ὃ οὐδεμιᾷ τῶν ἄλλων ὑπάρχει, καὶ κατὰ ταύτην τὴν ἐκδοχὴν ἁρ-
μόζει [λέγειν] τὸ περὶ θείας τε καὶ ἀνθρωπίνηςλέγειν αὐτὸν ψυχῆς,
τουτέστι πάσης λογικῆς καὶ οὐχὶ περὶ τῆς ἀλόγου καὶ τῆς φύσεως.
θʹ Ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις ὅσα κινεῖται τοῦτο πηγὴ καὶ ἀρχὴ
τῆς κινήσεως· ἀρχὴ δὲ ἀγένητον, καὶ τὰ ἑξῆς 245c
Δεύτερον συλλογισμὸν ἐκτίθεται ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος. Ἔστι δὲ
τοιοῦτος·
160
ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος· τὸ αὐτοκίνητον ἀρχὴ κινήσεως· ἡ ἀρχὴ τῆς

κινήσεως
ἀγένητον· τὸ ἀγένητον ἄφθαρτον, τὸ ἄφθαρτον ἀθάνατον· ἡ ψυχὴ ἄρα
ἀθά-
νατος. Πέντε αἱ πᾶσαι προτάσεις. Τὴν μὲν οὖν ἐλάττονα πασῶν τὴν
κοινὴν
ἀμφοτέρων ἐκθήσεται μετὰ ταῦτα· ἱκανῶς δὲ καὶ ἡμεῖς ὑπεμνήσαμεν.
Τὴν
δὲ τετάρτην καὶ πέμπτην κατασκευάσει μὲν καὶ αὐτὸς, ἱκανῶς δὲ καὶ ὁ
Ἀριστοτέλης ἐν τῇ Περὶ οὐρανοῦ κατεσκεύασε. Περὶ δὲ τῆς δευτέρας
καὶ τρίτης ὁ πολὺς ἡμῖν ἔσται λόγος. Ὁ μὲν οὖν πρῶτος ῥηθεὶς τῶν
συλλο-γισμῶν τὴν αὐτάρκειαν τῆς ψυχῆς ἐδείκνυ· οὗτος δὲ ὁ δεύτερος
τὴν ἐκτέ-νειαν, ὥσπερ δὴ πάντα τὰ θεῖα καὶ αὐτάρκη ἐστὶ καὶ ἐκτενῆ·
δὲ τετάρτην καὶ πέμπτην κατασκευάσει μὲν καὶ αὐτὸς, ἱκανῶς δὲ καὶ ὁ

Ἀριστοτέλης ἐν τῇ Περὶ οὐρανοῦκατεσκεύασε. Περὶ δὲ τῆς δευτέρας καὶ
τρίτης ὁ πολὺς ἡμῖν ἔσται λόγος. Ὁ μὲν οὖν πρῶτος ῥηθεὶς τῶν συλλο-
γισμῶν τὴν αὐτάρκειαν τῆς ψυχῆς ἐδείκνυ· οὗτος δὲ ὁ δεύτερος τὴν ἐκτέ-
νειαν, ὥσπερ δὴ πάντα τὰ θεῖα καὶ αὐτάρκη ἐστὶ καὶ ἐκτενῆ· ἐκτενὲς δέ
ἐστι
τὸ μεταδιδὸν τῶν ἑαυτοῦ καὶ τοῖς ἄλλοις· τοῦτο γὰρ τῆς ἀγαθοειδοῦς καὶ
ἀφθόνου φύσεώς ἐστι χαρακτηριστικὸν καὶ τοῦ ὑπερπλήρους τῆς
δυνάμεως.
Βούλεται οὖν οὗτος ὁ λόγος καὶ ἐπὶ τῆς ψυχῆς τὴν ἐκτένειαν τὴν εἰς τὰ
ἄλλα αὐτῆς δηλῶσαι. Ἡ μὲν οὖν πρότασις ἡ λέγουσα «τὸ αὐτοκίνητον
ἀρχὴ κινήσεως,» ἱκανῶς ἐν Νόμοιςπαρ' αὐτοῦ κατεσκεύασται ἀπὸ τοῦ
εἰ σταίητὰ πάνταπρῶτα ἂν κινηθῆναι τὰ αὐτοκίνητα. Καὶ ἔχει ἡ τάξις
τῶν πραγμάτων οὕτως· πρῶτόν ἐστι τὸ ἀκίνητον, δεύτερον τὸ
αὐτοκίνητον,
τρίτον τὸ ἑτεροκίνητον, πολλοῦ πλάτους ἐν ἑκάστῳ τούτων
θεωρουμένου,
ὥστε πρῶτον καὶ ἀρχὴ τῶν κινουμένων τὸ αὐτοκίνητον. «Ἡ δὲ ἀρχὴ»
φησὶν «ἀγένητος·» τουτέστιν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως· τοῦτο γὰρ πρόκειται·
αὐτὸς δὲ καθολικωτέραν ποιῶν τὴν πρότασιν ἐπὶ πᾶσαν ἀρχὴν ἐκτείνει,

ὅτι
πᾶσα ἡ ἀρχὴ καθὸ ἀρχὴ ἀγένητος. Ἐνταῦθα δὴ πολλοὶ τῶν πρεσβυτέρων
ἐταράχθησαν, πῶς εἶπεν ὁ Πλάτων τὴν ἀρχὴν ἀγένητον· εἰ γὰρ περὶ τῆς
161
πάντων ἀρχῆς λέγει οἷον περὶ τοῦ πρώτου θεοῦ, ἀληθὴς μὲν ὁ λόγος,
ἀλλ' οὐ περὶ ταύτης πρόκειται νῦν λέγειν· εἰ δὲ περὶ πάσης ἁπλῶς ἀρχῆς
λέγει, πῶς ἐστιν ἀληθὴς ὁ λόγος;
Ἀριστοτέλης ἐν τῇ Περὶ οὐρανοῦκατεσκεύασε. Περὶ δὲ τῆς δευτέρας καὶ
τρίτης ὁ πολὺς ἡμῖν ἔσται λόγος. Ὁ μὲν οὖν πρῶτος ῥηθεὶς τῶν συλλο-
γισμῶν τὴν αὐτάρκειαν τῆς ψυχῆς ἐδείκνυ· οὗτος δὲ ὁ δεύτερος τὴν ἐκτέ-
νειαν, ὥσπερ δὴ πάντα τὰ θεῖα καὶ αὐτάρκη ἐστὶ καὶ ἐκτενῆ· ἐκτενὲς δέ
ἐστι
τὸ μεταδιδὸν τῶν ἑαυτοῦ καὶ τοῖς ἄλλοις· τοῦτο γὰρ τῆς ἀγαθοειδοῦς καὶ
ἀφθόνου φύσεώς ἐστι χαρακτηριστικὸν καὶ τοῦ ὑπερπλήρους τῆς
δυνάμεως.
Βούλεται οὖν οὗτος ὁ λόγος καὶ ἐπὶ τῆς ψυχῆς τὴν ἐκτένειαν τὴν εἰς τὰ
ἄλλα αὐτῆς δηλῶσαι. Ἡ μὲν οὖν πρότασις ἡ λέγουσα «τὸ αὐτοκίνητον
ἀρχὴ κινήσεως,» ἱκανῶς ἐν Νόμοιςπαρ' αὐτοῦ κατεσκεύασται ἀπὸ τοῦ
εἰ σταίητὰ πάνταπρῶτα ἂν κινηθῆναι τὰ αὐτοκίνητα. Καὶ ἔχει ἡ τάξις
τῶν πραγμάτων οὕτως· πρῶτόν ἐστι τὸ ἀκίνητον, δεύτερον τὸ
τρίτον τὸ ἑτεροκίνητον, πολλοῦ πλάτους ἐν ἑκάστῳ τούτων
θεωρουμένου,
ὥστε πρῶτον καὶ ἀρχὴ τῶν κινουμένων τὸ αὐτοκίνητον. «Ἡ δὲ ἀρχὴ»
φησὶν «ἀγένητος·» τουτέστιν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως· τοῦτο γὰρ πρόκειται·
αὐτὸς δὲ καθολικωτέραν ποιῶν τὴν πρότασιν ἐπὶ πᾶσαν ἀρχὴν ἐκτείνει,
λέγων. Ἐροῦμεν οὖν ὅτι οὐσία μὲν ἑκάστου πράγματός ἐστι τὸ ἓν τὸ ἐν

αὐτῷ καὶ τὸ οἷον ἑνικώτατον (τοῦτο γάρ ἐστι τὸ ἑκάστου πλήθους ὡς
οἷόν τε ἀπαρέμφατον ὑπάρχον), τὸ δὲ εἶδος ἤδη καὶ τὸ πλῆθος καὶ τὰ
οἱονεὶ
στοιχεῖα ἐνδείκνυται τοῦ πράγματος. Καὶ τὸ ἓν καὶπολλὰ αὐτοῦ
ἐθέλει σημαίνειν· ἔστι γὰρ ἡ ψυχὴ ἓν καὶ πολλά· οὔτε γὰρ μόνως καὶ
καθαρῶς ἓν οὔτε πλῆθος διεσπασμένον. Ὁ μὲν οὖν πρότερος λόγος ὁ τὴν
ἀθανασίαν αὐτῆς κατασκευάζων περὶ τὸ οὐσιῶδες αὐτῆς ἓν ἀνεστρέφετο·
ὁ δὲ νῦν μέλλων λέγεσθαι ὁ περὶ τῆς ἰδέας περὶ τὸ πλῆθος καὶ τὰ

162
στοιχεῖα·
τοῦτο γὰρ βούλονται οἱ ἵπποι καὶ ὁ ἡνίοχος. Ἀνωτέρω μὲν οὖν ἑνιαίως
ἡμῖν καὶ ἀθρούστερον παρεδίδου τὴν τῆς ψυχῆς οὐσίαν· τὸ γὰρ ὂν αὐτῆς,
αὐτοκίνητόν τε καὶ ἀεικίνητον καὶ ἀθάνατον ὑπάρχον, οἷον ἕν πώς

ἐστιν, αἰτιώτερον δέ πως ἀεὶ τὸ πρότερον τῷ δευτέρῳ καὶ τὸ δεύτερον τῷ
τρίτῳ· τό τε γὰρ αὐτοκίνητον αἴτιον τοῦ ἀεικινήτου , τό τε ἀεικίνητον
τοῦ ἀθα-νάτου. Δύο γὰρ ὄντων τούτων, τοῦ τε ἀκινήτου ὃ κρεῖττόν ἐστι
πάσης κινήσεως καὶ ζωῆς οἷον τὸ ὑπερούσιον ἓν καὶ αἱ πρῶται ἑνάδες,
τοῦ τε ἑτεροκινήτου ὃ χεῖρόν ἐστι καὶ καταδεέστερον πάσης ζωῆς καὶ
κινήσεως,
προσεχέστερόν ἐστι τὸ μὲν αὐτοκίνητον τῷ ἀκινήτῳ (ἀεὶ γὰρ ἑαυτὸ βού-
λεται σῴζειν τὸ αὐτοκίνητον, ὥσπερ ἀεί ἐστι τὸ αὐτοκίνητον ἡ πρώτη
ἀρχή), τὸ δὲ ἀθάνατον τῷ ἑτεροκινήτῳ· κατὰ στέρησιν γὰρ ἤδη τοῦ θανά-
του λεγόμενον προσεχέστερόν ἐστι τοῖς ἑτεροκινήτοις, τὰ δὲ ἀκίνητα καὶ
ὑπὲρ τὸ ἀθάνατόν ἐστιν· ἡ δὲ ἀθανασία ζωή τίς ἐστιν οἷον πνοή τις οὖσα
τῆς
οὐκέτι πάμπαν ἀλλὰ δεύτερα καὶ τρίτα κατεχεῖτο μίσγων. Αἱ δυνάμεις

οὖν τῶν τριῶν τούτων οἱ ἵπποι εἰσὶ καὶ ὁ ἡνίοχος· καὶ ἡ μία δύναμις τῆς
ψυχῆς ἡ οἰστικὴ τῶν τριῶν τούτων δυνάμεων ἡ ἰδέα ἐστὶν αὐτῆς. Ἡ μὲν
οὖν τοῦ ὄντος, τουτέστι τῆς οὐσίας τοῦ ἑνὸς τῶν γενῶν, δύναμις ὁ
ἡνίοχός ἐστιν, ἡ δὲ τοῦ ταυτοῦ δύναμις ὁ κρείττων τῶν ἵππων, ἡ δὲ τοῦ
θατέρου δύναμις ὁ καταδεέστερος ἵππος. Ἐὰν τοίνυν νοήσωμεν δύο
ἵππους καὶ ἡνίοχον καὶ συμφύσωμεν αὐτοὺς, ἡ μία δύναμις ἡ γεννητικὴ
καὶ οἰστικὴ τοῦ τε ἡνιόχου καὶ τῶν ἵππων αὐτή ἐστιν ἡ ἰδέα τῆς ψυχῆς.
Δύναμιν δὲ
ἀκουστέον κατὰ τοὺς γεωμέτρας, ὡς εἰώθασι λέγειν τὴν εὐθεῖαν
δύνασθαι
τὸ τετράγωνον. Ἐν μὲν οὖν τῷ προτέρῳ λόγῳ περὶ τῆς οὐσίας τῆς ψυχῆς
διείλεκται, ἥτις ἐν ἑαυτῇ εἶχε καὶ τὴν αὐτοκινησίαν καὶ τὴν ἀθανασίαν
(ἓν
γὰρ ἦν ἅμα ταῦτα τὰ τρία), ἐνταῦθα δὲ περὶ τῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς
λέγει· διαλέξεται δὲ ἑξῆς καὶ περὶ τῶν ἐνεργειῶν. Τριῶν οὖν τούτων
ὄντων,
οὐσίας αὐτοκινησίας ἀθανασίας, ἀνάλογον τούτοις εἰλημμέναι εἰσὶν
ἐνταῦθα
αἱ τρεῖς αὗται δυνάμεις, ἡ ἰδέα καὶ οἱ ἵπποι καὶ αἱ μερικώτεραι ζωαὶ τῶν
ἵππων. Τῇ μὲν γὰρ μιᾷ οὐσίᾳ τῆς ψυχῆς, ἥτις ἑνιαίως ἔχει καὶ τὴν
αὐτοκινησίαν καὶ τὴν ἀθανασίαν, ἀνάλογον εἴληπται ἡ ἰδέα τῆς ψυχῆς,
163
ἥτις
ἐστὶν ἡ μία δύναμις τῆς πάσης ψυχῆς οἰστικὴ τῶν τριῶν δυνάμεων τοῦ τε
ἡνιόχου καὶ τῶν ἵππων. Τῇ δὲ αὐτοκινησίᾳ ἀνάλογον εἰλημμένοι εἰσὶν οἱ

ἵπποι διὰ τὸ αὐτοκίνητον αὐτῶν.
σοζʹ Πλημμελούμενος δέ 275e Ἔχει δὲ καὶ τοῦτο ἄτοπον ὁ

γεγραμμένος, τὸ μὴ δύνασθαι ἑαυτῷ βοηθεῖν.
σοηʹ Τί δ' ἄλλον ὁρῶμεν λόγον 276a
Ἐπὶ τὸν ἄλλον βούλεται ἐλθεῖν λόγον τὸν ἐν τῇ ψυχῇ, τὸν ἐν τῇ τοῦ
μανθάνοντος ἐννοίᾳ ἀποτιθέμενον· γνήσιονδὲ εἶπεν ὅτι τοῦ ἐν τῇ ψυχῇ
καὶ ἐνδιαθέτου λόγου τὸν προφορικὸν λόγον γνήσιον ἀδελφὸνκαλεῖ,
ἐκεῖνον δὲ τὸν ἐν γράμμασι νόθον καὶ ἄψυχον καὶ ἑτεροκίνητον.
σοθʹ Τὸν τοῦ εἰδότος λόγον λέγεις 276a
Οὐ μόνον ὅτι ἀπὸ ζώσης προφέρεται ψυχῆς, ἀλλ' ὅτι αὐτὸς καθ' ἑαυτὸν
αὐτοκίνητός ἐστι ὁ λόγος, δυνάμενος καὶ περὶ τὰς ἐνστάσεις ἀνθίστασθαι
καὶ τεκεῖν ἐκγόνους ἑαυτοῦ, ὡς ὁ Σωκράτους λόγος ἔτεκεν εἰς τὸν

Πλάτωνα,
καὶ ὁ Πλάτωνος ἔτεκεν ἐν τῷ Ξενοκράτει. – Τὸ δὲ εἴδωλον, ὡς καὶ τὰ
γράμματα λέγομεν σύμβολα τῶν ἐν τῇ διανοίᾳ.
σπʹ Παντάπασι μὲν οὖν τόδε δή μοι 276b
Τὴν οὐσίαν ἑκατέρου τοῦ λόγου παραδοὺς, βούλεται περὶ τῆς χρήσεως
καὶ ἐνεργείας αὐτῶν εἰπεῖν, παραβάλλων τὸν ἀληθῆ λόγον καὶ τὸν ἐν τοῖς
γράμμασι διὰ παραδείγματος τοῦ ἐν τῇ γεωργίᾳ.
Ιεροκλής. In aureum carmen (2571: 001)“Hieroclis in aureum

Pythagoreorum carmen commentarius”, Ed. Köhler, F.G.Stuttgart:
Teubner, 1974.Κεφ. 10,τμ. 25, γρ. 2
τῶν καλῶν τὸν παρὰ τῶν πολλῶν ἔπαινον θηρωμένη καὶ

τοῦ δοκεῖν μόνον, οὐ τοῦ εἶναι ἀγαθὸν τὴν πᾶσαν ποιουμένη
φροντίδα. καὶ ταῦτα μὲν περὶ τούτων. τοῖς δὲ ὀρθοῖς
λογισμοῖς ἐξ ἀνάγκης ἕπεται καὶ περὶ τῶν δοκούντων
ἀτάκτως κατὰ τὸν βίον συμβαίνειν μὴ ἀλογίστως ἔχειν,
ἀλλ' εὖ καὶ γενναίως ἀπολελογίσθαι τὰς τούτων αἰτίας καὶ
φέρειν αὐτὰ μηδὲν ἐγκαλοῦντας τοῖς ἐπιμεληταῖς ἡμῶν, οἳ
πρὸς ἀξίαν ἀπονέμοντες ἑκάστῳ τὰ προσήκοντα οὐ τῶν
ἴσων ἠξίωσαν ἅπαντας τοὺς μὴ ὁμοίως προβεβιωκότας.
πῶς γὰρ ἂν προνοίας μὲν οὔσης καὶ τῆς ψυχῆς ἡμῶν
164
ἀφθάρτου μὲν κατ' οὐσίαν, προαιρέσει δὲ αὐτοκινήτῳ

πρὸς ἀρετὴν ἢ κακίαν ὁρμώσης ἐνῆν τὰ ἴσα τοῖς μὴ ἴσοις
τοὺς τοῦ πρὸς ἀξίαν φύλακας νόμου ἀποδιδόναι, ἀλλὰ μὴ
τὴν προσήκουσαν ἀπονέμειν ἑκάστῳ τύχην, ἣν καὶ προϊὼν
εἰς γένεσιν ὁ ἄνθρωπος κληροῦσθαι λέγεται; εἰ οὖν μὴ
μῦθος τὸ εἶναι πρόνοιαν ἀπονέμουσαν ἑκάστῳ τὰ πρέποντα
καὶ τὴν ψυχὴν ἡμῶν ἀθάνατον εἶναι, δῆλον, ὡς μεταστῆσαι
δεῖ τὴν αἰτίαν τῶν ἀλγεινῶν ἀπὸ τοῦ διοικοῦντος ἐφ' ἡμᾶς
αὐτούς, ἐξ οὗ καὶ τὸ ἰᾶσθαι τὰ δυσχερῆ δύνασθαι δώσει
ὁ λόγος. ἐν ἑαυτοῖς γὰρ εὑρόντες τὰς αἰτίας τῆς τοσαύτης
ἀνωμαλίας πρῶτον μὲν τῷ ὀρθῷ τῆς κρίσεως
Ιεροκλής. In aureum carmen Κεφ. 21,τμ. 1, γρ. 2
καὶ ἀψευδεῖ ἐλπίδι, ὅ τε τῆς τετρακτύος ἱεροφάντης

ἔγνωσται καί, τίς αὕτη ἡ τετρακτύς, ὅσον τοῖς παροῦσι
προσήκει λόγοις, ὑπομνήσεως ἔτυχε, φέρε καί, ἐφ' ἃ
προελθεῖν ὁ λόγος παρακαλεῖ, μετίωμεν πρῶτον, μεθ'
οἵας ὁρμῆς καὶ παρασκευῆς καὶ συνεργίας τῶν κρειττόνων
ἐλθεῖν ἐπὶ ταῦτα προσήκει, προϋποδείξαντες.
ἀλλ' ἔρχευ ἐπ' ἔργον
θεοῖσιν ἐπευξάμενος τελέσαι.
Πάντα τὰ πρὸς τὴν κτῆσιν τῶν ἀγαθῶν συντελοῦντα διὰ
βραχέων ὑπέγραψεν ὁ λόγος, τὸ τῆς ψυχῆς αὐτοκίνητον,
τὴν τοῦ θείου συνεργίαν. εἰ γὰρ καὶ ἐφ' ἡμῖν ἡ αἵρεσις τῶν
καλῶν, ἀλλὰ καὶ αὐτὸ τὸ ἐφ' ἡμῖν θεόθεν ἔχοντες τῆς παρ'
ἐκείνου συνεργίας καὶ τελειώσεως τῶν αἱρεθέντων πάντως
που χρῄζομεν. ἔοικε γὰρ τὸ μὲν παρ' ἡμῶν σπουδαζόμενον
ἐκτεινομένῃ χειρὶ πρὸς λῆψιν τῶν καλῶν, τὸ δὲ παρὰ θεοῦ
συντελούμενον χορηγία εἶναι καὶ πηγὴ τῆς δόσεως τῶν
ἀγαθῶν καὶ τὸ μὲν εὑρίσκειν πεφυκέναι τὰ καλά, τὸ δὲ
ἐκφαίνειν τῷ ζητοῦντι ὀρθῶς, ἡ δὲ εὐχὴ μεθόριον εἶναι
τῆς τε παρ' ἡμῶν ζητήσεως καὶ τῆς παρὰ τοῦ θεοῦ δόσεως,
Ιωάννης Λαυρέντιος Λύδος. De mensibus (2580: 002)

“Ioannis Lydi liber de mensibus”, Ed. Wünsch, R.Leipzig: Teubner, 1898,
Repr. 1967.Book 2,τμ. 4, γρ. 8
καὶ Σελήνη τὸν υ, ὅ γε μὴν τοῦ Διὸς ἀστὴρ τὸν ω

ῥυθμὸν ἀποτελοῦσιν· ὁ δὲ ἦχος τῶν ῥυθμῶν ὡς ἡμᾶς
οὐκ ἀφικνεῖται διὰ τὴν ἀπόστασιν.
165
Ὅτι οἱ περὶ Ζωροάστρην καὶ Ὑστάσπην Χαλδαῖοι

καὶ Αἰγύπτιοι ἀπὸ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν πλανήτων ἐν
ἑβδομάδι τὰς ἡμέρας ἀνέλαβον. καὶ τὴν μὲν πρώτην
ἡμέραν μίαν ἐκ τῆς μονάδος, ἀλλ' οὐ πρώτην ἐκ τῆς
ἑβδομάδος κλητέαν κατὰ τοὺς Πυθαγορείους διὰ τὸ
μόνην εἶναι καὶ ἀκοινώνητον ταῖς ἄλλαις. πρώτη γὰρ
λέγεται ἡ πρωτεύουσα τῶν μετ' αὐτήν, ἡ δὲ μονὰς
ἀμερὴς καὶ ἀμετάβολος καὶ αὐτοκίνητος καὶ ὡσαύτως
ἔχουσα· ὑπὲρ ἀριθμὸν γάρ ἐστιν· ὥστε οὐκ ἄν τις αὐ-
τὴν καλέσοι πρώτην, ἀλλὰ μίαν· οὐδὲ γὰρ ἐπὶ ἄρτιον
οὐδὲ ἐπὶ τὸν περιττὸν οὔτ' ἐπ' ἄλλον τινὰ ἀριθμὸν
μεθίσταται. δικαίως ἂν αὐτοῦ τὴν δύναμιν ἐπέχοι
τοῦ νοῦ, ὅπερ ἐστιν ἀγαθόν τε καὶ περιττόν, ἴσον τε
καὶ πεπερασμένον, καὶ φῶς καὶ εὐθὺ καὶ μόνιμον,
ἄρρεν τε καὶ δεξιόν. νοῦς γάρ ἐστι, φησὶν ὁ μυ-
στικὸς λόγος, οὐσιώδης ὁ ἅπαξ ἐπέκεινα μένων ἐν
τῇ ἑαυτοῦ οὐσίᾳ καὶ πρὸς ἑαυτὸν συνεστραμμένος,
ἑστώς τε καὶ μένων.
Μιχαήλ Ψελλός. Orationes panegyricae (2702: 006)

“Michaelis Pselli orationes panegyricae”, Ed. Dennis, G.T.
Stuttgart: Teubner, 1994.Oration 1, γρ. 357
Κάλλος ἐκείνῳ καὶ μέγεθος καὶ σχῆμα περιφερές, καὶ

διπλῆ κίνησις· ἡ μὲν ὑπὲρ φύσιν διὰ τὴν συμπεριφορὰν
τοῦ παντός, ἡ δὲ κατὰ φύσιν, τὴν πρὸς ἀνατολὰς καὶ πρὸς
ἑσπέραν φημί. σὺ δὲ τί; οὐχ ὡραῖος κάλλει παρὰ τοὺς υἱ-
οὺς τῶν ἀνθρώπων; οὐ τοῦ πρώτου κάλλους μετέχων ἐπὶ
τῷ τῆς ψυχῆς εἴδει; μέγεθος δέ σοι οὐ πρόσεστι νοητόν, ᾧ
ψαύεις τῶν οὐρανίων στοῶν; τὸν δὲ νοῦν οὐ πρὸς κύκλον
στρεφόμενος, οὐ σεαυτῷ ἶσος καὶ ὅμοιος; οὐ κέντρου μέ-
σον οἷον τῆς ψυχῆς ἡ πρώτη καὶ ἄτομος κίνησις, κύκλος
δὲ ὁ περιέχων αὐτὴν νοῦς, γραμμὴ δὲ αἱ πρὸς ἐκείνην
φέρουσαι ἀρεταί; οὐκ αὐτοκίνητος ὁ αὐτὸς καὶ ἑτεροκί-
νητος, νῦν μὲν ἐκ τῆς ἀνατολῆς τοῦ πρώτου ἡλίου κινού-
μενος, νῦν δὲ ἀπὸ τῆς ἑσπέρας, τῆς γεώδους καὶ χθαμα-
λῆς φύσεως; οὐκ ἐπίπνους, οὐχ ὅλος μεταπεποιημένος καὶ
θεοῦ κινούμενος νεύματι;
Μιχαήλ Ψελλός. Oratoria minora (2702: 009)

“Michaelis Pselli oratoria minora”, Ed. Littlewood, A.R.
166
Leipzig: Teubner, 1985.Oration 24, γρ. 97
ἐστιν αὕτη οὐκ ἔχουσα γένεσιν, καὶ τἆλλα ὡς τοῖς τῆς ἡμετέρας
παρεοικότα
αὐλῆς, συγκολλᾶν πειρᾶσθαι θείοις λογίοις καὶ κοινὸν ἀμφοῖν κρατῆρα
ποιεῖσθαι τὴν ἡμετέραν ψυχήν. τὴν δὲ Ἑρμαϊκὴν μονάδα καὶ τὰ λοιπὰ
τοῦ
ἀνδρὸς τούτου συγγράμματα ἃ δὴ πρὸς τὸν ἑαυτοῦ παῖδα τὸν Τὰτ
ὑπηγόρευσεν, ἐν οἷς μὴ καθαρῶς ταῖς ἀληθέσι δόξαις ἐναντιοῦται,
προσίεσθε· κρείττονα γὰρ ἢ κατὰ τὴν Πλάτωνος φιλοσοφίαν καὶ
χρησμοῖς
ἀκριβῶς ἐοικότα καὶ τὴν ψυχὴν ἐκ τῆς ὕλης ἀνάγοντα. καὶ τὸν
Ποιμάνδρην
τούτου (οὕτω γὰρ τὸν οἰκεῖον λόγον ἐπέγραφεν) ὡς ὀνειρώττοντα δια-
πτύετε, ὡς δὲ καὶ τὴν Ἐμπεδοτίμου τοῦ νοῦ ἁρπαγήν, ἣν ἐξαίρει μὲν ὁ
Ἰάμβλιχος, Ποσειδώνιος δὲ ἀθετεῖ ὁ φιλόσοφος. ἃ δέ φασιν οὗτοι περὶ
τοῦ ἑνὸς καὶ τοῦ ὄντος καὶ τοῦ αὐτοκινήτου καὶ τοῦ διαστατοῦ
ἀποδείξεσι
διδόντες, εἰ μὲν συμβαίνοντα ταῖς ἐκεῖθεν ἐφόδοις εὕρητε, δέχεσθε· εἰ
δ' ἀπᾴδοντα, διαπτύετε. ἀτιμάζοιτε δέ μοι καὶ τὰς Πλάτωνος τῶν ψυχῶν
περιόδους καὶ τὴν Ἀριστοτέλους τῶν ψυχῶν ἐντελέχειαν καὶ τὴν ἐν
ᾅδου τῶν ψυχῶν ἐν ποταμοῖς τοῖς θολεροῖς βάσανον, τὴν δὲ τοῦ
Πρόκλου
τερατουργίαν καὶ τερατολογίαν καὶ ἃ δὴ Πλωτῖνος δείκνυσι θεοκλυτῶν·
ἀποτρέπεσθε δέ μοι καὶ τὸ τοῦ Σωκράτους δαιμόνιον, ᾧ δὴ ἐκεῖνος θαμὰ
ὁμιλῶν κανόνι ἐχρῆτο πρὸς τὴν ἐνέργειαν.
Εἰ οὕτω ποιεῖτε, κατὰ τοὺς ναυτιλλομένους ἐξ ἁλμυροῦ πότιμον ὕδωρ
ἀρύσεσθε. τί δ' ἔστιν ὃ οὗτοι δρῶσιν; ἐπειδὰν ἐναποληφθέντες πελάγεσιν
ὕδατος γλυκέος μὴ εὐπορῶσι, σπόγγους τῇ θαλάσσῃ ἐπικρεμάσαντες καὶ
Μιχαήλ Ψελλός. Opuscula logica, Φυσικά , allegorica, alia (2702:

010)“Michaelis Pselli philosophica minora”, Ed. Duffy, J.M.
Leipzig: Teubner, 1992.Opusculum 7, γρ. 97
τῆς ποιητικῆς αἰτίας καὶ ὅλης αὐτῆς καταπολαῦσαν ἀρκεῖ ἑαυτῷ πρὸς
τὴν ὕπαρξιν. διὸ καὶ ἀκίνητόν ἐστιν, ὅτι πρώτως τοῦ ἀκινήτου μετ-
έσχεν.
Ὁ μὲν οὖν θεὸς ἤτοι τὸ ἓν οὐκ αὐθυπόστατον· οὐ γάρ φαμεν τὸν
θεὸν ἀρκεῖν ἑαυτῷ πρὸς ὑπόστασιν· τὸ γὰρ ἀρκοῦν ἑαυτῷ αὔταρκες
μόνον· τὸ δὲ αὔταρκες ἐλλεῖπον πρὸς τὴν μετάδοσιν· ὁ δὲ θεὸς οὐκ
αὐτάρκης οὐδὲ πλήρης, ἀλλ' ὑπερπλήρης, καὶ ἀπορρέουσιν ἐξ αὐτοῦ
167
ὥσπερ ἀπὸ κρατῆρος πλησθέντος οἱ τῆς ἀγαθότητος ὀχετοί. οἷς οὖν

ὑπερβαίνει τὸ αὔταρκες, ὑπερεκπίπτει καὶ τὸ αὐθύπαρκτον. ἓν οὖν
πρῶτον, εἶτα ὄν, ὃ δὴ καὶ αὐθύπαρκτον ὁ λόγος ἐγνώρισε, μεθ' ἃ
τρίτον τὸ αὐτοκίνητον. ὅρα μοι δὲ τὴν ὑπόβασιν καὶ θαυμάσεις τοὺς
λόγους τῶν γεγονότων· ὥσπερ γὰρ τὸ ὂν ὑποβεβηκὸς τὸ ἓν ἄλλο τι
παρ' ἐκεῖνο γέγονεν, οὕτω δὴ τὸ αὐτοκίνητον μετὰ τὸ ὂν γεγονὸς οὐκ-
έτι μεμένηκεν ὥσπερ ἐκεῖνο ἀκίνητον, ἀλλ' ὑπέμεινε κίνησιν, ἐπειδὴ ἐν
ἑαυτῷ ὡσανεὶ τὴν πηγὴν τοῦ κινεῖσθαι εἴληχε, καὶ ἅπαξ κινηθὲν οὐ
δεῖται ἐς ἀεὶ τοῦ κινοῦντος. διὰ ταῦτα αὐτοκίνητον τοῦτο λέγεται,
οἷον τὸ ἐν ἑαυτῷ ἔχον τὴν ἀρχὴν τῆς ὑποστάσεως. ὁ δὲ Πλάτων ἑτέ-
ρως ἐφερμηνεύει τὸ αὐτοκίνητον τῇ ψυχῇ·
Μιχαήλ Ψελλός. Opuscula logica, Φυσικά , allegorica, alia Opusculum

7, γρ. 99
Ὁ μὲν οὖν θεὸς ἤτοι τὸ ἓν οὐκ αὐθυπόστατον· οὐ γάρ φαμεν τὸν

θεὸν ἀρκεῖν ἑαυτῷ πρὸς ὑπόστασιν· τὸ γὰρ ἀρκοῦν ἑαυτῷ αὔταρκες
μόνον· τὸ δὲ αὔταρκες ἐλλεῖπον πρὸς τὴν μετάδοσιν· ὁ δὲ θεὸς οὐκ
αὐτάρκης οὐδὲ πλήρης, ἀλλ' ὑπερπλήρης, καὶ ἀπορρέουσιν ἐξ αὐτοῦ
ὥσπερ ἀπὸ κρατῆρος πλησθέντος οἱ τῆς ἀγαθότητος ὀχετοί. οἷς οὖν
ὑπερβαίνει τὸ αὔταρκες, ὑπερεκπίπτει καὶ τὸ αὐθύπαρκτον. ἓν οὖν
πρῶτον, εἶτα ὄν, ὃ δὴ καὶ αὐθύπαρκτον ὁ λόγος ἐγνώρισε, μεθ' ἃ
τρίτον τὸ αὐτοκίνητον. ὅρα μοι δὲ τὴν ὑπόβασιν καὶ θαυμάσεις τοὺς
λόγους τῶν γεγονότων· ὥσπερ γὰρ τὸ ὂν ὑποβεβηκὸς τὸ ἓν ἄλλο τι
παρ' ἐκεῖνο γέγονεν, οὕτω δὴ τὸ αὐτοκίνητον μετὰ τὸ ὂν γεγονὸς οὐκ-
έτι μεμένηκεν ὥσπερ ἐκεῖνο ἀκίνητον, ἀλλ' ὑπέμεινε κίνησιν, ἐπειδὴ ἐν
ρως ἐφερμηνεύει τὸ αὐτοκίνητον τῇ ψυχῇ· οὗτος γὰρ ὁ ἀνὴρ προσρή-
ματά τινα ἐτίθει τοῖς ἀιδίοις, τὸ ὡσαύτως ἔχον καὶ τὸ αὐτὸ καὶ τὸ
αὐτοόν· τὴν γὰρ ἰδέαν τοῦ καλοῦ καὶ τὴν ὑπὲρ ταύτην ἰδέαν τοῦ
ἀγαθοῦ ὡσαύτως ἔχοντα ἐκάλει καὶ αὐτὰ καὶ αὐτοόντα, ὥσπερ Ἀρι-
στοτέλης τὸ οὕτως ἔχον ὅπερ ὂν ὠνόμασεν.
Μιχαήλ Ψελλός. Opuscula logica, Φυσικά , allegorica, alia

Opusculum 7, γρ. 110
168
ρως ἐφερμηνεύει τὸ αὐτοκίνητον τῇ ψυχῇ· οὗτος γὰρ ὁ ἀνὴρ προσρή-
ματά τινα ἐτίθει τοῖς ἀιδίοις, τὸ ὡσαύτως ἔχον καὶ τὸ αὐτὸ καὶ τὸ
αὐτοόν· τὴν γὰρ ἰδέαν τοῦ καλοῦ καὶ τὴν ὑπὲρ ταύτην ἰδέαν τοῦ
στοτέλης τὸ οὕτως ἔχον ὅπερ ὂν ὠνόμασεν. ἐπεὶ οὖν Πλάτων μέσην
ἐτίθετο τὴν ψυχὴν τοῦ ταὐτοῦ καὶ θατέρου καὶ τῶν μὲν πρώτων εἰδῶν
δευτέραν, τῶν δὲ μεριστῶν ὑπερκειμένην, αὐτοκίνητον ταύτην ὠνό-
μασε· καθὸ μὲν γὰρ ὅλως κινεῖται, τοῖς μεριστοῖς ἀπείκασται, καθὸ δὲ
οὐ πάντῃ μεμέρισται καὶ διέστηκε, τοῖς αὐτοοῦσιν ᾠκείωται. μετὰ δὲ
τὴν ψυχὴν ὁ σύμπας κόσμος, ὃν οὐρανὸν Ἑλλήνων παῖδές φασιν. ὅρα
δὲ κἀνταῦθά μοι τὴν ὑπόβασιν· οὗτος γὰρ καὶ μεριστὸς πάντῃ καὶ
διάστατος καὶ κινητὸς μόνον, ἐπεὶ δὲ προσεχής ἐστι τῇ ψυχῇ, καὶ
αὐτοκίνητος.
Μιχαήλ Ψελλός. Opuscula logica, Φυσικά , allegorica, alia

Opusculum 7, γρ. 116
στοτέλης τὸ οὕτως ἔχον ὅπερ ὂν ὠνόμασεν. ἐπεὶ οὖν Πλάτων μέσην
ἐτίθετο τὴν ψυχὴν τοῦ ταὐτοῦ καὶ θατέρου καὶ τῶν μὲν πρώτων εἰδῶν
δευτέραν, τῶν δὲ μεριστῶν ὑπερκειμένην, αὐτοκίνητον ταύτην ὠνό-
μασε· καθὸ μὲν γὰρ ὅλως κινεῖται, τοῖς μεριστοῖς ἀπείκασται, καθὸ δὲ
οὐ πάντῃ μεμέρισται καὶ διέστηκε, τοῖς αὐτοοῦσιν ᾠκείωται. μετὰ δὲ
τὴν ψυχὴν ὁ σύμπας κόσμος, ὃν οὐρανὸν Ἑλλήνων παῖδές φασιν. ὅρα
δὲ κἀνταῦθά μοι τὴν ὑπόβασιν· οὗτος γὰρ καὶ μεριστὸς πάντῃ καὶ
διάστατος καὶ κινητὸς μόνον, ἐπεὶ δὲ προσεχής ἐστι τῇ ψυχῇ, καὶ
Ταῦτα δὲ πάντα διηριθμησάμην ὁμοῦ μὲν ὑμᾶς εἰς πολυμάθειαν
ἄγων, ὁμοῦ δὲ καὶ ταῖς Ἑλληνικαῖς δόξαις ποιούμενος ἐντριβεῖς. καὶ
οἶδα ὡς ἐνίαις γε τούτων ἀντιπεσεῖται τὰ ἡμέτερα δόγματα. ἐγὼ γὰρ
οὐχ ὥστε τούτων ἐκεῖνα ἀνταλλάξασθαι διεσπούδασα πρὸς ὑμᾶς –
μαινοίμην γὰρ ἄν – , ἀλλ' ἵνα τούτοις μὲν ἦτε προσκείμενοι, ἐκείνων
δὲ μόνον τὴν εἴδησιν ἔχητε. εἰ δέ πῃ καὶ συνεργοῖεν ὑμῖν πρὸς τὸν
ἀληθῆ λόγον διακινδυνεύοντα, καὶ χρήσασθε. ἀλλ' ὁ μὲν περὶ τῆς ἀλη-
θείας λόγος ἀναμεινάτω καὶ ὅπῃ οὗτος τῷ θύραθεν βεβοήθηται. ἀλλὰ
μὴ ἐλαίῳ Ἑλληνικῷ λιπανθείημεν μηδ' ὥσπερ ὁ Ἡρακλῆς σύμμαχον
τὸν Ἰόλεων σχοίημεν ἐν οἷς ἐκεῖνος πρὸς τὸν καρκίνον διηγωνίζετο.
169
Μιχαήλ Ψελλός. Opuscula psychologica, theologica, daemonologica

(2702: 011)“Michaelis Pselli philosophica minora, vol. 2”, Ed. O'Meara,
D.J.Leipzig: Teubner, 1989.P. 2, γρ. 3
πάσας δυνάμεις τῷ ἀκηράτῳ φωτὶ ἀγνώστως ἐπαναπαύεται.

Μὴ τοίνυν ἀπὸ τῶν ἐσχάτων αὐτῆς δυνάμεων καὶ τῶν κοινῶν τοῦ συν-
θέτου, αἰσθήσεώς φημι καὶ φαντασίας, τὴν οὐσίαν αὐτῆς χαρακτήριζε,
ἀλλ' ἀπὸ τῶν ὑπερκειμένων καὶ νοερωτέρων ἐξακριβοῦ. καὶ εὑρήσεις που
πάντως αὐτὴν οὐ χωριστὴν μόνον τοῦ σώματος, ἀλλὰ καὶ θείαν ζῶσαν
ζωήν. ὁπόσα δέ τις ἐν περιστάσει φθέγγεται τὴν οἰκείαν ζωὴν ἀπολοφυ-
ρόμενος, οὐκ ἐκ τῆς ἀκηράτου ψυχῆς προΐεται τὰς φωνάς, ἀλλ' ἐκ τῆς
καταμιχθείσης τῷ σώματι καὶ οἷον συναλογωθείσης αὐτῷ.
Τοῦ Ψελλοῦ [De anima et mente]
Νοῦς ἐστιν ἕξις ψυχῆς ἡ τελειοτάτη, ψυχὴ δὲ αὐτοκίνητος οὐσία εἴτ'

οὖν
ἀθάνατος· τοιοῦτον γὰρ πᾶν τὸ αὐτοκίνητον. οὐχ ἕτερον δέ τι νοῦς ἐστιν,
ἕτερον δὲ ψυχή. τῆς γὰρ ψυχῆς ἐχούσης δυνάμεις τὰς μὲν λογικὰς τὰς δὲ
ἀλόγους, τῶν λογικῶν αἱ μὲν ζωτικαί εἰσι καὶ ὀρεκτικαί, αἱ δὲ λογικαὶ
καὶ γνωστικαί. πάλιν αἱ λογικαὶ καὶ γνωστικαὶ διαιροῦνται εἰς δόξαν καὶ
διάνοιαν καὶ νοῦν. τῶν δὲ ἀλόγων αἱ μὲν γνωστικαί, αἱ δὲ ζωτικαὶ καὶ
ὀρεκτικαί· γνωστικαὶ μὲν φαντασία καὶ αἴσθησις, ζωτικαὶ δὲ καὶ ὀρεκτι-
καὶ θυμὸς καὶ ἐπιθυμία. εἰσὶ δὲ καὶ φυτικαὶ καλούμεναι τρεῖς, θρεπτικὴ
αὐξητικὴ καὶ γεννητική. ὁ τοίνυν νοῦς μέρος τῶν λογικῶν καὶ γνωστικῶν
δυνάμεων τὸ τρίτον καὶ ἀνώτατον τῆς ψυχῆς ὢν οὐχ ἕτερόν τι παρ' αὐτήν
ἐστι. πῶς γάρ, ἥτις καὶ κατὰ τοῦτον μάλιστα θειοτάτη ἀίδιός τε καὶ

P. 2, γρ. 4
Μὴ τοίνυν ἀπὸ τῶν ἐσχάτων αὐτῆς δυνάμεων καὶ τῶν κοινῶν τοῦ συν-
θέτου, αἰσθήσεώς φημι καὶ φαντασίας, τὴν οὐσίαν αὐτῆς χαρακτήριζε,
ἀλλ' ἀπὸ τῶν ὑπερκειμένων καὶ νοερωτέρων ἐξακριβοῦ. καὶ εὑρήσεις που
170
πάντως αὐτὴν οὐ χωριστὴν μόνον τοῦ σώματος, ἀλλὰ καὶ θείαν ζῶσαν
ζωήν. ὁπόσα δέ τις ἐν περιστάσει φθέγγεται τὴν οἰκείαν ζωὴν ἀπολοφυ-
ρόμενος, οὐκ ἐκ τῆς ἀκηράτου ψυχῆς προΐεται τὰς φωνάς, ἀλλ' ἐκ τῆς
καταμιχθείσης τῷ σώματι καὶ οἷον συναλογωθείσης αὐτῷ.
Τοῦ Ψελλοῦ [De anima et mente]
Νοῦς ἐστιν ἕξις ψυχῆς ἡ τελειοτάτη, ψυχὴ δὲ αὐτοκίνητος οὐσία εἴτ'

οὖν
ἀθάνατος· τοιοῦτον γὰρ πᾶν τὸ αὐτοκίνητον. οὐχ ἕτερον δέ τι νοῦς ἐστιν,
ἕτερον δὲ ψυχή. τῆς γὰρ ψυχῆς ἐχούσης δυνάμεις τὰς μὲν λογικὰς τὰς δὲ
ἀλόγους, τῶν λογικῶν αἱ μὲν ζωτικαί εἰσι καὶ ὀρεκτικαί, αἱ δὲ λογικαὶ
καὶ γνωστικαί. πάλιν αἱ λογικαὶ καὶ γνωστικαὶ διαιροῦνται εἰς δόξαν καὶ
διάνοιαν καὶ νοῦν. τῶν δὲ ἀλόγων αἱ μὲν γνωστικαί, αἱ δὲ ζωτικαὶ καὶ
ὀρεκτικαί· γνωστικαὶ μὲν φαντασία καὶ αἴσθησις, ζωτικαὶ δὲ καὶ ὀρεκτι-
καὶ θυμὸς καὶ ἐπιθυμία. εἰσὶ δὲ καὶ φυτικαὶ καλούμεναι τρεῖς, θρεπτικὴ
αὐξητικὴ καὶ γεννητική. ὁ τοίνυν νοῦς μέρος τῶν λογικῶν καὶ γνωστικῶν
δυνάμεων τὸ τρίτον καὶ ἀνώτατον τῆς ψυχῆς ὢν οὐχ

P. 19, γρ. 19
νώσκειν τὰ θεῖα καὶ θεραπεύειν δυνατόν, αἱ ψυχαὶ πέμπονται παρὰ τοῦ

πατρὸς εἰς τὴν γένεσιν.’
Τὰς δὲ ἰδέας φησὶ πᾶσαν τὴν τοῦ κόσμου δημιουργίαν συνέχειν, καθ' ἃς
ὁ πατὴρ τὴν ὕλην διεκόσμησε πρὸ τῶν ἀποτελεσμάτων τὰ πρωτουργὰ
αἴτια τῶν ὅλων ἐν ἑαυτῷ προστησάμενος. καὶ αἱ μὲν ἔννοιαί εἰσι δη-
μιουργικαί, αἱ δὲ νοήσεις ποιήσεις.
’Καὶ τὸν μὲν νοῦν ἀμέριστον’ φησί ‘παρήγαγεν ὁ θεὸς αἰωνίαν ἔχοντα
καὶ τὴν οὐσίαν καὶ τὴν ἐνέργειαν, τὸ δὲ σῶμα μεριστὸν καὶ τὴν
ὑπόστασιν
καὶ τὴν κίνησιν, τὴν δὲ ψυχὴν μέσην, τὴν μὲν φύσιν ἀμέριστον ἔχουσαν,
τὴν δὲ ἐνέργειαν κατὰ χρόνον κινουμένην· καὶ τὸν μὲν ἀκίνητον, τὸ δὲ
ἑτεροκίνητον, τὴν δὲ αὐτοκίνητον.’
Καὶ ὡς αἱ μὲν ἀκρότητες τῶν στοιχείων ἀλύτως συμπληροῦσι τὸν
οὐρανόν, αἱ δὲ ὑποστάθμαι τὴν γένεσιν· οὐ γὰρ ἐκ τῶν αὐτῶν πάντα,
οὐδὲ ὡσαύτως κεραννύμενα ἀλλήλοις, εἰ καὶ ἐκ τῶν τεττάρων στοιχείων
ὅλα τὰ αἰσθητά.
Καὶ ὅτι ἱσταμένη ἡ ψυχὴ κατὰ τὸ διανοητικὸν τὸ ἑαυτῆς ἐπιστήμων
ἐστὶ τῶν ὄντων· ἐν δὲ τῷ νοερῷ τῆς οἰκείας οὐσίας ἑαυτὴν ἱδρύσασα νοεῖ
171
τὰ ὅλα ταῖς ἁπλαῖς καὶ ἀμερίστοις ἐπιβολαῖς. εἰς δὲ τὸ ἓν ἀναδραμοῦσα

καὶ πᾶν τὸ ἐνἑαυτῇ συμπτύξασα πλῆθος ἐνθεαστικῶς ἐνεργεῖ καὶ
συνάπτεται ταῖς ὑπὲρ νοῦν ὑπάρξεσι·

P. 23, γρ. 5
τι ἄτοπα, ἀλλ' [ἄμειν]ον εἰπεῖν ἐπαμφότερα· ἃ δέ φασι μετὰ ταῦτα γε-

λοιωδέστατα. ἀποφαίνονται γὰρ ὡς πᾶσα ψυχὴ μεθεκτὴ σώματι χρῆται
πρώτῳ ἀιδίῳ καὶ ἀγένητον ἔχοντι τὴν ὑπόστασιν· καὶ ἐπειδὴ τὸ χρόνου
μετέχον, ἀεὶ δὲ κινούμενον περιόδοις μετρεῖται, καὶ ἡ ἐγκόσμιος ψυχὴ
περιόδοις μετρεῖται τῆς οἰκείας ζωῆς καὶ ἀποκαταστάσεσι· χρόνου τε
γὰρ μετέχει καὶ ἀεὶ κινεῖται. καὶ ἡ μὲν τῶν ἄλλων ψυχῶν περίοδος τινὶ
χρόνῳ μετρεῖται, ἡ δὲ τῆς πρώτης ὑπὸ χρόνου μετρουμένης τῷ σύμπαντι
χρόνῳ. καὶ πᾶσαι αἱ θεῖαι ψυχαὶ τριπλᾶς ἔχουσιν ἐνεργείας, τὰς μὲν ὡς
ψυχαί, τὰς δὲ ὡς νοῦν ὑποδεξάμεναι θεῖον, τὰς δὲ ὡς θεῶν ἐξηρτημέναι.
καὶ προνοοῦσι μὲν τῶν ὅλων ὡς θεοί, γινώσκουσι δὲ πάντα κατὰ τὴν
νοερὰν ζωήν, κινοῦσι δὲ τὰ σώματα κατὰ τὴν αὐτοκίνητον ὕπαρξιν. καὶ
πᾶσαι θεῶν ὀπαδοὶ καὶ ἀεὶ ἑπόμεναι θεοῖς καταδεέστεραι μέν εἰσι τῶν
θείων, ὑπερήπλωνται δὲ τῶν μερικῶν ψυχῶν. καὶ πᾶσα θεία ψυχὴ πολ-
λῶν ἡγεῖται ψυχῶν ἀεὶ θεοῖς ἑπομένων, πλειόνων τῶν ποτὲ ταύτην τὴν
τάξιν δεχομένων. καὶ πᾶσα ψυχὴ μερικὴ τοῦτον ἔχει τὸν λόγον κατὰ τὴν
θείαν ψυχὴν ὑφ' ἣν τέτακται κατ' οὐσίαν, ὃν τὸ ὄχημα αὐτῆς κατὰ τὸ
ἐκείνης ὄχημα. καὶ πᾶσα ψυχὴ μερικὴ κατιέναι τε εἰς γένεσιν ἐπ' ἄπειρον
καὶ ἀνιέναι δύναται ἀπὸ γενέσεως εἰς τὸ ὄν. καὶ πάσης μερικῆς ψυχῆς τὸ
ὄχημα ἄυλον καὶ κάτεισι προσθήκῃ χιτώνων ἐνυλοτέρων. ἀεὶ δὲ τὸ αὐτὸ
καὶ σχῆμα καὶ μέγεθος ἔχει. καὶ πᾶσα μερικὴ ψυχὴ κατιοῦσα εἰς γένεσιν
ὅλη κάτεισι καὶ οὐ τὸ μὲν αὐτῆς ἄνω μένει, τὸ δὲ κάτεισιν.

P. 36, γρ. 20
οὐ μὴν καὶ ἀνάπαλιν. ὡς τὰ ἀφ' ἑνὸς οὖν καὶ πρὸς ἓν ὁ περὶ ψυχῆς
λόγος.
Φαίνεται ὁ Ἀριστοτέλης δοξάζων τὰς πρὸ τῶν πολλῶν ἰδέας ἐν τῷ λέ-
γειν ‘ὥσπερἡ τάξις ἐν τῷ στρατηγῷ καὶ τοῖς στρατιώταις, ἡ ὑγεία
ἐν τῷ νοσοῦντι καὶ τῷ ἰατρῷ, οὕτω καὶ ἡ ἐνταῦθα τάξις ἐνθεῷ καὶ τῷ
κόσμῳ’. οἱ ὁρισμοὶ οὐκ ἐν τοῖς πρὸ τῶν πολλῶν, ἀλλὰ ἐν τοῖς ἐννοηματι-
κοῖς (τὴν γὰρ ἔννοιαν ἣν ἔχομεν περὶ τῶν πραγμάτων ὁριζόμεθα), ταῦτα
δὲ ὑστερογενῆ.
172
Σαφέστερα ἃ ἐνεργοῦσι ἔν τισι τῶν ἐνεργειῶν, ὡς αἰσθητὸν αἰσθήσεως

καὶ δοξαστὸν δόξης, ἐκτὸς νοῦ καὶ νοητοῦ· οὗτος γὰρ ἡμέτερος, τὸ δὲ
ὑπὲρ ἡμᾶς. ψυχή ἐστιν οὐσία αὐτοκίνητος.
Ἀπορία· εἰ διὰ τῶν ὁρισμῶν τὰ οἷον συμβεβηκότα γινώσκομεν καὶ διὰ
τούτων τοὺς ὁρισμούς, διάλληλος ἡδεῖξις. λύσις· ἐκ τῶν ἐναργῶν συμ-
βεβηκότων γινώσκομεν τοὺς ὅρους, ἐκ δὲ τούτων τὰ ἀφανῆ
συμβεβηκότα.
ὁ Ἀριστοτέλης μὴ δυνάμενος ὁρίσασθαι τὸν τόπον σαφῶς εὗρε
συμβεβη-
κότα τὸ περιέχειν τὸ ἐν τόπῳ, τὸ ἴσον εἶναι αὐτῷ. τὸ αὐτὸ ποιεῖ καὶ ἐπὶ
κενοῦ καὶ ἀπείρου, ὁμοίως καὶ ἐπὶ ψυχῆς λαμβάνει φανταστικόν, κατὰ
τόπον κινητικόν, ζωῆς ποιητικὸν καὶ ἕτερα. οὐ πάντα ὀφείλει περιλαμβά-
νειν ὁ ὅρος, ἀλλ' ὅσα δύναται διακρίνειν οὐσιωδῶς τὴν φύσιν τοῦ πράγμα
τος.

P. 38, γρ. 26
ἤγουν ἡ ζέσις τοῦ περὶ τὴν καρδίαν αἵματος.

Λέγουσί τινες ὅτι οὔτε ἡ βῶλος κάτω κινεῖται κατὰ φύσιν· ἡ γὰρ γῆ
τὸ μέσον χώραν ἔχει καὶ οὐ τὴν κάτω, οὔτε τὸ πῦρ τὴν ἄνω, ὅτι τὸ ὅλον
τὴν κυκλικήν. λύσις· αἱ τοιαῦται κινήσεις οὐ κατὰ φύσιν, ἀλλ' ὁδοὶ ἐπὶ
τὸ κατὰ φύσιν, ὡς λέγομεν τὴν ὑγίανσιν κατὰ φύσιν, παρὰ φύσιν δὲ τὴν
οἷον νόσανσιν, ὅτι ἡ μὲν ἐπὶ τὸ κατὰ φύσιν ἄγει, ἡ δὲ ἐπὶ τὸ παρὰ φύσιν.
Τὸ θεῖον ἑστὸς ἀκίνητον τὰ πάντα κινεῖ, τὰ δ' ἄλλα κινοῦντα κινοῦντα
ι.
τὸ κάλλος καὶ ἡ εἰκὼν κινοῦσι μὴ κινούμενα.
Ῥυσμὸς κατὰ Ἀβδηρίτους τὸ σχῆμα, τροπὴ ἡ διάθεσις, διαθιγὴ ἡ
τάξις.
Αὐτοκίνητον λέγει τὴν ψυχὴν ὁ Πλάτων, οὐ διὰ τὴν κατὰ τόπον κίνη-
σιν, ἀλλὰ τὴν κατὰ βούλησιν καὶ διάνοιαν.
Πέντε τὰ γένη κατὰ Πλάτωνα, οὐσία, ταυτότης, ἑτερότης, κίνησις,
στάσις, οὐχ ὡς τὰ παρὰ τοῖς φιλοσόφοις ὑπάλληλα, ἀλλ' ὡς πανταχοῦ
διήκοντα. ἐν πᾶσι γὰρ οὐσία διὰ τὴν ὕπαρξιν, ταυτότης διὰ τὴν μίαν
ἀρχήν, ἑτερότης ὅτι πλῆθός ἐσμεν, κίνησις (ἀλλ' οὐχ ἡ ἀτελής, ἀλλ' ἡ
ἐνέργεια τῶνδέ τινων, τοῦ θερμοῦ τὸ θερμαίνειν, ψυχροῦ τὸ ψύχειν),
καὶ ἡ στάσις ἡ ἐν τοῖς οὖσι καὶ τοῖς ἀιδίοις. καὶ γὰρ καὶ ἐν τοῖς
ἀεικινήτοις
θεωρεῖται στάσις, οὐ διὰ τὸ ἵστασθαι τὸ ὅλον, ἀλλὰ καὶ τὸ ἀεικίνητον
οἷον στάσιν ἔχει αὐτὸ τοῦτο. γνωρίζομεν πάντα ἢ ταυτότητι ὡς τὸ λευκὸν
173
παραθέσει λευκοῦ (γνωρίζομεν γὰρ ὡς ὅμοιον), ἢ ἀνομοιότητι

P. 39, γρ. 22
τοῦ δεκάτου· τὴν μονάδα ὡς ἀμερῆ διὰ τὰ νοητὰ τὰ ἀμερῆ κατ' οὐσίαν
καὶ ἐνέργειαν τὴν ἐν στάσει καὶ ἀκινησίᾳ· τὴν δυάδα ὡς ἐπιστήμην (ἡ
γὰρ
ἐπιστήμη μετάβασίς ἐστιν ἐξ ὡρισμένων εἰς ὡρισμένα· διὰ τοῦτο καὶ
ἐπιστήμη ὡς ἐπὶ στάσιν ἄγουσα τὸν νοῦν καὶ μὴ ἀοριστίαν)· τὴν τριάδα
διὰ τὴν δόξαν ἥτις ὁρμᾷ μὲν ἀπό του, φέρεται δὲ οὐκ εἴς τι, ἀλλ' ἢ ὧδε
ἢ ὧδε. φέρει τὰ τέτταρα ταῦτα ἐν τῇ ψυχῇ· μονάδα τὸν νοῦν ὡς
ἀμέριστον
καὶ διὰ τὰς τῶν νοητῶν ἀντιλήψεις, δυάδα τὴν διάνοιαν ἔχουσαν τὸ
ποθέν πῃ, τριάδα τὴν δόξαν ὡς εἴπομεν, τετράδα τὴν αἴσθησιν· τὰ γὰρ
αἰσθητὰ ἐκ τεττάρων. καὶ ἡ φαντασία δὲ ἐν τῇ αἰσθήσει.
Πλάτων τὴν ψυχὴν ποτὲ ἐκ τοῦ κινητικοῦ ὁρίζεται (ταύτην καὶ λέγει
αὐτοκίνητον), ποτὲ ἐκ τοῦ γνωστικοῦ, ὅθεν καὶ Ξενοκράτης ἀριθμόν
φησι ταύτην αὐτὸν ἑαυτὸν κινοῦντα , διὰ μὲν τοῦ ἀριθμοῦ τὸ γνωστικὸν
δηλώσας (ἀριθμὸν γὰρ οὗτος οὐ τὸν τῶν δακτύλων οἴεται, ἀλλὰ τὰ εἴδη,
νοῦν, διά-
νοιαν, δόξαν, αἴσθησιν), διὰ τῆς κινήσεως τὸ αὐτοκίνητον. οἱ παλαιοὶ
κινήσει κατὰτὴν οἰκείαν δόξαν περὶ τῶν ὄντων καὶ τὴν ψυχὴν ὡρίσαντο,
οἱ μὲν πῦρ, οἱ δὲ ἐξ ἀτόμων. Ἀριστοτέλης οὐ μόνον οὐ λέγει τὴν ψυχὴν
αὐτοκίνητον, ἀλλ' οὐδὲ κίνησιν ὅλως αὐτῇ παραχωρεῖ. ‘ὅτι ἡ κίνησις
ἐνέργεια’ φησίν ‘ἐστὶν ἀτελὴς ἀρχομένη μὲν ἀπὸ τοῦ πράττοντος καὶ
λήγουσα εἰς τὸν πάσχοντα τὸν καὶ τελειούμενον· λοιπὸν καὶ ἡ ψυχὴ
κινεῖται, ὅτι οὐκ ἔχει τὴν ἐνέργειαν ἀθρόαν’. ἄλλως· ἐν οἷς τὸ πρότερον
καὶ ὕστερον, ἐντούτοις χρόνος· κίνησις. εἰ γοῦν ἔστιν ἐν

ψυχῇ πρῶτον καὶ ὕστερον (μέτεισι γὰρ ἀπὸ ἀρετῆς εἰς κακίαν καὶ ἀπὸ
ἀγνοίας εἰς γνῶσιν), ἄρα καὶ κινεῖται. Ἀριστοτέλης· ‘εἰ μερίσομεν τὰ
εἴδη τῆς κινήσεως καὶ κατ' αὐτὰ εὕρωμεν μὴ κινεῖσθαι τὴν ψυχήν,

P. 39, γρ. 28
καὶ διὰ τὰς τῶν νοητῶν ἀντιλήψεις, δυάδα τὴν διάνοιαν ἔχουσαν τὸ
ποθέν πῃ, τριάδα τὴν δόξαν ὡς εἴπομεν, τετράδα τὴν αἴσθησιν· τὰ γὰρ
174
αἰσθητὰ ἐκ τεττάρων. καὶ ἡ φαντασία δὲ ἐν τῇ αἰσθήσει.

Πλάτων τὴν ψυχὴν ποτὲ ἐκ τοῦ κινητικοῦ ὁρίζεται (ταύτην καὶ λέγει
αὐτοκίνητον), ποτὲ ἐκ τοῦ γνωστικοῦ, ὅθεν καὶ Ξενοκράτης ἀριθμόν
φησι
ταύτην αὐτὸν ἑαυτὸν κινοῦντα , διὰ μὲν τοῦ ἀριθμοῦ τὸ γνωστικὸν
δηλώσας
(ἀριθμὸν γὰρ οὗτος οὐ τὸν τῶν δακτύλων οἴεται, ἀλλὰ τὰ εἴδη, νοῦν, διά-
νοιαν, δόξαν, αἴσθησιν), διὰ τῆς κινήσεως τὸ αὐτοκίνητον. οἱ παλαιοὶ
κινήσει κατὰτὴν οἰκείαν δόξαν περὶ τῶν ὄντων καὶ τὴν ψυχὴν ὡρίσαντο,
καὶ ὕστερον, ἐντούτοις χρόνος· εἰ χρόνος, κίνησις. εἰ γοῦν ἔστιν ἐν

εἴδη τῆς κινήσεως καὶ κατ' αὐτὰ εὕρωμεν μὴ κινεῖσθαι τὴν ψυχήν, ἀκί-
νητός ἐστιν.’ συμφωνεῖ τούτῳ καὶ Πλάτων· οὐ γὰρ κατὰ μίαν τῶν
φυσικῶν κινήσεων λέγει τὴν ψυχὴν αὐτοκίνητον. Ἀριστοτέλης· τῶν
κινου-μένων τὰ μὲν κατ' οὐσίαν ἔχει κίνησιν, τὰ δὲ κατὰ συμβεβηκός·
καὶ τού

P. 40, γρ. 6

καὶ ὕστερον, ἐντούτοις χρόνος· εἰ χρόνος, κίνησις. εἰ γοῦν ἔστιν ἐν

εἴδη τῆς κινήσεως καὶ κατ' αὐτὰ εὕρωμεν μὴ κινεῖσθαι τὴν ψυχήν, ἀκί-
νητός ἐστιν.’ συμφωνεῖ τούτῳ καὶ Πλάτων· οὐ γὰρ κατὰ μίαν τῶν
φυσικῶν κινήσεων λέγει τὴν ψυχὴν αὐτοκίνητον. Ἀριστοτέλης· τῶν
κινου-
175
μένων τὰ μὲν κατ' οὐσίαν ἔχει κίνησιν, τὰ δὲ κατὰ συμβεβηκός· καὶ τού-
των τὰ μὲν ἔχει καὶ ἰδίαν κίνησιν, ὡς πλωτὴρ συγκινούμενος τῇ νηὶ
ἔχει καὶ οἰκείαν κίνησιν, τὰ δὲ ἀκίνητα ὄντα καθ' αὑτὰ κινεῖ κατὰ συμ-
βεβηκὸς τοῦ σώματος κινουμένου. κατὰ τοῦτο τὸ σημαινόμενον λέγει
Ἀριστοτέλης κινεῖν τὴν ψυχὴν τὸ σῶμα, ὡς οἱ ἐρέται συγκινοῦντα ι τῷ
σκάφει. συγκινεῖται οὖν καὶ ἡ ψυχὴ τῷ σώματι, ἀκίνητος καθ' αὑτὴν
οὖσα, ἀλλὰ κατὰ συμβεβηκός. τῶν δὲ καθ' αὑτὰ κινουμένων τὰ μὲν συν-
ουσιωμένην ἔχει τὴν κίνησιν καὶ συμπληρωτικὴν τῆς οὐσίας.

P. 41, γρ. 30
Εἰ κατὰ μοχλείαν κινεῖ τὸ σῶμα ἡ ψυχή, δύναται καὶ ἐξελθοῦσα εἰσελ-

θεῖν καὶ τάχ' ἂν ἀναστήσονται καὶ οἱ νεκροί. ἀπορία· ὁ κίων κρατεῖ τὸν
τοῖχον, καὶ ἐὰν ἀποσπασθῇ, οὐκέτι καὶ πάλιν κρατεῖν αὐτὸν δύναται. λύ-
σις· ἐνταῦθα οὐ μόνον μοχλείας καὶ ὤσεως δεῖ, ἀλλὰ καὶ ἐπιτηδειότητος
τοῦ ἀνεχομένου. διαλυθείσης δὲ ταύτης οὐκέτι ὁ κίων ὑποδὺς τοῦτον
δύναται ἀνασχεῖν.
Τὸ κατὰ συμβεβηκὸς κίνησιν ἔχον καὶ ἀφ' ἑαυτοῦ κινηθήσεται καὶ
ἀπ' ἄλλου, ὡς τὸ πλοῖον καὶ παρὰ τοῦ ἱστίου καὶ ἀφ' ἑαυτοῦ, τὸ δὲ
καθ' αὑτὸ οὐδέποτε ὑπὸ ἄλλου. ἡ ψυχὴ οὖν φαίνεται ὑπὸ τῶν αἰσθητῶν
κινουμένη· λοιπὸν οὐκ αὐτοκίνητος.
Ἀπορία· τὸ ζῷον καθ' αὑτὸ κινεῖται κατὰ τόπον καὶ ὑπ' ἄλλου κατὰ
τόπον, καὶ ὁ λίθος καθ' αὑτὸν κάτω καὶ παρ' ἄλλου, καὶ οὐτὴν αὐτὴν
κίνησιν κινεῖται τὸ ζῷον καθ' αὑτὸ καὶ παρ' ἄλλου· καθ' αὑτὸ γάρ ἐστι
κίνησις τούτῳ ἡ καθ' ὁρμὴν διὰ τῶν οἰκείων ὀργάνων, ἣν οὐδέποτε
ὑπ' ἄλλου κατὰ συμβεβηκὸς κινηθείη, ὡσαύτως καὶ τῷ λίθῳ. εἰ οὖν τὸ
καθ' αὑτὸ οὐ κινεῖται ὑπ' ἄλλου, ἡ δὲ ψυχὴ ὑπ' ἄλλου κινεῖται (ἐκ γὰρ
τῶν καθέκαστα εἰς τὸ καθόλου ἀνέρχεται, καὶ παρὰ τοῦ λυποῦντος κι-
νεῖται εἰς ὀργήν), λοιπὸν οὐκ αὐτοκίνητός ἐστιν. λύσις· εἰ κινεῖται ὑπὸ
τῶν αἰσθητῶν, οὕτως ὥσπερ, εἴ τις ὑπνοῦντα γεωμέτρην ἔξυπνον {τις}
ἐποίησε, γρήγορσιν μὲν τούτῳ ἐποίησεν, οὐ μὴν δ' ἐνέβαλε καὶ

P. 42, γρ. 8
ἀπ' ἄλλου, ὡς τὸ πλοῖον καὶ παρὰ τοῦ ἱστίου καὶ ἀφ' ἑαυτοῦ, τὸ δὲ
καθ' αὑτὸ οὐδέποτε ὑπὸ ἄλλου. ἡ ψυχὴ οὖν φαίνεται ὑπὸ τῶν αἰσθητῶν
κινουμένη· λοιπὸν οὐκ αὐτοκίνητος.
Ἀπορία· τὸ ζῷον καθ' αὑτὸ κινεῖται κατὰ τόπον καὶ ὑπ' ἄλλου κατὰ
176
τόπον, καὶ ὁ λίθος καθ' αὑτὸν κάτω καὶ παρ' ἄλλου, καὶ οὐτὴν αὐτὴν
κίνησιν κινεῖται τὸ ζῷον καθ' αὑτὸ καὶ παρ' ἄλλου· καθ' αὑτὸ γάρ ἐστι
κίνησις τούτῳ ἡ καθ' ὁρμὴν διὰ τῶν οἰκείων ὀργάνων, ἣν οὐδέποτε
ὑπ' ἄλλου κατὰ συμβεβηκὸς κινηθείη, ὡσαύτως καὶ τῷ λίθῳ. εἰ οὖν τὸ
ἐποίησε, γρήγορσιν μὲν τούτῳ ἐποίησεν, οὐ μὴν δ' ἐνέβαλε καὶ τὰ θεωρή-
ματα τούτῳ. εἰ τὰ αἰσθητὰ κινοῦσι τὴν ψυχὴν εἰς γνῶσιν, πῶς οὐχὶ καὶ
τὰ ἄλογα γινώσκει, δραστικωτέρας αὐτὰς ἔχοντες; ἄλλως οἶδε τὰ αἰσθητὰ
ἡ ψυχή, ἤγουν ὡς ἔχουσι φύσιν, καὶ ἄλλως αἴσθησις. ἡ γὰρ αἴσθησις

πολλάκις τὸ ποδιαῖον εἰς πολὺ μέγεθος ὁρᾷ. ἔτι ἡ ψυχὴ τὴν ἕξιν ἀκριβῶς
ἔχει, τὴν δὲ προχείρισιν λαμβάνει ἐκ τῶν αἰσθήσεων. ἡ ἄλογος χωρὶς
τῶν αἰσθητῶν οὐδὲν γινώσκει· οὐ ταύτην λέγει Πλάτων αὐτοκίνητον.
Ἡ πρώτη ἀντίθεσις ἐκ τοῦ ποιητικοῦ αἰτίου, ἡ δὲ δευτέρα ἐκ τοῦ τελι-
κοῦ. οἷον καθ' αὑτὸ ἔχομεν τὸ ὁρᾶν, τὸν δὲ πλοῦτον δι' ἄλλο.

P. 42, γρ. 16
ἐποίησε, γρήγορσιν μὲν τούτῳ ἐποίησεν, οὐ μὴν δ' ἐνέβαλε καὶ τὰ θεωρή-
ματα τούτῳ. εἰ τὰ αἰσθητὰ κινοῦσι τὴν ψυχὴν εἰς γνῶσιν, πῶς οὐχὶ καὶ
τὰ ἄλογα γινώσκει, δραστικωτέρας αὐτὰς ἔχοντες; ἄλλως οἶδε τὰ αἰσθητὰ
ἡ ψυχή, ἤγουν ὡς ἔχουσι φύσιν, καὶ ἄλλως αἴσθησις. ἡ γὰρ αἴσθησις

πολλάκις τὸ ποδιαῖον εἰς πολὺ μέγεθος ὁρᾷ. ἔτι ἡ ψυχὴ τὴν ἕξιν ἀκριβῶς
ἔχει, τὴν δὲ προχείρισιν λαμβάνει ἐκ τῶν αἰσθήσεων. ἡ ἄλογος χωρὶς
τῶν αἰσθητῶν οὐδὲν γινώσκει· οὐ ταύτην λέγει Πλάτων αὐτοκίνητον.
Ἡ πρώτη ἀντίθεσις ἐκ τοῦ ποιητικοῦ αἰτίου, ἡ δὲ δευτέρα ἐκ τοῦ τελι-
κοῦ. οἷον καθ' αὑτὸ ἔχομεν τὸ ὁρᾶν, τὸν δὲ πλοῦτον δι' ἄλλο. καὶ ἐπὶ τῶν
τελικῶν τὴν ἀρετὴν καθ' αὑτὸ, τὴν δ' ἰσχὺν δι' ἄλλο. εἴ τι δι' αὑτό, καὶ
καθ' αὑτό, οὐ μὴν καὶ ἀνάπαλιν, ὡς τῷ σώματι δι' αὑτὸ ἡ ὑγεία ἀγαθὸν
καὶ καθ' αὑτό, τῇ ψυχῇ καθ' αὑτὸ τὸ ὁρᾶν, οὐχὶ δι' αὑτό, ἀλλὰ διὰ τὸ
σῴζεσθαι. καὶ τὸ δι' ἄλλο καὶ δι' ἑτέρου· ὁ γὰρ πλοῦτος διὰ τὴν ἐμπορίαν
καὶ ἑτέρου ἕνεκα, ἤγουν τῆς ἀρετῆς. τὸ ὁρᾶν ἑτέρου μὲν ἕνεκα, οὐ δι'
177

P. 42, γρ. 29
τελικῶν τὴν ἀρετὴν καθ' αὑτὸ, τὴν δ' ἰσχὺν δι' ἄλλο. εἴ τι δι' αὑτό, καὶ
καθ' αὑτό, οὐ μὴν καὶ ἀνάπαλιν, ὡς τῷ σώματι δι' αὑτὸ ἡ ὑγεία ἀγαθὸν
καὶ καθ' αὑτό, τῇ ψυχῇ καθ' αὑτὸ τὸ ὁρᾶν, οὐχὶ δι' αὑτό, ἀλλὰ διὰ τὸ
σῴζεσθαι. καὶ τὸ δι' ἄλλο καὶ δι' ἑτέρου· ὁ γὰρ πλοῦτος διὰ τὴν ἐμπορίαν
καὶ ἑτέρου ἕνεκα, ἤγουν τῆς ἀρετῆς. τὸ ὁρᾶν ἑτέρου μὲν ἕνεκα, οὐ δι'
ἄλλο
δέ, ἀλλὰ καθ' αὑτό. ἐνδέχεται τὸ καθ' αὑτὸ καὶ δι' ἄλλο εἶναι κατὰ συμ-
βεβηκός· ἡ γὰρ ὑγεία καθ' αὑτὸ καὶ δι' ἄλλο, τὸ τὸν ἰατρὸν ὑφελέσθαι τὸ
λυμαινόμενον. καὶ ἡ ἀρετὴ δι' αὑτὸ καὶ κατὰ συμβεβηκὸς ἕνεκεν τῆς
εὐκλείας. καὶ ἡ ψυχὴ εἰ καθ' αὑτὸ κινεῖται, οὐχὶ καὶ δι' ἄλλο, εἰ μὴ κατὰ
συμβεβηκός· εἰ δὲ δι' ἄλλο, ἤγουν διὰ τὰ αἰσθητά, οὐ καθ' αὑτό.
Εἰ ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητός ἐστι καὶ κινεῖ ἑαυτὴν καὶ κινεῖται ἀφ' ἑαυτῆς,
τάχ' ἂν ἐξίσταται ἐκ τοῦ τόπου ἀφ' οὗ ἐκινήθη καὶ φθαρήσεται.
Ὁ νοῦς τὰ μὲν πρὸ αὐτοῦ οἶδεν εἰκονικῶς, τὰ δὲ μετ' αὐτὸν παραδειγμα-
τικῶς.
Πᾶσα ἀπόδειξις ἔχει ἀρχὴν τὰς κοινὰς ἐννοίας, πέρας δὲ τὸ συμπέρασμα,
καὶ οἱ ὁρισμοὶ ἀρχὴν τὰ γενικώτατα, τέλος τὰ εἰδικώτατα. εἰ γοῦν ταῦτα

πεπερασμένα, καὶ οἱ ὁρισμοὶ οἱ περὶ ταῦτα καταγινόμενοι.
Ἡ ἁρμονία προϋποκειμένων τῶν χορδῶν ἐπιγίνεται. οὐκ ἄρα ἡ ψυχὴ
ἁρμονία· πρὸ τοῦ σώματος γάρ ἐστιν. ἔτι ἡ ἁρμονία οὐ μάχεται ταῖς χορ-
δαῖς, ἡ δὲ ψυχὴ μάχεται τῷ σώματι. ἡ ἁρμονία δέχεται τὸ μᾶλλον καὶ
ἧττον, ἡ δὲ ψυχὴ οὔ· λοιπὸν οὐχ ἁρμονία.

P. 90, γρ. 21
Δύο τοίνυν ἐφ' ἡμῶν ὁρᾶται ἀφ' ὧν κεκράμεθα, σῶμα καὶ ψυχή. ἔστι
δὲ ἑκάτερον αὐτὸ καθ' αὑτό. ἡ μὲν ψυχὴ νοερά, τὴν δὲ κατὰ τόπον μετα-
βολὴν ἀκίνητος, αὐτόθι τοῖς νοητοῖς ἐπιβάλλουσα καὶ γινώσκουσα ὅπως
ἔχουσι φύσεως, ἀθάνατος, ἀναλλοίωτος, ἀμετάβλητος, ὑποβᾶσα μὲν τὸν
νοῦν, ὑπερκειμένη δὲ ἀλογίας καὶ ἐμψυχίας καὶ τοῦ φανταστικοῦ πνεύμα-
τος καὶ τῆς περὶ τὰ σώματα φύσεως· τὸ δὲ σῶμα μεταβλητόν, πολυμερές,
ἄζων, εὐκίνητον, παντὸς οὑτινοσοῦν ἀνεννόητον. τοιαῦτα μὲν οὖν εἰσι τὰ
μέρη διῃρημένα καθ' ἑαυτά. γενομένης δὲ τῆς τούτων κράσεως ἑκάτερον

178
ἑκατέρου μετέσχηκε, καὶ τὸ μὲν σῶμα διὰ τῆς ψυχῆς μετέσχε ζωῆς καὶ
τρόπον τινὰ αὐτοκίνητον διὰ ταύτην ἐγένετο, ἡ δὲ ψυχὴ διὰ τὸ σῶμα
διέστη καθ' ἑαυτὴν καὶ ὥσπερ ἀπεμηκύνθη εἰς πολυμέρειαν. εἴ τις οὖν
ἐπὶ ταῖς ψυχαῖς ὁρᾶται διαφορά, τὴν κρᾶσιν αὐτῆς αἰτιώμεθα· ἀπόλυτοι
γὰρ οὖσαι οὐκ ἂν φανεῖεν πρὸς ἀλλήλας διηλλαγμέναι. δῦσαι δὲ κατὰ τοῦ
σώματος ὥσπερ δὴ κατὰ βυθοῦ, ὅσαι μὲν εἰς τὸ βάθος ἐχώρησαν, ὥστε
αὐτῇ προσπεπελακέναι τῇ ὑφάλῳ γῇ,

P. 95, γρ. 21
οὕτω πως περὶ τοῦ ἐναντίου τῷ τῆς ἀληθείας λόγῳ ὁμογνωμονοῦντας,

πρὸς δὲ τὴν σὴν ἐρώτησιν ταυτὶ λέγω διακριβούμενος ὡς οὐκ ἔστιν
ὀφθαλμὸς ὁ νοῦς τῆς ψυχῆς. ὁ μὲν γὰρ ὑπηρετικόν ἐστιν ὄργανον ὑφ'
ἑτέρου κινούμενον καὶ πρὸς αἴσθησιν διεγειρόμενον, ὁ δέ γε νοῦς
κατάρχων ἐστὶ τῆς ψυχῆς καὶ ἀνάγων μὲν αὐτὴν πρὸς τὰς θειοτέρας
ἐλλάμψεις θείου τε ἄνωθεν φωτὸς ἐμπιπλῶν καὶ τῶν ἀυλοτέρων εἰδῶν
πλήρη ποιῶν. ἀλλ' οὐδὲ δύναμις ἐκείνης ἐστίν· οὐσία γάρ ἐστιν ἀρχικὴ
καὶ αἰώνιος καὶ δυνάμει καὶ κάλλει καὶ τοῖς ὅλοις πρεσβείοις
ὑπερανέχουσα τῆς ψυχῆς, καὶ οὐκ ἐκείνης οὖσα ἀλλ' ἑαυτῆς τὴν ψυχὴν
ποιουμένη, οὐδ' ἐπ' ἐκείνης ἑδραζο-μένη ἀλλ' ἐν αὑτῇ ταύτην ἑδράζουσα.
ἀλλ' οὐδὲ αὖθις ἡ ψυχὴ τῷ νῷ αὑτὴν ἐπερείσασα τῆς οἰκείας
αὐτοκινησίας ἐξέστηκεν· οὖσα γὰρ ὅπερ
ἐστὶν αὐτοκίνητος ἐπιρρώννυται μᾶλλον ἐκεῖθεν καὶ ἀκριβέστερον
κέχρηται ταῖς δυνάμεσιν. εἰ γὰρ καὶ ἄγραφον γραμματεῖον ὁ
τὴν ψυχὴν ἀπεφήνατο, ἀλλὰ οὐ τοῦτο οἴεται, μὴ μετέχειν μὲν αὐτὴν τῶν
ἀύλων εἰδῶν ἐν τῷ τῆς οὐσίας λόγῳ, ἄνωθεν δὲ αὐτῇ παρὰ τοῦ νοῦ
ἐντυποῦσθαι τὰ ἀπόρρητα γράμματα, ἀλλ' ὡς ἔχουσα ἀσαφῶς τε καὶ
ἀμαθῶς διὰ τῆς νοερᾶς ἐπιβολῆς καὶ ἐλλάμψεως καθαρῶς προσβάλλει
καὶ διαυγῶς. ἀλλ' οὐδὲ ὅπερ φὴς ὁ παντέλειος αὐτῇ νοῦς ἀρκεῖ πρὸς τὴν
ἀποπλήρωσιν τῶν θειοτέρων εἰδῶν· ἐκεῖνος γὰρ ἀμέθεκτος παντάπασι
καὶ ἥτις ἑτέρα κρείττων οὐσία, ὁ δὲ ἐν ψυχῇ νοῦς ὑφειμένος ἐκείνου καὶ
μετεχόμενος, προεστηκὼς μὲν τῆς ψυχικῆς οὐσίας καὶ καταλάμπων
αὐτήν.

P. 95, γρ. 22
πρὸς δὲ τὴν σὴν ἐρώτησιν ταυτὶ λέγω διακριβούμενος ὡς οὐκ ἔστιν

179
ὀφθαλμὸς ὁ νοῦς τῆς ψυχῆς. ὁ μὲν γὰρ ὑπηρετικόν ἐστιν ὄργανον ὑφ'
ἑτέρου
κινούμενον καὶ πρὸς αἴσθησιν διεγειρόμενον, ὁ δέ γε νοῦς κατάρχων ἐστὶ
τῆς ψυχῆς καὶ ἀνάγων μὲν αὐτὴν πρὸς τὰς θειοτέρας ἐλλάμψεις θείου τε
ἄνωθεν φωτὸς ἐμπιπλῶν καὶ τῶν ἀυλοτέρων εἰδῶν πλήρη ποιῶν. ἀλλ'
οὐδὲ
δύναμις ἐκείνης ἐστίν· οὐσία γάρ ἐστιν ἀρχικὴ καὶ αἰώνιος καὶ δυνάμει
καὶ
κάλλει καὶ τοῖς ὅλοις πρεσβείοις ὑπερανέχουσα τῆς ψυχῆς, καὶ οὐκ
ἐκείνης οὖσα ἀλλ' ἑαυτῆς τὴν ψυχὴν ποιουμένη, οὐδ' ἐπ' ἐκείνης ἑδραζο-
μένη ἀλλ' ἐν αὑτῇ ταύτην ἑδράζουσα. ἀλλ' οὐδὲ αὖθις ἡ ψυχὴ τῷ νῷ
αὑτὴν ἐπερείσασα τῆς οἰκείας αὐτοκινησίας ἐξέστηκεν· οὖσα γὰρ ὅπερ
ἐστὶν αὐτοκίνητος ἐπιρρώννυται μᾶλλον ἐκεῖθεν καὶ ἀκριβέστερον
αὐτήν.

P. 96, γρ. 11

αὐτήν.
Μὴ τοίνυν τούτων οὕτω διωρισμένων ταὐτὸν νοῦν καὶ ψυχὴν ὑπολάμ-
βανε. ὁ μὲν γὰρ ἀκίνητος, ἡ δὲ αὐτοκίνητος, καὶ ὁ μὲν αἰώνιος καὶ τὴν
180
οὐσίαν καὶ τὴν ἐνέργειαν, ἡ δὲ τῇ μὲν οὐσίᾳ ἕστηκε, μεταβάλλει δὲ ταῖς

ἐνεργείαις, καὶ ὁ μὲν ἀεὶ τοῖς κρείττοσι πρόσεστι γένεσιν, ἡ δὲ κατὰ τὴν
διπλῆν ἑαυτῆς δύναμιν ἐφ' ἑκάτερα βλέπει καὶ νῦν μὲν τῷ κρείττονι
μέρει,

P. 100, γρ. 7
Περὶ ψυχῆς
Ἠρώτησας περὶ τῆς ἀπολυομένης ψυχῆς τοῦ σώματος, εἴτε αὐτίκα πρὸς
τοὺς οἰκείους κλήρους χωρεῖ εἴτε τισὶν ὁδηγοῖς χρῆται πρὸς τὴν τούτων
ἀποκατάστασιν. περὶ γοῦν τούτου θαρρούντως δὴ ἀποκρίνομαί σοι, ὅτι
ὥσπερ δυνάμεις τινὲς κρείττους ἐκείνης {τοῦ σώματος} τῆς μετὰ
σώματος
αὐτῇ ζωῆς προΐστανται καὶ συναρμοζομένης πρὸς γένεσιν κηδεμόνες
παρὰ
θεοῦ πέμπονται, οὕτω δὴ καὶ διαιρεθεῖσαν ἕτεραι τῶν προτέρων βελτίους
ἀνάγουσι, τῆς τε δημιουργίας ὑπηρέτιδες καὶ διάκονοι τῶν εἰς τὰς οἰκείας
ἑκάστῃ λήξεις ἀποκαταστάσεων. οὐχ οὕτω δὲ παρὰ τῶν τοιούτων

δυνάμεων ἡ ψυχὴ ἄγεται ὥσπερ ἑτεροκίνητόν τι εἶδος πρὸς ὅ τι τύχοι
τοῖς
ἄγουσιν ἐφελκόμενον, ἀλλὰ τότε μᾶλλον τῇ ψυχῇ διαλάμπει τὸ
καὶ τοῖς ἡγεμόσι συνεξορμᾷ καὶ ἀπλανῶς συνεφέπεται.
Καὶ πᾶσα μὲν πρὸς τὸν ὑπερκόσμιον ἄνεισι χῶρον, εἴτε φαύλως
βεβίωκεν εἴτε γενναίως πρὸς τὴν φύσιν ἀντηγωνίσατο. ἀλλ' ὅσαι μὲν
ἀχράντους διασεσώκασιν ἑαυτὰς ἐν τῇ πρὸς τὸ σῶμα ἑνώσει καὶ τοῦ
γεννήσαντος πατρὸς οὐδ' ὁπωστιοῦν ἐπελάθοντο, ἀλλὰ ταῖς πρὸς αὐτὸν
μνήμαις ἐν τῇ εἰκόνι διατετηρήκασι τὸ παράδειγμα, ὑπερκοσμίους τὰς
λήξεις λαγχάνουσι, καὶ ἔστιν αὐταῖς αὐλὴ καὶ λειμὼν καὶ παράδεισος ἡ
ὑπερφυὴς τάξις τῶν ὄντων καὶ ἡ τῶν θείων ἀγαθῶν ἀποκλήρωσις. ὅσαις
δὲ παρ' ἔλαττον τούτων γέγονεν ἡ ζωή,
Μιχαήλ Ψελλός. Theologica (2702: 012)“Michaelis Pselli theologica,

vol. 1”, Ed. Gautier, P.Leipzig: Teubner, 1989.Opusculum 21, γρ. 35
181
Τοιαύτη μὲν ἡ τοῦ Πλάτωνος περὶ τὴν ὑπέρχυσιν ἔννοια, ἡ δὲ τοῦ

πατρὸς οἵα; τὴν μὲν προαιρετικὴν οἶδεν οὗτος μετάδοσιν, τὴν δ'
ἀπροαίρε-
τον ὡς ἑτεροκίνητον. αὐτίκα τοιγαροῦν τὸ ἐπὶ τῶν κρατήρων ὑπόδειγμα
τὴν ἀβούλητον τῆς ὑπερχύσεως ἔννοιαν παριστᾷ· ὑπερχέων γὰρ ὁ κρατὴρ
οὐκ αὐτὸ τοῦτο ὃ βούλεται δρᾷ, ἀλλ' ἡ φύσις τοῦ περισσοῦ ὕδατος τὴν
ὑπέρχυσιν ἀπειργάσατο. ἐπεὶ δὲ καὶ ταῖς τοῦ Πλάτωνος περὶ τῶν φωστή-
ρων φυσιολογίαις καθόλου ἀποταττόμεθα, παρεισήχθω ἡμῖν ἄψυχος τῷ
λόγῳ ὁ ἥλιος· ἐκεῖνος γὰρ ὑπὸ νοῦ τοῦτον κινεῖσθαί φησιν. οὗτος οὔτε
φωτός ἐστιν ἐνδεὴς οὔτε μόνῳ τῷ ἡλιακῷ ἀρκεῖ σώματι, ἀλλὰ καὶ τοῖς
ἄλλοις μεταδίδωσι τῶν μαρμαρυγῶν. εἰ μὲν οὖν ὡς βουλόμενος καὶ
αὐτοκίνητος μεταδίδωσι, μετάδοσις τοῦτο, ἀλλ' οὐχ ὑπέρχυσις· εἰ
δ' αὐτὸ τὸ ἐν αὐτῷ φῶς πλουσιώτατον ὂν ἐπιρρεῖ τῷ ἀέρι παντί, οὐ
μετάδοσις, ἀλλ' ὑπέρχυσις. τὴν τοιαύτην οὖν ἐπηρεάζων φωνὴν ὁ πατήρ,
δι' ἣν πολλάκις ἀνεκυκλήσαμεν ἔννοιαν, ‘οὐχ ὑπέρχυσιν’ φησί ‘φήσομεν
ἀγαθότητος, ὃ δή τις τῶν παρ' Ἕλλησιν’ εὐδοκιμησάντων ‘εἰπεῖν τετόλ-
μηκε’, τὸν Πλάτωνα αἰνιττόμενος ἐν οἷς τὰ ‘πρῶτα καὶ δεύτερα αἴτια’
διαιρεῖ. οὐ τοίνυν ὡς τῆς ὑπερχύσεως τὴν αὐτάρκειαν ἀ[ντα]λλαττόμενος
ἐν τῷ θεῷ, ἐκείνην μὲν ἀναιρεῖ, ταύτην δὲ προσίεται ὁ πατήρ, ἀλλ' ὡς

τῆς ὑπερχύσεως τὴν μετάδοσιν.
Μιχαήλ Ψελλός. Theologica Opusculum 26, γρ. 40
γὰρ ἂν αὐτόν, τῶν ὀπισθίων ἐσχηκὼς τὴν κατάληψιν.

Τοιαύτας μὲν ὁ λόγος ἀπορίας καὶ ἀντιλαβὰς ἔχει. εἰ δέ τις θέλει πρὸς
νοῦν ἀνελθεῖν ἀπὸ τῶν αἰσθήσεων, τάχ' ἂν οὗτος εὑρήσει τὴν τοῦ ζητου-
μένου ἐπίλυσιν καὶ γνώσεται τοῦ θεοῦ τὰ ὀπίσθια. τοῖς μὲν γὰρ ἄλλοις
εἴδεσι σωματικοῖς ἢ ἀσωμάτοις τὰ μὲν ἔμπροσθεν τυγχάνει, τὰ δὲ
ὀπίσθια· ὥσπερ δὴ τοῦ στερεώματος ἔμπροσθεν μὲν ὁ πρῶτος οὐρανός,
ὄπισθεν δὲ ὁ δίσκος ὁ ἡλιακός, καὶ τοῦ ξύμπαντος κόσμου, ὃν δὴ κατὰ
περιοχὴν οἱ πάλαι σοφοὶ οὐρανὸν ὠνομάκασιν, ἔμπροσθεν μὲν ὁ νοητὸς
τυγχάνει διάκοσμος, ὄπισθεν δὲ ὁ τελευταῖος δημιουργηθεὶς ἄνθρωπος.
καὶ τῆς νοητῆς δὲ οὐσίας εἴ τις τὰ μέρη ἐκλάβοι, εὑρήσει καθ' ἕκαστον τὸ
μέν τι ἔμπροσθεν, τὸ δὲ ὄπισθεν. τὸ γοῦν αὐτοκίνητον ἔμπροσθεν μὲν

τοῦ
ἑτεροκινήτου, ὄπισθεν δὲ τοῦ αὐθυποστάτου, ἤτοι τοῦ ὄντος, καὶ τοῦτο
τοῦ ἑνός, ἤτοι τοῦ ἀγαθοῦ, τοῦτο δὲ μόνον ἀγέννητον καὶ πρῶτον τὸ
ἔμπροσθεν. ὅσοι γοῦν τοῦτο τεθέανται οὐκ ἀμέσως αὐτοπτῆσαι ἴσχυσαν,
182
ἀλλ' οὐδὲ τῆς οὐσίας αὐτοῦ καθαρῶς ἐπαφήσεσθαι, ἀλλὰ διὰ τῶν ὄπισθεν
καὶ τῶν ὑστέρων τεθέανται. ἀφανὴς γὰρ ὢν ὁ πάντων δημιουργὸς καὶ

’τῆς οἰκείας ἐνδότητος’ κατὰ τὸν μέγαν Διονύσιον μηδέποτε ξιστάμενος,
δὲ τῆς ὑποσχέσεως ὥσπερ ἐπιλαθόμενοι, καὶ πρὸς ἃ δὴ παθεῖν ἀνάγκη

τὸν θεωρὸν ἡμᾶς καταναγκάζοντες ἕλκετε. ἐγὼ δέ, εἰ μέν τοι δι'
ἀποδείξεως
ἢ διαλεκτικῆς ἐξετάσεως μαθεῖν τι βούλεσθε, ἕτοιμος εἰς διδασκαλίαν·
εἰ δὲ ταῖς ἀμέσοις τοῦ νοῦ θεωρίαις ἱμείρεσθε τὸν ὑμέτερον νοῦν
προσάξαι
τῷ νοητῷ, οὔτε βουλοίμην εἰπεῖν, οὔτ' εἰ βουλοίμην, δυναίμην ἄν. εἰς δύο
γὰρ ταῦτα πᾶσα γραφὴ διῄρηται, ἥ τε θεόπνευστος καὶ τὸ λοιπὸν μέρος

τῆς θύραθεν, εἴς τε τὸ διδακτικὸν καὶ τὸ τελεστικόν. τὸ μὲν οὖν πρῶτον
ἀκοῇ τοῖς ἀνθρώποις παραγίνεται, τὸ δὲ δεύτερον, αὐτοῦ παθόντος τοῦ
νοῦ τὴν ἔλλαμψιν, ὃ δὴ καὶ μυστηριῶδες Ἀριστοτέλης ὠνόμασε καὶ
ἐοικὸς
ταῖς Ἐλευσινίαις· ἐν ἐκείναις γὰρ τυπούμενος ὁ τελούμενος τὰς θεωρίας
ἦν, ἀλλ' οὐ διδασκόμενος. ὅστις μὲν οὖν διὰ τοῦ αὐτοκινήτου τὴν τῆς
ψυχῆς ἀθανασίαν ἐδέξατο, οὗτος διδασκαλικὴν ἔσχε τὴν μάθησιν, ἀλλ'
οὐ
τελεστικήν· εἰ δέ τις αὐτοπτήσας τῷ νῷ εἶδεν αὐτὴν τὴν ψυχήν, ἢ καὶ μὴ
θεασάμενος ἀμέσως τῷ νῷ τὴν ἀθανασίαν ταύτης ἐδέξατο, οὗτος πε-
πονθώς ἐστι καὶ τελούμενος, οὐχ ὅτι καὶ μανθάνων οὐ πέπονθε (πάθος
γὰρ καὶ ἡ μάθησις), ἀλλ' ὅτι ἐκεῖσε μὲν καὶ πεποίηκέ τι συνεισαγαγὼν
τῇ σπουδῇ καὶ ξυντείνας τὸν νοῦν,
εἶτ' ἀκτῖσι καταυγάζει τὴν γῆν, ἀλλ' ὁμοῦ τε δεδημιούργητο καὶ ταῦτα
αὐτῷ συμπαρῆν ἐξ ἐκείνου γεγενημένα. τῷ δὲ παραδείγματι μέχρι τινός
μοι χρῶ· ἐνταῦθα μὲν γὰρ ἐξ ἡλίου ἀκτὶς καὶ διαύγεια, ἐπὶ δὲ τῆς ἁγίας
καὶ μακαρίας τριάδος ὡς ἐξ ἡλίου οἷον τοῦ πατρὸς δύο προεληλύθασιν
ἥλιοι. πολλαχόθεν δὲ περισφίγγω τοῦτο τὸ δόγμα, ἵνα μή, ἐπειδὰν
ἐντύχητε Ὠριγένει λέγοντι ὡς ὁ πατὴρ τὸν υἱὸν οὐσίωσε καὶ τὸ πνεῦμα,
ἀποδέξησθε, εἰ καὶ ἀχρόνως φησὶ καὶ μηδενὸς μέσου διατειχίζοντος. οὐ
γὰρ οὕτως παρεμβάλλει τὸ δόγμα, ὡς ἡμεῖς λέγομεν, ἀλλὰ τὴν ἐκ τοῦ
μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παραγωγὴν τῶν προσώπων ἐμφαίνει, ὥς που δὴ καὶ
τῶν Ἑλλήνων οἱ θεολογικώτατοι ἀπὸ μὲν τοῦ ἑνὸς τὸ ὂν ὑποστῆναί
183
φασιν,
ἀπὸ δὲ τούτου τὸ αὐθυπόστατον καὶ ἀπὸ τούτου τὸ αὐτοκίνητον καὶ
αὖθις τὸ κινητὸν καὶ διαστατόν. ἓν γὰρ ἐκεῖνοι τὸ ὑπὲρ τὸ ὂν ὁριζόμενοι,
τἆλλα καθ' ὑποβάσεις παράγουσιν· ἡμῖν δὲ ἐν τρισὶ προσώποις ὁμο-

τίμοις καὶ ὁμοδόξοις ἡ καθ' ἡμᾶς μοναρχία χαρακτηρίζεται, καὶ ἵνα μὲν
μὴ διέλωμεν τὴν φύσιν, ὁμοτιμίαν τούτοις διδόαμεν, ἵνα δὲ μὴ
πολυαρχίαν
Τοῦτον οὖν τὸν λόγον οὐδ' ὁπωστιοῦν ὁ μέγας οὗτος ἀνὴρ ἀποδέχεται·
εἰ γὰρ τοιοῦτον ὁ αἰών, ὡς μὴ πάντῃ μετρούμενος μηδέ τινα ἔχων διά-
στασιν, ἀμερὴς δήπου πάντως ἐστί. λείπεται οὖν ἐν σημείῳ τὰ αἰώνια
συγκεκλεῖσθαι πάντα· τοιοῦτον γὰρ τὸ ἀμερές. καὶ τοῦτο μὲν τὸ περὶ τοῦ
αἰῶνος νόημα ὡς ὀνειροκριτικὸν καὶ ἀνυπόστατον πάντ[ῃ] παραιτησάμε-
νος, αὐτὸς οἰκείαν εἰσάγει περὶ χρόνου καὶ αἰῶνος διάνοιαν. καὶ ‘χρόνον’
μέν φησι πᾶν τὸ ‘μετρούμενον ἡλίῳ’ καὶ ἄστροις διάστημα (τοῦτο γοῦν
καὶ ἡμεῖς φαμεν, ὡριαῖον χρόνον καὶ ἡμερήσιον, τῷ τοῦ ἡλίου δρόμῳ ἢ
τῷ
τῶν ἄλλων ἀστέρων τοῦτο συντεκμαιρόμενοι), αἰῶνα δὲ τὸν διεστηκότα
μέν, μὴ μέντοι γε ἑτέρων σωμάτων κινήσεσι συμμετρούμενον, ἀλλ' αὐτο-
διάστατον ὄντα καὶ αὐτοκίνητον καὶ ταῖς ἀιδίαις φύσεσι σύμμετρον·
ᾧ γὰρ οὐχ ἡλίου κίνησις ἀπομερίζει τὸ εἶναι οὐδὲ σελήνης περίοδος οὐδὲ
ἄστρου τοῦδε ἢ τοῦδε φορά, οὗτος πῶς ἂν ἢ χρόνος ὁ σύμπας εἴη ἢ

χρόνου
τι τὸ βραχύτατον; εἰ γὰρ ὅ τε πᾶς χρόνος καὶ τὰ μέρη τούτου, ἡμέραι
φημὶ καὶ νύκτες, αἵ τε περιεκτικαὶ τῶν ὡρῶν καὶ αἱ τοῖς τμήμασι τούτων
περιεχόμεναι, δρόμοις φωστήρων ἀναμετροῦνται, αἰὼν δὲ τὸ δίχα τούτων
ἐστί, πῶς οὐκ ἂν οὗτος ὅλος ἐξηλλαγμένος εἴη καὶ χρόνου καὶ τῶν
τούτου μερῶν;
ἕξις, ἕξιν ἄν τις τὸν θεὸν συλλογίσαιτο. ἔπειτα καὶ τἆλλα προσαπορήσει·
πῶς ‘κινοῖτο’ τὸ ἀγαθόν; πῶς δ' ἂν ὅλως συμβαίνοι τῷ θεῷ κίνησις; πῶς
δ' οὕτω τῷ μεγάλῳ πατρί, φιλοσόφῳ γε ὄντι καὶ τὰ τοῦ Πλάτωνος ἀκρι-
βώσαντι, ἀποπέφανται περὶ θεοῦ ἀνυποστόλως ἡ κίνησις; εἰ γάρ τις
184
φήσει,
τοῦ λόγου δῆθεν ὑπεραπολογούμενος, ὡς ἐκ τῶν Ἀριστοτέλους
δογμάτων
ὁ λόγος αὐτῷ προσεπορίσθη, οὐδ' οὕτως ἂν ἡ πρὸς τοῦτον σωθείη αἰδώς.
ὁ μὲν γὰρ Ἀριστοτέλης μέχρι τῶν οὐρανίων σωμάτων ἀπεδίδου τὴν
κίνη-
σιν, ἀπὸ τῶν ἀτελεστέρων ἀρχόμενος· τὴν δὲ ψυχὴν ἀκίνητον
ἀπεφαίνετο
καὶ πρὸ ταύτης τὸν νοῦν καὶ πρὸ ἐκείνου τὸν δημιουργικὸν νοῦν. Πλάτων
δὲ τῷ μὲν θεῷ πάντῃ προσμαρτυρεῖ τὸ ἀκίνητον· τῇ δὲ ψυχῇ ὑποβάσῃ

τοῦτον τὸ αὐτοκίνητον δίδωσι. δηλοῖ δὲ καὶ ἡ τοῦ αὐτοκινήτου λέξις
τὴν
μεσότητα τῶν φύσεων ἑκατέρων· τοῦ γὰρ πάντῃ κινητοῦ καὶ τοῦ ἀκινή-
του ἡ ψυχὴ μέση τυγχάνουσα τῷ μὲν ‘αὐτῷ’ τῷ ἀκινήτῳ κεκοινώνηκε,
τῷ δὲ ‘κινητῷ’ τῷ πάντῃ κινητῷ προσωμοίωται· Πλατωνικὸν γὰρ πρός-
ρημα τὸ ‘αὐτὸ’ καὶ ‘ὡσαύτως ἔχον’ ἐπὶ τοῦ θείου λεγόμενα. εἴτε γοῦν
Πλατωνικῶς τις ἐθέλοι τὸ θεολογικὸν ἐξετάζειν χωρίον εἴτε μὴν Ἀριστο-
τελικῶς, ἑκατέρωθεν τὸ θεῖον ἀκίνητον. περὶ γὰρ ψυχῆς ἀνομοίως δοξά-

σαντες οἱ φιλόσοφοι, ὁ μὲν γὰρ κινητήν, ὁ δ' ἀκίνητον (ὁ Ἀριστοτέλης
δηλονότι ἀκίνητον εἴρηκε), περὶ τοῦ θείου ὡμογνωμονήκασι, κοινῶς
αὐτῷ ἀπονείμαντες τὸ ἀκίνητον· ὁ δὲ μέγας πατὴρ τὴν ἑτέραν
τραπόμενος κινεῖσθαι τοῦτον ὑψηλότερον ἐκείνων ἀποφαινόμενος
φαίνεται.
λυττᾷ. ἤ, γάρ φησι, προφορικὸς ἢ ἐνδιάθετος· καὶ εἰ μὲν προφορικός,

ἅμα τε λέγεται καὶ οὐκ ἔστιν· εἰ δὲ ἐνδιάθετος τῷ πατρί, πῶς ἀπ' ἐκείνου
κεχώρισται; τοιαύταις γὰρ ἐκεῖνος διαιρέσεσι κατατεχνολογεῖ τὸ θεῖον.
ἀλλὰ πρὸς ἐκεῖνον μὲν ὁ πολὺς τὰς ἐκ τῶν λογίων χρήσεις Ἀπολινάριος
σοφῶς πάνυ ἀπήντησεν· ἡμῖν δὲ λυτέον ὅπερ δὴ καὶ προὐθέμεθα.
Ὁ θεῖος οὗτος πατὴρ πάσαις ταῖς Ἀριστοτελικαῖς καὶ Πλατωνικαῖς
πραγματείαις ὡμιληκώς, νῦν μὲν οὕτως, νῦν δὲ ἄλλως περὶ τῶν αὐτῶν
διατάττεται· ἐπειδὴ γὰρ ἐκεῖνοι νῦν μὲν τὸ αἴτιον λόγον φασὶ τοῦ
αἰτιατοῦ,
νῦν δὲ τὸ αἰτιατὸν τοῦ αἰτίου, πρὸς ὃ βούλεται καὶ καταλλήλως ἔχει τῷ
λόγῳ τὸ νόημα, ταῖς ἐκείνων ἀποχρῆται φιλοσοφίαις. αὐτίκα καὶ Πλάτων
καὶ Ἀριστοτέλης καὶ ὁ μέγας Ἰάμβλιχος λόγον φασὶν εἶναι τὸ
τῆς ψυχῆς καὶ οὐ δήπου τὸ αὐτοκίνητον ψυχῆς αἴτιον, ἀλλὰ τοῦ
185
αὐτοκινή-
του ψυχή· αἴτιον δὲ οὐχ ὡς κεχωρισμένον, ἀλλ' ὡς συνυπάρχον. νοῦς
μὲν γὰρ ἀκίνητος, σῶμα δὲ ἑτεροκίνητον· ἔδει δέ τι μέσον τῶν ἐναντίων
εἶναι. τοῦτο γοῦν ἐστιν ἡ ψυχή, καὶ λόγος αὐτῆς τὸ αὐτοκίνητον
πέφυκεν.
ἐν οἷς μὲν οὖν ὁ λόγος αἰτίαν σημαίνει, ἐκείνοις αἴτιόν τέ ἐστι καὶ λόγος
ὧν αἴτιόν ἐστιν· ὥσπερ τὸ μὴ ἔχειν χολὴν αἴτιόν ἐστι τῇ ἐλάφῳ μακρο-
βιώσεως, καὶ τῷ ἀετῷ ἡ ξηρότης, ἃ δὴ καὶ λόγοι τῶν κατηγορουμένων
εἰσί, τουτέστιν αἰτίαι. διὰ τί γὰρ ἡ ἔλαφος μακροβιωτάτη; ὅτι μὴ ἔχει
χολήν. καὶ ὁ ἀετὸς ὁμοίως, ὅτι ξηρός. διὰ τοῦτο τὰ τοιαῦτα αἴτια λόγοι
λέγονται κατ' αὐτὸ δὴ τοῦτο τὸ αἴτια εἶναι.
ἀτεχνίαι, δυνάμεις τε καὶ ἀδυναμίαι, αὐταὶ μὲν καθ' ἑαυτὰς ὅπως ποτὲ
ἔχουσιν, οὔτε αὔξησιν οὔτε ἐλάττωσιν δέχονται. δικαιοσύνη τε γὰρ καὶ
ὁσιότης, ἀδικία τε καὶ ἀνοσιουργία, φιλόσοφός τε δύναμις καὶ
ἀφιλόσοφος, ἵν' οὕτως εἴπω, ἀδυναμία, ἐφ' ἑαυτῶν ἑστᾶσιν ἀεί, τοῖς δὲ
τῶν περὶ ἑκάτερα σπουδαζόντων βίοις ηὐξῆσθαι ταῦτα καὶ ἠλαττῶσθαί
φαμεν, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ χρυσοῦ καθ' Ἡσίοδον γένους ἡ ἀρετὴ ηὔξηται, ἐπὶ
δὲ τοῦ ἀργυροῦ κατ' ἐκεῖνον ἠλάττωται, καὶ ἔτι νῦν μᾶλλον ἐπὶ τοῦ
σιδηροῦ·
τῆς δὲ ἑτέρας αὐξανούσης ἢ ἐλαττουμένης, ἡ ἑτέρα πάντως ὥσπερ ἐπὶ
ζυγοῦ ἀναφέρεται ἢ καταφέρεται. τῆς δὲ τοιαύτης αὐξήσεως ἢ ἐλαττώ-
σεως Ἕλληνες μὲν ἀστέρων πλοκὰς αἰτιῶνται καὶ εἱμαρμένην, ἡμεῖς δὲ
τὸ τῆς προαιρέσεως αὐτοκίνητον καὶ κύριον τῆς ἐπ' ἄμφω ῥοπῆς· ὃ δὴ
μάλιστα ῥώννυται, τούτων ἢ ἐκείνων ἐπαινουμένων. ἀρετῆς μὲν γὰρ
εὐφημουμένης πᾶς τις πρὸς ἐκείνην ῥέπει καὶ κατατείνεται· κακίας δὲ
ἐπαινουμένης πολὺς αὖθις ὁ πρὸς ἐκείνην δρόμος ἐστί. καὶ ῥητορικῆς μὲν
τιμωμένης σοφισταὶ πάντες καὶ ῥήτορες· φιλοσοφίας δὲ ἐγκρινομένης

ἀποδείξουσι πάντες καὶ συλλογίσονται. καὶ Σικελιῶται μὲν πάντες τυραν-
νικοὶ καὶ πρὸ πάντων ὁ Φίλιστος, ἐπειδὴ ἑκάτερος τῶν Διονυσίων τυραν-
νεῖν μᾶλλον ἢ βασιλεύειν ἠγάπησεν· αὖθις δὲ γεωμέτραι καὶ σχημάτων
καταγραφεῖς καὶ κονιορτοῦ μεστὰ τὰ βασίλεια, ἐπειδὴ Πλάτων τὸν
νεώτερον Διονύσιον τοῦ τυραννεῖν ἀπάγων ἐς φιλοσοφίαν μετῆγεν·
ἀλλ' αὖθις ἀγεωμέτρητοι πάντες Διονυσίου μεταβαλόντος καὶ πρὸς τὸν
Μιχαήλ Ψελλός. Encomium in matrem (2702: 016)“Michele Psello.

Autobiografia: encomio per la madre.”, Ed. Criscuolo, U.Naples: d'Auria,
1989.Γρ. 1750
186
28. Ἄγαμαι δὲ καὶ τὴν διὰ τῶν συλλογισμῶν ἀπόδει-

ξιν, οὐ μόνον ὅσοι ἐκ τῶν καθ' αὑτὰ συμπεραίνονται, ἀλλὰ
καὶ ὅσοι ἐπαγωγικὴν καὶ ὑστέραν τὴν προχείρισιν ἔχουσι. τοῖς
δὲ σοφίσμασι τοσοῦτον χρῶμαι ὅσον μὴ τούτοις ἁλίσκεσθαι
μηδὲ συντίθεσθαι ὅτι ‘ταὐτὸν ἐπιστήμη τε καὶ σοφία’ ἢ
ἐπιστήμῃ μὲν ἐπιστήμονεςοἱ σοφοί, σοφοὶδὲ σοφίᾳοἱ
ἐπιστήμονες,οὐδ' ὅτι μόνος ὁ ‘ἄνθρωπος’ ζῶον εἰ μόνος
’γελαστικόν’, πᾶν δὲ γελαστικὸν ζῶον. ταῦτά με ἕλκει καὶ ἔτι
μᾶλλον ἡ τῶν κρυφιωτέρων κατάληψις, τί πρόνοια καὶ εἱ-
μαρμένη καὶ εἰ ὅλως ἐν οὐσίᾳ τὸ δεύτερον, τί τὸ ἀκίνητον, τί
δὲ τὸ αὐτοκίνητον καὶ πότερον εἰσδέχεταί τι ἀπὸ τῆς γενέσεως
εἰς ἑαυτὴν ἡ ψυχή, ἢ ‘οὐδ' ὁπωστιοῦν’.
Διαπορεῖται δέ μοι καὶ περὶ τοῦ κοινοῦ ζῴου εἰ ἀντι-
λαμβάνεται ἐσαεὶ ταύτης τῶν γνώσεων, καὶ εἴ ἐστιν οὐσία τῆς
ψυχῆς ἡ ἀθανασία ἢ ἄλλως ἐπισυμβέβηκε. περὶ δέ γε τοῦ
ἀθάνατον αὐτὴν εἶναι καὶ πλεῖστά μοι πεφιλοσόφηται ἀπὸ τῆς
πρὸς τὸ Θεῖον ἀφομοιώσεως, ἀπὸ τοῦ τἀναντία μὴ ἐπιδέχε-
σθαι, ἀπὸ τῆς ἐπιστροφῆς, ἀπὸ τῆς ἐν τοῖς ὕπνοις κινήσεως
καὶ τῆςἐλλάμψεως. ζητῶ δὲ καὶ εἴ τις ἐστὶν αὐτῇ σύνδε-
σμος πρὸς τὸ σῶμα οὗ δὴ πρῶτον ὡς δευτέρας ζωῆς
ἐπιβέβηκε, τίς ἡ μίξις πρὸς αὐτὴν τοῦ ἀλόγου,
Anna Comnena Hist., Alexias (2703: 001)“Anna Comnène. Alexiade, 3

vols.”, Ed. Leib, B.Paris: Les Belles Lettres, 1:1937; 2:1943; 3:1945,
Repr. 1–2:1967.Book 13, κεφ. 3,τμ. 11, γρ. 6
ἁπανταχόθεν ἐκ βάσεως ἄχρι κορυφῆς καὶ εἰς στέγας πολ-

λὰς διῄρητο καὶ θυρίσι κύκλῳ παντοδαπαῖς ἠνέῳκτο, ἀφ'
ὧν ἐξέπιπτε βέλη συχνά. Πρὸς δὲ τὸ ἀνωτάτω μέρος
ἄνδρες ἦσαν ἐξωπλισμένοι θυμοειδεῖς καὶ ἐπὶ τῶν χειρῶν
τὰ ξίφη φέροντες καὶ πρὸς ἄμυναν διηυτρεπισμένοι.
Ἐπεὶ δὲ τῷ τείχει προσήγγισε τὸ φρικτὸν τουτὶ
θέαμα, οὐκ ἀμελῶς ἔσχον οἱ ἀμφὶ τὸν Ἀλέξιον καὶ στρα-
τηγὸν τῆς πόλεως Δυρραχίου, ἀλλ' ἅμα τε τοῦτο τὸ
μηχάνημα ἔξωθεν τῷ Βαϊμούντῳ κατεσκευάζετο ὥσπερ τις
ἑλέπολις ἄφυκτος, καὶ ἄλλο τι ἔνδοθεν τοῦ τείχους αὐτοῖς
ἀντεμηχανᾶτο. Ἑωρακότες γὰρ εἰς ὅσον ὕψος ὁ αὐτοκίνη-
τος οὗτος πύργος ἐκτέταται καὶ ὅπου τοῦτον ἐστήριξαν
ὑφελόμενοι τοὺς τροχούς, τέτταρα ξύλα μακρότατα καταν-
τικρὺ τοῦ μόσυνος πήξαντες ὥσπερ ἀπὸ τετραγώνου
βάσεως εἰς πήγματος σχῆμα διανιστάμενα, κᾆθ' οὕτως
187
βάσεις τινὰς διειληφότες μεταξὺ τῶν ἀντιτεταγμένων

ξύλων, εἰς πῆχυν ἕνα τὸν ἔξωθεν ξύλινον πύργον ἐποίησαν
ἀνατρέχειν. Ἀστεγὲς δὲ ἦν ἁπανταχόθεν ὅλον τοῦτο τὸ
διάστημα· οὐ γὰρ ἐδεῖτο προφυλακῆς, εἰ μὴ μόνον κατὰ
τὴν κορυφὴν ἐξωρόφωτο.
Μανουήλ Φίλης. Rerum Nat., Carmina (2718: 001)

“Manuelis Philae Carmina, vols. 1–2”, Ed. Miller, E.Paris, 1855–1857,
Repr. 1967.Κεφ. 2, poem 43, γρ. 81
Ὅταν ὁ καιρὸς τὴν δορὰν καταψύχῃ,

Καὶ φοινικῶν αἴλουρος ὑπέδυ ξίφος,
Ὡς ἂν ἀπαθεῖς τὰς γονὰς ἔχοι τρέφων·
Ὕδωρ δὲ τοῖς ἰχθύσι καὶ πέτραι στέγη,
Καὶ πᾶσιν ἁπλῶς ἡ προσήκουσα σκέπη·
Ἐμοὶ δὲ τῷ σκώληκι τῷ σῷ τῷ ξένῳ
Σὺ τεῖχος, ἰσχὺς, εὐκλεὴς ὄντως πόλις.
Ὢ χρηστότης ἄπειρος, ὢ πλούτου βάθος!
Ἀκουέτωσαν ταῦτα νῆσοι καὶ πόλεις
Καὶ πᾶσα φυλὴ, μὴ καλυφθῇ τῷ χρόνῳ.
Μὴ, μὴ δὲ τὴν σὴν αὐτοκίνητον φύσιν
Τῇ πρὸς τὰ καλὰ τῆς ψυχῆς εὐεξίᾳ
Κρύψοι προϊὼν ὁ δρομεὺς ἅπας χρόνος.
Οὕτω προμηθεὺς καὶ θεὸς τῶν ἐμψύχων,
Οὕτω τριχῶν δίδωσι τοῖς ζῴοις σκέπην,
Οὕτω πετεινοῖς τῶν πτερῶν τὰς ἐκφύσεις,
Οὕτως ἔχει λεπίδας ἰχθὺς ἢ δράκων,
Καὶ κοχλίας ἔλυτρον, ἢ χρὼς ὀστρέων.
Ἀλλ', ὦ ποθεινὲ πατριάρχα τῇ κτίσει,
Μανουήλ Φίλης. Rerum Nat., Carmina Κεφ. 2, poem 214, γρ. 62
Ὅταν δὲ μὴ τὸν κύνα παρόντα βλέπῃ,

Μισεῖ τὰ δεσμὰ καὶ πρὸς ἅλματα βλέπει·
Ζητεῖ γὰρ αὐτὸν ὡς ἐπίφθονον φίλον,
Καὶ δεινοπαθεῖ καὶ στενάζει καὶ βρύχει·
Πλὴν ἔστιν εὑρεῖν εὐμενῆ καὶ τὸν κύνα
Τῇ καταγωγῇ, τῇ τροφῇ, τῷ παιγνίῳ,
Καὶ τῇ πρὸς αὐτὸν ἐντελεῖ καταστάσει·
Καὶ γὰρ μαλακὸν καὶ χαμαίζηλον βλέπει
Χωρὶς ὑλακῆς γειτνιῶν τῷ δεσπότῃ·
188
Καὶ γίνεται δὴ τοῖς ποσὶ τοῦ θηρίου

Στρωθεὶς ἐπὶ γῆς αὐτοκίνητος τάπης·
Οὐ δύναται γὰρ ἀγνοῆσαι τὴν φύσιν,
Πολλῶν μεταξὺ συντρεχόντων φασμάτων·
Λέων μὲν οὖν πῦρ ἐστι μικροῦ τὴν φύσιν,
Ὡς εἰς μάχας ἄντικρυς Αἰτναία ζέσις·
Ὃ γὰρ ἂν ἐξ ὄνυχος ἁρπάσας φάγοι
Τομῶς δαπανᾷ τῇ φλογὶ τῶν ἐγκάτων·
Ἴσας δὲ πυρσοῖς εὐτυχεῖ καὶ τὰς τρίχας
Ἐκ τῶν ἐνύγρων ἀνθράκων τῆς φύσεως·
Ψυχρὸς δὲ πᾶς δήπουθεν ὡς ὕδωρ κύων,
Καὶ μᾶλλον αὐτὸς ὁ δρομεὺς θηροκτόνος.
Μανουήλ Φίλης. Rerum Nat., Carmina Κεφ. 3, poem 14, γρ. 512
Μᾶλλον δὲ παρὸν δεσποτικῶς ἐμπνέεις·

Πλὴν οὐ διαιρῶ τῇ ψυχῇ τὴν οὐσίαν,
Ἀλλ' οὐδὲ τὴν δύναμιν οὐδὲ τὸ κράτος,
Εἰ καὶ μερίσω τοῖς προσώποις τὰ τρία,
Τὸ πᾶν διαιρῶν εὐσεβῶς καὶ συνδέων.
Σὺ πνεῦμα βουλῆς, πνεῦμα καινῆς ἰσχύος,
Πνεῦμα προσηνὲς, πνεῦμα ποικίλως πνέον,
Σοφὸν, χορηγὸν τῶν καλῶν τοῖς ἀξίοις,
Πληροῦν, τελειοῦν, ἁγιάζον ἀφθόνως,
Πνεῦμα σταθηρὸν, πνεῦμα συντεταγμένον,
Ζωή τε καὶ φῶς, αὐτοκίνητον σθένος,
Ἀναφὲς, αὐτάγαθον, εὐθὲς τὴν φύσιν,
Χαρισμάτων ἄβυσσε, πηγὴ θαυμάτων,
Λαλοῦν, ἐνεργοῦν πανταχοῦ τὸ συμφέρον,
Κινοῦν ὁδηγοῦν συμμαχοῦν τοῖς εὐθέσι,
Νῦν ἐλθὸν ἐγκαίνιζε τὸν στεφηφόρον
Τὴν πνευματικὴν ἀναγέννησιν βρύον·
Ἔμπνευσον αὐτοῦ μυστικῶς τῇ καρδίᾳ·
Στήριξον αὐτὸν μὴ σαλευθῇ ταῖς λύπαις·
Φλάβιος Ιουστινιανός. Contra monophysitas (2734: 001)“Drei

dogmatische Schriften Iustinians, 2nd edn.”, Ed. Amelotti, M., Albertella,
R., Migliardi, L. (post E. Schwartz)Milan: Giuffrè, 1973; Legum
Iustiniani imperatoris vocabularium. Subsidia 2.Sec. 61, γρ. 6
Ἄνθρωπος εἷς ὁ Χριστὸς ὡς εἷς θεὸς ὁ πατήρ, ὅ ἐστι φύσεως, ὥστε καὶ
189
τοῦτο φύσεως συνθέτου

μεταξὺ οὔσης θεοῦ καὶ ἀνθρώπων.
Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς ἀσεβὴς Ἀπολινάριος ἐν τῶι περὶ τῆς θείας σαρκώσεως
λόγωι ἐν κεφαλαίωι
τρισκαιδεκάτωι λέγει τάδε
Ἡ σὰρξ ἑτεροκίνητος οὖσα πάντως ὑπὸ τοῦ κινοῦντος καὶ ἄγοντος,
ὁποῖόν ποτε ἂν εἴη τοῦτο,
καὶ οὐκ ἐντελὲς οὖσα ζῶιον ἀφ' ἑαυτῆς, ἀλλ' εἰς τὸ γενέσθαι ζῶιον
ἐντελὲς συντιθεμένη πρὸς
ἑνότητα τῶι ἡγεμονικῶι συνῆλθεν καὶ συνετέθη πρὸς τὸ οὐράνιον
ἡγεμονικόν, ἐξοικειωθεῖσα
αὐτῶι κατὰ τὸ παθητικὸν ἑαυτῆς καὶ λαβοῦσα τὸ θεῖον οἰκειωθὲν αὐτῆι
κατὰ τὸ ἐνεργητικόν.
οὕτω γὰρ ἓν ζῶιον ἐκ κινουμένου καὶ κινητικοῦ συνίστατο καὶ οὐ δύο ἢ
ἐκ δύο τελείων καὶ αὐτο-
κινήτων. δι' ὅπερ ἄνθρωπος μὲν ἕτερόν τι ζῶιον πρὸς θεὸν καὶ οὐ θεός,
ἀλλὰ δοῦλος θεοῦ,
κἂν οὐρανίων ἦι τις δύναμις, ὡσαύτως ἔχει· σὰρξ δὲ θεοῦ σὰρξ γενομένη
ζῶιόν ἐστι μετ' αὐτοῦ
συντεθεῖσα εἰς μίαν φύσιν.
Τοῦ αὐτοῦ Ἀπολιναρίου αἱρετικοῦ ἐκ τῶν κατὰ Διοδώρου λόγων·
ὄργανον καὶ τὸ κινοῦν μίαν
πέφυκεν ἀποτελεῖν τὴν ἐνέργειαν· εἰ δὲ μία ἡ ἐνέργεια, μία καὶ ἡ οὐσία,
μία ἄρα οὐσία γέγονεν τοῦ λόγου καὶ τῆς σαρκός.
Τοῦ αὐτοῦ ἐν τῶι περὶ σαρκώσεως λόγωι· ὢ καινὴ κτίσις, μῖξις θεσπεσία,
θεὸς καὶ σὰρξ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ἀπετέλεσαν φύσιν.
Φλάβιος Ιουστινιανός. Novellae (2734: 013)

“Corpus iuris civilis, vol. 3”, Ed. Schöll, R., Kroll, W.
Berlin: Weidmann, 1895, Repr. 1968.P. 419, γρ. 33
κἀκεῖνα πράττειν ἅπερ πάσης αὐτοὺς δυσχερείας καὶ

βλάβης καὶ συντριβῆς ἀπαλλάσσει, ἵνα μὴ προφάσει
δικῶν καὶ ἑτέρων τινῶν ἀποδημεῖν ἀναγκάζωνται τῆς
ἰδίας πατρίδος καὶ ἐπὶ ξένης ταλαιπωρεῖσθαι.
Διὰ τοῦτο τοίνυν καὶ ἐπὶ τοῦ παρόντος συνείδο-
μεν τὸ παρὸν ἔδικτον εἰς ἅπαν καταπέμψαι τὸ ὑπή-
κοον, καὶ δῆλον ποιῆσαι τοῖς πασῶν τῶν πόλεων καὶ
τῶν κωμῶν οἰκήτορσιν, ἐφ' ᾧτε, εἴπερ ἔχοι τις ἀμ-
φισβήτησιν πρὸς ἕτερον, εἴτε περὶ χρηματικῆς αἰτίας
εἴτε περὶ ἀφαιρέσεως πραγμάτων κινητῶν ἢ ἀκινήτων ἢ αὐτοκινήτων
190
εἴτε περὶ ἐγκλημάτων, πρότερον

προσιέναι τῷ λαμπροτάτῳ τῆς ἐπαρχίας ἄρχοντι, ἐφ'
ᾧτε αὐτὸν κατὰ τοὺς ἡμετέρους νόμους ἐξετάσαι τὰ
προσαγγελλόμενα καὶ ἑκάστῳ τὸ δίκαιον φυλάττειν,
εἰ δὲ προσιών τις τῷ ἄρχοντι τῆς χώρας μὴ τύχῃ
τῶν δικαίων, τότε κελεύομεν αὐτὸν προσελθεῖν τῷ
κατὰ τὸν τόπον ὁσιωτάτῳ ἐπισκόπῳ, καὶ αὐτὸν πέμ-
ψαι πρὸς τὸν λαμπρότατον τῆς ἐπαρχίας ἄρχοντα, ἢ
καὶ δι' ἑαυτοῦ παραγενέσθαι πρὸς αὐτόν,
Φλάβιος Ιουστινιανός. Novellae P. 524, γρ. 3
σιλικαῖς εἴρηται διατάξεσιν, ἐπὶ δὲ τοῦ παρόντος τι-

νὲς τῶν δικαστῶν τὴν ἡμετέραν ᾔτησαν γαληνότητα,
ὥστε τὴν ἀμφισβήτησιν διακρῖναι τὴν ἔτι καὶ νῦν
ὑπὲρ τῶν τοιούτων αἰτιῶν ἐν τοῖς δικαστηρίοις κι-
νουμένην, καὶ τούς τε νόμους τάς τε διατάξεις τὰς
περὶ τούτων κειμένας φανερώτερον σαφηνίσαι, ὥστε
λοιπὸν ἀναμφίβολον εἶναι, οἷα προσήκει πράγματα
litigiosα καλεῖσθαι.
Διά τοι τοῦτο θεσπίζομεν, litigiosον λέγεσθαί τε
καὶ νοεῖσθαι πρᾶγμα κινητὸν ἢ ἀκίνητον ἢ αὐτοκί-
νητον, οὗτινος περὶ τῆς δεσποτείας ζήτησις μεταξὺ
τοῦ ἐνάγοντος καὶ νεμομένου κινεῖται ἢ διὰ ἀρχικῆς
ὑπομνήσεως ἢ διὰ δεήσεων βασιλεῖ προσενεχθεισῶν
καὶ τῷ δικαστῇ ἐμφανισθεισῶν καὶ δι' αὐτοῦ τῷ ἀν-
τιδίκῳ τοῦ προσελθόντος γνωσθεισῶν. ἐπὶ τούτων
γὰρ τῶν θεμάτων καὶ τὴν προτέραν τῆς ἡμετέρας ἡμε-
ρότητος διάταξιν μετὰ ταῦτα κρατεῖν βουλόμεθα, ἐν ᾗ
τοὺς εἰδότας καὶ ἀγνοοῦντας ἀγοραστὰς διεκρίναμεν
ἀλλὰ καὶ τοῦτο προσθεῖναι συνείδομεν, ὥστε εἴπερ δί-
κης περὶ litigiosου ἠρτημένης συμβῇ
τοῦ αὐτοῦ λεγάτου τὸν κληρονόμον εἰσπράττειν, ἐπει-

δήπερ εἰδὼς ὁ διαθέμενος τὸ πρᾶγμα litigiosον εἶναι
τὴν τῆς δίκης ἔκβασιν τῷ λεγαταρίῳ κατέλιπεν. ὅθεν
δίδομεν ἄδειαν τῷ λεγαταρίῳ, εἰ τοῦτο συμφέρον
ἑαυτῷ ἡγήσαιτο, μέτοχον γίνεσθαι τῆς δίκης, ὥστε
μή τινα τυχὸν ἀμέλειαν ἢ προδοσίαν αὐτὸν δύνασθαι
τῷ κληρονόμῳ ἀντιτιθέναι. Ἐκ ταύτης δὲ τῆς τοῦ
191
litigiosου προσηγορίας τὰς ὑποθήκας κεχωρίσθαι θε-

σπίζομεν, καὶ ἐν ταύταις ταύτην κρατεῖν τὴν διάστιξιν,
ὥστε εἰ μὲν ἰδικὰ πράγματα κινητὰ ἢ ἀκίνητα ἢ αὐτο-
κίνητα ὀνομαστὶ ταῖς ὑποθήκαις ἐμφέροιτο, ἐξεῖναι
μὲν τῷ χρεώστῃ ταῦτα ᾧ τ' ἂν καὶ ὅτε ἄρα βουλη-
θείη πιπράσκειν, οὕτω μέντοι ὥστε ἐκ τοῦ τιμήματος
τούτων μέχρι τῆς τοῦ χρέους ποσότητος τὸ ἱκανὸν αὐ-
τὸν ποιῆσαι τῷ δανειστῇ, εἰ δὲ τοῦτο μὴ πράξειεν
ὁ χρεώστης, δίδομεν ἄδειαν τῷ δανειστῇ τῷ ἔχοντι
τὴν ὑποθήκην τοῦ διαπεπραμένου πράγματος τοῦτο
διεκδικεῖν, μέχρις ὅτου τὸ ἱκανὸν αὐτῷ ὑπὲρ τοῦ
χρέους γένηται. ταῦτα δὲ προστάττομεν παραφυλάτ-
τεσθαι, εἰ μὴ τυχὸν πρότερον ἢ διὰ ἰδικῆς ὀνομαστὶ
ἢ διὰ γενικῆς ὑποθήκης τὸ αὐτὸ πρᾶγμα ἔτυχεν
καὶ μετὰ προσθήκης οὐκ ἐλάττονος τοῦ τετάρτου μέ-

ρους τῆς καταλειφθείσης ποσότητος καὶ μηδὲ πολλοῖς
δημοσίοις τελέσμασι βεβαρημένην. εἰ δὲ καὶ πωλῆσαι
βούλοιντο τὸ τοιοῦτο ληγάτον, μὴ ἔλαττον εἰς τὸ τί-
μημα λαμβάνειν τοῦ ὅσον ὑπὲρ τοῦ τοιούτου ληγάτου
ἐπὶ λεʹ ἐνιαυτοὺς συνάγεται, οὕτω μέντοι ὥστε τὸ
τοιοῦτο τίμημα εἰς τὸ συμφέρον τοῦ προειρημένου σε-
βασμίου οἴκου ὅπου κατελείφθη προχωρεῖν.
Ἀπαγορεύομεν δὲ τοῖς ὁσιωτάτοις ἐπισκόποις πράγ-
ματα κινητὰ ἢ ἀκίνητα ἢ αὐτοκίνητα, ὅσα μετὰ τὴν
ἐπισκοπὴν εἰς αὐτοὺς οἱῳδήποτε τρόπῳ περιέλθοι, εἰς
ἰδίους συγγενεῖς ἢ ἄλλα οἱαδήποτε πρόσωπα οἱῳδή-
ποτε τρόπῳ μεταφέρειν. εἰς αἰχμαλώτων δὲ ἀνάρρυ-
σιν καὶ πτωχῶν ἀποτροφὰς καὶ εἰς ἄλλας εὐσεβεῖς
αἰτίας, ἢ ὑπὲρ τοῦ συμφέροντος τῆς ἰδίας ἐκκλησίας
ἐκ τούτων δαπανᾶν ἄδειαν ἐχέτωσαν. καὶ εἴ τι
ἐκ τῶν τοιούτων πραγμάτων μετὰ τελευτὴν αὐτῶν
εἰς τὴν αὐτῶν περιουσίαν μείνῃ, κελεύομεν τοῦτο τῇ
δεσποτείᾳ τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλησιῶν ὧν τὴν ἱερω-
σύνην εἶχον διαφέρειν.
Διονύσιος Αρεοπαγίτης. De caelesti hierarchia (2798: 001)“Corpus

192
Dionysiacum ii: Pseudo–Dionysius Areopagita. De coelesti hierarchia,

de ecclesiastica hierarchia, de mystica theologia, epistulae”, Ed. Heil, G.,
Ritter, A.M.Berlin: De Gruyter, 1991; atristische Texte und Studien 36.P.
26, γρ. 8
VI.
1Ὅσοι μέν εἰσι καὶ οἷοι τῶν ὑπερουρανίων οὐσιῶν οἱ διάκοσμοι

καὶ ὅπως αἱ κατ' αὐτοὺς ἱεραρχίαι τελοῦνται, μόνην ἀκριβῶς εἰδέναι φημὶ
τὴν θεωτικὴν αὐτῶν τελεταρχίαν, προσέτι καὶ αὐτοὺς ἐγνωκέναι τὰς

οἰκείας δυνάμεις τε καὶ ἐλλάμψεις καὶ τὴν ἑαυτῶν ἱερὰν καὶ ὑπερκόσμιον
εὐταξίαν. Ἀδύνατον γὰρ ἡμᾶς εἰδέναι τὰ τῶν ὑπερουρανίων νοῶν μυστή-

ρια καὶ τὰς ἁγιωτάτας αὐτῶν τελειώσεις, εἰ μή που φαίη τις ὅσα δι'
αὐτῶν ἡμᾶς ὡς τὰ οἰκεῖα καλῶς εἰδότων ἡ θεαρχία μεμυσταγώγηκεν.
Οὐκοῦν ἡμεῖς μὲν οὐδὲν αὐτοκινήτως ἐροῦμεν· ὅσα δὲ τῶν ἀγγελικῶν
θεαμάτων ὑπὸ τῶν ἱερῶν θεολόγων ἐθεωρήθη, ταῦτα μυηθέντες ἡμεῖς ὡς
οἷοί τέ ἐσμεν ἐκθησόμεθα.
2Πάσας ἡ θεολογία τὰς οὐρανίας οὐσίας ἐννέα κέκληκεν ἐκφαντο-
ρικαῖς ἐπωνυμίαις· ταύτας ὁ θεῖος ἡμῶν ἱεροτελεστὴς εἰς τρεῖς ἀφορίζει
τριαδικὰς διακοσμήσεις. Καὶ πρώτην μὲν εἶναί φησι τὴν περὶ θεὸν οὖσαν
ἀεὶ καὶ προσεχῶς αὐτῷ καὶ πρὸ τῶν ἄλλων ἀμέσως ἡνῶσθαι παραδε-
δομένην. Τούς τε γὰρ ἁγιωτάτους θρόνους καὶ τὰ πολυόμματα καὶ
πολύπτερα τάγματα Χερουβὶμ Ἑβραίων φωνῇ καὶ Σεραφὶμ ὠνομασμένα
κατὰ τὴν πάντων ὑπερκειμένην ἐγγύτητα περὶ θεὸν ἀμέσως ἱδρῦσθαί
φησι παραδιδόναι τὴν τῶν ἱερῶν λογίων ἐκφαντορίαν.
Διονύσιος Αρεοπαγίτης. De caelesti hierarchia

P. 29, γρ. 2
ἀρκούντως ἤδη πρὸς ἡμῶν εἰρῆσθαι νομίζω. Νῦν δὲ εἰπεῖν ἀξίως εὔχομαι
τῶν ὑπερτάτων νοῶν πῶς ἡ κατ' αὐτοὺς ἱεραρχία διὰ τῶν λογίων
ἐκφαίνεται. Ταῖς πρώταις οὐσίαις, αἳ μετὰ τὴν οὐσιοποιὸν αὐτῶν
θεαρχίαν ἱδρυμέναι καὶ οἷον ἐν προθύροις αὐτῆς τεταγμέναι πάσης εἰσὶν
ἀοράτου καὶ ὁρατῆς ὑπερβεβηκυῖαι γεγονυίας δυνάμεως, οἰκείαν οἰητέον
εἶναι καὶ κατὰ πᾶν ὁμοειδῆ τὴν ἱεραρχίαν. Καθαρὰς μὲν οὖν αὐτὰς
ἡγητέον οὐχ ὡς ἀνιέρων κηλίδων καὶ μολυσμῶν ἠλευθερωμένας οὐδ' ὡς
προσύλων ἀνεπιδέκτους φαντασιῶν, ἀλλ' ὡς πάσης ὑφέσεως ἀμιγῶς
ὑψηλοτέρας καὶ παντὸς ὑποβεβηκότος ἱεροῦ κατὰ τὴν ὑπερτάτην
ἁγνότητα πάσαις ταῖς θεοειδεστάταις δυνάμεσιν ὑπεριδρυμένας καὶ τῆς
193
οἰκείας ἀεικινήτου καὶ ταὐτοκινήτου κατὰ τὸ φιλοθέως ἄτρεπτον

τάξεως ἀρρεπῶς ἀντ-εχομένας καὶ τὴν ἐπὶ τὰ χείρω κατά τι μείωσιν οὐδ'
ὅλως εἰδυίας ἀλλ'
ἄπτωτον ἀεὶ καὶ ἀμετακίνητον ἔχουσας τὴν τῆς οἰκείας θεοειδοῦς ἰδιότη-
τος ἀμιγεστάτην ἵδρυσιν· θεωρητικὰς δὲ αὖθις οὐχ ὡς αἰσθητῶν συμ-
βόλων ἢ νοερῶν θεωροὺς οὐδὲ ὡς τῇ ποικιλίᾳ τῆς ἱερογραφικῆς θεωρίας
ἐπὶ τὸ θεῖον ἀναγομένας, ἀλλ' ὡς πάσης ἀΰλου γνώσεως ὑψηλοτέρου
φωτὸς ἀποπληρουμένας καὶ τῆς τοῦ καλλοποιοῦ καὶ ἀρχικοῦ κάλλους
ὑπερουσίου καὶ τριφανοῦς θεωρίας ὡς θεμιτὸν ἀναπιμπλαμένας, τῆς δὲ
Ἰησοῦ κοινωνίας ὡσαύτως ἠξιωμένας οὐκ ἐν εἰκόσιν ἱεροπλάστοις
Διονύσιος Αρεοπαγίτης. De caelesti hierarchia

P. 52, γρ. 19
ὑπερούσιον καὶ ἀμόρφωτον οὐσίαν ἐν πυρὶ πολλαχῇ διαγράφουσιν ὡς

ἔχοντι πολλὰς τῆς θεαρχικῆς εἰ θέμις εἰπεῖν ἰδιότητος ὡς ἐν ὁρατοῖς
εἰκόνας. Τὸ γὰρ αἰσθητὸν πῦρ ἔστι μὲν ὡς εἰπεῖν ἐν πᾶσι καὶ διὰ πάντων
ἀμιγῶς φοιτᾷ καὶ ἐξῄρηται πάντων καὶ παμφαὲς ὂν ἅμα καὶ ὡς κρύφιον,
ἄγνωστον αὐτὸ καθ' αὑτὸ μὴ προκειμένης ὕλης εἰς ἣν ἀναφαίνοι τὴν
οἰκείαν ἐνέργειαν, ἄσχετόν τε καὶ ἀθεώρητον, αὐτοκρατητικὸν ἁπάντων
καὶ τὰ ἐν οἷς ἂν ἐγγένηται πρὸς τὴν οἰκείαν ἐνέργειαν ἀλλοιωτικόν,
μεταδοτικὸν ἑαυτοῦ πᾶσι τοῖς ὁπωσοῦν πλησιάζουσιν, ἀνανεωτικὸν τῇ
ζωπύρῳ θερμότητι, φωτιστικὸν ταῖς ἀπερικαλύπτοις ἐλλάμψεσιν,
ἀκράτητον ἀμιγὲς διακριτικὸν ἀναλλοίωτον, ἀνώφορον ὀξύπορον, ὑψη-
λὸν οὐδεμιᾶς ἀνεχόμενον ὑποπεζίας ὑφέσεως, ἀεικίνητον ταυτοκίνητον
κινητικὸν ἑτέρων, περιληπτικὸν ἀπερίληπτον, ἀπροσδεὲς ἑτέρου, λανθα-
νόντως αὐξητικὸν ἑαυτοῦ καὶ πρὸς τὰς ὑποδεχομένας ὕλας ἐκφαῖνον τὴν
ἑαυτοῦ μεγαλειότητα, δραστήριον δυνατόν, ἅπασι παρὸν ἀοράτως ἀμε-
λούμενον οὐκ εἶναι δοκοῦν, τῇ τρίψει δὲ καθάπερ τινὶ ζητήσει συμφυῶς
καὶ οἰκείως ἐξαίφνης ἀναφαινόμενον καὶ αὖθις ἀκαταλήπτως
ἀφιπτάμενον,
ἀμείωτον ἐν πάσαις ταῖς πανολβίαις ἑαυτοῦ μεταδόσεσι. Καὶ πολλὰς ἄν
τις εὕροι τοῦ πυρὸς ἰδιότητας οἰκείας ὡς ἐν αἰσθητοῖς εἰκόνας θεαρχικῆς
ἐνεργείας. Τοῦτο γοῦν εἰδότες οἱ θεόσοφοι τὰς οὐρανίας οὐσίας ἐκ πυρὸς
διαπλάττουσιν, ἐμφαίνοντες αὐτῶν τὸ θεοειδὲς καὶ ὡς ἐφικτὸν
θεομίμητον.
Διονύσιος Αρεοπαγίτης. De ecclesiastica hierarchia (2798:

002)“Corpus Dionysiacum ii: Pseudo–Dionysius Areopagita. De coelesti
hierarchia, de ecclesiastica hierarchia, de mystica theologia, epistulae”,
Ed. Heil, G., Ritter, A.M.Berlin: De Gruyter, 1991; Patristische Texte und
194
Studien 36.P. 113, γρ. 3
τρός, ἣν ἠκούσατέ μου, ὅτι ὑμεῖς βαπτισθήσεσθε ἐν πνεύματι ἁγίῳ.» Καὶ

μὴν καὶ αὐτὸς ὁ τῶν μαθητῶν κορυφαῖος μετὰ τῆς ὁμοταγοῦς αὐτῷ καὶ
ἱεραρχικῆς δεκάδος εἰς τὴν τοῦ δυοκαιδεκάτου τῶν μαθητῶν ἐληλυθὼς
ἱερατικὴν τελείωσιν ἐπὶ τῇ θεαρχίᾳ τὴν ἐκλογὴν εὐλαβῶς καταλέλοιπεν
»Ἀνάδειξον» φήσας «ὃν ἐξελέξω» καὶ τὸν ὑπὸ τοῦ θείου κλήρου θειωδῶς
ἀναδεδειγμένον εἰς τὸν τῆς ἁγίας δυοκαιδεκάδος ἱεραρχικὸν ἀριθμὸν εἰς-

εδέξατο. Περὶ δὲ τοῦ θείου κλήρου τοῦ τῷ Ματθίᾳ θειωδῶς ἐπιπεσόντος
ἕτεροι μὲν ἄλλα εἰρήκασιν οὐκ εὐαγῶς ὡς οἶμαι, τὴν ἐμὴν δὲ καὶ αὐτὸς
ἔννοιαν ἐρῶ. Δοκεῖ γάρ μοι τὰ λόγια κλῆρον ὀνομάσαι θεαρχικόν τι
δῶρον ὑποδηλοῦν ἐκείνῳ τῷ ἱεραρχικῷ χορῷ τὸν ὑπὸ τῆς θείας ἐκλογῆς
ἀναδεδειγμένον, πλήν γε ὅτι τὸν θεῖον ἱεράρχην οὐκ αὐτοκινήτως χρὴ
τὰς ἱερατικὰς ποιεῖσθαι τελεσιουργίας, ἀλλ' ὑπὸ θεῷ κινοῦντι ταύτας
ἱεραρχικῶς καὶ οὐρανίως τελεσιουργεῖν.
6Ὁ δὲ πρὸς τῷ τέλει τῆς ἱερατικῆς τελειώσεως ἀσπασμὸς ἱερὰν
ἔμφασιν ἔχει. Πάντες γὰρ ὅσοι πάρεισι τῶν ἱερατικῶν ὄντες τάξεων,
ἀλλὰ
καὶ αὐτὸς ὁ τελέσας ἱεράρχης ἀσπάζονται τὸν τετελεσμένον. Ὅταν γὰρ
ἱερατικαῖς ἕξεσι καὶ δυνάμεσι καὶ θείᾳ κλήσει καὶ ἁγιαστείᾳ πρὸς
ἱερατικὴν
Διονύσιος Αρεοπαγίτης. De divinis nominibus (2798: 004)

“Corpus Dionysiacum i: Pseudo–Dionysius Areopagita. De divinis
nominibus”, Ed. Suchla, B.R.Berlin: De Gruyter, 1990; Patristische Texte
und Studien 33.P. 160, γρ. 9
ἐστι τὸ ἐραστὸν καὶ ὁ ἔρως καὶ ἐν τῷ καλῷ καὶ ἀγαθῷ προΐδρυται καὶ
διὰ τὸ καλὸν καὶ ἀγαθὸν ἔστι καὶ γίνεται.
14Τί δὲ ὅλως οἱ θεολόγοι βουλόμενοι ποτὲ μὲν ἔρωτα καὶ «ἀγάπην»
αὐτόν φασι, ποτὲ δὲ ἐραστὸν καὶ ἀγαπητόν; Τοῦ μὲν γὰρ αἴτιος καὶ
ὥσπερ προβολεὺς καὶ ἀπογεννήτωρ, τὸ δὲ αὐτός ἐστι. Καὶ τῷ μὲν
κινεῖται, τῷ δὲ κινεῖ, ἦ ὅτι αὐτὸς ἑαυτοῦ καὶ ἑαυτῷ ἐστι προαγωγικὸς
καὶ κινητικός. Ταύτῃ δὲ ἀγαπητὸν μὲν καὶ ἐραστὸν αὐτὸν καλοῦσιν ὡς
καλὸν καὶ ἀγαθόν, ἔρωτα δὲ αὖθις καὶ ἀγάπην ὡς κινητικὴν ἅμα καὶ ὡς
ἀναγωγὸν δύναμιν ὄντα ἐφ' ἑαυτόν, τὸ μόνον αὐτὸ δι' ἑαυτὸ καλὸν καὶ
ἀγαθὸν καὶ ὥσπερ ἔκφανσιν ὄντα ἑαυτοῦ δι' ἑαυτοῦ καὶ τῆς ἐξῃρημένης
ἑνώσεως ἀγαθὴν πρόοδον καὶ ἐρωτικὴν κίνησιν ἁπλῆν, αὐτοκίνητον,
αὐτενέργητον, προοῦσαν ἐν τἀγαθῷ καὶ ἐκ τἀγαθοῦ τοῖς οὖσιν ἐκβλυζο-
μένην καὶ αὖθις εἰς τἀγαθὸν ἐπιστρεφομένην. Ἐν ᾧ καὶ τὸ ἀτελεύτητον
ἑαυτοῦ καὶ ἄναρχον ὁ θεῖος ἔρως ἐνδείκνυται διαφερόντως ὥσπερ τις
195
ἀΐδιος κύκλος διὰ τἀγαθόν, ἐκ τἀγαθοῦ καὶ ἐν τἀγαθῷ καὶ εἰς τἀγαθὸν
ἐν ἀπλανεῖ συνελίξει περιπορευόμενος καὶ ἐν ταὐτῷ καὶ κατὰ τὸ αὐτὸ
καὶ προϊὼν ἀεὶ καὶ μένων καὶ ἀποκαθιστάμενος
Διονύσιος Αρεοπαγίτης. De divinis nominibus P. 162, γρ. 2
καὶ δυνάμεις, ὧν ὑπερέχουσι κατὰ τὸν ἀποδοθέντα τοῦ λόγου σκοπὸν

αἱ τῶν νοερῶν τε καὶ νοητῶν ἐρώτων τάξεις τε καὶ διακοσμήσεις, μεθ'
οὓς οἱ αὐτονόητοι καὶ θεῖοι τῶν ὄντως ἐκεῖ καλῶν ἐρώτων ὑπερεστᾶσι,
καὶ ἡμῖν οἰκείως ὕμνηνται. Νῦν αὖθις ἀναλαβόντες ἅπαντας εἰς τὸν ἕνα
καὶ συνεπτυγμένον ἔρωτα καὶ πάντων αὐτῶν πατέρα συνελίξωμεν ἅμα
καὶ συναγάγωμεν ἀπὸ τῶν πολλῶν πρῶτον εἰς δύο συναιροῦντες αὐτὸν
ἐρωτικὰς καθόλου δυνάμεις, ὧν ἐπικρατεῖ καὶ προκατάρχει πάντως ἡ ἐκ
τοῦ πάντων ἐπέκεινα παντὸς ἔρωτος ἄσχετος αἰτία, καὶ πρὸς ἣν ἀνατείνε-
ται συμφυῶς ἑκάστῳ τῶν ὄντων ὁ ἐκ τῶν ὄντων ἁπάντων ὁλικὸς ἔρως.
17Ἄγε δὴ καὶ ταύτας πάλιν εἰς ἓν συναγαγόντες εἴπωμεν, ὅτι μία
τις ἔστιν ἁπλῆ δύναμις ἡ αὐτοκινητικὴ πρὸς ἑνωτικήν τινα κρᾶσιν ἐκ
τἀγαθοῦ μέχρι τοῦ τῶν ὄντων ἐσχάτου καὶ ἀπ' ἐκείνου πάλιν ἑξῆς διὰ
πάντων εἰς τἀγαθὸν ἐξ ἑαυτῆς καὶ δι' ἑαυτῆς καὶ ἐφ' ἑαυτῆς ἑαυτὴν
ἀνακυκλοῦσα καὶ εἰς ἑαυτὴν ἀεὶ ταὐτῶς ἀνελιττομένη.
18Καίτοι φαίη τις· Εἰ πᾶσίν ἐστι τὸ καλὸν καὶ ἀγαθὸν ἐραστὸν καὶ
ἐφετὸν καὶ ἀγαπητόν, ἐφίεται γὰρ αὐτοῦ καὶ τὸ μὴ ὄν, ὡς εἴρηται, καὶ
φιλονεικεῖ πως ἐν αὐτῷ εἶναι, καὶ αὐτό ἐστι τὸ εἰδοποιὸν καὶ τῶν
ἀνειδέων,
οὔτε ὂν οὔτε ἐν τοῖς οὖσιν. Καὶ οὐδὲν τῶν ὄντων ἀπρονόητον, οὐδὲ γάρ
ἐστι τὸ κακὸν ὂν ἀμιγὲς ὑπάρχον τοῦ ἀγαθοῦ. Καὶ εἰ μηδὲν τῶν ὄντων
ἀμέτοχον τοῦ ἀγαθοῦ, κακὸν δὲ ἡ ἔλλειψις τοῦ ἀγαθοῦ, οὐδὲν δὲ τῶν
ὄντων ἐστέρηται καθόλου τοῦ ἀγαθοῦ, ἐν πᾶσι τοῖς οὖσιν ἡ θεία πρόνοια,
καὶ οὐδὲν τῶν ὄντων ἀπρονόητον. Ἀλλὰ καὶ τοῖς γινομένοις κακοῖς
ἀγαθοπρεπῶς ἡ πρόνοια κέχρηται πρὸς τὴν αὐτῶν ἢ ἄλλων ἢ ἰδικὴν ἢ
κοινὴν ὠφέλειαν καὶ οἰκείως ἑκάστου τῶν ὄντων προνοεῖ.
Διὸ καὶ τὸν εἰκαῖον τῶν πολλῶν οὐκ ἀποδεξόμεθα λόγον, οἳ χρῆναί
φασι τὴν πρόνοιαν καὶ ἄκοντας ἡμᾶς ἐπὶ τὴν ἀρετὴν ἄγειν, τὸ γὰρ
φθεῖραι φύσιν οὐκ ἔστι προνοίας. Ὅθεν ὡς πρόνοια τῆς ἑκάστου φύσεως
σωστικὴ τῶν αὐτοκινήτων ὡς αὐτοκινήτων προνοεῖ καὶ τῶν ὅλων καὶ
τῶν καθ' ἕκαστον οἰκείως ὅλῳ καὶ ἑκάστῳ, καθ' ὅσον ἡ τῶν
196
προνοουμένων
φύσις ἐπιδέχεται τὰς τῆς ὅλης καὶ παντοδαπῆς προνοίας ἐκδιδομένας
ἀναλόγως ἑκάστῳ προνοητικὰς ἀγαθότητας.
34Οὐκ ἄρα ὂν τὸ κακόν, οὐδὲ ἐν τοῖς οὖσι τὸ κακόν. Οὐδαμοῦ γὰρ
τὸ κακόν, ᾗ κακόν. Καὶ τὸ γίνεσθαι τὸ κακὸν οὐ κατὰ δύναμιν, ἀλλὰ δι'
ἀσθένειαν. Καὶ τοῖς δαίμοσιν, ὃ μέν εἰσι, καὶ ἐκ τἀγαθοῦ καὶ ἀγαθόν. Τὸ
δὲ κακὸν αὐτοῖς ἐκ τῆς τῶν οἰκείων ἀγαθῶν ἀποπτώσεως, καὶ ἀλλοίωσις
ἡ περὶ τὴν ταὐτότητα καὶ τὴν ἕξιν ἀσθένεια τῆς προσηκούσης αὐτοῖς
ἀγγελοπρεποῦς τελειότητος. Καὶ ἐφίενται τοῦ ἀγαθοῦ, καθ' ὃ τοῦ εἶναι
καὶ ζῆν καὶ νοεῖν ἐφίενται.
ὑμνεῖται καὶ εὐμετρίαν καὶ κάλλος καὶ εὐταξίαν καὶ διακόσμησιν καὶ
πάσας
διανομὰς καὶ τάξεις ἀφορίζων ἑκάστῳ κατὰ τὸν ὄντως ὄντα δικαιότατον
ὅρον καὶ πᾶσι τῆς αὐτῶν ἑκάστων αὐτοπραγίας αἴτιος ὤν. Πάντα γὰρ
ἡ θεία δικαιοσύνη τάττει καὶ ὁροθετεῖ καὶ πάντα ἀπὸ πάντων ἀμιγῆ καὶ
ἀσύμφυρτα διασώζουσα τὰ ἑκάστῳ προσήκοντα πᾶσι τοῖς οὖσι δωρεῖται
κατὰ τὴν ἑκάστῳ τῶν ὄντων ἐπιβάλλουσαν ἀξίαν.
Καὶ εἰ ταῦτα ὀρθῶς φαμεν, ὅσοι τῇ θείᾳ διαλοιδοροῦνται δικαιοσύνῃ,
λανθάνουσιν ἑαυτῶν ἀδικίαν ἐναργῆ καταψηφιζόμενοι, φασὶ γὰρ
ὀφείλειν
ἐνεῖναι τοῖς θνητοῖς τὴν ἀθανασίαν καὶ τοῖς ἀτελέσι τὸ τέλειον καὶ τοῖς
αὐτοκινήτοις τὴν ἑτεροκίνητον ἀνάγκην καὶ τοῖς ἀλλοιωτοῖς τὴν ταὐ-
τότητα καὶ τὰ τελειοδύναμα τοῖς ἀσθενέσι καὶ ἀΐδια εἶναι τὰ ἔγχρονα
καὶ ἀμετάβολα τὰ φύσει κινούμενα καὶ τὰς ἐπικαίρους ἡδονὰς αἰωνίας,
καὶ ὅλως τὰ ἄλλων ἄλλοις ἀποδιδόασιν. Δέον εἰδέναι τὴν θείαν
δικαιοσύνην ἐν τούτῳ ὄντως οὖσαν ἀληθῆ δικαιοσύνην, ὅτι πᾶσιν
ἀπονέμει τὰ οἰκεῖα κατὰ τὴν ἑκάστου τῶν ὄντων ἀξίαν καὶ τὴν ἑκάστου
φύσιν ἐπὶ τῆς οἰκείας διασώζει τάξεως καὶ δυνάμεως.
Διονύσιος Αρεοπαγίτης. Epistulae (2798: 006)“Corpus Dionysiacum ii:

Pseudo–Dionysius Areopagita. De coelesti hierarchia, de ecclesiastica
hierarchia, de mystica theologia, epistulae”, Ed. Heil, G., Ritter, A.M.
Berlin: De Gruyter, 1991; Patristische Texte und Studien 36.Epistle 9,τμ.
1, γρ. 13
Συμβολικῇ Θεολογίᾳ διηυκρινησάμεθα πάσας αὐτῷ τὰς τῶν λογίων περὶ

197
θεοῦ δοκούσας εἶναι τοῖς πολλοῖς τερατολογίας. Καὶ γὰρ ἀτοπίαν δεινὴν
ἐναπομόργνυνται ταῖς ἀτελέσι τῶν ψυχῶν, ὁπόταν οἱ τῆς ἀπορρήτου
σοφίας πατέρες διὰ δή τινων κρυφίων καὶ ἀποτετολμημένων αἰνιγμάτων
ἐκφαίνωσι τὴν θείαν καὶ μυστικὴν καὶ ἄβατον τοῖς βεβήλοις ἀλήθειαν.
Διὸ καὶ ἀπιστοῦμεν οἱ πολλοὶ τοῖς περὶ τῶν θείων μυστηρίων λόγοις·
θεώμεθα γὰρ μόνον αὐτὰ διὰ τῶν προσπεφυκότων αὐτοῖς αἰσθητῶν
συμβόλων. Δεῖ δὲ καὶ ἀποδύντας αὐτὰ ἐφ' ἑαυτῶν γυμνὰ καὶ καθαρὰ
γενόμενα ἰδεῖν. Οὕτω γὰρ ἂν θεώμενοι σεφθείημεν «πηγὴν ζωῆς» εἰς
ἑαυτὴν χεομένην καὶ ἐφ' ἑαυτῆς ἑστῶσαν ὁρῶντες καὶ μίαν τινὰ δύναμιν,
ἁπλῆν, αὐτοκίνητον, αὐτενέργητον, ἑαυτὴν οὐκ ἀπολείπουσαν, ἀλλὰ

γνῶσιν πασῶν γνώσεων ὑπάρχουσαν καὶ ἀεὶ δι' ἑαυτῆς ἑαυτὴν θεωμένην.
Χρῆναι γοῦν αὐτῷ τε καὶ ἄλλοις παρ' ἡμῶν ᾠήθημεν, ὡς οἷοί τε ἦμεν,
ἀναπτυχθῆναι τὰ παντοδαπὰ μορφώματα τῆς περὶ θεοῦ συμβολικῆς
ἱεροπλαστίας. Τὰ γὰρ ἐκτὸς αὐτῆς, ὁπόσης ἀναπέπλησται τῆς ἀπιθάνου
καὶ πλασματώδους τερατείας; Οἷον ἐπὶ μὲν τῆς ὑπερουσίου θεογονίας
γαστέρα θεοῦ σωματικῶς θεὸν γεννῶσαν ἀναπλαττούσης καὶ λόγον εἰς
ἀέρα προχεόμενον ἀπὸ καρδίας ἀνδρικῆς ἐξερευγομένης
Maximus Confessor Theol., Quaestiones ad Thalassium (2892: 001)

“Maximi confessoris quaestiones ad Thalassium, 2 vols.”, Ed. Laga, C.,
Steel, C.Turnhout: Brepols, 1:1980; 2:1990; Corpus Christianorum.
Series Graeca 7 & 22.Sec. 2, γρ. 17
Ἀπόκρισις. Τοὺς μὲν πρώτους τῶν γεγονότων λόγους

ὁ θεὸς καὶ τὰς καθόλου τῶν ὄντων οὐσίας ἅπαξ, ὡς οἶδεν
αὐτός, συμπληρώσας, ἔτι ἐργάζεται οὐ μόνον τὴν τούτων
αὐτῶν πρὸς τὸ εἶναι συντήρησιν, ἀλλὰ καὶ τὴν κατ' ἐ-
νέργειαν τῶν ἐν αὐτοῖς δυνάμει μερῶν δημιουργίαν
πρόοδόν τε καὶ σύστασιν, ἔτι μὴν καὶ τὴν διὰ τῆς
προνοίας πρὸς τὰ καθόλου τῶν μερικῶν ἐξομοίωσιν,
ἕως ἄν, τῷ κατὰ φύσιν γενικωτέρῳ λόγῳ τῆς λογικῆς
οὐσίας διὰ τῆς πρὸς τὸ εὖ εἶναι κινήσεως τῶν μερικῶν
τὴν αὐθαίρετον ἑνώσας ὁρμήν, ποιήσειεν ἀλλήλοις τε καὶ
τῷ ὅλῳ σύμφωνα καὶ ταὐτοκίνητα, μὴ ἐχόντων τὴν γνω-
μικὴν πρὸς τὰ καθόλου τῶν ἐπὶ μέρους διαφοράν, ἀλλ' εἷς
καὶ ὁ αὐτὸς ἐφ' ὅλων θεωρηθήσεται λόγος, μὴ διαιρού-
μενος τοῖς τῶν καθ' ὧν ἴσως κατηγορεῖται τρόποις, καὶ
οὕτως ἐνεργουμένην τὴν ἐκθεωτικὴν τῶν ὅλων ἐπιδείξηται
χάριν· δι' ἣν γενόμενος ἄνθρωπος ὁ θεὸς καὶ λόγος φησὶν
198
ὁ πατήρ μου ἕως ἄρτι ἐργάζεται, κἀγὼ ἐργάζομαι, ὁ μὲν

εὐδοκῶν, ὁ δὲ αὐτουργῶν, καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος
οὐσιωδῶς τήν τε τοῦ πατρὸς ἐπὶ πᾶσιν εὐδοκίαν καὶ τὴν
αὐτουργίαν τοῦ υἱοῦ συμπληροῦντος,
Maximus Confessor Theol., Quaestiones ad Thalassium Sec. 65, γρ.

546
τὸν τόπον διελθοῦσα καὶ τὸν χρόνον κατ' ἐνέργειάν τε καὶ

ἔννοιαν ἡ φύσις, ἤγουν τὰ ὧν οὐκ ἄνευ, τουτέστι τὴν
πεπερασμένην στάσιν καὶ κίνησιν, ἀμέσως συναφθῇ τῇ
προνοίᾳ, λόγον εὑρίσκει τὴν πρόνοιαν κατὰ φύσιν ἁπλοῦν
καὶ στάσιμον καὶ μηδεμίαν ἔχοντα πάντῃ περιγραφὴν καὶ
διὰ τοῦτο παντελῶς οὔτε κίνησιν. Διόπερ ἐν μὲν τῷ
κόσμῳ ὑπάρχουσα χρονικῶς ἡ φύσις ἀλλοιωτὴν ἔχει τὴν
κίνησιν διὰ τὴν τοῦ κόσμου πεπερασμένην στάσιν καὶ τὴν
καθ' ἑτεροίωσιν τοῦ χρόνου φοράν, ἐν δὲ τῷ θεῷ γινομένη,
διὰ τὴν φυσικὴν τοῦ ἐν ᾧ γέγονε μονάδα, στάσιν ἀει-
κίνητον ἕξει καὶ στάσιμον ταυτοκινησίαν, περὶ τὸ ταὐτὸν
καὶ ἓν καὶ μόνον ἀϊδίως γινομένην, ἣν οἶδεν ὁ λόγος
ἄμεσον εἶναι περὶ τὸ πρῶτον αἴτιον τῶν ἐξ αὐτοῦ πεποιη-
μένων μόνιμον ἵδρυσιν. Πεντηκοστῆς οὖν ἐστι τὸ μυστήρι-
ον ἡ πρὸς τὴν πρόνοιαν ἄμεσος τῶν προνοουμένων ἕνω-
σις, ἤγουν ἡ πρὸς τὸν λόγον κατὰ τὴν τῆς προνοίας
ἐπίνοιαν τῆς φύσεως ἕνωσις, καθ' ἣν οὐδεμία τὸ παράπαν
ἐστὶ χρόνου καὶ γενέσεως ἔμφασις. Σάλπιγξ δὲ πάλιν
ἡμῶν ἐστιν ὁ λόγος, ὡς τὰς θείας καὶ ἀρρήτους ἡμῖν
ἐνηχούμενος γνώσεις, ἱλασμὸς δέ, ὡς ἐν ἑαυτῷ τὰ ἡμέτερα,
καθ' ἡμᾶς γενόμενος, διαλύων
Maximus Confessor Theol., Opusculum de anima [Sp.] (2892: 113)

“S. Massimo Confessore. La mistagogia ed altri scritti”, Ed. Cantarella,
R.Florence: Testi Cristiani, 1931.Sec. 6, γρ. 16
τὸ δὲ ἐκ μερῶν συγκείμενον, δηλονότι ἐκ διαφόρων σύγκει-

ται μερῶν· τὸ δὲ διάφορον, οὐ ταὐτόν· οὐκοῦν ἡ ψυχὴ
ἁπλῆ οὖσα, καὶ μὴ ἐκ διαφόρων συγκειμένη μερῶν,
ἀσύνθετος καὶ ἀδιάλυτος οὖσα, διὰ τοῦτο ἄφθαρτος καὶ
ἀθάνατος ἔσται.
Καὶ πάλιν, τὸ ἔκ τινος κινούμενον, οὐκ ἐξ ἑαυτοῦ
199
ἔχον τὸ ζωτικόν, ἀλλ' ἐκ τοῦ κινοῦντος, τοσοῦτον διαμένοι,

ὅσον ὑπὸ ἐνεργούσης αὐτῇ κρατεῖται δυνάμεως. Ἐπειδὰν
δὲ παύσηται τὸ ἐνεργοῦν, διαχεῖται καὶ αὐτό. Τὸ δὲ μὴ ἔκ τι-
νος κινούμενον, ἀλλ' ἐξ ἑαυτοῦ ἔχον τὴν κίνησιν, ὥσπερ
ἡ ψυχὴαὐτοκίνητός ἐστιν, οὐδέποτε τοῦ εἶναι διαλείπει·
ἀκολουθεῖ γὰρ τῷ αὐτοκινήτῳ τὸ ἀεικίνητον εἶναι. Τὸ δὲ
ἀεικίνητον ἄπαυστον ἔσται· τὸ δὲ ἄπαυστον, ἀτελεύτητον·
τὸ δὲ ἀτελεύτητον, ἄφθαρτον· τὸ δὲ ἄφθαρτον, ἀθάνατον.
Εἰ τοίνυν ἡ ψυχὴαὐτοκίνητός ἐστιν, ὡς ἀνωτέρω ἀπε-
δείχθη, ἔσται ἄφθαρτος, κατὰ τὸν προτεθέντα συλλο-
γισμόν.
Maximus Confessor Theol., Opusculum de anima [Sp.] Sec. 6, γρ. 20
Καὶ πάλιν, τὸ ἔκ τινος κινούμενον, οὐκ ἐξ ἑαυτοῦ

ἔχον τὸ ζωτικόν, ἀλλ' ἐκ τοῦ κινοῦντος, τοσοῦτον διαμένοι,
ὅσον ὑπὸ ἐνεργούσης αὐτῇ κρατεῖται δυνάμεως. Ἐπειδὰν
δὲ παύσηται τὸ ἐνεργοῦν, διαχεῖται καὶ αὐτό. Τὸ δὲ μὴ ἔκ τι-
νος κινούμενον, ἀλλ' ἐξ ἑαυτοῦ ἔχον τὴν κίνησιν, ὥσπερ
ἡ ψυχὴαὐτοκίνητός ἐστιν, οὐδέποτε τοῦ εἶναι διαλείπει·
ἀκολουθεῖ γὰρ τῷ αὐτοκινήτῳ τὸ ἀεικίνητον εἶναι. Τὸ δὲ
ἀεικίνητον ἄπαυστον ἔσται· τὸ δὲ ἄπαυστον, ἀτελεύτητον·
τὸ δὲ ἀτελεύτητον, ἄφθαρτον· τὸ δὲ ἄφθαρτον, ἀθάνατον.
Εἰ τοίνυν ἡ ψυχὴαὐτοκίνητός ἐστιν, ὡς ἀνωτέρω ἀπε-
δείχθη, ἔσται ἄφθαρτος, κατὰ τὸν προτεθέντα συλλο-
γισμόν.
Καὶ πάλιν, εἰ πᾶν τὸ φθειρόμενον ὑπὸ τῆς
ἰδίας κακίας φθείρεται, τὸ ὑπὸ ἰδίας κακίας μὴ φθειρόμε-
νον, ἄφθαρτον ἔσται· τὸ γὰρ κακόν, τῷ καλῷ ἐναντίον·
διὸ καὶ φθαρτικὸν ἔσται αὐτοῦ. οὐδὲν γὰρ ἕτερον ἔσται
σώματος κακία, ἢ πάθη καὶ νόσος καὶ θάνατος ὥσπερ
ἀρετή, κάλλος, ζωή, ὑγιεία, εὐεξία. Εἰ τοίνυν ἡ ψυχὴ
ὑπὸ τῆς ἰδίας κακίας οὐ φθείρεται· κακία δὲ ψυχῆςδει-
λία, ἀκολασία, φθόνος καὶ τὰ παραπλήσια·
Ιωάννης Δαμασκηνός. Dialectica sive Capita philosophica (recensio

fusior) (2934: 002)“Die Schriften des Johannes von Damaskos, vol. 1”,
Ed. Kotter, B.Berlin: De Gruyter, 1969; Patristische Texte und Studien
7.Sec. 68, γρ. 16
σῶμα λεπτομερέστατον καὶ θερμότατον καὶ ξηρότατον·

200
γῆ ἐστι σῶμα ξηρότατον καὶ βαρύτατον· ὕδωρ ἐστὶ

σῶμα ὑγρὸν καὶ ψυχρότατον· ἀήρ ἐστι σῶμα ὑγρότατον
καὶ μαλακόν.
Γένεσίς ἐστι κίνησις κατ' οὐσίαν ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς
τὸ εἶναι· φθορά ἐστι κίνησις ἐκ τοῦ ὄντος εἰς τὸ μὴ εἶναι.
Αὔξησίς ἐστι κίνησις ἐν τῷ ποσῷ κατὰ μέγεθος· φθίσις
ἐστὶ κίνησις ἐν τῷ ποσῷ κατὰ μείωσίν τε καὶ ἐλάττωσιν.
Ἀλλοίωσίς ἐστι κίνησις ἐν τῷ ποιῷ κατὰ μεταβολήν.
Φορά ἐστι κίνησις ἐκ τόπου εἰς τόπον· περιφορά ἐστι κίνησις ἐν τῷ
αὐτῷ τόπῳ. Αὐτοκινησία ἐστὶν ἡ τῆς ψυχῆς ἐν τοῖς ζῴοις κίνησις.
Χρόνος ἐστὶ μέτρον κινήσεως καὶ ἀριθμὸς τοῦ ἐν κινήσει
Ιωάννης Δαμασκηνός. Expositio fidei (2934: 004)

“Die Schriften des Johannes von Damaskos, vol. 2”, Ed. Kotter, B.
Berlin: De Gruyter, 1973; Patristische Texte und Studien 12.
Sec. 7, γρ. 24
τικόν τε καὶ ἐνεργὸν καὶ παντοδύναμον, οὕτω καὶ πνεῦμα μεμαθηκότες

θεοῦ
τὸ συμπαρομαρτοῦν τῷ λόγῳ καὶ φανεροῦν αὐτοῦ τὴν ἐνέργειαν οὐ
πνοὴν ἀνυπόστατον ἐννοοῦμεν – οὕτω γὰρ ἂν καθαιρεῖται πρὸς τα-
πεινότητα τὸ μεγαλεῖον τῆς θείας φύσεως, εἰ καθ' ὁμοιότητα τοῦ
ἡμετέρου
πνεύματος καὶ τὸ ἐν αὐτῷ πνεῦμα ὑπονοοῖτο – , ἀλλὰ δύναμιν οὐσιώδη,
αὐτὴν ἐφ' ἑαυτῆς ἐν ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουμένην, ἐκ τοῦ πατρὸς
προερχομένην καὶ ἐν τῷ λόγῳ ἀναπαυομένην καὶ αὐτοῦ οὖσαν ἐκφαν-
τικήν, οὔτε χωρισθῆναι τοῦ θεοῦ, ἐν ᾧ ἐστι, καὶ τοῦ λόγου, ᾧ συμπαρο-
μαρτεῖ, δυναμένην οὔτε πρὸς τὸ ἀνύπαρκτον ἀναχεομένην, ἀλλὰ καθ'
ὁμοιότητα τοῦ λόγου καθ' ὑπόστασιν οὖσαν, ζῶσαν, προαιρετικήν,
αὐτοκίνητον, ἐνεργόν, πάντοτε τὸ ἀγαθὸν θέλουσαν καὶ πρὸς πᾶσαν
πρόθεσιν σύνδρομον ἔχουσαν τῇ βουλήσει τὴν δύναμιν, μήτε ἀρχὴν
ἔχουσαν μήτε τέλος· οὔτε γὰρ ἐνέλειψέ ποτε τῷ πατρὶ λόγος οὔτε τῷ
λόγῳ πνεῦμα.
Οὕτως διὰ μὲν τῆς κατὰ φύσιν ἑνότητος ἡ πολύθεος τῶν Ἑλλήνων
ἐξαφανίζεται πλάνη, διὰ δὲ τῆς τοῦ λόγου παραδοχῆς καὶ τοῦ πνεύματος
τῶν Ἰουδαίων καθαιρεῖται τὸ δόγμα, ἑκατέρας τε αἱρέσεως παραμένει τὸ
χρήσιμον, ἐκ μὲν τῆς Ἰουδαϊκῆς ὑπολήψεως ἡ τῆς φύσεως ἑνότης, ἐκ δὲ
τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἡ κατὰ τὰς ὑποστάσεις διάκρισις μόνη. Εἰ δὲ ἀντιλέγοι
ὁ Ἰουδαῖος πρὸς τὴν τοῦ λόγου παραδοχὴν καὶ τοῦ πνεύματος, ὑπὸ τῆς
θείας γραφῆς ἐλεγχέσθω τε καὶ ἐπιστομιζέσθω. Περὶ μὲν γὰρ τοῦ λόγου
201
Ιωάννης Δαμασκηνός. Expositio fidei Sec. 59, γρ. 223
πάντα, ὅσα ἐποίησε, καὶ ἰδοὺ καλὰ λίαν».

Ἡμεῖς δέ φαμεν, ὅτι «οἱ ἅγιοι πατέρες πολυτρόπως τὴν ἀνθρωπίνην
ὠνόμασαν κίνησιν πρὸς τὰς ὑποκειμένας ἐννοίας. Προσηγόρευσαν γὰρ
αὐτὴν καὶ δύναμιν καὶ ἐνέργειαν καὶ διαφορὰν καὶ κίνησιν καὶ ἰδιότητα
καὶ ποιότητα καὶ πάθος· οὐ κατὰ ἀντιδιαστολὴν τῆς θείας, ἀλλ' ὡς
συνεκτικὴν μὲν καὶ ἀναλλοίωτον δύναμιν, ἐνέργειαν δὲ ὡς
χαρακτηριστι-
κὴν καὶ τὴν ἐν πᾶσι τοῖς ὁμοειδέσιν ἀπαραλλαξίαν ἐμφαίνουσαν,
διαφορὰν
δὲ ὡς ἀφοριστικήν, κίνησιν δὲ ὡς ἐνδεικτικήν, ἰδιότητα δὲ ὡς
συστατικὴν
καὶ μόνῃ αὐτῇ καὶ οὐκ ἄλλῃ προσοῦσαν, ποιότητα δὲ ὡς εἰδοποιόν, πά-
θος δὲ ὡς κινουμένην· πάντα γὰρ τὰ ἐκ θεοῦ καὶ μετὰ θεὸν πάσχει τῷ
κινεῖσθαι ὡς μὴ ὄντα αὐτοκίνησις ἢ αὐτοδύναμις, οὐ κατὰ
ἀντιδιαστολὴν
οὖν, ὡς εἴρηται, ἀλλὰ τὸν δημιουργικῶς αὐτοῖς ἐντεθέντα παρὰ τῆς τὸ
πᾶν συστησαμένης αἰτίας λόγον· ὅθεν καὶ μετὰ τῆς θείας
συνεκφωνοῦντες
αὐτὴν ἐνέργειαν προσηγόρευσαν. Ὁ γὰρ εἰπών· ‘Ἐνεργεῖ γὰρ ἑκατέρα
μορφὴ μετὰ τῆς θατέρου κοινωνίας’, τί ἕτερον πεποίηκεν ἢ ὁ εἰπών· ‘Καὶ
γὰρ τεσσαράκοντα ἡμέρας ἀπόσιτος μείνας ὕστερον ἐπείνασεν’ (ἔδωκε
γὰρ τῇ φύσει, ὅτε ἤθελε, τὰ ἴδια ἐνεργεῖν) ἢ οἱ διάφορον ἐν αὐτῷ
φήσαντες
ἐνέργειαν ἢ οἱ διπλῆν ἢ οἱ ἄλλην καὶ ἄλλην;» Ταῦτα γὰρ δι' ἀντωνυμίας
δύο τὰς ἐνεργείας σημαίνουσι· καὶ δι' ἀντωνυμίας γὰρ πολλάκις ὁ
ἀριθμὸς
ἐνδείκνυται καὶ διὰ τοῦ εἰπεῖν θεῖόν τε καὶ ἀνθρώπινον.
Theophylactus Simocatta Epist., Hist., Epistulae (3130: 001)

“Theophylacti Simocatae epistulae”, Ed. Zanetto, G.Leipzig: Teubner,
1985.Epistle 33, γρ. 10
Γαλάτεια Θέτιδι
Ἐπαινῶ σου τὴν φρόνησιν, καὶ τὸ λίαν ἐμπειρότατον ἄγαμαι. ὥσπερ γὰρ
ἐκ τρίποδός τινος Πυθικοῦ τὰ μέλλοντα διηγήσω μοι καὶ τοῦ Λυγκέως
ὀξύτερον τὰ βαθύτερά τε καὶ ἀφανῆ τῶν πραγμάτων ἐσκόπησας. ὁ
202
Καλλίμαχος ἡμᾶς καταλέλοιπεν· ἀπέπτη μετεωριζόμενος ὀξυτάτῳ τῷ

τοῦ κόρου πτερῷ· ἐδραπέτευσεν ἡμᾶς ὁ παμμίαρος καὶ γέγονεν ὁ κόρος
αὐτῷ τῆς ἐπιθυμίας πρεσβύτερος. σὺ δέ μοι παρῄνεις πολλά· ‘ὅρκοις μὴ
πείθου, Γαλάτεια· ὅρκων τοῖς ἐρῶσιν οὐδέν ἐστιν εὐχερέστερον.’
ἐρωτικῶν
γὰρ οἱ νέοι μεθύοντες ἡδονῶν καὶ τὸ καλῶς ἀφαιροῦνται βουλεύεσθαι,
καὶ
πράττουσι καὶ φθέγγονται ὅσα νομοθετοῦσιν οἱ Ἔρωτες· οὐ γὰρ
αὐτοκίνη-τον ἔχουσι τῶν πραγμάτων τὴν ἔφεσιν. ἀπιστία πίστεως ἔοικεν
ἀσφαλέστε-ρον, καὶ πρὸς ἀπάτην ὅρκος σοφιστής ἐστιν ἀξιόχρεως.
Θεμιστοκλῆς Χρυσίππῳ
Ἐπειδὴ σωφροσύνη καὶ παρὰ τῷ μύθῳ τετίμηται, ἄγε δῆτα, Χρύσιππε,

διαμυθολογήσομαί σοι μῦθον οὐκ ἄσεμνον.
Ἀφίκοντό ποτε πρὸς τὸν Δία τὰ ὄρνεα καὶ τὸν Ὀλύμπιον ἐπρεσβεύοντο
ἡγεμόνα σφίσιν ἐγχειρίσαι· ἦν γὰρ ἀναρχία τοὺς ὄρνιθας τὸ λυποῦν, καὶ
μεγίστου τινὸς ἀγαθοῦ, ἡγεμονίας, ἐχήρευον καὶ πολλὴν διὰ τοῦτο τὴν
ἀκοσμίαν ἐκέκτηντο. ἐπένευσε τοίνυν ὁ Ζεύς, καὶ γέγονεν ἔργον τὸ
βούλημα, καὶ δωρεῖται δῶρον τοῖς ἱκετεύουσι θαυμαστόν·
Ζωναράς. Lexicon (3136: 001)“Iohannis Zonarae lexicon ex tribus

codicibus manuscriptis, 2 vols.”, Ed. Tittmann, J.A.H.
Leipzig: Crusius, 1808, Repr. 1967.Alphabetic letter alpha, p. 240, γρ. 11
δὲ τίνι ὑπάρχει, δηλοῖ τὴν κατάφασιν, τὸ δὲ

τίνι μὴ ὑπάρχει, σημαίνει τὴν ἀπόφασιν. ἀπό-
φασις δὲ καὶ πρότασις καὶ πρόβλημα καὶ ἔν-
στασις καὶ συμπέρασμα. τὰ πέντε ταῦτα οὐ-
δὲν κατὰ τὴν ὑπόστασιν ἀλλήλων διαφέρουσιν·
ἡ δὲ διαφορὰ τούτων κατ' ἐπίνοιαν ἢ κατά τινα
γίνεται σχέσιν. ὅταν μὲν γὰρ ἁπλῶς ἀποφαί-
νομαι, ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατός ἐστι, [ἀπόφασις
λέγεται· ὅταν δὲ ὡς μέρος συλλογισμοῦ ληφθῇ,
ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατός ἐστι,] τὸ ἀθάνατον, αὐ-
τοκίνητον, τότε πρότασις ἐστὶ τὸ λέγειν ἡ ψυ-
χὴ ἀθάνατος. ἡνίκα δὲ ἐνίσταται πρὸς τὴν
πρότασιν ζητῶν, πόθεν δῆλον, ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθά-
νατός ἐστι, τότε τὸ τοιοῦτον ἔνστασις προς-
αγορεύεται. ἡνίκα δὲ πάλιν προτείνομεν εἰς ζή-
τησιν, ἆρά γε ἡ ψυχὴ ἀθάνατός ἐστι, καλεῖται
203
πρόβλημα. ὅτε δὲ ἐκ προτάσεως συνάγεται, κα-

λεῖται συμπέρασμα.
Ἀπαξίωσις. καταφρόνησις. ὁ δὲ Φίλιππος ἐδυς-
χέραινεν ἐπὶ τῇ τῶν Κερκυρέων ἀπαξιώσει –
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter alpha, p. 346, γρ. 1
[Αὐτοδαῆ καὶ αὐτομαθῆ. τὰ ἐκ φύσεως καὶ μὴ

ἐκ διδαχῆς. καὶ τὰ ὀρχήματα ἦεν αὐτοδαῆ.]
[Αὐτοκίνητον. αὐτοφυές. τῷ δὲ Ἑρμείᾳ τῷ φιλοσόφῳ τὸ αὐτοκίνητον
οὐ προσήνθει τῇ πολυ μαθείᾳ.]
[Αὐτοφυέστατον. μὴ ἐπίπλαστον ἔχον κάλλος.]
[Αὐτόγυον. μέρος ἀρότρου. ἔστιν ὁ γύης καὶ
τὸ γύον. γίνεται δὲ παρὰ τὸ γαῖα, γύη, ἵν' ᾖ
ἡ γύη, τῆς γύης, καὶ μεταχθείσης τῆς γενι-
κῆς εἰς εὐθεῖαν, ὁ γύης.]
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter epsilon, p. 657, γρ. 3
Ἐκκλήσεις. αἱ ἐκκαλήσεις. πρόδηλος γὰρ ἐγένε-

το φυγὴ καὶ τῶν ὑπεναντίων ἐκκλήσεις πρὸς
ἐπίθεσιν.
Ἐκμαρτυρία. διαφέρει τῆς μαρτυρίας. ὅτι ἡ
μὲν τῶν παρόντων ἐστὶν, ἡ δὲ [ἐκμαρτυρία]
τῶν ἀπόντων.
Ἐκ μεταβολῆς. ἤτοι ἐκ μεταμελείας. οἱ δὲ
μετὰ ταῦτα ἐκ μεταβολῆς ὡς ἐπ' Ὀλυμπίας.
Ἐκκομιδή. ἡ ἐκφορά.
Ἑκουσιότης. νοὸς *αὐτεξουσιότης καὶ* αὐτοκινησία πρὸς τὸ αἱρετόν.
Ἐκ περινοίας. ἐξ ἐπινοίας.
Ἔκπληξις. *ἀσυνεσία καὶ* φόβος ἐξ ἀσυνή-
θους φαντασίας.
Ἐκπνοή. ἔξοδος πνεύματος ὑπὸ συστολῆς πνεύμο-
νος διὰ ψύξιν τοῦ ἐν ἡμῖν θερμοῦ.
Ἐκπλαγοῦς καὶ ἐκπαγλοῦς.
204
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter epsilon, p. 724, γρ. 30
ἐστὶν ἡ κατ' οὐσίαν αὐτῆς μετὰ αἰσθήσεως καὶ

νοῦ ζωτικὴ καὶ αὐθαίρετος κίνησις. ἐνέργειά
ἐστιν ἡ φυσικὴ ἑκάστης οὐσίας δύναμίς τε καὶ
κίνησις, ἧς χωρὶς οὔτε ἐστὶν οὔτε γινώσκεται
φύσις αἰσθητικῶν· αἴσθησις, καθ' ἣν αὗται τὲ
τῶν ἐκτὸς ἐφάπτονται φυσικῶς καὶ τοῖς ἐκτὸς
ὑποπίπτουσι· πτηνῶν πτῆσις· νηκτῶν νῆξις· ἑρ-
πιστικῶν ἕρψις· βαδιστικῶν βάδισις. καὶ περι-
ληπτικῶς εἰπεῖν, τὸ σημαντικὸν ἑκάστης ἰδίω-
μα φύσεως. ἐνέργεια τῆς νοερᾶς ψυχῆς ἐστι
κατὰ φύσιν αὕτη ἡ αὐτοκίνητος καὶ πρώτη δύ-
ναμις· ἤγουν αὐτοκίνητος λόγος φυσικῶς αὐτῇ
πηγαζόμενος. ἐνέργειαν λέγομεν φυσικὴν, ἧς
μόνον ἐστέρηται τὸ μὴ ὄν. τὸ γὰρ οὐσίας τι-
νὸς μετέχον καὶ τῆς δηλούσης αὐτὴν μεθέξει
πάντως δυνάμεως. ὅρους γὰρ τῶν οὐσιῶν καὶ
τὰς φυσικὰς αὐτῶν ἐνεργείας ὁ ἀληθὴς ἐπί-
σταται λόγος. οὐδὲν τῶν ὄντων, εἴτε νοερόν
ἐστιν, ἀφαιρεῖται θελητικῆς δυνάμεως καὶ ἐνερ-
γείας· εἴτε αἰσθητικὸν, τῆς αἰσθητικῆς ἐνερ
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter nu, p. 1405, γρ. 21
Νοῦς. ὅρασις ψυχῆς ἀσώματος πρὸς πάντα ἐκ-

τείνουσα.
Νοῦς. πρᾶγμα ἄδηλον, ἀδήλως ἄδηλα περιαθροῦν.
τοῦτο γάρ ἐστι νοῦς ἐν ψυχῇ, ὅπέρ ἐστιν
ὀφθαλμὸς ἐν σώματι.
Νοῦςἐστὶ ψυχῆς τὸ καθαρώτατον καὶ λογικὸν
εἰς θεωρίαν τῶν ὄντων.
Νοῦςθύραθεν ἐστὶν ἡ ἔξωθεν ἐπιγινομένη γνῶ-
σις.
Νοῦς. φύσις ἐπινοητικὴ παντὸς πράγματος.
Νοῦςἐστὶν ὑφεστὼς, οὐσία νοερὰ αὐτοκίνητος,
θεῖος ὑμνῳδὸς δόξης. ἡ πρώτη τοῦ νοῦ κίνησις.
Νοῦς. παρὰ τὸ νέμεσθαι, τὸ πορεύεσθαι. ὁ πάν-
τοτε ἐν ἡμῖν κινούμενος, καὶ ἐπὶ πάντων ἰών.
τί γὰρ ὁρμητικώτερον τοῦ νοῦ; καὶ Ὅμηρος·
ὡς δ' ὅταν ἀΐξῃ νόος ἀνέρος.
205
καὶ πάλιν·
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter psi, p. 1877, γρ. 24
σιον. καὶ υμμαρτυρεῖ ἡ συνείδησις. ψυχῆς δυ-

νάμεις· νοῦς· διάνοια· δόξα· φαντασία· αἴ-
σθησις· βούλησις· προαίρεσις· θυμὸς καὶ ἐπι-
θυμία. ψυχή ἐστιν οὐσία γεννητὴ, οὐσία ζῶ-
σα, καὶ τῶν αἰσθητῶν ἀντιληπτικὴν δι' ἑαυτῆς
ἐνιεῖσα, ἕως ἂν ἡ δεκτικὴ τούτου συνίσταται
φύσις. εἴρηται δὲ παρὰ τὸ ψύχω, τὸ ζωοποιῶ.
ἢ παρὰ τὸ ψύχος, ὅ ἐστι πνεῦμα. Ὅμηρος·
ψύχεος ἱμείρων.
ἀντὶ τοῦ πνεύματος.
Ψυχήἐστιν οὐσία ἀσώματος, αὐτοκίνητος, θείας
ὑμνῳδὸς δόξης. ψυχή ἐστιν οὐσία ἄϋλος καὶ
ἀθάνατος. ψυχή ἐστιν θυμὸς καὶ ἐπιθυμία.
ὅπερ λέγεται θυμικὸν καὶ ἐπιθυμητικόν.
(Οὐδέτερον.)
Ψυλεῖον. βοτάνη.
Ψυχρὰ ῥήματα. κακοὶ λόγοι.
Ψύχος. τὸ πνεῦμα. Ὅμηρος·
ψύχεος ἱμείρων.
Ψυχαγωγεῖ. ἀναψύχει.
Ψυχάζουσι. πρὸς τὸ ψυχρὸν διατρίβουσι πνεῦ
Joannes Actuarius Med., De spiritu animali (3188: 001)

“Physici et medici Graeci minores, vol. 1”, Ed. Ideler, J.L.
Berlin: Reimer, 1841, Repr. 1963.Book 1, κεφ. 3, setion 6, γρ. 2
ἐνῆν. τῇ κοινωνίᾳ γὰρ τῶν φύσεων ἕκαστον τῶν αἰσθητι-

κῶν καὶ νοερῶν ἐπιγινώσκει. οὕτω τὸ τῆς ψυχῆς ἡμῶν
θεῖον καὶ νοερὸν ἐκ τῶν κατ' αὐτὸ ἐνεργειῶν καταλαμ-
βάνεται.
Πλείους δ' ἄν τις καὶ ἀριδηλοτέρους τούτων
λογισμοὺς ἐξεύροι τῷ λόγῳ, ὑπόθεσιν τὴν λογικὴν ψυχὴν
τοῦ λόγου ποιούμενος· ἡμῖν γὰρ οὐ περὶ ταύτης φᾶναι
πρόθεσις ἔνεστι· τῇ κοινωνίᾳ δὲ τοῦ λόγου καὶ ταῦτ' εἴρη-
206
ται.
Ὅτι δὲ ἁπλοῦν τὸ λογικὸν τοῦτο καὶ νοερὸν πνεῦμα
καὶ αὐτοκίνητον, ἐκ πολλῶν ἄν τις συλλογίσαιτο. Ὅτι δὲ
καὶ ἀθάνατον, καὶ ἀπὸ τῶν καθ' ἡμᾶς τούτων καὶ ὑπὸ
αἴσθησιν.
Εἰ γὰρ καθ' Ἱπποκράτην, εἰ ἓν ἦν, ὁ ἄν-
θρωπος οὐκ ἂν ἤλγει (οὐ γὰρ ἂν εἶχεν ὑφ' ὅτου ἂν ἔπασχε
πνεῦμα νοερὸν καὶ ἀσώματον), πῶς ἂν ὑποσταίη φθοράν,
μὴ ἔχον ὑφ' ὅτου ἂν πάθοι;
Aeneas Phil., Rhet., Theophrastus sive de animarum immortalitate et

corporum resurrectione dialogus (4001: 001)“Enea di Gaza.
Teofrasto”, Ed. Colonna, M.E.Naples: Iodice, 1958.
P. 5, γρ. 18
{Εὐξίθεος} Ἥξει δὲ αὖθις ἑκοῦσα ἢ ἐξ ἀνάγκης;

{Θεόφραστος}
Ἐγώ σοι διανοίγειν ὥσπερ ἐν ἱεροῖς πειράσομαι τὰ τῶν παλαιῶν
ἀπόρρητα. Ὁ μὲν γὰρ Ἡράκλειτος διαδοχὴν ἀναγκαίαν τιθέμενος ἄνω
καὶ κάτω τῆς ψυχῆς τὴν πορείαν ἔφη γίγνεσθαι· ἐπεὶ κάματος αὐτῇ τῷ
δημιουργῷ συνέπεσθαι καὶ ἄνω μετὰ τοῦ θεοῦ τόδε τὸ πᾶν
συμπεριπολεῖν
καὶ ὑπ' ἐκείνῳ τετάχθαι καὶ ἄρχεσθαι, διὰ τοῦτο τῇ τοῦ ἠρεμεῖν ἐπι-
θυμίᾳ καὶ ἀρχῆς ἐλπίδι κάτω φησὶ τὴν ψυχὴν φέρεσθαι. Ὁ δὲ Ἐμπε-
δοκλῆς ἐκφοβεῖ νόμον εἶναι λέγων ταῖς ψυχαῖς ἁμαρτούσαις ἐνταῦθα
πεσεῖν· ὑπὸ δὲ σοφίας τὴν ἀεικίνητον καὶ αὐτοκίνητον ἐκεῖνος ψυχὴν
εἰς φυτὸν ἐρρίζωσε· λέγει γοῦν, εἰς καιρὸν γὰρ τοῦ ἔπους μέμνημαι,
Αὐτὰρ ἐγὼ γενόμην κούρη τε κοῦρός τε
Aeneas Phil., Rhet., Theophrastus sive de animarum immortalitate et

corporum resurrectione dialogus P. 8, γρ. 5
{Εὐξίθεος}
Εὐδαίμων εἶ, ὦ Θεόφραστε, ὅτι πολλῶν ὄντων καὶ ποικίλων τῶν πάλαι
λεγομένων οὐδέν σε διέλαθεν, ἀλλὰ πάντα διδάσκεις σαφῶς, ὡς αὐ-
τὸς ἐξευρών, οὐ τὰ τῶν παλαιῶν διεξιών. Μνημονικὸς δὲ τοῦ Ἱππίου
μᾶλλον ἐφάνης καὶ οὐκ ἀμελέτητος. Ἀλλὰ τί δράσω ἀμφίβολος ἔτι δια-
μένω καὶ οὐκ ἔχω τίς γένωμαι, οὐκ εἰδὼς ὅτῳ χρὴ μᾶλλον συνέπεσθαι,
πότερον Ἡρακλείτῳ, ᾧ δοκεῖ τῶν ἄνω πόνων τῆς ψυχῆς ἀνάπαυλαν εἶναι
207
τὴν εἰς τόνδε τὸν βίον φυγήν, ἢ τῷ Ἐμπεδοκλεῖ, ὃς κατὰ τίσιν ὑπὲρ ὧν
ἥμαρτεν ἐνταῦθα τὴν ψυχὴν ἀπέρριψεν, ἢ τῷ Πλάτωνι μᾶλλον, ὃς νῦν
μὲν κατὰ τίσιν, νῦν δὲ πρὸς τὸ τέλειον εἶναι τόδε τὸ πᾶν, καὶ νῦν μὲν
ἄκουσαν, νῦν δὲ ἑκοῦσαν, καὶ ἐνίοτε μὲν πρὸς βίαν, ἐνίοτε δὲ αὐτοκινή-
τως ὅπη βούλεται τὴν ψυχὴν ἐκπέμπεσθαι· τὸν γὰρ Ἀριστοτέλην σιω-
πήσομαι, ὃς δι' ὑπερβολὴν σοφίας τὴν τῆς ψυχῆς ἀθανασίαν ἀφείλετο,
τὰ ἀλλήλων ἕκαστοι καταλύοντες καὶ τοῖς ἄλλοις καὶ αὑτοῖς τἀναντία
φιλοσοφοῦντες.
{Θεόφραστος}
Βούλονται μὲν οἱ ἐξ Ἀκαδημίας πείθειν ὡς διαφωνεῖ Πλάτων αὐτὸς
ἑαυτῷ, νοήματα καὶ ὀνόματα ὡς ἂν ἐθέλωσι μετατιθέντες, ὥσπερ οἱ τοὺς
χρησμοὺς πρὸς τὴν ἑαυτῶν βούλησιν ἑρμηνεύοντες. Δοκοῦσι δέ μοι
παντε-
λῶς ἐκβιάζεσθαι· οὔτε γὰρ γέγονεν οὔτ' ἂν γένοιτο μᾶλλον τοῦ Πλάτωνος
ἱκανὸς ἑρμηνεῦσαι σαφῶς πᾶν ὅ τι ἂν ἐθέλῃ
Συμπλίκιος. Σχόλια στον Αριστοτέλη.
Συμπλίκιος. In Aristotelis quattuor libros de caelo commentaria

“Simplicii in Aristotelis de caelo commentaria”, Ed. Heiberg, J.L.
Berlin: Reimer, 1894; Commentaria in Aristotelem Graeca 7.Τόμ. 7, p.
94, γρ. 4
θος, καὶ διὰ τοῦτο ἓν μὲν ἁπλῶς οὐκ ἔστι τοῦτο, διότι ὑπὲρ αὐτὸ τὸ ἕν
ἐστι τὸ πάντων τῶν ὄντων αἴτιον. τὸ δὲ πρώτιστον καὶ κυριώτατον ὄν
ἐστιν ὅλον ἅμα ὑφεστηκὸς κατά τε τὸ εἶναι καὶ κατὰ τὴν τοῦ εἶναι παρά-
τασιν, διὸ καὶ ὁ αἰὼν ἐνταῦθα τὸ ἀεὶ τῷ εἶναι παρεχόμενος· ἀλλ' ἐπειδὴ
καὶ οὗτος ἐν τῷ ἑνὶ μένει, τὸ ἀεὶ τοῦτο τὸ αἰώνιον συνῃρημένον ἐστί·
πλῆθος γὰρ ἡνωμένον ὑπάρχον, μᾶλλον δὲ ἓν πεπληθυσμένον, οὔτε διά-
στασιν κατὰ τὴν οὐσίαν οὔτε παράτασιν κατὰ τὸ εἶναι κυρίως ἐμφαίνει·
διὸ
καὶ ὄντως ὄν ἐστιν, ὅπερ ἐστί. μετὰ δὲ τοῦτο προσεχῶς ὑφίσταται τὸ
τούτου προσεχῶς ὑφιστάμενον, ὅπερ κινηθὲν ἀπὸ τοῦ ὄντος ἄλλο μὲν
ἐγέ-
νετο παρ' αὐτὸ καὶ κατὰ ταύτην οὐσιώθη τὴν κίνησιν, καὶ ὥσπερ αὐθυ-
πόστατον ἐκεῖνο, οὕτως τοῦτο γέγονεν αὐτοκίνητον· καθ' ὅσον μὲν γὰρ
ἐκινήθη τοῦ ὄντος, διὰ κινήσεως ὑπέστη, καθ' ὅσον δὲ προσεχές ἐστι τῷ
ὄντι οὔπω διαστὰν ἀφ' ἑαυτοῦ, αὐτοκίνητον γέγονεν, ὡς ἦν τὸ πρὸ αὐτοῦ
αὐθυπόστατον, ταὐτὸν ἔχον τὸ κινοῦν καὶ κινούμενον διὰ τὸ κεκορέσθαι

ἔτι
208
τοῦ ἑνὸς καὶ ὑπ' αὐτοῦ κρατεῖσθαι, ἀπὸ δὲ τούτου πρόεισί τι πεπληθυς-
μένον, μετέχον μέν πη καὶ αὐτὸ τοῦ ἑνός, οὐ μέντοι ἐν τῷ ἑνὶ μένον
οὐδὲ ὑπ' αὐτοῦ κρατούμενον, διόπερ μεμερισμένον ὂν οὐδὲ
αὐθυπόστατον ἔτι
τοῦτό ἐστιν οὐδὲ αὐτοκίνητον, διότι τὴν ὑποστατικὴν τὴν κατὰ τὸ ἓν
αἰτίαν
οὐκ ἐν ἑαυτῷ ἔχει ὥσπερ τὸ ἡνωμένον καὶ τὸ μετ' αὐτό. εὐθὺς δὲ τοῦτο
καὶ διάστασιν ὑπέμεινε τῆς τε οὐσίας καὶ τῆς κατὰ τὸ εἶναι παρατάσεως,
ἅτε τοῦ ἑνὸς ἀποφοιτῆσαν, καὶ διαστὰν πάντη σῶμα γέγονε καὶ τὰ σώμα
Τόμ. 7, p. 94, γρ. 30
τος· ὥστε οὐδὲ τὴν ἀπὸ τοῦ αἰτίου γένεσιν ἅμα ὅλην ὑποδέχεται· ἦν γὰρ
ἂν ὂν καὶ τοῦτο· ἀλλὰ κατὰ μέρος ὡς δυνατόν· ἐκστὰν δὲ ὅλως τοῦ
ἑνὸς τὸ ἐν τούτῳ πλῆθος καὶ ἐπεισάκτως αὐτοῦ μετέχον σύνθετον ἀντὶ
ἡνωμένου γέγονε, διὸ καὶ τελέως ἑτέρωθεν τὴν ὑπόστασιν ἔχει. τὸ μὲν
γὰρ ἡνωμένον πλῆθος ἐν ἑαυτῷ τὸ ἓν ἔχον, ἐπειδὴ τὸ ἕν ἐστι τὸ πάντων
ὑποστατικὸν καὶ κυρίως ὑποστατικόν, κἂν ὑπῆλθε τοῦ μόνως
ὑφιστάνοντος,
ἀλλ' ὅμως ἐν ἑαυτῷ τὸ ὑφιστάνον ἔχον αὐθυπόστατον γέγονεν· τὸ δὲ σύν-
θετον πλῆθος ἐπείσακτον ἔχει τὸ τῆς συνθέσεως ἕν, καὶ γίνεται τοῦτο
εὐθὺς τὸ ἓν εἶδος ὡς ἐν ὕλῃ τῇ τοῦ τοιούτου πλήθους ἀοριστίᾳ καὶ δια-
στάσει γινόμενον, ὥσπερ τὸ αὐτοκίνητον μέσως ἀμφοῖν ἔχει. τὸ οὖν ὡς
εἴδους ἐν ὕλῃ τοῦ ἑνὸς μετέχον διὰ τὴν σύνθεσιν καὶ μὴ ἅμα ὅλον ὑφε-
στηκὸς μήτε κατ' οὐσίαν μήτε κατὰ τὴν τοῦ εἶναι παράτασιν καὶ μηδαμῶς
τοῦ εἶναι ἑαυτῷ αἴτιον διὰ τὸν μερισμόν, δι' ὃν οὐκέτι ἐν ἑαυτῷ τὸ ἓν
ἔχει· τὸ γὰρ μεριστὸν μέρει μέρος ὑφιστάνον οὐκέτι ὅλον οὐδὲ κυρίως
ἐστὶν αὐθυπόστατον, ὥσπερ οὐδὲ τὸ μέρει μέρος κινοῦν κυρίως
αὐτοκίνητον·
ἀμερὲς γὰρ ἀνάγκη καὶ ἀδιάστατον εἶναι καὶ ὅλον ὅλῳ ἑαυτῷ
ἐφαρμόττον
τὸ κυρίως αὐθυπόστατόν τε καὶ αὐτοκίνητον, τὸ δὲ μεριστὸν καὶ διεστὼς
ἔξωθεν μόνως ἔχει τὸ εἶναι· καὶ διὰ τοῦτο οὖν καὶ ὅτι σύνθετον καὶ ὅτι μὴ
ὅλον ἅμα ἐστίν, ὅπερ ἐστίν, ἀλλ' ἐν τῷ γίνεσθαι τὸ εἶναι ἔχει, τοῦτο
κυρίως
ἤδη γενητόν ἐστιν ὡς πρὸς τὸ κυρίως ὂν ἀντιδιῃρημένον, ὃ καὶ τὸ εἶναι
παρ'
209
Συμπλίκιος. In Aristotelis quattuor libros de caelo commentaria Τόμ. 7,

p. 118, γρ. 23
p. 270b16 Ἔοικε δὲ καὶ τοὔνομα παρὰ τῶν ἀρχαίων παραδε-

δόσθαιἕως τοῦ ὀνομάζει γὰρ αἰθέρα ἀντὶ πυρός.
Τρίτην πίστιν πρὸς τὴν ἀιδιότητα προσάγει τὴν ἀπὸ τοῦ ὀνόματος
τοῦ μέχρι νῦν ἀπὸ τῶν ἀρχαίων παραδοθέντος. δύο δὲ ἡμῖν ἀπὸ τοῦ
ὀνόματος ἐκφαίνει περὶ αὐτοῦ τῶν θεμένων ἐννοίας· αἰθέραγὰρ αὐτὸν
προσηγόρευσαν καὶ ὡς ἀκρότατον καὶ πάντων ὑπεριδρυμένον τῶν ὑπὸ
σε-λήνην στοιχείων, ὧν ἕκαστον ἰδίῳ τινὶ κεκλήκασιν ὀνόματι, ἐξαιρέτως
τὸν οὐρανὸν τῷ τοῦ αἰθέρος τιμήσαντες τὸ ἄκρον καὶ ὑπερανέχον

δηλοῦντι
καὶ τῶν ὑφ' ἑαυτὸν λεπτότατόν τε καὶ καθαρώτατον. ἐμφαίνει δὲ τοὔ-
νομα καὶ τὸ ἀεὶ θεῖν τὴν ἀίδιον αὐτοκίνησιν ἐνδεικνύμενον καὶ τὴν
ἀιδιό-
τητα τῆς ὑποστάσεως συνεμφαῖνον. βουλόμενος δὲ δεῖξαι μὴ μόνους τού-
τους τοὺς ἀνθρώπους τοὺς ἀπὸ τῶν θεμένων τὸ ὄνομα μέχρι νῦν ταύτην
ἐσχηκότας τὴν δόξαν πλεονάκις φησὶν εἰς τοὺς ἀνθρώπους ἀφικνεῖσθαι
τὰς αὐτὰς δόξας, κἂν γένηταί ποτε μεταξὺ διαλείμματα. δῆλον δέ, ὅτι
τὰς ἀληθεῖς πολλάκις ἀφικνεῖσθαι δόξας τὰς αὐτὰς οἰητέον· μένουσα γὰρ
ἡ τῶν πραγμάτων φύσις καὶ τοὺς πρὸς ὀλίγον ἀποπλανηθέντας ἐπανάγει
πάλιν πρὸς ἑαυτήν, αἱ δὲ ψευδεῖς δόξαι ἀόριστοί τε οὖσαι καὶ ἀορίστως
κινουμένων ψυχῶν γινόμεναι οὐκ οἶμαι ὅτι πάντως ἀνακυκλοῦνται αἱ
αὐταί.

Τόμ. 7, p. 241, γρ. 9
ἠρκέσθη εἰς ἄδοξόν τι τὸν λόγον ἀπαγαγεῖν τὸ δύο ἔσεσθαι ἄπειρα, διὸ
καὶ λογικώτεροντὸ ἐπιχείρημα κέκληκεν.
p. 275b25 Ἔτι τὸ κινοῦν τὸ ἄπειρον τί ἔστιν;ἕως τοῦ διαφέροντα

τὴν μορφὴν καὶ τὴν δύναμιν.
Δείξας, ὁ Ἀλέξανδρός φησι, τὸ ἑπόμενον ἄτοπον τῷ βίᾳ κινεῖσθαι τὸ

ἄπειρον, ὅτι ἀνάγκη ἔξωθεν ἄλλο ἄπειρον εἶναι τὸ κινοῦν αὐτό, νῦν δεί-
κνυσιν, ὅτι, κἂν κατὰ φύσιν κινῆται, τὸ αὐτὸ ἄτοπον ἕπεται. εἰ γὰρ πᾶν,
φησί, τὸ κατὰ φύσιν κινούμενον ὑπό τινος κινεῖται καὶ ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ ἢ
210
ὑπὸ ἄλλου, καὶ τὸ ἄπειρον κατὰ φύσιν κινούμενον ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ ἢ ὑπ'
ἄλλου κινεῖται. ἀλλ' εἰ μὲν ὑφ' ἑαυτοῦ, ἔμψυχον ἔσται· μόνα γὰρ ταῦτα
αὐτοκίνητα ὑπὸ τῆς ἐν αὐτοῖς ψυχῆς κινούμενα· ἀλλ' εἰ τοῦτο, ζῷόν ἐστι
τὸ ἄπειρον σῶμα· ἀδύνατον δὲ ζῷον ἄπειρον εἶναι· τὸ γὰρ ζῷον μεμόρ-

φωται καὶ πεπεράτωται τῇ μορφῇ, τὸ δὲ ἄπειρον οὐ μεμόρφωται, καὶ τὸ
μὲν ζῷον ἐν συμμετρίᾳ τῇ πρὸς ἄλληλα τῶν μερῶν ἐστι, τὸ δὲ ἄπειρον
οὐδὲν ἔχει σύμμετρον. εἰ οὖν μὴ ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖται, ἀλλ' ὑπὸ ἄλλου,
ἔσται δύο ἄπειρα τό τε κινοῦν καὶ τὸ κινούμενον διαφέροντα τὴν
μορφήν,
τουτέστιν ἐν οἰκείᾳ περιγραφῇ ἀφωρισμένα· εἰ γὰρ συνεχῆ ἦν, οὐκ ἂν
ἔπασχεν ὑπ' ἀλλήλων· οὐδὲν γὰρ ὑφ' ἑαυτοῦ πάσχει· διαφέροντα δὲ καὶ
τῇ δυνάμει, εἴπερ τὸ μὲν κινοῦν ἐστι, τὸ δὲ κινούμενον, ἄπειρα ἄμφω·
δύο
ἄρα ὄντως ἂν ἦν τὰ ἄπειρα, ὅπερ ἀδύνατον καὶ πρότερον εἴρηται.
δύναται
δέ, φησὶν ὁ Ἀλέξανδρος, τὰ προειρημένα καὶ πλείους ἐπιχειρήσεις εἶναι

Τόμ. 7, p. 242, γρ. 6
γε κατὰ τὴν ἐν αὐτοῖς δύναμιν κινεῖται. “ἢ τοῦτο, φησί, παρείασεν ὡς

δε-
δειγμένον διὰ τὸ μήτε βαρύτητα μήτε κουφότητα δύνασθαι ἄπειρον εἶναι;
ἢ καὶ διὰ τοῦτο λογικὴ ἡ ἐπιχείρησις; ἐνδόξως γὰρ τὴν διαίρεσιν ἐποιή-
σατο· ἢ καὶ ταῦτα ὑπό τινος ἔξωθεν κινοῦντος δέδεικται ἐν τῇ Φυσικῇ
ἀκροάσει; τοῦ γὰρ τῆς γενέσεως αὐτοῖς αἰτίου.” οὕτως μὲν οὖν ὁ Ἀλέξαν-
δρος οὐ προσεσχηκώς, οἶμαι, τῷ “εἴτε φύσει ἔχει κίνησιν τοῦ εἰς εὐθὺ
εἴτε βίᾳ”· οὐ γὰρ ἂν εἶπεν παρεῖσθαι τῇ διαιρέσει ταύτῃ τὰ κατὰ φύσιν
κινούμενα. μήποτε οὖν τοιαύτῃ χρῆται τῇ διαιρέσει ὁ Ἀριστοτέλης· τὸ
ἄπειρον σῶμα, εἰ ἔχει κίνησιν, ἢ κατὰ φύσιν αὐτὴν ἔχει ἢ βίᾳ, καὶ εἰ
κατὰ φύσιν, ἢ φύσει ὡς τὰ φυσικὰ λεγόμενα οἷον γῆ καὶ πῦρ ἢ ὡς τὰ
αὐτοκίνητα λεγόμενα τὰ ὑπὸ τῆς ἐν ἑαυτοῖς κινούμενα ψυχῆς· τὸ γὰρ
βίᾳ
πρὸς ἄμφω ταῦτα ἀντιδιῄρηται. δείξας οὖν, ὅτι οὐ βίᾳ· ἀνάγκη γὰρ εἶναί
τι ἔξωθεν ἄλλο ἄπειρον τὸ κινοῦν· οὔτε ὡς τὰ φυσικά, διότι τὰ κατὰ φύ-
σιν καὶ παρὰ φύσιν ἐνδέχεται κινηθῆναι, καὶ πάλιν βίᾳ, καὶ ἔξωθεν τὸ κι-
νοῦν, δείκνυσιν, ὅτι οὐδὲ ὡς τὰ αὐτοκίνητα ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖται, ἵνα μὴ
ζῷον ᾖ· ἀνάγκη οὖν ὑπ' ἄλλου, καὶ πάλιν ἔξωθεν τὸ κινοῦν.
211

Τόμ. 7, p. 242, γρ. 10
ἀκροάσει; τοῦ γὰρ τῆς γενέσεως αὐτοῖς αἰτίου.” οὕτως μὲν οὖν ὁ Ἀλέξαν-
δρος οὐ προσεσχηκώς, οἶμαι, τῷ “εἴτε φύσει ἔχει κίνησιν τοῦ εἰς εὐθὺ
εἴτε βίᾳ”· οὐ γὰρ ἂν εἶπεν παρεῖσθαι τῇ διαιρέσει ταύτῃ τὰ κατὰ φύσιν
κινούμενα. μήποτε οὖν τοιαύτῃ χρῆται τῇ διαιρέσει ὁ Ἀριστοτέλης· τὸ
ἄπειρον σῶμα, εἰ ἔχει κίνησιν, ἢ κατὰ φύσιν αὐτὴν ἔχει ἢ βίᾳ, καὶ εἰ
κατὰ φύσιν, ἢ φύσει ὡς τὰ φυσικὰ λεγόμενα οἷον γῆ καὶ πῦρ ἢ ὡς τὰ
αὐτοκίνητα λεγόμενα τὰ ὑπὸ τῆς ἐν ἑαυτοῖς κινούμενα ψυχῆς· τὸ γὰρ
βίᾳ
πρὸς ἄμφω ταῦτα ἀντιδιῄρηται. δείξας οὖν, ὅτι οὐ βίᾳ· ἀνάγκη γὰρ εἶναί
τι ἔξωθεν ἄλλο ἄπειρον τὸ κινοῦν· οὔτε ὡς τὰ φυσικά, διότι τὰ κατὰ φύ-
σιν καὶ παρὰ φύσιν ἐνδέχεται κινηθῆναι, καὶ πάλιν βίᾳ, καὶ ἔξωθεν τὸ κι-
νοῦν, δείκνυσιν, ὅτι οὐδὲ ὡς τὰ αὐτοκίνητα ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖται, ἵνα μὴ
ζῷον ᾖ· ἀνάγκη οὖν ὑπ' ἄλλου, καὶ πάλιν ἔξωθεν τὸ κινοῦν.

Τόμ. 7, p. 380, γρ. 8
“κατὰ τούσδε τοὺς τόπους τοῦ δευτέρου γενόμενοι, τίνα κίνησιν ἡ ψυχὴ
τὸ κυκλοφορητικὸν σῶμα κινεῖ, εἴ γε τὴν κύκλῳ φύσει κινεῖται, καὶ ἡ
μὲν
ζήτησις ἀναγκαία καὶ πάντως ὀφείλουσα προβεβλῆσθαι, τὰς δὲ λύσεις
ἐπισκεπτέον. Ἰουλιανοῦ μέν, φησί, τοῦ Τραλλιανοῦ δόξα ἦν τῆς ἐπὶ
δεξιὰ κινήσεως αἰτίαν αὐτῷ τὴν ψυχὴν εἶναι καὶ τῆς ὁμαλοῦς καὶ τε-
ταγμένης. Ἑρμῖνος δὲ τοῦ εἰς ἄπειρον αὐτὸ κινεῖσθαι τὴν ψυχὴν ἔλεγε
αἰτίαν· μηδὲν γὰρ σῶμα πεπερασμένον ἔχειν τῇ ἑαυτοῦ φύσει δύνα-
μιν τῆς ἐπ' ἄπειρον κινήσεως”. καὶ τούτῳ μὲν ἐπέσκηψεν ὁ Ἀλέξανδρος
λέγων τοῦ ἐπ' ἄπειρον κινεῖσθαι μὴ τὴν οἰκείαν ψυχὴν αἰτίαν εἶναι, ἀλλὰ
τὸ κινοῦν πρῶτον. καὶ εἰ μέχρι τούτου προήγαγεν τὸν λόγον, καλῶς ἄν,
οἶμαι, ἔλεγεν. ὥσπερ γὰρ ἡ κίνησις ἀπὸ ψυχῆς διὰ τὴν αὐτοκίνητον αὐ-
τῆς δύναμιν, οὕτω τὸ ἐπ' ἄπειρον καὶ ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως
καὶ περὶ τὰ αὐτὰ καὶ ἐν τῷ αὐτῷ καὶ ὅσα τοιαῦτα ἀπὸ τῆς ἀκινήτου
νοερᾶς αἰτίας ἐφήκει τῷ οὐρανῷ. ὁ δὲ εἰς τὴν οἰκείαν σχολὴν ἀπάγων
τὸν λόγον μετὰ τὸ εἰπεῖν, ὅτι τῆς ἐπ' ἄπειρον κινήσεως τὸ πρῶτον κινοῦν
ἐστιν αἴτιον, ἐπάγει· “ἡ γὰρ οἰκεία ψυχὴ κατὰ τὸ εἶδος καὶ τὴν δύναμιν
212
μᾶλλόν ἐστιν, εἴ γε ἐντελέχεια, ὥστε κατὰ τὰ προειρημένα οὐχ οἷόν τε

ταύτην τοῦ εἰς ἄπειρον κινεῖν εἶναι δύναμίν γε οὖσαν τοῦ
πεπερασμένου”.
ἀλλ' ὅτι μέν, κἂν ἐντελέχειαν λέγῃ τὴν ψυχὴν Ἀριστοτέλης, διττὴν οἶδε
τὴν ἐντελέχειαν, τὴν μὲν ἀχώριστον, τὴν δὲ χωριστήν, καὶ τὴν ψυχὴν
μάλιστα τὴν λογικὴν ὡς χωριστὴν ἐντελέχειαν λέγει ἐν τοῖς Περὶ ψυχῆς,

Τόμ. 7, p. 381, γρ. 27
ὡς οὗτος λέγει, τίς ἦν χρεία προσθεῖναι τὴν πρᾶξιν καὶ τὴν ζωὴν τὴν
ψυχικήν; αὕτη γάρ ἐστιν ἡ πρακτική.
Ἀλλὰ ταῦτα μέν, οἶμαι, πρόδηλα, ζητεῖν δὲ οὐδὲν ἧττον περιλεί-
πεται, τίνα μὲν ἡ φύσις κίνησιν κινεῖ τὸ οὐράνιον σῶμα, τίνα δὲ ἡ ψυχή.
καὶ ῥητέον, οἶμαι, ὅτι ἡ φύσις καθ' ἑαυτὴν οὐκ ἔστιν ἱκανὴ κινῆσαι τε-
λείαν καὶ αὐτοφυᾶ τοπικὴν κίνησιν· οὐδὲ γὰρ ἡ τῶν τεσσάρων στοιχείων
κατὰ τὴν ἐπὶ τὸ ὅλον ῥοπὴν γινομένη κίνησις τελεία κίνησίς ἐστι καὶ
αὐτοφυὴς ὡς ἐνυπάρχοντος τοῦ κινοῦντος, ἀλλὰ πτώσει μᾶλλον ἔοικεν ἢ
ὁλκῇ τινι κατὰ τὴν ἀπὸ τῆς ὁλότητος ἐνδιδομένην τῷ μέρει δύναμιν ἐπι-
τελουμένη. οὐδὲ γὰρ ἔχει ταῦτα ἐν ἑαυτοῖς ὡς φυσικὰ μόνως τὸ κυρίως
κινοῦν· ἡ γὰρ φύσις μὴ οὖσα αὐτοκίνητος ἑτέρωθεν κινουμένη κινεῖ,
διὸ
οὐδὲν μᾶλλον κινεῖν ἢ κινεῖσθαι λέγοιτο ἄν, καὶ τὰ μὲν μόρια τῶν ὅλων
ἀποσπασθέντα τῆς μὲν ἐν τῷ ὅλῳ ψυχώσεως καὶ τῆς τελείας φύσεως
ἐστέρηται, φύσιν δὲ ἔχειν λέγεται, καθὸ πέφυκε πάλιν συνάπτεσθαι τῷ
ὅλῳ κινούμενα, τὸ δὲ ὅλον φυσικόν τε καὶ ἔμψυχον ὑπὸ ψυχῆς κυρίως
κινεῖται διὰ μέσης τῆς φύσεως· ἡ γὰρ φύσις ζωή τίς ἐστιν ἐν ὑποκειμένῳ
τῷ σώματι ἐπιτηδειότης οὖσα καὶ εὐφυΐα πρὸς τὸ κινεῖσθαι τὰ σώματα
ὑπὸ ψυχῆς καὶ διὰ μέσης ἑαυτῆς τὴν τῆς ψυχῆς δύναμιν τὴν κινητικὴν
εἰς τὸ σῶμα διαπορθμεύουσα. καὶ ταῦτα, οἶμαι, καὶ τῷ Ἀριστοτέλει δο-
κοῦντα λέγω, εἴπερ τὴν ψυχὴν ἐντελέχειαν σώματος φυσικοῦ φησι, καὶ
εἴπερ ἐν τοῖς ἑξῆς, ἐν οἷς φησι “τῶν γὰρ ἄλλων ἐν οὐδενὶ ὁρῶμεν, ὅθεν

Τόμ. 7, p. 585, γρ. 2
μασιν ἡ κατὰ φύσιν κίνησις παρέχεται· τό τε γὰρ πρῶτον κινοῦν αὐτὸ

213
κινούμενον κατὰ φύσιν οὕτως ἀνάγκη κινεῖν, ἵνα μὴ ἀεὶ ἄλλο ὑπ' ἄλλου
βίᾳ
κινούμενον ὑποτιθέμενοι ἐπ' ἄπειρον ἴωμεν τὴν κατὰ φύσιν
προϋπάρχουσαν
ζητοῦντες. ἔστι δὲ ὁ οὐρανὸς τὸ πρῶτον κατὰ φύσιν κινούμενον ἢ ὑφ'
ἑαυτοῦ, ἂν ᾖ γεγραμμένον ἀνάγκη κινεῖν ἑαυτὸ κινούμενον κατὰ
φύσιν, εἰ δέ, ὡς ὁ Ἀλέξανδρος ἀξιοῖ, χωρὶς τοῦ ει γέγραπται “αὐτὸ κι-
νούμενον κατὰ φύσιν”, ὑπὸ τοῦ ἀκινήτου δηλονότι αἰτίου κινούμενον.
οὕτω
δὲ ὁ Ἀλέξανδρος γράφει καίτοι πολλῶν βιβλίων τὸ ει ἐχόντων δείσας,
οἶμαι, μὴ καὶ κατὰ Ἀριστοτέλην τὸ πρῶτον κινοῦν τὰς φυσικὰς κινήσεις
τὸ αὐτοκίνητον εὑρεθῇ· “οὐδὲ γὰρ ἦν, φησί, πρὸ τοῦ τὸν κόσμον
γενέσθαι
κατὰ Πλάτωνα τὸ αὐτοκίνητον, τουτέστιν ἡ ψυχή· ἢ κἀκεῖνο, φησίν,
αὐτο-
κίνητον, εἴ γε μὴ ὑπ' ἄλλου ἐκινεῖτο, οὐ πάντως δέ, εἰ αὐτοκίνητον,
ψυχή·
καὶ γὰρ καὶ τὰ κατὰ φύσιν κινούμενα αὐτοκίνητά πως τῷ τὴν ἀρχὴν τῆς
κινήσεως ἔχειν ἐν ἑαυτοῖς.” χρὴ δὲ ἐπιστῆσαι, ὅτι διττὴ ἡ ἀρχὴ τῆς κι-
νήσεως, ἡ μὲν κατὰ τὸ κινεῖν, ἡ δὲ κατὰ τὸ κινεῖσθαι, μᾶλλον δὲ τριττή·
ἔστι γὰρ καὶ ἡ κατὰ τὸ κινεῖν ἅμα καὶ κινεῖσθαι· καὶ ὅτι ἡ μὲν κατὰ τὸ
κινεῖν μόνως ἀρχὴ ἐν τῷ πρώτως κινοῦντι τῷ ἀκινήτῳ ἐστὶν αἰτίῳ, ἡ δὲ
κατὰ τὸ κινεῖν ἅμα καὶ κινεῖσθαι ἐν τῷ κυρίως αὐτοκινήτῳ, ἐν ᾧ ταὐτόν
ἐστι τῷ ὑποκειμένῳ τό τε κινοῦν καὶ τὸ κινούμενον, ἡ δὲ κατὰ τὸ

κινεῖσθαι
τῆς κινήσεως ἀρχὴ ἐν τοῖς φυσικοῖς ἐστιν ἡ φύσις· αὕτη γὰρ πρώτη κι-
νουμένη ὑπὸ ψυχῆς ἑαυτῇ τὰ σώματα συγκινεῖ. εἰ οὖν τὸ πρῶτον κινοῦν

Τόμ. 7, p. 585, γρ. 3
κινούμενον κατὰ φύσιν οὕτως ἀνάγκη κινεῖν, ἵνα μὴ ἀεὶ ἄλλο ὑπ' ἄλλου
βίᾳ
οὕτω
214

γενέσθαι
αὐτο-
ψυχή·

κινεῖσθαι
κατὰ φύσιν κινεῖ, δῆλον, ὅτι καὶ τὰ κινούμενα ὑπ' αὐτοῦ κατὰ φύσιν

Τόμ. 7, p. 585, γρ. 4

οὕτω
γενέσθαι
αὐτο-
ψυχή·
215

κινεῖσθαι
κατὰ φύσιν κινεῖ, δῆλον, ὅτι καὶ τὰ κινούμενα ὑπ' αὐτοῦ κατὰ φύσιν κι-
νεῖται, κινούμενα δὲ κατὰ φύσιν ἐπὶ τοὺς οἰκείους ἂν φερόμενα τόπους
Συμπλίκιος. In Aristotelis quattuor libros de caelo commentaria Τόμ. 7,

p. 585, γρ. 9

γενέσθαι
αὐτο-
ψυχή·

κινεῖσθαι
κατὰ φύσιν κινεῖ, δῆλον, ὅτι καὶ τὰ κινούμενα ὑπ' αὐτοῦ κατὰ φύσιν κι-
νεῖται, κινούμενα δὲ κατὰ φύσιν ἐπὶ τοὺς οἰκείους ἂν φερόμενα τόπους
ἠρεμοίη, οὕτω δὲ κόσμον ἂν ποιοίη τὴν νῦν ἔχοντα τῶν σωμάτων τάξιν,
εἴπερ τὰ μὲν βάρος ἔχοντα ἐπὶ τὸ μέσον φερόμενα ἐκεῖ ἠρεμοίη, τὰ δὲ
κοῦφα ἐπὶ τὸ ἄνω ἀπὸ τοῦ μέσου· ταύτην γὰρ ὁ κόσμος ἔχει καὶ νῦν
216
πρὸς ἄλληλα τῶν σωμάτων διάστασιν· ὥστε ἦν κόσμος πρὸ τοῦ κόσμον
γενέσθαι. εἰ οὖν μήτε βίᾳ μήτε κατὰ φύσιν, δῆλον, ὅτι οὐκ ἂν εἴη πρὸ
Συμπλίκιος Αριστοτέλους. Κατηγορίαι commentarium

“Simplicii in Aristotelis categorias commentarium”, Ed. Kalbfleisch,
K.Berlin: Reimer, 1907; Commentaria in Aristotelem Graeca 8.Τόμ. 8,
p. 14, γρ. 31
δεόμεθά τινος ὀργάνου τοῦ διακρίνοντος αὐτά, ἵνα μὴ τοῖς ψεύδεσιν ἀντὶ
τῶν ἀληθῶν καὶ τοῖς κακοῖς ἀντὶ τῶν ἀγαθῶν περιπίπτωμεν. τοῦτο δέ
ἐστιν ἡ ἀπόδειξις, τὸ κριτήριον ἑκάστου τὸ μὴ συγχωροῦν διά τι ἀμυδρὸν
ἴσως ἴχνος τοῦ ἀληθοῦς ἢ τοῦ ἀγαθοῦ ἀπατᾶν, ἀλλὰ γυμνοῦν πάντα καὶ
βασανίζον. ὥσπερ οὖν τὴν οἰκίαν ὅπως ἂν γένοιτο σκοποῦντες ἐπὶ τὴν
ὄρυξιν τῆς γῆς καταλήγομεν, οὕτως καὶ τῆς ἀποδείξεως τὴν γένεσιν σκο-
ποῦντες, ἐπειδὴ ἡ ἀπόδειξις λέγει, τί τίνι ὑπάρχει καὶ τί τίνι οὐχ ὑπάρχει,
οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ καὶ τὴν αἰτίαν προστιθεῖσα, διὰ τί ὑπάρχει ἢ οὐχ
ὑπάρχει,
δῆλον ὅτι οὐκ ἔστιν ἁπλοῦς λόγος, ἀλλὰ συλλογὴ πλειόνων τοῦ τε
ὑπάρχοντος
καὶ ᾧ ὑπάρχει καὶ τῆς αἰτίας εἰς δύο τοὐλάχιστον προτάσεις
συναγομένων.
ὁ γὰρ δεικνὺς ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος διὰ μέσου τοῦ αὐτοκινήτου λέγει
οὕτως·
ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀθάνατον· καὶ οὕτως ἐπάγει τὸ
συμ-
πέρασμα, ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος. συλλογισμὸς οὖν ἀποδεικτικός ἐστιν ἡ
ἀπόδειξις. πῶς δὲ ἂν μάθοιμεν τὸν ἀποδεικτικὸν συλλογισμὸν μὴ τὸν
ἁπλῶς συλλογισμὸν προμαθόντες; οὐδὲ γὰρ γράφειν τόνδε τὸν τύπον ἢ
τόνδε
δυνησόμεθα μὴ ἁπλῶς γράφειν μαθόντες. τὸν δὲ ἁπλῶς συλλογισμὸν πῶς
ἔστιν μαθεῖν, εἰ μὴ τὰ ἐξ ὧν συνέστηκεν μάθοιμεν; αὗται δέ εἰσιν αἱ προ-

τάσεις. ἀλλὰ καὶ αὗται ἐξ ὀνομάτων εἰσὶ καὶ ῥημάτων, τῶν μὲν ὑποκει-
μένων, τῶν δὲ κατηγορουμένων. δεῖ οὖν καὶ τῆς τούτων γνώσεως. καὶ
οὐδὲ μέχρι τούτων ἔχει τέλος ἡ ἀνάλυσις· προηγεῖται γὰρ καὶ τούτων ἡ
τῶν ἁπλῶν φωνῶν θεωρία, καθ' ἣν πάντα ὀνόματά ἐστιν, διότι ἡ πρώτη

Τόμ. 8, p. 14, γρ. 32
τῶν ἀληθῶν καὶ τοῖς κακοῖς ἀντὶ τῶν ἀγαθῶν περιπίπτωμεν. τοῦτο δέ
217
ἐστιν ἡ ἀπόδειξις, τὸ κριτήριον ἑκάστου τὸ μὴ συγχωροῦν διά τι ἀμυδρὸν
ἴσως ἴχνος τοῦ ἀληθοῦς ἢ τοῦ ἀγαθοῦ ἀπατᾶν, ἀλλὰ γυμνοῦν πάντα καὶ
βασανίζον. ὥσπερ οὖν τὴν οἰκίαν ὅπως ἂν γένοιτο σκοποῦντες ἐπὶ τὴν
ὄρυξιν τῆς γῆς καταλήγομεν, οὕτως καὶ τῆς ἀποδείξεως τὴν γένεσιν σκο-
ποῦντες, ἐπειδὴ ἡ ἀπόδειξις λέγει, τί τίνι ὑπάρχει καὶ τί τίνι οὐχ ὑπάρχει,
οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ καὶ τὴν αἰτίαν προστιθεῖσα, διὰ τί ὑπάρχει ἢ οὐχ
ὑπάρχει,
δῆλον ὅτι οὐκ ἔστιν ἁπλοῦς λόγος, ἀλλὰ συλλογὴ πλειόνων τοῦ τε
ὑπάρχοντος
καὶ ᾧ ὑπάρχει καὶ τῆς αἰτίας εἰς δύο τοὐλάχιστον προτάσεις
συναγομένων.
ὁ γὰρ δεικνὺς ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος διὰ μέσου τοῦ αὐτοκινήτου λέγει
οὕτως·
ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀθάνατον· καὶ οὕτως ἐπάγει τὸ
συμ-
πέρασμα, ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος. συλλογισμὸς οὖν ἀποδεικτικός ἐστιν ἡ
ἀπόδειξις. πῶς δὲ ἂν μάθοιμεν τὸν ἀποδεικτικὸν συλλογισμὸν μὴ τὸν
ἁπλῶς συλλογισμὸν προμαθόντες; οὐδὲ γὰρ γράφειν τόνδε τὸν τύπον ἢ
τόνδε
Συμπλίκιος Αριστοτέλους. Κατηγορίαι commentarium Τόμ. 8, p. 213,

γρ. 17
Ἐρωτᾷ δὲ ὁ Πλωτῖνος, τί ἄρα οὖσα ἡ ποιότης τοὺς λεγομένους ποιοὺς

παρέχεται· ὅτι μὲν γὰρ κατὰ τὴν ποιότητα οἱ ποιοὶ λέγονται, εἴρηται, τίς
δέ ἐστιν αὐτὴ ἡ ποιότης κατὰ τὸν οἰκεῖον λόγον, οὐ διώρισται. πρὸς ὅ
φησιν ὁ Πορφύριος, ὅτι “ὁ περὶ τῆς ποιότητος λόγος ἐννοηματικός ἐστιν,
ἀλλ' οὐκ οὐσιώδης. ἔστιν δὲ ἐννοηματικὸς ὁ ἀπὸ τῶν γνωρίμων τοῖς
πᾶσιν
εἰλημμένος καὶ κοινῇ παρὰ πᾶσιν ὁμολογούμενος, οἷον ὅτι ‘ἀγαθόν ἐστιν
ἀφ' οὗ συμβαίνει ὠφελεῖσθαι, ψυχή ἐστιν ἀφ' ἧς ὑπάρχει τὸ ζῆν, φωνή
ἐστιν τὸ ἴδιον αἰσθητὸν ἀκοῆς’. οὐσιώδεις δέ εἰσιν ὅροι οἱ καὶ τὴν οὐσίαν
αὐτὴν τῶν ὁριζομένων διδάσκοντες, οἷον ‘ἀγαθόν ἐστιν ἡ ἀρετὴ ἢ τὸ

μετέχον
ἀρετῆς, ψυχή ἐστιν οὐσία αὐτοκίνητος, φωνή ἐστιν ἀὴρ πεπληγμένος’.
καὶ
οἱ μὲν ἐννοηματικοὶ ὅροι ἅτε κοινῇ παρὰ πᾶσιν ὁμολογούμενοι οἱ αὐτοί
εἰσιν,
οἱ δὲ οὐσιώδεις κατὰ αἱρέσεις ἰδίας προαγόμενοι ἀντιλέγονται ὑπὸ τῶν
218
ἑτεροδόξων· τοῖς γοῦν λέγουσιν ἀέρα τὴν φωνὴν καὶ σῶμα οὐχ
ὁμογνωμο-
νοῦσιν οἱ ἀρχαῖοι κατ' ἐνέργειαν αὐτὴν ἀσώματον ἀφοριζόμενοι καὶ
πληγήν,
καὶ τοῖς τὸ ἀγαθὸν ἐν ἀρετῇ καὶ μόνῳ τῷ καλῷ τιθεμένοις ἀμφισβητοῦσιν
οἱ διὰ πάντων αὐτὸ διατείνοντες. δέδοκται οὖν ἐν ταῖς πρώταις

εἰσαγωγαῖς
τοῖς παρὰ πᾶσιν ὁμολογουμένοις ὅροις κεχρῆσθαι· αὐτοὶ γάρ εἰσιν γνωρι-
μώτεροι καὶ πρὸς τὴν πρώτην ἀκρόασιν ἐπιτηδειότεροι, οἱ δὲ ἕτεροι τῆς
πρώτης δέονται φιλοσοφίας, ἥτις τὰ ὄντα ᾗ ὄντα θεωρεῖ. διόπερ τὸν μὲν
οὐσιώδη λόγον τῆς ποιότητος ἐν τοῖς Μετὰ τὰ φυσικὰ ὁ Ἀριστοτέλης

Τόμ. 8, p. 249, γρ. 17
δυνάμενον παραγίνεσθαι εἰς τὸ ἐπιτηδείως ἔχον ὑποδέχεσθαι. καὶ ἐν τῇ

ψυχῇ δέ, καθ' ὅσον φύσεως ἐφάπτεται τοῦ ἐνεργείᾳ νοῦ ἀφισταμένη,
κατὰ
τοσοῦτον τὸ δυνάμει θεωρεῖται. ὀρθῶς ἄρα λέγεται ὡς ἡ δύναμις αὕτη
διαφερόντως τὴν τῆς φύσεως οὐσίαν συμπληροῖ, καὶ διὰ τοῦτο εἰκότως
ἐνταῦθα τὸ ὅλον τοῦτο φυσικὰς δυνάμεις τὰς δευτέρας ποιότητας
ἀφορίζεται,
ὡς τῆς τε δυνάμεως ταύτης ἐν τῇ φύσεικυρίως ἀφωρισμένης καὶ οὐδὲ
ἄλλως νοουμένου τοῦ ἑτέρου ἢ ὅπερ ἐστὶ θάτερον. καὶ ἐν παντὶ δὲ τῷ
κόσμῳ εἴ τις προάγοιτο γένεσις, οὐκ ἄλλως ἢ διὰ τῆς δυνάμεως εἰς
οὐσίαν
προάγεται καὶ ἀποτελεῖται ἢ τῇ ὕλῃ ἐν τῷ δέχεσθαι τὸ εἶδος διὰ δυνά-
μεως εἰς αὐτὸ παραγίνεται· αὐτὴ δὲ ἢ δι' ἑαυτῆς ἱκανή ἐστιν
προβιβάζεσθαι,
ὡς ἐπὶ τῶν αὐτοκινήτων ψυχῶν, ἢ ῥᾳδίως εἰς τὸ τέλειον ὑπὸ τῆς ἐνερ-
γείας προάγεται. ἀλλὰ τοιαύτη μέν τις καὶ ἐν τοιούτοις ἡ δύναμις τὴν
ἑαυτῆς ὑπόστασιν ἐκληρώσατο.
Ἐπιστημονικώτερον δὲ ἂν εἴη καὶ τὰς δόξας ἀναζητῆσαι τὰς περὶ τῆς
τοιαύτης δυνάμεως τῆς κατ' ἐπιτηδειότητα, εἴτε ἐν ποιότησιν αὐτὴ
φυσικῶς
θεωρεῖται εἴτε ἐν οὐσίαις εἴτε ἐν ἄλλῳ ὁτῳοῦν ἑτέρῳ γένει τῶν ὄντων.
ἆρα οὖν ἀπὸ τῆς ὕλης τὸ δυνάμει καὶ ἡ δύναμις αὐτή, ὥς τινες οἴονται,
ἢ αὐτὴ ἡ ὕλη τὸ δυνάμει, ὡς ἄλλοις δοκεῖ; ἢ τοῦτο ἄτοπον· οὔτε γὰρ
παρέχεταί τινα αἰτίαν ἡ ὕλη ἀφ' ἑαυτῆς ἀσθενὴς οὖσα πάντῃ οὔτε οὐσίαν
ἐνδίδωσιν ἐκπεπτωκυῖα τοῦ ὄντος οὔτε δυνάμεως ἀρχὴν παντελῶς οὖσα
ἀδύναμος οὔτε ποιότητος ἀφορμὴν ἄποιος οὖσα καθ' ἑαυτήν,
219

Τόμ. 8, p. 324, γρ. 32
εἰ δέ τις τὰ ἕτερα μόνον τῶν ἀντικειμένων ἐπ' αὐτῶν λαμβάνει, οὗτος

ἐπὶ βραχὺ συστέλλει τὰ γένη ταῦτα, ὥσπερ ἂν εἴ τις ὅλην τὴν ποιότητα
τὴν κατὰ φύσιν ἕξιν λέγοι μόνην ἢ μόνην τὴν παρὰ φύσιν. ‘ἀλλ' οὐδὲ
πᾶν, φησί, τὸ ποιεῖν παρ' ἑαυτοῦ, ἀλλὰ καὶ παρ' ἑτέρου, παρ' ἑαυτοῦ μὲν
τὸ ἀπόλυτον, ὡς τὸ βαδίζειν, καὶ τὸ ὀρθόν, ὡς τὸ τύπτειν, παρ' ἑτέρου
δὲ ὡς τὸ ὀρέγεσθαι· ὅταν γὰρ τὸ ὀρεκτόν, φησί, βιάζηται τὴν ἐπιθυμίαν,
τί διαφέρει τοῦ πεπλῆχθαι ἢ ὠσθέντα κατενεχθῆναι;’ ἐν δὲ τούτοις τὰς
ὀρέξεις ἐνεργείας οὔσας οὐκ ἐξ ἑαυτῶν, ἐκ δὲ τοῦ ὀρεκτοῦ φησιν
ὡρμῆσθαι.
καίτοι ἐξ ἑαυτῶν εἰσιν ὡρμημέναι, τὸ δὲ ὀρεκτὸν ἄλλως προηγεῖται, οὐ
μοχλεῦον οὐδὲ ὠθοῦν τὴν ὄρεξιν, ἀλλὰ προκαλούμενον αὐτὴν τῇ
ἐπιτηδειό-
τητι· καὶ γὰρ ἄτοπον τοιαύτην εἶναι τὴν ὄρεξιν ἐπὶ τῆς αὐτοκινήτου
ψυχῆς
ἢ ἀκινήτου κατὰ Ἀριστοτέλη. εἰ μέντοι πάθημά ἐστιν ἡ ὄρεξις, ὡς αὐτός
φησιν, οὐδὲν ἄτοπον, εἰ ἔξωθεν ἔχει τὸ κινοῦν. καίτοι ἄτοπον τὸ ἀπροαί-
ρετον εἰσάγειν ὄρεξιν καὶ οὐκ ἐξ αὐτῆς ἔχουσαν τὴν ἀρχήν, πολὺ δὲ
ἀτοπώτερον τὴν τοιαύτην ὑποτάττειν τῷ ποιεῖν. περὶ μὲν οὖν τοῦ ποιεῖν
τοσαῦτα πρὸς τὸν Πλωτῖνον ἀντείρηται.

Τόμ. 8, p. 350, γρ. 27
δύο ὅρους εἰς ταὐτὸν συνάπτει, ἀλλ' ἕνα ὁρισμὸν ποιεῖται καὶ ἰδιάζοντα
τοῦτον παρὰ τὰς τῶν ἄλλων ἀποφάσεις· οὐ γὰρ εἶπεν κινήσεως ἀριθμὸν
τῆς πάσης, ὥσπερ Ἀριστοτέλης ἀφωρίσατο, ἀλλὰ κινήσεως τινός, οὐ
τῶν
ἐν μέρει, οἷον τῆς τοῦ οὐρανοῦ ἢ τῆς τοῦ ἡλίου ἢ ἄλλης τινὸς ἐν τοῖς
καθ' ἕκαστα διωρισμένης, ἐπεὶ οὕτως οὔτε ἀρχοειδὴς ἔσται ὁ χρόνος οὔτε
κοινὸς ἐπὶ πάντα διατείνων οὔτε ἐν τοῖς πρώτοις γένεσιν ἀφορίζεσθαι

ἄξιος,
ἀλλ' ἐμφαίνει πάντως διὰ τοῦτο κίνησιν ἀρχοειδῆ καὶ ταῖς ἄλλαις
κινήσεσι
τοῦ εἶναι αἰτίαν. καὶ γὰρ εἰώθασι πανταχοῦ προτάττειν τὰ καθ' ἓν εἶδος
προϋπάρχοντα καὶ ὁμωνύμως τῶν μεθ' ἑαυτὰ κατηγορούμενα, οἷον τὸν
λόγον αὐτὸν τοῦ ἀνθρώπου τῶν πολλῶν ἀνθρώπων· οὕτως οὖν καὶ
220
ἐνταῦθα
μίαν κίνησιν προτάττει τῶν πολλῶν κινήσεων αἰτίαν, ἣν αὐτοκίνητον
ἔδει
κατὰ Πλάτωνα ἢ ἀκίνητον κατὰ Ἀριστοτέλη πάντως εἶναι, ἀρχὴν οὖσαν
κινήσεων, ὥστε ἔοικεν διὰ τούτων τὴν οὐσιώδη τῆς ψυχῆς κίνησιν
ἐμφαίνειν
καὶ τὴν τῶν κατ' οὐσίαν ὑπαρχόντων αὐτῇ λόγων προβολὴν καὶ
μετάβασιν
ἀπ' ἄλλων εἰς ἄλλους· ταύτην γὰρ μίαν καὶ τινὰ κίνησιν τῷ χρόνῳ φησὶ
προσήκειν. ἀριθμὸν δὲ αὐτῆς λέγει τὸν ἤδη γενεσιουργὸν καὶ προϊόντα
εἰς
ποίησιν τῶν ἐν τῷ κόσμῳ, ὅστις διεξόδους ἢ μεταβάσεις ποιεῖται ἀεὶ κατὰ
τὰς προβολὰς τῶν φυομένων ἐξ αὐτοῦ, ὃς καὶ ἐναργής ἐστιν χρόνος.

οὗτος
δὴ οὐ πολὺ διέστηκεν τοῦ παρὰ Ἀριστοτέλει λεγομένου ἀριθμοῦ· ἐκεῖνος
μὲν γὰρ μέτρον αὐτὸν τοῦ συνεχοῦς ἔξωθεν ἐπιγινόμενον θεωρεῖ, οὗτος
δὲ
μέτρον αὐτῆς ποιεῖται τῆς κινήσεως αὐτοφυὲς καὶ οὐκ ἔξωθεν ὥσπερ

Τόμ. 8, p. 351, γρ. 11
δὴ οὐ πολὺ διέστηκεν τοῦ παρὰ Ἀριστοτέλει λεγομένου ἀριθμοῦ· ἐκεῖνος

μὲν γὰρ μέτρον αὐτὸν τοῦ συνεχοῦς ἔξωθεν ἐπιγινόμενον θεωρεῖ, οὗτος
δὲ
μέτρον αὐτῆς ποιεῖται τῆς κινήσεως αὐτοφυὲς καὶ οὐκ ἔξωθεν ὥσπερ
ἐκεῖνος. “καὶ ἔοικεν, φησὶν Ἰάμβλιχος, ἀπὸ τῆς Πυθαγορικῆς
παραδόσεως
ἡ Περιπατητικὴ δόξα παρατετράφθαι· τὸ δὲ αἴτιον, ὅτι περὶ τοῦ ἀριθμοῦ
καὶ τῆς κινήσεως οὐ τὴν αὐτὴν ἔσχον οἱ νεώτεροι πρὸς τοὺς παλαιοὺς
γνώμην, ἀλλ' οἱ μὲν συμβεβηκότα αὐτὰ νομίζουσιν καὶ ἔξωθεν ἐπείσακτα
θεωροῦσιν, οἱ δὲ ὡς οὐσιώδη νοοῦσιν”. ἐκεῖνο μέντοι θαυμάζω τῆς Ἀρι-

στοτέλους ἀγχινοίας, πῶς καὶ αὐτὸς αἰτίαν τοῦ χρόνου προσεχῆ τὴν
ψυχὴν
ἔθετο· ζητήσας γὰρ τί τὸ ἀριθμοῦν τὴν ψυχὴν εἶπεν· εἰ γὰρ πάσης κινή-
σεως ἀρχὴ καὶ αἰτία ἡ ψυχή, εἴτε ὡς αὐτοκίνητος κατὰ Πλάτωνα εἴτε ὡς
ἀκίνητος κατὰ Ἀριστοτέλη, εἴη ἂν εἰκότως καὶ τῆς χρονικῆς κινήσεως
αἰτία. ἀλλ' εἰ τὸν ἀριθμὸν Ἀρχύτας τὸν γενεσιουργὸν χρόνον εἶναί φησιν
τὸν προϊόντα ἀπὸ τῆς ψυχικῆς κινήσεως ὡς μονάδος, δῆλον ὅτι καὶ τὴν
κίνησιν ἐκείνην ὡς χρόνου μονάδα ἐθεάσατο, καὶ ἔοικεν τὴν πρώτην
221
κίνησιν
τήν τε ἐν τῇ ψυχῇ καὶ τὴν ἀπ' αὐτῆς προϊοῦσαν τὸν χρόνον θέσθαι, περὶ
ἣν ἡ ἄλλη πᾶσα κίνησις συνέχεται καὶ τέτακται καὶ μεμέτρηται· τὸ γὰρ
μέτρον καὶ συνδιεστάναι δεῖ τῷ μετρουμένῳ καὶ ἀρχοειδέστερον αὐτοῦ
εἶναι.
καὶ οἱ Στωικοὶ δὲ παραλαβόντες τὸν ὁρισμὸν λέγοντα “τὸ καθόλου
διάστημα
τῆς τοῦ παντὸς φύσεως” παρέτρεψαν τὸν λόγον ἐπὶ τὸ διάστημα τῆς
κινή-
σεως, καὶ πλημμελοῦσιν οὗτοι, διότι τῶν Πυθαγορείων τὸ διάστημα
φυσικὸν
Συμπλίκιος Αριστοτέλους. Κατηγορίαι commentarium Τόμ. 8, p. 352,

γρ. 13
πάσας τὰς φύσεις τοῦ παντὸς καθόλου περιείληφεν καὶ δι' ὅλων αὐτῶν
διήκει παντελῶς, τόν τε χρόνον ἄνωθεν ἀρχόμενον ἀπὸ τῶν πρώτων
λόγων
μέχρι τινὸς διήκοντα ἀφωρίσατο, ὡς κατὰ τὴν μετάβασιν καὶ κίνησιν τῶν
ὅλων λόγων καθόλου τὸ διάστημα ἀφορίζοντα. ὡς γὰρ ἐπὶ τῶν ἐν γενέσει
τουτὶ τὸ νῦν παρὰ τὸ πρόσθεν νῦν καὶ αὕτη ἡ κίνησις παρὰ τὴν πρώτην
κίνησιν μεταβολὴν ἐπιδείκνυσιν, οὕτως πολὺ πρότερον καὶ
ἀρχηγικώτερον
ἐπὶ τῆς οὐσίας τῶν ὅλων φυσικῶν λόγων προϋπάρχον θεωρεῖται καὶ
κυρίως συμπληροῖ τὸ διάστημα τοῦ πρεσβυτάτου πάντων χρόνου. ἀλλὰ
νῦν μὲν ὡς δύο ὁρισμοὺς τοῦ χρόνου τούτους ὁ λόγος ἐξηγήσατο, δεῖ δὲ
εἰς ἓν συναγαγεῖν ἀμφοτέρους· οὕτως γὰρ ἡ ὅλη φύσις τοῦ χρόνου
θεωρη-
θήσεται. τῆς γὰρ αὐτοκινήτου κινήσεως ὡς μονάδος χρονικῆς ἀριθμὸς
ὢν ὁ γενεσιουργὸς χρόνος διάστημά ἐστι τῶν φυσικῶν λόγων, οὐ τὸ κατὰ
τὸν ὄγκον οὔτε τὸ κατὰ τὴν κίνησιν ἁπλῶς τὴν ἐκτός, ἀλλὰ τὸ διάστημα
τὸ κατὰ τὴν προϋπάρχουσαν τῆς κινήσεως τάξιν, ἐν ᾗ τὸ πρότερον καὶ
ὕστερον προδιατεταγμένα καὶ ταῖς πράξεσι καὶ ταῖς κινήσεσι τὴν τάξιν
παρέχεται. οὐδὲ γὰρ οἷόν τε τὸ πρότερον καὶ δεύτερον τῶν πραγμάτων
συλλογίζεσθαι μὴ προϋφεστῶτος τοῦ χρόνου καθ' ἑαυτόν, εἰς ὃν καὶ ἡ
τῶν πράξεων τάξις ἀναφέρεται. ἀλλὰ περὶ μὲν τῆς οὐσίας τοῦ χρόνου
222
τοσαῦτα.
Συμπλίκιος. Στα Φυσικά του Αριστοτέλους. libros

commentaria (4013: 004)“Simplicii in Aristotelis physicorum libros octo
commentaria, 2 vols.”, Ed. Diels, H.Berlin: Reimer, 9:1882; 10:1895;
Commentaria in Aristotelem Graeca 9 & 10.Τόμ. 9, p. 5, γρ. 14
τοῦ σώματος προσγινομένας ἀσχολίας αὐτὴν παραβάλλοι, τότε ἂν τελέως
ἀγαπήσοι τὸν θάνατον· ὁ δὲ πρὸς θάνατον οὕτως ἔχων τί ἂν ἄλλο τῶν δο-
κούντων δεινῶν καταπτήξειε; φρονήσεως δὲ αὐτόθεν ἐστὶ ποιητικὴ πολὺ
τὸ
συγγενὲς ἐχούσης πρὸς τὸ γνωστικὸν τῆς ψυχῆς. μεγαλοψύχους δὲ καὶ
με-
γαλόφρονας ποιεῖ πείθουσα μηδὲν τῶν ἀνθρωπίνων ἡγεῖσθαι μέγα·
ὀλίγοις
τε ἀρκουμένους καὶ διὰ τοῦτο ὧν τε ἔχουσι κοινωνοῦντας ἑτοίμως καὶ
λαμ-
βάνειν παρ' ἄλλων οὐδὲν δεομένους ἐλευθερίους ἀποτελεῖ. τὸ δὲ
μέγιστον
αὐτῆς ἀγαθόν, ὅτι καὶ πρὸς τὴν τῆς ψυχικῆς οὐσίας γνῶσιν καὶ πρὸς τὴν
τῶν χωριστῶν καὶ θείων εἰδῶν θεωρίαν ὁδός ἐστι καλλίστη, ὡς καὶ
Πλάτων
δηλοῖ ἀπὸ τῶν φυσικῶν κινήσεων ὁρμηθεὶς ἐπὶ τὴν εὕρεσιν τῆς τε αὐτο-
κινήτου οὐσίας καὶ τῆς νοερᾶς καὶ θείας ὑποστάσεως, καὶ Ἀριστοτέλης
δὲ
ἐν αὐτῇ ταύτῃ τῇ πραγματείᾳ ἀπὸ τοῦ ἀιδίου τῆς κυκλικῆς κινήσεως τὸ
ἀκίνητον καὶ πάσης κινήσεως αἴτιον ἀνερευνῶν. ἔτι δὲ τὸ πρὸς τὴν
θείαν
ὑπεροχὴν σέβας αὕτη μάλιστα διαθερμαίνει, καλῶς ἐκ τῆς τῶν ὑπ' αὐτοῦ
γινομένων ἀκριβοῦς κατανοήσεως εἰς θαῦμα καὶ μεγαλειότητα τοῦ
ποιήσαντος
ἀνεγείρουσα· τῷ δὲ θαύματι τούτῳ ἡ πρὸς τὸν θεὸν συμπάθεια καὶ πίστις
καὶ ἐλπὶς ἀσφαλεῖς συνακολουθοῦσι. καὶ διὰ ταῦτα μάλιστα φυσιολογίαν
ἀσκητέον. οὕτως οὖν χρησίμου τῆς φυσιολογίας οὔσης χρησιμωτάτη ἂν
εἴη
δικαίως ἡ παροῦσα πραγματεία τὰς ἀρχὰς ἡμᾶς τῆς ὅλης φυσιολογίας
ἀνα-
διδάσκουσα, ὧν ἐκτὸς ἀδύνατον φυσιολογικὴν ἔχειν ἐπιστήμην, ὡς καὶ
αὐτὸς
223
Ἀριστοτέλης ἀρχόμενος εὐθὺς τῆς συγγραφῆς ἐνεδείξατο “τότε γὰρ

οἰόμεθα
Συμπλίκιος. Στα Φυσικά του Αριστοτέλους. libros commentaria

Τόμ. 9, p. 15, γρ. 19
πιστοι οὐκ εἰσί, δῆλον ἐκ τῆς διαφόρου τῶν φυσιολόγων ἐπιβολῆς ἄλλων
ἄλλας ἀρχὰς ὑποτιθεμένων, ὡς μαθησόμεθα· ἀποδεικτὰς δὲ οὔσας
ἀνάγκη
διὰ γνωριμωτέρων τινῶν ἀποδείκνυσθαι. πᾶσα γὰρ διδασκαλία καὶ πᾶσα
μάθησις διανοητική, τουτέστιν οὐκ ἐξ αἰσθήσεως οὐδὲ κατὰ νοῦν
γινομένη
ἀλλὰ συλλογιστική τε καὶ ἀποδεικτική, ἐκ προϋπαρχούσης γίνεται
γνώσεως,
ὡς ἐν τοῖς Ὑστέροις ἀναλυτικοῖς μεμαθήκαμεν. τὰ δὲ γνωριμώτερα ἢ ὡς
ἀρχαὶ καὶ αἴτια τῶν ἀποδεικνυμένων παραλαμβάνονται, ὅπερ ἐν ταῖς
κυρίως
ἀποδείξεσι συμβαίνει (ἐκ γὰρ τῶν ἀρχῶν καὶ αἰτίων αὗται τοῦ πράγματος
γίνονται, ὡς ὅταν τὸ καλὸν εἶναι τὸν κόσμον ἐκ τοῦ τὸν δημιουργὸν

ἀγαθὸν
εἶναι συλλογιζώμεθα ἢ τὸ ἀθάνατον τῆς ψυχῆς ἐκ τοῦ αὐτοκινήτου), ἢ
ὡς
ἀκολουθοῦντα ἐξ ἀνάγκης τοῖς ἀποδεικνυμένοις καὶ διὰ τοῦτο
συνεισάγοντα
αὐτά. οὕτω παραλαμβάνεται τὰ γνωριμώτερα (ὡς ὅταν τὸν θεὸν ἀγαθὸν
δεικνύωμεν ἐκ τοῦ τὸν κόσμον καλὸν εἶναι καὶ τεταγμένον,
προχειροτέρου
τούτου κατ' αἴσθησιν ἡμῖν ὄντος, καὶ τὴν ψυχὴν αὐτοκίνητον ἐκ τοῦ τὰ
ἔμψυχα σώματα ἔνδοθεν κινεῖσθαι) καὶ ἔστιν οὗτος τεκμηριώδης μᾶλλον
ἀλλ' οὐκ ἀποδεικτικὸς ὁ τοῦ συλλογισμοῦ τρόπος. καὶ τὰ πρὸς τὴν τοι-
αύτην πίστιν παραλαμβανόμενα τοῦ μὲν ἀποδεικνυμένου οὐκ εἰσὶν ἀρχαί
(ἕπονται γὰρ αὐτῷ μᾶλλον ἤπερ προηγοῦνται), τῆς δὲ τοιαύτης

Τόμ. 9, p. 15, γρ. 23
224
μάθησις διανοητική, τουτέστιν οὐκ ἐξ αἰσθήσεως οὐδὲ κατὰ νοῦν

γινομένη ἀλλὰ συλλογιστική τε καὶ ἀποδεικτική, ἐκ προϋπαρχούσης
γίνεται γνώσεως, ὡς ἐν τοῖς Ὑστέροις ἀναλυτικοῖς μεμαθήκαμεν. τὰ δὲ
γνωριμώτερα ἢ ὡς ἀρχαὶ καὶ αἴτια τῶν ἀποδεικνυμένων
παραλαμβάνονται, ὅπερ ἐν ταῖς κυρίως ἀποδείξεσι συμβαίνει (ἐκ γὰρ τῶν
ἀρχῶν καὶ αἰτίων αὗται τοῦ πράγματος
γίνονται, ὡς ὅταν τὸ καλὸν εἶναι τὸν κόσμον ἐκ τοῦ τὸν δημιουργὸν
ἀγαθὸν
εἶναι συλλογιζώμεθα ἢ τὸ ἀθάνατον τῆς ψυχῆς ἐκ τοῦ αὐτοκινήτου), ἢ
ὡς
ἀκολουθοῦντα ἐξ ἀνάγκης τοῖς ἀποδεικνυμένοις καὶ διὰ τοῦτο
συνεισάγοντα
αὐτά. οὕτω παραλαμβάνεται τὰ γνωριμώτερα (ὡς ὅταν τὸν θεὸν ἀγαθὸν
δεικνύωμεν ἐκ τοῦ τὸν κόσμον καλὸν εἶναι καὶ τεταγμένον,
προχειροτέρου
τούτου κατ' αἴσθησιν ἡμῖν ὄντος, καὶ τὴν ψυχὴν αὐτοκίνητον ἐκ τοῦ τὰ
ἔμψυχα σώματα ἔνδοθεν κινεῖσθαι) καὶ ἔστιν οὗτος τεκμηριώδης μᾶλλον
ἀλλ' οὐκ ἀποδεικτικὸς ὁ τοῦ συλλογισμοῦ τρόπος. καὶ τὰ πρὸς τὴν τοι-
αύτην πίστιν παραλαμβανόμενα τοῦ μὲν ἀποδεικνυμένου οὐκ εἰσὶν ἀρχαί
(ἕπονται γὰρ αὐτῷ μᾶλλον ἤπερ προηγοῦνται), τῆς δὲ τοιαύτης ἀπο-
δείξεως ἀρχαί, διότι γνωριμώτερά ἐστι καὶ προφανέστερα καὶ ἀπ' αὐτῶν
ἡ
πίστις γίνεται τοῦ ἀποδεικνυμένου. ἀνάγκη τοίνυν καὶ τὰς τῶν φυσικῶν
πραγμάτων ἀρχὰς τὰς ὡς αἰτίας λεγομένας [ἀρχὰς] πάντως μὲν ἐκ γνω-
ριμωτέρων τινῶν ἀποδείκνυσθαι, ἀλλὰ ποτὲ μὲν καὶ ἀρχοειδεστέρων τῇ
φύσει καὶ αἰτίων λόγον ἐχόντων, ὅπερ οὐκ ἔστι φυσιολόγῳ προσῆκον

Τόμ. 9, p. 234, γρ. 22
ἄφθαρτος γὰρ ἡ ἀρχὴ δοκεῖ εἶναι. “ἀρχῆς γὰρ ἀπολομένης, ὥς φησι

Πλάτων, οὔτε αὐτὴ ἔκ του οὔτε ἄλλο ἐξ ἐκείνης γενήσεται”“. λύει δὲ τὴν
ἀπορίαν ὁ Ἀλέξανδρος λέγων ὅτι “οὐ πᾶσα ἀρχὴ τῶν ἐν γενέσει καὶ
φθορᾷ
ἄφθαρτος εἶναι δύναται· οὐ γὰρ δὴ καὶ ἡ στοιχειώδης· οὐ γὰρ ἂν ἔτι
γένεσις εἴη καὶ φθορά. ἀλλ' εἶναι μέν τινα καὶ ἄφθαρτον δεῖ, οὐ μὴν
οἷόν τε πᾶσαν. καὶ τὸ εἶδος δέ, φησί, κἂν τῷ ἀριθμῷ φθαρτόν ἐστιν,
ἀλλὰ τῷ γε εἴδει ἄφθαρτον. ἀεὶ γάρ ἐστι θερμὸν καὶ ψυχρόν, οὐκ ἀεὶ
δὲ ταὐτὸν κατ' ἀριθμόν· οὐ γὰρ ἂν ἦν γένεσις ἐν τοῖς οὖσιν.” ἀλλὰ
ταῦτα μὲν εἴρηται μετρίως. ὁ δὲ Πλάτων οὐ τὴν στοιχειώδη τῶν σωμά-
225
των ἀρχὴν τὴν κατὰ τὸ εἶδος ἀγένητον εἶπεν ἐν Φαίδρῳ, ἀλλὰ τὴν ‘ἀρχὴν
καὶ πηγὴν τῆς κινήσεως’, ἥτις ἦν τὸ αὐτοκίνητον, καὶ ὅλως τὴν

πρωτουρ-
γὸν ἐν πᾶσιν ἰδιότητα ποιητικὴν οὖσαν ἀρχὴν ἀλλ' οὐ στοιχειώδη. ἐπάγει
δὲ ὁ Ἀλέξανδρος καὶ ταῦτα· “ἢ οὐδὲ τὸ εἶδος φθείρεται· φθείρεται γὰρ
τὸ γινόμενον· γίνεται δὲ οὔτε ἡ ὕλη οὔτε τὸ εἶδος, ἀλλὰ τὸ συναμφότε-
ρον· καὶ φθείρεται ἄρα τοῦτο. ὥστε αἱ ἀρχαὶ ἄφθαρτοι. ἀλλ' οὐκ εἰ
ἄφθαρτον, ἤδη καὶ ἀίδιον τὸ κατ' ἀριθμὸν εἶδος· φθείρεται μὲν γὰρ τὸ
συναμφότερον, ἡ δὲ φθορὰ αὐτοῦ κατὰ τὸ ἀποβάλλειν τὸ εἶδος.” ταῦτα
δὲ δοκεῖ μὲν εἰρῆσθαι φυσικῶς ὑπὸ τοῦ Ἀλεξάνδρου. ἀπορίαν δὲ παρέχει,
πῶς ὃ πρότερον μὴ ὂν ὕστερον ἔστιν, οὐκ ἂν λέγοιτο γίνεσθαι, καὶ ὃ πρό-

τερον ὂν ὕστερον οὐκ ἔστιν, οὐκ ἂν λέγοιτο φθείρεσθαι. πῶς δὲ τὸ μὲν
σύνθετον φθείρεσθαι λέγομεν, διότι ἀποβάλλει

Τόμ. 9, p. 268, γρ. 18
οὐδὲ γὰρ συμπληροῖ τὴν αὑτῆς φύσιν, ἐπεῖ πᾶσα ἂν ναῦς εὐθὺ τῷ εἶναι
ναῦς οὐκ ἂν ἐδεῖτο ἔξωθεν τοῦ κινήσοντος, οὔτ' ἂν ἦν χωριστὸς αὐτῆς ὁ
κυβερνήτης. οὐδὲν γὰρ τῶν καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων τινὶ σῳζομένου
ἐκείνου
χωρίζεται ἀπ' αὐτοῦ. κἂν κινῇ δὲ ἑαυτὸν ὁ κυβερνήτης κινῶν τὴν ναῦν
οὔτε καθ' αὑτὸ οὔτε πρώτως κινεῖ· οὐ συγχωρητέον δὲ τῷ Ἀλεξάνδρῳ
οὕτως λέγοντι κινεῖν ἑαυτὴν τὴν ψυχὴν ὡς τὸν κυβερνήτην τῷ κινεῖν τὸ
σῶμα ἐν ᾧ ἐστιν ὡς ὁ κυβερνήτης τὴν ναῦν· τὴν μὲν γὰρ κατὰ τόπον
κίνησιν
τῆς ψυχῆς τάχα ἄν τις οὕτως γίνεσθαι συγχωρήσειεν, αἱ δὲ βουλήσεις καὶ
διανοήσεις καὶ δοξάσεις καὶ αἱ ὁρμαὶ πᾶσαι, αὐτῆς εἰσιν ἑαυτὴν κινούσης
πρώτως (οὐ γὰρ δι' ἄλλου τινός) καὶ καθ' αὑτό· οὐσία γὰρ αὐτῆς τὸ αὐ-
τοκίνητον. ἀλλ' οὐδὲ ἐκεῖνα λέγοντα αὐτὸν ἀποδεκτέον. “σημειωτέον
γάρ,
φησίν, ὅτι καὶ τὴν ψυχὴν περιείληφε τῷ τῆς φύσεως λόγῳ, εἴπερ ἡ μὲν
ψυχὴ κατ' αὐτὸν ἐντελέχειά ἐστιν σώματος φυσικοῦ ὀργανικοῦ, ἡ δὲ
φύσις
κυρίως καὶ πρώτως ἐν τοῖς ἁπλοῖς ἐστι σώμασι καὶ οὐ τοῖς ὀργανικοῖς.”
καὶ ἡ μὲν ψυχὴ ἐντελέχεια φυσικοῦ σώματός ἐστι, ἡ δὲ φύσις οὐκ ἂν εἴη
φυσικοῦ σώματος, καὶ ἡ μὲν ἄλλων, ἣ δὲ ἄλλων κινήσεων ἀρχή. καὶ
εἴπερ ἡ μὲν φύσις ἐν ὑποκειμένῳ ἐστὶ τῷ σώματι κατὰ τὸν Ἀριστοτέλην
(τὸ γὰρ ἐν ᾧ ἐστι πρώτῳ ὡς ἐν ὑποκειμένῳ εἴρηται), οὐ πᾶσα δὲ ψυχὴ
226
ἐν ὑποκειμένῳ (ὁ γὰρ νοῦς χωριστὸς ὡς αὐτὸς ἐν τῇ Περὶ ψυχῆς βοᾷ),

κἂν ὁ Ἀλέξανδρος μὴ περὶ τοῦ ψυχικοῦ νοῦ ἀλλὰ περὶ τοῦ θείου βούλη-
ται ἀκούειν, πάνυ ἀπιθάνως ἐκείνους τοὺς λόγους

Τόμ. 9, p. 298, γρ. 22
οὐδὲν μάτην ποιεῖ. εἰ οὖν μὴ πρῶτον αἴτιον ἡ φύσις, ἄλλο δέ τι τὸ

πάντων αἴτιον ὥσπερ ἡ φύσις τῶν φυσικῶν, δῆλον ὅτι καὶ ἐκεῖνο πάντων
τοὺς λόγους τῶν γινομένων καὶ τὰς αἰτίας προείληφε. καὶ πρὸς ἐκείνους
τοὺς λόγους ἐξομοιοῖ τὰ γινόμενα. ταῦτα μὲν οὖν καὶ ἄλλα πλείω λέγειν
δυνατὸν καὶ κατὰ τὰς Ἀριστοτέλους ὑποθέσεις δεικνύντα τῶν γινομένων
προϋπάρχουσαν τὴν παραδειγματικὴν αἰτίαν.
Ἄλλοι δέ τινές εἰσι πολλοὶ καὶ καλοὶ λόγοι δεικνύντες ὅτι πᾶν εἶδος
διακεκριμένην ἔχον ὑπόστασιν ἀρχή τίς ἐστιν ἀγένητος καὶ ἀκίνητος. καὶ
οὔτε τὸ ἐν τῇ ὕλῃ πρῶτον ἂν εἴη μέθεξις ὂν καὶ πάθος τῆς ὕλης οὔτε
τὸ ἐν τῇ φύσει ἐν ὑποκειμένῳ καὶ τοῦτο ὑφεστὼς οὔτε τὸ ἐν τῇ ψυχῇ.
κἂν γὰρ χωριστὸν τοῦτο, ἀλλ' αὐτοκίνητον ὑπάρχον διπλόην ἔχει τινά,
καὶ
οὐδὲν μᾶλλον κινεῖ ἢ κινεῖται, οὐδὲ ἀρχὴ μᾶλλον ἢ ἀπ' ἀρχῆς. δεῖ οὖν
εἶναι τὴν ἀρχὴν ἀκίνητον καὶ ἀγένητον καὶ ποιητικὴν μόνως, ἀλλ' οὐχὶ
καὶ γινομένην. τοιαῦτα δὲ τὰ ἐν τῷ νῷ εἴδη πρώτως διακεκριμένα καὶ
ἀκίνητα καὶ ἀγένητα καὶ κυρίως ὄντα, ἅπερ λέγεται καὶ αἴτια τῶν γινομέ-
νων, πρὸς ἃ ἀφωμοίωται τὰ γινόμενα. εἰ μέντοι τινά ἐστιν ὀνόματα μὴ
τῶν εἰδῶν ὄντα τῶν ἐνταῦθα ἀλλὰ τῶν συνθέτων, οὐ χρὴ τούτων
ἐπέκεινα
μεταφέρειν τὴν ὁμοιότητα, διότι αἱ μὲν ἰδιότητες ἄνωθεν ἄχρι τῶν ἐσχά-
των αἱ αὐταὶ προέρχονται κατὰ ὕφεσιν. οἱ δὲ τρόποι τῶν ὑποστάσεων
οἷον ὁ ἀκίνητος ἢ ὁ αὐτοκίνητος ἢ ἔνυλος ἐν τοῖς οἰκείοις μένουσι
τόποις

Τόμ. 9, p. 298, γρ. 31
τὸ ἐν τῇ φύσει ἐν ὑποκειμένῳ καὶ τοῦτο ὑφεστὼς οὔτε τὸ ἐν τῇ ψυχῇ.

κἂν γὰρ χωριστὸν τοῦτο, ἀλλ' αὐτοκίνητον ὑπάρχον διπλόην ἔχει τινά,
καὶ
οὐδὲν μᾶλλον κινεῖ ἢ κινεῖται, οὐδὲ ἀρχὴ μᾶλλον ἢ ἀπ' ἀρχῆς. δεῖ οὖν
εἶναι τὴν ἀρχὴν ἀκίνητον καὶ ἀγένητον καὶ ποιητικὴν μόνως, ἀλλ' οὐχὶ
καὶ γινομένην. τοιαῦτα δὲ τὰ ἐν τῷ νῷ εἴδη πρώτως διακεκριμένα καὶ
ἀκίνητα καὶ ἀγένητα καὶ κυρίως ὄντα, ἅπερ λέγεται καὶ αἴτια τῶν γινομέ-
227
νων, πρὸς ἃ ἀφωμοίωται τὰ γινόμενα. εἰ μέντοι τινά ἐστιν ὀνόματα μὴ

τῶν εἰδῶν ὄντα τῶν ἐνταῦθα ἀλλὰ τῶν συνθέτων, οὐ χρὴ τούτων
ἐπέκεινα
μεταφέρειν τὴν ὁμοιότητα, διότι αἱ μὲν ἰδιότητες ἄνωθεν ἄχρι τῶν ἐσχά-
των αἱ αὐταὶ προέρχονται κατὰ ὕφεσιν. οἱ δὲ τρόποι τῶν ὑποστάσεων
οἷον ὁ ἀκίνητος ἢ ὁ αὐτοκίνητος ἢ ἔνυλος ἐν τοῖς οἰκείοις μένουσι
τόποις
οὐ μεταδιδόμενοι. εἰ οὖν εἴη τι ὄνομα εἴδους ὂν μετὰ τῆς ὕλης, οὐ χρὴ
τούτου παράδειγμα ζητεῖν. εἰδῶν γὰρ ἀλλ' οὐχ ὕλης ἐστὶ τὰ
παραδείγματα.
ἡ μὲν γὰρ σιμότης τὴν ῥῖνα συναναφέρουσα, ἐπειδὴ καὶ ἡ ῥὶς εἶδός τί
ἐστιν, οὐδὲν θαυμαστὸν εἴ τι ἔχοι παράδειγμα τῶν κατὰ φύσιν, ἀλλ' οὐχὶ
τῶν κατὰ πάθος σιμῶν αἴτιον. εἰ δέ τι εἶδος μετὰ τῆς ὕλης λαμβάνοιτο
καὶ συναναφέροι τὴν ὕλην μετὰ τοῦ εἴδους τὸ ὄνομα καὶ ἡ κατὰ τοὔνομα
νόησις, οὐ χρὴ τούτου παράδειγμα ζητεῖν, πρὸς ὃ μάλιστά μοι ὁ Ἀριστο-
τέλης δοκεῖ διαμάχεσθαι. ὥστε καὶ τὸ τοῦ ζῴου εἶδος εἰ μὲν αὐτὸ καθ'
αὑτό τις ἐννοεῖν δύναιτο χωρίζων τῆς ὕλης τὴν μεθεκτικὴν ἰδιότητα,
οὐδὲν οἶμαι ἄτοπον καὶ κατὰ Ἀριστοτέλην λόγον αὐτοῦ προϋποτίθεσθαι

Τόμ. 9, p. 317, γρ. 10
αὐτὰ ἢ διὰ τὰ ἔξωθεν ὁπωσοῦν αὐτοῖς ἐπικοινωνοῦντα. συμπληροῖ δὲ

αὐτὰ ἡ ὕλη καὶ τὸ εἶδος. καὶ διὰ ταῦτά ἐστιν ἔνυλα καὶ φυσικά. καὶ
ἐρωτηθέντες, διὰ τί διαστατά ἐστι τὰ τῇδε τῶν νοητῶν ἀδιαστάτων
ὄντων,
λέγομεν διότι ἔνυλά ἐστι ταῦτα· διὰ τί δὲ εὐκίνητος οὕτως ὁ οὐρανός, ὅτι
σφαιρικὸς ὢν “ἐπὶ σμικροτάτου ποδὸς” βαίνει κατὰ τὸν Πλάτωνα. καὶ
εἰσὶν αὗται τῶν αἰτίων αἱ ἀποδόσεις ἀπό τε τῆς ὕλης καὶ ἀπὸ τοῦ εἴδους,
εἰς ἃ πάντα ἀνάγεται τὰ στοιχειωδῶς συμπληροῦντα τὸ σύνθετον. ἐπεὶ
δὲ τὰ φυσικὰ πάντα γινόμενά ἐστι καὶ κατὰ τὸν Ἀριστοτέλην, τὸ δὲ γινό-
μενον πᾶν αἴτιον ἔχει τῆς γενέσεως, τὸ ποιοῦν δεῖ εἶναι καὶ τὸ ποιητικὸν
αἴτιον τῶν γινομένων, ὅθεν ἡ πρώτη τῆς κινήσεως ἀρχή. διττὴ δὲ ἡ τῆς
κινήσεως ἀρχὴ ἡ μὲν αὐτοκίνητος, ἡ δὲ ἀκίνητος· τὸ μὲν γὰρ ἑτεροκίνη-
τον προδήλως οὐκ ἂν εἴη ἀρχὴ κινήσεως ἄλλο πρὸ ἄλλου λαμβανόντων
ἡμῶν ἑτεροκίνητον. τὸ δὲ αὐτοκίνητον ἀρχὴ μὲν ἂν εἴη κινήσεως ὡς ἐν
ἑαυτῷ τὸ κινοῦν ἔχον, οὐ κυρίως δὲ ἀρχή, ὅτι τὸ αὐτὸ καὶ κινούμενόν
ἐστιν. ἡ δὲ κυρίως τῆς κινήσεως ἀρχὴ κινοῦν ἀλλ' οὐ κινούμενον εἶναι
βούλεται, ὥστε τὸ μὲν κυριώτατον ποιητικὸν τῶν γινομένων αἴτιον τὸ
ἀκί-
νητον ἂν εἴη καὶ αἰώνιον καὶ ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχον· τοιοῦ-
τος δὲ ὁ πολυτίμητος νοῦς. μετ' ἐκεῖνον δὲ ἡ ψυχή· κἂν γὰρ κινῆται
αὕτη, ἀλλ' ἐν ἑαυτῇ τὸ κινοῦν ἔχει. διὸ καὶ ἀκίνητον αὐτὴν μᾶλλον ὁ
228
Ἀριστοτέλης καλεῖν ἀξιοῖ μόνα κινούμενα τὰ σωματικῶς μεταβάλλοντα

νομίζων. ἐπεὶ δὲ τὰ γινόμενα καὶ φθειρόμενα τῶν φυσικῶν προσεχῶς ὑπὸ

Τόμ. 9, p. 317, γρ. 12
ἐρωτηθέντες, διὰ τί διαστατά ἐστι τὰ τῇδε τῶν νοητῶν ἀδιαστάτων

ὄντων,
λέγομεν διότι ἔνυλά ἐστι ταῦτα· διὰ τί δὲ εὐκίνητος οὕτως ὁ οὐρανός, ὅτι
σφαιρικὸς ὢν “ἐπὶ σμικροτάτου ποδὸς” βαίνει κατὰ τὸν Πλάτωνα. καὶ
εἰσὶν αὗται τῶν αἰτίων αἱ ἀποδόσεις ἀπό τε τῆς ὕλης καὶ ἀπὸ τοῦ εἴδους,
εἰς ἃ πάντα ἀνάγεται τὰ στοιχειωδῶς συμπληροῦντα τὸ σύνθετον. ἐπεὶ
δὲ τὰ φυσικὰ πάντα γινόμενά ἐστι καὶ κατὰ τὸν Ἀριστοτέλην, τὸ δὲ γινό-
μενον πᾶν αἴτιον ἔχει τῆς γενέσεως, τὸ ποιοῦν δεῖ εἶναι καὶ τὸ ποιητικὸν
αἴτιον τῶν γινομένων, ὅθεν ἡ πρώτη τῆς κινήσεως ἀρχή. διττὴ δὲ ἡ τῆς
κινήσεως ἀρχὴ ἡ μὲν αὐτοκίνητος, ἡ δὲ ἀκίνητος· τὸ μὲν γὰρ ἑτεροκίνη-
τον προδήλως οὐκ ἂν εἴη ἀρχὴ κινήσεως ἄλλο πρὸ ἄλλου λαμβανόντων
ἡμῶν ἑτεροκίνητον. τὸ δὲ αὐτοκίνητον ἀρχὴ μὲν ἂν εἴη κινήσεως ὡς ἐν
ἑαυτῷ τὸ κινοῦν ἔχον, οὐ κυρίως δὲ ἀρχή, ὅτι τὸ αὐτὸ καὶ κινούμενόν
ἐστιν. ἡ δὲ κυρίως τῆς κινήσεως ἀρχὴ κινοῦν ἀλλ' οὐ κινούμενον εἶναι
βούλεται, ὥστε τὸ μὲν κυριώτατον ποιητικὸν τῶν γινομένων αἴτιον τὸ
ἀκί-
νητον ἂν εἴη καὶ αἰώνιον καὶ ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχον· τοιοῦ-
τος δὲ ὁ πολυτίμητος νοῦς. μετ' ἐκεῖνον δὲ ἡ ψυχή· κἂν γὰρ κινῆται
αὕτη, ἀλλ' ἐν ἑαυτῇ τὸ κινοῦν ἔχει. διὸ καὶ ἀκίνητον αὐτὴν μᾶλλον ὁ
Ἀριστοτέλης καλεῖν ἀξιοῖ μόνα κινούμενα τὰ σωματικῶς μεταβάλλοντα
νο-
μίζων. ἐπεὶ δὲ τὰ γινόμενα καὶ φθειρόμενα τῶν φυσικῶν προσεχῶς ὑπὸ
τῶν ἀιδίων καὶ κυκλοφορητικῶν γίνεται (“ἄνθρωπος γὰρ ἄνθρωπον
γεννᾷ
καὶ ἥλιος”), δῆλον ὅτι τὸ κυρίως ποιοῦν οὐκ ἀμέσως πελάζον τοῖς γινομέ

Τόμ. 9, p. 356, γρ. 11
διὰ θεὸν οὐδὲ διὰ τέχνην, ἀλλ' ὃ λέγομεν, φύσει καὶ τύχῃ. τέχνην δὲ
ὕστερον ἐκ τούτων ὑστέραν γενομένην αὐτὴν θνητὴν ἐκ θνητῶν, ὕστερα
γεγεννηκέναι παιδιάς τινας ἀληθείας οὐ σφόδρα μετεχούσας”. ἐπὶ δὴ τού-
τοις ἀποδείξας “ψυχὴν μὲν προτέραν γεγονέναι σώματος ἡμῖν, σῶμα δὲ
δεύτερόν τε καὶ ὕστερον ψυχῆς ἀρχούσης ἀρχόμενον κατὰ φύσιν”, ἐπάγει
229
“μεμνῆσθαί γε μὴν ὁμολογήσαντες ἐν τοῖς πρόσθεν, ὡς εἰ ψυχὴ φανείη

πρεσβυτέρα σώματος οὖσα, καὶ τὰ ψυχῆς τῶν τοῦ σώματος ἔσοιτο
πρεσβύ-
τερα”. δῆλον οὖν ἐκ τῶν εἰρημένων, ὅτι τὴν μὲν τύχην τῇ φύσει συνέ-
ταξεν ἐν τούτοις ὁ τοῦ Πλάτωνος λόγος τοὺς παλαιοὺς φυσιολόγους
ὑποκρι-
νόμενος. τούτων δὲ ἀμφοῖν προτέραν τὴν ψυχὴν ἀποδείκνυσιν, ἐν τούτῳ
πολλῶν δεηθεὶς λόγων, ἵνα τὴν αὐτοκίνητον οὐσίαν, ἥτις ἐστὶ ψυχή,
δείξῃ πάσης κινήσεως ἀρχὴν οὖσαν. τύχην δὲ ὁ Πλάτων ἔοικεν ἐν τού-
τοις καλεῖν τὴν ἄνευ προφανοῦς αἰτίας τῶν φυσικῶν δυνάμεων τεῦξιν τῆς
πρὸς ἀλλήλας συναρμογῆς. τοῦτο γὰρ οἶμαι σημαίνειν τὸ “τύχῃ δὲ φε-

ρόμενα τῇ τῆς δυνάμεως ἑκάστων ᾗ ξυμπέπτωκεν ἁρμόττοντα οἰκείως”.
ὁ δὲ Εὔδημος τὴν μὲν φύσιν τῆς τέχνης, τὴν δὲ τέχνην τῆς τύχης προ-
τέραν δείκνυσιν.

Τόμ. 9, p. 402, γρ. 16
p. 200b32 Οὐκ ἔστι δέ τις κίνησις παρὰ τὰ πράγματαἕως τοῦ ὥστε

οὐδὲ [ἡ] κίνησις οὐδὲ μεταβολὴ οὐδενὸς ἔσται παρὰ τὰ εἰρημένα.
Τρίτον τοῦτο λῆμμα προσλαμβάνει, ὅτι οὐκ ἔστι τις κίνησις παρὰ
τὰ κινούμεναπράγματα, δι' οὗ συνίστησι μὲν καὶ τὸ προειρημένον, ὅτι
ἐν τοῖς κινητοῖς ἢ κινητικοῖς ἡ κίνησις. εἰ γὰρ μὴ ἔστι κίνησις παρὰ τὰ
πράγματα, ἐν τοῖς κινουμένοις ἢ κινοῦσίν ἐστιν ἡ κίνησις καὶ οὐκ ἂν εἴη
κίνησις καθ' ἑαυτὴν οὔτε ὡς ἰδέα κινήσεως αὐτὸ τοῦτο κίνησις οὖσα,
μηδενὸς δὲ κίνησις (ὡς δοκεῖ λέγειν ὁ Πλάτων καὶ ἐν Σοφιστῇ καὶ ἐν
Παρμενίδῃ) οὔτε οὐσία τις κίνησις αὐτὸ τοῦτο οὖσα, ὡς ὁ Πλάτων ὁρίζε-
ται τὴν ψυχὴν κίνησιν αὐτοκίνητον λέγων. εἰ γὰρ ἐν τοῖς κινουμένοις
πράγμασιν ἢ τοῖς κινοῦσίν ἐστιν ἡ κίνησις, συμβεβηκός τί ἐστιν ἡ
κίνησις
καὶ οὐχὶ οὐσία καθ' ἑαυτὴν θεωρουμένη· δείξει δὲ ὅτι ἐν τοῖς
κινουμένοις.
καὶ ταῦτα οὖν διὰ τοῦ εἰρημένου λήμματος συνίστησι, καὶ ἔτι
προφανέστε-
ρον καὶ εἰδικώτερον, ὅτι ὁμώνυμός ἐστιν ἡ κίνησις. καὶ οὐκ ἔστι κοινὸν
γένος παρὰ τὰ καθ' ἕκαστον ἢ αὐτὸ τοῦτο γενικὴ κίνησις, εἴπερ ἐν αὐτοῖς
μόνοις τοῖς πράγμασίν ἐστιν ἡ κίνησις τετραχῶς ὑφεστῶσα κατὰ οὐσίαν
κατὰ ποιότητα κατὰ ποσότητα κατὰ τόπον. τούτων δὲ οὐδέν ἐστι κοινὸν
γένος, εἴπερ αὐτὰ ταῦτα πρῶτα γένη νενόμισται. καὶ διὰ τούτου δέ, ὡς
ἔφαμεν, ὑπομιμνῄσκει τοῦ δεδεῖχθαι μὴ εἶναι κοινὸν γένος
230

Τόμ. 9, p. 403, γρ. 3
γορημάτων τὸ ὄν. εἰ γὰρ ἦν τι κοινὸν ἐκείνων ἐν οἷς ἡ κίνησις, ἦν ἂν

καὶ ἡ κίνησις πρῶτον ἐν ἐκείνῳ τῷ κοινῷ καὶ αὐτὴ γένος ἂν ἦν τῶν ὑπ'
αὐτὴν κινήσεων καὶ οὐκέτι τῶν πολλαχῶς λεγομένων ἡ κίνησις ἦν.
οὕτως
γὰρ ἂν ἔχοι ἡ κίνησις ὡς καὶ τὰ ἐν οἷς ἐστιν, ἐπεὶ μὴ ἔστιν ἔξω τῶν
πραγμάτων.
Ὅτι δὲ οὐκ ἔστι παρὰ τὰ πράγματαἡ κίνησις οὐδὲ ἔξω αὐτῶν
θεωρουμένη, δείκνυσιν ἐκ τῆς ἐπαγωγῆς. μεταβάλλει γάρ, φησί, τὸ
μεταβάλλον ἢ κατ' οὐσίαν ἢ κατὰ ποσὸν ἢ κατὰ ποιὸν ἢ κατὰ
τόπον. καὶ οὐδὲν οἷόν τε ἐπινοῆσαι μεταβάλλον μέν, μὴ κατά τι δὲ τού-
των. ἀλλ' ὅτι μὲν οὐ πρὸς τὸν ὁρισμὸν ἀποτείνεται νῦν τῆς ψυχῆς ὁ
Ἀριστοτέλης τὸν κίνησιν αὐτὴν αὐτοκίνητον λέγοντα οὐδὲ πρὸς τὴν
ἰδέαν
τῆς κινήσεως, δῆλον ἂν γένοιτο τῷ ἐφιστάνοντι, ὅτι τὴν ὡς γένος
κίνησιν
ἀναιρῶν δείκνυσι τῶν πολλαχῶς λεγομένων εἶναι τὴν κίνησιν. οὔτε δὲ ἡ
ἰδέα τῆς κινήσεως οὔτε ἡ ψυχὴ γένος ἐστὶ κινήσεως κατὰ τὸ Περιπατη-
τικὸν σημαινόμενον τοῦ γένους, εἴπερ τὰ γένη συμπληρωτικὰ τῶν εἰδῶν
ἐστι καὶ εἴπερ ἐπ' ἴσης αὐτοῖς ὑπάρχει. μήποτε δέ τινων ᾐσθάνετο καὶ
τότε τὴν κίνησιν ἡδέως ταῖς κατηγορίαις συναριθμούντων, ὥσπερ ὁ
Πλωτῖ-
νος ὕστερον. καὶ διὰ τούτους λέγει μὴ εἶναι γένος τὴν κίνησιν. εἰ δὲ
πᾶσα κίνησις ὑπὸ τὸ πρός τι ἐν τῷ κινητικῷ καὶ κινητῷ θεωρουμένη,
πῶς ὑφ' ἓν γένος αἱ κινήσεις οὖσαι οὐχὶ συνώνυμοί εἰσιν,

Τόμ. 9, p. 421, γρ. 5
τητα ἢ κατὰ τόπον ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχειν δύναται. ὥστε
καὶ ὅταν ἐν Νόμοις λέγῃ “κατὰ ταὐτὰ καὶ ὡσαύτως καὶ περὶ τὰ αὐτὰ καὶ
πρὸς τὰ αὐτὰ καὶ ἕνα λόγον καὶ τάξιν μίαν ἄμφω κινεῖσθαι νοῦν τήν τε
ἐν ἑνὶ φερομένην κίνησιν σφαίρας ἐντόρνου ἀπεικασμένα φοραῖς”, οὐ
μετα-
βατικὴν κίνησιν μαρτυρεῖ τῷ νῷ οὔτε καθ' ὅλον οὔτε κατὰ μέρη, ἀλλ'
ἐνεργητικήν, κίνησιν δὲ ὅλως λεγομένην κατὰ τὴν ζωτικὴν ἀπὸ τοῦ εἶναι
πρὸς τὸ ἐνεργεῖν διανάστασιν. ὥστε τὸ ἀκίνητον εἶναι τὸν νοῦν κατὰ τὰς
φυσικὰς κινήσεις παρὰ τοῦ Πλάτωνος ὁ Ἀριστοτέλης ἔχει μαθών”.
231
Ἀλλ' εἴπερ ἄρα πρὸς Πλάτωνα ὁ λόγος τείνει, εἰς τὴν περὶ ψυχῆς
αὐτοῦ δόξαν ἀποβλέπειν ἔοικεν. ὁ γὰρ Πλάτων ἑτεροκίνητα νομίζων τὰ
σώματα, ὥσπερ καὶ Ἀριστοτέλης, ὑπὸ ψυχῆς αὐτὰ προσεχῶς
κινεῖσθαί φησι. καὶ ὅτι μὲν ὑπὸ ψυχῆς κινεῖται καὶ τὰ οὐράνια πάντα
προσεχῶς, ὁμολογεῖ καὶ Ἀριστοτέλης σαφῶς ἔμψυχα λέγων αὐτὰ ἐν τῷ
δευτέρῳ τῆς Περὶ οὐρανοῦ, ἐν οἷς ἀπορήσας τινὰ περὶ τῶν ἄστρων
βαθέως
μέλλων λύειν τὴν ἀπορίαν “ἡμεῖς, φησίν, ὡς περὶ σωμάτων αὐτῶν καὶ
μονάδων τάξιν μὲν ἐχόντων, ἀψύχων δὲ πάμπαν διανοούμεθα· δεῖ δὲ ὡς
μετεχόντων ὑπολαμβάνειν πράξεως καὶ ζωῆς”. λέγει δὲ αὐτὰ μετὰ τοῦ
ὅλου οὐρανοῦ κινεῖσθαι ἐνδεδεμένα ἐν αὐτῷ. τὴν δὲ ζωὴν μετὰ τὴν
ἐμψυ-
χίαν ὁ Ἀριστοτέλης εἰδὼς τὰ ζῶντα ζῷα οἶδεν. ἀλλ' ὁ μὲν Ἀριστοτέλης
ἀκίνητον εἶναί φησι τὴν ψυχὴν τὰς φυσικὰς πάσας αὐτῆς ἀναιρῶν
κινήσεις. καὶ ὁ Πλάτων δὲ αὐτοκίνητον αὐτὴν ἀποδείκνυσιν

Τόμ. 9, p. 421, γρ. 15
σώματα, ὥσπερ καὶ Ἀριστοτέλης, ὑπὸ ψυχῆς αὐτὰ προσεχῶς

κινεῖσθαί φησι. καὶ ὅτι μὲν ὑπὸ ψυχῆς κινεῖται καὶ τὰ οὐράνια πάντα
προσεχῶς, ὁμολογεῖ καὶ Ἀριστοτέλης σαφῶς ἔμψυχα λέγων αὐτὰ ἐν τῷ
δευτέρῳ τῆς Περὶ οὐρανοῦ, ἐν οἷς ἀπορήσας τινὰ περὶ τῶν ἄστρων
βαθέως
μέλλων λύειν τὴν ἀπορίαν “ἡμεῖς, φησίν, ὡς περὶ σωμάτων αὐτῶν καὶ
μονάδων τάξιν μὲν ἐχόντων, ἀψύχων δὲ πάμπαν διανοούμεθα· δεῖ δὲ ὡς
μετεχόντων ὑπολαμβάνειν πράξεως καὶ ζωῆς”. λέγει δὲ αὐτὰ μετὰ τοῦ
ὅλου οὐρανοῦ κινεῖσθαι ἐνδεδεμένα ἐν αὐτῷ. τὴν δὲ ζωὴν μετὰ τὴν
ἐμψυ-
χίαν ὁ Ἀριστοτέλης εἰδὼς τὰ ζῶντα ζῷα οἶδεν. ἀλλ' ὁ μὲν Ἀριστοτέλης
ἀκίνητον εἶναί φησι τὴν ψυχὴν τὰς φυσικὰς πάσας αὐτῆς ἀναιρῶν
κινήσεις.
καὶ ὁ Πλάτων δὲ αὐτοκίνητον αὐτὴν ἀποδείκνυσιν ὡς κινουμένην μὲν
ὑφ'
ἑαυτῆς, ταῖς δ' ἑαυτῆς κινήσεσι κινοῦσαν τὰ σώματα οὐχὶ φυσικαῖς
οὔσαις
ἀλλ' ἐνεργείαις ψυχῆς μεταβατικαῖς, διὸ καὶ κινουμέναις. ὅτι γὰρ οὐ κατὰ
φυσικὴν κίνησιν κινεῖσθαί φησι ὁ Πλάτων τὴν ψυχήν, ἄκουε τῶν ἐν τῷ

δεκάτῳ τῶν Νόμων εἰρημένων· “ἄγει μὲν δὴ ψυχὴ πάντα τὰ κατ' οὐ-
232
ρανὸν ταῖς ἑαυτῆς κινήσεσιν, αἷς ὀνόματά ἐστι βούλεσθαι ἐπιμελεῖσθαι

σκο-
πεῖσθαι βουλεύεσθαι δοξάζειν ὀρθῶς ἐψευσμένως.” ὥστε καὶ ἡ ψυχὴ
ἀκίνητός ἐστιν ἐκείνην τὴν κίνησιν ἣν κινεῖ. καὶ ὁ Ἀριστοτέλης τῷ Πλά-
τωνι κατακολουθῶν τὸ πρώτως κινοῦν ἀκίνητον εἶναί φησι, τὴν μὲν
ψυχὴν
ὡς ἀκίνητον ἣν κινεῖ κίνησιν, τὸν δὲ νοῦν ὡς καὶ κατὰ τὰς ἐνεργείας
ἀμετάβατον. ἐπειδὴ γὰρ δεῖ πρὸ μὲν τοῦ ἑτεροκινήτου εἶναι τὸ

Τόμ. 9, p. 421, γρ. 25
καὶ ὁ Πλάτων δὲ αὐτοκίνητον αὐτὴν ἀποδείκνυσιν ὡς κινουμένην μὲν

ὑφ'
ἑαυτῆς, ταῖς δ' ἑαυτῆς κινήσεσι κινοῦσαν τὰ σώματα οὐχὶ φυσικαῖς
οὔσαις

σκο-
ψυχὴν
ἀμε-
τάβατον. ἐπειδὴ γὰρ δεῖ πρὸ μὲν τοῦ ἑτεροκινήτου εἶναι τὸ αὐτοκίνητον
προσεχὲς αἴτιον τοῦ ἑτεροκινήτου, πρὸ δὲ τοῦ ὁπωσοῦν κινουμένου τὸ
οὔτε ὑπ' ἄλλου οὔτε ὑφ' ἑαυτοῦ, τὸ ἀκίνητον αἴτιον καὶ τῷ αὐτοκινήτῳ
τοῦ εἶναι καὶ κινεῖσθαι, διότι τὸ αὐτοκίνητον διπλόην ἔχον καὶ τὸ ποιεῖν
μετὰ τοῦ πάσχειν ἐμφαῖνον οὐκ ἔστιν ἱκανὸν εἰς ἀρχῆς λόγον, εἴτε ἡ ψυχὴ
τὸ πρώτως κινοῦν ἐστιν, ἀκίνητος δείκνυται καὶ αὕτη κατὰ πᾶσαν

κίνησιν
ἣν κινεῖ, εἴτε ὁ νοῦς, ἀκίνητός ἐστιν οὗτος κατὰ πᾶσαν μεταβατικὴν
κίνη-
σιν. καὶ οὐδὲν ἐν τούτοις ἐστὶ διάφωνον Πλάτωνι καὶ Ἀριστοτέλει πλὴν
τοῦ ὀνόματος τοῦ αὐτοκινήτου, ὅτι ὁ μὲν Πλάτων αὐτοκίνητον τὴν
ψυχὴν
233
καλεῖ, ὁ δὲ Ἀριστοτέλης τὸ ζῷον κινοῦν μὲν κατὰ τὴν ψυχὴν ἀκίνητον

οὖσαν ἣν κινεῖ κίνησιν, κινούμενον δὲ κατὰ τὸ σῶμα.

Τόμ. 9, p. 421, γρ. 27

σκο-
ψυχὴν
ἀμε-

κίνησιν
κίνη-
ψυχὴν
οὖσαν ἣν κινεῖ κίνησιν, κινούμενον δὲ κατὰ τὸ σῶμα. καὶ ἀκόλουθόν
ἐστι
τοῦτο τῷ Ἀριστοτέλει μὴ ἀξιοῦντι κίνησιν ἄλλην ὀνομάζειν πλὴν τῶν
φυ-
σικῶν. διὸ οὐδὲ τὰς μεταβατικὰς ἐνεργείας τῆς ψυχῆς κινήσεις ἀξιοῖ

Τόμ. 9, p. 421, γρ. 28
234

σκο-
ψυχὴν
ἀμε-

κίνησιν
κίνη-
ψυχὴν
ἐστι
φυ-

Τόμ. 9, p. 421, γρ. 33

ψυχὴν
ἀμε-
235

κίνησιν
κίνη-
ψυχὴν
ἐστι
φυ-
καλεῖν, τοῦ Πλάτωνος πρῶτον μὲν λέγοντος εἶδος κινήσεως, ὡς κάτωθεν
εἰπεῖν, τὸ πλημμελὲς καὶ ἄτακτον κατὰ τὴν προέμφασιν τῶν εἰδῶν

διασειο-
μένης τῆς γενέσεως, δεύτερον δὲ τὸ τῶν φυσικῶν, καὶ τρίτον τὸ μεταβα-
τικὸν τῶν ψυχικῶν ἐνεργειῶν, τέταρτον τὸ τοῦ νοῦ ἀμετάβατον μέν, εἰς
ἐνέργειαν δὲ ἀπὸ τοῦ εἶναι διανιστάμενον.

Τόμ. 9, p. 423, γρ. 11
γὰρ ἂν ἦν βίαιος, εἰ μὴ ἄρα ἔστι τι καὶ πρὸς τὸ βίᾳ δυνάμει καὶ πεφυκός.
οὐδὲ γὰρ βιάζεσθαι πᾶν εἰς πᾶν δύναται. μήποτε δὲ τὰ ἐξ ἑαυτῶν κινού-
μενα οὐκ ἔστι κινούμενα μόνως, ἀλλὰ διπλᾶ ὄντα τὸ μὲν κινοῦν ἐν
ἑαυτοῖς
ἔχει τὸ δὲ κινούμενον· ὡς ἐπὶ τῆς τῶν ζῴων καθ' ὁρμὴν μεταβατικῆς
κινήσεως σαφῶς ὁρᾶται κινοῦσα μὲν ἡ ψυχὴ καὶ ἀκίνητος οὖσα,
κινούμενον
δὲ τὸ σῶμα. οὕτως δὲ καὶ τὸ αὐξόμενον καὶ τὸ κατὰ τόπον μεταβάλλον
ἄλλο μὲν ἔχει τὸ αὖξον καὶ μεταφέρον, εἴτε τὴν φύσιν τὴν αὐξητικὴν καὶ
κατὰ τόπον κινητικήν, εἴτε καὶ ἄλλο τι ὃ καὶ τὴν φύσιν συναύξει καὶ συμ-
μετατίθησιν, εἴπερ καὶ αὐτὴ κινεῖται οὐχ ὑφ' ἑαυτῆς. καὶ εἰ ταῦτα κρα-
τοίη, πάντως τὸ κινούμενον ἐξ ἄλλου κινεῖται καὶ οὐκ ἐξ ἑαυτοῦ. καὶ
μάλιστα κατὰ τοὺς μὴ βουλομένους τὸ αὐτοκίνητον ἐφ' ἑνὸς τοῦ αὐτοῦ
θεωρεῖν, ἀλλὰ μερίζοντας εἰς τὸ κινοῦν καὶ κινούμενον. καὶ ἴσως
ἀσφαλε-
στέρα ἐστὶν ἡ τοῦ Ἀσπασίου γραφή. εἰ δὲ ἔχει τινὰ λόγον καὶ ἡ κατὰ
236
τὸν Ἀλέξανδρον προσθήκη, τὸ ἐξ ἑαυτοῦ οὐχ ὡς ἐφ' ἑνὸς ἀκουστέον, ἀλλ'
ὡς ἔνδον ἔχοντος τὸ κινοῦν αἴτιον, εἰ καὶ ἄλλο παρὰ τὸ κινούμενόν ἐστιν,
ὡς ἡ ψυχὴ καὶ ἡ φύσις. καὶ ἀντιδιαιρεῖται τοῦτο τῷ ἐξ ἄλλου καὶ ἔξωθεν

ἐναργῶς, ὡς ἐπὶ τῶν βίᾳ καὶ τῶν τεχνικῶς κινουμένων ὁρᾶται. μήποτε
δὲ τὸ ἐξ ἄλλου οἰκειότερόν ἐστιν ἐπὶ τῶν ἔξωθεν μὲν ἀλλὰ φυσικῶς κι-
νουμένων, οἷον ὅταν ἐξ ὕδατος πυρουμένου ἀὴρ γίνηται καὶ πῦρ, καὶ ἐπὶ
τῶν ἀλλοιουμένων. οὐκ οἶδα μέντοι, διὰ τί οἴεται ὁ Ἀλέξανδρος ταύτῃ
μᾶλλον τῇ γραφῇ συνᾴδειν τὰ ἐφεξῆς λεγόμενα ἢ τῇ ἑτέρᾳ· οὐδαμοῦ γὰρ

Τόμ. 9, p. 440, γρ. 27
p. 202a21 Ἔχει δ' ἀπορίαν λογικὴνἕως τοῦ ὁμώνυμος ἂν εἴη.
Εἰπὼν πρότερον τὰ ἑαυτῷ δοκοῦντα περὶ τῆς κινήσεως, ὅτι μία ἐστὶν
ἀπὸ τοῦ κινοῦντος ἐν τῷ κινουμένῳ, ἐφεξῆς τὴν περὶ τούτου ἀπορίαν
ἐνοχλοῦσαν τοῖς μὴ οὕτως ἐκδεχομένοις, ὡς αὐτὸς εἶπε, διαρθροῖ. ἣν
λογικὴνκαλεῖ, ἢ ὡς ἐξ ἐνδόξων προϊοῦσαν ἢ ὡς ἐν λόγῳ μόνῳ τὸ πιθα-
νὸν ἔχουσαν καὶ οὐκ ἀπὸ τῶν πραγμάτων βεβαιουμένην (οὕτως γὰρ
λόγοι
λέγονται οἱ τοῦ Ζήνωνος οἱ πιθανῶς τὴν κίνησιν ἀναιροῦντες), ἢ λογι-
κὴνλέγει τὴν κοινοτέραν καὶ οὐ προσεχῆ οὐδὲ ἰδίαν τοῦ προκειμένου
οὐδὲ
ἐξ οἰκείων ἀρχῶν· ἡ μὲν γὰρ ἐκ τῶν οἰκείων ἐπιχείρησις οὐ λογική, ὡς
ἡ τὴν ψυχὴν ἀθάνατον ἐκ τοῦ αὐτοκινήτου δεικνῦσα (ἀπὸ γὰρ τῆς
οὐσίας
τῆς ψυχῆς βούλεται προϊέναι, ὥς φησιν ὁ Ἀλέξανδρος), ἡ δὲ ἐκ τοῦ τὰ
ἐναντία ἐκ τῶν ἐναντίων γίνεσθαι τὸ ἀθάνατον δεικνῦσα λογική· οὐ γὰρ
ἐξ οἰκείων καὶ προσεχῶν τῆς ψυχῆς πρόεισιν, ἀλλὰ διὰ κοινῶν, δι' ὧν
καὶ ἄλλο ἂν δειχθείη τι οὕτως ἔχον καὶ μὴ ὁμογενὲς τῇ ψυχῇ. κἂν γὰρ
καθολικῆς δεῖ προτάσεως ἐν ταῖς ἀποδείξεσιν, ἀλλ' οὐχ οὕτως εἶναι χρὴ
κοινήν, ὅταν τὰ ἰδίως ὑπάρχοντα δεικνύωμεν, ὥστε καὶ τοῖς ἀνομογενέσιν
ἁρμόττειν. τὰ μὲν οὖν παραδείγματα καλῶς ἐφήρμοσεν ὁ Ἀλέξανδρος.

ἐκεῖνο δὲ ἐπισημαίνομαι διὰ τοὺς ἀληθείας ἐρῶντας, ὅτι ὁ ἀπὸ τῶν ἐναν-
τίων ἐν Φαίδωνι λόγος οὐ τὴν ἀθανασίαν αὐτόθεν ἐπαγγέλλεται
καταδεῖξαι

237
Τόμ. 9, p. 613, γρ. 22
εἶναι ἀδύνατον, καὶ ὅτι κρείττων ἐστὶ τῶν ἐν αὐτῷ ἐψυχωμένων ὄντων
καὶ ὅτι τὰ λόγια ψυχοῦσθαί φασι καὶ τοῦτον καὶ πρῶτον τῶν ἄλλων. εἰ δὲ
ἔμψυχος, πῶς ἀκίνητος; καὶ τὸ μὲν πρῶτον διαλύει ἀπὸ τῆς τῶν ἀύλων
σωμάτων ἀπαθείας. “τὸ γὰρ ἄυλον, φησί, σῶμα οὔτε ἀντερείδει οὔτε
ἀντερείδεται· τὸ γὰρ ἀντερειδόμενον φύσιν ἔχει πάσχειν ὑπὸ τῶν
ἀντερειδόντων δυναμένην. ἀλλ' οὔτε διαιρεῖ οὔτε διαιρεῖται ἀπαθὲς ὄν,
ὥστε οὐδὲ
τὸ ἄτοπον ἐκεῖνο δυνατὸν ἐπάγειν, ὅτι χωρήσει τὸ ὅλον διὰ τοῦ
σμικροτά-
του. εἰ γὰρ μὴ πέφυκε διαιρεῖσθαι, οὐδ' ἂν εἰς ἴσα τέμνοιτο τῷ σμικρο-
τάτῳ· εἰ δὲ μὴ τοῦτο, οὐδ' ἂν χωρήσοι τὸ ὅλον δι' ἐκείνου.” τὸ δέ γε
δεύτερον λύει λέγων ὑπ' αὐτῆς αὐτὸν ψυχοῦσθαι τῆς πηγαίας ψυχῆς θείαν
ἔχοντα τὴν ζωὴν καὶ κατὰ τὸ οὐσιῶδες αὐτοκίνητον ἑστῶτα, ἀλλ' οὐχὶ τὸ
κατ' ἐνέργειαν. “εἰ γὰρ καὶ ἐν τῇ ψυχῇ διττὸν τίθεμεν τὸ αὐτοκίνητον,

τὸ μὲν κατ' οὐσίαν, φησί, τὸ δὲ κατ' ἐνέργειαν, καὶ τὸ μὲν ἀκίνητόν
φαμεν,
τὸ δὲ κινούμενον, τί κωλύει φάναι τὸν τόπον τῆς τοιαύτης μετέχειν καὶ
ζῆν κατ' οὐσίαν ἀμετάβατον, τὸν δὲ κόσμον κατὰ τὴν κατ' ἐνέργειαν
αὐτο-
κίνητον; εἰ δὲ καὶ τὴν κατ' ἐνέργειαν, φησί, τοῦ τόπου κίνησιν θεωρεῖν
ἐθέλοις, ὄψει κινητικὸν ὄντα τῶν κινουμένων σωμάτων διαστηματικῶς
ἐκεί-
νων ἐξελιττόντων τὰ τοῦ τόπου μέρη, ἅτε μήτ' ἐκείνων ἐν παντὶ εἶναι τῷ
τόπῳ δυναμένων μήτε τοῦ τόπου πᾶσι παρεῖναι καθ' ἕκαστον ἑαυτοῦ μέ-
ρος· καὶ ταύτῃ μεσότης ἐστὶ πρὸς ψυχὴν τὴν ἀδιαστάτως κινοῦσαν. καὶ
γὰρ ἔοικε ζωὴ μὲν καθὸ ζωὴ διδόναι κίνησιν,

Τόμ. 9, p. 622, γρ. 29
σώματα ἐν ταὐτῷ δυσχεραίνομεν, δύο δὲ διαστήματα συγχωροῦμεν; τὰ

γὰρ ἄλλα τῶν σωμάτων συμβεβηκότα οἷον λευκότητες καὶ θερμότητες
τὴν δι' ἀλλήλων δίιξιν οὐ κωλύουσι. τέταρτον εἰ τὸ σῶμα οὐσία ὂν ἐν
τόπῳ ἐστίν, ὁ δὲ τόπος διάστημα, τὸ δὲ διάστημα ποσόν, τὸ δὲ ποσὸν
συμβεβηκός, ἔσται ἡ οὐσία ἐν συμβεβηκότι· καὶ αὐτό τε τοῦτο ἄτοπον
καὶ μέντοι ὅτι κρείττονα εἶναι τὸν τόπον τοῦ ἐν τόπῳ φαμέν. πέμπτον τὸ
διάστημα τοῦτο ἢ ἄψυχόν ἐστιν ἢ ἔμψυχον. ἀλλ' εἰ μὲν ἄψυχον, καὶ
ἄνουν ἔσται· νοῦν γὰρ ἄνευ ψυχῆς ἀδύνατον παραγενέσθαι τῳ. καὶ πῶς
238
οὐ χεῖρον ἔσται τοῦ ἐν τόπῳ; νοῦν γὰρ ἐν ψυχῇ, ψυχὴν δὲ ἐν σώματι

συνιστὰς ὁ θεὸς τὸν κόσμον συνετεκτήνατο, ὡς ὁ Τίμαιός φησιν. εἰ δὲ
ἔμψυχον, πῶς ἀκίνητον ἔσται ψυχὴν ἔχον αὐτοκίνητον; ἢ πῶς
κινούμενον οὐ δεήσεται τόπου;
ἕκτον δὲ πότερον ἀίδιόν ἐστι τὸ πᾶν διάστημα καθ' ὅλον τε καὶ κατὰ μέρη
ἢ τὸ μὲν τὸν οὐρανὸν δεξάμενον ἀίδιόν ἐστι, τὸ δὲ ὑπὸ σελήνην τοῖς

μέρεσι
φθαρτόν; ἀλλ' εἰ μὲν τὸ πᾶν ἄφθαρτον, τί διοίσει τοῦ ἐν τῷ οὐρανῷ τὸ
ὑπὸ σελήνην; εἰ δὲ τοῦτο φθαρτόν, τίς ἂν εἴη τῆς φθορᾶς τρόπος οὐ με-
ταβαλλόντων εἰς ἄλληλα τῶν τοῦ τόπου μερῶν οὐδὲ τοῦ τόπου εἰς ἄλλο
οὐδὲ ἄλλου τινὸς εἰς τὸν τόπον; ἕβδομον εἰ τὰ μὴ δεηθέντα τοῦ τόπου
ἀδιάστατά ἐστι, τὰ διαστατὰ ἄρα δεήσεται τόπου, φαίη ἄν τις συλλογιστι-
κὸς ἀνήρ.

Τόμ. 9, p. 786, γρ. 22
ἀριθμὸς ἢ καὶ καθόλω διάσταμα τᾶς τῶ παντὸς φύσιος’. ἐξηγεῖται δὲ τὸν

ὁρισμὸν αὐτός, ὡς κινήσεως μὲν εἴρηταί τινος οὐχὶ μιᾶς τῶν πολλῶν (αἱ
γὰρ ἄλλαι χρόνου λελείψονται) οὐδὲ τῆς τῶν πολλῶν κοινότητος (αὕτη
γὰρ
οὐ μία), ἀλλὰ τῆς τῷ ὄντι μιᾶς καὶ πασῶν τῶν ἄλλων προϋπαρχούσης
οἷον μονάδος τῶν κινήσεων, ἥ ἐστι πρώτη δικαίως καὶ αἰτία πασῶν ἡ
ψυχικὴ κατὰ τὴν προβολὴν τῶν λόγων ἐκφυομένη πρώτη μεταβολή. ταύ-
της δὴ ἀριθμὸς οὐκ ἐπιγινόμενος οὐδὲ ἔξωθεν, ὡς ὁ Ἀριστοτέλης οἴεται,
ἀλλὰ προτεταγμένος αὐτῆς ἐν αἰτίας τάξει καὶ προποδίζων αὐτὴν κατὰ
μέτρα τὰ πρόσφορα οὐσία ὢν οὐσιώδη οὖσαν ἐνέργειαν οἷον
ἐκμαιευομένη
τῶν ψυχῆς οὐσιωδῶν λόγων τὰς αὐτοκινήτους προβολάς. “τὸ δὲ
καθόλου
διάστημα τῆς τοῦ παντὸς φύσεως ὑποληπτέον, φησί, τοὺς ἀρχαίους
λέγειν
τὸ ἐν τοῖς λόγοις θεωρούμενον συνεχὲς αὐτῶν καὶ εἰς μερισμὸν
διιστάμενον.
ὃ γὰρ ἐπὶ τῶν ἐν γενέσει μεταβολῶν ἐπιδείκνυσι τούτου τοῦ νῦν παρὰ τὸ
πρόσθεν νῦν καὶ ταύτης τῆς κινήσεως παρὰ τὴν πρόσθεν κίνησιν, τοῦτο
δὴ
πολὺ πρότερον καὶ ἀρχηγικώτερον ἐπὶ τῆς οὐσίας τῶν ὅλων φυσικῶν
λόγων
239
προϋπάρχον θεωρεῖται, καὶ κυρίως συμπληροῖ τὸ διάστημα τοῦ

πρεσβυτά-
του πάντων χρόνου τοῦ συνεχίζοντος τοὺς τῆς φύσεως λόγους. συμφωνεῖ
δέ, φησί, πρὸς τὸ αὐτὸ καὶ ἡ τῶν ἔτι παλαιοτέρων δόξα. οἱ μὲν γάρ,
ὥσπερ καὶ τοὔνομα δηλοῖ, χορείᾳ τινὶ τοῦ νῦν, οἱ δὲ ταῖς τῆς ψυχῆς
περιόδοις, οἱ δὲ τῇ τούτων φυσικῇ χώρᾳ
Τόμ. 9, p. 798, γρ. 33
μένον παρεληλυθός, τὸ δὲ μήπω ὂν μέλλον. χρόνος δὲ ὁ σύμπας ἐστὶν

ἐνδελεχῶς ῥέων ὥσπερ καὶ ἡ κίνησις, κἂν ἀπολαβὼν τὸν ἐνεστῶτα ὡς
ἐνεργείᾳ τοῖς νῦν ἑκατέρωθεν περατούμενον ἀθρόον στήσῃ, ἀπολέσας τὸ
τοῦ
χρόνου εἶδος ἐν τῷ γίνεσθαι τὸ εἶναι ἔχον, ὥσπερ ἡ κίνησις. οἶμαι οὖν
τὴν ἀπορίαν γίνεσθαι τῆς ψυχῆς κατὰ τὰ ἐν αὐτῇ ἑστῶτα εἴδη πάντα γι-
νώσκειν ἐπιχειρούσης. οὕτως γοῦν καὶ τὴν κίνησιν ἵστησιν, εἰδητικῶς
αὐτὴν
καὶ οὐ κατὰ τὴν σύμφυτον αὐτῇ ῥοὴν γινώσκειν ἐπιχειροῦσα. καὶ ὥσπερ
τὴν νοητὴν ἕνωσιν διακρίνει μὴ δυναμένη συνελεῖν τὴν ἐκείνης
παντότητα,
ἀλλ' ἰδίᾳ μὲν δικαιοσύνην, ἰδίᾳ δὲ σωφροσύνην, ἰδίᾳ δὲ ἐπιστήμην καθο-
ρῶσα, καίτοι ἑκάστου τῶν ἐκεῖ παντὸς ὄντος. καὶ συλλογίζεται ὅτι ἀθά-
νατος ἡ ψυχὴ τρεῖς ὅρους τιθεῖσα, ψυχὴν αὐτοκίνητον ἀθάνατον, καίτοι
τῆς
ψυχῆς καθὸ ψυχὴ καὶ τὸ αὐτοκίνητον καὶ τὸ ἀθάνατον ἐνἑαυτῇ ἐχούσης·
ὡς οὖν ταῦτα πάσχει πρὸς τὰ νοητὰ καὶ ἡνωμένα τῶν ὄντων διακρίνουσα
ἐν ἑαυτῇ τὴν ἐκείνων ἕνωσιν, καὶ τοιαῦτα εἶναι νομίζουσα οἵα τίς ἐστιν ἡ
ἐν αὐτῇ περὶ ἐκείνων γνῶσις, οὕτως οἶμαι τῇ στάσει τῶν ἐν αὐτῇ εἰδῶν
ἱστάνειν ἐπιχειρεῖ τὸν ποταμὸν τῆς γενέσεως καὶ τρία μέρη χρόνου περι-
γράφουσα διωρισμένα κατὰ τὸ ἐνεστὼς ἵστησιν, ἀφωρισμένον τι ἀθρόον
συλλαμβάνουσα. μέση γὰρ οὖσα τὴν οὐσίαν τῶν τε γινομένων καὶ τῶν

Τόμ. 9, p. 798, γρ. 34
ἐνδελεχῶς ῥέων ὥσπερ καὶ ἡ κίνησις, κἂν ἀπολαβὼν τὸν ἐνεστῶτα ὡς

ἐνεργείᾳ τοῖς νῦν ἑκατέρωθεν περατούμενον ἀθρόον στήσῃ, ἀπολέσας τὸ
τοῦ
χρόνου εἶδος ἐν τῷ γίνεσθαι τὸ εἶναι ἔχον, ὥσπερ ἡ κίνησις. οἶμαι οὖν
τὴν ἀπορίαν γίνεσθαι τῆς ψυχῆς κατὰ τὰ ἐν αὐτῇ ἑστῶτα εἴδη πάντα γι-
νώσκειν ἐπιχειρούσης. οὕτως γοῦν καὶ τὴν κίνησιν ἵστησιν, εἰδητικῶς
240
αὐτὴν
καὶ οὐ κατὰ τὴν σύμφυτον αὐτῇ ῥοὴν γινώσκειν ἐπιχειροῦσα. καὶ ὥσπερ
τὴν νοητὴν ἕνωσιν διακρίνει μὴ δυναμένη συνελεῖν τὴν ἐκείνης
παντότητα,
ἀλλ' ἰδίᾳ μὲν δικαιοσύνην, ἰδίᾳ δὲ σωφροσύνην, ἰδίᾳ δὲ ἐπιστήμην καθο-
ρῶσα, καίτοι ἑκάστου τῶν ἐκεῖ παντὸς ὄντος. καὶ συλλογίζεται ὅτι ἀθά-
νατος ἡ ψυχὴ τρεῖς ὅρους τιθεῖσα, ψυχὴν αὐτοκίνητον ἀθάνατον, καίτοι
τῆς
ψυχῆς καθὸ ψυχὴ καὶ τὸ αὐτοκίνητον καὶ τὸ ἀθάνατον ἐνἑαυτῇ ἐχούσης·
ὡς οὖν ταῦτα πάσχει πρὸς τὰ νοητὰ καὶ ἡνωμένα τῶν ὄντων διακρίνουσα
ἐν ἑαυτῇ τὴν ἐκείνων ἕνωσιν, καὶ τοιαῦτα εἶναι νομίζουσα οἵα τίς ἐστιν ἡ
ἐν αὐτῇ περὶ ἐκείνων γνῶσις, οὕτως οἶμαι τῇ στάσει τῶν ἐν αὐτῇ εἰδῶν
ἱστάνειν ἐπιχειρεῖ τὸν ποταμὸν τῆς γενέσεως καὶ τρία μέρη χρόνου περι-
γράφουσα διωρισμένα κατὰ τὸ ἐνεστὼς ἵστησιν, ἀφωρισμένον τι ἀθρόον
συλλαμβάνουσα. μέση γὰρ οὖσα τὴν οὐσίαν τῶν τε γινομένων καὶ τῶν

Τόμ. 10, p. 824, γρ. 10
τὸ ἁπλῶς μὴ ὂν καὶ τὸ τὶ μὴ ὂν κατὰ ταύτην τὴν διαίρεσιν τὴν κίνησιν

διέκρινε τῆς γενέσεως καὶ φθορᾶς. τὸ δὲ ἐφεξῆς τὸ λέγον μὴ πᾶσαν κί-
νησιν μεταβολὴν εἶναι, εἴπερ ὁ νοῦς κινεῖται ἀμετάβλητον καὶ ἄχρονον
κί-
νησιν, ἐξ ὑποθέσεως προϊὸν ἀνατρέπεται σαλευομένης τῆς ὑποθέσεως. ὁ
γὰρ Ἀριστοτέλης, ὡς εἴρηται, κατὰ τὰς τῶν πολλῶν δόξας πᾶσαν
κίνησιν
μεταβολὴν καὶ ἔγχρονον τιθέμενος οὐκ ἀξιοῖ τὴν τοῦ νοῦ ἐνέργειαν
κίνησιν
καλεῖν, ἵνα μὴ καὶ μεταβολὴν εὐθὺς καὶ χρόνον ὁ ἀκούων ἐπ' ἐκείνης
φαντάζηται. ὁ δέ γε Πλάτων, κἂν λέγῃ κινεῖσθαι τὸν νοῦν καὶ τὴν ψυχὴν
καὶ τὰ φυσικὰ σώματα, κατ' ἄλλο καὶ ἄλλο σημαινόμενον ἑκάστῳ τούτων
τὴν κίνησιν ἀποδίδωσιν, ἐπεί πως καὶ τὸν νοῦν κινεῖσθαι λέγων τὴν
ψυχὴν
αὐτοκίνητον κατ' οὐσίαν εἶναί φησιν. εἰ γὰρ πᾶν τὸ κινούμενον ἢ ὑφ'
ἑαυτοῦ ἢ ὑπ' ἄλλου κινεῖται (τοῦτο γὰρ καὶ πρὸ τοῦ Ἀριστοτέλους ὁ
Πλά-
των ἠξίωσε) καὶ προϋπάρχει τὸ ὑφ' ἑαυτοῦ κινούμενον τοῦ ὑπ' ἄλλου κι-
νουμένου, ὁ νοῦς ἂν εἴη κατ' αὐτὸν πρὸ τῆς ψυχῆς αὐτοκίνητος. ἀλλὰ
τὴν μὲν ἐν τῷ νῷ κίνησιν κατὰ τὴν ἀπὸ τοῦ ὄντως ὄντος πρώτην εἰς
ἐνέργειαν ἔκστασιν ἐθεάσατο, τὸ δὲ αὐτοκίνητον τῆς ψυχῆς κατὰ τὴν
241
ἀφ'
ἑαυτῆς διάκρισιν καὶ τὴν ἐν αὐτῇ διπλόην, καθ' ἣν αὐτογένητος ὑπέστη·
τὸ γὰρ αὐτόζων καὶ τὸ αὐθυπόστατον οἶμαι καὶ τῷ νῷ προσήκειν· τὴν
δέ γε φυσικὴν κίνησιν κατὰ τὴν τοῦ προτέρου καὶ ὑστέρου κατὰ χρόνον
μεταβολὴν καὶ αὐτὸς ἐθεάσατο ὁμοίως τῷ Ἀριστοτέλει, πλὴν ὅτι ὁ μὲν
Πλάτων πάσας τὰς φυσικὰς μεταβολὰς κινήσεις ἠξίωσε καλεῖν, ὁ δὲ

Τόμ. 10, p. 1119, γρ. 17
καὶ γὰρ ἐσχάτη τῶν ζωῶν ἡ φύσις. διὸ καὶ ἐν ὑποκειμένῳ τῷ φυσικῷ
σώματι τὸ εἶναι ἔχει καὶ οἷον ζῶν μᾶλλόν ἐστιν ἢ ζωὴ κυρίως. καὶ ἡ
κατ' αὐτὴν κίνησις ἐπιτηδειότης ἐστὶ πρὸς κίνησιν, ὡς μαθησόμεθα ἐν
τούτῳ τῷ βιβλίῳ· ὅτι δὲ καὶ τοῦτο τῷ Πλάτωνι συμφώνως ὁ
ἐφθέγξατο ‘οἷον ζωὴν’ εἰπὼν τὴν ὡς φυσικὴν ἔνδοθεν κίνησιν, ἄκουε τῶν
ἐν τῷ δεκάτῳ τῶν Νόμων γεγραμμένων περὶ τῆς ἔνδοθεν κινήσεως· “ἐὰν
ἴδωμέν που ταύτην γενομένην ἐν τῷ γηίνῳ ἢ ἐνύδρῳ ἢ πυροειδεῖ

κεχωρισμένῳ
ἢ καὶ ξυμμιγεῖ, τί ποτε φήσομεν ἐν τῷ τοιούτῳ πάθος εἶναι. μῶν ἄρα με
ἐρωτᾷς, εἰ ζῆν αὐτὸ προσεροῦμεν, ὅταν αὐτὸ αὑτὸ κινῇ”. ἀλλὰ ταῦτα
περὶ τῆς κυρίως αὐτοκινήτου ζωῆς εἴρηται τῆς ψυχικῆς. διὸ καλῶς ὁ
Ἀριστοτέλης οἷονζωὴν εἶπεν εἶναι τὴν φυσικὴν κίνησιν καὶ οὐχ ἁπλῶς
ζωήν, ὅτι ὃν ἔχει λόγον ἡ ψυχὴ πρὸς φύσιν, τοῦτον ἔχει τὸν λόγον ἡ
κυρίως ζωὴ πρὸς τὴν φυσικὴν κίνησιν. ὁ δὲ Ἀλέξανδρος τὸ οἷον ζωή
τις οὖσα τοῖς φύσει συνεστῶσι πᾶσινὡς δεικτικὸν τοῦ ἀθάνατον
καὶ ἄπαυστον εἰρῆσθαι τὴν κίνησίν φησιν. εἰ γὰρ οὕτως ἔχει ἡ κίνησις
πρὸς τὰ φυσικὰ ὡς ἡ ζωὴ πρὸς τὰ ἔμψυχα, ὡς ἀδύνατόν ἐστιν ἄνευ ζωῆς
ἔμψυχα εἶναι, οὕτω καὶ φυσικὰ χωρὶς κινήσεως. εἰ οὖν ἀίδια τὰ φυσικὰ
καθὸ φυσικά (οὔτε γὰρ ἤρξατό ποτε οὔτε εἰς τὸ μὴ εἶναι φθαρήσεται,
εἴπερ ἡ τῶν φυσικῶν φθορὰ μεταβολή ἐστιν εἰς ἄλλο τι φυσικόν· ὕδατος
γὰρ φθαρέντος ἀὴρ γίνεται), δῆλον ὅτι καὶ ἡ κίνησις,

Τόμ. 10, p. 1188, γρ. 12
242
κόσμος τὸ ζῷον κατὰ τάξιν τινὰ καὶ φύσιν διακεκοσμημένον καὶ διοικού-
μενον), τί κωλύει τὸ αὐτὸ συμβῆναι καὶ κατὰτὸν ὅλον κόσμον, ὡς
ἐξ ἀκινησίας αὐτὸν παντελοῦς εἰς τὸ ἐξ ἑαυτοῦ κινεῖσθαι μεταβαλεῖν.
καὶ
οὕτω μὴ πρότερον οὖσαν κίνησιν γενέσθαι. εἰ δὲ ἐν τῷ κόσμῳφησὶ
τοῦτο δυνατόν, καὶ ἐν τῷ ἀπείρῳδυνατόν, ἤτοι τῷ Ἀναξαγόρου (ὡς
ἤκουσεν ὁ Ἀλέξανδρος, διότι τὸ μῖγμα τὸ ἐκ τῶν ὁμοιομερειῶν ἀπείρων
οὐσῶν ἄπειρον ἀνάγκη εἶναι) ἢ τῷ Ἀναξιμένους καὶ Ἀναξιμάνδρου καὶ
ὅλως τῶν ἓν τὸ στοιχεῖον ἄπειρον κατὰ μέγεθος ὑποθεμένων, ἢ καὶ
τούτου καὶ ἐκείνου. προσέθηκε καὶ τὸ εἴπερ ἐνδέχεται κινεῖσθαι τὸ
ἄπειρον καὶ ἠρεμεῖν ὅλον, ὅτι δέδεικται τὸ ἄπειρον κατὰ μέγεθος μὴ
δυνατὸν ὂν κινηθῆναι τὴν τοπικὴν κίνησιν, ἣν κινεῖται τὰ αὐτοκίνητα·
μήτε γὰρ ἐπ' εὐθείας, εἰ μὴ ἔστιν ὅπου προβήσεται τὸ ἄπειρον, μήτε
κύκλῳ, εἴπερ μὴ ἔστι τοῦ ἀπείρου τὸ μὲν ἄνω τὸ δὲ κάτω, ἢ τὸ ἔσχατον
καὶ μέσον. πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα περὶ τούτου γέγραπται ἐπιχειρήματα ἐν
τῷ τρίτῳ τῆσδε τῆς πραγματείας.

Τόμ. 10, p. 1190, γρ. 23
πρότερον καὶ μετὰ ταῦτα βαδίζον μηδενὸς ἔξωθεν αὐτὸ κινοῦντος, ὡς

δοκεῖ, γενητὴν τὴν κίνησιν ἀποφαίνει, καὶ μαρτυρήσας τῇ ἐνστάσει
ταύτῃ
ὡς μᾶλλον τῶν ἄλλων ἀπορίαν κινούσῃ λύει αὐτὴν ψευδῶς εἰπὼν λαμ-
βάνειν τὸ μηδενὸς ἔξωθεν κινοῦντος ἀφ' ἑαυτῶν κινεῖσθαι τὰ ζῷα τὰ
πρότερον ἠρεμοῦντα· ὁρῶμεν γάρ, φησίν, ἀεί τι κινούμενον ἐν τῷ
ζῴῳ τῶν συμφύτων, τουτέστι τῶν φυσικῶς αὐτῷ συνόντων· ἢ γὰρ
θερμαίνεται ἢ ψύχεται ἢ ξηραίνεται ἢ ὑγραίνεται ἢ κατ' ἄλλην τινὰ τῶν
φυσικῶν ποιοτήτων παθητικῶς μεταβάλλει. τάχα δὲ ἂν συμφύτους λέγοι
τὰς φυσικὰς καὶ παρὰ τοῖς ὕστερον καλουμένας δυνάμεις, ἑλκτικὴν καὶ
καθεκτικήν, ἀλλοιωτικὴν καὶ ἀποκριτικήν· ἀεὶ γὰρ αὗται ἐνεργοῦσιν ἐν
τοῖς
σώμασι τῶν ἐμψύχων καὶ μάλιστα τῶν ζῴων οὐ κατὰ τὸ αὐτοκίνητον
ταύτας ἐχόντων τῶν ζῴων· τοπικὴ γὰρ ἐκείνη μόνως ἡ κίνησις. τῶν δὲ
συμφύτων κινήσεων τὸ περιέχοναἴτιον εἰπὼν προσέθηκε τὸ ἴσωςκαὶ
νῦν καὶ μετ' ὀλίγον, ἢ ὅτι χωρὶς ἀποδείξεως εἴρηται τὸ τῶν συμφύτων
κινήσεων, ἢ ὅτι οὐ πᾶσαί εἰσιν ἐκ τοῦ περιέχοντος· καὶ γὰρ τρεφόμενα
καὶ αὐξόμενα κινεῖται καὶ πάλιν μειούμενα καὶ ἀεὶ κινεῖται κατὰ ταῦτα,
οὔτε ὑπὸ τοῦ περιέχοντος ἁπλῶς οὔτε κατὰ τοπικὴν τῶν ζῴων κίνησιν·
τὰς μέντοι κατὰ τὰς παθητικὰς ποιότητας κινήσεις, θερμότητας, ὡς
243
εἶπον,

Τόμ. 10, p. 1191, γρ. 25
μὲν αἱ ἀπὸ τῆς τροφῆς ἀναθυμιάσεις ἀθρόαι καταλάβωσιν τὸν ἐγκέφαλον
ἢ τὴν καρδίαν καὶ ψυχθῶσιν, ὕπνου γίνονται αἴτιαι· θερμαινόμεναι δὲ καὶ
διακρινόμεναι καὶ λεπτυνόμεναι τοῦ διανίστασθαι, ὡς ἐν τῷ Περὶ ὕπνου

δείκνυσι. καὶ πάλιν αἰσθάνονται τὰ ζῷα καὶ κινοῦντα ι κατὰ τόπον, τὴν
ἀρχὴν ταύτης τῆς κινήσεως λαβόντα παρά τινων κινήσεων, ἃς ἐκινοῦντο
κοιμώμενα, ὡς εἴ γε ἦν παντελὴς ἀκινησία τότε, οὐδ' ἂν ἐπανίσταντο τὴν

ἀρχήν. ὥστε καὶ ἐν τοῖς ζῴοις αἱ ἔξωθεν κινήσεις αἴτιαι τῆς τοπικῆς
κινήσεώς εἰσιν, ἥτις ὡς ἐξ αὑτῶν ἀρχομένη πρώτως τῶν ζῴων χώραν
τῇ ἀπὸ τῶν ζῴων ἐνστάσει παρέσχεν. ὅπως δὲ ταῦτα ἔχει τε καὶ γίνε-
ται, φανερὸν ἔσται, φησίν, ἐκ τῶν ἑπομένων. δείξει γάρ, πῶς κινεῖ-
ται τὰ ζῷα καὶ ὑπὸ τίνος καὶ τίνα τρόπον ὅλως κινεῖται τὰ αὐτοκίνητα.
Ἐπιστῆσαι δὲ ἄξιον ἐν τούτοις, εἰ μηδεμιᾶς κινήσεως τοπικῆς ἀρχὴ
τὸ ζῷόν ἐστιν, ἀλλ' ἔξωθεν τὴν ἀρχὴν ἔχουσι πᾶσαι· οὐ γὰρ μόνον ἐπὶ
ποτὸν ἢ βρῶσιν ἤ τι τῶν τοιούτων κινούμεθα διὰ τὴν ἐν τῷ σώματι θερ-
μότητα καὶ διαφόρησιν, ἀλλὰ καὶ μαθημάτων ἕνεκα καὶ χρηματισμοῦ καὶ
τιμῆς καὶ δυναστείας καὶ διὰ καθήκοντος ἀποπλήρωσιν κινούμεθα

Τόμ. 10, p. 1220, γρ. 32
οῦντος. ἡ μὲν γὰρ τελεία ἐνέργεια ἐκ τῆς τελείας οὐσίας προϊοῦσα οὐ

δεῖταί τινος ἄλλης τῆς παραγύσης αἰτίας, ἡ δὲ κίνησις ἀτελὴς οὖσα ἐνέρ-
γεια καὶ πάθος μᾶλλον καὶ πολλῷ τῷ δυνάμει συγκεκραμένη δεῖται τοῦ
ποιοῦντος αὐτήν.
p. 256a4 Τοῦτο δὲ διχῶς. ἢ γὰρ οὐ δι' ἑαυτὸ τὸ κινοῦνἕως τοῦ

ἀνάγκη αὐτὸ ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖσθαι.
Δείξας ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖται, ἐφεξῆς ἀκολούθως

ἂν ἐζήτει, πότερον ὑπὸ κινουμένου κινεῖται τὸ κινούμενον ἢ ὑπὸ
ἀκινήτου·
244
διὰ δὲ τὸ πᾶσι σχεδόν, ὥς φησιν Εὔδημος δοκεῖν τὸ κινοῦν κινεῖσθαι καὶ
αὐτό, τῶν δὲ κινούντων ἅμα καὶ κινουμένων τὸ μὲν αὐτοκίνητόν ἐστι, τὸ
δὲ ὑπ' ἄλλου ἔξωθεν κινεῖται, δύο ὄντων ἀρχικῶν τῆς κινήσεως τοῦ τε
ἀκινήτου καὶ τοῦ αὐτοκινήτου, τὸ αὐτοκίνητον πρῶτον παραδίδωσι καὶ
δείκνυσιν, ὅτι ἔστι τι πρῶτον ἐν τοῖς κινοῦσί τε καὶ κινουμένοις, ὃ κινεῖ
μὴ ὑπ' ἄλλου ἔξωθεν κινούμενον. διαιρεῖ δὲ πάλιν τὸ κινοῦν καθ' αὑτὸ
κατ' ἄλλην διαίρεσιν εἴς τε τὸ μὴ δι' ἑαυτὸ κινοῦν, ἀλλὰ δι' ἕτερον ἔξω-
θεν αὐτὸ κινοῦν καὶ εἰς τὸ δι' ἑαυτὸ κινοῦν. καὶ λέγει δι' ἕτερονμὲν
ὡς τὸ κινοῦν τι τῷ ὑπ' ἄλλου κινεῖσθαι, ὡς ὁ μοχλὸς κινεῖ τὸ βάρος ἢ
ὡς ἡ βακτηρία τὸν λίθον ἄλλου κινοῦντος αὐτήν. δι' ἑαυτὸ δὲ κινεῖ τὸ
τὴν αἰτίαν ἐν ἑαυτῷ τοῦ κινεῖν ἔχον, ὥσπερ τὰ ζῷα καθ' ὁρμὴν οἰκείαν
κινεῖ. καὶ πάλιν διαιρεῖ τὸ δι' ἑαυτὸ κινοῦν εἴς τε τὸ πρῶτον κινοῦν

Τόμ. 10, p. 1220, γρ. 34
γεια καὶ πάθος μᾶλλον καὶ πολλῷ τῷ δυνάμει συγκεκραμένη δεῖται τοῦ
ποιοῦντος αὐτήν.
p. 256a4 Τοῦτο δὲ διχῶς. ἢ γὰρ οὐ δι' ἑαυτὸ τὸ κινοῦνἕως τοῦ

ἀνάγκη αὐτὸ ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖσθαι.
Δείξας ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖται, ἐφεξῆς ἀκολούθως

ἂν ἐζήτει, πότερον ὑπὸ κινουμένου κινεῖται τὸ κινούμενον ἢ ὑπὸ
ἀκινήτου·
διὰ δὲ τὸ πᾶσι σχεδόν, ὥς φησιν Εὔδημος δοκεῖν τὸ κινοῦν κινεῖσθαι καὶ
αὐτό, τῶν δὲ κινούντων ἅμα καὶ κινουμένων τὸ μὲν αὐτοκίνητόν ἐστι, τὸ
δὲ ὑπ' ἄλλου ἔξωθεν κινεῖται, δύο ὄντων ἀρχικῶν τῆς κινήσεως τοῦ τε
ἀκινήτου καὶ τοῦ αὐτοκινήτου, τὸ αὐτοκίνητον πρῶτον παραδίδωσι καὶ
δείκνυσιν, ὅτι ἔστι τι πρῶτον ἐν τοῖς κινοῦσί τε καὶ κινουμένοις, ὃ κινεῖ
μὴ ὑπ' ἄλλου ἔξωθεν κινούμενον. διαιρεῖ δὲ πάλιν τὸ κινοῦν καθ' αὑτὸ
κατ' ἄλλην διαίρεσιν εἴς τε τὸ μὴ δι' ἑαυτὸ κινοῦν, ἀλλὰ δι' ἕτερον ἔξω-
θεν αὐτὸ κινοῦν καὶ εἰς τὸ δι' ἑαυτὸ κινοῦν. καὶ λέγει δι' ἕτερονμὲν
ὡς τὸ κινοῦν τι τῷ ὑπ' ἄλλου κινεῖσθαι, ὡς ὁ μοχλὸς κινεῖ τὸ βάρος ἢ
ὡς ἡ βακτηρία τὸν λίθον ἄλλου κινοῦντος αὐτήν. δι' ἑαυτὸ δὲ κινεῖ τὸ
τὴν αἰτίαν ἐν ἑαυτῷ τοῦ κινεῖν ἔχον, ὥσπερ τὰ ζῷα καθ' ὁρμὴν οἰκείαν
245
κινεῖ. καὶ πάλιν διαιρεῖ τὸ δι' ἑαυτὸ κινοῦν εἴς τε τὸ πρῶτον κινοῦν μετὰ
τὸ ἔσχατον, ὅπερ ἐστὶ μόνως κινούμενον, ὥσπερ ὅταν ὁ ἄνθρωπος δι'
ἑαυτὸν κινῶν ἅτε παρ' ἑαυτοῦ τὸ κινεῖν ἔχων κινῇ τὸν λίθον πρῶτος ὢν

Τόμ. 10, p. 1221, γρ. 35
τοῦ δι' ἑαυτὸ κινοῦντος, εἴ γε τὰ μὲν οὐ δι' ἑαυτὰ κινοῦντα , ἀλλὰ ὑπ'
ἄλλων κινούμενα καὶ οὕτω κινοῦντα , δεῖται πάντως τοῦ δι' ἑαυτὸ
κινοῦντος,
καὶ οὐκ ἂν ἄλλως κινήσοι, τὰ δὲ δι' ἑαυτὰ κινοῦντα οὐ δεῖται τῶν οὐ δι'
ἑαυτὰ κινούντων. πᾶν οὖν τὸ κινούμενον ὑπό τινος δι' ἑαυτὸ κινοῦντος
ἀνάγκη κινεῖσθαι, ἢ προσεχῶς δὲ ἢ διὰ μέσου τινὸς τῶν ὑπ' ἄλλου κινου-
μένων, καὶ εἰ προσεχῶς, τουτέστιν εἰ πρῶτον εὐθὺς μετὰ τὸ μόνως κι-
νούμενόν ἐστι τὸ δι' ἑαυτὸ κινοῦν, οὐκ ἀνάγκη θάτερον ἔτι εἶναι τὸ
μέσον γινόμενον τοῦ τε ἑαυτὸ κινοῦντος καὶ τοῦ ἐσχάτου κινουμένου.
ἀρκεῖ γὰρ τὸ ἑαυτὸ κινοῦν προσεχὲς ὂν τῷ κινουμένῳ καὶ πρῶτον μετ'
αὐτὸ εἰς τὸ κινῆσαι αὐτό. εἰ οὖν ἀνάγκη τὸ ὑπό τινος κινούμενον ἢ
προσεχῶς ἢ διὰ
μέσου ὑπὸ τοῦ δι' ἑαυτὸ κινοῦντος, τουτέστι τοῦ αὐτοκινήτου,
ἀνάγκη τῶν κινητικῶν πρῶτον εἶναι τὸ αὐτοκίνητον. καὶ δείκνυσι
λοιπόν,
ὅτι ἔστι τι τοιοῦτον ἐν τοῖς οὖσιν, ὃ κινεῖ κινούμενον αὐτὸ οὐχ ὑπό τινος
ἔξωθεν, ἀλλ' ὑφ' ἑαυτοῦ. εἰ γὰρ πᾶν τὸ κινούμενον καὶ οὕτω κινοῦν ὑπό
τινος ἔξωθεν ἄλλου κινήσεται καὶ ἐκεῖνο ὑπ' ἄλλου καὶ τοῦτο ἀεὶ οὕτως,
εἰς ἄπειρον ἀνάγκη ἰέναι· ἀλλὰ μὴν τοῦτο ἀδύνατον· οὐ γὰρ ἔσται, φησί,
τὸ πρῶτον κινοῦν λαβεῖν, μὴ ὄντος δὲ τοῦ πρώτου κινοῦντος οὐδὲ τὸ τε-

λευταῖον ἂν εἴη τὸ προσεχὲς τῷ κινουμένῳ μέν, μηκέτι δὲ κινοῦντι. εἰ
οὖν μήτε πρῶτον μήτε τελευταῖόν ἐστι κινοῦν, οὐκ ἔστι κίνησις· μὴ
ὄντος
γὰρ τοῦ κινοῦντος οὐδὲ τὸ κινούμενον ἔσται· οὐκ ἄρα εἰς ἄπειρον ἰέναι

Τόμ. 10, p. 1222, γρ. 12
οὖν μήτε πρῶτον μήτε τελευταῖόν ἐστι κινοῦν, οὐκ ἔστι κίνησις· μὴ
ὄντος
γὰρ τοῦ κινοῦντος οὐδὲ τὸ κινούμενον ἔσται· οὐκ ἄρα εἰς ἄπειρον ἰέναι
246
χρὴ ἄλλο πρὸ ἄλλου τιθέντα κινοῦν τε καὶ κινούμενον. ἔστιν ἄρα τὸ
πρῶ-
τον κινοῦν μὴ ὑφ' ἑτέρου κινούμενον. καὶ συνάγει λοιπὸν τὰ δεδειγμένα,
δέδεικται δέ, ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖται, καὶ προσετέθη
ὅτι
τὸ ὑπό τινος κινούμενον ὑπὸ πρώτου κινοῦντος κινεῖται, ᾧ προσελήφθη
ὅτι τὸ πρῶτον κινοῦν κινεῖται μέν, οὐχ ὑπ' ἄλλου δέ (οὐ γὰρ ἂν ἔτι
πρῶτον ἦν, καὶ εἰς ἄπειρον ἀνάγκη προϊέναι τὰ κινοῦντα καὶ κινούμενα,
καὶ οὕτως ἀνῃρεῖτο ἡ κίνησις), ὥστε πᾶν τὸ κινούμενον ὑπὸ πρώτου κι-
νεῖται τοῦ αὐτοκινήτου. καὶ γὰρ ἀναιρουμένου μὲν τούτου ἀναιρεῖται
καὶ τὰ μὴ οὕτω κινοῦντα , ἐκείνων δὲ ἀναιρουμένων, τοῦτο οὐ
συναναιρεῖται.

Τόμ. 10, p. 1223, γρ. 34
νουμένων· τοῦτο δὲ ἄτοπον· καὶ ἁπλῶς μέν· εἰ γὰρ μὴ εἴη, ὅθεν ἡ

ἀρχὴ τῆς κινήσεως, οὐδ' ἂν κίνησις εἴη· οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ δειχθὲν
ἐν τῷ πρὸ τούτου βιβλίῳ. ἔσται γὰρ ἐν πεπερασμένῳ χρόνῳ ἄπειρος
κίνησις ἀπείρου γινομένου τοῦ κινουμένου μεγέθους. εἰ γὰρ ἄπειρα εἴη
τὰ
κινοῦντά τε καὶ τὰ κινούμενα, ἀναγκαῖον ἕν τι μέγεθος ἐξ αὐτῶν
γίνεσθαι,
κἂν μὴ συνεχές, ἀλλὰ τῷ ἅπτεσθαι· πάντα γὰρ τὰ κατὰ τόπον κινοῦντα
τῷ αὐτὰ κινεῖσθαι ἁπτόμενα κινεῖ. ἀνάγκη ἄρα στῆναι· ὥστε εἰ πᾶν τὸ
κινοῦν τινὶ κινεῖ καὶ ἢ αὑτῷ ἢ ἄλλῳ, τὸ δὲ ἄλλο, ᾧ κινεῖ τὸ κινοῦν, δεῖ-
ται πρὸ τούτου ἑαυτῷ κινοῦντος, πρῶτον ἂν εἴη τῶν οὕτω κινούντων τὸ
αὑτῷ κινοῦν. τὸ δὲ αὑτῷ κινοῦν κινεῖται μέν, οὐχ ὑπ' ἄλλου δέ· ὑφ'
ἑαυτοῦ ἄρα· τὸ ἄρα πρῶτον κινοῦν καὶ κινούμενον αὐτοκίνητον. κἂν
γὰρ
μὴ εὐθὺς τὸ κινούμενον ὑπὸ αὐτοκινήτου κινῆται, ἀλλὰ δι' ἄλλων
μέσων,
ὑπὸ τοῦ αὐτοκινήτου κυρίως ἔσται κινούμενον, οὗ χωρὶς οὐδὲ τὸ μεταξὺ
κινεῖσθαι ἢ κινεῖν ἐδύνατο. καὶ τὸ ἀναγκαῖον ἐδήλωσεν τοῦ λόγου διὰ

τοῦ
ὅταν δή τινι κινῇ ἀεὶ ἕτερονκαὶ τῶν ἑξῆς. ὅταν γὰρ τὸ κινοῦν διὰ
μέσου τινὸς κινῇ ἕτερόν τι, τότε ἀνάγκη εἶναι πρῶτον τὸ αὐτὸ ἑαυτῷ
κινοῦν, ἵνα μὴ ἐπ' ἄπειρον ἴωμεν πρὸ μέσου μέσον ἀεὶ τιθέντες. νῦν δὲ
247
τῷ τινὶἐπὶ τοῦ ἄλλῳ κινοῦντος ἐχρήσατο, καίτοι πρότερον καὶ τὸ αὑτῷ

κινοῦν τινὶ κινεῖν εἶπεν.

Τόμ. 10, p. 1223, γρ. 35
ἀρχὴ τῆς κινήσεως, οὐδ' ἂν κίνησις εἴη· οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ δειχθὲν
τὰ
γίνεσθαι,
γὰρ
μέσων,

τοῦ
Ἐν δὴ τούτοις δύο μοι πρόσεισιν ἀπορεῖν, ἓν μὲν πῶς ὡς ἄτοπον
εἶπεν τὸ μὴ εἶναί τι πρῶτον κινοῦν μηδὲ ἔσχατον, εἴπερ καὶ ἡμεῖς λέγο-
μεν τῶν στοιχείων ἐξ ἀλλήλων γινομένων μὴ εἶναί τι τὸ πρώτως κινοῦν

Τόμ. 10, p. 1223, γρ. 36

τὰ
248
γίνεσθαι,
γὰρ
μέσων,

τοῦ
ἢ τελευταίως, ἀλλ' ἐπ' ἄπειρον τὴν κίνησιν εἶναι κύκλῳ περιοῦσαν;

Τόμ. 10, p. 1224, γρ. 12
ἢ τελευταίως, ἀλλ' ἐπ' ἄπειρον τὴν κίνησιν εἶναι κύκλῳ περιοῦσαν; ἐκ
γὰρ γῆς ὕδωρ καὶ ἐξ ὕδατος ἀέρα καὶ ἐξ ἀέρος πῦρ καὶ ἐκ πυρὸς πάλιν
ἀέρα καὶ γῆν ἐν τῇ Περὶ γενέσεως ἐμάθομεν γίνεσθαι. δεύτερον δὲ ἀπο-
ρήσειεν ἄν τις, πῶς πᾶν τὸ κινούμενον ὑπὸ πρώτου τοῦ αὐτοκινήτου
κινεῖ-
σθαι λέγεται, εἴπερ τὰ στοιχεῖα ὑπ' ἀλλήλων κύκλῳ κινεῖσθαί φαμεν
φυσικῶς, καὶ οὐχ ὡς τὰ ζῷα κινοῦντα ἄλληλα. μήποτε οὖν πρὸς ἄμφω
ῥητέον τὰς ἀπορίας, ὅτι τὰ μὲν στοιχεῖα ἐξ ἀλλήλων ὡς ὑλικῶν γίνεται
249
ἄλλο ἐξ ἄλλου, καὶ οὕτως εἰς κύκλον ἀνακάμπτει ἡ γένεσις αὐτῶν· ἐκ

γὰρ ὕδατος ἀήρ, οὐχ ὅτι τὸ ὕδωρ ποιεῖ τὸν ἀέρα ἢ κινεῖ, ἀλλ' ὅτι μετα-
βάλλεται τὸ ὕδωρ εἰς ἀέρα. νῦν δὲ κινοῦν ζητεῖ ὁ λόγος τὸ ποιοῦν κι-
νεῖσθαι τὸ κινούμενον, ὡς ἐπὶ τῶν κατὰ τόπον κινουμένων καὶ
κινούντων,
ἐφ' ὧν ἀνάγκη εἶναί τι πρῶτον κινοῦν καὶ ἔσχατον κινούμενον καὶ τὸ
πρώτως κινοῦν αὐτοκίνητον, ἵνα μὴ ἐπ' ἄπειρον ὁ λόγος προΐῃ πᾶν τὸ
κινοῦν ἔξωθεν καὶ αὐτὸ λέγων κινεῖσθαι ὑπ' ἄλλου.

Τόμ. 10, p. 1224, γρ. 21
ἀέρα καὶ γῆν ἐν τῇ Περὶ γενέσεως ἐμάθομεν γίνεσθαι. δεύτερον δὲ ἀπο-

ρήσειεν ἄν τις, πῶς πᾶν τὸ κινούμενον ὑπὸ πρώτου τοῦ αὐτοκινήτου
κινεῖ-
σθαι λέγεται, εἴπερ τὰ στοιχεῖα ὑπ' ἀλλήλων κύκλῳ κινεῖσθαί φαμεν
φυσικῶς, καὶ οὐχ ὡς τὰ ζῷα κινοῦντα ἄλληλα. μήποτε οὖν πρὸς ἄμφω
ῥητέον τὰς ἀπορίας, ὅτι τὰ μὲν στοιχεῖα ἐξ ἀλλήλων ὡς ὑλικῶν γίνεται
ἄλλο ἐξ ἄλλου, καὶ οὕτως εἰς κύκλον ἀνακάμπτει ἡ γένεσις αὐτῶν· ἐκ
γὰρ ὕδατος ἀήρ, οὐχ ὅτι τὸ ὕδωρ ποιεῖ τὸν ἀέρα ἢ κινεῖ, ἀλλ' ὅτι μετα-
βάλλεται τὸ ὕδωρ εἰς ἀέρα. νῦν δὲ κινοῦν ζητεῖ ὁ λόγος τὸ ποιοῦν κι-
κινούντων, ἐφ' ὧν ἀνάγκη εἶναί τι πρῶτον κινοῦν καὶ ἔσχατον
κινούμενον καὶ τὸ πρώτως κινοῦν αὐτοκίνητον, ἵνα μὴ ἐπ' ἄπειρον ὁ
λόγος προΐῃ πᾶν τὸ κινοῦν ἔξωθεν καὶ αὐτὸ λέγων κινεῖσθαι ὑπ' ἄλλου.
ἀλλὰ τοῦτο μὲν καὶ ἔτι πλέον διαρθρωτέον, τοῖς δὲ ἑξῆς τῆς λέξεως
ἐφεπώμεθα.
p. 256b3 Πρὸς δὲ τοῖς εἰρημένοις καὶ ὧδε σκοποῦσιἕως τοῦ δέ-

δεικται γὰρ πρότερον ὅτι ἀνάγκη κίνησιν ἀεὶ εἶναι.
Αὕτη ἡ ἐπιχείρησίς τισι μὲν ἔδοξεν, ὡς ὁ Ἀλέξανδρός φησι, τῇ μετ'

αὐτὴν ἀκολουθεῖν ἐπιχειρήσει τῇ δεικνύσῃ, ὅτι τοῦ αὐτοκινήτου τὸ μέν
ἐστι κινούμενον, τὸ δὲ κινοῦν ἀκίνητον ὄν, ἧς ἐπιχειρήσεως ἀρχή·
“ἀλλὰ
μὴν εἴ γε δέοι σκοπεῖν πότερον αἴτιον κινήσεως καὶ ἀρχή.”

Τόμ. 10, p. 1224, γρ. 27
250

κινούντων,
ἐφ' ὧν ἀνάγκη εἶναί τι πρῶτον κινοῦν καὶ ἔσχατον κινούμενον καὶ τὸ
πρώτως κινοῦν αὐτοκίνητον, ἵνα μὴ ἐπ' ἄπειρον ὁ λόγος προΐῃ πᾶν τὸ
κινοῦν ἔξωθεν καὶ αὐτὸ λέγων κινεῖσθαι ὑπ' ἄλλου. ἀλλὰ τοῦτο μὲν καὶ
ἔτι πλέον διαρθρωτέον, τοῖς δὲ ἑξῆς τῆς λέξεως ἐφεπώμεθα.
p. 256b3 Πρὸς δὲ τοῖς εἰρημένοις καὶ ὧδε σκοποῦσιἕως τοῦ δέ-

δεικται γὰρ πρότερον ὅτι ἀνάγκη κίνησιν ἀεὶ εἶναι.
Αὕτη ἡ ἐπιχείρησίς τισι μὲν ἔδοξεν, ὡς ὁ Ἀλέξανδρός φησι, τῇ μετ'

αὐτὴν ἀκολουθεῖν ἐπιχειρήσει τῇ δεικνύσῃ, ὅτι τοῦ αὐτοκινήτου τὸ μέν
ἐστι κινούμενον, τὸ δὲ κινοῦν ἀκίνητον ὄν, ἧς ἐπιχειρήσεως ἀρχή·
“ἀλλὰ
μὴν εἴ γε δέοι σκοπεῖν πότερον αἴτιον κινήσεως καὶ ἀρχή.” δοκεῖ γὰρ
ταύτῃ μὲν ἕπεσθαι ἡ δεῖξις τοῦ τὸ πρῶτον κινοῦν ἀκίνητον εἶναι τέλος
ἔχουσα τό· “ἔτι εἴπερ ἡ ὅλη αὐτὴ αὑτὴν κινεῖ, τὸ μὲν κινήσει αὐτῆς, τὸ
δὲ κινήσεται· ἡ ἄρα ΑΒ ὑφ' ἑαυτῆς τε κινήσεται, καὶ ὑπὸ τῆς Α.”
τούτοις δὲ ἀκολουθεῖν δοκεῖ τὸ νῦν λεγόμενον διὰ τοῦ πρὸς δὲ τοῖς εἰ-
ρημένοις καὶ ὧδε σκοποῦσικαὶ τῶν ἑξῆς· προσκατασκευάζεσθαι γὰρ
διὰ τούτων τὰ δι' ἐκείνων ἀποδεδειγμένα. διὸ καὶ ἀξιοῦσί τινες ἐκεῖνα
προγεγράφθαι τε καὶ προαναγινώσκεσθαι. εἰ μέντοι ἡ νῦν γεγραμμένη
τηροῖτο τάξις, ὅπερ ὑγιέστερον καὶ ὁ Ἀλέξανδρος ἐγκρίνει, ἐπαγγέλλεται

Τόμ. 10, p. 1225, γρ. 2
μὴν εἴ γε δέοι σκοπεῖν πότερον αἴτιον κινήσεως καὶ ἀρχή.” δοκεῖ γὰρ
ταύτῃ μὲν ἕπεσθαι ἡ δεῖξις τοῦ τὸ πρῶτον κινοῦν ἀκίνητον εἶναι τέλος
251
κατ' ἄλλον τρόπον ἀποδείξεως τὸ αὐτὸ δεῖξαι τοῖς φθάσασιν, ὅτι ἐν τοῖς
κινουμένοις καὶ κινοῦσι πρῶτόν ἐστι κινοῦν τὸ αὐτοκίνητον. μεταξὺ δὲ
παρεμβαλών, ὅτι τὸ πρῶτον ἁπλῶς κινοῦν ἀκίνητον ἀνάγκη εἶναι,
συνάπτει
τὸν περὶ τοῦ αὐτοκινήτου λόγον τοῦ πρώτου. οὐχὶ τῶν ἁπλῶς κινούντων,
ἀλλὰ τῶν μετὰ τοῦ κινεῖσθαι καὶ αὑτὰ κινούντων, ζητῶν, τίς ὁ τρόπος
τῆς ἐν τούτῳ κινήσεως, καὶ δεικνύς, ὅτι τὸ κινοῦν ἐν αὐτῷ ἀκίνητον ὂν
κινεῖ. ἢ καὶ τοῦτο μὲν δείκνυσιν, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ συναποδείκνυσιν αὐτῷ
τὸ ἀρχὴν κινήσεως ἢ τὸ ἀκίνητον ἢ τὸ αὐτοκίνητον εἶναι. τοῦτο δὲ
συναποδείκνυται δειχθέντι τῷ μὴ πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος ἔξωθεν
κι-
νεῖσθαι, καὶ αὐτοῦ ὑπό τινος ἔξωθεν κινουμένου. τοῦτο δέδεικται μὲν ἤδη
δι' ἄλλων ἐπιχειρημάτων, δείκνυσι δὲ καὶ νῦν τῷ ἐξ ἀκολουθίας καὶ διαι-

ρέσεως ἀνασκευαστικῷ τόπῳ χρώμενος. καὶ ἔστιν ἡ ἐπιχείρησις τοιαύτη·

Τόμ. 10, p. 1225, γρ. 4
συνάπτει
κι-
252

εἰ πᾶν τὸ κινούμενον ὑπὸ κινουμένου τινὸς ἔξωθεν καὶ αὐτοῦ κινεῖται, ἢ
κατὰ συμβεβηκὸς τὸ κινούμενον κινεῖ ἢ καθ' αὑτό·

Τόμ. 10, p. 1225, γρ. 8
συνάπτει
κι-

κατὰ συμβεβηκὸς τὸ κινούμενον κινεῖ ἢ καθ' αὑτό· κατὰ συμβεβηκὸς δὲ

τὸ κινούμενον κινεῖ, ὅταν μὴ τῷ κινεῖσθαι κινῇ, ἀλλ' ἐνδέχηται αὐτὸ καὶ
κινεῖσθαι κινοῦν, καὶ μὴ κινεῖσθαι. εἰ οὖν μήτε καθ' αὑτὸ μήτε κατὰ
συμβεβηκὸς πᾶν τὸ κινοῦν ὑπό τινος ἔξωθεν καὶ αὐτὸ κινεῖται, ὡς
δείξει,
δῆλον ὅτι οὐ πᾶν τὸ κινούμενον ὑπὸ κινουμένου τινὸς ἔξωθεν καὶ αὐτοῦ
253

Τόμ. 10, p. 1225, γρ. 19

κι-

κατὰ συμβεβηκὸς τὸ κινούμενον κινεῖ ἢ καθ' αὑτό· κατὰ συμβεβηκὸς δὲ

τὸ κινούμενον κινεῖ, ὅταν μὴ τῷ κινεῖσθαι κινῇ, ἀλλ' ἐνδέχηται αὐτὸ καὶ
κινεῖσθαι κινοῦν, καὶ μὴ κινεῖσθαι. εἰ οὖν μήτε καθ' αὑτὸ μήτε κατὰ
συμβεβηκὸς πᾶν τὸ κινοῦν ὑπό τινος ἔξωθεν καὶ αὐτὸ κινεῖται, ὡς
δείξει,
δῆλον ὅτι οὐ πᾶν τὸ κινούμενον ὑπὸ κινουμένου τινὸς ἔξωθεν καὶ αὐτοῦ
κινεῖται, ἀλλ' ὑπό τινος μὲν κινεῖται πάντως τὸ κινούμενον, ἢ
δὲ ἢ ἀκινήτου τοῦ πρώτως κινοῦντος. καὶ εἰ μὲν ὑπό τινος ἔξωθεν πρώ-
τως κινοῦντος κινοῖτο τὸ κινούμενον, ἀκίνητόν ἐστι τὸ κινοῦν· εἰ δὲ ὑπὸ
μηδενὸς ἔξωθεν τὸ πρώτως κινούμενον κινεῖται, αὐτοκίνητον ἔσται. καὶ
ὅτι μὲν κατὰ συμβεβηκὸς οὐχ οἷόν τε τὸ κινοῦν κινεῖσθαι δείκνυσιν

οὕτως·
εἰ τὸ κινοῦν κατὰ συμβεβηκὸς κινοῖτο κινούμενον καὶ μὴ καθ' αὑτὸ καὶ
αὐτὸ κινεῖται, οὐκ ἐξ ἀνάγκης κινεῖται τὸ κινοῦν· εἰ δὲ μὴ ἐξ ἀνάγκης,
ἐνδέχεται τὸ κατὰ συμβεβηκὸς κινούμενον καὶ οὕτως κινοῦν μὴ
κινεῖσθαί
ποτε. ἐὰν οὖν ὑποθώμεθα τὸ ἐνδεχόμενον γενέσθαι γενόμενον, τοῦτο δέ
ἐστι τὸ κατὰ συμβεβηκός ποτε τῷ κινεῖσθαι κινοῦν, ψεῦδος μὲν δυνατὸν
ἀκολουθῆσαι, ἐὰν μήπω τότε μὴ κινούμενον κινῇ,

Τόμ. 10, p. 1232, γρ. 35
254
p. 257a27 Ἀλλὰ μὴν καὶ εἴ γε δέοι σκοπεῖνἕως τοῦ λαβοῦσιν ἄλλην

ἀρχήν.
Δείξας ὅτι τὸ πρῶτον κινοῦν ἢ ἀκίνητον ἢ αὐτοκίνητον εἶναι ἀνάγκη,

εἴπερ μὴ ἀεὶ ὑπὸ κινουμένου ἔξωθεν κινεῖται τὸ κινούμενον, νῦν τέως
ὅτι
τὸ αὐτοκίνητον ἀρχὴ κινήσεώς ἐστιν ἤπερ τὸ ὑπ' ἄλλου κινούμενον καὶ
οὕτω κινοῦν, δείκνυσιν διὰ τοιούτου τινὸς συλλογισμοῦ· τὸ αὐτοκίνητον
καθ' αὑτὸ αἴτιον κινήσεως, ὥσπερ τὸ ὑπ' ἄλλου κινούμενον καὶ ταύτῃ
κινοῦν καθ' ἕτερον· τὸ καθ' αὑτὸ αἴτιον κινήσεως πρότερον καὶ ἀρχικώ-
τερόν ἐστι τοῦ καθ' ἕτερον. καὶ ὅτι μὲν τὸ αὐτοκίνητον καθ' αὑτὸ αἴτιον
τοῦ κινεῖσθαι, εἴπερ ἐξ ἑαυτοῦ καὶ τὸ κινεῖν ἔχει καὶ τὸ κινεῖσθαι, πρό-
δηλον· καθ' ἕτερον δὲ τὸ ὑπ' ἄλλου κινούμενον, ἵνα κινήσῃ. ὅτι δὲ τὸ
καθ' αὑτὸ αἴτιον κινήσεως τοῦ καθ' ἕτερον ἀρχικώτερον καὶ
αἰτιωδέστερόν

Τόμ. 10, p. 1232, γρ. 37
ὑπ' ἀλλήλων. τὸ οὖν γινόμενον πῦρ ὑπὸ πυρὸς ἤδη ὄντος καὶ οὐ γινο-
μένου πυρὸς γίνεται, ὥστε οὐχ ὑπὸ κινουμένου ἔξωθεν κινεῖται, τὸ δὲ
ὑπὸ τοῦ παρατριβομένου ἀέρος ἐξαπτόμενον πῦρ κατὰ συμβεβηκὸς καὶ
οὐ
καθ' αὑτὸ γίνεται· πᾶν γὰρ τὸ καθ' αὑτὸ ποιοῦν ὅμοιον ἑαυτῷ ποιεῖ τὸ
γινόμενον.
p. 257a27 Ἀλλὰ μὴν καὶ εἴ γε δέοι σκοπεῖνἕως τοῦ λαβοῦσιν

ἄλλην ἀρχήν.

ὅτι
255
ἐστι, καὶ τοῦτο δῆλον. τοῦ γὰρ ‘καθ' ἕτερον’ διχῶς λεγομένου ἢ κατὰ
συμβεβηκὸς ἢ δι' ἄλλο, οὔτε τὸ κατὰ συμβεβηκός ἐστι μὴ προτερεύοντος
τοῦ καθ' αὑτό, οὔτε τὸ δι' ἄλλο μὴ πρότερον ὄντος τοῦ δι' αὑτό, ὅπερ

Τόμ. 10, p. 1233, γρ. 1


ὅτι
ἐστὶ τὸ καθ' αὑτό. ὥστε τὸ αὐτοκίνητον πρῶτον αἴτιον καὶ ἀρχὴ
256

Τόμ. 10, p. 1233, γρ. 4


ὅτι
ἐστὶ τὸ καθ' αὑτό. ὥστε τὸ αὐτοκίνητον πρῶτον αἴτιον καὶ ἀρχὴ τῶν
κινούντων τε καὶ κινουμένων. ζητῶν δὲ ἐφεξῆς, πῶς τοῦτο κινεῖ ἑαυτὸ ἐκ
τῆς διαιρέσεως αὐτοῦ τῆς εἰς τὸ κινοῦν καὶ κινούμενον εὑρήσει τε καὶ
δείξει πάλιν τὸ πρῶτον κινοῦν ἀκίνητον. ἄλλην δὲ ἀρχὴν λαμβάνειν
λέγει

Τόμ. 10, p. 1233, γρ. 37
ται, ἀλλὰ τὸ μέν τι αὐτοῦ ἐν τούτῳ, τὸ δὲ ἐν ἐκείνῳ, τὸ δὲ τοιοῦτον

διαιρετόν. τοῦτο οὖν ἀρχὴν νῦν ποιεῖται τῆς περὶ τοῦ αὐτοκινήτου ζητή-
σεως. ἔνεστι δὲ καὶ ἐντεῦθεν συλλογίζεσθαι, ὅτι ἐπειδὰν μὲν ἐν τοῖς Περὶ
φύσεως εἰρῆσθαί τι αὐτῷ λέγῃ, τὰ πέντε λέγει τὰ πρῶτα τῆσδε τῆς
πραγματείας βιβλία· ἐπειδὰν δὲ ἐν τοῖς Περὶ κινήσεως, τὰ τρία ἂν λέγοι
257
τὰ τελευταῖα.
p. 257b2 Ἀδύνατον δὴ τὸ αὑτὸ κινοῦνἕως τοῦ καὶ ὑγιάζοι καὶ

ὑγιάζοιτο τὴν αὐτὴν ὑγείαν.
Ὁ μὲν οὖν Εὔδημος προϊστορήσας, ὅτι τὸ αὑτὸ κινοῦν ὑπὸ Πλάτωνος

διεδόθη, διαιρεῖ πρῶτον τοὺς τρόπους, καθ' οὓς ἐνδέχεταί τι αὐτοκίνητον
λέγεσθαι, γράφων οὕτως· “ἤτοι γὰρ ὅλον ὅλον κινεῖ ἢ μέρος ὅλον ἢ ἀνά-
παλιν, ἢ μέρος μέρος. κινεῖν δὲ λέγομεν πρώτως τὸ αὑτῷ κινεῖν οὐ τὸ
ἑτέρῳ καὶ τὸ δι' αὑτὸ καὶ οὐ δι' ἄλλο.” καὶ οὕτω τοὺς τρεῖς τρόπους
καθ' ἕκαστον ἀνελὼν μόνον δείκνυσιν αὐτοκίνητον δυνάμενον εἶναι τὸ
μέρει
μὲν κινοῦν, μέρει δὲ κινούμενον, καὶ τούτου τὸ ἔχον ἐν αὑτῷ τὸ μέν τι
κινοῦν ἀκίνητον ὂν καθ' αὑτό, τὸ δὲ κινούμενον. ὁ δέ γε Ἀριστοτέλης
οὐ
προσέλαβε μὲν τὴν διαίρεσιν ταύτην, προελθὼν δὲ τίθησιν αὐτὴν συντό-
μως, ὅταν λέγῃ· “τὸ γὰρ ὅλον εἰ κινεῖται αὐτὸ ὑφ' ἑαυτοῦ, ἤτοι ὑπὸ
τῶν αὐτοῦ τινος κινήσεται ἢ ὅλον ὑπὸ ὅλου.” νῦν δὲ εὐθὺς ἕνα ἕκαστον
προχειριζόμενος τῶν τρόπων τὰ ἑπόμενα ἄτοπα δείκνυσι.

Τόμ. 10, p. 1234, γρ. 4
πραγματείας βιβλία· ἐπειδὰν δὲ ἐν τοῖς Περὶ κινήσεως, τὰ τρία ἂν λέγοι

τὰ τελευταῖα.
p. 257b2 Ἀδύνατον δὴ τὸ αὑτὸ κινοῦνἕως τοῦ καὶ ὑγιάζοι καὶ

ὑγιάζοιτο τὴν αὐτὴν ὑγείαν.
Ὁ μὲν οὖν Εὔδημος προϊστορήσας, ὅτι τὸ αὑτὸ κινοῦν ὑπὸ Πλάτωνος

διεδόθη, διαιρεῖ πρῶτον τοὺς τρόπους, καθ' οὓς ἐνδέχεταί τι αὐτοκίνητον
λέγεσθαι, γράφων οὕτως· “ἤτοι γὰρ ὅλον ὅλον κινεῖ ἢ μέρος ὅλον ἢ ἀνά-
παλιν, ἢ μέρος μέρος. κινεῖν δὲ λέγομεν πρώτως τὸ αὑτῷ κινεῖν οὐ τὸ
ἑτέρῳ καὶ τὸ δι' αὑτὸ καὶ οὐ δι' ἄλλο.” καὶ οὕτω τοὺς τρεῖς τρόπους
καθ' ἕκαστον ἀνελὼν μόνον δείκνυσιν αὐτοκίνητον δυνάμενον εἶναι τὸ
μέρει
258
μὲν κινοῦν, μέρει δὲ κινούμενον, καὶ τούτου τὸ ἔχον ἐν αὑτῷ τὸ μέν τι

κινοῦν ἀκίνητον ὂν καθ' αὑτό, τὸ δὲ κινούμενον. ὁ δέ γε Ἀριστοτέλης
οὐ
προσέλαβε μὲν τὴν διαίρεσιν ταύτην, προελθὼν δὲ τίθησιν αὐτὴν συντό-
μως, ὅταν λέγῃ· “τὸ γὰρ ὅλον εἰ κινεῖται αὐτὸ ὑφ' ἑαυτοῦ, ἤτοι ὑπὸ
τῶν αὐτοῦ τινος κινήσεται ἢ ὅλον ὑπὸ ὅλου.” νῦν δὲ εὐθὺς ἕνα ἕκαστον
προχειριζόμενος τῶν τρόπων τὰ ἑπόμενα ἄτοπα δείκνυσι. καὶ πρῶτον τὸ
τὸ ὅλον ὑφ' ὅλου ἑαυτοῦ κινεῖσθαι διὰ παραδειγμάτων ἀπεμφαῖνον
δείξας,

Τόμ. 10, p. 1234, γρ. 30
καὶ πῶς; τὸ μὲν γὰρ θερμαῖνον θερμαίνει θερμὸν δηλονότι ὄν, τὸ δὲ θερ-
μαινόμενον εἰς τὸ θερμὸν μεταβάλλει· εἰς ὃ δὲ μεταβάλλει, οὔπω ἐστὶν
ἐκεῖνο, ἅμα δὲ εἶναι τὸ αὐτὸ θερμόν τε καὶ μὴ θερμὸν ἀδύνατον.”
“Τῷ δὲ ἓν ὂνπροσέθηκεν ὁ Ἀριστοτέλης τὸ καὶ ἄτομον τῷ εἴδει,
ἤτοι, ὥς φησιν ὁ Ἀλέξανδρος, καὶ αὐτὸ ἐπὶ τοῦ κινουμένου λεγόμενον,
ὥσπερ καὶ τὸ ἓν ὄν, ὡς ἴσον δυνάμενον τῷ ἓν τὸ ἐν ἀτόμῳ εἴδει· τὸ γὰρ
ἐν ἀτόμῳ εἴδει ὂν κατὰ ἀριθμόν ἐστιν ἕν. ἢ τὸ μὲν ἐπὶ τοῦ κινουμένου
εἴρηται, τὸ δὲ ἄτομον τῷ εἴδει ἐπὶ τῆς κινήσεως, ἵνα ᾖ τὸ ἑξῆς· κινήσει
καὶ κινηθήσεται ἅμα ἓν ὂν τὴν αὐτὴν φορὰν καὶ ἄτομον τῷ εἴδει.” ταῦτα
τοῦ Ἀλεξάνδρου λέγοντος μήποτε ἄμεινον ἄμφω τό τε ἓν ὂνκαὶ τὸ ἄτο-
μον τῷ εἴδει, ἐφ' ὅλου τοῦ αὐτοκινήτου ἀκούειν, τὸ δὲ ἄτομον τῷ
εἴδειδηλοῦν, ὅπως εἴρηται τὸ ἓν ὄν, ὅτι οὐκ ἀριθμῷ ἓν ἀλλ' εἴδει ἕν,
τοῦ ἀτόμου ἀντὶ τοῦ ἑνὸς εἰλημμένου. τὸ γὰρ ὅλον φέρον ἑαυτὸ καὶ ὅλον
φερόμενον, καὶ ἀλλοιοῦν καὶ ἀλλοιούμενον τῷ εἴδει ἐστὶν ἕν, ἀλλ' οὐχὶ

Τόμ. 10, p. 1236, γρ. 38
πυρὰ καὶ παρατριβόμενα ἀλλήλοις ἔτι μᾶλλον ἐκπυροῦσθαι ποιεῖ, μετα-

βάλλοντα εἰς ἑαυτὰ τὰ πλησιάζοντα, καὶ ἡ μάστιξ δὲ καθ' αὑτὸ μὲν
ὅμοιον ἑαυτῇ τύπον ἐμποιεῖ τῷ μαστιζομένῳ, βιαίως ἐπωθοῦσα διὰ τὴν
κίνησιν, οἱ δὲ μώλωπες κατὰ συμβεβηκὸς ἐπιγίνονται συχνῶν μικρῶν
ἀγγείων ῥηγνυμένων καὶ χεομένου τοῦ αἵματος ἔνδον. εἰ οὖν ταῦτα
ἀληθῆ
λέγω, ἔοικεν ὁ Ἀριστοτέλης τὸ ὅσων τὸ κινοῦν ἀνάγκη ἔχειν τὸ
συνώνυμονκινούμενον εἰπεῖν ἀντὶ τοῦ ‘ὅσα καθ' αὑτὸ κινεῖ’, ὡς ἀπὸ
259
τεκμηρίου τοῦ συνωνύμου δηλῶν αὐτὸ καὶ ἐπὶ τούτων βουλόμενος τὴν
ἀντίφασιν συναληθεύειν, εἴ τις αὐτό τι ὑφ' ἑαυτοῦ λέγοι κινεῖσθαι, ἀλλ'
οὐκ ἐπὶ τῶν κατὰ συμβεβηκὸς κινούντων τε καὶ κινουμένων. δείξας δέ,
ὅτι ἀδύνατον αὐτοκίνητόν τι εἶναι οὕτως, ὡς ὅλον ὑφ' ὅλου ἑαυτοῦ
κινεῖ-
σθαι, καὶ συνεπεράνατο, ὅτι εἴπερ ὅλως ἔστι τι αὐτοκίνητον, ἀνάγκη τὸ
μέν τι αὐτοῦ κινεῖν, τὸ δὲ κινεῖσθαι.
p. 257b13 Ὅτι δὲ οὐκ ἔστι τὸ αὐτὸ αὑτὸ κινοῦν οὕτωςἕως τοῦ

ἐγγύτερον δὲ τὸ πορρώτερον τοῦ κινουμένου τῆς ἀρχῆς ἢ ὸ
μεταξύ.
Συμπερανάμενος ‘εἰ ἔστι τι αὐτοκίνητον, ἀνάγκη τὸ μέν τι αὐτοῦ κι-

νεῖν, τὸ δὲ κινεῖσθαι’ δέδωκε πάλιν ἡμῖν καὶ τούτου τὴν διαίρεσιν
ἐννοεῖν.
εἰ γὰρ τὸ μέν τι κινεῖ τὸ δὲ κινεῖται, ἢ μέρος μὲν κινεῖ τὸ δὲ ὅλον κινεῖ-
ται, ἢ τὸ μὲν ὅλον κινεῖ μέρος δὲ κινεῖται, ἢ μέρος μέν τι κινεῖ, μέρος δὲ

Τόμ. 10, p. 1237, γρ. 1
βάλλοντα εἰς ἑαυτὰ τὰ πλησιάζοντα, καὶ ἡ μάστιξ δὲ καθ' αὑτὸ μὲν

ὅμοιον ἑαυτῇ τύπον ἐμποιεῖ τῷ μαστιζομένῳ, βιαίως ἐπωθοῦσα διὰ τὴν
κίνησιν, οἱ δὲ μώλωπες κατὰ συμβεβηκὸς ἐπιγίνονται συχνῶν μικρῶν
ἀγγείων ῥηγνυμένων καὶ χεομένου τοῦ αἵματος ἔνδον. εἰ οὖν ταῦτα
ἀληθῆ
λέγω, ἔοικεν ὁ Ἀριστοτέλης τὸ ὅσων τὸ κινοῦν ἀνάγκη ἔχειν τὸ
συνώνυμονκινούμενον εἰπεῖν ἀντὶ τοῦ ‘ὅσα καθ' αὑτὸ κινεῖ’, ὡς ἀπὸ
κινεῖ-

ἐγγύτερον δὲ τὸ πορρώτερον τοῦ κινουμένου τῆς ἀρχῆς ἢ τὸ
μεταξύ.
260

ἐννοεῖν.
κινεῖται. διαιρεῖ δὲ καὶ τοῦτο ὁ Εὔδημος οὕτως· “τὸ γὰρ κινοῦν, φησί,

Τόμ. 10, p. 1237, γρ. 6
κινεῖ-

μεταξύ.

ἐννοεῖν.
μέρος ἢ ἀκίνητον ὂν κινήσει ἢ κινούμενον· ἀλλ' εἰ μὲν ἀκίνητον,
δέδεικται
ὃ βουλόμεθα, ὅτι τὸ αὐτοκίνητον σύγκειται ἐκ κινουμένου καὶ ἀκινήτου
τοῦ κινοῦντος. εἰ δὲ τὸ κινοῦν μέρος κινούμενον καὶ αὐτὸ κινεῖ, ἐπειδὴ
πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖται καὶ τοῦτο ὑπό τινος κινηθήσεται,
οὐκοῦν ἔξωθεν μὲν οὐχ οἷόν τε εἶναι τὸ κινοῦν αὐτό· οὐ γὰρ ἂν ἔτι ὑφ'
ἑαυτοῦ λέγοιτο κινεῖσθαι τὸ ὅλον, ἀλλ' ὑπ' ἄλλου τοῦ τὸ κινοῦν

Τόμ. 10, p. 1237, γρ. 12
261

μεταξύ.

ἐννοεῖν.
μέρος ἢ ἀκίνητον ὂν κινήσει ἢ κινούμενον· ἀλλ' εἰ μὲν ἀκίνητον,
δέδεικται
ὃ βουλόμεθα, ὅτι τὸ αὐτοκίνητον σύγκειται ἐκ κινουμένου καὶ ἀκινήτου
τοῦ κινοῦντος. εἰ δὲ τὸ κινοῦν μέρος κινούμενον καὶ αὐτὸ κινεῖ, ἐπειδὴ
πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖται καὶ τοῦτο ὑπό τινος κινηθήσεται,
οὐκοῦν ἔξωθεν μὲν οὐχ οἷόν τε εἶναι τὸ κινοῦν αὐτό· οὐ γὰρ ἂν ἔτι ὑφ'
ἑαυτοῦ λέγοιτο κινεῖσθαι τὸ ὅλον, ἀλλ' ὑπ' ἄλλου τοῦ τὸ κινοῦν αὐτὸ
μέρος κινοῦντος· ὑπό τινος ἄρα τῶν ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ κινήσεται. ἢ οὖν
κινου-
μένου. καὶ τοῦτο πάλιν τὸ κινοῦν ἢ ἀκίνητον ὂν κινεῖ, καὶ ἔσται τὸ πρώ-
τως κινοῦν ἀκίνητον, ἢ κινούμενον· καὶ πάλιν ἢ ὑπὸ μέρους ἑαυτοῦ ἢ

Τόμ. 10, p. 1239, γρ. 10
Δεύτερον ἐπιχείρημα δεικνύον, ὅτι τὸ αὐτοκίνητον οὐκ ἂν εἴη τοιοῦ-

τον, ὡς ἑκάτερον τῶν μερῶν κινεῖν θάτερον. δέδεικται γὰρ ἐν τοῖς ἔμ-
προσθεν, ὅτι οὐκ ἀνάγκη πᾶν τὸ κινοῦν ὑπ' ἄλλου τινὸς ἔξωθεν
κινεῖσθαι, ἀλλὰ τὸ πρῶτον κινοῦν, εἰ ἀνάγκη κινεῖσθαι, ὑφ' ἑαυτοῦ
κινεῖ-
ται. ἐὰν οὖν ὑποτεθῇ τὸ Β κινούμενον ὑπὸ τοῦ Α, ἀληθὲς εἰπεῖν ὅτι
τὸ Α οὐκ ἐξ ἀνάγκης ὑπό τινος ἔξωθεν κινήσεται. ἐὰν γὰρ ἀντικινῆταί
ποτε ὑπὸ τοῦ Β, κατὰ συμβεβηκὸς κινεῖ τὸ Β, ὅτι συνέβη τὸ Α τῶν κι-
νουμένων ὑπ' ἄλλου εἶναι καὶ οὕτω κινούντων. τὸ δὲ κατὰ συμβεβηκὸς
κινοῦν δύναται καὶ μὴ κινεῖν. ἐὰν οὖν ληφθῇ τὸ Β κινοῦν, οὐδὲ τὸ Α
κινεῖται. ἔσται οὖν τὸ μὲν Β κινούμενον, τὸ δὲ Α κινοῦν ἀκίνητον ὄν.
262
οὐκ
ἄρα ὑπ' ἀλλήλων ἀντικινεῖσθαι ἀνάγκη τὰ τοῦ αὐτοκινήτου μόρια. “φέ-
ρεται δέ, φησὶν ὁ Ἀλέξανδρος, καὶ ἄλλη γραφὴ τοιαύτη· ἔτι οὐκ ἀνάγκη
τὸ κινούμενον κινεῖν.” καὶ ἀρέσκει μᾶλλον αὐτῷ αὕτη ἡ γραφή· τὸ
γὰρ ἔλαβον τοίνυν ἐνδέχεσθαι μὴ κινεῖνὑπὸ τοῦ Ἀριστοτέλους
ῥηθὲν ἀκολουθεῖν μᾶλλον τῷ οὐκ ἀνάγκη τὸ κινούμενον κινεῖν. ἀλλ'
εἰ οὕτως εἴη γεγραμμένον οὐκ ἀνάγκη τὸ κινούμενον κινεῖν, πῶς
συνάγει τὸ ἐπαγόμενον τὸ εἰ μὴ ὑφ' ἑαυτοῦ, εἰ μὴ ἄρα πρὸς τὸ κινού-
μενον συντάττοιτο τὸ ὑφ' ἑαυτοῦ. ἀλλ' ἔοικεν ὁ Ἀριστοτέλης βούλεσθαι
δεῖξαι τὰ συντρέχοντα ἀλλήλοις τὸ μήτε τὸ Α ἐξ ἀνάγκης κινεῖσθαι ὑπὸ
τοῦ Β μήτε τὸ Β ἐξ ἀνάγκης κινεῖν τὸ Α. καὶ ἀρχόμενος μὲν περὶ τοῦ
Α εἶπεν, ὅτι οὐκ ἀνάγκη τὸ κινοῦν κινεῖσθαι, προϊὼν δὲ περὶ τοῦ Β,

Τόμ. 10, p. 1239, γρ. 25
συνάγει τὸ ἐπαγόμενον τὸ εἰ μὴ ὑφ' ἑαυτοῦ, εἰ μὴ ἄρα πρὸς τὸ κινού-

μενον συντάττοιτο τὸ ὑφ' ἑαυτοῦ. ἀλλ' ἔοικεν ὁ Ἀριστοτέλης βούλεσθαι
δεῖξαι τὰ συντρέχοντα ἀλλήλοις τὸ μήτε τὸ Α ἐξ ἀνάγκης κινεῖσθαι ὑπὸ
τοῦ Β μήτε τὸ Β ἐξ ἀνάγκης κινεῖν τὸ Α. καὶ ἀρχόμενος μὲν περὶ τοῦ
Α εἶπεν, ὅτι οὐκ ἀνάγκη τὸ κινοῦν κινεῖσθαι, προϊὼν δὲ περὶ τοῦ Β, ὅτι
ἐνδέχεται μὴ κινεῖν.
p. 257b23 Ἔτι οὐκ ἀνάγκη τὸ κινοῦν ἀντικινεῖσθαιἕως τοῦ εἴπερ

ἀνάγκη ἀεὶ κίνησιν εἶναι.
Τὸ τρίτον ἐπιχείρημα τὸ δεικνύον, ὅτι οὐκ ἀντικινεῖται ὑπ' ἀλλήλων

τὰ τοῦ αὐτοκινήτου μέρη, ἐφόδῳ μὲν χρῆται τῇ αὐτῇ, ὅτι οὐκ ἀνάγκη
πᾶν τὸ κινοῦν ἀντικινεῖσθαι, εἴπερ δέδεικται, ὅτιτὸ πρώτως κινοῦν ἢ
ἀκίνητον ὂν κινεῖ ἢ αὐτὸ ὑφ' ἑαυτοῦ κινούμενον. ὑπομιμνῄσκει δὲ τῆς
αἰτίας ἡμᾶς, δι' ἣν ἀπεδείχθη τοῦτο οὕτως ἔχον· δεῖ γὰρ εἶναι τὸ πρώτως
κινοῦν ἢ ἀκίνητον ἢ αὐτοκίνητον, εἴπερ ἀνάγκη ἀεὶ κίνησιν εἶναι,
ὡς δέδεικται πρότερον. εἰ γὰρ ἐπ' ἄπειρον ἄλλο ὑπ' ἄλλου ἔξωθεν κι-
νούμενον ὑποθώμεθα, οὐκ ἔσται κίνησις· δεῖ γὰρ εἶναι τὸ πρῶτον κινοῦν,
τῶν δὲ ἀπείρων οὐδέν ἐστι πρῶτον.
p. 257b25 Ἔτι ἣν κινεῖ κίνησιν κινοῖτο ἄν, ὥστε τὸ θερμαῖνον

θερμαίνεται.
263

Τόμ. 10, p. 1239, γρ. 29
Α εἶπεν, ὅτι οὐκ ἀνάγκη τὸ κινοῦν κινεῖσθαι, προϊὼν δὲ περὶ τοῦ Β, ὅτι
ἐνδέχεται μὴ κινεῖν.
p. 257b23 Ἔτι οὐκ ἀνάγκη τὸ κινοῦν ἀντικινεῖσθαιἕως τοῦ εἴπερ

ἀνάγκη ἀεὶ κίνησιν εἶναι.
Τὸ τρίτον ἐπιχείρημα τὸ δεικνύον, ὅτι οὐκ ἀντικινεῖται ὑπ' ἀλλήλων

τὰ τοῦ αὐτοκινήτου μέρη, ἐφόδῳ μὲν χρῆται τῇ αὐτῇ, ὅτι οὐκ ἀνάγκη
πᾶν τὸ κινοῦν ἀντικινεῖσθαι, εἴπερ δέδεικται, ὅτιτὸ πρώτως κινοῦν ἢ
ἀκίνητον ὂν κινεῖ ἢ αὐτὸ ὑφ' ἑαυτοῦ κινούμενον. ὑπομιμνῄσκει δὲ τῆς
αἰτίας ἡμᾶς, δι' ἣν ἀπεδείχθη τοῦτο οὕτως ἔχον· δεῖ γὰρ εἶναι τὸ πρώτως
κινοῦν ἢ ἀκίνητον ἢ αὐτοκίνητον, εἴπερ ἀνάγκη ἀεὶ κίνησιν εἶναι,
ὡς δέδεικται πρότερον. εἰ γὰρ ἐπ' ἄπειρον ἄλλο ὑπ' ἄλλου ἔξωθεν κι-

Δέδεικται πρότερον, ὅτι εἰ καθ' αὑτό τι κινοῦν κινοῖτο, κατὰ τὸ αὐτὸ

εἶδος κινήσει τε καὶ κινηθήσεται, ὥστε τὸ θερμαῖνον θερμανθήσεται·
τοῦτο δέ ἐστιν ἀδύνατον. τὸ μὲν γὰρ θερμαῖνον θερμὸν ἤδη ὂν ἐνεργείᾳ
θερμαίνει, τὸ δὲ θερμαινόμενον οὔπω θερμόν ἐστιν ἐνεργείᾳ. ὥστε τὸ
αὐτὸ

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 5

264


αὐτὸ
κατὰ τὸ αὐτὸ καὶ θερμὸν ἔσται καὶ οὐ θερμόν, ὅπερ ἀδύνατον. τοῦτο οὖν
συμβαίνειν φησίν, ἐὰν ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ τὸ μέν τι μέρος θερμαίνῃ, τὸ
δὲ θερμαίνηται. μιᾶς γὰρ οὔσης τῆς τοῦ αὐτοκινήτου κινήσεως θερμόν
τε
εἶναι καὶ οὐ θερμὸν αὐτὸ ἀνάγκη, ὅπερ ἀδύνατον. εἰ μὲν γὰρ ὡς δια-
κεκριμένα λαμβάνοιτο τὰ μέρη καὶ μὴ ἀντικινούμενα ὑπ' ἀλλήλων,
οὐδὲν
θαυμαστὸν τὸ μὲν θερμαίνειν, τὸ δὲ θερμαίνεσθαι, ὡς θερμαίνει μὲν τὸ
ἧπαρ, θερμαίνεται δὲ ἡ γαστὴρ ἐν τῷ σώματι, καὶ τὸ μὲν ποιεῖ, τὸ δὲ
πάσχει· εἰ δὲ ὡς ἓν τὸ αὐτοκίνητον μίαν ἐνέργειαν ἐνεργοῦν κινεῖ καὶ
κινεῖται, ἄτοπον ἐπὶ τοῦ ἑνὸς κατὰ ταὐτὸν τὴν ἀντίφασιν συντρέχειν.
συνδραμεῖται δέ, ἐὰν ἀντικινοῦντα ἄλληλα τὰ μόρια ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ
καὶ
ἑαυτὰ κινεῖν ἀναγκάζηται, ἣν ἄλληλα κινεῖ κίνησιν. καὶ τοῦτο οὖν τέταρ

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 6


αὐτὸ
τε
265
οὐδὲν
καὶ
ἑαυτὰ κινεῖν ἀναγκάζηται, ἣν ἄλληλα κινεῖ κίνησιν. καὶ τοῦτο οὖν
τέταρ-
τον ἐπιχείρημα προστέθεικε δεικνύον, ὅτι ἀδύνατον οὕτως αὐτοκίνητόν

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 11

αὐτὸ
τε
οὐδὲν
καὶ
τέταρ-
τι
εἶναι, ὡς τῶν μερῶν ἄλληλα ἀντικινούντων διὰ τὸ συμβαίνειν καὶ τῶν
μερῶν ἕκαστον αὐτοκίνητον εἶναι καὶ συντρέχειν ἐπ' αὐτοῦ τὴν
ἀντίφασιν.
ὁ δὲ Ἀλέξανδρος τὴν ῥῆσιν ταύτην οὕτως ἔγραψεν ὅτι ἣν κινεῖται
κίνησιν κινοίη ἄν, οὐδὲν τῆς ἐννοίας διαφερούσης.
266
p. 257b26 Ἀλλὰ μήν, οὐδὲ τοῦ πρώτως αὐτὸ αὑτὸ κινοῦντος

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 13
τε
οὐδὲν
καὶ
τέταρ-
τι
ὁ δὲ Ἀλέξανδρος τὴν ῥῆσιν ταύτην οὕτως ἔγραψεν ὅτι ἣν κινεῖται κί-
νησιν κινοίη ἄν, οὐδὲν τῆς ἐννοίας διαφερούσης.

ἕως τοῦ τῆς ὅλης ἄρα, τὸ μὲν κινήσει ἀκίνητον ὄν, τὸ δὲ
κινηθήσεται.

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 15

τε
267
οὐδὲν
καὶ
τέταρ-
τι

Δείξας, ὅτι τῷ λέγοντι τὸ αὐτοκίνητον οὕτως, ὡς τῶν μερῶν αὐτοῦ

κινούντων ἄλληλα συμβαίνει τὸ καὶ ἕκαστον τῶν τοῦ αὐτοκινήτου
μερῶν

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 17

οὐδὲν
καὶ
268
τέταρ-
τι


μερῶν
αὐτοκίνητον λέγειν, καὶ τὰ ἑπόμενα ἄτοπα τῷ λόγῳ συναγαγὼν κατὰ
πλείονας ἐφόδους, προστίθησι καὶ τοῦτο τοῖς προδεδειγμένοις καθόλου,

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 23

τέταρ-
τι


μερῶν
269

ὅτι
μὴ οἷόν τε αὐτοκίνητόν τι εἶναι οὕτως, ὡς ἕν τι μόριον αὐτοῦ ἢ πλείω
αὐτὰ ἑαυτὰ κινεῖν. εἰ γὰρ εἴη τὸ ὅλον αὐτοκίνητον, καὶ ἔχοι ἢ ἓν μέρος
αὐτοκίνητον ἢ πλείω, ἢ ὑπὸ τῶν αὐτοκινήτων ἐν αὐτῷ μερῶν κινήσεται,
ἢ ὅλον ὑπὸ ὅλου. ἀλλ' εἰ μὲν τῷ αὐτοκίνητόν τι μόριον ἔχειν τὸ ὅλον

αὐτοκίνητόν ἐστι, τὸ μόριον ἂν ἐκεῖνο εἴη τὸ πρώτως αὐτοκίνητον, οὐ
τὸ
ὅλον· πίστις δὲ τούτου, ὅτι χωρισθὲν τὸ μόριον αὐτὸ μὲν αὐτοκίνητον
ἔσται, τὸ δὲ ὅλον οὐκέτι. εἰ δὲ ὅλον ὑφ' ὅλου κινεῖται,

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 24

τι


μερῶν
ὅτι

270
τὸ
ἔσται, τὸ δὲ ὅλον οὐκέτι. εἰ δὲ ὅλον ὑφ' ὅλου κινεῖται, ἔχον ἐν ἑαυτῷ
ἢ ἓν ἢ πλείω μόρια αὐτοκίνητα, ἦν μὲν εἰπεῖν, ὅτι ἀδύνατον δέδεικται τὸ

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 25



μερῶν
ὅτι

τὸ
ὅλον ὑφ' ὅλου ἑαυτοῦ κινεῖσθαι, ἵνα μὴ συνδράμῃ ἡ ἀντίφασις.

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 27
271



μερῶν
ὅτι

τὸ
ὅλον ὑφ' ὅλου ἑαυτοῦ κινεῖσθαι, ἵνα μὴ συνδράμῃ ἡ ἀντίφασις. νῦν δὲ
οὐ τοῦτο πρόκειται, ἀλλὰ τὸ δεῖξαι, ὅτι ἀδύνατον τὸ ὅλον αὐτοκίνητον ἢ
ἓν ἢ πλείω μέρη ἔχειν ἐν ἑαυτῷ αὐτοκίνητα. εἰ οὖν ὅλον ὑφ' ὅλου

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 28


272

μερῶν
ὅτι

τὸ
ἓν ἢ πλείω μέρη ἔχειν ἐν ἑαυτῷ αὐτοκίνητα. εἰ οὖν ὅλον ὑφ' ὅλου ἑαυ-
τοῦ καθ' αὑτὸ κινεῖται, τὰ μέρη κατὰ συμβεβηκὸς ἂν αὐτὰ ἑαυτὰ κινοῖ.

Τόμ. 10, p. 1240, γρ. 29


μερῶν
ὅτι

273
τὸ
ἓν ἢ πλείω μέρη ἔχειν ἐν ἑαυτῷ αὐτοκίνητα. εἰ οὖν ὅλον ὑφ' ὅλου ἑαυ-
τοῦ καθ' αὑτὸ κινεῖται, τὰ μέρη κατὰ συμβεβηκὸς ἂν αὐτὰ ἑαυτὰ κινοῖ.
ὡς γὰρ ἐν τῷ ὅλῳ κινουμένῳ τὰ μέρη τὰ συνεχῆ κατὰ συμβεβηκὸς κινεῖ

Τόμ. 10, p. 1241, γρ. 37
p. 258a3 Ἔτι εἴπερ ἡ ὅλη αὐτὴ αὑτὴν κινεῖ, τὸ μὲν κινήσει

αὐτῆς, τὸ δὲ κινήσεται. ἡ ἄρα ΑΒ ὑπ' αὐτῆς τε κινηθήσεται
καὶ ὑπὸ τῆς Α.
Ταύτην τὴν ῥῆσιν ὁ Ἀλέξανδρος ἔδοξέν μοι καινοπρεπῶς ἐξηγεῖσθαι·

σκοπὸν μὲν γὰρ αὐτῆς εἶναί φησιν ἄλλο ἄτοπον προσθεῖναι τῷ ὅλον αὐτὸ
αὑτὸ κινεῖν λέγοντι λόγῳ οὕτως ὡς ἑκάστου τῶν μερῶν αὐτοῦ αὐτοκινή-
του ὄντος. τὸ δὲ ἄτοπον τοιοῦτον εἰ οὕτως ἔχει, δῆλον ὅτι τῶν μερῶν
ἕκαστον ἐξ ἑαυτοῦ κινούμενον καὶ ἄλλο κινήσει· οὕτω γὰρ ἔσται τὸ ὅλον
αὐτοκίνητον, εἰ καὶ ἄλληλα κινοίη τὰ μέρη αὐτοῦ ὄντα αὐτοκίνητα. εἰ

γὰρ μὴ συμπράττοι τι ἀλλήλοις τὰ μέρη πρὸς τὴν κίνησιν, ἀλλ' ἐφ'
ἑαυτῶν εἴη κινούμενα, οὐκ ἂν εἴη τὸ ὅλον αὐτοκίνητον, ἀλλ' ἕκαστον
τῶν
μερῶν, τὸ δὲ ὅλον ἄθροισμα ἂν εἴη πολλῶν αὐτοκινήτων. εἰ οὖν καὶ
ἄλληλα κινεῖ τὰ μέρη, ἕκαστον αὐτῶν ἅμα μὲν ἑαυτὸ κινήσει, ἅμα δὲ καὶ
ὑπ' ἄλλου κινηθήσεται, καὶ εἰ μία ἡ ὅλου τοῦ αὐτοκινήτου κίνησις,
δῆλον
ὡς τὴν αὐτὴν κίνησιν ἔσται πάντα τὰ μόρια κινούμενά τε καὶ κινοῦντα ,
ὥστε ἕκαστον αὐτῶν πλεονάκις ἔσται τὴν αὐτὴν κίνησιν κινούμενον ὑφ'
ἑαυτοῦ τε καὶ ὑπ' ἄλλων, ὅ ἐστιν ἄτοπον· ἄτοπον γὰρ τὸ λέγειν, ἣν
ἐξ αὑτοῦ τι κινεῖται κίνησιν, ταύτην αὐτὸ καὶ ὑπ' ἄλλου κινεῖσθαι. εἰ
δὲ ἄλλην μὲν εἴη κίνησιν ὑφ' ἑαυτοῦ κινούμενον, ἄλλην δὲ ὑπὸ τοῦ μέ-
ρους, ἔτι ἀτοπώτερον· ἀδύνατον γὰρ τὸ αὐτοκίνητον μίαν οὕτω
κινηθῆναι κίνησιν.
274

Τόμ. 10, p. 1242, γρ. 1
αὐτῆς, τὸ δὲ κινήσεται. ἡ ἄρα ΑΒ ὑπ' αὐτῆς τε κινηθήσεται

καὶ ὑπὸ τῆς Α.


τῶν
δῆλον
κινηθῆναι
κίνησιν. “αὐτὸς δέ, φησί, διὰ βραχέων θεὶς τὴν ἐπιχείρησιν καὶ χωρὶς
ἐξεργασίας ἐπαύσατο”. οὕτω μὲν ὁ Ἀλέξανδρος, οὐδαμοῦ τοῦ
Ἀριστοτέλους,

Τόμ. 10, p. 1242, γρ. 3
275


τῶν
δῆλον
κινηθῆναι
ὅσον ἐμὲ γινώσκειν, ὑποθεμένου τὰ μέρη κινεῖν ἄλληλα, ἀλλὰ τὴν ΑΒ
ὑφ' ἑαυτῆς κινεῖσθαι λέγει καὶ ὑπὸ τοῦ Α. μήποτε οὖν ἄμεινον ἀφε

Τόμ. 10, p. 1242, γρ. 9

τῶν
δῆλον
276

κινηθῆναι
ὑφ' ἑαυτῆς κινεῖσθαι λέγει καὶ ὑπὸ τοῦ Α. μήποτε οὖν ἄμεινον ἀφε-
λέστερον ἀκούειν τοῦ εἰρημένου, ὅτι εἰπὼν “τῆς ὅλης ἄρα τὸ μὲν κινήσει
ἀκίνητον ὄν, τὸ δὲ κινηθήσεται” ἐπιστώσατο διὰ τοῦ ἐφεξῆς τὸ
εἰρημένον.
εἴπεργὰρ ἡ ὅλη αὐτὴ αὑτὴν κινεῖ, ἀνάγκη οὕτως ἔχειν ὡς τὸ μὲν
κινεῖν αὐτῆς, τὸ δὲ κινεῖσθαι· ἡ ἄρα ΑΒ ὅλη ὑφ' ἑαυτῆς οὕτω λέγεται
κινεῖσθαι, ὡς τῆς Α τῆς ἀκινήτου ἐν αὐτῇ κινούσης, τῆς δὲ Β δηλονότι
κινουμένης. ὡς ἐκ κινοῦντος οὖν ἀκινήτου καὶ κινουμένου τὸ ὅλον αὐτο

Τόμ. 10, p. 1242, γρ. 20
ὑφ' ἑαυτῆς κινεῖσθαι λέγει καὶ ὑπὸ τοῦ Α. μήποτε οὖν ἄμεινον ἀφε-
κινουμένης. ὡς ἐκ κινοῦντος οὖν ἀκινήτου καὶ κινουμένου τὸ ὅλον
αὐτο-
κίνητον λέγεται· τοῦτο δὲ καὶ ἐφεξῆς ἀναπτύξει.
277
p. 258a5 Ἐπεὶ δὲ κινεῖ τὸ μὲν κινούμενον ὑπ' ἄλλουἕως τοῦ

ἢ θατέρου θάτερον.
Ὁ μὲν Ἀλέξανδρος “δείξας, φησίν, ὅτι τὸ αὐτοκίνητον ἔχει τὸ μέν

τι κινοῦν ἀκίνητον, τὸ δὲ ὑπ' ἐκείνου κινούμενον, διὰ τούτων δείκνυσιν,
ἐκ τίνων ἀνάγκη συγκεῖσθαι τὸ αὐτοκίνητον, ὅτι ἐξ ἀκινήτου μέν,
κινοῦντος
δέ, καὶ κινουμένου ὑπὸ τούτου οὐκ ἐξ ἀνάγκης δὲ κινοῦντος,” ἐγὼ δὲ τί
ταῦτα διαφέρει ἀλλήλων ἁπλῶς οὕτω λεγόμενα, οὐκ ἐφιστάνω. μήποτε
οὖν τὸ πρότερον συντόμως εἰρημένον ἐξαπλοῖ νῦν ὁ Ἀριστοτέλης διελὼν
πρῶτον εἰς τρία τὰ κατὰ κίνησιν ποιοῦντα ἢ πάσχοντα. ἐπειδὴ γὰρ δυεῖν

Τόμ. 10, p. 1242, γρ. 23
αὐτο-


κινοῦντος
278
ὄντων τούτων, τοῦ τε κινοῦντος καὶ τοῦ κινουμένου, καὶ τὸ κινοῦν
ἀκίνη-
τον ὂν κινεῖ ἢ κινούμενον ὑπ' ἄλλου, καὶ τὸ κινούμενον ἢ καὶ αὐτὸ κι-
νοῦν κινεῖται ἢ οὐδὲν κινοῦν, δύο μὲν ἄκρα ἔσται τό τε κινοῦν ἀκίνητον

Τόμ. 10, p. 1242, γρ. 25

αὐτο-


κινοῦντος
ἀκίνη-
ὂν καὶ τὸ κινούμενον μέν, μὴ κινοῦν δὲ ἕτερον, μέσον δὲ ἀμφοῖν καὶ

κοινὸν
τὸ κινούμενον μὲν ὑπ' ἄλλου, κινοῦν δὲ ἕτερον·
279

Τόμ. 10, p. 1242, γρ. 37
ἀκίνη-

κοινὸν
τὸ κινούμενον μὲν ὑπ' ἄλλου, κινοῦν δὲ ἕτερον· καὶ γὰρ καὶ ἐν τῷ κι-
νοῦντι ἦν τὸ κινοῦν μετὰ τοῦ κινεῖσθαι καὶ ἐν τῷ κινουμένῳ ἦν τὸ κι-
νούμενον μετὰ τοῦ κινεῖν. ταῦτα οὖν τὰ τρία διαστησάμενος καὶ ἐπὶ μιᾶς
ἐκθέμενος γραμμῆς δείκνυσιν, ἐν τίσι τούτων πρώτως ἐστὶ τὸ
ὅτι μὲν γὰρ ὅλον τὸ ΑΒΓ αὐτοκίνητόν ἐστι, δῆλον, εἴπερ ἔχει ἐν ἑαυτῷ
τό τε κινεῖν ἑαυτὸ καὶ τὸ κινεῖσθαι ὑφ' ἑαυτοῦ. ἀλλ' ἐὰν ἀφέλω,
φησί, τὸ Γ, ὃ κινούμενον ἦν μηκέτι δὲ κινοῦν, τὸ λοιπὸν τὸ ΑΒ κινήσει
ἑαυτό, εἴπερ τὸ μὲν Α κινοῦν ἦν ἐν αὐτῷ, τὸ δὲ Β κινούμενον· τὸ δὲ Γ
οὐ κινήσει ἑαυτὸ οὐδὲ ὅλως κινήσεται καθ' αὑτὸ ὄν· ἀλλ' οὐδὲ τὸ ΒΓ
κινήσει ἑαυτὸ τοῦ Α ἀφαιρεθέντος· κἂν γὰρ κινῇ τὸ Β, ἀλλ' οὐχ ἑαυτῷ
κινεῖ, ἀλλὰ τῷ ὑπ' ἄλλου κινεῖσθαι τοῦ Α. τὸ ΑΒ ἄρα μόνον ἐν τούτοις
αὐτὸ αὑτὸ κινεῖ. ἀνάγκη οὖν τὸ αὐτοκίνητον συγκεῖσθαι ἔκ τε τοῦ
κινοῦν-
τος μὲν ἀκινήτου δὲ ὄντος, καὶ τοῦ κινουμένου μὲν μὴ ἐξ ἀνάγκης δὲ
κινοῦντος, ἀλλὰ κἂν κινῇ, ἄλλο ὡς κινουμένου λαμβανομένου.

Τόμ. 10, p. 1242, γρ. 38
ἀκίνη-

280
κοινὸν
τὸ κινούμενον μὲν ὑπ' ἄλλου, κινοῦν δὲ ἕτερον· καὶ γὰρ καὶ ἐν τῷ κι-
κινοῦν-
κινοῦντος, ἀλλὰ κἂν κινῇ, ἄλλο ὡς κινουμένου λαμβανομένου. ζητήσοι
δὲ
ἄν τις, ὡς οἶμαι, διὰ τί μὴ τὸ ΑΓ μᾶλλον αὐτοκίνητον πρώτως ἀπέ

Τόμ. 10, p. 1243, γρ. 7

κινοῦν-
281
δὲ
ἄν τις, ὡς οἶμαι, διὰ τί μὴ τὸ ΑΓ μᾶλλον αὐτοκίνητον πρώτως ἀπέ-
δειξεν, εἴπερ τὸ μὲν Α κινεῖ μόνον μηκέτι καὶ αὐτὸ κινούμενον, τὸ δὲ Γ
κινεῖται μόνον μηκέτι καὶ αὐτὸ κινοῦν· ταῦτα γὰρ ἦν ἐξ ὧν σύγκειται τὸ
αὐτοκίνητον. μήποτε οὖν ἐν τῷ ζῴῳ πρώτως τὸ αὐτοκίνητον θεασά-
μενος, ἐν ᾧ κινοῦν μέν ἐστιν ἡ ψυχή, κινούμενον δὲ τὸ σῶμα, ὅπερ καὶ
αὐτό ποτε κινούμενον κινεῖ, ἅτε προσεχῶς τῆς τοῦ κινοῦντος ἀπολαῦον
δυνάμεως, διὰ τοῦτο ἐν τῷ ΑΒ πρώτως ἔθετο τὸ αὐτοκίνητον, ἐν ᾧ τὸ
Β οὐκ ἀεὶ μὲν οὐδὲ ἐξ ἀνάγκης κινεῖ, ἀλλ' ὡς κινούμενον λαμβάνεται·

Τόμ. 10, p. 1243, γρ. 10
κινοῦν-
δὲ
πέφυκε δὲ ὅμως ποτὲ καὶ αὐτὸ κινεῖν πρώτως καὶ κυρίως κινοῦντι
προσεχῶς συνηρτημένον· εἰπὼν δέ, ὅτι ἀνάγκη τὸ αὐτοκίνητον ἔχειν τὸ
κινοῦν μὴ κινούμενον δέ, καὶ τὸ κινούμενον μηδὲν δὲ κινοῦν ἐξ
282

Τόμ. 10, p. 1243, γρ. 13

κινοῦν-
δὲ
ἀνάγκηςἀλλ' ὁπότερα ἔτυχεν, ἐπάγει ὅτι ταῦτα ἔχει τὸ αὐτοκίνητον
ἁπτόμενα ἤτοι ἄμφω ἀλλήλων ἢ θατέρου θάτερον. εἰ μὲν γὰρ
εἴη καὶ τὸ κινοῦν σῶμα καθ' ὑπόθεσιν, ὥσπερ καὶ τὸ κινούμενον ὑπ' αὐ

Τόμ. 10, p. 1243, γρ. 16

κινοῦν-
283
δὲ
ἀνάγκηςἀλλ' ὁπότερα ἔτυχεν, ἐπάγει ὅτι ταῦτα ἔχει τὸ αὐτοκίνητον
ἁπτόμενα ἤτοι ἄμφω ἀλλήλων ἢ θατέρου θάτερον. εἰ μὲν γὰρ
εἴη καὶ τὸ κινοῦν σῶμα καθ' ὑπόθεσιν, ὥσπερ καὶ τὸ κινούμενον ὑπ' αὐ-
τοῦ, ἀμφότερα ἀλλήλων ἅψεται· ἅμα γὰρ αὐτῶν ἔσται τὰ πέρατα· ταῦτα
δέ ἐστι τὰ ἁπτόμενα, ὧν ἅμα τὰ πέρατά ἐστιν. εἰ δὲ τὸ μὲν κινούμενον
σῶμα πάντως ἀνάγκη εἶναι, τὸ δὲ κινοῦν ἀσώματόν ἐστι καὶ ἀμέγεθες,

Τόμ. 10, p. 1245, γρ. 12
ἀνάγκης. κατὰ κοινοῦ δὲ τὸ μόνονἀκουστέον. ἔν τισι δὲ ἀντιγράφοις

μετὰ τὸ κινεῖται δὲ ἡ τὸ Β μόνονπρόσκειται τὸ δὲ Γ ὑπὸ τοῦ
Α οὐκέτι· ἀδύνατον γάρ. οὐκ οἶδε δὲ τὴν προσθήκην ταύτην ὁ Ἀλέ-
ξανδρος, οὐδὲ τὰ πλείονα, ὡς ἔοικε, τῶν ἀντιγράφων. εἰ δὲ ἐξ ἀρχαίου γε-
γραμμένον εἴη, λέγοι ἄν, ὅτι ἡ πρώτη σύστασις τοῦ αὐτοκινήτου ἐκ
κινοῦντός ἐστιν ἀκινήτου καὶ κινουμένου, ὃ κινεῖν μέν ποτε καὶ αὐτὸ κι-
νούμενον πέφυκεν, οὐ μέντοι ἐξ ἀνάγκης κινεῖν. τὸ δὲ μόνως
κινούμενον,
μηκέτι δὲ κινοῦν ἕτερον οἷον τὸ Γ (τοιοῦτον γὰρ ἐξ ἀρχῆς ὑπετέθη τὸ
Γ), καίτοι κινούμενον καὶ αὐτὸ ὑπὸ τοῦ Α διὰ τοῦ Β, καὶ μᾶλλον ὑπὸ
τοῦ Α κινούμενον ἢ ὑπὸ τοῦ Β, ὡς δέδεικται πρότερον, ὅμως οὐ κινεῖ-
ται ὑπὸ τοῦ Α οὕτως, ὡς συμπληροῦν τὸ αὐτοκίνητον. ἐκεῖνο γὰρ τὸ
κινούμενον συμπληροῖ τὸ αὐτοκίνητον, ὃ προσεχῶς ὑπὸ τοῦ ἀκινήτου
κι-
νούμενον δύναμιν ἔχει καὶ αὐτὸ τοῦ ποτὲ κινεῖν.
Εἰπὼν δέ, ὅτι τὸ αὐτοκίνητον οὐ τῷ μόριον ἔχειν ἑαυτὸ κινοῦν αὐτο-
284
κίνητόν ἐστιν, ἀλλὰ τῷ τὸ ὅλον εἶναι τοιοῦτον, ἐφεξῆς ἀπορεῖ πρὸς τὸ

τὸ ὅλον αὐτοκίνητον εἶναι πρώτως. ἐὰν γὰρ ἀφέλῃ τις, φησίν, ἢ τῆς
Α, εἰ συνεχὲςὑποτεθείη τὸ κινοῦν, ἀκίνητον δέ, ἢ τῆς Β τῆς κι-
νουμένηςσυνεχοῦς οὔσης ἢ καὶ ἀμφοῖν, δῆλον ὅτι τῆς Α καὶ τῆς Β,
ἡ λοιπὴ ἆρα τῆς Α κινήσει ἢ τῆς Β κινηθήσεται ἢ οὔ; ἑκα-
τέρως γὰρ ἄτοπον ὑπαντᾶν τι δοκεῖ. εἰ μὲν γὰρ μὴ κινεῖ ἢ μὴ κινεῖται

Τόμ. 10, p. 1245, γρ. 30
ἡ λοιπὴ ἆρα τῆς Α κινήσει ἢ τῆς Β κινηθήσεται ἢ οὔ; ἑκα-

τέρως γὰρ ἄτοπον ὑπαντᾶν τι δοκεῖ. εἰ μὲν γὰρ μὴ κινεῖ ἢ μὴ κινεῖται
μορίου ἀφαιρεθέντος τὸ λοιπόν, ἄτοπον, εἴπερ μὴ μόριον ἦν ἐν αὐτῷ τὸ
κινούμενον, ἀλλὰ τὸ ὅλον. τοῦτο δὲ αὐτὸς παρῆκε διελεῖν καὶ ἐλέγξαι ὡς
πρόχειρον ὄν. εἰ δὲ κινεῖ τὸ λοιπὸν τῆς Α ἢ κινεῖται τὸ λοιπὸν τῆς Β,
οὐκ ἂν εἴη πρώτως ὑφ' ἑαυτῆς κινουμένη ἡ ΑΒ, εἴπερ ἀφαιρεθείσης
ἀπὸ τῆς ΑΒ ἔτι κινήσει ἑαυτὴν ἡ λοιπὴἡ μετὰ τὴν ἀφαίρεσιν
ΑΒ. ταύτῃ δὲ τῇ ἐπιχειρήσει καὶ ἐν τῷ πρὸ τούτου βιβλίῳ κατὰ τὴν
ἀρχὴν ἐχρήσατο, βουλόμενος δεῖξαι ὅτι τὸ αὐτοκίνητον ὑπό τινος
κινεῖται.
λαβὼν γὰρ ὡς ἐναργὲς τὸ τὸ ἱστάμενον τῷ ἄλλο παύσασθαι κινούμενον
ὑπ' ἄλλου κινεῖσθαι καὶ ὑποτιθέμενος τὸ πρώτως αὐτοκίνητον καὶ
ἀφελών
τι μόριον ἀπ' αὐτοῦ (συνεχὲς γὰρ πᾶν τὸ κινούμενον) καὶ στήσας αὐτὸ
καὶ εὑρὼν τῇ τοῦ μέρους ἀφαιρέσει καὶ στάσει ἱστάμενον τὸ πρώτως
αὐτοκίνητον, ἔδειξεν ὅτι ὑπό τινος κινεῖται. ἐνταῦθα δὲ ὁ ἀπορῶν
κινού-
μενον ὑποθέμενος τὸ λοιπὸν ἔδειξεν, ὅτι οὐκ ἔστι πρώτως αὐτοκίνητον.
λύει δὲ τὴν ἀπορίαν ὑποθέμενος ἔτι δύνασθαι εἶναι συνεχὲς καὶ διαιρετὸν
καὶ τὸ κινοῦν, ἐπειδὴ μήπω ἔδειξεν, ὅτι ἀμερές ἐστι καὶ ἀδιαίρετον
τοῦτο.
οὐδὲν οὖν κωλύει, φησίν, ἢ καὶ τὸ κινοῦν διαιρετὸν εἶναι, εἰ καὶ τοῦτο
ὑποτεθείη τοιοῦτον, ἢ τὸ κινούμενον μόνον· διαιρετὸν δὲ δυνάμει καὶ
οὐκ

Τόμ. 10, p. 1246, γρ. 2
ὑπ' ἄλλου κινεῖσθαι καὶ ὑποτιθέμενος τὸ πρώτως αὐτοκίνητον καὶ

285
ἀφελών
τι μόριον ἀπ' αὐτοῦ (συνεχὲς γὰρ πᾶν τὸ κινούμενον) καὶ στήσας αὐτὸ
κινού-
τοῦτο.
οὐκ
ἐντελεχείᾳ, τουτέστιν οὐ διῃρημένον, ἀλλ' ἓν καὶ συνεχὲς εἰλημμένον.
τοιούτου δὲ ὄντος αὐτοῦ οὐδέν ἐστι τότε τῶν μερῶν αὐτοκίνητον κατ'
ἐνέργειαν, ἐπεὶ μηδὲ ἔστιν ἐνεργείᾳ καθ' ἑαυτὰ τὰ μέρη, ὥστε τὸ ὅλον
ἔσται πρώτως αὐτοκίνητον ἐνεργείᾳ· δυνάμει δὲ οὐδὲν κωλύεται καὶ τὸ
μέρος εἶναι. ὅταν δὲ διῃρημένον ἤδη κατ' ἐνέργειαν ληφθῇ, τότε πάλιν
αὐτοκίνητον ἐνεργείᾳ γίνεται τὸ μετὰ τὴν ἀφαίρεσιν μορίου τινὸς ἔτι
κινούμενον. ὥστε εἰ μὲν ἐν τῷ ὅλῳ τῷ πρώτῳ ληφθέντι ἐνεργείᾳ τὸ
ἔλαττον ἦν περιεχόμενον, οὐκ ἂν ἦν τὸ ὅλον πρώτως αὐτοκίνητον. εἰ δὲ
μὴ ἔστιν ἐνεργείᾳ, κατὰ δὲ τοῦ ἐνεργείᾳ ὄντος τὸ πρώτως αὐτοκίνητον
κατηγορεῖται, εἴη ἂν τὸ ὅλον πρὸ τοῦ διαιρεθῆναι πρώτως αὐτοκίνητον.
οὐδὲν οὖν κωλύει διαιρετῶν ὑποκειμένων δυνάμει πρώτωςἐν τοῖς μέ-
ρεσιν εἶναι τὸ αὐτοκίνητον, κἂν ἐνεργείᾳ πρώτως ἐν τῷ ὅλῳ ᾖ. δύναται

Τόμ. 10, p. 1246, γρ. 4

κινού-
τοῦτο.
οὐκ
ἐντελεχείᾳ, τουτέστιν οὐ διῃρημένον, ἀλλ' ἓν καὶ συνεχὲς εἰλημμένον.
τοιούτου δὲ ὄντος αὐτοῦ οὐδέν ἐστι τότε τῶν μερῶν αὐτοκίνητον κατ'
ἐνέργειαν, ἐπεὶ μηδὲ ἔστιν ἐνεργείᾳ καθ' ἑαυτὰ τὰ μέρη, ὥστε τὸ ὅλον
286
ἔσται πρώτως αὐτοκίνητον ἐνεργείᾳ· δυνάμει δὲ οὐδὲν κωλύεται καὶ τὸ

μέρος εἶναι. ὅταν δὲ διῃρημένον ἤδη κατ' ἐνέργειαν ληφθῇ, τότε πάλιν
αὐτοκίνητον ἐνεργείᾳ γίνεται τὸ μετὰ τὴν ἀφαίρεσιν μορίου τινὸς ἔτι
κινούμενον. ὥστε εἰ μὲν ἐν τῷ ὅλῳ τῷ πρώτῳ ληφθέντι ἐνεργείᾳ τὸ
δὲ τὸ δυνάμειτῷ διαιρετοῖςσυντετάχθαι, ἵνα μή τις ἀκούσῃ τοῦ
διαιρετοῖςὡς διῃρημένοις. ἐν γὰρ τῷ δυνάμει διαιρετῷ οὐδὲν τῶν μο

Τόμ. 10, p. 1246, γρ. 18

δὲ τὸ δυνάμειτῷ διαιρετοῖςσυντετάχθαι, ἵνα μή τις ἀκούσῃ τοῦ
διαιρετοῖςὡς διῃρημένοις. ἐν γὰρ τῷ δυνάμει διαιρετῷ οὐδὲν τῶν μο-
ρίων ἐστὶ καθ' αὑτό. ὃ δὲ μὴ καθ' αὑτό ἐστιν, οὐδ' ἂν αὐτοκίνητον
εἴη. ὅταν δὲ διαιρεθῇ, ἀλλάσσει τὴν φύσιν καὶ ἐνεργείᾳ γίνεται. “πῶς
οὖν, φησὶν ὁ Ἀλέξανδρος, αὐτὸς ἐνιστάμενος τοῦ ἀπὸ τοῦ μέρους τοῦ
αὑτὸ
κινοῦντος καὶ ὅλον οὕτως αὐτοκίνητον λέγοντος οὐκ ἔφη τὸ ὅλον
ἔσεσθαι
πρώτως αὐτοκίνητον ἀλλὰ τὸ μέρος αὐτοῦ, ὃκαὶ ἀφαιρεθὲν αὐτο-
κίνητον μένει; καὶ λύει τὴν ἀπορίαν καλῶς, ὅτι οὕτω λέγων τὸ μέρος ἐν
τῷ ὅλῳ αὐτοκίνητον ὡς ἐνεργείᾳ ἑαυτὸ κινοῦν ἤδη ὑπετίθετο. εἰ δὲ
τοῦτο,
ὡς διῃρημένον καὶ καθ' ἑαυτὸ ὑφεστὸς ἐλαμβάνετο. ἐνταῦθα δὲ ἐν τῷ
ὅλῳ αὐτοκινήτῳ συνεχεῖ ὄντι τὸ ἔλαττον διὰ τὸ μηδέπω διῃρῆσθαι τὸ
συνεχὲς οὐ κινεῖται καθ' αὑτό, μὴ κινούμενον δὲ οὐδ' ἂν δύναιτο λέγε-
σθαι πρώτως αὐτοκίνητον. ἄλλην δὲ εἶπεν φύσιν γίνεσθαι, ὅτι τέως δυ-
νάμενον καὶ μηδέπω ὄν, τοῦτο ἐνεργείᾳ γέγονεν.” καὶ ἄλλως δὲ τούτῳ
ἐπέβαλεν ὁ Ἀλέξανδρος, ὅτι κἂν διαιρετὸν ᾖ τὸ κινούμενον, οὐκ ἤδη καὶ
ὡς κινούμενον διαιρετὸν ἔσται. ἐνδέχεται γὰρ διαιρεθὲν αὐτὸ μηκέτι ὑπὸ
287

Τόμ. 10, p. 1246, γρ. 38
ὡς κινούμενον διαιρετὸν ἔσται. ἐνδέχεται γὰρ διαιρεθὲν αὐτὸ μηκέτι ὑπὸ

τοῦ κινητικοῦ, ὑφ' οὗ τὸ ὅλον ἐκινεῖτο, κινεῖσθαι ἄλλης φύσεως
γενόμενον
καὶ μὴ μεῖναν τοιοῦτον, οἵου ὄντος αὐτοῦ κινητικὸν ἦν τὸ ἀκίνητον.
“ἀλλ'
εἰ μετὰ τὴν ἀφαίρεσιν κινεῖται τὸ λοιπὸν τοῦ αὐτοκινήτου, οὐκ ἄν,
φησὶν
ὁ Ἀλέξανδρος, ὑγιῶς ἡ δεῖξις ἔχοι ἡ ἐν τῷ πρὸ τούτου βιβλίῳ, δι' ἧς
ἐδόκει δείκνυσθαι πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖσθαι. ἀλλὰ μήποτε,
φησίν, οὐ τοῦτό ἐστιν, ὃ κινεῖται τὸ μέρος, ἀλλ' ἐν τῇ συνεχείᾳ ὂν αὐτὸ
ὑπετίθετο ἠρεμεῖν. τὸ δὲ διῃρήσθω ἔλεγεν, οὐχ ἵνα χωρισθῇ τὸ ἕτερον
ἀπὸ τοῦ ἑτέρου, ἀλλ' ἵνα ἐν τῇ συνεχείᾳ μένον ληφθῇ ἠρεμοῦν. ὅτι
γὰρ συνεχὲς αὐτὸ καὶ ὅλον ἐτήρει, δῆλον ἐξ ὧν ἐπήνεγκε. τοῦ γὰρ ΓΒ,
φησί, μὴ κινουμένου, ὃ ἦν μέρος τοῦ πρώτως αὐτοκινήτου ὑποκειμένου
τοῦ ΒΑ, οὐ κινηθήσεται, φησί, τὸ ΑΒ, ὡς ἔτι ἓν καὶ συνεχὲς μένον·
γελοῖον γὰρ τὸ ἀφελόντα ἀπ' αὐτοῦ τὸ ΓΒ λέγειν μὴ κινηθήσεσθαι τὸ
ὅλον, ὃ μηδὲ ἦν ἔτι, εἰ ἦν ἀφῃρημένον ἀπ' αὐτοῦ τὸ ΓΒ. τούτου μέντοι,
φησὶν ὁ Ἀλέξανδρος, λεγομένου δεῖ ζητεῖν, πῶς δυνατὴ ἡ ὑπόθεσις ἡ ἐν
τῷ πρώτως αὐτοκινήτῳ μέρος τι ὑποτιθεμένη ἠρεμεῖν. εἰ γάρ τις λέγοι
αὐτὸν ἐκεῖ μὴ τοῦτο λέγειν, ἀλλ' ὅτι, εἰ ἀφαιρεθείη τοῦ ΑΒ ὅλου τοῦ
αὐτοκινήτου μέρος τὸ ΓΒ καὶ σταίη, μηκέτι τὸ ὅλον ἔσεσθαι

Τόμ. 10, p. 1247, γρ. 6
ὑπετίθετο ἠρεμεῖν. τὸ δὲ διῃρήσθω ἔλεγεν, οὐχ ἵνα χωρισθῇ τὸ ἕτερον

ἀπὸ τοῦ ἑτέρου, ἀλλ' ἵνα ἐν τῇ συνεχείᾳ μένον ληφθῇ ἠρεμοῦν. ὅτι
γὰρ συνεχὲς αὐτὸ καὶ ὅλον ἐτήρει, δῆλον ἐξ ὧν ἐπήνεγκε. τοῦ γὰρ ΓΒ,
φησί, μὴ κινουμένου, ὃ ἦν μέρος τοῦ πρώτως αὐτοκινήτου ὑποκειμένου
τοῦ ΒΑ, οὐ κινηθήσεται, φησί, τὸ ΑΒ, ὡς ἔτι ἓν καὶ συνεχὲς μένον·
γελοῖον γὰρ τὸ ἀφελόντα ἀπ' αὐτοῦ τὸ ΓΒ λέγειν μὴ κινηθήσεσθαι τὸ
ὅλον, ὃ μηδὲ ἦν ἔτι, εἰ ἦν ἀφῃρημένον ἀπ' αὐτοῦ τὸ ΓΒ. τούτου μέντοι,
φησὶν ὁ Ἀλέξανδρος, λεγομένου δεῖ ζητεῖν, πῶς δυνατὴ ἡ ὑπόθεσις ἡ ἐν
τῷ πρώτως αὐτοκινήτῳ μέρος τι ὑποτιθεμένη ἠρεμεῖν. εἰ γάρ τις λέγοι
αὐτὸν ἐκεῖ μὴ τοῦτο λέγειν, ἀλλ' ὅτι, εἰ ἀφαιρεθείη τοῦ ΑΒ ὅλου τοῦ
αὐτοκινήτου μέρος τὸ ΓΒ καὶ σταίη, μηκέτι τὸ ὅλον ἔσεσθαι
288
εἰ καὶ τὸ καταλειπόμενον κινοῖτο· οὐκέτι γὰρ ὅλον τὸ καταλειπόμενόν
ἐστιν ἀφαιρεθέντος αὐτοῦ μέρους, οὐκ ὂν δὲ οὐδὲ μεῖναν ὅλον οὐδ' ἂν
κινοῖτο ὅλον, πάνυ ἂν αὐτὸν λέγοι λογικῶς τε καὶ διαλεκτικῶς, ἀλλ' οὐ
φυσικῶς οὐδὲ ἀποδεικτικῶς ἐπικεχειρηκέναι.”
p. 258b4 Φανερὸν τοίνυν ἐκ τούτωνἕως τοῦ τὸ πρῶτον ἐν πᾶσιν

εἶναι τοῖς κινουμένοις ἀκίνητον.
Δείξας, ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον καὶ φύσει καὶ βίᾳ ὑπό τινος κινεῖται
καὶ ὅτι πᾶν τὸ κινοῦν ἢ καὶ αὐτὸ ὑφ' ἑτέρου τινὸς ἔξωθεν ἄλλου κινού-
μενον κινεῖ καὶ τοῦτο ἐπ' ἄπειρον, ἢ εἰ τοῦτο ἄτοπον, ἢ εἰς ἀκίνητον ἵστα

Τόμ. 10, p. 1247, γρ. 33
βαίνει τὸ πρῶτον κινοῦν ἐν πᾶσιν εἶναι τοῖς κινουμένοις ἀκίνητον, εἴπερ

τῶν μὲν κινουμένων πάντων πρῶτον τὸ αὐτοκίνητον καὶ ἐν τούτῳ δὲ τὸ
κινοῦν ἀκίνητον.
Ἐπεὶ δὲ περὶ τοῦ αὐτοκινήτου τοῖς λόγοις ὁ Ἀριστοτέλης διαφέρεσθαι
πρὸς τὸν Πλάτωνα δοκεῖ, καλῶς ἂν ἔχοι καὶ ταύτην ἰδεῖν τὴν διαφοράν.
καὶ ὅτι μὲν ἀρχὴ κινήσεως καὶ τῶν κινουμένων πάντων τὸ αὐτοκίνητον,
ἀμφότεροι σαφῶς ὁμολογοῦσιν, ὁ μὲν Ἀριστοτέλης ἐν τούτοις λέγων ὡς
“εἴ γε δέοι σκοπεῖν πότερον αἴτιον κινήσεως καὶ ἀρχή, τὸ αὑτὸ κινοῦν ἢ
τὸ ὑπ' ἄλλου κινούμενον, ἐκεῖνο πᾶς ἂν θείη”. ὁ δὲ Πλάτων ἐν Φαίδρῳ
τε σαφῶς τὸ αὐτοκίνητον ‘πηγὴν καὶ ἀρχὴν κινήσεως’ εἶπεν. καὶ ἐν τῷ
δεκάτῳ τῶν Νόμων, ἐν οἷς φησι συμπεραινόμενος ὁ Ἀθηναῖος ξένος·
“ἀρχὴν ἄρα κινήσεων πασῶν καὶ πρώτην ἔν τε ἑστῶσι γενομένην καὶ ἐν
κινουμένοις οὖσαν τὴν αὐτὴν αὑτὴν κινοῦσαν φήσομεν ἀναγκαίως εἶναι
πρεσβυτάτην καὶ κρατίστην μεταβολῶν πασῶν.” καὶ ἔτι μέντοι τὸ
ζῷον αὐτοκίνητον ἀμφότεροι λέγουσιν, ἀλλ' ὁ μὲν Ἀριστοτέλης πρώτως
καὶ κυρίως αὐτοκίνητον τὸ ζῷόν φησιν ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος συνεστός,
ὧν τὸ μὲν σῶμα κινεῖται, ἡ δὲ ψυχὴ κινεῖ ἀκίνητος οὖσα κατ' αὐτόν, ὁ

δὲ Πλάτων πρώτως μὲν καὶ κυρίως αὐτοκίνητον εἶναι τὴν ψυχὴν
βούλεται
289
πᾶσαν, ἢ ὡς τοῖς ἀκριβεστέροις τῶν ἐξηγητῶν δοκεῖ, τὴν λογικήν· διὰ δὲ

ταύτην καὶ τὸ ζῷον αὐτοκίνητον γίνεσθαι, ἴχνους αὐτοκινησίας
μεταλαμ

Τόμ. 10, p. 1248, γρ. 4
καὶ ὅτι μὲν ἀρχὴ κινήσεως καὶ τῶν κινουμένων πάντων τὸ αὐτοκίνητον,

βούλεται
μεταλαμ-
βάνον. καὶ ὅτι μὲν κυρίως αὐτοκίνητον εἶναι βούλεται τὴν ψυχήν, δηλοῖ
τοῦτον αὐτῆς ὁρισμὸν ἀποδιδοὺς ἔν τε τῷ Φαίδρῳ καὶ ἔτι σαφέστερον ἐν
τῷ δεκάτῳ τῶν Νόμων, ὅταν λέγῃ· “ᾧ δὴ ψυχὴ τοὔνομα, τίς τούτου
λόγος; ἔχομεν ἄλλον πλὴν τὸν νῦν δὴ ῥηθέντα τὴν δυναμένην αὐτὴν
αὑτὴν
κινεῖν κίνησιν; – τὸ αὑτὴν κινεῖν φῆς λόγον ἔχειν τὴν αὐτὴνοὐσίαν

Τόμ. 10, p. 1248, γρ. 5

290


βούλεται
μεταλαμ-
αὑτὴν
κινεῖν, ᾗπερ τοὔνομα, ὃ δὴ πάντες ψυχὴν προσαγορεύομεν”. ὅτι δὲ διὰ

Τόμ. 10, p. 1248, γρ. 7


291

βούλεται
μεταλαμ-
αὑτὴν
τὸ τὴν ψυχὴν αὐτοκίνητον εἶναι καὶ τὸ ζῷον αὐτοκίνητον εἶναι
βούλεται,
καὶ τοῦτο ἐδήλωσεν ἐν τῷ Φαίδρῳ λέγων· “πᾶν γὰρ σῶμα, ᾧ μὲν ἔξωθεν

Τόμ. 10, p. 1248, γρ. 9


βούλεται
μεταλαμ-
αὑτὴν
292

βούλεται,
τὸ κινεῖσθαι, ἄψυχον, ᾧ δὲ ἔνδοθεν αὐτῷ ἐξ ἑαυτοῦ, ἔμψυχον, ὡς ταύτης
οὔσης φύσεως ψυχῆς,” τῆς ἑαυτὴν δηλονότι κινούσης καὶ τὸ μετέχον
αὐτο

Τόμ. 10, p. 1248, γρ. 10


βούλεται
μεταλαμ-
αὑτὴν
βούλεται,
αὐτο-
293
κίνητον φαίνεσθαι ποιούσης· ὥστε τεκμήριον μὲν τῆς ψυχικῆς


Τόμ. 10, p. 1248, γρ. 16

βούλεται
μεταλαμ-
αὑτὴν
βούλεται,
αὐτο-
κίνητον φαίνεσθαι ποιούσης· ὥστε τεκμήριον μὲν τῆς ψυχικῆς
τὴν τοῦ ζῴου αὐτοκινησίαν ἐποιήσατο, αἴτιον δὲ ταύτης ἐκείνην. ἡ
τοίνυν
διαφορὰ γέγονε, παρ' ὅσον ὁ μὲν Πλάτων πᾶσαν τὴν ὁποιανοῦν
μεταβολήν,
τήν τε ἐνεργητικὴν καὶ τὴν παθητικήν, κίνησιν ὁμολογεῖ. καὶ ἐν μὲν
Τιμαίῳ
“λέγει”, φησίν, ἡ ψυχή, “κινουμένη διὰ πάσης αὑτῆς”, ἐν δὲ τῷ δεκάτῳ
τῶν Νόμων· “ἄγει μὲν δὴ ψυχὴ πάντα τὰ κατ' οὐρανὸν καὶ γῆν καὶ θά-
λατταν ταῖς ἑαυτῆς κινήσεσιν, αἷς ὀνόματά ἐστι βούλεσθαι, ἐπιμελεῖσθαι,
294

Τόμ. 10, p. 1249, γρ. 18
φιλοσοφῶν, ἀλλ' ὡς ἅπαξ τοῖς σώμασιν ἀπονέμων τὸ ἐκστατικὸν τῆς

κινή-
σεως ἀκολούθως ἑαυτῷ οὐκ ἀξιοῖ τὴν ψυχὴν αὐτοκίνητον καλεῖν, ἀλλὰ
τὸ
ζῷον, ὡς ἐναργοῦς ἐν τῷ σώματι τῆς κινήσεως τῆς κατὰ τὸ κινεῖσθαι
μόνον, ἣν καὶ μόνην εἶναι κίνησιν νομίζων ἐν τῷ κινουμένῳ τὴν κίνησιν
ἀποτίθεται· ὥστε οὐ περὶ πρᾶγμα νῦν, ἀλλὰ περὶ ὄνομα τοῖς φιλοσόφοις
ἐστὶν ἡ διαφορά, ὥσπερ καὶ ἐν τοῖς πλείοσι τῶν ἄλλων. αἴτιον δὲ οἶμαι
γίνεται πολλαχοῦ τὸ τὸν μὲν Ἀριστοτέλη τὴν συνήθειαν τῶν ὀνομάτων
βούλεσθαι φυλάττειν καὶ ἀπὸ τῶν τῇ αἰσθήσει ἐναργῶν τὰς ἐπιχειρήσεις
ποιεῖσθαι, τὸν δὲ Πλάτωνα τούτων μὲν καταφρονεῖν πολλάκις, πρὸς δὲ
τὰς
νοητὰς θεωρίας εὐκόλως ἀνατρέχειν. βουλόμενος δὲ δεῖξαι ὁ
κατὰ ποίαν κίνησιν τὸ αὐτοκίνητον νῦν λαμβάνει καὶ ὅτι κατὰ τὴν
σωματι-
κήν, καθ' ἣν ἡ ψυχὴ οὐ κατ' αὐτὸν μόνον, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸν Πλάτωνα
ἀκίνητός ἐστιν, ἀρχὴν τῆς ἀποδείξεως ἐποιήσατο τὸ τὸ κινούμενον ἐξ
ἀνάγ-
κης εἶναι πᾶν συνεχὲς καὶ διαιρετὸν εἰς ἀεὶ διαιρετά· τοιοῦτον δὲ τὸ σῶμα
πρώτως. τί οὖν ἂν εἴη κατὰ ταύτην τὴν κίνησιν αὐτοκίνητον κυρίως ἢ τὸ
ζῷον; οὔτε γὰρ τὸ σῶμα κινεῖν δύναται οὔτε ἡ ψυχὴ ταύτην κινεῖσθαι
τὴν κίνησιν, ἀλλὰ τὸ μὲν σῶμα κινεῖται, μὴ κινουμένη δὲ ψυχὴ κινεῖ
ἀκί-νητος οὖσα· διὸ καὶ οὐδὲν ὅλον ἓν αὐτοκίνητον εἶναι βούλεται, ὅτι
οὐδὲ τὸ κινούμενον κατὰ ταύτην τὴν κίνησιν κινεῖν δύναται πρώτως
οὐδὲ τὸ κινοῦν κινεῖσθαι.

Τόμ. 10, p. 1249, γρ. 22
ἀποτίθεται· ὥστε οὐ περὶ πρᾶγμα νῦν, ἀλλὰ περὶ ὄνομα τοῖς φιλοσόφοις
ἐστὶν ἡ διαφορά, ὥσπερ καὶ ἐν τοῖς πλείοσι τῶν ἄλλων. αἴτιον δὲ οἶμαι
γίνεται πολλαχοῦ τὸ τὸν μὲν Ἀριστοτέλη τὴν συνήθειαν τῶν ὀνομάτων
295
τὰς
σωματι-
ἀνάγ-
ἀκί-
νητος οὖσα· διὸ καὶ οὐδὲν ὅλον ἓν αὐτοκίνητον εἶναι βούλεται, ὅτι οὐδὲ
τὸ
κινούμενον κατὰ ταύτην τὴν κίνησιν κινεῖν δύναται πρώτως οὐδὲ τὸ
κινοῦν
κινεῖσθαι. καὶ τὸ ἄτοπον ἐναργὲς ἐπήγαγεν εἰπών· “φέροιτο γὰρ ἂν καὶ
φέροι τὴν αὐτὴν φορὰν ἓν ὂν καὶ ἄτομον τῷ εἴδει, καὶ ἀλλοιοῖτο καὶ ἀλ-
λοιοῖ, ὥστε διδάσκοι ἂν καὶ μανθάνοι ἅμα, καὶ ὑγιάζοι καὶ ὑγιάζοιτο
τὴν αὐτὴν ὑγείαν.” ὥστε δυνάμει ἅμα ἔσται καὶ ἐνεργείᾳ, καὶ οὔπω ὂν
ἅμα καὶ ἤδη ὂν κατ' ἐκεῖνο, ὃ λέγεται. καὶ τῷ ὄντι ἕν τι καὶ ἁπλοῦν
ὂν οὐκ ἂν εἴη αὐτοκίνητον.

Τόμ. 10, p. 1249, γρ. 25

τὰς
σωματι-
ἀνάγ-

296
ἀκί-
νητος οὖσα· διὸ καὶ οὐδὲν ὅλον ἓν αὐτοκίνητον εἶναι βούλεται, ὅτι οὐδὲ
τὸ
κινούμενον κατὰ ταύτην τὴν κίνησιν κινεῖν δύναται πρώτως οὐδὲ τὸ
κινοῦν
κινεῖσθαι. καὶ τὸ ἄτοπον ἐναργὲς ἐπήγαγεν εἰπών· “φέροιτο γὰρ ἂν καὶ
φέροι τὴν αὐτὴν φορὰν ἓν ὂν καὶ ἄτομον τῷ εἴδει, καὶ ἀλλοιοῖτο καὶ ἀλ-
λοιοῖ, ὥστε διδάσκοι ἂν καὶ μανθάνοι ἅμα, καὶ ὑγιάζοι καὶ ὑγιάζοιτο
τὴν αὐτὴν ὑγείαν.” ὥστε δυνάμει ἅμα ἔσται καὶ ἐνεργείᾳ, καὶ οὔπω ὂν
ἅμα καὶ ἤδη ὂν κατ' ἐκεῖνο, ὃ λέγεται. καὶ τῷ ὄντι ἕν τι καὶ ἁπλοῦν
ὂν οὐκ ἂν εἴη αὐτοκίνητον. καὶ γὰρ καὶ ἡ ψυχὴ πάντας ἔχουσα τοὺς λό-
γους τοὺς μὲν προχείρους ἔχει καὶ ἐνεργητικούς, τοὺς δὲ ἠρεμοῦντας καὶ
δυνάμει τέως ὄντας ἐν αὐτῇ, καὶ τοῖς ἐνεργείᾳ οὖσι κινεῖ τοὺς τέως δυνά-
μει, κινοῦντα ι δὲ ἐκεῖνοι, καὶ οὕτως ἡ πᾶσα αὐτοκίνητος λέγεται.

Τόμ. 10, p. 1250, γρ. 5
ὂν οὐκ ἂν εἴη αὐτοκίνητον. καὶ γὰρ καὶ ἡ ψυχὴ πάντας ἔχουσα τοὺς λό-
γους τοὺς μὲν προχείρους ἔχει καὶ ἐνεργητικούς, τοὺς δὲ ἠρεμοῦντας καὶ
δυνάμει τέως ὄντας ἐν αὐτῇ, καὶ τοῖς ἐνεργείᾳ οὖσι κινεῖ τοὺς τέως δυνά-
μει, κινοῦντα ι δὲ ἐκεῖνοι, καὶ οὕτως ἡ πᾶσα αὐτοκίνητος λέγεται. καὶ
συνᾴδει καὶ ταύταις ταῖς ἐννοίαις Πλατωνικαῖς οὔσαις ὁ Ἀριστοτέλης.
ἔστι
γὰρ καὶ παρ' αὐτῷ τῆς ψυχῆς ὁ μὲν δυνάμει νοῦς, ὁ δὲ ἐνεργείᾳ· καὶ ὁ
δυνάμει γίνεται ἐνεργείᾳ ὑπὸ τοῦ ἐνεργείᾳ, διδασκούσης ἑαυτὴν τῆς
ψυχῆς
καὶ μανθανούσης παρ' ἑαυτῆς καὶ ζητούσης καὶ εὑρισκούσης. πᾶσα γὰρ
μάθησις διανοητική, ὡς αὐτὸς διδάσκει, καὶ ζήτησις δηλονότι καὶ
εὕρεσις,
ἐκ προϋπαρχούσης γίνεται γνώσεως τῆς κατὰ τὸν ἐνεργοῦντα τότε νοῦν.
καὶ διὰ τοῦτο ἴσως καίτοι κατὰ τὰς φυσικὰς κινήσεις τὴν αὐτοκινησίαν
ὁρίζων παρέρριψεν ἐν τοῖς παραδείγμασιν τὸ “διδάσκοι γὰρ ἂν καὶ
μανθά-
νοι” τὰ αὐτὰ ἐνδεικνύμενος, ὅτι ἔστι μὲν ἐν τῇ ψυχῇ τὸ διδάσκειν ἑαυ-
τὴν καὶ μανθάνειν παρ' ἑαυτῆς, ἀλλ' οὐχ ὡς μιᾶς καὶ ἁπλῆς οὔσης, ὅπερ
ἄτομον αὐτὸς τῷ εἴδει εἶπεν, ἀλλ' εἰς τὸ δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ διαιρου-
μένης. διὸ καὶ εἰς τοῦτο τὸ ἄτοπον ἀπηγάγετο τὸν λόγον τὸ τὸ αὐτὸ ἓν
ὂν καὶ ἄτομον τῷ εἴδει δυνάμει ἅμα καὶ ἐνεργείᾳ ἔσεσθαι καὶ οὔπω ὂν
καὶ ἤδη ὄν, ὡς εἴ γέ τις διῃρημένην λαμβάνοι τὴν ψυχὴν εἰς τὸ δυνάμει
297
καὶ τὸ ἐνεργείᾳ, οὐκέτι ἄτοπον ἔσται τὸ τὸ αὐτὸ δυνάμει εἶναι καὶ ἐνερ-
γείᾳ. αὐτενέργητος οὖν καὶ αὐτόγνωστος καὶ αὐθεύρετός ἐστιν ἡ ψυχὴ
κατὰ τὸν Ἀριστοτέλην,

Τόμ. 10, p. 1251, γρ. 21
πρὸς τὸν παρόντα λόγον. οὐ γὰρ τοῦτο ζητεῖται νῦν, εἰ αἱ ψυχαὶ

πᾶσαι ἀθάνατοί εἰσιν (αὗται γάρ εἰσιν αἱ ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις ἀκίνητοι
μέν,
κινοῦσαι δέ· ἄλλης γὰρ πραγματείας ἡ περὶ τῆς ψυχῆς σκέψις), ἀλλ' οὐδὲ
ἁπλῶς οὕτως, εἰ πάντα τὰ ἀκίνητα μὲν κινοῦντα δέ, ἀίδιά ἐστι, πρόκειται
νῦν ζητεῖν, ἀλλὰ πρόκειται δεῖξαι νῦν, ὅτι ἀναγκαῖον εἶναί τιἢ ἓν ἢ
πλείω. οὔπω γὰρ τοῦτο διώρισται τὸ μὴ πρὸς καιρὸν τοιοῦτον, ἀλλὰ ἀεὶ
ἀκίνητον μὲν αὐτὸ καὶ πάσης ἐκτὸς μεταβολῆςκαὶ καθ' αὑτὸ καὶ κατὰ
συμβεβηκός, κινητικὸν δὲ ἑτέρου. πάσης δὲ ἐκτὸς μεταβολῆς εἶπεν νῦν
καὶ οὐ ‘πάσης κινήσεως’, ἵνα καὶ τὴν γένεσιν καὶ τὴν φθορὰν περιλάβῃ.
καὶ κατὰ συμβεβηκὸςδὲ τὸ πρώτως κινοῦν ἀκίνητόν φησι· καὶ ταύτῃ
γὰρ διαφέρει τῶν ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις ἀκινήτων μὲν κινούντων δέ, ὅτι
ἐκεῖνα καθ' αὑτὰ μὲν ἀκίνητα, κατὰ συμβεβηκὸς δὲ κινούμενα, τῷ τὰ
σώ-
ματα ἐν οἷς ἐστι κινεῖσθαι· τὸ δὲ πρώτως κινοῦν ἅτε πάντῃ χωριστὸν
σωμάτων ὑπάρχον, οὐ μόνον τῆς καθ' αὑτὸ μεταβολῆς ὑπερανέχει, ἀλλὰ
καὶ τῆς κατὰ συμβεβηκός.
p. 258b16 Ἔστω δέ, εἴ τις βούλοιτο ἐπί τινων ἐνδεχόμενονἕως

τοῦ εἰ δὲ πλείω, τὰ ἀίδια πλείω.
Ὅτι ἔστι τι, ὃ πρώτως κινοῦν οὐ μόνον ἀκίνητον, ἀλλὰ καὶ ἀίδιόν
ἐστι, δείκνυσι πάλιν ὑποθέμενος, ὅτι ἔστιν ἐν τοῖς οὖσιν ἀίδιος κίνησις

Τόμ. 10, p. 1252, γρ. 16
εἶναι, εἴ τι ἀμερὲς ὁτὲ μὲν ἔστιν ὁτὲ δὲ μὴ ἔστιν ἄνευ τοῦ μετα-
βάλλειν ὁτὲ μὲν εἶναι ὁτὲ δὲ μὴ εἶναι. ἐνδεχέσθω οὖν, φησί, καὶ
τῶν ἀρχῶντοῦ κινεῖσθαί τινας ἄνευ κινήσεως καὶ μεταβολῆς ὁτὲ μὲν
εἶναι ὁτὲ δὲ μὴ εἶναι, οὐ μέντοι πάσας δυνατὸν τὰς ἀρχὰς ὁτὲ μὲν
εἶναι ὁτὲ δὲ μὴ εἶναι· δεῖ γὰρ εἶναί τι ἀεὶ τὸ τοῦ ποτὲ εἶναι ταῖς τοιαύ-
ταις ἀρχαῖς αἴτιον, ἐπειδὴ τὸ ποτὲ εἶναι ἀεί ἐστιν ἐν ἄλλοις καὶ ἄλλοις.
298
αὐτὸς δὲ καὶ ἔτι ἐναργέστερον δείκνυσιν, ὅτι καὶ τοῖς ἑαυτὰ κινοῦσιν, εἰ
ὑποτίθοιτο καὶ τὸ κινοῦν ἐν αὐτοῖς ποτὲ μὲν εἶναι ποτὲ δὲ μή, ἔστι τι
αἴτιον ἀίδιον τοῦ ποτὲ μὲν εἶναι, ποτὲ δὲ μή. κἂν γὰρ τὰ κινοῦντα ἐν
τοῖς αὐτοκινήτοις ἀσώματα ὄντα καὶ ἀμερῆ ἄνευ γενέσεως καὶ φθορᾶς
ποτὲ
μὲν ᾖ, ποτὲ δὲ οὐκ ᾖ, ἀλλ' εἴπερ ὅλως κινεῖται, τὸ αὐτοκίνητον ἀνάγκη
μέγεθος ἔχειν, διότι οὐδὲν ἀμερὲς κινεῖται, ὡς δέδεικται. τὸ δὲ κινοῦν
οὔπω δῆλον, εἰ ἀμερὲς ἀνάγκη εἶναι. εἰ οὖν ἔστιν ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις
τὰ ποτὲ μὲν ὄντα ποτὲ δὲ μὴ ὄντα σώματα, ταῦτα ἀνάγκη διὰ γενέσεως
καὶ φθορᾶς ποτὲ μὲν εἶναι, ποτὲ δὲ μὴ εἶναι. πάσης δὲ γενέσεως καὶ
φθορᾶς ἔστι τι αἴτιον· ὃ δὲ τῆς τούτων γενέσεώς ἐστιν αἴτιον, εἴη ἂν καὶ
τῶν ἐν αὐτοῖς κινητικῶν, εἴπερ σὺν ἐκείνοις ὑφίσταται. οὐκ ἄρα ἀρκεῖ τὰ
ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις ἀκίνητα εἰς ἀρχῆς κινήσεως λόγον.

Τόμ. 10, p. 1252, γρ. 18
τῶν ἀρχῶντοῦ κινεῖσθαί τινας ἄνευ κινήσεως καὶ μεταβολῆς ὁτὲ μὲν
εἶναι ὁτὲ δὲ μὴ εἶναι, οὐ μέντοι πάσας δυνατὸν τὰς ἀρχὰς ὁτὲ μὲν
εἶναι ὁτὲ δὲ μὴ εἶναι· δεῖ γὰρ εἶναί τι ἀεὶ τὸ τοῦ ποτὲ εἶναι ταῖς τοιαύ-
ταις ἀρχαῖς αἴτιον, ἐπειδὴ τὸ ποτὲ εἶναι ἀεί ἐστιν ἐν ἄλλοις καὶ ἄλλοις.
αὐτὸς δὲ καὶ ἔτι ἐναργέστερον δείκνυσιν, ὅτι καὶ τοῖς ἑαυτὰ κινοῦσιν, εἰ
ὑποτίθοιτο καὶ τὸ κινοῦν ἐν αὐτοῖς ποτὲ μὲν εἶναι ποτὲ δὲ μή, ἔστι τι
αἴτιον ἀίδιον τοῦ ποτὲ μὲν εἶναι, ποτὲ δὲ μή. κἂν γὰρ τὰ κινοῦντα ἐν
τοῖς αὐτοκινήτοις ἀσώματα ὄντα καὶ ἀμερῆ ἄνευ γενέσεως καὶ φθορᾶς
ποτὲ
μὲν ᾖ, ποτὲ δὲ οὐκ ᾖ, ἀλλ' εἴπερ ὅλως κινεῖται, τὸ αὐτοκίνητον ἀνάγκη
μέγεθος ἔχειν, διότι οὐδὲν ἀμερὲς κινεῖται, ὡς δέδεικται. τὸ δὲ κινοῦν
οὔπω δῆλον, εἰ ἀμερὲς ἀνάγκη εἶναι. εἰ οὖν ἔστιν ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις
τὰ ποτὲ μὲν ὄντα ποτὲ δὲ μὴ ὄντα σώματα, ταῦτα ἀνάγκη διὰ γενέσεως
καὶ φθορᾶς ποτὲ μὲν εἶναι, ποτὲ δὲ μὴ εἶναι. πάσης δὲ γενέσεως καὶ
φθορᾶς ἔστι τι αἴτιον· ὃ δὲ τῆς τούτων γενέσεώς ἐστιν αἴτιον, εἴη ἂν καὶ
τῶν ἐν αὐτοῖς κινητικῶν, εἴπερ σὺν ἐκείνοις ὑφίσταται. οὐκ ἄρα ἀρκεῖ τὰ
ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις ἀκίνητα εἰς ἀρχῆς κινήσεως λόγον. ἔτι δὲ τοῦ τὰ
μὲν
γίνεσθαι τὰ δὲ φθείρεσθαι συνεχῶς ἄλλων μὲν γινομένων ἄλλων δὲ φθει-
ρομένων τὸ αἴτιον δείκνυσι μήτε ἓν τῶν ἀκινήτων μὲν μὴ ἀεὶ δὲ ὄντων,
ὡς ὑπόκειται, ὑπάρχον μήτε οὕτως ὡς τῶν μὲν ταδὶ κινούντων, τῶν δὲ
ἕτερα. τοῦ γὰρ ἀεὶ καὶ συνεχῶςοὔτε ἕν ἐστιν αἴτιον, ὅπερ αὐτὸς
εἶπεν ἕκαστον. εἰ γὰρ αὐτὸ μὲν οὐκ ἀίδιον, ἡ δὲ μεταβολὴ ἀίδιος, ὅτε
299

Τόμ. 10, p. 1253, γρ. 21
τὸ ἓν τὸ γενητὸν καὶ φθαρτὸν καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα οὐκ ἔστιν αἴτια τῆς
συνεχοῦς καὶ ἀιδίου κινήσεως. ἀλλ' ὅτι μὲν τὸ ἓν ἕκαστον τὸ γενητὸν
καὶ φθαρτὸν οὐκ ἔστιν ἀίδιον, καὶ περιττὸν ἦν δεικνύναι. ὅτι δὲ οὐδὲ τὰ
πάντα ἀίδιά ἐστιν, δείκνυσι διὰ τοῦ ἄπειρα εἶναι, καὶ οὕτως ἄπειρα ὡς
ἐπ' ἄπειρον γινόμενα, καὶ οὐχ ἅμα πάντα ὄντα. ἄλλοτε γὰρ ἄλλα
γινόμενα οὐχ ἅμα πάντα ἐστίν, ὥστε οὐδὲ τὰ πάντα ἀίδια· εἰ γὰρ ἦν
ἀίδια, ἅμα ἂν ἦν τὰ πάντα. καὶ οὐ νῦν μὲν ἄλλα, αὖθις δὲ ἕτερα.
δῆλον τοίνυν, φησίν, ὅτι κἂν μυριάκις, τουτέστιν ἐπ' ἄπειρον, αἱ τοιαῦται
ἀρχαὶ αἱ τῶν ἀκινήτων μὲν κινουσῶν δέ, οἷαί εἰσιν αἱ ἐν τοῖς αὐτο-
κινήτοις ἀκίνητοι, τουτέστιν αἱ τῶν ζῴων ψυχαί, καὶ πολλὰ δὲ τῶν αὐτο-
κινήτων (τὰ γὰρ ὑπὸ σελήνην πάντα τὰ μὲν γίνεται τὰ δὲ φθείρεται τοῦ
προλαβόντος ἀεὶ τῷ ἐφεξῆς αἰτίου γινομένου τῆς γενέσεως), ἀλλ'ὅμως
οὐδὲν ἧττον ἔστιν τιἀίδιον αἴτιον παρ' ἕκαστον τούτων, ὃ περιέχει
καὶ ὁρίζει τὰς τούτων μεταβολὰς τὸ ἀνέκλειπτον αὐταῖς παρεχόμενον,
ὅπερ
οὔτε ἕκαστον τῶν γινομένων καὶ φθειρομένων οὔτε πάντα ἅμα δύναται
παρασχεῖν· τὸ γὰρ ἐφεξῆς οὔτε συνεχὲς οὔτε ἀίδιον. ἀίδιος δὲ καὶ
συνεχὴς
ἡ κίνησις ἀποδέδεικται. δείξας οὖν, ὅτι οὔτε ἓν ἕκαστον οὔτε πάντα τὰ
γενητὰ καὶ φθαρτὰ τῆς κινήσεως αἴτια δύναται τῆς ἀιδίου κινήσεως
αἴτια
εἶναι, εἰκότως ἐπήγαγε δῆλον εἶναι, ὅτι ἔστι τι ἀίδιον αἴτιον τῆς ἀιδίου
μεταβολῆς. εἶτα προστίθησιν, ὅτι τοῦτο μὲντὸ ἀίδιον αἴτιον τούτοις
τοῖς οὐκ ἀιδίοις ὑποκειμένοις κινητικοῖς αἴτιον τοῦεἶναί τε καὶ κινεῖν καὶ

Τόμ. 10, p. 1254, γρ. 1
μεταβολῆς. εἶτα προστίθησιν, ὅτι τοῦτο μὲντὸ ἀίδιον αἴτιον τούτοις

τοῖς οὐκ ἀιδίοις ὑποκειμένοις κινητικοῖς αἴτιον τοῦεἶναί τε καὶ κινεῖν καὶ
τοῖς αὐτοκινήτοις, ἐν οἷς τὰ τοιαῦτα κινητικά, ἐκεῖνο αἴτιον τοῦ εἶναι,
ταῦταδὲ τὰ αὐτοκίνητα τοῖς ἄλλοις αἴτιατῆς κινήσεώςἐστι τοῖς
κινουμένοις μέν, οὐκ ἀεὶ δὲ ἕτερα κινοῦσιν, εἴ γε ἀρχὴ καὶ πρῶτον τῶν
κινούντων τε καὶ κινουμένων ἐστὶ τὸ αὐτοκίνητον, ἵνα μὴ ἐπ' ἄπειρον
ἴωμεν, πρὸ παντὸς ἑτεροκινήτου ἑτεροκίνητον τιθέντες. δύναται δὲ τοῦτο
μὲν τούτοιςλέγειν τὸ ἀίδιον κινητικὸν τοῖς ἀεὶ καὶ συνεχῶς κινουμένοις,
τουτέστι τοῖς κυκλοφορητικοῖς, ταῦταδὲ τοῖς γινομένοις καὶ φθειρομένοις
300
αἴτια τῆς τε κινήσεως καὶ τῆς γενέσεως. ἄμεινον δὲ ἴσως τὸ καὶ τοῦτο
μὲν τούτοιςπερὶ τῶν ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις κινητῶν ἀκούειν, ἐπειδὴ περὶ
τούτων προσεχῶς ὁ λόγος ἦν. ὡς συμπέρασμα δὲ τοῖς εἰρημένοις πᾶσιν
ἐπάγει σύντομόν τι καὶ ὑγιὲς συνημμένον. εἴπεργὰρ ἀίδιος, φησίν, ἡ
κίνησις, ἀίδιον καὶ τὸ κινοῦναἴτιον ἔσται, τὸ πρώτως δηλονότι κι-
νοῦν. ἔχων οὖν τὸ ἡγούμενον κατεσκευασμένον τὸ ἀίδιον εἶναι τὴν κίνη-
σιν θαρρούντως ἐπάγει τὸ ἐπαγόμενον τὸ ἀίδιον εἶναι τὸ πρώτως κινοῦν.
καὶ εἰ μὲν ἓν εἴη τὸ ἀιδίως κινούμενον, ἓν ἔσται τὸ κινοῦν ἀίδιον, εἰ δὲ
πλείωτὰ τὴν ἀίδιον κίνησιν κινούμενα, πλείω καὶ τὰ κινοῦντα ἀίδια· ἓν
γὰρ καθ' ἑκάστην κίνησιν.
Συμπλίκιος. Στα Φυσικά του Αριστοτέλους. libros commentaria Τόμ.

10, p. 1257, γρ. 30
ρέσεως τμήματα. ὄντων δὲ τούτων τῶν ποτὲ μὲν κινουμένων ποτὲ δὲ

ἠρεμούντων, καὶ προφανῶν ὄντων, ζητεῖ πάντως ὁ λόγος, εἰ τῶν μέσων
τούτων καὶ ἐπαμφοτεριζόντων ἐν τοῖς οὖσιν ὄντων ἐστὶ καὶ τὰ ἄκρα τὰ
μὲν ἀεὶ ἀκίνητα, τὰ δὲ ἀεὶ κινούμενα. καὶ προϊόντες ἐπὶ τὴν τούτου δεῖ-
ξιν ἔθεμεν ἅπαν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖσθαι, ὅπερ καὶ ἐν
τῷ πρὸ τούτου δέδεικται βιβλίῳ, τὸ δὲ κινοῦν ἢ ἀκίνητονἀνάγκη εἶναι
ἢ κινούμενον, καὶ εἰ κινούμενον, ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ ἢ ἀεὶ ὑπ' ἄλλου,
ὥστε ἀεὶ τὸ κινοῦν ὑπό τινος ἔξωθεν κινεῖσθαι. τούτου οὖν ὄντος ἀτό-
που, ἵνα μὴ ἐπ' ἄπειρον ἴωμεν, ἀρχαὶ τῶν κινουμένων ἐφάνησαν δύο,
προσεχὴς μὲν τὸ ἑαυτὸ κινοῦν, πάντων δὲ τὸ ἀκίνητον. καὶ πᾶν τὸ αὐτο-
κίνητον τὸ κινοῦν ἀκίνητον ἔχον ἐφάνη. οὐ μόνον δὲ κατὰ τὸν λόγον
ηὑρέθη τὸ αὐτοκίνητον ὡς ἐξ ἀνάγκης προϋπάρχον τῶν κινούντων καὶ
κινουμένων, ἵνα μὴ ἐπ' ἄπειρον ἴωμεν, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῆς αἰσθήσεως δῆλον,
ὅτι ἔστι τινὰ τῶν ὄντων κινούμενα καὶ ἱστάμενα, ἃ οὐκ ἔξωθεν τὸ κινοῦν
καὶ ἱστάνον ἔχει, ἀλλ' ἐν αὑτοῖς, ὥσπερ τὰ ζῷα καὶ ὅλως ὅσα ψυχὴν ἔχει.
καὶ γὰρ καὶ τὰ φυτὰ ἔνδοθεν τρέφεταί τε καὶ αὔξεται καὶ φθίνει· τὰ γὰρ
φυσικά, κἂν ἔχῃ ἐν ἑαυτοῖς ἀρχὴν κινήσεως, οὐχ ὡς πρὸς τὸ κινεῖν ἔχει
τὴν ἀρχήν, ὡς εἴρηται πρότερον, ἀλλὰ πρὸς τὸ πεφυκέναι κινεῖσθαι.
εἴρη-
ται γάρ, ὅτι τὰ φυσικὰ “κινήσεως ἀρχὴν ἔχει, οὐ τοῦ κινεῖν οὐδὲ τοῦ ποι-
εῖν, ἀλλὰ τοῦ πάσχειν”. τοῦ δὲ τὰ ζῷα καὶ ὅλως τὰ ἔμψυχα αὐτοκίνητα
νομίζεσθαι τεκμήριον παράγει τὸ ἐκ τούτων ἀπορεῖν,

301
Τόμ. 10, p. 1257, γρ. 31
ἠρεμούντων, καὶ προφανῶν ὄντων, ζητεῖ πάντως ὁ λόγος, εἰ τῶν μέσων

τούτων καὶ ἐπαμφοτεριζόντων ἐν τοῖς οὖσιν ὄντων ἐστὶ καὶ τὰ ἄκρα τὰ
μὲν ἀεὶ ἀκίνητα, τὰ δὲ ἀεὶ κινούμενα. καὶ προϊόντες ἐπὶ τὴν τούτου δεῖ-
ξιν ἔθεμεν ἅπαν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖσθαι, ὅπερ καὶ ἐν
τῷ πρὸ τούτου δέδεικται βιβλίῳ, τὸ δὲ κινοῦν ἢ ἀκίνητονἀνάγκη εἶναι
ἢ κινούμενον, καὶ εἰ κινούμενον, ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ ἢ ἀεὶ ὑπ' ἄλλου,
ὥστε ἀεὶ τὸ κινοῦν ὑπό τινος ἔξωθεν κινεῖσθαι. τούτου οὖν ὄντος ἀτό-
που, ἵνα μὴ ἐπ' ἄπειρον ἴωμεν, ἀρχαὶ τῶν κινουμένων ἐφάνησαν δύο,
εἴρη-
νομίζεσθαι τεκμήριον παράγει τὸ ἐκ τούτων ἀπορεῖν, μήποτε γενητή
ἐστιν ἡ κίνησις, ὡς φανερῶς ἐν τούτοις γινομένης κινήσεως τῆς μὴ πρό

Τόμ. 10, p. 1257, γρ. 39

302
εἴρη-
νομίζεσθαι τεκμήριον παράγει τὸ ἐκ τούτων ἀπορεῖν, μήποτε γενητή
ἐστιν ἡ κίνησις, ὡς φανερῶς ἐν τούτοις γινομένης κινήσεως τῆς μὴ πρό-
τερον οὔσης. ἐδόκει γὰρ ἀκίνητά ποτε ὄντα μεταβάλλειν ἐξ ἑαυτῶν εἰς
τὸ κινεῖσθαι. πρὸς ἣν ἀπορίαν ἐνισταμένην τῷ ἀγένητον εἶναι τὴν
κίνησιν
ὑπήντησεν κατ' ἀρχὰς τοῦ βιβλίου δεικνύς, ὅτι μὴ ἔστιν ἀκίνητα τὰ ζῷα,
ἐπειδὰν μὴ κινῆται τὴν ἐξ ἑαυτῶν κίνησιν· αὕτη δέ ἐστιν ἡ καθ' ὁρμὴν
γινομένη μεταβατικῶς. ὑπερθέμενος δὲ τότε τὸν περὶ τούτου λόγον, ὡς
ὕστερον περὶ αὐτοῦ σαφέστερον ἐρῶν, νῦν λέγει κατ' ἄλλην ἐπιβολὴν
δεικνύς, ὅτι ἣν κινεῖ κίνησιν ἑαυτὰ τὰ ζῷα, οὐχὶ πρότερον ἠρεμοῦντα τέ

Τόμ. 10, p. 1258, γρ. 35
της ἀρχῆς ἔξωθεν οὔσης. τοῦ γὰρ διυπνισθῆναι αἰτία ἡ τῆς τροφῆς
πέψις καὶ τῶν ἀναθυμιάσεων κίνησις, ἥτις οὐκ ἔστιν ἐξ ἑαυτοῦ τοῦ ζῴου
ἁπλῶς, ἀλλ' ἐκ τῆς τροφῆς καὶ τῆς φυσικῆς, ἀλλ' οὐ τῆς καθ' ὁρμὴν
ἐνεργείας. τὸ δὲ δεῖσθαι μὲν τὰ ζῷα τροφῆς τε καὶ ὕπνου, μὴ δύνασθαι
δὲ καθεύδοντα ἅμα καὶ τὴν ἐξ αὑτῶν κίνησιν κινεῖσθαι, αἴτιόν ἐστι τοῖς
ζῴοις τοῦ μὴ κινεῖν ἑαυτὰ συνεχῶς. εἰπὼν δὲ τῆς πρώτης ἀρχῆς
ἔξωθεν οὔσηςἐπήγαγεν· ἄλλο γὰρ τὸ κινοῦν αὐτὸ κινούμενον καὶ
μεταβάλλον πρὸς ἕκαστον τῶν κινούντων ἑαυτά. ἄλλοδὲ λέγει
τὸ κυκλοφορητικὸν σῶμα· τοῦτο γάρ ἐστι τὸ τὰ ἔξωθεν προσπίπτοντα κι-
νοῦν καὶ μεταβάλλον τῇ ἑαυτοῦ συνεχεῖ κινήσει πρὸς ἕκαστον, τουτέστιν
οἰκείως ἑκάστῳ τῶν ὑπὸ σελήνην αὐτοκινήτων. κινεῖ δὲ τὰ
προσπίπτοντα
ἔξωθεν τὰς φυσικὰς κινήσεις οἷον τὰς κατ' ἀλλοίωσιν· ὑπ' ἐκείνου γὰρ
θερμαινόμενα ἢ ψυχόμενα τὰ προσπίπτοντα ἢ ἄλλην τινὰ μεταβολὴν
οἰκείαν
τοῖς αὐτοκινήτοις μεταβάλλοντα κινεῖ αὐτά. καὶ διὰ τοῦτο οὐ συνεχῶς
ἑαυτὰ κινεῖ τὰ ζῷα, διότι ἀκολουθεῖ ταῖς ἔξωθεν προσπιπτούσαις κινητι-
καῖς ἀρχαῖς. καὶ δεῖται καὶ ἀναπαύσεως καὶ ὕπνου, διὰ δὲ τοῦ μήτε ἀκί-
303
νητά ποτε ὄντα τὰ ζῷα ἐνδέχεσθαι κινεῖν ἑαυτά, καὶ ταύτης δὲ τῆς κινή-
σεως, ἣν ἐξ ἑαυτῶν δοκεῖ κινεῖσθαι, ἔξωθεν εἶναι τὸ πρῶτον αἴτιον
κινού-
μενον καὶ μεταβαλλόμενον πρὸς ἕκαστον αὐτῶν ὑπό τινος ἀεικινήτου ,
ἀνῄ-
ρηται τὸ ἐν τοῖς ζῴοις γένεσιν κινήσεως γίνεσθαι μὴ πρότερον ὅλως
οὔσης.
δείξας δὲ διὰ τῶν εἰρημένων, ὅτι οὐκ ἔστι κυρίως ἀρχὴ κινήσεως τὸ ἐν

Τόμ. 10, p. 1259, γρ. 6
ἔξωθεν τὰς φυσικὰς κινήσεις οἷον τὰς κατ' ἀλλοίωσιν· ὑπ' ἐκείνου γὰρ
θερμαινόμενα ἢ ψυχόμενα τὰ προσπίπτοντα ἢ ἄλλην τινὰ μεταβολὴν
οἰκείαν
τοῖς αὐτοκινήτοις μεταβάλλοντα κινεῖ αὐτά. καὶ διὰ τοῦτο οὐ συνεχῶς
ἑαυτὰ κινεῖ τὰ ζῷα, διότι ἀκολουθεῖ ταῖς ἔξωθεν προσπιπτούσαις κινητι-
καῖς ἀρχαῖς. καὶ δεῖται καὶ ἀναπαύσεως καὶ ὕπνου, διὰ δὲ τοῦ μήτε ἀκί-
νητά ποτε ὄντα τὰ ζῷα ἐνδέχεσθαι κινεῖν ἑαυτά, καὶ ταύτης δὲ τῆς κινή-
σεως, ἣν ἐξ ἑαυτῶν δοκεῖ κινεῖσθαι, ἔξωθεν εἶναι τὸ πρῶτον αἴτιον
κινού-
μενον καὶ μεταβαλλόμενον πρὸς ἕκαστον αὐτῶν ὑπό τινος ἀεικινήτου ,
ἀνῄ-
ρηται τὸ ἐν τοῖς ζῴοις γένεσιν κινήσεως γίνεσθαι μὴ πρότερον ὅλως
οὔσης.
δείξας δὲ διὰ τῶν εἰρημένων, ὅτι οὐκ ἔστι κυρίως ἀρχὴ κινήσεως τὸ ἐν
τοῖς αὐτοκινήτοις κινοῦν, διότι καὶ τοῦτο ἔξωθεν ἔχει τὴν ἀρχὴν τῆς
κινή-
σεως, ἐφεξῆς δείκνυσιν, ὅτι οὐδὲ ἀκίνητον κυρίως ἐστὶ τὸ ἐν τοῖς
αὐτοκι-
νήτοις κινοῦν· ἐν πᾶσι γὰρ τούτοις τὸ κινοῦν πρῶτον, τουτέστιν ἡ ψυχή,
αἴτιονὂν τοῦ αὐτὸ ἑαυτὸ κινεῖν. διὰ γὰρ τὴν ψυχὴν αὐτοκίνητόν
ἐστι τὸ ζῷον· τοῦτο οὖν τὸ πρώτως κινοῦν κινεῖται ὑφ' ἑαυτοῦδιὰ μέσου
τοῦ σώματος, κατὰ συμβεβηκὸς μέντοικινεῖ ἑαυτὸ τὴν τοιαύτην κίνη-
σιν· κινοῦν γὰρ τὸ σῶμα μεταβάλλειν τὸν τόπον ὑπὸ τῆς ἑαυτοῦ μοχλείας
ποιεῖ. καὶ συμμεταβάλλει τὸν τόπον αὐτὸ ἐν τῷ σώματι ὄν, ὥστε τῇ

μοχλείᾳ ἑαυτὸ κινεῖν, κατὰ συμβεβηκὸς μέντοι· τῷ γὰρ τὸ σῶμα κινεῖν,
ἐν ᾧ ἐστι. μοχλείᾳδὲ ἀπείκασε τὴν ὑπὸ τῆς ψυχῆς τοῦ σώματος γινο-
μένην ἐν τοῖς ζῴοις κίνησιν, ἢ ὡς καὶ τῆς ψυχῆς ἔξωθεν ἐχούσης τὴν
304

Τόμ. 10, p. 1260, γρ. 5
κατὰ συμβεβηκὸς καὶ αὐτὸ κινεῖται τῷ σώματι συγκινούμενον τροφῆς

δεο-
μένῳ καὶ ὕπνου καὶ ἐγρηγόρσεως καὶ διὰ τοῦτο συνεχῆ κίνησιν μὴ
κινου-
μένῳ, συνήγαγεν ὅτι, εἴ τί ἐστι τῶν ἀκινήτων μὲν κινούντων δὲ
καὶ ἑαυτὰ κατὰ συμβεβηκός, ὅτι οὔτε κατὰ συμβεβηκὸς δυνατὸν
συνεχῆ κίνησιν κινεῖνἐπὶ τῶν θνητῶν ζῴων ποιούμενος τὸν λόγον
τῶν τροφῆς καὶ ὕπνου δεομένων καὶ διὰ τοῦτο μὴ δυναμένων συνεχῆ
κίνησιν κινεῖσθαι τὴν οἰκείαν τοῖς ζῴοις τὴν καθ' ὁρμὴν μεταβατικὴν
κατὰ
τόπον οὖσαν. εἰ γὰρ τὰ κινούμενα σώματα μὴ πέφυκε συνεχῶς
οὐδὲ τὸ κινοῦν συνεχῶς κινεῖ οὔτε αὐτὰ τὰ σώματα οὔτε ἑαυτὸ κατὰ
συμ-
βεβηκὸς τῷ ἐν κινουμένῳ τῷ σώματι εἶναι. τούτῳ οὖν δειχθέντι τῷ τὰ
ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις ἀκίνητα μὲν κινητικὰ δὲ μὴ κινεῖν συνεχῆ κίνησιν,
συνάπτει ἄλλην ἐπιχείρησιν δεικνῦσαν, ὅτι πρὸ τῶν ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις
κινητικῶν ἄλλο τι εἶναι χρὴ κυριώτερον τῆς κινήσεως αἴτιον. εἰ γὰρ
ἀνάγκη μὲν εἶναι συνεχῆ κίνησιν, τὰ δὲ ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις κινητικὰ
ἀδύνατον συνεχῆ κίνησιν κινεῖν ἀκίνητα μὲν ὄντα καθ' αὑτά, κινούμενα
δὲ κατὰ συμβεβηκός, δεῖ εἶναι τὸ πρῶτον κινοῦν μηδὲ κατὰ συμβεβηκὸς
κινούμενον. τοῦτο γὰρ δηλοῖ τὸ ἀκίνητον κατὰ συμβεβηκός. δεῖ οὖν
εἶναι, φησί, τὸ τοιοῦτον αἴτιον, εἴπερ μέλλοι ἔσεσθαι, καθάπερ δέδεικται,
ἄπαυστός τις ἐν τοῖς οὖσι καὶ ἀθάνατος κίνησις. συνεχὴς γὰρ ἡ
τοιαύτη· ἡ γὰρ μὴ συνεχὴς διακέκοπται. τὸ δὲ κατὰ συμβεβηκὸς κι-
νούμενον ὡς μεταβαῖνον τόπον ἐκ τόπου (περὶ τούτων γὰρ ὁ λόγος) οὐ

Τόμ. 10, p. 1260, γρ. 6
μένῳ καὶ ὕπνου καὶ ἐγρηγόρσεως καὶ διὰ τοῦτο συνεχῆ κίνησιν μὴ
κινου-
μένῳ, συνήγαγεν ὅτι, εἴ τί ἐστι τῶν ἀκινήτων μὲν κινούντων δὲ
καὶ ἑαυτὰ κατὰ συμβεβηκός, ὅτι οὔτε κατὰ συμβεβηκὸς δυνατὸν
συνεχῆ κίνησιν κινεῖνἐπὶ τῶν θνητῶν ζῴων ποιούμενος τὸν λόγον
τῶν τροφῆς καὶ ὕπνου δεομένων καὶ διὰ τοῦτο μὴ δυναμένων συνεχῆ
κίνησιν κινεῖσθαι τὴν οἰκείαν τοῖς ζῴοις τὴν καθ' ὁρμὴν μεταβατικὴν
305
κατὰ
τόπον οὖσαν. εἰ γὰρ τὰ κινούμενα σώματα μὴ πέφυκε συνεχῶς
οὐδὲ τὸ κινοῦν συνεχῶς κινεῖ οὔτε αὐτὰ τὰ σώματα οὔτε ἑαυτὸ κατὰ
συμ-
βεβηκὸς τῷ ἐν κινουμένῳ τῷ σώματι εἶναι. τούτῳ οὖν δειχθέντι τῷ τὰ
ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις ἀκίνητα μὲν κινητικὰ δὲ μὴ κινεῖν συνεχῆ κίνησιν,
συνάπτει ἄλλην ἐπιχείρησιν δεικνῦσαν, ὅτι πρὸ τῶν ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις
κινητικῶν ἄλλο τι εἶναι χρὴ κυριώτερον τῆς κινήσεως αἴτιον. εἰ γὰρ
ἀνάγκη μὲν εἶναι συνεχῆ κίνησιν, τὰ δὲ ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις κινητικὰ
ἀδύνατον συνεχῆ κίνησιν κινεῖν ἀκίνητα μὲν ὄντα καθ' αὑτά, κινούμενα
δὲ κατὰ συμβεβηκός, δεῖ εἶναι τὸ πρῶτον κινοῦν μηδὲ κατὰ συμβεβηκὸς
κινούμενον. τοῦτο γὰρ δηλοῖ τὸ ἀκίνητον κατὰ συμβεβηκός. δεῖ οὖν
εἶναι, φησί, τὸ τοιοῦτον αἴτιον, εἴπερ μέλλοι ἔσεσθαι, καθάπερ δέδεικται,
ἄπαυστός τις ἐν τοῖς οὖσι καὶ ἀθάνατος κίνησις. συνεχὴς γὰρ ἡ
τοιαύτη· ἡ γὰρ μὴ συνεχὴς διακέκοπται. τὸ δὲ κατὰ συμβεβηκὸς κι-
νούμενον ὡς μεταβαῖνον τόπον ἐκ τόπου (περὶ τούτων γὰρ ὁ λόγος) οὐ
κινεῖ συνεχῆ κίνησιν, ὅτι μηδὲ τὸ κινούμενον ὑπ' αὐτοῦ συνεχῶς πέφυκε

Τόμ. 10, p. 1261, γρ. 16
σὺν τῷ οὗ ἐστιν ἀρχὴ καὶ τὸ κινοῦν σὺν τῷ κινουμένῳ. οὐκ ἰδίως δὲ

νῦν περὶ τοῦ πρώτου οὐρανοῦ λέγει τοῦ προσεχῶς ὑπ' αὐτοῦ κινουμένου,
ὅτι ἀίδιος (τοῦτο γὰρ ἐν τοῖς ἑξῆς δείξει), ἀλλὰ κοινῶς ὅτι τὸ πᾶν καὶ ὁ
κόσμος εἴη ἂν οὕτως ἀίδιος, πάντων τῶν ἐν αὐτῷ κινουμένων ἐξ ἐκείνου
τὴν ἀρχὴν ἐχόντων τῆς κινήσεως.
p. 259b28 Οὐκ ἔστι δὲ ταὐτὸ κινεῖσθαι κατὰ συμβεβηκὸςἕως τοῦ

θάτερον τοῖς φθαρτοῖς μόνον.
Εἰπόντος αὐτοῦ, ὅτι ἐπὶ τῶν ἀκινήτων μὲν κινούντων δὲ καὶ ἑαυτὰ
κατὰ συμβεβηκὸς ἀδύνατον συνεχῆ κίνησιν κινεῖν, παντὸς ἦν ἀπορεῖν,
πῶς
οἱ οὐρανοὶ ζῷα καὶ αὐτοὶ ὄντες αὐτοκίνητα καὶ ἔχοντες τὸ κινοῦν
ἀκίνητον
μὲν καθ' αὑτό, κατὰ συμβεβηκὸς δὲ ἑαυτὸ κινοῦν, ἀλλ' ὑφ' ἑτέρου κατὰ
συμβεβηκὸς κινούμενον (ὑπὸ γὰρ τοῦ ἀπλανοῦς οἱ πλανώμενοι τὴν ἐκεί-
νου κίνησιν κινοῦντα ι), συνεχῆ ὁμοίως κινοῦντα ι κίνησιν. ταύτην οὖν
τὴν
306
ἀπορίαν λύει λέγων μὴ εἶναι τὸ αὐτὸ τὸ κινεῖσθαι κατὰ συμβεβη-

κὸς ὑφ' ἑαυτοῦ καὶτὸ κινεῖσθαι ὑφ' ἑτέρου. τὸ μὲν γὰρ ὑφ'
ἑτέρουφησὶν ὑπάρχεικαὶ ταῖς πλανωμέναις σφαίραις ἄλλην μὲν τὴν
οἰκείαν κινουμέναις περὶ τοὺς ἑαυτῶν πόλους, ἄλλην δὲ τὴν τῆς
ἀπλανοῦς,
περὶ τοὺς ἐκείνης πόλους κινουμένων τῶν οἰκείων αὐτῶν πόλων. καὶ δυ-
νατὸν συνεχῆ κίνησιν κινεῖσθαι τὴν ὑπὸ τῆς ἀπλανοῦς συνεχῶς κινου-
μένης καὶ κινούσης· ὑφ' ἑαυτῶν γὰρ οὐ κινοῦντα ι κατὰ συμβεβηκός,
διότι

Τόμ. 10, p. 1263, γρ. 10
νητικόν, ὡς ἐν τῇ Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς λέγεται, οὐ τῆς αὐτῆς ἔσται
κινήσεως αἴτιον, ἀλλ' ἐναντίως κινούμενον ἕκαστον τῶν ἄλλων παρέξε-

ται, καὶ τὸ αὐτὸ ποτὲ μὲν ἠρεμοῦν, ποτὲ δὲ κινούμενον. ἀληθὲς οὖν ὅτι
εἰ μὴ ἔστι τι, ὃ κινήσει κινούμενον, οὐκ ἔσται γένεσις ἀεὶ καὶ φθορά.
καὶ δῆλον ὅτι καὶ ἀίδιόν ἐστι τὸ τὰς τοιαύτας κινήσεις κινοῦν καὶ αὐτὸ
κινούμενον. εἰ γὰρ ἀεί εἰσιν αὗται αἱ κινήσεις, ἀεὶ δεῖ τὸ κινοῦν αὐτὰς
εἶναι. εἰ γὰρ μὴ ἀίδια εἴη τὰ τούτων τῶν κινήσεων αἴτια, ἀλλὰ γινό-
μενά τε καὶ φθειρόμενα, πάλιν ἄλλο τι αἴτιον τῆς τούτων γενέσεως καὶ
φθορᾶς ζητηθήσεται· καὶ ἐκεῖνο πάλιν ἀκίνητον μὲν οὐκ ἂν εἴη, εἰ δὲ
κινούμενον, ἢ ἀεὶ καὶ ἀίδιον ἔσται ἢ γενητὸν καὶ φθαρτόν. καὶ πάλιν
ἡ αὐτὴ ζήτησις· ἀεὶ γὰρ τοῦ ἐν γενέσει ὄντος αἴτιόν τι αὐτοκίνητον
ὀφείλοντος ἔχειν, εἰ μὴ εἰς ἄπειρον ἡ πρόοδος ἔσεσθαι μέλλοι, ἔσται
τι πρῶτον αὐτοκίνητον ἀίδιον ὑπὸ τοῦ πρώτου κινοῦντος ἀκινήτου
καὶ ἀιδίου κινούμενον συνεχῶς· οὕτω γὰρ ἥ τε κίνησις συνεχὴς καὶ
ἀίδιος, καὶ ἡ γένεσις καὶ ἡ φθορὰ καὶ ἡ εἰς ἄλληλα τῶν σωμάτων μετα-
βολὴ ἄπαυστος.
Εἰπὼν δὲ τὸ κινούμενον ὑπὸ τοῦ ἀκινήτουπροσέθηκεν ἢ κι-
νουμένου ἤδη, διότι ὑπὸ μὲν τοῦ ἀκινήτου προσεχῶς κινεῖται ἡ
ἀπλανής, ὑπὸ δὲ τοῦ ἀπλανοῦς κινουμένου ἤδη τὸ πλανώμενον. ἐν ἐναν-
τίοιςδὲ τόποις ἢ εἴδεσιλέγει,

Τόμ. 10, p. 1263, γρ. 12
ται, καὶ τὸ αὐτὸ ποτὲ μὲν ἠρεμοῦν, ποτὲ δὲ κινούμενον. ἀληθὲς οὖν ὅτι
εἰ μὴ ἔστι τι, ὃ κινήσει κινούμενον, οὐκ ἔσται γένεσις ἀεὶ καὶ φθορά.
καὶ δῆλον ὅτι καὶ ἀίδιόν ἐστι τὸ τὰς τοιαύτας κινήσεις κινοῦν καὶ αὐτὸ
κινούμενον. εἰ γὰρ ἀεί εἰσιν αὗται αἱ κινήσεις, ἀεὶ δεῖ τὸ κινοῦν αὐτὰς
307
εἶναι. εἰ γὰρ μὴ ἀίδια εἴη τὰ τούτων τῶν κινήσεων αἴτια, ἀλλὰ γινό-
μενά τε καὶ φθειρόμενα, πάλιν ἄλλο τι αἴτιον τῆς τούτων γενέσεως καὶ
φθορᾶς ζητηθήσεται· καὶ ἐκεῖνο πάλιν ἀκίνητον μὲν οὐκ ἂν εἴη, εἰ δὲ
κινούμενον, ἢ ἀεὶ καὶ ἀίδιον ἔσται ἢ γενητὸν καὶ φθαρτόν. καὶ πάλιν
ἡ αὐτὴ ζήτησις· ἀεὶ γὰρ τοῦ ἐν γενέσει ὄντος αἴτιόν τι αὐτοκίνητον
ὀφείλοντος ἔχειν, εἰ μὴ εἰς ἄπειρον ἡ πρόοδος ἔσεσθαι μέλλοι, ἔσται
τι πρῶτον αὐτοκίνητον ἀίδιον ὑπὸ τοῦ πρώτου κινοῦντος ἀκινήτου
καὶ ἀιδίου κινούμενον συνεχῶς· οὕτω γὰρ ἥ τε κίνησις συνεχὴς καὶ
ἀίδιος, καὶ ἡ γένεσις καὶ ἡ φθορὰ καὶ ἡ εἰς ἄλληλα τῶν σωμάτων μετα-
βολὴ ἄπαυστος.
Εἰπὼν δὲ τὸ κινούμενον ὑπὸ τοῦ ἀκινήτουπροσέθηκεν ἢ κι-
νουμένου ἤδη, διότι ὑπὸ μὲν τοῦ ἀκινήτου προσεχῶς κινεῖται ἡ
ἀπλανής, ὑπὸ δὲ τοῦ ἀπλανοῦς κινουμένου ἤδη τὸ πλανώμενον. ἐν ἐναν-
τίοιςδὲ τόποις ἢ εἴδεσιλέγει, ὅτι ποτὲ μὲν πλησιάζει ἡμῖν ὁ ἥλιος
καὶ τὰ ἄλλα ἄστρα διὰ τὴν ἔγκλισιν τοῦ ζῳδιακοῦ, ποτὲ δὲ ἀφίστανται
ἡμῶν καὶ πρὸς τὰ νότια ὁμοίως διατίθενται καὶ ὁτὲ μὲν ὑψηλότερα

Τόμ. 10, p. 1269, γρ. 29
ἐναργὲς καὶ τὸ τὴν ἀίδιον κίνησιν πρώτην εἶναι τῆς ποτὲ οὔσης καὶ πάλιν
μὴ οὔσης συλλογίζεται οὕτως· ἡ πρώτη κατὰ φύσιν κίνησις ἀίδιός ἐστιν,

ἐπειδὴ ἀνάγκη ἀίδιον εἶναι κίνησιν· ἡ ἀίδιος κίνησις ἡ συνεχής ἐστιν, ἡ
συνεχὴς κίνησις ἡ κατὰ φοράν ἐστιν· ἡ ἄρα πρώτη κίνησις κατὰ φύσιν
ἡ κατὰ φοράν ἐστι. καὶ ὅτι κατὰ φύσιν πρώτη δείκνυσιν ἐκ τοῦ μὴ
ἀντιστρέφειν κατὰ τὴν τοῦ εἶναι ἀκολουθίαν, ἀλλὰ ταύτην μὲν τῶν
ἄλλων
κινήσεων μὴ δεῖσθαι πρὸς τὸ εἶναι (οὔτε γὰρ αὐξάνεσθαι οὔτε
ἀλλοιοῦσθαι
τὸ φέρον ἀνάγκη, ἀλλ' οὔτε γίνεσθαι ἢ φθείρεσθαι), τούτων δὲ οὐδε-
μίαν ἐνδέχεταιεἶναι τῆς συνεχοῦς μὴ οὔσης, ἣν κινεῖ τὸ πρῶ-
τον κινοῦν. δέδεικται γάρ, ὅτι πάντων ἀρχὴ τῶν κινουμένων ἐστὶ τὸ
αὐτοκίνητον, τούτου δὲ ἀρχὴ τὸ ἀκίνητον. ἀνάγκη δὲ τὴν ἀίδιον κίνησιν
ἢ συνεχῆ ἢ ἐφεξῆς εἶναι. βέλτιον δὲ τὸ συνεχῆ τὴν ἀίδιον κυρίως εἶναι

ἢ ἐφεξῆς· μία γὰρ αὕτη ἑνὸς ὄντος τοῦ κινοῦντος, τὸ δὲ ἐφεξῆς οὐχ ἕν.
τὸ δὲ βέλτιον ἀεὶἐν τοῖς φυσικοῖς ὑπολαμβάνομενεἶναι, ἂν ᾖ δυνα-
τόν· ὅτι δὲ δυνατὸν εἶναί τινα συνεχῆ κίνησιν, δειχθήσεται ὕστερον, καὶ
ὅτι οὐδεμίαν ἄλλην οἷόν τε εἶναι συνεχῆ ἢ τὴν φοράν· νῦν δὲ ὡς ὑπο-
κείμενα τέως εἴληπται.
308

Τόμ. 10, p. 1272, γρ. 30
κατὰ τόπον, φησί, κίνησις, οὐδὲν μεταβάλλειτῆς τοῦ κινουμένου κατα-

στάσεως οὔτε κατ' οὐσίαν, ὥσπερ ἡ γένεσις καὶ ἡ φθορά, οὔτε κατὰ τὸ
ποιόν, ὡς ἡ ἀλλοίωσις, οὔτε κατὰ τὸ ποσόν, ὡς αὔξησις καὶ μείωσις· τὸ
δὲ φυλάττον τὴν φύσιν καὶ τὴν οὐσίαν τῶν μὴ φυλαττόντων ἐστὶ τῇ φύσει
καὶ τῇ οὐσίᾳ τελειότερον.
p. 261a23 Μάλιστα δὲ δῆλον ὅτι τὸ κινοῦν αὐτὸ αὑτὸἕως τοῦ τὸ

αὐτὸ ἑαυτὸ κινοῦν.
Τοῦτο τὸ ἐπιχείρημα δύναται δεικτικὸν εἶναι τοῦ πρώτην τῶν ἄλλων

κινήσεων εἶναι τὴν φορὰν κατὰ τοὺς τρεῖς τοῦ προτέρου τρόπους, οὓς
ἀπο-
δέδωκεν. ἔστι δὲ τοιοῦτον· ἐδείχθη πρότερον, ὅτι τὸ αὐτοκίνητον προ-
ϋπάρχον καὶ χρόνῳ καὶ οὐσίᾳ τῶν κινούντων καὶ κινουμένων ἀρχὴ τῶν
τοιούτων ἐστί, καὶ ὅτι τὴν κατὰ φορὰν κίνησιν ἰδίως καὶ κυρίως κινεῖται
τὸ αὐτοκίνητον. εἰ οὖν ἡ κατὰ τόπον κίνησις οἰκεία ἐστὶ τῆς ἀρχῆς καὶ
αἰτίας τῶν κινουμένων, ἡ δὲ οἰκεία τῆς ἀρχῆς καὶ αἰτίας τῶν κινου-
μένων κίνησις αὕτη ἂν εἴη καὶ τῇ φύσει καὶ τῷ χρόνῳ προτέρα τῶν
ἄλλων κινήσεων, τὸ συμπέρασμα δῆλον, ὅτι ἡ κατὰ τόπον κίνησις καὶ τῇ
φύσει καὶ οὐσίᾳ καὶ τῷ χρόνῳ πρώτη τῶν ἄλλων ἐστὶ κινήσεων, καὶ
συμπεραίνεται λοιπὸν τὰ εἰρημένα. ὅτι δὲ καὶ τοῦτο τοῖς ἐν τῷ δεκάτῳ
τῶν Πλάτωνος Νόμων κατακολουθῶν ὁ Ἀριστοτέλης ἀπέδειξε, συνιδεῖν
ἔστιν, εἴπερ τὰ εἴδη τῶν κινήσεων παραδιδοὺς καὶ πρώτην

Τόμ. 10, p. 1272, γρ. 33
p. 261a23 Μάλιστα δὲ δῆλον ὅτι τὸ κινοῦν αὐτὸ αὑτὸἕως τοῦ τὸ

αὐτὸ ἑαυτὸ κινοῦν.
Τοῦτο τὸ ἐπιχείρημα δύναται δεικτικὸν εἶναι τοῦ πρώτην τῶν ἄλλων

309
κινήσεων εἶναι τὴν φορὰν κατὰ τοὺς τρεῖς τοῦ προτέρου τρόπους, οὓς
ἀπο-
δέδωκεν. ἔστι δὲ τοιοῦτον· ἐδείχθη πρότερον, ὅτι τὸ αὐτοκίνητον προ-
ϋπάρχον καὶ χρόνῳ καὶ οὐσίᾳ τῶν κινούντων καὶ κινουμένων ἀρχὴ τῶν
τοιούτων ἐστί, καὶ ὅτι τὴν κατὰ φορὰν κίνησιν ἰδίως καὶ κυρίως κινεῖται
τὸ αὐτοκίνητον. εἰ οὖν ἡ κατὰ τόπον κίνησις οἰκεία ἐστὶ τῆς ἀρχῆς καὶ
αἰτίας τῶν κινουμένων, ἡ δὲ οἰκεία τῆς ἀρχῆς καὶ αἰτίας τῶν κινου-
μένων κίνησις αὕτη ἂν εἴη καὶ τῇ φύσει καὶ τῷ χρόνῳ προτέρα τῶν
ἄλλων κινήσεων, τὸ συμπέρασμα δῆλον, ὅτι ἡ κατὰ τόπον κίνησις καὶ τῇ
φύσει καὶ οὐσίᾳ καὶ τῷ χρόνῳ πρώτη τῶν ἄλλων ἐστὶ κινήσεων, καὶ
συμπεραίνεται λοιπὸν τὰ εἰρημένα. ὅτι δὲ καὶ τοῦτο τοῖς ἐν τῷ δεκάτῳ
τῶν Πλάτωνος Νόμων κατακολουθῶν ὁ Ἀριστοτέλης ἀπέδειξε, συνιδεῖν
ἔστιν, εἴπερ τὰ εἴδη τῶν κινήσεων παραδιδοὺς καὶ πρώτην ἐκθέμενος τὴν
κατὰ τόπον ταύτην αἰτίαν τῶν ἄλλων εἶναί φησι, προσεχῶς μὲν τῆς δια-
κρίσεως καὶ συγκρίσεως, τουτέστι τῆς ἀλλοιώσεως, δι' ἐκείνης δὲ τῆς
αὐξήσεως καὶ φθίσεως, διὰ δὲ ταύτης τῆς γενέσεως καὶ φθορᾶς. ἐκθέ

Τόμ. 10, p. 1319, γρ. 29
σεις διακοσμοῦντες πρώτην τῶν κινήσεων ἀπελογίζοντο τὴν φορὰν

ἐφεξῆς
λέγει καὶ ὅπως οἱ μίαν τὴν ἀρχὴν καὶ τὸ στοιχεῖον λέγοντες, ὡς οἱ περὶ
Θαλῆν καὶ Ἀναξιμένη καὶ Ἀναξίμανδρον καὶ Ἡράκλειτον, φυσικοὶ καὶ
οὗτοι, τὴν φορὰν πρώτην τῶν κινήσεων τίθενται· διὰ γὰρ πυκνώσεως καὶ
μανώσεως τὰς γενέσεις καὶ φθορὰς ἀποδιδόασι· σύγκρισις δέ τις ἡ
πύκνω-
σίς ἐστι καὶ διάκρισις ἡ μάνωσις. οἰκείως δὲ οἶμαι οἱ μὲν ἓν λέγοντες
πύκνωσιν καὶ μάνωσιν ἐκάλεσαν τὰ περὶ αὐτὸ πάθη, οἱ δὲ πλείονα
σύγκρι-
σιν καὶ διάκρισιν. καὶ ταῦτα δὲ καὶ ἐκεῖνα τὴν κατὰ τόπον ἐνδείκνυται
κίνησιν.
Τετάρτους δὲ καλεῖ μάρτυρας τοὺς τὴν ψυχὴν αἰτίαν κινήσεως
ποιοῦντας, ὥσπερ ὁ Πλάτων τὸ αὐτοκίνητον τὴν ψυχὴν ἐν Φαίδρῳ
δείξας
ἑαυτό τε κινεῖν ἀεί φησι καὶ τοῖς ἄλλοις, ὅσα κινεῖται, τοῦτο πηγὴν
καὶ ἀρχὴν εἶναι κινήσεως. καὶ οὗτοι δὲ τὴν κατὰ τόπον κίνησιν προσε-
χῶς ἀνατιθέασι τῇ ψυχῇ· τῶν γὰρ ἄλλων κινήσεων, κἂν ᾖ αἰτία παρ'
αὐτοῖς ἡ ψυχὴ ὡς πηγὴ καὶ ἀρχὴ πάσης κινήσεως, ἀλλὰ διὰ μέσης τῆς
310
κατὰ τόπον, ὡς καὶ ὁ Ἀριστοτέλης ὑπὸ τοῦ πρώτου κινοῦντος διὰ τῆς
τῶν οὐρανίων τοπικῆς κινήσεως καὶ τὰς ἄλλας ὑπὸ σελήνην ἐπιτελεῖσθαί
φησι. καὶ τὸ παρὰ Ἀριστοτέλει δὲ αὐτοκίνητον, τὸ ζῷον ἑαυτὸ κινοῦν

κατὰ τὴν ψυχὴν τὴν τοπικὴν κίνησιν ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖται. εἰπὼν δὲ τὸ
ζῷονκαὶ αὑτὸ κινεῖν ἐπήγαγε καὶ πᾶν τὸ ἔμψυχον, οὐχ ὡς τὸ ἀνα-
βεβηκὸς παρ' αὐτῷ τὸ ζῷον τὸ καὶ τοῖς φυτοῖς ὑπάρχον ἔμψυχον λέγων

Τόμ. 10, p. 1320, γρ. 2
σιν καὶ διάκρισιν. καὶ ταῦτα δὲ καὶ ἐκεῖνα τὴν κατὰ τόπον ἐνδείκνυται
κίνησιν.
Τετάρτους δὲ καλεῖ μάρτυρας τοὺς τὴν ψυχὴν αἰτίαν κινήσεως
ποιοῦντας, ὥσπερ ὁ Πλάτων τὸ αὐτοκίνητον τὴν ψυχὴν ἐν Φαίδρῳ
δείξας
ἑαυτό τε κινεῖν ἀεί φησι καὶ τοῖς ἄλλοις, ὅσα κινεῖται, τοῦτο πηγὴν
καὶ ἀρχὴν εἶναι κινήσεως. καὶ οὗτοι δὲ τὴν κατὰ τόπον κίνησιν προσε-
χῶς ἀνατιθέασι τῇ ψυχῇ· τῶν γὰρ ἄλλων κινήσεων, κἂν ᾖ αἰτία παρ'
αὐτοῖς ἡ ψυχὴ ὡς πηγὴ καὶ ἀρχὴ πάσης κινήσεως, ἀλλὰ διὰ μέσης τῆς
κατὰ τόπον, ὡς καὶ ὁ Ἀριστοτέλης ὑπὸ τοῦ πρώτου κινοῦντος διὰ τῆς
τῶν οὐρανίων τοπικῆς κινήσεως καὶ τὰς ἄλλας ὑπὸ σελήνην ἐπιτελεῖσθαί
φησι. καὶ τὸ παρὰ Ἀριστοτέλει δὲ αὐτοκίνητον, τὸ ζῷον ἑαυτὸ κινοῦν

κατὰ τὴν ψυχὴν τὴν τοπικὴν κίνησιν ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖται. εἰπὼν δὲ τὸ
ζῷονκαὶ αὑτὸ κινεῖν ἐπήγαγε καὶ πᾶν τὸ ἔμψυχον, οὐχ ὡς τὸ ἀνα-
βεβηκὸς παρ' αὐτῷ τὸ ζῷον τὸ καὶ τοῖς φυτοῖς ὑπάρχον ἔμψυχον λέγων
(τὰ γὰρ φυτὰ οὐ κινεῖται κατὰ τόπον), ἀλλ' εἰπὼν κινεῖν ἑαυτὸ τὸ ζῷον
ἐπήγαγε καὶ πᾶν τὸ ἔμψυχον, τουτέστι τὸ τὴν ψυχὴν ἔχον ἐν ἑαυτῷ
τὴν κινοῦσαν, δι' ἣν ἑαυτὸ κινεῖ τὸ ζῷον.
Ἐπὶ πᾶσι δὲ τούτοις καὶ τὴν ἀπὸ τῆς συνηθείας τῶν ὀνομάτων μαρ-
τυρίαν παράγει πρὸς πίστιν τοῦ πρώτην τῶν κινήσεων εἶναι τὴν φοράν.
ἁπλῶς γάρ, φησί, καὶ κυρίως κινεῖσθαιλέγομεν μόνον τὸ κινούμε

Τόμ. 10, p. 1339, γρ. 4
κινεῖται, καὶ ὅτι τὸ μὲν πρώτως κινοῦν τὴν ἀίδιον κίνησιν ἀνάγκη εἶναι
καὶ ἀπειροδύναμον καὶ ἀμερές, τὸ δὲ πρώτως ὑπὸ τούτου τὴν ἀίδιον
κίνη-
σιν κινούμενον μίαν οὖσαν καὶ συνεχῆ τὸ κυκλοφορητικὸν εἶναι σῶμα.
τοῦτο δὲ καὶ δι' ἑαυτὸ τὴν ἀίδιον κινεῖσθαι κίνησιν μίαν τε καὶ συνεχῆ
311
τοῦτο μόνον κινούμενον, καὶ ἀεὶ ἐν τέλει περιφορᾶς ἅμα καὶ ἐν ἀρχῇ
εἶναι· πᾶν γὰρ μόριον τῆς κυκλοφορίας τέλος μέν ἐστι τῆς προγενομένης
περιφορᾶς, ἀρχὴ δὲ τῆς ἐσομένης. ὅπου δὲ πᾶν τὸ λαμβανόμενον τέλος
ἐστὶ καὶ ἀρχή, ἀνέκλειπτον ἀνάγκη τὸ τοιοῦτον εἶναι κατὰ τὴν αὑτοῦ φύ-
σιν, ὥσπερ καὶ τὸ προσεχῶς ὑπὸ τοῦ ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως
ἔχοντος κινούμενον ἀίδιον ἀνάγκη τῇ ἑαυτοῦ φύσει εἶναι κατὰ τὸν Πλά-
τωνα. πεπερασμένον δὲ ὂν τὸ ἀιδίως κινούμενον καὶ οὐκ αὐτοκίνητον,
ἀλλ' ἑτέρωθεν ἔχον τὴν κίνησιν καὶ κατὰ Πλάτωνα τὸ εἶναι καὶ διὰ τοῦτο
γενητὸν ὂν καὶ ἑτεροκίνητον, οὐ δύναται ἅμα ὅλην οὔτε τὴν τοῦ κινεῖν
οὔτε τὴν τοῦ κινεῖσθαι δύναμιν καταδέξασθαι. ἡ γὰρ κίνησις ἐν τῷ γίνε-
σθαι τὸ εἶναι ἔχει ὥσπερ ἡ ἡμέρα, καὶ οὐκ ἔστιν ἅμα ὅλη. εἰ οὖν καὶ
ἀίδιον καὶ ἄπειρον κινεῖται κίνησιν καὶ οὐχ ἅμα ὅλην, δῆλον ὅτι
γινόμενον
ἕξει τὸ ἀίδιόν τε καὶ ἄπειρον ἀεὶ μὲν κινούμενον διά τε τὴν [τοῦ] αὑτοῦ
φύσιν καὶ διὰ τὴν τοῦ κινοῦντος ἀκίνητον ἐνέργειαν, οὐχ ἅμα δὲ τὸ ἀεὶ
ἔχον διὰ τὸ ἑτεροκίνητον εἶναι καὶ πεπερασμένον. καὶ τοῦτό ἐστι τὸ ἐπ'
ἄπειρον κινεῖσθαι ἀεὶ μὲν ἐν τέλει τῆς λαμβανομένης κινήσεως οὔσης,
ἀνεκλείπτως δὲ ἑτέρας τὴν ἑτέραν διαδεχομένης. ὥσπερ οὖν ὁ Πλάτων
τὴν

Τόμ. 10, p. 1347, γρ. 7
κινοῦντα τὸν ῥιπτοῦντα τῷ πρός τι εἶναι τὸ κινοῦν καὶ τὸ κινούμενον

ἅμα
ἂν καὶ τοῦ κινεῖν παύοιτο. ᾧ ἀκολουθεῖ τὸ εὐθὺς τῷ παύσασθαι τὸν
ῥιπτοῦντα τοῦ κινεῖν καὶ τὸ ῥιπτούμενον καταφέρεσθαι, ὅπερ οὐ
φαίνεται
γινόμενον. ταῦτα ζητήσας· “μήποτε, φησίν, διὰ τοῦ λέγειν τὸν ἀέρα δύ-
ναμίν τινα τοῦ κινεῖν παρὰ τοῦ τὴν ἀρχὴν κινήσαντος λαμβάνειν, ἐκεῖνο
λέγει, ὅτι οἰκείαν δύναμιν ἴσχει παρὰ τοῦ κινήσαντος αὐτὴν λαβόν· εἰ δὲ
οὐχ οἷόν τε κινεῖν μὴ κινούμενον, καὶ τοῦ κινεῖσθαι. ὡς τὴν ἀρχὴν μὲν
καὶ τὸ ἐνδόσιμον καὶ τοῦ κινεῖσθαι ὑπὸ τοῦ ῥιπτοῦντος εἰληφέναι
ὥσπερ καὶ τοῦ κινεῖν, ἐσχηκέναι μέντοι παρ' ἐκείνου δύναμιν τοιαύτην,
ὡς ἐξ αὑτοῦ κινούμενον κινεῖν δύνασθαι τρόπον τινὰ γινόμενον πρὸς
ὀλίγον
αὐτοκίνητον τῷ τοιαύτης φύσεως εἶναι, ὡς παραδέχεσθαι τὴν παρὰ τοῦ
κινοῦντος δύναμιν δι' εὐπάθειαν. τῆς μὲν οὖν ὑπὸ τοῦ ῥίψαντος
312
κινήσεως
παύεται τῷ ῥίψαντι συμπαυόμενον, τῆς δὲ ἐξ ἑαυτοῦ ἣν κινεῖται τῷ μὴ
ἂν ἄλλως κινῆσαι τὸ μετ' αὐτό, οὗ δύναμιν οἰκείαν ἔσχε λαβὸν αὐτὴν
παρὰ τοῦ τὴν ἀρχὴν κινήσαντός τε καὶ ῥίψαντος, οὐκ εὐθὺς παύεται. διὸ
οὐχ ἅμα τὸ ῥιπτούμενον συμπαύεται τῆς κινήσεως τῷ ῥιπτοῦντι τῷ τὰ δι'
ὧν ῥιπτεῖται τὰ ῥιπτούμενα φύσεως ὄντα τῆς τοῦ κινεῖσθαί τε ἐξ ἑαυ-

τῶν δύνασθαι καὶ κινεῖν τὴν ἀρχὴν καὶ τὸ ἐνδόσιμον λαβόντα παρὰ τοῦ
ῥίψαντος ἕκαστον αὐτῶν αὐτῇ τῇ δυνάμει τὸ μετ' αὐτὸ κινοῦν τοῦ κινεῖ-
σθαι τὸ ῥιπτούμενον, ἐφ' ὅσον φέρεται, παρέχειν τὴν αἰτίαν. ὥσπερ γὰρ
τὸ μεταβάλλον ἐξ ὕδατος, ἂν οὕτω τύχῃ, καὶ πῦρ γενόμενον θερμαίνει,

Τόμ. 10, p. 1348, γρ. 5
καὶ τὸν ἀέρα. ὁ δὲ ἀὴρ καὶ κουφότητος καὶ βαρύτητος μετέχων, ἐφ' ὃ
ἂν τὴν ἀρχὴν τοῦ φέρεσθαι καὶ τὸ ἐνδόσιμον παρὰ τοῦ ῥιπτοῦντος λάβῃ,
ἐπὶ τοῦτο λοιπὸν φερόμενος, ἕως ἂν φυλάττῃ τὴν παρὰ τοῦ τὸ ἐνδόσιμον
αὐτῷ τοῦ κινεῖν δύνασθαι δύναμιν παρασχόντος, κινεῖ καὶ φέρει καὶ
τὸ ῥιφθὲν ὥσπερ ἐνδοθὲν αὐτῷ.” ταῦτα πάντα σχεδόν τι κατὰ τὴν τοῦ
Ἀλεξάνδρου λέξιν ἀπεγραψάμην διά τε τὸ τῆς ἀπορίας πραγματειῶδες
καὶ τὸ τῆς λύσεως καινοπρεπές, ἧς τὸ κεφάλαιον δι' ὀλίγων ἐκείνων τῶν
ῥημάτων παραδέδωκεν· “ὡς τὴν ἀρχὴν μὲν καὶ τὸ ἐνδόσιμον καὶ τοῦ κι-
νεῖσθαι ὑπὸ τοῦ κινοῦντος εἰληφέναι ὥσπερ καὶ τοῦ κινεῖν, ἐσχηκέναι
μέν-
τοι δύναμιν παρ' ἐκείνου τοιαύτην, ὡς ἐξ αὑτοῦ κινούμενον κινεῖν δύνα-
σθαι τρόπον τινὰ γινόμενον πρὸς ὀλίγον αὐτοκίνητον”.
Καὶ τάχα μὲν ἄν τις καὶ ἀπὸ τῶν ὑπὸ τοῦ Ἀριστοτέλους προσεχῶς
ῥηθέντων ἀπορήσειεν, πῶς εἶπεν ἀλλ' οὐχ ἅμα παύεται κινοῦν καὶ
κινούμενον. ἀλλὰ κινούμενον μέν, ὅταν ὁ κινῶν παύσηται κι-
νῶν, κινοῦν δὲ ἔτι ἐστίν. εἰ γὰρ ἐξ ἑαυτοῦ κινούμενον κινεῖ καὶ οὐ
δυνατὸν αὐτὸ σωματικῶς κινοῦν μὴ καὶ κινεῖσθαι, πῶς παυσάμενον τοῦ
κινεῖσθαι κινοῦν ἔτι ἐστίν; ἀλλὰ τοῦτο μὲν ἴσως ἀπὸ τῶν ὑπὸ τοῦ
Ἀλεξάν-
δρου ῥηθέντων λύειν δυνατόν· “ὁ γὰρ ἀήρ, φησί, κινεῖται καὶ ὑπὸ τοῦ
ῥιπτοῦντος καὶ ὑφ' ἑαυτοῦ. καὶ ὑπὸ μὲν τοῦ ῥίψαντος κινούμενος καὶ
εὐθὺς παύεται, ὅταν παύσηται τὸ κινοῦν, κατὰ δὲ τὴν ἐξ ἑαυτοῦ κίνησιν
οὐκ εὐθὺς παύεται μετὰ τὸ παύσασθαι τὸ ῥῖψαν.” ἀλλ' ἀπὸ τῶν περὶ

313
Τόμ. 10, p. 1348, γρ. 16
Καὶ τάχα μὲν ἄν τις καὶ ἀπὸ τῶν ὑπὸ τοῦ Ἀριστοτέλους προσεχῶς
ῥηθέντων ἀπορήσειεν, πῶς εἶπεν ἀλλ' οὐχ ἅμα παύεται κινοῦν καὶ
κινούμενον. ἀλλὰ κινούμενον μέν, ὅταν ὁ κινῶν παύσηται κι-
νῶν, κινοῦν δὲ ἔτι ἐστίν. εἰ γὰρ ἐξ ἑαυτοῦ κινούμενον κινεῖ καὶ οὐ
δυνατὸν αὐτὸ σωματικῶς κινοῦν μὴ καὶ κινεῖσθαι, πῶς παυσάμενον τοῦ
κινεῖσθαι κινοῦν ἔτι ἐστίν; ἀλλὰ τοῦτο μὲν ἴσως ἀπὸ τῶν ὑπὸ τοῦ
Ἀλεξάν-
δρου ῥηθέντων λύειν δυνατόν· “ὁ γὰρ ἀήρ, φησί, κινεῖται καὶ ὑπὸ τοῦ
ῥιπτοῦντος καὶ ὑφ' ἑαυτοῦ. καὶ ὑπὸ μὲν τοῦ ῥίψαντος κινούμενος καὶ
εὐθὺς παύεται, ὅταν παύσηται τὸ κινοῦν, κατὰ δὲ τὴν ἐξ ἑαυτοῦ κίνησιν
οὐκ εὐθὺς παύεται μετὰ τὸ παύσασθαι τὸ ῥῖψαν.” ἀλλ' ἀπὸ τῶν περὶ
τοῦ αὐτοκινήτου ῥηθέντων πρότερον ὑπὸ τοῦ Ἀριστοτέλους, ἀπορήσοι
ἄν
τις. εἰ γὰρ ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖσθαι τὸν ἀέρα τίθεμεν, ἵνα λύσωμεν τὴν
ἀπορίαν, οὔτε δὲ ὅλον ὑφ' ὅλου ἑαυτοῦ κινεῖσθαι τὸ αὐτοκίνητον
δυνατόν,
ὡς δέδεικται πρότερον, οὔτε ὅλον ὑπὸ μέρους οὔτε μέρος ὑφ' ὅλου,
ἀνάγκη
καὶ ἐν τῷ ἀέρι, εἴπερ αὐτοκίνητος ἐγίνετο, μέρος μέν τι κινεῖν, μέρος δέ
τι κινεῖσθαι, ὡς ἐπὶ τῶν ζῴων κινεῖ μὲν ἡ ψυχή, κινεῖται δὲ τὸ σῶμα.
τί οὖν ἐν τῷ ἀέρι τὸ κινοῦν καὶ τί τὸ κινούμενον; εἰ γὰρ λέγοι τις κινεῖν
μὲν τὴν φύσιν, κινεῖσθαι δὲ τὸ σῶμα, ὑπομνησθῆναι δεῖ τῶν ὑπὸ τοῦ
Ἀριστοτέλους περὶ τῶν τεττάρων στοιχείων ῥηθέντων ἐν τούτῳ τῷ
βιβλίῳ
ὅτι “οὐδὲν τούτων κινεῖ ἑαυτό, ἀλλὰ κινήσεως ἀρχὴν ἔχει, οὐ τοῦ κινεῖν
οὐδὲ τοῦ ποιεῖν, ἀλλὰ τοῦ πάσχειν”. μήποτε οὖν καλῶς ὁ Ἀλέξανδρος,

Τόμ. 10, p. 1349, γρ. 9
σῶμα τῇ ἑαυτοῦ κινήσει τὸν ἀέρα ἐκίνησεν, οὕτως καὶ ὁ ἀὴρ ἐμμεινάσης
αὐτῷ τῆς κινήσεως τὸν μεθ' ἑαυτὸν ἀέρα καὶ ἐκεῖνος τὸν ἐφεξῆς, ἕως τῇ
ἐπὶ πλέον διαδόσει κατ' ὀλίγον ἡ κίνησις ἐκλυθείη. ὅτι δὲ ἐμμένει κίνη-
σις ἐπὶ χρόνον τινὰ καὶ παυσαμένου τοῦ κινοῦντος, ὅταν ἥ τε δύναμις ἡ
κινήσασα ἀξιόλογος ᾖ καὶ τὸ κινηθὲν ἐπιτήδειον, δηλοῦσι καὶ οἱ στρόμ-
βοι οἱ ἐπὶ πολὺ περιφερόμενοι μετὰ τὴν ἀπὸ τοῦ κινήσαντος περιστροφὴν
καὶ τὰ πληττόμενα χαλκία καὶ ἐπὶ πολὺ ἠχοῦντα διὰ τὸ μεῖναι κι-
314
νούμενα καὶ τὸν ἀέρα κινοῦντα . ἀρχὴν γὰρ ταῦτα κινήσεως ἀπὸ τοῦ κι-
νοῦντος λαβόντα διὰ τὴν πρὸς τὸ κινεῖσθαι εὐφυίαν ἐπιμένει κινούμενα
καὶ
ἀποστάντος τοῦ κινοῦντος. καὶ τοῦτό ἐστιν ὅπερ ὁ Ἀλέξανδρος εἶπεν τὸ
’πρὸς ὀλίγον τρόπον τινὰ αὐτοκίνητα γίνεσθαι’ ὡς ἐπιμένοντος ἐν τῷ κι-
νεῖσθαι τοῦ κινουμένου καὶ τῷ κινεῖσθαι τὸ ἐφεξῆς κινοῦντος.
Ἀλλὰ πῶς ὁ Ἀριστοτέλης εἶπεν, ὅτι [δὲ] οὐχ ἅμα παύεται κινοῦν
καὶ κινούμενον. ἀλλὰ κινούμενον μὲν ἅμα ὅταν ὁ κινῶν παύση-
ται, κινοῦν δὲ ἔτι ἐστίν; ἢ ἐπειδὴ τὸ κινοῦν καὶ τὸ κινούμενον ὡς
πρός τι λεγόμενα ἅμα ἐστίν, ὅταν δὲ ἀποστῇ τὸ κινοῦν τῆς μὲν πρὸς
ἐκεῖνο σχέσεως παύεται τὸ κινούμενον, κινεῖ μέντοι τῷ καὶ αὐτὸ κινεῖ-
σθαι, οὐχ ὡς ἔτι κινοῦντος τοῦ κινήσαντος, ἀλλ' ὡς ἐπιμενούσης τῆς ἐν-
δοθείσης ὑπ' ἐκείνου κινήσεως. διὸ καὶ οὐκ ἀκίνητον μὲν αὐτὸ ὂν κινεῖ,
ἀλλὰ κινούμενον. οὐ μέντοι ὡς ἐκείνου κινοῦντος ἔτι οὐδὲ ὡς
ἁπλῶς ὑπ' αὐτοῦ γενόμενον, ἀλλ' ὡς μενούσης ἐν αὐτῷ τῆς ἐνδοθείσης

Τόμ. 10, p. 1349, γρ. 18
ἀποστάντος τοῦ κινοῦντος. καὶ τοῦτό ἐστιν ὅπερ ὁ Ἀλέξανδρος εἶπεν τὸ

’πρὸς ὀλίγον τρόπον τινὰ αὐτοκίνητα γίνεσθαι’ ὡς ἐπιμένοντος ἐν τῷ κι-
νεῖσθαι τοῦ κινουμένου καὶ τῷ κινεῖσθαι τὸ ἐφεξῆς κινοῦντος.
Ἀλλὰ πῶς ὁ Ἀριστοτέλης εἶπεν, ὅτι [δὲ] οὐχ ἅμα παύεται κινοῦν
καὶ κινούμενον. ἀλλὰ κινούμενον μὲν ἅμα ὅταν ὁ κινῶν παύση-
ται, κινοῦν δὲ ἔτι ἐστίν; ἢ ἐπειδὴ τὸ κινοῦν καὶ τὸ κινούμενον ὡς
πρός τι λεγόμενα ἅμα ἐστίν, ὅταν δὲ ἀποστῇ τὸ κινοῦν τῆς μὲν πρὸς
ἐκεῖνο σχέσεως παύεται τὸ κινούμενον, κινεῖ μέντοι τῷ καὶ αὐτὸ κινεῖ-
σθαι, οὐχ ὡς ἔτι κινοῦντος τοῦ κινήσαντος, ἀλλ' ὡς ἐπιμενούσης τῆς ἐν-
δοθείσης ὑπ' ἐκείνου κινήσεως. διὸ καὶ οὐκ ἀκίνητον μὲν αὐτὸ ὂν κινεῖ,
ἀλλὰ κινούμενον. οὐ μέντοι ὡς ἐκείνου κινοῦντος ἔτι οὐδὲ ὡς
ἁπλῶς ὑπ' αὐτοῦ γενόμενον, ἀλλ' ὡς μενούσης ἐν αὐτῷ τῆς ἐνδοθείσης
ἐκεῖθεν κινήσεως καὶ τὸ ἐφεξῆς κινούσης, παυσαμένου δὲ τοῦ ὡς πρὸς
κινοῦν κινουμένου. πῶς οὖν ἔτι τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖται, εἰ τὸ
μὲν κινοῦν παύεται, τὸ δὲ κινούμενον ὑπομένει; ἢ ὅτι ἐπειδὴ ἀπὸ τοῦ
κινοῦντος ἡ κίνησις ἐνεδόθη τῷ κινουμένῳ, κἂν πέπαυται τὸ κινοῦν, ὑπ'
ἐκείνου λέγεται κινεῖσθαι τὸ κινούμενον τοῦ τὴν κίνησιν αὐτῷ τὴν
315
ἐπίμονον
ἐνδεδωκότος· οὐ γὰρ ἐμφαίνει ὁ λόγος τὸ δεῖν παρεῖναι πάντως τὸ
κινοῦν,

Τόμ. 10, p. 1350, γρ. 3
διὰ τοῦτο καὶ πρὸς τὴν ἐπὶ τὰ πλάγια. μονιμωτέραν οὖν ὑποδεχόμενα
κίνησιν συντελεῖν αὐτὰ πρὸς τὸ μόνιμον τῆς ἐπὶ τὰ πλάγια ἢ ἐπὶ τὸ ἄνω
κινήσεως τῶν γεηρῶν καὶ μὴ πεφυκότων οὕτω κινεῖσθαί φαμεν, ἐπεὶ
πάν-
τως καὶ ἐκείνοις ἐνδίδοταί τις παρὰ τοῦ κινοῦντος ἐφ' ὁσονοῦν μόνιμος
κίνησις. ταῦτα μὲν οὖν εἴρηταί μοι καὶ τοὺς δύο λόγους καλῶς ἔχειν
βουλομένῳ, τόν τε λέγοντα πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖσθαι καὶ
τὸν
λέγοντα τὸ σωματικῶς κινοῦν κινούμενον κινεῖν καὶ τὸ ὑπὸ τοῦ
Ἀριστοτέ-
λους ῥηθὲν τὸ μὴ ἅμα παύεσθαι κινούμενον καὶ κινοῦν προσᾷδον
φανῆναι
τοῖς εἰρημένοις, καὶ μέντοι τὴν τοῦ Ἀλεξάνδρου πρὸς ταῦτα βοήθειαν τὴν
λέγουσαν ‘τρόπον τινὰ αὐτοκίνητον γίνεσθαι’ ὑπὸ τοῦ ῥιπτοῦντος τὸν

προσεχῆ ἀέρα καὶ ὑπ' ἐκείνου τὸν ἐφεξῆς, οὕτως ἀξιοῦν ἐκδέχεσθαι, ὡς
μόνιμον κίνησιν ἐνδιδόντος τοῦ κινοῦντος ἄλλως ποιοῦντος αὐτὸ κινοῦν
καὶ
κινούμενον, ὥσπερ τὰ ζῷα ἄλλο τὸ κινοῦν καὶ ἄλλο τὸ κινούμενον
ἔχοντα
καὶ τὸ κινοῦν ἀκίνητον· ταῦτα γὰρ τῷ κινεῖσθαι τὰ ἐφεξῆς ὠθεῖ. εἰ δέ
τις πιθανώτερον δύναται τοῖς εἰρημένοις ἐπιβάλλειν, οὐκ ἐχθρὸς ἀλλὰ
φίλος κρατείτω.

Τόμ. 10, p. 1353, γρ. 7
κινούμενον, πρῶτον τὰ τῷ κινοῦντι προσήκοντα ἀναλαμβάνει καὶ οὕτως

τὰ
τοῦ κινουμένου προστίθησιν. εἰ γὰρ ἓν τὸ κινοῦν, ἢ κινούμενον κινεῖ
ἢ ἀκίνητον ὄν. ἀλλ' εἰ κινούμενον, δῆλον ὅτι καὶ σῶμα αὐτὸ εἶναι
ἀνάγκη· πᾶν γὰρ τὸ καθ' αὑτὸ κινούμενον σῶμα δέδεικται ὄν. συν-
ακολουθεῖνοὖν αὐτὸ δεήσειτῷ κινουμένῳ καὶ ὑπό τινος καὶ αὐτὸ κι-
316
νεῖσθαι. καὶ ἐπὶ τοῦ κινοῦντος αὐτό, εἰ κινούμενον εἴη, ἐπειδὴ ὑπό τινος
κινεῖται, ἀνάγκη τὸ κινοῦν καὶ ἐκεῖνο ἢ κινούμενον κινεῖν καὶ ὑπό τινος
κινούμενον ἢ ἀκίνητον εἶναι. ἵνα οὖν μὴ ἐπ' ἄπειρον ἴωμεν, ἥξομέν ποτε
εἰς τὸ ὑπὸ ἀκινήτου κινεῖσθαι· μὴ γὰρ οὔσης ἀρχῆς τινος, οὐδ' ἂν τὰ
μετ' αὐτὴν εἴη. δέδεικται δὲ ὅτι τῶν μὲν κινουμένων καὶ κινούντων πρῶ-
τόν ἐστι τὸ αὐτοκίνητον, ἐν τούτῳ δὲ τὸ κινοῦν καθ' αὑτὸ μὲν ἀκίνητόν
ἐστι, κατὰ συμβεβηκὸς δὲ κινεῖται· τὸ δὲ κυρίως κινοῦν οὐδὲ κατὰ συμ-
βεβηκὸς ἀνάγκη συμμεταβάλλειντῷ κινουμένῳ, καὶ διὰ τοῦτο
προσέθηκεν τὸ τοῦτο δὲ οὐκ ἀνάγκη συμμεταβάλλεινδιορίζων αὐτὸ
τοῦ ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ κινοῦντος, ὃ ἀνάγκη κατὰ συμβεβηκὸς συμμετα-
βάλλειν τῷ κινουμένῳ ὑπ' αὐτοῦ· τὸ γὰρ τὴν ἀίδιον κινοῦν κίνησιν, περὶ
οὗ ὁ λόγος, ἀπόνως ὤφελε κινεῖν. οὐδὲν γὰρ δύναται πονοῦν ἐπὶ πολὺ
διαμένειν, ἀπονώτατον δὲ τὸ μὴ συμμεταβάλλον τῷ κινουμένῳ, μηδὲ κι-
νούμενον μηδαμῶς, ἀλλ' ἐπὶ τῆς αὐτῆς ἀεὶ τελειότητος ἱδρυμένον. χρὴ
δὲ τὴν μίαν καὶ συνεχῆ κίνησιν καὶ ὁμαλῆ εἶναι. ἀνώμαλος γὰρ οὖσα
οὔτε μία οὔτε συνεχὴς ἔσται, ὁμαλὴς δὲ κίνησις, ἣν τὸ ἀκίνητον κινήσει,

Τόμ. 10, p. 1364, γρ. 26
μέν, ὅτι οὐ πάντα ἀεὶ ἠρεμεῖ ἔκ τε τῆς ἐναργείας καὶ ἐκ διαφόρων ἐπι-
βολῶν, εἶτα ὅτι οὐδὲ πάντα ἀεὶ κινεῖται, καὶ τρίτον ὅτιοὐδὲ τὰ μὲν ἀεὶ
ἠρεμεῖ, τὰ δὲ ἀεὶ κινεῖται, οὔτε πάντα ποτὲ μὲν ἠρεμεῖ ποτὲ δὲ κινεῖται.
εἶτα ἀναλαβὼν τὴν διαίρεσιν καὶ συντόμως ἐλέγξας τὰ εἰρημένα τμήματα
τὸ περιλειπόμενον βεβαιοῖ τὸ λέγον τὰ μὲν ἀεὶ ἠρεμεῖν, τὰ δὲ ἀεὶ κινεῖ-

σθαι, τὰ δὲ ποτὲ μὲν ἠρεμεῖν, ποτὲ δὲ κινεῖσθαι. ἐφ' οἷς διαίρεσιν τῶν
κινούντων καὶ τῶν κινουμένων ποιεῖται εἰς ἀπόδειξιν τὴν οὖσαν
προσεχῶς
τοῦ πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖσθαι. ἐξ οὗ πάλιν δείκνυται, ὅτι
τῶν ὄντων τὰ μὲν ἀεὶ κινεῖται, τὰ δὲ ἀεὶ ἠρεμεῖ, τὰ δὲ ποτὲ μὲν
κινεῖται, ποτὲ δὲ ἠρεμεῖ. ἔτι δὲ καὶ ὅτι τῶν μὲν κινούντων καὶ
κινουμένων
πρῶτόν ἐστι τὸ αὐτοκίνητον, τῶν δὲ κινούντων ἁπλῶς πρῶτον τὸ
ἀκίνητον.
ἐν δὲ τῷ δεικνύναι, ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον ὑπ' ἄλλου τινὸς παρ' ἑαυτὸ
κινεῖται, δείκνυσιν ὅτι καὶ τὰ φυσικὰ σώματα τὰ ἁπλᾶ οὐχ ἑαυτὰ κινεῖ,
ἀλλὰ ὑπ' ἄλλου κινεῖται βίᾳ μὲν ἐκ τοῦ ῥιπτοῦντος ἢ ὠθοῦντος ἢ ἕλκον-
τος, κατὰ φύσιν δὲ ἀπὸ τοῦ μεταβάλλοντος αὐτὸ ἐκ τοῦ δυνάμει εἰς τὸ
ἐνεργείᾳ. καὶ ὅτι καὶ ὁ τὸ ἐμπόδιον ἀφαιρῶν κινεῖ, ἀλλὰ κατὰ συμβε-
317
βηκός. εἶτα συναγαγὼν τὸν λόγον συντόμως δείκνυσιν, ὅτι πᾶν τὸ κινού-
μενον ὑπό τινος κινεῖται ἢ δι' ἑαυτοῦ κινοῦντος ἢ δι' ἄλλου· εἰ δὲ τοῦτο
οὕτως ἔχει, ἢ ἐπ' ἄπειρον ἀνάγκη ἰέναι ἄλλο ὑπ' ἄλλου κινεῖσθαι λέ-
γοντα, ἢ εἰς τὸ ὑφ' ἑαυτοῦ κινούμενον καταντᾶν. εἶτα καὶ κατὰ ἄλλην
ἔφοδον δείκνυσιν, ὅτι τῶν κινούντων καὶ κινουμένων πρῶτόν ἐστι τὸ
αὐτο

Τόμ. 10, p. 1365, γρ. 4
οὕτως ἔχει, ἢ ἐπ' ἄπειρον ἀνάγκη ἰέναι ἄλλο ὑπ' ἄλλου κινεῖσθαι λέ-
γοντα, ἢ εἰς τὸ ὑφ' ἑαυτοῦ κινούμενον καταντᾶν. εἶτα καὶ κατὰ ἄλλην
ἔφοδον δείκνυσιν, ὅτι τῶν κινούντων καὶ κινουμένων πρῶτόν ἐστι τὸ
αὐτο-
κίνητον. καὶ οὕτως εὑρὼν τὸ πρώτως κινοῦν ὡς κινούμενον ἐφεξῆς καὶ
τὸ ἀκίνητον εὑρίσκει δεικνύς, ὅτι οὐ πᾶν τὸ κινοῦν κινούμενον καὶ αὐτὸ
κινεῖ οὔτε κατὰ συμβεβηκὸς οὔτε καθ' αὑτό. καὶ πρῶτον δείκνυσιν,
ὅτι οὐ κατὰ συμβεβηκός. καὶ μεταξὺ εἰπών, ὅτι ὄντος τοῦ μόνως κινου-
μένου καὶ τοῦ κινοῦντος ἅμα καὶ κινουμένου εὔλογον εἶναι καὶ τὸ μόνως
κινοῦν μὴ κινούμενον, τότε δείκνυσιν, ὅτι οὐδὲ καθ' αὑτὸ ἀνάγκη πᾶν τὸ
κινοῦν ὑπό τινος κινούμενον κινεῖν. καὶ καθόλου λοιπὸν δείκνυσιν, ὅτι
τὸ
πρῶτον κινούμενον ἢ ὑπὸ ἀκινήτου ἢ ὑπὸ αὐτοκινήτου κινήσεται. καὶ
προστίθησιν, ὅτι μᾶλλον ἀρχὴ κινήσεως τὸ αὐτοκίνητον ἤπερ τὸ ὑπ'
ἄλλου
κινούμενον. καὶ τότε ζητεῖ τὸν τρόπον, καθ' ὃν ἑαυτὸ κινεῖ τὸ αὐτο-
κίνητον, καὶ δείκνυσιν ὅτι μέρει μὲν ἑαυτοῦ κινεῖ τῇ ψυχῇ ἀκινήτῳ οὔσῃ,
μέρει δὲ κινεῖται τῷ σώματι· καὶ οὔτε ὅλον κινεῖ καὶ κινεῖται οὔτε ὅλῳ
μέρος κινεῖ οὔτε μέρει ὅλον· οἷς προστίθησιν, ὅτι οὐδὲν μόριον τοῦ
αὐτοκινήτου αὐτοκίνητόν ἐστι. καὶ συμπεραίνεται λοιπόν, ὅτι τὸ
πρώτως
κινοῦν ἀκίνητόν ἐστιν ἢ προσεχῶς κινοῦν ἢ διὰ μέσου τοῦ αὐτοκινήτου,
ἐν ᾧ πάλιν τὸ κινοῦν ἀκίνητόν ἐστι. καὶ ἐφεξῆς δείκνυσιν, ὅτι τὸ πρώτως

κινοῦν ἀκίνητον καὶ ἀίδιόν ἐστιν, ὡς καὶ τῆς κατὰ γένεσιν καὶ φθορὰν
κινήσεως καὶ μεταβολῆς ὑπερανέχον· καὶ ὅτι ἕν ἐστιν. ἄμφω δὲ δείκνυ
318
Συμπλίκιος. Αριστοτέλης. Σχόλια. Περί ψυχής. [Sp.?]

(fort. auctore Prisciano Lydo) (4013: 005)“Simplicii in libros Aristotelis
de anima commentaria”, Ed. Hayduck, M.Berlin: Reimer, 1882;
Commentaria in Aristotelem Graeca 11.Τόμ. 11, p. 26, γρ. 24
τίθεσθαι τὸ φαινόμενον, ὥσπερ καὶ τὸ περὶ τῶν Πυθαγορείων παγόμενον.
τὸν μὲν γὰρ Δημόκριτον ἱστορεῖ ὅμοια τοῖς ἐν ἀέρι λέγειν ξύσμασι τὰ
στοιχεῖα, τινὰς δὲ τῶν Πυθαγορείων αὐτὰ ταῦτα, οὐκ ἂν ταῦτα οἰηθέντων
ποτὲ τῶν Πυθαγορείων ἀνδρῶν, ἐνδεικνυμένων δὲ ἴσως τὴν ἤδη
μεριζομένην τῆς ψυχῆς οὐσίαν καὶ εἰς τὸ φανερὸν προϊοῦσαν.
p. 404a20 Ἐπὶ ταὐτὸ δὲ φέρονται καὶ ὅσοι λέγουσι τὴν ψυχὴν

τὸ ἑαυτὸ κινοῦν.
Ὅπως μὲν ὁ Πλάτων τὴν ψυχὴν κινεῖσθαι λέγει διὰ τὴν ἀπὸ τοῦ
πρώτου κινοῦντος ὑπόβασιν, ἤδη εἴρηται. οὐχ ἁπλῶς δὲ κινητικὴ ἀλλ'
αὐτοκίνητος λέγεται, ὡς οὐ παντελῶς τῆς ἀμερίστου οὐσίας τε καὶ
ἐνεργείας
ἀποστᾶσα· τὸ γὰρ αὐτὸτὴν ἀμέριστον οὐσίαν καὶ τὴν τελείαν ἐνέργειαν
τῷ Πλάτωνι δηλοῖ, ὡς τὸ κινητὸν τῆς μεριστῆς ἐστι σημαντικόν. τῇ οὖν
μεσότητι τῆς ψυχῆς τὸ ἐκ τῶν ἄκρων σύνθετον ἀποδίδοται ὄνομα διὰ τὴν
πρὸς ἄμφω τὰ ἄκρα τοῦ μέσου κοινωνίαν. ὁ δὲ Ἀριστοτέλης ἐπὶ μόνης

τῆς πάντῃ μεριστῆς καὶ ἐν τῷ γίνεσθαι τὸ εἶναι ἐχούσης ἐνεργείας τὸ τῆς
κινήσεως φέρων ὄνομα, εἰκότως ἀπαγορεύει μὴ κινεῖσθαι τὰ ἀσώματα
τῆς κινήσεως αἴτια, κἂν πρῶτα κἂν μέσα κἂν ἔσχατα ᾖ.
p. 404a24 Ταύτην δ' ὑφ' ἑαυτῆς, διὰ τὸ μηδὲν ὁρᾶν κινοῦν, ὃ

μὴ καὶ αὐτὸ κινεῖται.
Συμπλίκιος. Αριστοτέλης. Σχόλια. Περί ψυχής. [Sp.?] (fort. auctore

Prisciano Lydo) Τόμ. 11, p. 32, γρ. 11
p. 405a29 Παραπλησίως δὲ τούτοις καὶ Ἀλκμαίων ἔοικεν ὑπο-

λαβεῖν περὶ ψυχῆς.
319
Ὁ Ἀλκμαίων Κροτωνιάτης ὢν ὑπὸ μὲν ἄλλων ὡς Πυθαγόρειος παρα-

δέδοται, ὑπὸ δὲ Ἀριστοτέλους ἐν τῇ Μετὰ τὰ φυσικὰ ὡς τὰς δύο συστοι-
χίας ἢ αὐτὸς παραδοὺς τοῖς Πυθαγορείοις ἢ παρ' ἐκείνων λαβὼν μνήμης
ἠξίωται. ἔοικε δὲ ἄριστα φιλοσοφεῖν, ὡς ἐκ τῶν νῦν λεγομένων τεκμαί-
ρεσθαι· ἀθάνατον γὰρ λέγει τὴν ψυχὴν ὡς ἐοικυῖαν τοῖς ἀθανάτοις. καὶ
παρὰ Πλάτωνι γοῦν ὁμώνυμος λέγεται τοῖς ἀθανάτοις διὰ τὸ καὶ τῆς ἀθα-
νασίας ὑφειμένως τὴν ἡμετέραν μετέχειν ψυχήν· ὑπάρχειν δὲ αὐτῇ τὸ
ἀθάνατον ὡς ἀεικινήτῳ. οὕτω δὴ καὶ ἐν τῷ Φαίδρῳ ὡς ἀεικίνητος διὰ
τὸ εἶναι αὐτοκίνητος δείκνυται ἀθάνατος, οὐ τὴν σώμασι πρέπουσαν
κίνησιν,
ἀλλ' ἣν καὶ αἱ οὐράνιαι ψυχαί, δι' ἣν καὶ τὰ φαινόμενα αὐτῶν σώματα
κινεῖται ἀϊδίως.

p. 405b31 Ἐπισκεπτέον δὲ πρῶτον μὲν περὶ κινήσεως.
Ὁ σκοπὸς τὰς παραδεδομένας ἐξετάσαι δόξας καὶ ἐλέγξαι μὲν εἴ τι

μὴἀληθῶς εἴρηται, διαρθρῶσαι δὲ καὶ εἴ τι μὴ κατὰ τὴν συνήθη τῶν
ὀνομάτων χρῆσιν παραδέδοται, ἵνα μὴ κατὰ ταῦτα τὰς τῶν πρεσβυτέρων
ἡμεῖς ἐκδεχόμενοι δόξας καὶ ὡς ἀληθεῖς διὰ τὸ κλεινὸν τῶν παραδόντων
προσιέμενοι σφαλλώμεθα. αὐτίκα τοῦ Πλάτωνος τῷ τῆς κινήσεως
χρωμένου
ὀνόματι καὶ ἐπὶ τῆς ψυχικῆς ζωῆς ὡς ἀνελιττομένης καὶ οὔτε μεριζο-
μένης πάντῃ οὔτε καθαρῶς ἀμερίστου μενούσης, καὶ ταύτην κίνησιν
προς-
αγορεύοντος διὰ τὴν ὅλως ἐκ τοῦ ἀμερίστου ὑπόβασιν, καὶ οὐσίαν τῆς
ψυχῆς τὸ αὐτοκίνητον θεμένου, ὡς κατὰ ζωὴν οὐσιωμένης τοιαύτην,
ὑπο-
βᾶσαν μὲν τῆς ἀμερίστου οὐσίας ἀλλ' οὐ πάντῃ ἐξεστῶσαν, ἵνα διὰ μὲν
τοῦ κινητοῦ τὴν ὕφεσιν, διὰ δὲ τοῦ αὐτὸ τὴν ἐν τῷ ἀμερίστῳ μονὴν ἐν-
δείξηται, καὶ τὴν ἅμα ἐν ἑαυτῇ μένουσαν καὶ ἀφ' ἑαυτῆς προϊοῦσαν, ὁ
Ἀριστοτέλης, τὴν μεριστὴν καὶ κατὰ συνέχειαν ἀριθμουμένην μόνην
εἰωθὼς
προσαγορεύειν κίνησιν κατὰ τὴν παρὰ τοῖς πολλοῖς τοῦ ὀνόματος
χρῆσιν,
οὐ μόνον τῆς ψυχικῆς αὐτὴν ἀποφάσκει οὐσίας, ἀλλὰ μηδὲ ὁπωσοῦν καθ'
320
αὑτὴν κινεῖσθαι τὴν ψυχὴν ἀποφαίνεται.

μεταβάσεις καλεῖ κινήσεις (τοιοῦτον τὸ σκοπεῖσθαι καὶ βουλεύεσθαι),

καλεῖ
δὲ καὶ τὴν κατ' οὐσίαν αὐτῆς ἀπὸ τῆς νοερᾶς καὶ ἀμερίστου οὐσίας ὑπό-
βασιν κίνησιν ὡς ἔκστασιν, αὐτὸ δὴ τοῦτο ὃ καὶ Ἀριστοτέλης ἀξιοῖ, τοῦ
ὅρου καὶ τοῦ εἴδους· τὸν δὲ ὅρον καὶ τὸ εἶδος οὐσίαν Ἀριστοτέλης
καλεῖν
εἴωθεν. ἔσται οὖν ἡ ψυχὴ τῆς μὲν εἰδητικῆς οὐσίας ἔκστασις, κατ' αὐτὴν
δὲ τὴν κίνησιν οὐσιωμένη καὶ τὸ εἶναι ἔχουσα, ἀλλ' οὐ γινομένη ἢ
φθειρο-
μένη. ἕτερον οὖν τρόπον τῆς ψυχῆς λεγομένης κινεῖσθαι κατ' οὐσίαν τε
καὶ
κατὰ τὰς ἐνεργείας, καλῶς τὰς σωματικὰς ἀποδοκιμάζει ἐπ' αὐτῆς. καὶ ὅτι
πρὸς διάρθρωσιν τῶν διαφόρων τῆς κινήσεως σημαινομένων ὁ περὶ τοῦ

αὐτοκινήτου αὐτῷ τείνει λόγος σαφῶς, καὶ ἤδη τὰς σωματικὰς αὐτῆς
ἀπο-
φάσκων κινήσεις ἐδήλωσε, καὶ νῦν ἱστορῶν τὰ κατὰ τὸν Δημόκριτον, καὶ
οἷς δοκεῖ λέγειν ὁ Τίμαιος τὴν αὐτὴν τῇ τε ψυχῇ καὶ τῷ σώματι ἀπο-
δίδοσθαι κίνησιν τοπικήν, ὡς δυναμένης καὶ ἑτέρως ἀκούεσθαι τῆς
κινήσεως
ἐπὶ ψυχῆς. ἐνίουςγὰρ οὕτω φησὶ λέγειν, ὡς τῶν ἄλλων οὐχ οὕτω. σαφῆ
δὲ τὰ περὶ Δημοκρίτου λεγόμενα, πλὴν ὅτι τὸν χυτὸν ἄργυρον τὸν ὑδράρ-
γυρόν φασι δηλοῦν. ἐρωτᾷ δὲ τὸν τῇ κινήσει τῶν ψυχικῶν ἀτόμων κι-
νοῦντα τὸ σῶμα, εἰ καὶ ἠρεμίζει τὸ σῶμα ἡ ἐκείνων κίνησις· ὅπερ ὡς χα-
λεπὸν ὑποτίθεσθαι καὶ ὡς ἐναργῶς ἀδύνατον διαβάλλων οὐκέτι ὑπετίθετο
τῇ τῶν ἀτόμων ἐξόδῳ ἢ ἀκινησίᾳ ἠρεμίζεσθαι τὸ σῶμα· ἡ μὲν γὰρ ἔξοδος
ἀζωΐαν ἀλλ' οὐκ ἠρέμησιν εἰσῆγε τοῦ ζῴου. τὴν δὲ ἀκινησίαν τῶν
ἀτόμων
321

αὐτῆς ζωῆς εἶναι χρὴ δεκτικόν. καὶ οὐ πάντα ἁπλῶς τὰ φυσικά, ἀλλὰ τὰ
ζῶντα τῇ ψυχῇ τελειοῦται, καὶ τοῦ δυνάμει ζῶντος σώματός ἐστιν ἐντε-
λέχεια ἡ ψυχή. καὶ γὰρ ἤδη ζῶν τὸ θνητὸν σῶμα δυνάμει ἐστὶ ζῶν, ὡς
οὐ συμφυῆ τῷ σώματι ἀλλ' ἐπεισοδιώδη τῇ τῆς ψυχῆς παρουσίᾳ δεχό-
μενον τὴν ζωὴν τότε, καὶ ἐπιτήδειον γινόμενον κατὰ τοιάνδε κρᾶσίν τε
καὶ
διοργάνωσιν. ὁριστικὴ μὲν οὖν καὶ ἡ οὐρανία ψυχὴ τοῦ ἀιδίου σώματος,
ἀλλ' οὐ νεύουσα πρὸς αὐτὸ οὐδ' ὡς ὀργάνῳ αὐτῷ χρωμένη. ἴσως δὲ τὸ
οὐράνιον σῶμα οὐδὲ δυνάμει ζωὴν ἔχει· οὐ γὰρ ἐπικτήτως μόνον, ἀλλὰ
καὶ συνουσιωμένην ἔχει ζωήν. διὸ ἕτερον τρόπον ἐκεῖνο ἔμψυχον, ὡς ἤδη
ζῶν ἐνεργείᾳ, καὶ ὡς αὐτοκινήτως τρόπον τινὰ καὶ ἀφ' ἑαυτοῦ πρὸς τὴν
ψυχὴν ἀνατεινόμενον καὶ αὐτὸ ἐκείνης ὄν, οὐχὶ δὲ ἐκείνου τῆς ψυχῆς γι-
νομένης, ἀλλ' ἑαυτῆς ἐκεῖνο ποιούσης. ἡ δὲ τῶν θνητῶν ζῴων ψυχὴ ἐν-
τελέχεια φυσικοῦ σώματος, οὐκ εἶδος οὖσα ἀλλὰ λόγος. καὶ οἱ λόγοι δὲ
εἰδητικαί εἰσι δευτέρως αἰτίαι. λογικὴ οὖν ἐντελέχεια ἡ ψυχή, καὶ οὐχ
ἑαυτῆς οὐδὲ μένουσα ἐν ἑαυτῇ ὅλη, ἢ ὅλη οὕτως οὐσίωται, ἐν τῷ
σωμάτων
εἶναι ὁριστικὴ ἀνεπίστροφος πρὸς ἑαυτήν, ἢ εἰ καὶ διττὰς ἔχει ζωάς, κατὰ
τὴν εἰς σῶμα ῥοπὴν καὶ τὴν ἀφ' ἑαυτῆς ἔξω τεινομένην ἢ ὡς ζωοῦσαν
τὸ σῶμα ἢ ὡς τῷ ζῶντι χρωμένην· καὶ γὰρ αὕτη ἐντελέχεια τοῦ φυσικοῦ
δυνάμει ζωὴν ἔχοντος σώματος, καθάπερ ὁ κυβερνήτης τῆς νεώς, ὡς κι-
νητικὴ καὶ ὡς χρωμένη τῷ ζῶντι σώματι. ὃ καὶ ὄργανον διὰ τοῦτο λέγεται

γνωρίμων τῆς περὶ ψυχῆς ἄρχεται θεωρίας, ὅπερ καὶ εὐθὺς ποιεῖ τῷ τὸ
ἔμψυχον τοῦ ἀψύχου διωρίσθαι τουτέστι διαφέρειν τῷ ζῆν· διὰ δὲ τῆς εἰς
τὸ αἴτιον ἀναδρομῆς οὐ τῷ ἐμψύχῳ ἐμμένει, ἀλλ' εἰς τὸ αἴτιον αὐτοῦ τὴν
ψυχὴν ἀναγόμενος. ἵνα δὲ μὴ τύπῳ ἔτι ἀλλὰ ἀκριβεῖ αὐτὴν θεωρῇ ὅρῳ,
οὐ κοινῶς ἀλλ' ἕκαστον εἶδος ψυχῆς ἰδίᾳ ὁρίζεται· ἐπεὶ καὶ ὁ κοινὸς ἀπο-
δοθεὶς τῆς αἰτίας εἴχετο (ἡ γὰρ ἐντελέχεια εἶδος καὶ αἰτία τοῦ κατ' αὐ-
τὴν τελειουμένου), ἀλλ' οὐδὲ εἰ τὸ κοινὸν συνωνύμως κατηγορεῖτο, οὐδ'
οὕτως ἡ τοῦ κοινοῦ θεωρία ἱκανὴ πρὸς ἀκρίβειαν χωρὶς τοῦ ἰδίου. ἀλλὰ
πῶς τὸ ἔμψυχον διορίζεται τοῦ ἀψύχου τῷ ζῆν; διὰ τὸ ἔνδοθεν κινεῖσθαι,
ὡς καὶ τῷ Πλάτωνι δοκεῖ καὶ ἡ ἐνάργεια δηλοῖ. καὶ τὸ κινοῦν τοίνυν ἔν-
322
δοθεν. ἀλλ' εἰ τοῦτο, πῶς οὐκ αὐτοκίνητος ψυχὴ ἡ ἀφ' ἑαυτῆς

ἐγειρομένη;
κίνησις γάρ τις ἡ ἔγερσις. ἢ ἐπειδὴ πράγματα μὲν τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως
ὁ Ἀριστοτέλης νοεῖ τῷ Πλάτωνι, ὀνομάζει δὲ τὴν συνήθειαν ἐνίοτε ὑπει-
δόμενος οὐχ ὡσαύτως· οὐ γὰρ αὐτοκίνητον τὴν ψυχήν, ἐπειδὴ μηδὲ κί-
νησιν αὐτῆς προσαγορεύει τὴν ἐνέργειαν. ὀρθὸν οὖν καὶ κατ' αὐτὸν ἀπο-
διδόναι αὐτῇ τὸ αὐτενέργητον ὡς ὑφ' ἑαυτῆς ἐγειρομένῃ. ἐνέργεια δέ τις
ἡ ἔγερσις· τὸ δὲ οἷον ζέον καὶ ὑφ' ἑαυτοῦ βράττον ἡ ζωὴ δηλοῖ.

p. 430a23 Καὶ τοῦτο μόνον ἀθάνατον καὶ ἀίδιον. οὐ μνημονεύομεν

δέ, ὅτι τοῦτο μὲν ἀπαθές, ὁ δὲ παθητικὸς νοῦς φθαρτός, καὶ
ἄνευ τούτου οὐθὲν νοεῖ.
Ἐπιστῆσαι ἄξιον τῷ παντὶ λόγῳ, ᾧθαρρῶν τὸν οὐσιώδη τῆς ψυχῆς

νοῦν ἀθάνατον καὶ ἀίδιον ἀποφαίνεται, ἵνα καὶ ταύτῃ τὴν πρὸς Πλάτωνα
αὐτοῦ συμφωνίαν ἅμα θαυμάσωμεν καὶ τὴν τῶν κατὰ μέρος ἐπὶ πλέον
ἐπεξεργασίαν, ὅσα ἐκεῖνος ὁλικώτερον καὶ συνοπτικώτερον
ἀρχαιοπρεπῶς
παρέδωκε. μὴ γὰρ ὅτι ἐπὶ μόνης τῆς συνεχοῦς καὶ μεριστῆς ἐντελεχείας
τῷ τῆς κινήσεως χρώμενος ὀνόματι οὐκ ἀνέχεται αὐτὸ προσάπτειν ὡς οὐ
μεριστῇ οὔσῃ τῇ ψυχῇ, ἐπεὶ μεταθέντι σοι τὸ ὄνομα τὸ αὐτοκίνητον ἐπὶ

τὸ αὐτοζῶν καὶ αὐτοτελὲς καὶ αὐτοποιοῦν καὶ πάσχον ὁ πᾶς ἐντεῦθεν
ὁρμώμενος φανήσεται λόγος. καὶ γὰρ καὶ παρ' ἐκείνῳ διπλόην τινὰ τῆς
ψυχῆς ἐμφαίνει τὸ αὐτοκίνητον· τοῦ μὲν μονίμου καὶ εἰδητικοῦ καὶ ποιη-
τικοῦ αὐτῆς τὸ αὐτό, ᾧ καὶ ἐπὶ τῶν ἀκροτάτων εἴωθε χρῆσθαι εἰδῶν,
τοῦ δὲ κινητοῦτὸ παθητικὸν καὶ προϊὸν καὶ τελειούμενον καὶ ὁριζόμενον.
ἐντεῦθεν οὖν καὶ ὁ Ἀριστοτέλης ὁρμώμενος τὸ ἐν τῇ ψυχῇ ποιητικόν, ὃ

αὐτὸς ἐκεῖνος ἔφη χωριστὸν καὶ ἀπαθὲς καὶ ἀμιγές, δείκνυσιν ὡς ἀρχὴν
καὶ
αἰτιώδη καὶ τιμιωτέραν τῆς ὕλης καὶ παντὸς τοῦ γινομένου φύσιν (ἀντὶ
γὰρ τοῦ γινομένου παντὸς ἡ ὕλη αὐτῷ εἴληπται), καὶ ἔτι ὡς τῇ οὐσίᾳ ὂν
ἐνέργειαν διὰ τὴν εἰς εἶδος ἀμέριστον συναίρεσιν. ὅθεν ὅτι ἄυλον λαβὼν

323
μένων· ἔτι τὸ ποιοῦν ἐν τῇ ψυχῇ ἑαυτὸ νοεῖν δύναται καὶ τὴν ἐνέργειαν
ἑνίζει τῇ οὐσίᾳ ἀμερίστως· τὸ ἄρχον καὶ αἴτιον τῶν γινομένων καὶ τὸ τῇ
οὐσίᾳ ὂν ἐνέργεια χωριστόν ἐστι καὶ ἁπλοῦν· τὸ χωριστὸν καὶ ἁπλοῦν
ἑαυτοῦ ἐστι καὶ οὐκ ἐν ἑτέρῳ· τὸ τοιοῦτον ἄδεκτον τοῦ ἐναντίου, ἀζωίας
τε καὶ ἀνουσιότητος (οὔτε γὰρ ἐν ἑαυτῷ τὸ ἀντικείμενόν ποτέ τι δέξεται
οὔτε ἐν ἑτέρῳ τὸ ἑαυτοῦ μόνως ὄν)· τὸ ποιοῦν ἄρα ἐν τῇ ψυχῇ θανάτου
καὶ φθορᾶς ὂν ἄδεκτον ἀθάνατον ἀναγκαίως καὶ ἀίδιον τυγχάνει ὄν, οὐ
διὰ
τὸ ἄδεκτον προηγουμένως, ἀλλὰ διὰ τό, ὡς εἴρηται, καὶ ἐν τῇ ἔξω ῥοπῇ
πηγάζειν οὐσίας τε καὶ ζωὰς δευτέρας. ἃ δὴ πάντῃ, ὡς ἔφαμεν,
συμφώνως
τῇ Πλάτωνος ἐκ τῆς αὐτοκινησίας περὶ ψυχῆς ἀποδείξει τῷ Ἀριστοτέλει
φιλοσοφεῖται. ὅτι γὰρ περὶ ψυχῆς, ἀλλ' οὐ περὶ τοῦ μετεχομένου ὑπ'
αὐτῆς νοῦ οὐδὲ ἔτι μᾶλλον περὶ τοῦ ἀμεθέκτου, ἀλλὰ καὶ περὶ ψυχῆς τῆς
ἡμετέρας, καὶ ἤδη ὑπέμνησται ἡμῖν καὶ ἔτι ἐκ πλειόνων ἄν τις
ἐπιστήσειεν.
πῶς γὰρ τὸ δυνάμει ἢ τὸ ποτὲ μὴ νοεῖν, ἢ τὸ ποτὲ χωρίζεσθαι τοῖς ὑπὲρ
τὴν μερικὴν ἐπιπρέψει ψυχήν; ἀλλ' οὐδὲ τὸ ἄυλον ἢ τὸ νοοῦν ἅμα καὶ
νοούμενον ἢ τὸ χωριστὸν ὅλως ταῖς σωματοειδέσιν ἡμῶν προσήκει τι
ζωαῖς
καὶ ἔτι μᾶλλον ταῖς τῶν ἄλλων ζῴων ἢ φυτῶν ψυχαῖς. τοῦτο μὲν οὖν
ἐναργῶς, οἶμαι, καὶ ἀναγκαίως συνῆκται, τὸ ὅσον ποιοῦν ἐν τῇ ψυχῇ ἀθά-
νατόν τε ὂν καὶ ἀίδιον. καλῶς γὰρ καὶ τὸ ἀίδιονπροστέθεικεν, ὡς ὁ
Πλάτων τὸ ἀνώλεθρον ἐν τῷ Φαίδωνι,

στήμην διὰ τοῦ νοεροῦ καὶ ἀνελιττομένου τῆς γνώσεως εἴδους. ἡ μὲν γὰρ
γνῶσις ἐνέργειά τις· μονὴ δὲ καὶ πρόοδος οὐσιώδεις ὑποστάσεις τὴν

ἀμέριστον
ὁμοῦ καὶ μεριστὴν ἤτοι τὴν μεταξὺ παρὰ τῷ Πλάτωνι ἐμφαίνουσαι
ὕπαρξιν,
ὡς ὁ νοῦς καὶ ἡ ἐπιστήμη τῷ Ἀριστοτέλει δηλοῦσι τὰς παρ' ἐκείνῳ κατὰ
τὸν ταὐτοῦ καὶ θατέρου κύκλον περιφοράς. ἀλλὰ πρὶν τῶν ἐφεξῆς
ἔχεσθαι,
μικρὸν ἐπιστάντες ἀπορήσωμεν πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς διττὰς ἀπορίας, τὴν
μὲν
324
ἀπὸ τῶν πραγμάτων, τὴν δὲ ἀπὸ τῶν δοξῶν τῶν ἄκρως πεφιλοσοφηκότων
ἀνδρῶν. ὧν ἡ μὲν ἀπὸ τῶν πραγμάτων ζητεῖ τὸ πῶς οὐχὶ καὶ ἡ ἀκρότης
τῆς ψυχῆς κινεῖται ὑπὸ τοῦ ἐξῃρημένου αὐτῆς νοῦ, ὑπὸ μὲν τοῦ
παντελῶς
τῆς ψυχῆς ἐξῃρημένου ὡς ποιητικοῦ, ὑπὸ δὲ τοῦ μετεχομένου ὑπ' αὐτῆς
ὡς ὁριστικοῦ, διὸ ὡς κινουμένη καὶ ὡς αὐτοκίνητος τῷ Πλάτωνι
παραδέδοται.
πῶς οὖν ἡμεῖς οὔτε κινεῖσθαι οὔτε κινεῖν τὴν τῆς ψυχῆς ἀκρότητα, ἀλλὰ
μένειν φαμὲν χωρισθεῖσαν καὶ τοῦτο μόνον οὖσαν ὅπερ ἐστί, καίτοι γε
καὶ
τότε νοῦ ἐξηρτημένην καὶ ὑπὸ νοῦ οὐσιουμένην; ἤ, ὡς εἴρηται, οὐκ ἦν
μετὰ
ἀποστάσεως ἡ ἐξάρτησις, ἀλλὰ μόνον μετὰ συμφύσεως καὶ ἄμεσος, ὅπου
γε
καὶ τῶν φυσικῶν εἰδῶν οὐ τὸ σῶμα προσεχῶς, ἀλλ' οἱ φυσικοὶ λόγοι τοῦ
εἴδους ἐξάπτονται, καὶ διὰ μέσων αὐτῶν καὶ τὸ μεριστόν. οἱ γὰρ λόγοι
μετὰ τὰ εἴδη πανταχοῦ προσεχεῖς. λόγος δὲ καὶ ἡ ψυχικὴ οὐσία, καὶ
κρείττων ἢ κατὰ τοὺς φυσικούς· διὸ καὶ τῷ οἰκείῳ εἴδει προσεχέστερον
καὶ
συμφυέστερον συνάπτεται. τῶν δὲ μεριστῶν ἴδιος ἡ κίνησις, ἐνέργεια
οὖσα
κατά γε Ἀριστοτέλην, ἐπὶ ταύτης τῷ τῆς κινήσεως χρώμενον ὀνόματι,
καὶ
Συμπλίκιος. Σχόλια στο Εγχειρίδιο του Επίκτητου.

“Theophrasti characteres”, Ed. Dübner, F.Paris: Didot, 1842.P. 6, γρ. 26
σης, ὑπέβη· τῶν δὲ ἐσχάτων καὶ ἑτεροκινήτων ὑπερ-

έχοντα, κινεῖται μὲν, ὑφ' ἑαυτῶν δὲ κινεῖται, καὶ οὐκ
ἀπ' ἄλλων ἔξωθέν τινων, ὥσπερ τὰ σώματα. Τοιαῦται
δέ εἰσιν αἱ ψυχαὶ, ἑαυτάς τε κινοῦσαι καὶ τὰ σώ-
ματα. Καὶ διὰ τοῦτο τὰ ἔνδοθεν κινούμενα σώματα,
ἔμψυχα λέγομεν· τὰ δὲ ἔξωθεν μόνως, ἄψυχα.
Ἡ οὖν ψυχὴ, ὑφ' ἑαυτῆς κινουμένη, κινεῖ καὶ τὰ
σώματα. Εἰ γὰρ ὑφ' ἑτέρου τινὸς ἔξωθεν κινουμένη,
ἐκίνει τὸ σῶμα· ὑπ' ἐκείνου κυρίως ἂν ἦν τὸ σῶμα
κινούμενον, τοῦ τὴν ψυχὴν κινοῦντος. Αὕτη οὖν ἡ
αὐτοκίνητος οὐσία, ἅτε ὑποβᾶσα τοῦ ἀκινήτου, καὶ
κατὰ μέθεξιν ἀγαθυνομένη, κινεῖται μὲν ἐπὶ τὸ ἀγαθὸν,
ἀλλ' ἀφ' ἑαυτῆς κινεῖται, καὶ οὐκ ἀπ' ἄλλου, ἐφιεμένη
325
τε αὐτοῦ καὶ κατορεγομένη. Καὶ εἰσὶν αὐτῶν ἴδιαι

κινήσεις αὗται, ἥ τε ἔφεσις, καὶ ὄρεξις, καὶ ὁρμὴ,
καὶ αἵρεσις. Ἀλλ' αἱ μὲν πρῶται τῶν ψυχῶν, ἅτε
προσεχῶς ὑπὸ τῶν αὐτοαγαθῶν παραχθεῖσαι· κἂν
ἔσχον τι πρὸς ἐκεῖνα ὑφειμένον, διὰ τὸ μὴ εἶναι ἀγαθό-
τητες, ἀλλ' ὀρέγεσθαι τοῦ ἀγαθοῦ· πλὴν, ὡς συγγενεῖς
πρὸς αὐτὸ, συμφυῶς τε αὐτοῦ καὶ ἀναποσπάστως ὀρέ
Συμπλίκιος. Σχόλια στο Εγχειρίδιο του Επόκτητου. P. 11, γρ. 33
οἰκεῖον ὀρεκτὸν καὶ ὑποληπτὸν φέρεσθαι κατὰ φύσιν, μὴ

εἶναι ἐπ' αὐτῷ τὸ οὕτως ἢ ἐναντίως, ὥσπερ οὐδ' ἐπὶ τῇ
βώλῳ τὸ ἐπὶ τὸ κάτω φέρεσθαι· (ἦν γὰρ ἂν ἐπ' αὐτῇ
καὶ ἡ ἐπὶ τὸ ἄνω φορά·) καὶ πρὸς τούτους οὖν ῥητέον,
ὅτι διττή ἐστιν ἡ ἀνάγκη· ἡ μὲν, ἀντικειμένη πρὸς τὸ
αὐτεξούσιον, ἡ δὲ, συνυπάρχουσα αὐτῷ. Ἡ μὲν οὖν ἔξω-
θεν, ἀναιρεῖ τὸ αὐτεξούσιον· οὐδεὶς γὰρ ἔξωθεν ἀναγκα-
ζόμενός τι ποιεῖν ἢ μὴ ποιεῖν, αὐτεξουσίως ἐνεργεῖν
αὐτοκινήτου φύσιν, ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖσθαι ἀνάγκη· καὶ
οὐ διὰ τοῦτο ἑτεροκίνητόν ἐστιν. Οὐ γὰρ ἔξωθεν ἡ
ἀνάγκη, ἀλλὰ συνοῦσα τῇ τοῦ αὐτοκινήτου φύσει, καὶ
σώζουσα αὐτὴν, καὶ εἰς τὰς οἰκείας ἐνεργείας προάγουσα.
Εἰ δὲ καὶ τῆς ἕξεως καὶ τῆς διαθέσεως, τῆς καλλίονος,
καὶ τῆς χείρονος, ἑαυτῇ αἰτία ἐστὶν ἡ ψυχὴ, διὰ τῆς
εὐαγωγίας τε καὶ τῆς ἀναγωγίας· δῆλον, ὅτι καὶ τῶν
ἀπὸ τῆς ἕξεως καὶ διαθέσεως ἐνεργειῶν αὐτὴν αἰτια-
τέον. Οὐ μέντοι οὐδὲ τούτῳ χρὴ κρίνειν ἐπὶ πάντων
τὸ αὐτεξούσιον καὶ τὸ ἐφ' ἡμῖν, τῷ δύνασθαι καὶ τὰ
Συμπλίκιος. Σχόλια στο Εγχειρίδιο του Επίκτητου. P. 11, γρ. 34
εἶναι ἐπ' αὐτῷ τὸ οὕτως ἢ ἐναντίως, ὥσπερ οὐδ' ἐπὶ τῇ

βώλῳ τὸ ἐπὶ τὸ κάτω φέρεσθαι· (ἦν γὰρ ἂν ἐπ' αὐτῇ
καὶ ἡ ἐπὶ τὸ ἄνω φορά·) καὶ πρὸς τούτους οὖν ῥητέον,
ὅτι διττή ἐστιν ἡ ἀνάγκη· ἡ μὲν, ἀντικειμένη πρὸς τὸ
αὐτεξούσιον, ἡ δὲ, συνυπάρχουσα αὐτῷ. Ἡ μὲν οὖν ἔξω-
θεν, ἀναιρεῖ τὸ αὐτεξούσιον· οὐδεὶς γὰρ ἔξωθεν ἀναγκα-
ζόμενός τι ποιεῖν ἢ μὴ ποιεῖν, αὐτεξουσίως ἐνεργεῖν
326

αὐτοκινήτου φύσιν, ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖσθαι ἀνάγκη· καὶ
οὐ διὰ τοῦτο ἑτεροκίνητόν ἐστιν. Οὐ γὰρ ἔξωθεν ἡ
ἀνάγκη, ἀλλὰ συνοῦσα τῇ τοῦ αὐτοκινήτου φύσει, καὶ
σώζουσα αὐτὴν, καὶ εἰς τὰς οἰκείας ἐνεργείας προάγουσα.
Εἰ δὲ καὶ τῆς ἕξεως καὶ τῆς διαθέσεως, τῆς καλλίονος,
καὶ τῆς χείρονος, ἑαυτῇ αἰτία ἐστὶν ἡ ψυχὴ, διὰ τῆς
εὐαγωγίας τε καὶ τῆς ἀναγωγίας· δῆλον, ὅτι καὶ τῶν
ἀπὸ τῆς ἕξεως καὶ διαθέσεως ἐνεργειῶν αὐτὴν αἰτια-
τέον. Οὐ μέντοι οὐδὲ τούτῳ χρὴ κρίνειν ἐπὶ πάντων τὸ
καὶ δύναμιν ἔχοντα τὴν ἀκροτάτην, πάντως καὶ βούλη-

σιν ἀγαθὴν ἔχει, καὶ κακοῦ οὐδενὸς αἴτιά ἐστι, πρόδη-
λον. Πᾶσα γὰρ κακία, διὰ ἀδυναμίαν συμβαίνει,
εἴπερ ἡ δύναμις ἀγαθόν τι ἐστίν. Ἡ μέντοι ἀσύμμε-
τρος καὶ τῶν ἀγαθῶν μέθεξις, βλαβερὰ γίνεται πολλά-
κις. Ταῦτα μὲν οὖν καὶ πρὸς τοὺς ἀπὸ τῆς εἱμαρμέ-
νης τὸ ἐφ' ἡμῖν ἐπιχειροῦντας ἀναιρεῖν εἰρήσθω.
Νυνὶ δὲ λεγέσθω πρὸς πάντας, ὅτι οἱ τὸ ἐφ' ἡμῖν
ἀναιροῦντες καὶ τὸ αὐτεξούσιον τῆς ψυχῆς, ἀγνοοῦσι
αὐτοκίνητον αὐτῆς ἀναιροῦσι, καθ' ὃ μάλιστα οὐσίω-
ται. Εἴτε γὰρ αὐτοκίνητός ἐστιν, ἔνδοθεν ἀφ' ἑαυτῆς
ποθεν ἑλκομένη ἢ ὠθουμένη, ὥσπερ τὰ σώματα· εἴ τε
ἔξωθεν κινεῖται, οὐκ ἔστιν αὐτοκίνητος. Ἔπειτα τὴν
ζωτικὴν ἐκτένειαν τῆς ψυχῆς, καὶ τὴν συγκατάθεσιν αὐτῆς
καὶ ἀπάρνησιν οὐ προσλογίζονται οἱ τὸ ἐφ' ἡμῖν ἀναι-
ροῦντες. Τίς δὲ οὐκ ἔχει συναίσθησιν τοῦ θέλειν καὶ μὴ
θέλειν, καὶ τοῦ αἱρεῖσθαι καὶ ἐκκλίνειν, καὶ τοῦ συντίθε-
σθαι καὶ ἀπαρνεῖσθαι; ἅπερ πάντα ἔνδοθέν εἰσι κινήσεις
ἀπ' αὐτῆς τῆς ψυχῆς, καὶ οὐκ ἔξωθεν ὠθισμοὶ ἢ ὁλκαί
τρος καὶ τῶν ἀγαθῶν μέθεξις, βλαβερὰ γίνεται πολλά-

κις. Ταῦτα μὲν οὖν καὶ πρὸς τοὺς ἀπὸ τῆς εἱμαρμέ-
327
νης τὸ ἐφ' ἡμῖν ἐπιχειροῦντας ἀναιρεῖν εἰρήσθω.

Νυνὶ δὲ λεγέσθω πρὸς πάντας, ὅτι οἱ τὸ ἐφ' ἡμῖν
ἀναιροῦντες καὶ τὸ αὐτεξούσιον τῆς ψυχῆς, ἀγνοοῦσι
αὐτοκίνητον αὐτῆς ἀναιροῦσι, καθ' ὃ μάλιστα οὐσίω-
ται. Εἴτε γὰρ αὐτοκίνητός ἐστιν, ἔνδοθεν ἀφ' ἑαυτῆς
τινες, ὡς ἐπὶ τῶν ἀψύχων. Ταύτῃ γὰρ διαφέρει τὰ
ζῶντα σώματα τῶν ἀψύχων, ὅτι ἔνδοθεν κινεῖται. Εἰ
δὲ τοῦτο ἀληθές ἐστι, τὸ κινοῦν αὐτὰ αὐτοκίνητόν ἐστι,
καὶ οὐχ ἑτεροκίνητον. Εἰ γὰρ ἔξωθεν ἐκεῖνο ἐκινεῖτο,

τινες, ὡς ἐπὶ τῶν ἀψύχων. Ταύτῃ γὰρ διαφέρει τὰ
ζῶντα σώματα τῶν ἀψύχων, ὅτι ἔνδοθεν κινεῖται. Εἰ
δὲ τοῦτο ἀληθές ἐστι, τὸ κινοῦν αὐτὰ αὐτοκίνητόν ἐστι,
καὶ οὐχ ἑτεροκίνητον. Εἰ γὰρ ἔξωθεν ἐκεῖνο ἐκινεῖτο,
καὶ τὸ σῶμα ἂν πρῶτον ὑπ' ἐκείνου ἐκινεῖτο τοῦ ἔξω,
ὡς πρότερον εἴρηται, καὶ οὐκ ἔτι ἔνδοθεν, ἀλλ' ἔξωθεν
ἂν ἦν κινούμενον, καὶ παραπλησίως τοῖς ἄλλοις ἀψύχοις
καὶ αὐτὸ ἄψυχον ἂν ἦν. Ἔτι δὲ οἱ τὸ ἐφ' ἡμῖν ἀναι-
ροῦντες, καὶ τὸ θέλειν, καὶ τὸ μὴ θέλειν, καὶ αἵρεσιν,
καὶ προαίρεσιν, καὶ ὄρεξιν, καὶ ἔκκλισιν, καὶ ὁρμὴν,
καὶ τὰ τοιαῦτα· οὗτοι καὶ τὴν ἀρετῆς καὶ κακίας ψυ-
328
χικῆς διαφορὰν ἀναιροῦσι, καὶ ἔπαινον καὶ ψόγον οὐκ

ἀπολείπουσι δίκαιον,
ἀποφυγὴν κακοῦ μείζονος. Καὶ ἔστι δὲ ὅτε καὶ τὸ

ἑκούσιον συμμίγνυται τῷ ἀκουσίῳ, ὅταν καὶ τὸ αἱρετὸν
μὴ καθαρῶς αἱρετὸν ᾖ, ἀλλὰ καὶ ἀναιρέτου μετέχῃ.
Καὶ καλῶς ὁ Ὅμηρος τὴν τοιαύτην ἐν τῇ ψυχῇ μῖξιν
ἐνεδείξατο τοῦ ἑκουσίου καὶ τοῦ ἀκουσίου, διὰ τοῦ,
»Ἑκὼν ἀέκοντί γε θυμῷ.»
Ταῦτα εἱλόμην μηκῦναι, διότι πᾶς σχεδὸν ὁ προ-
κείμενος λόγος ἀπὸ τῆς τοῦ ἐφ' ἡμῖν διαιρέσεως ἤρτη-
ται. Παιδευτικὸς γὰρ ὢν, καλῶς εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς διδά-
σκει, ποῦ τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ κακὸν τὰ ἡμέτερα χρὴ
τίθεσθαι, καὶ ὅτι, αὐτοκίνητοι ὄντες, ἐν ταῖς ἡμετέραις
ἐνεργείαις ἔχομεν αὐτά. Τὰ μὲν γὰρ ἑτεροκίνητα,
ὥσπερ τὸ εἶναι, οὕτω καὶ τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ κακὸν, ἑτέ-
ρωθεν ἔχουσι, κατὰ τὸ ἐγγινόμενον αὐτοῖς ἔξωθεν πά-
θος· τὰ δὲ αὐτοκίνητα, τῆς ἑαυτῶν κινήσεως καὶ
ἐνεργείας αἴτια ὄντα, καὶ τὸ ἀγαθὸν τὸ ἑαυτῶν, καὶ
τὸ κακὸν, ἐν ταύταις ἔχουσιν. Ἐνέργειαι δὲ αὐτῶν
κυρίως, κατὰ μὲν τὸ γνωστικὸν, αἱ τῶν ὄντων ὑπολήψεις
εἰσί· κατὰ δὲ τὸ ζωτικὸν καὶ ὀρεκτικὸν, αἵ τε ὀρέξεις
καὶ ἐκκλίσεις, καὶ ὁρμαί. Διὸ, ὅταν μὲν ὀρθῶς ὑπο-
λαμβάνωμεν, καὶ ὀρεγώμεθα καὶ ἐκκλίνωμεν δεόντως,
ἀγαθὰ συντελοῦντα, καὶ ἐκείνων ἕνεκα γινόμενα· εἰ δέ

τι εἴη κακὸν, ὅλως ἐν τοῖς γινομένοις τοῦτο μὴ ὂν, ἀλλ'
ἐν ταῖς ὀρέξεσι καὶ ὁρμαῖς ταῖς ἡμετέραις· οὔτε ὁ θέλων
γίνεσθαι τὰ γινόμενα, ὡς γίνεται, κακός ἐστιν· οὔτε ὁ
διοικῶν τὰ τῇδε, κακοῦ φανήσεται αἴτιος.
Ταῦτα τοίνυν, ἐν οἷς ἐστι τὰ δοκοῦντα κακὰ, ἐν τῷ
τῆς γενέσεως καὶ φθορᾶς ὄντα τόπῳ, τὰ μέν ἐστι σώ-
ματα, τὰ δὲ ψυχαί· αἱ μὲν, ἄλογοι, συμπεφυκυῖαι τοῖς
σώμασι, καὶ οὐδὲν σχεδὸν ἔχουσαι αὐτῶν ἐξῃρημένον,
329
ἀλλὰ ζωαὶ τῶν σωμάτων οὖσαι, καὶ κατ' ἐκεῖνα καὶ

μετ' ἐκείνων κινούμεναι· αἱ δὲ, λογικαὶ, αὐτοκίνητοι,
καὶ τῶν σωμάτων ἐξῃρημέναι, καὶ προαιρέσεως καὶ
ὁρμῆς οὖσαι κύριαι.
Ὧν τὰ μὲν σώματα, ἑτεροκίνητα τελέως ὄντα, καὶ
τὴν οὐσίαν πᾶσαν ἔξωθεν ἔχοντα, προηγουμένως μὲν
ἀπὸ τῶν οὐρανίων κινήσεων γίνεταί τε, καὶ φθείρεται,
καὶ μεταβάλλει παντοίας μεταβολάς· προσεχῶς δὲ, καὶ
ὑλικώτερον, ὑπ' ἀλλήλων. Καὶ γὰρ ἀκόλουθόν ἐστι
τοῦτο, ἀπὸ τῶν ἀϊδίων τὰ γινόμενα καὶ φθειρόμενα κυ-
ρίως ὑφίστασθαι, καὶ ἀπὸ τῶν αὐτοκινήτων τὰ ἑτεροκίνητα, καὶ ἀπὸ τῶν
περιεχόντων τὰ περιεχόμενα.
οὐδὲν ἂν οἶμαι τῶν κατὰ τὰς μεταβολὰς αὐτῶν κακὸν

ἐνομίζετο.
Ἐπειδὴ δὲ καὶ ψυχαὶ ἡμῖν ἐν τοῖς σώμασιν· αἱ μὲν,
ἄλογοι, συμπεφυκυῖαι τοῖς σώμασι, καὶ ἐκείνων οὖσαι
ζωαὶ, καὶ ἐν ἐκείνοις καὶ μετ' ἐκείνων τήν τε οὐσίαν
ἔχουσαι καὶ τὴν δύναμιν καὶ τὴν ἐνέργειαν· αἱ δὲ, λογι-
καὶ, ἐξῃρημέναι κατὰ φύσιν τῶν σωμάτων, καὶ χωρισταὶ
παντελῶς ἀπ' αὐτῶν οὖσαι, αὐτοκίνητοί τε καὶ προαι-
ρετικαὶ, καὶ κύριαι ὁρμῆς καὶ ὀρέξεως, ὡς δέδεικται
πρότερον· αἱ μὲν ἄλογοι, εἰ μὲν μηδὲν μηδὲ ἴχνος ἔχου-
σιν αὐτοκινησίας, μηδὲ ὄρεξιν ἔνδοθεν, ἢ ὁποιανοῦν
κίνησιν, ἀλλὰ τελέως τῶν σωμάτων εἰσὶ ζωαὶ, δῆλον
ὅτι καὶ τὴν οὐσίαν σὺν τοῖς σώμασιν ἔχουσιν ὑπὸ τῆς
εἱμαρμένης παραγινομένην, καὶ τὴν ἀξίαν κατ' ἐκεῖνά
τε καὶ μετ' ἐκείνων ἀφωρισμένην, καὶ συνδιατιθεμένην
ταῖς ἐκείνων κινήσεσιν, ὡς εἴρηται περὶ τῶν σκιῶν. Εἰ
δὲ τοῦτο μὲν ταῖς τῶν φυτῶν ζωαῖς μᾶλλον προσήκει,
διὸ καὶ κατεῤῥιζωμένα ἐστὶ, καὶ αἰσθήσεως ἐστέρηται
καὶ κινήσεως, τῶν τῇ ὀρέξει καὶ ὁρμῇ τῆς ψυχῆς συνόν-
των· τὰ δὲ ἄλογα ζῶα καὶ τούτου ἔτυχεν· εἰκός ἐστι,
τε κατεῤῥιζωμένων τοῖς σώμασι, καὶ τῶν τελέως κατὰ

φύσιν ἀπολελυμένων καὶ αὐτοκινήτων, ἔχειν τι ὀρέξεως
330
ἴχνος καὶ ὁρμῆς, ἔνδοθεν ἀπ' αὐτῶν ἐγειρόμενον, καὶ

ποτὲ μὲν κατὰ φύσιν τὴν τοῦ εἴδους κινούμενον, ὡς ὅταν
ὁ λέων σύμμετρον τῷ εἴδει τὸν θυμὸν ἔχει· ποτὲ δὲ ὑπερ-
ζεόντως ἢ ἐλλειπόντως. Καὶ κατὰ ταῦτα καὶ ἀξίας
ἴσχουσι διαφορὰν καὶ βίων ἀνομοιότητα, πρὸς τῇ κατὰ
τὴν εἱμαρμένην διαθέσει, ἣν ὡς ἑτεροκίνητον ἔχουσι.
Χρὴ γὰρ τὰ μέσα τινῶν ὄντα, ἑκατέρῳ πως τῶν ἄκρων
κοινωνεῖν.
Ἡ μέντοι λογικὴ ψυχὴ, αὐτοκίνητος οὖσα, καὶ ὀρέ-
ξεως τελέως κυρία καὶ ὁρμῆς, καὶ τὴν ἀξίαν ἔχει πρὸς
τὴν προαίρεσιν· χρωμένη δὲ τῷ σώματι, καὶ τὰ πάθη
αὐτοῦ πρὸς ἑαυτὴν ἔχει ἀναφερόμενα. Ἀλλ' ὅταν μὲν
κατὰ φύσιν ζῶσα ὡς ὀργάνῳ χρῆται τῷ σώματι, ἐξῃ-
ρημένη αὐτοῦ καὶ ὑπερέχουσα, τότε αἱ τοῦ σώματος
βλάβαι τὰς μὲν δι' αὐτοῦ ἐνεργείας ἐμποδίζουσιν αὐτῇ,
οὐδενὸς δὲ αὐτῇ δεινοῦ μεταδιδόασι. Καὶ γὰρ καὶ τὸ
ἀλγεῖν, ἐν τῷ σκέλει μένειν ἔλεγεν ὁ θεῖος Σωκράτης.
Ὅταν δὲ οἰκειώσηται τὸ σῶμα πλέον τοῦ δέοντος, οὐχ
ὡς ὄργανον ἔτι, ἀλλ' ὡς μέρος ἑαυτῆς περιπτυσσομένη,
ἀγαθῶν τινῶν ὀρεγομένη, ποτὲ μὲν χρημάτων, ποτὲ

δὲ σωματικῆς ἀπολαύσεως, ἢ δυναστείας, ἢ τιμῆς, τὸ
συνὸν τούτοις βλαβερὸν ἢ οὐχ ὁρᾷ ὅλως, ἢ κατανωτί-
ζεται, ὑπὸ τῆς τῶν ἐρωμένων βιαζομένη ὀρέξεως.
Οὕτω πανταχόθεν ἐκβέβληται τὸ τελέως κακὸν ἀπὸ τῶν
ὄντων. Καὶ μᾶλλον ἂν εἴη τὸ μηδαμῶς ὂν, ἤπερ τὸ
τελέως καὶ αὐτεξουσίως κακὸν τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς
παρυφίστασθαι.
Εἰ δέ τις αἴτιον νομίζει τοῦ κακοῦ τὸν θεὸν, ὡς τὴν
αὐτεξούσιον ψυχὴν ὑποστήσαντα, ἧς ἀποτυχία τὸ κα-
κόν ἐστιν· εἰ μὲν κακόν ἐστιν ἡ αὐτοκίνητος καὶ αὐτεξ-
ούσιος τῶν ψυχῶν οὐσία, κακοῦ λέγειν αἴτιον ἀνάγκη
τὸν ταύτην ὑποστήσαντα· εἰ δ' ἀγαθόν ἐστι, καὶ πολλῶν
τῶν ἐν τῷ κόσμῳ ἀγαθῶν μεῖζον καὶ τιμιώτερον, πῶς
ἂν εἴη κακοῦ αἴτιος ὁ τὸ ἀγαθὸν ὑποστήσας; Ἐπεὶ οὖν
ἐστὶ τὸ κατὰ φύσιν αἱρετόν τε καὶ ἐφετὸν εἶναι, τίς ἂν
ἕλοιτο ἀνθρώπων, καὶ τῶν τῆς ἀνθρωπίνης ἀρετῆς συν-
αισθομένων, φυτὸν εἶναι μᾶλλον, ἢ ὁτιοῦν τῶν ἀλό-
γων ζώων, ἤπερ ἄνθρωπος; καίτοι καὶ τὰ φυτὰ, καὶ τὰ
331
ἄλογα, ἀγαθὰ λέγομεν, ἐν τάξει τινὶ τοῦ ἀγαθοῦ, καὶ

τῇ πρὸς ἄλληλα ὑφέσει περάτων ἀφωρισμένων· Εἰ
ἐκεῖνα, ποτὲ δὲ πρὸς ταῦτα ὁμοιοῦται. Ἀλλ' ὅταν

μὲν ἄνω μένῃ, κακοῦ παντελῶς ἀμέτοχός ἐστι, ἐν
ἀγαθῷ ἱδρυμένη· ἀτονήσασα δέ ποτε πρὸς τὴν μα-
καρίαν ἐκείνην διαγωγὴν καὶ τὰ ἀπόῤῥητα καὶ εἰλι-
κρινῆ ἐκεῖνα θεάματα, διὰ τὸ πεφυκέναι καὶ πρὸς
τὰ κάτω ποτὲ ῥέπειν, ὅταν ἐθέλῃ· ταύτην ἀρχὴν ἔχει
τῆς ὁποιασοῦν κακίας, τὴν αὐτοθελῆ κάθοδον εἰς τόνδε
τὸν θνητὸν τόπον. Κἂν φύσιν δὲ ἀμφίβολον ἔλαχεν,
οὐκ ἀναγκαζομένη κάτεισιν ἢ ἄνεισιν· ἀλλ' οὕτως
ὑπέστη, ὡς, ὅταν αὐτὴ θέλῃ, κατιέναι τε καὶ ἀνιέναι.
Καὶ τί θαυμαστὸν τοῦτο ἐπὶ ψυχῆς αὐτοκινήτου κατ'
οὐσίαν; ὁπότε καὶ τῶν ἀλόγων ζώων τὰ ἀμφίβια, ὅσα
καὶ ἐν ὕδατι καὶ ἐν γῇ πέφυκε διάγειν, φύσιν μὲν ἔχει
τοιαύτην, κατὰ δὲ τὴν οἰκείαν ὄρεξιν μεθίσταται ἑκα-
τέρωσε, οὐκ ἀναγκαζόμενα ὑπό τινος, ἀλλ' ὅταν αὐτὰ
προθυμηθῇ.
Καταβαίνουσα δὲ ἡ ψυχὴ τῇ σχέσει ἐπὶ τὸν θνητὸν
τοῦτον τόπον, καὶ μέλλουσα θνητῷ συμπλέκεσθαι σώ-
ματι, καὶ ζῶον ἓν θνητὸν μετ' αὐτοῦ συμπληροῦν,
ἀλόγους προὐβάλλετο ζωάς· τὰς μὲν γνωστικὰς, αἰσθή-
σεις τε, καὶ φαντασίας· τὰς δὲ ὀρεκτικὰς, θυμὸν,
προηγουμένας αἰτίας εἶναι τῶν γινομένων. Καὶ εἰ

γενηταὶ εἶεν αὗται, ἀνάγκη καὶ τούτων ἄλλας αἰτίας
εἶναι προηγουμένας, ἕως ἂν ἐπὶ τὰ ἀγένητα ἔλθωμεν·
ἅπερ οὐκέτι τῶν γινομένων ἐστὶν, ἀλλὰ ὄντα ταῦτα
κυριώτερον λέγεται, ἀγένητα παντελῶς ὄντα, ἅτε ἐν
αὐτοῖς ἔχοντα τὴν αἰτίαν τοῦ εἶναι, καὶ οὐκ ἔξωθεν.
Ὥστε ἢ αὐθυπόστατά ἐστι τὰ πρῶτα καὶ ἀγένητα
αἴτια, ἢ κρείττονα τῶν αὐθυποστάτων, ὡς δείξει προϊὼν
ὁ λόγος.
Ὁμοίως δὲ καὶ ἀπὸ τῆς κινήσεως ἀναβαίνοντες, τὰ
πρῶτα κινοῦντα αἴτια, ἢ αὐτοκίνητα εὑρήσομεν, ἢ ἀκί-
νητα. Τὸ γὰρ ἑτεροκίνητον, ὑφ' ἑτέρου τινὸς κινεῖται·
332
τὸ δὲ ἕτερον τοῦτο, ἢ καὶ αὐτὸ ὑφ' ἑτέρου, καὶ τοῦτο

ἐπ' ἄπειρον· ὅπερ ἐστὶν ἀδύνατον· (οὐδὲν γὰρ οὕτως οὔτε
κινοῦν ἔσται, οὔτε κινούμενον, μὴ οὔσης ἀρχῆς τῆς κι-
νούσης·) ἢ ἀνάγκη, πρῶτον ἑτεροκίνητον ὑπὸ αὐτοκινή-
του κινεῖσθαι, ἢ ὑπὸ ἀκινήτου. Ἀλλὰ τὸ κατὰ πᾶσαν
κίνησιν ἀκίνητον ἵστησι μᾶλλον καὶ πήγνυσι, καὶ τὸ
ἀεὶ ὡσαύτως ἔχειν ἑκάστοις καὶ μὴ μεταβάλλειν πα-
ρέχεται. Ἀνάγκη οὖν, τὸ αὐτοκίνητον εἶναι τὸ πρώ-
τως κινοῦν τὰ ἑτεροκίνητα. Ταῦτα δέ ἐστι τὰ γινό
Ὁμοίως δὲ καὶ ἀπὸ τῆς κινήσεως ἀναβαίνοντες, τὰ

πρῶτα κινοῦντα αἴτια, ἢ αὐτοκίνητα εὑρήσομεν, ἢ ἀκί-
νητα. Τὸ γὰρ ἑτεροκίνητον, ὑφ' ἑτέρου τινὸς κινεῖται·
τὸ δὲ ἕτερον τοῦτο, ἢ καὶ αὐτὸ ὑφ' ἑτέρου, καὶ τοῦτο
ἐπ' ἄπειρον· ὅπερ ἐστὶν ἀδύνατον· (οὐδὲν γὰρ οὕτως οὔτε
κινοῦν ἔσται, οὔτε κινούμενον, μὴ οὔσης ἀρχῆς τῆς κι-
νούσης·) ἢ ἀνάγκη, πρῶτον ἑτεροκίνητον ὑπὸ αὐτοκινή-
του κινεῖσθαι, ἢ ὑπὸ ἀκινήτου. Ἀλλὰ τὸ κατὰ πᾶσαν
κίνησιν ἀκίνητον ἵστησι μᾶλλον καὶ πήγνυσι, καὶ τὸ
ἀεὶ ὡσαύτως ἔχειν ἑκάστοις καὶ μὴ μεταβάλλειν πα-
ρέχεται. Ἀνάγκη οὖν, τὸ αὐτοκίνητον εἶναι τὸ πρώ-
τως κινοῦν τὰ ἑτεροκίνητα. Ταῦτα δέ ἐστι τὰ γινό-
μενα, καὶ φθειρόμενα, καὶ αὐξόμενα, καὶ μειούμενα,
καὶ κατὰ ποιότητα μεταβάλλοντα, καὶ ἀπὸ τόπων
εἰς τόπους μεταβαίνοντα. Οὔτε γὰρ τὸ γινόμενον
ὑφ' ἑαυτοῦ γίνεσθαι δυνατόν· ἔμελλε γὰρ εἶναι πρὸ τοῦ
γενέσθαι· οὔτε τὸ αὐξόμενον ὑφ' ἑαυτοῦ αὔξεται·
προσθήκῃ γὰρ αὔξεται τὸ αὐξόμενον· οὔτε τὸ ἀλ-
λοιούμενον ὑφ' ἑαυτοῦ ἀλλοιοῦται· ὑπὸ ἐναντίας γὰρ
ποιότητος ἀλλοιοῦται τὸ ἀλλοιούμενον. Ἀλλὰ οὔτε
κατὰ τόπον ὑφ' ἑαυτοῦ μεταβάλλει· σώματα γὰρ ὄντα
μένῳ τινὶ ἀνειδέῳ τῷ μετέχοντι γινόμεναι. Ὅπου

μὲν γάρ ἐστι πρωτότυπα τὰ εἴδη, ἔστιν αὐτὸ τοῦτο
ἕκαστον ὅπερ ἐστὶ, καὶ οὐ δεῖται τινὸς τοῦ μετέχοντος
333
ἀνειδέου. Ὅπου δὲ μέθεξίς ἐστιν ἀπὸ τῶν πρωτοτύ-

πων, δεῖ πάντως ἄλλο εἶναι τὸ μετέχον, ἀνείδεον καθ'
αὑτὸ ὑπάρχον.
Εἰ οὖν αἱ μὲν ἀρχαὶ ἀσώματοι καὶ ἀδιάστατοί
εἰσι, καὶ ἁπλαῖ, καὶ πρωτουργοὶ, αὐτοκίνητοί τε, καὶ
αὐθυπόστατοι, ἢ κρεῖττόν τι τούτων· τὰ δὲ σώματα οὐ
δύναται εἶναι τοιαῦτα· δῆλον, ὅτι τὰ σώματα οὐκ ἂν
εἶεν ἀρχαί. Τί οὖν ἐστι τὸ αὐτοκίνητον, ὅ φαμεν κι-
νητικὸν ὑπάρχον τῶν σωμάτων ἑτεροκινήτων ὄντων,
ἀρχῆς ἔχειν πρὸς αὐτὰ λόγον· ἢ τοῦτό ἐστι τὸ ἔνδοθεν
κινοῦν; ἀλλὰ καὶ αὐτὸ, εἰ ὑφ' ἑτέρου ἐκινεῖτο, οὐκ ἂν
ἐλέγομεν ἔνδοθεν κινεῖσθαι, ἀλλ' ἔξωθεν, ὡς τὰ σώ-
ματα. Τὸ γὰρ κυρίως κινοῦν, τὸ πρώτως κινοῦν ἐστιν·
ὥσπερ, εἰ διὰ τῆς χειρὸς καὶ ῥάβδου κινῶ τὸν λί-
θον, ἐγώ εἰμι ὁ κυρίως κινῶν. Τί οὖν ἐστι τὸ ἔν-
δοθεν τὰ σώματα κινοῦν; τί ἄλλο, ἢ τοῦτο ὃ λέγομεν
ψυχήν; καὶ γὰρ τὸ ἔμψυχον, ἔνδοθεν κινεῖται· καὶ
τὸ ἔνδοθεν κινούμενον, ἔμψυχον λέγομεν.
Συμπλίκιος. Σχόλια στο Εγχειρίδιο του Επόκτητου.

P. 98, γρ. 17
ἀρχῆς ἔχειν πρὸς αὐτὰ λόγον· ἢ τοῦτό ἐστι τὸ ἔνδοθεν

τὸ ἔνδοθεν κινούμενον, ἔμψυχον λέγομεν. Εἰ τοίνυν ἡ
ὑπάρχουσα, καὶ λόγους ἔχουσα ἐν αὐτῇ τούτων, καθ' οὓς
γίνονται τὰ γινόμενα, καὶ κινοῦντα ι τὰ κινούμενα. Εἰ
μὴ γὰρ ἔστι πρωτουργὰ τὰ ἐν τοῖς σώμασιν εἴδη, ἀλλ'
ἐκ τοῦ αὐτοκινήτου προσεχῶς ὑφίστανται, δῆλον ὅτι
ἑκάστου εἴδους τῶν ἐν τοῖς σώμασι, καὶ ὅλως γενητῶν,
ἡ πρωτουργὸς ἀρχὴ ψυχική ἐστι, καὶ ἐκεῖνά εἰσι τὰ
εἰλικρινέστερα, καὶ καθαρώτερα. Ἵνα γὰρ ἐφ' ἑνὸς
334
ποιήσωμεν τὸ λόγον· τὸ ἐν σώμασι καλὸν, ἐν σαρξίν

ἐστι, καὶ νεύροις, καὶ τοῖς τὸ σῶμα συμπληροῦσιν, εἰ

P. 98, γρ. 18


P. 98, γρ. 22

335

τύχοι, τῶν ζώων· καλλῦνον μὲν, ὡς δυνατὸν, ἐκεῖνα·
μεταλαμβάνον δὲ καὶ αὐτὸ τῆς ἐκείνων ἀσχημοσύνης,
καὶ βεβαπτισμένον εἰς αὐτήν. Τὸ δὲ ἐν τῇ ψυχῇ κα-
λὸν, ἀπολελυμένον τούτων ἁπάντων, καὶ οὐκ ἔτι εἰκὼν

P. 98, γρ. 48
κρινές ἐστιν ἐν τῇ ψυχῇ.

Δῆλον δὲ, ὅτι τοῖς σώμασιν ὁμοίως καὶ αἱ ψυχαὶ
διῄρηνται, ἴδια τὰ σώματα κινοῦσαι· καὶ αἱ μὲν τῶν
οὐρανίων εἰσὶν, αἱ δὲ τῶν ὑπὸ σελήνην. Ἄτοπον γὰρ,
τὰ μὲν χείρονα τῶν σωμάτων ἔμψυχα εἶναι καὶ ζῇν, τὰ
δὲ κρείττονα ἄψυχα καὶ νεκρά. Καὶ λόγον οὖν ἔχου-
σιν αἱ ψυχαὶ πρὸς ἀλλήλας, ὅνπερ τὰ σώματα, αἰτίαι
οὖσαι αἱ ἐν οὐρανῷ τῶν ὑπὸ σελήνην. Καὶ σεμνὸν μὲν
οὐρανίας, καὶ εἰς ἀρχῆς λόγον ἐπιτήδειον, ἀλλ' οὔτοι γε τῆς
ἑτεροκινήτων καὶ ἑτέρωθεν ὑφισταμένων προϋπάρχον· δι-
πλόην δὲ ὅμως ἔχει τινὰ, κινοῦντος καὶ κινουμένου, καὶ
ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖται τὸ αὐτοκίνητον· ἀλλὰ κινεῖται ὅμως,
καὶ μεταβάλλει· κἂν μὴ κατ' οὐσίαν, ἀλλὰ κατὰ τὰς
ἐνεργείας· οὐ τὰς σωματικὰς κινούμενον κινήσεις, (κατὰ
336
γὰρ ἐκείνας, ἀκίνητόν ἐστιν,) ἀλλὰ τὰς ψυχικάς· αἷς

ὀνόματά ἐστι, σκοπεῖσθαι, βουλεύεσθαι, διανοεῖσθαι,
δοξάζειν· καθ' ἃς αὐτὴ κινουμένη, κινεῖ τὰ σώματα
δὲ κρείττονα ἄψυχα καὶ νεκρά. Καὶ λόγον οὖν ἔχου-

σιν αἱ ψυχαὶ πρὸς ἀλλήλας, ὅνπερ τὰ σώματα, αἰτίαι
οὖσαι αἱ ἐν οὐρανῷ τῶν ὑπὸ σελήνην. Καὶ σεμνὸν μὲν
οὐρανίας, καὶ εἰς ἀρχῆς λόγον ἐπιτήδειον, ἀλλ' οὔτοι γε τῆς
ἑτεροκινήτων καὶ ἑτέρωθεν ὑφισταμένων προϋπάρχον· δι-
πλόην δὲ ὅμως ἔχει τινὰ, κινοῦντος καὶ κινουμένου, καὶ
ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖται τὸ αὐτοκίνητον· ἀλλὰ κινεῖται ὅμως,
καὶ μεταβάλλει· κἂν μὴ κατ' οὐσίαν, ἀλλὰ κατὰ τὰς
ἐνεργείας· οὐ τὰς σωματικὰς κινούμενον κινήσεις, (κατὰ
γὰρ ἐκείνας, ἀκίνητόν ἐστιν,) ἀλλὰ τὰς ψυχικάς· αἷς
ὀνόματά ἐστι, σκοπεῖσθαι, βουλεύεσθαι, διανοεῖσθαι,
δοξάζειν· καθ' ἃς αὐτὴ κινουμένη, κινεῖ τὰ σώματα
κατὰ τὰς σωματικὰς κινήσεις.
Δεῖ δὲ πρὸ τοῦ ὁπωσοῦν μεταβάλλοντος εἶναι τὸ τε-
λέως ἀμετάβλητον, ἵνα καὶ τὸ μεταβάλλον μένῃ μετα-βάλλον.
βοτάνη, καὶ ἄσταχυς, καὶ πάλιν πυρός· καὶ ἀπὸ

ἀνθρώπου, σπέρμα, καὶ καταμήνιον, καὶ πάλιν ἄν-
θρωπος. Πόθεν οὖν αὕτη ἡ ταυτότης; ἡ γὰρ κίνησις,
ἐκστατική ἐστι, καὶ ἑτεροποιός· δῆλον οὖν, ὅτι ἀπὸ
ἀκινήτου τινὸς καὶ παντάπασιν ἀμεταβλήτου αἰτίας,
τῆς ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἐχούσης. Καὶ
γὰρ τοῦ ποτὲ μὲν τάδε ** νοοῦντος ἢ ποιοῦντος, ποτὲ δὲ
χρονικὰς τὰς ἐνεργείας ἔχοντος, προηγεῖσθαι ἀνάγκη τὸ
ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ, καὶ ὡσαύτως, καὶ ἐν ἀμερεῖ καὶ
ἀκινήτῳ αἰῶνι πάντα ἐνεργοῦν. Ὅσῳ γὰρ τοῦτο τοῦ
αὐτοκινήτου κρεῖττον, τὸ μὴ μόνον κατ' οὐσίαν ἀμετά-
βλητον, ἀλλὰ καὶ κατὰ δύναμιν, καὶ κατ' ἐνέργειαν,
πρόδηλόν ἐστι. Τὸ δὲ κρεῖττον, ἀνάγκη προϋπάρχειν
κατ' οὐσίαν τῶν καταδεεστέρων. Καὶ χρὴ τὸν ἐπὶ τὰς
ἀρχὰς ἀναβαίνοντα ζητεῖν, εἰ δυνατὸν εἶναί τι κρεῖττον
τῆς ὑποτεθείσης ἀρχῆς· κἂν εὑρεθῇ, πάλιν ἐπ' ἐκείνου
337
ζητεῖν· ἕως ἂν εἰς τὰς ἀκροτάτας ἐννοίας ἔλθωμεν, ὧν

οὐκέτι σεμνοτέρας ἔχομεν· καὶ μὴ στῆσαι τὴν ἀνάβα-
σιν. Οὐδὲ γὰρ εὐλαβητέον μὴ κενεμβατῶμεν, μείζονά
τινα καὶ ὑπερβαίνοντα τὰς πρώτας ἀρχὰς περὶ αὐτῶν
ἐννοοῦντες. Οὐ γὰρ δυνατὸν τηλικοῦτον πήδημα πη

P. 100, γρ. 2
καὶ ἁγιώτατα καὶ πρωτουργὰ καὶ ὀνόματα καὶ πρά-

γματα αὐτῷ ἀνατιθέντας, εἰδέναι βεβαίως, ὅτι μηδὲν
ἀνατεθείκαμεν ἄξιον. Ἀρκεῖ δὲ ἡμῖν εἰς συγγνώμην,
τὸ μηδὲν ἔχειν ἐκείνων ὑπέρτερον.
Ἀνελθόντος τοίνυν τοῦ λόγου ἀπὸ τοῦ αὐτοκινήτου
ἐπὶ τὸ ἀκίνητον καὶ κατὰ πάντα τρόπον ἀμετάβλητον
αἴτιον, καὶ ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχον, τῇ τε
οὐσίᾳ, καὶ ταῖς δυνάμεσι, καὶ ταῖς ἐνεργείαις, καὶ
ἐν αἰῶνι ἱδρυμένον τῷ τὸν χρόνον τοῖς κινουμένοις
συνυποστήσαντι· καὶ τῶν πολλῶν ἀρχῶν, τῶν ἐν τῷ
αὐτοκινήτῳ, τὰς ἀρχικωτέρας αἰτίας ἐν τῷ ἀκινήτῳ
θεασόμεθα, ἀκινήτους, καὶ αἰωνίας, καὶ ὁλοτελεῖς,
καὶ πρὸς ἀλλήλας ἡνωμένας, ὡς ἑκάστην τὰς πάσας
εἶναι διὰ τὴν ἕνωσιν, μενούσης ἀσυγχύτου τῆς νοερᾶς
διακρίσεως. Πόθεν γὰρ τοῖς ἐν τῷ κόσμῳ εἴδεσιν
ἡ διάκρισις, εἰ μὴ ὁ τοῦ κόσμου δημιουργὸς θεὸς
κατὰ τὰς ἐν αὐτῷ διακεκριμένας αἰτίας αὐτὰ πα-
ρήγαγεν; οὐ μέντοι τοιαύτην ὑπονοητέον ἐκεῖ τῶν ἀρ-
χετύπων εἰδῶν τὴν διάκρισιν, οἵα ἐστὶν ἡ τῶν εἰκόνων
ἐνταῦθα· οὐδὲ ἡ τῶν ψυχικῶν λόγων διάκρισις τοιαύτη
ἐστὶν, οἵα ἡ τῶν σωματικῶν.
ἀσπαζόμεθα. Διὸ, ὅταν κακῶς ὦμεν, ἀγαπῶμεν

μᾶλλον μὴ εἶναι.
Πλείονα δὲ ἴσως, ὡς πρὸς τὸν προκείμενον σκοπὸν,
προήχθην εἰπεῖν περὶ τῶνδε τῶν προβλημάτων· διότι
πάσης εὐζωΐας, καὶ τελειώσεως ψυχικῆς, ἀρχὴ καὶ
τέλος ἐστὶν ἡ πρὸς τὸν θεὸν ἀνάτασις, διά τε τῶν
338
ὀρθῶν περὶ αὐτοῦ προλήψεων, ὅτι τε ἔστι, καὶ προνοεῖ καλῶς, καὶ
δικαίως τὰ πάντα κατευθύνει· καὶ διὰ τοῦ
πείθεσθαι καὶ εἴκειν ἑκόντα τοῖς ὑπ' αὐτοῦ γινομένοις,
ὡς ὑπὸ ἀρίστης γνώμης ἐπιτελουμένοις. Κἂν γὰρ
αὐτοκίνητος ᾖ ἡ ψυχὴ καὶ αὐτεξούσιος, καὶ ἐν ἑαυτῇ
τὰς ἀρχὰς ἔχῃ τῶν τε ἀγαθῶν καὶ τῶν κακῶν· ἀλλ'
ὑπὸ θεοῦ παρήχθη τοιαύτη, ἑαυτὴν κινοῦσα. Διὸ ἕως
μὲν ἐῤῥίζωται τῷ ἑαυτῆς αἰτίῳ, καὶ σώζεται, καὶ τὴν
ἑαυτῆς ἔχει τελειότητα, μεθ' ἧς αὐτὴν ὑπέστησεν ὁ
θεός· ἀποσπάσασα δὲ ἑαυτὴν, καὶ ὅσον ἐφ' ἑαυτῇ
ἀποῤῥιζώσασα ἐκεῖθεν, μαραίνεται καὶ φθίνει, αἰσχρὰ
καὶ ἀσθενὴς γινομένη, ἕως ἂν πάλιν ἐπιστραφῇ καὶ
ἑνωθῇ πρὸς τὴν αἰτίαν, καὶ οὕτως ἀπολάβῃ τὴν ἑαυτῆς
τελειότητα. Ἀδύνατον δὲ ἐπιστραφῆναι γνησίως, μὴ
τούτων ἐν αὐτῇ τῶν τριῶν προβλημάτων γνωστικῶς τε
τος. Εἰ δέ τις ἀξιοῦται παρὰ θεοῦ καὶ τὰς αἰτίας

μανθάνειν, καὶ ἐπιστήμων γίνεσθαι, ἄλλο τοῦτο εἶδός
ἐστι τῆς ἀγαθότητος, καὶ οὐ τὸ μαντικόν· τοῦτο γὰρ
ἔοικεν ἐν τοῖς πρακτικοῖς τὰς ἀδήλους ἀνθρωπίνῃ δια-
νοίᾳ ἐκβάσεις προαγορεύειν. Διὸ καὶ εἰ ἠρώτησάν
τινες περὶ τῆς φύσεως τῶν ὄντων, ἀλλὰ σπάνιοί γε
οὗτοι, καὶ οὐχ οἱ πρωτεύσαντες ἐν φιλοσοφίᾳ, ἀλλ' οἱ
συνειθισμένοι πιστευτικὴν ἔχειν καὶ οὐκ ἐπιστημονι-
κὴν πίστωσιν· τοῦ θεοῦ βουλομένου, ὡς ἔοικεν, αὐτοκί-
νητον οὖσαν τὴν ψυχὴν δι' ἑαυτῆς τὸ ἀληθὲς ὁρᾷν.
Ἀμέλει καὶ ὁ Ἐπίκτητος, καὶ ὁ Σωκράτης, ἐοίκα-
σιν ἀπαγορεύειν ἐκεῖνα ἐρωτᾷν, ἃ δύναται καθ' ἑαυτὴν
ἡ ψυχὴ γινώσκειν. Τοιγαροῦν οὐδὲ ἀποδέχεται τὸν
ἐρωτῶντα, εἰ χρὴ συγκινδυνεῦσαι τῷ φίλῳ ἢ τῇ πα-
τρίδι. Ὁ γὰρ ὀρθὸς λόγος ὑπαγορεύει συγκινδυνεύειν.
Κἂν δύσκολα οὖν μαντευθῇ τινα, οὐδὲν ἧττον χρὴ
συγκινδυνεύειν. Τίς οὖν χρεία τοῦ ἐπὶ τῶν τοιούτων
ἐρωτᾷν, ἐφ' ὧν δῆλόν ἐστι τὸ πρακτέον; Φαίνεται δὲ ὁ
θεὸς καὶ τοῖς ἐρωτήσασί ποτε, εἰ χρὴ τὸν ἱκέτην
ἐκδοῦναι, πάνυ μεμφόμενος.

339
Ταῦτα εἶχον τοῖς τὰ Ἐπικτήτου μεταχειριζομένοις

πρὸς σαφήνειαν τῶν εἰρημένων συμβαλέσθαι κατὰ δύ-
ναμιν· εὐχαριστῶν καὶ αὐτὸς τῇ προφάσει τῆς περὶ
τοὺς τοιούτους λόγους διατριβῆς, ἐν προσήκοντι καιρῷ
μοι γινομένῃ τυραννικῆς περιστάσεως. Εὐχὴν δὲ
ἐπὶ τέλει τοῖς παροῦσιν οἰκείαν προσθεὶς, ἐπ' αὐτῇ
καταπαύσω τὸν λόγον.
Ἱκετεύω σε, Δέσποτα, ὁ πατὴρ καὶ ἡγεμὼν τοῦ ἐν
ἡμῖν λόγου, ὑπομνησθῆναι μὲν ἡμᾶς τῆς ἑαυτῶν εὐ-
γενείας, ἧς ἠξιώθημεν παρά σου· συμπράξαι δὲ ὡς
αὐτοκινήτοις ἡμῖν, πρός τε κάθαρσιν τὴν ἀπὸ τοῦ σώ-
ματος καὶ τῶν ἀλόγων παθῶν, καὶ πρὸς τὸ ὑπερέχειν
καὶ ἄρχειν αὐτῶν, καὶ ὡς ὀργάνοις κεχρῆσθαι κατὰ
τὸν προσήκοντα τρόπον· συμπράττειν τε καὶ πρὸς
διόρθωσιν ἀκριβῆ τοῦ ἐν ἡμῖν λόγου, καὶ ἕνωσιν αὐτοῦ
πρὸς τὰ ὄντως ὄντα, διὰ τοῦ τῆς ἀληθείας φωτός. Καὶ
τὸ τρίτον καὶ σωτήριον· ἱκετεύω, ἀφελεῖν τελέως τὴν
ἀχλὺν τῶν ψυχικῶν ἡμῶν ὀμμάτων,
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στο ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΙ του

Αριστοτέλη. “Philoponi (olim Ammonii) in Aristotelis categorias
commentarium”, Ed. Busse, A.Berlin: Reimer, 1898; Commentaria in
Aristotelem Graeca 13.1.Τόμ. 13,1, p. 50, γρ. 26
σαφέστερον ἡμῖν γένηται τὸ λεγόμενον, μικρὸν ὑπερβιβάσαντες τὸ ῥητὸν
οὕτως εἴπωμεν ‘οὐσία δὲ ἡ λεγομένη κυριώτατά τε καὶ πρώτως καὶ

μάλιστα αὕτη ἐστί’, τοῦτ' ἔστιν ἡ λεγομένη παρὰ τοῖς πολλοῖς. ὅπου δὲ
ὡς ἀπὸ οἰκείας δόξης προφέρει τὸν λόγον, οὐκέτι λέγει τὸ λέγεται, ἀλλ'
ἔστιν· ἣ μήτεγάρ φησι καθ' ὑποκειμένου τινὸς λέγεται(ἀντὶ τοῦ
κατηγορεῖται) μήτε ἐν ὑποκειμένῳ τινί ἐστι, καὶ οὐκ εἶπε ‘μήτε ἐν
ὑποκειμένῳ τινὶ λέγεται’· τῷ γὰρ δόγματι αὐτὸς ἀρέσκεται.
Ὅτι δὲ οἶδεν ὁ Ἀριστοτέλης καὶ νοητὴν οὐσίαν καὶ κρείττονα τῶν
συνθέτων, δείκνυσι σαφῶς καὶ ἐν τῇ Μετὰ τὰ φυσικὰ καὶ ἐν τῇ Περὶ
οὐρανοῦ καὶ ἐν τῷ ὀγδόῳ τῆς Φυσικῆς ἀκροάσεως, ἔνθα φησὶ δεῖν πρὸ
τῶν ἑτεροκινήτων τὰ αὐτοκίνητα ὑπάρχειν καὶ τῶν ἀεικινήτων τὰ
ἀκίνητα·
εἰ μὴ γὰρ ἦν τις ἀκίνητος τῶν ἀεικινήτων αἰτία, οὐκ ἂν ἔμεινεν ἐκεῖνα
ἀεικινήτως, ἵνα οὕτως εἴπω, κινούμενα. δείκνυσι δὲ ταύτην ἀσώματον
οὖσαν
καὶ ἀμερῆ καὶ ἀδιάστατον τοιούτῳ τινὶ θεωρήματι (οὐδὲν γὰρ ἴσως
340
ἀπεικὸς
ὡς ἐν παρεκβάσει μνησθῆναι τοῦ θεωρήματος)· λέγει γὰρ ἀπειροδύναμον
εἶναι ταύτην τὴν αἰτίαν· εἰ δὲ τοῦτο, πάντως καὶ ἀσώματον· πᾶν γὰρ
σῶμα, ὡς αὐτὸς πρὸς τῷ τέλει τοῦ ὀγδόου λόγου τῆς Φυσικῆς ἀκροάσεως
ἔδειξε, πεπερασμένην ἔχει τὴν δύναμιν· εἰ γὰρ ἄπειρον· δεδόσθω,

φησίν, ἄπειρον εἶναι· ἐπειδὴ οὖν πᾶν σῶμα διαιρετόν ἐστι, διέλωμεν,
φησί, τόδε τι τὸ σῶμα εἰς τρία, εἰ τύχοι·
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στο ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΙ του Αριστοτέλη.

Τόμ. 13,1, p. 156, γρ. 10
τινα προσλαβόν, ἀλλὰ μόνον τὴν τῶν μορίων ἐξαμεῖψαν θέσιν. ὥστε
καλῶς τὴν μὲν εὐθύτητα καὶ καμπυλότητα, τοῦτ' ἔστι περιφέρειαν,
ποιότητας εἶπεν ὁ Ἀριστοτέλης, τὸ δὲ τραχὺ καὶ τὸ λεῖον κατὰ μόνην τὴν
τῶν μορίων διαφέρειν θέσιν.
p. 10a25 Ἴσως μὲν οὖν καὶ ἄλλος ἄν τις φανείη τρόπος

ποιότητος, ἀλλ' οἵ γε μάλιστα λεγόμενοι σχεδὸν οὗτοί εἰσι.
Παραδοὺς ἡμῖν τὰ τέσσαρα τῆς ποιότητος εἴδη ἐπάγει τὸ συμπέρασμα

καί φησιν ὅτι οὗτοι οἱ τρόποι τῆς ποιότητος. βουλόμενος δὲ ἡμᾶς μὴ
ἐπαναπαύεσθαι τοῖς παρ' αὐτοῦ λεγομένοις μηδὲ ἀργοὺς μένειν καὶ
ἑτερο-
κινήτους, ἀλλ' ἔχειν τι αὐτοκίνητον καὶ ἡμᾶς αὐτοὺς καὶ ζητεῖν, φησὶν
ὅτι ἴσως ἂν φανείη καὶ ἄλλος τρόπος ποιότητος. οὐκ ἔστι δὲ κατὰ
ἀλήθειαν ἕτερος παρὰ τοὺς παραδεδομένους τρόπους, ὡς ἥ τε διαίρεσις
ἔδειξε καὶ ἡ τῶν παλαιοτέρων καὶ ἐμφρόνων ἀνδρῶν ζήτησις.
p. 10a27 Ποιότητες μὲν οὖν εἰσιν αἱ εἰρημέναι, ποιὰ δὲ τὰ

κατὰ ταύτας παρωνύμως λεγόμενα.
Διαλεχθεὶς περὶ τῆς ποιότητος νῦν περὶ τοῦ ποιοῦ διαλέγεται· καὶ
γὰρ περὶ ἀμφοτέρων τὴν ἐπιγραφὴν ἐποιήσατο. ποιότητες μὲν οὖν εἰσιν
οἷον ἡ λευκότης ἡ μελανία καὶ τὰ τοιαῦτα, ποιὸν δὲ τὸ μετέχον τῶν
ποιοτήτων, οἷον τὸ λευκὸν σῶμα καὶ τὰ τοιαῦτα. καὶ αἱ μὲν ποιότητες
341
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στο Αναλυτικά πρότερα

του Αριστοτέλη. “Ioannis Philoponi in Aristotelis analytica priora
commentaria”, Ed. Wallies, M.Berlin: Reimer, 1905; Commentaria in
Aristotelem Graeca 13.2.Τόμ. 13,2, p. 11, γρ. 34
ἁπλῆ φωνή. καὶ ἄλλως· ὄνομα μέν, ὅταν μετὰ ἄρθρου λέγηται, ῥῆμα δέ,
ὅταν προσσημαίνῃ χρόνον. ὥσπερ καὶ πρότασις καὶ πρόβλημα καὶ
ἔνστασις
καὶ συμπέρασμα καὶ ἀπόφανσις πάλιν ἓν καὶ ταὐτὸν τῷ ὑποκειμένῳ εἰσίν,
ὡς ἤδη καὶ ἐν ἄλλοις εἴρηται, τῇ σχέσει δὲ διαφέρουσιν· ὅταν μὲν γὰρ

συλλογισμὸν κατασκευάσαι βουλόμενοι ὡς μέρος αὐτὴν
παραλαμβάνωμεν
συλλογισμοῦ, πρότασις λέγεται· ὅταν δὲ εἰς τὸ δεῖξαι ἑτέρῳ
προβαλλώμεθα,
ὡς ὅταν λέγωμεν ‘δεῖξον εἰ ἡ ψυχὴ ἀθάνατος’, πρόβλημα· ὅταν δέ τινος
καταφήσαντός τι ἢ ἀποφήσαντος ἡμεῖς τὰ ἐναντία ἀποφαινώμεθα,
ἔνστασις,
οἷον εἴ τινος εἰπόντος ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος ἡμεῖς εἴπωμεν ὅτι οὐκ
ἀθάνατος·
συμπέρασμα δὲ αὐτὸ τοῦτο, ὅπερ ἂν ὁ συλλογισμὸς συμπεραίνηται, οἷον
ὅτι
ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ δὲ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, τὸ δὲ ἀεικίνητον
ἀθάνατον,
ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος· ἀπόφανσις δέ, ὅταν ἁπλῶς ἀποφαινώμεθά τι κατά
τινος
ἤ τι ἀπό τινος. τελείους δὲ καλεῖ συλλογισμοὺς πάντας τοὺς ἐν τῷ πρώτῳ
σχήματι, ἀτελεῖς δὲ τοὺς ἐν τῷ δευτέρῳ καὶ τρίτῳ. ὅπως δὲ οἱ μέν

εἰσι τέλειοι οἱ δὲ ἀτελεῖς, ἐν τοῖς ἑξῆς λεχθήσεται.
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στο Αναλυτικά πρότερα του Αριστοτέλη.

Τόμ. 13,2, p. 35, γρ. 4
εἰ μὲν διεξέλθοι, τὸ ζητούμενον ὡς ὁμολογούμενον λήψεται· εἰ δὲ μή,

οὐ κατασκευάσει τὸ καθόλου· πρὸς γὰρ τὴν τοῦ καθόλου ἀνασκευὴν
ἀρκεῖ
καὶ ἓν παράδειγμα μόνον, πρὸς δὲ τὴν τοῦ καθόλου κατασκευὴν οὐδὲ
μυρία
342
ἀρκεῖ παραδείγματα. ἡ δέ γε ἀποδεικτικὴ δεῖξις αὕτη ἐστὶν ᾗ ἐκ τοῦ

καθόλου τὸ μέρος πιστουμένῃ ἕπεται πάντως τὸ ἐξ ἀνάγκης. τὸ δὲ συμ-
βαίνειδιὰ τὴν ἀναγκαίαν ὕλην παρείληπται, ἵνα μή τις νομίσῃ τῷ ἀναγ-
καίῳ τῆς ὕλης ἕπεσθαι τὸ συμπέρασμα μόνῳ, δηλοῦν ὡς εἴτε ἀδύνατοι
εἶεν αἱ προτάσεις εἴτε ἐνδεχόμεναι, συμβαίνει πάντως ἀκολουθεῖν τὸ
συμ-
πέρασμα. τὸ δὲ τῷ ταῦτα εἶναίφησι διὰ τὰ ἀκολουθοῦντα συμπερά-
σματα μὴ τῷ λόγῳ τῶν τεθεισῶν προτάσεων, ὡς εἴ τις εἴποι ‘ἡ ψυχὴ
αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος’· οὐ
γὰρ διὰ
τὰς εἰρημένας προτάσεις τοῦτο ἕπεται τὸ συμπέρασμα, ἀλλ' ‘ἡ ψυχὴ ἄρα
ἀεικίνητος’. ὅτι γὰρ τοῦτο βούλεται διὰ τοῦ εἰπεῖν τῷ ταῦτα εἶναι,
ἑαυτὸν ἑρμηνεύων ἐπήγαγε· λέγω γάρ, φησί, τῷ ταῦτα εἶναι τὸ
διὰ ταῦτα συμβαίνειν· τοῦτο δέ ἐστι τὸ μηδενὸς ἔξωθεν ὅρου προς-
δεῖν πρὸς τὸ γενέσθαι τὸ ἀναγκαῖον. ἐν γὰρ τῷ συλλογισμῷ τῷ
λέγοντι ‘ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, ἡ ψυχὴ ἄρα
ἀθάνα-
τος’ οὐκ ἔστιν ἐν τῷ συμπεράσματι τὸ ἀναγκαῖον, εἰ μὴ προστεθείη
ἔξωθεν
καὶ ὅρος καὶ πρότασις· εἰ γὰρ τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, οὔπω δῆλον
ὅτι
ἡ ψυχὴ ἀθάνατος· ἀλλ' ἐὰν προστεθῇ τοῖς ἐξ ἀρχῆς ὅροις τὸ ἀθάνατον
καὶ πρότασις ἡ λέγουσα ‘τὸ ἀεικίνητον ἀθάνατον’,

Τόμ. 13,2, p. 35, γρ. 10
καίῳ τῆς ὕλης ἕπεσθαι τὸ συμπέρασμα μόνῳ, δηλοῦν ὡς εἴτε ἀδύνατοι

εἶεν αἱ προτάσεις εἴτε ἐνδεχόμεναι, συμβαίνει πάντως ἀκολουθεῖν τὸ
συμ-
πέρασμα. τὸ δὲ τῷ ταῦτα εἶναίφησι διὰ τὰ ἀκολουθοῦντα συμπερά-
σματα μὴ τῷ λόγῳ τῶν τεθεισῶν προτάσεων, ὡς εἴ τις εἴποι ‘ἡ ψυχὴ
αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος’· οὐ
γὰρ διὰ
τὰς εἰρημένας προτάσεις τοῦτο ἕπεται τὸ συμπέρασμα, ἀλλ' ‘ἡ ψυχὴ ἄρα
ἀεικίνητος’. ὅτι γὰρ τοῦτο βούλεται διὰ τοῦ εἰπεῖν τῷ ταῦτα εἶναι,
ἑαυτὸν ἑρμηνεύων ἐπήγαγε· λέγω γάρ, φησί, τῷ ταῦτα εἶναι τὸ
διὰ ταῦτα συμβαίνειν· τοῦτο δέ ἐστι τὸ μηδενὸς ἔξωθεν ὅρου προς-
δεῖν πρὸς τὸ γενέσθαι τὸ ἀναγκαῖον. ἐν γὰρ τῷ συλλογισμῷ τῷ
λέγοντι ‘ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, ἡ ψυχὴ ἄρα
ἀθάνα-
343
τος’ οὐκ ἔστιν ἐν τῷ συμπεράσματι τὸ ἀναγκαῖον, εἰ μὴ προστεθείη

ἔξωθεν
καὶ ὅρος καὶ πρότασις· εἰ γὰρ τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, οὔπω δῆλον
ὅτι
ἡ ψυχὴ ἀθάνατος· ἀλλ' ἐὰν προστεθῇ τοῖς ἐξ ἀρχῆς ὅροις τὸ ἀθάνατον
καὶ πρότασις ἡ λέγουσα ‘τὸ ἀεικίνητον ἀθάνατον’, τότε ἐκ τῶν κειμένων
ἔχει τὸ συμπέρασμα τὸ ἀναγκαῖον. εἰπὼν δὲ τῷ ταῦτα εἶναι, ἐπειδὴ

συνεῖδεν ὡς οὐκ ἔστι σαφὲς τὸ λεγόμενον, ἐξηγούμενος ἑαυτὸν ἐπήγαγε
τὸ
διὰ ταῦτα συμβαίνειν. πάλιν δὲ καὶ αὐτὸ τοῦτο ἔτι ἀσαφὲς εἶναι δοκεῖ·
ἡ γὰρ ‘διά’ πρόθεσις πολλάκις αἰτίαν δηλοῖ· ὁ δὲ συλλογισμὸς οὐ πάντως
ἐξ αἰτιῶν περαίνεται· τοῦτο γὰρ τοῦ ἀποδεικτικοῦ συλλογισμοῦ ἐστιν
ἴδιον·

Τόμ. 13,2, p. 36, γρ. 4
ἵνα μὴ τοῦτο ὑπονοήσωμεν (τὸν γὰρ καθόλου συλλογισμὸν καὶ οὐ τὸν

ἀπο-
δεικτικὸν σκοποῦμεν), ἐξηγούμενος τὸ διὰ ταῦτα συμβαίνεινφησὶ τὸ
μηδενὸς ἔξωθεν ὅρου προσδεῖσθαι πρὸς τὸ γενέσθαι τὸ ἀναγκαῖον,
τουτέστι τὸ αὐτάρκεις εἶναι τοὺς κειμένους ὅρους καὶ τὰς ἐξ αὐτῶν
συγκει-
μένας προτάσεις εἰς τὸ γενέσθαι τὸ συμπέρασμα. διὰ τῆς προσθήκης οὖν
ταύτης ἐκβάλλει τοὺς ὁπωσοῦν τῶν συλλογισμῶν λείποντας ὅροις τισὶ
καὶ
προτάσεσιν. οὐδὲν οὖν ἧττον καὶ οἱ μονολήμματοι πάλιν ἐκβληθήσονται
καὶ διὰ ταύτης τῆς προσθήκης· δέονται γὰρ καὶ αὐτοὶ τῆς μείζονος προ-
τάσεως, ὡς ἐδείξαμεν. καὶ ἔτι οἱ σύνθετοι μὲν λείποντες δὲ ὅρῳ καὶ προ-
τάσει, ὥσπερ ὃν ἤδη εἴπομεν ‘ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀει-
κίνητον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος’· λείπει γὰρ ‘τὸ ἀεικίνητον ἀθάνατον’.
πρὸς
τούτοις καὶ οἱ ἀμεθόδως παρὰ τοῖς Στωικοῖς περαίνοντες, οἷον εἰ οὕτω τις
λέγοι ‘τὸ πρῶτον τοῦ δευτέρου μεῖζον, τὸ δεύτερον τοῦ τρίτου μεῖζον, τὸ
ἄρα πρῶτον τοῦ τρίτου μεῖζον’· τοῦτο γὰρ ἐξ ἀνάγκης μὲν ἕπεται, οὐ μὴν
διὰ
τῶν κειμένων, εἰ μὴ ἔξωθεν ἄλλη προσληφθείη πρότασις, ὅτι τὸ τινὸς
μεῖζον
ὂν καὶ τοῦ ἐλάττονος ἐκείνου μεῖζόν ἐστι. καὶ πάλιν τὸ Α τῷ Β ἴσον, τὸ Γ
τῷ Β ἴσον, τὸ Α ἄρα τῷ Γ ἴσον· πάλιν γὰρ κἀνταῦθα ἐξ ἀνάγκης μὲν
συνάγεται τὸ συμπέρασμα, οὐ μὴν διὰ τῶν κειμένων· λείπει γὰρ πάλιν
344
πρότασις ‘τὰ τῷ αὐτῷ ἴσα καὶ ἀλλήλοις εἰσὶν ἴσα’.

Τόμ. 13,2, p. 38, γρ. 4
δι' ἀδυνάτου προσλαμβάνει. δείκνυμι δὲ δι' ἀδυνάτου τοῦτο αὐτὸ τὸν

τρόπον
τοῦτον· εἰ γὰρ μή ἐστιν ἀληθὲς τὸ μηδὲν φυτὸν ἔχειν αἴσθησιν, ἀληθὲς
ἄρα τὸ ἔχειν· ἐπεὶ οὖν πᾶν φυτὸν αἴσθησιν ἔχει, ὡς ἡ ὑπόθεσις, πᾶν δὲ
τὸ αἴσθησιν ἔχον μεταβατικὴν κινεῖται κίνησιν, πᾶν ἄρα φυτὸν
μεταβατικὴν
ἔχει κίνησιν, ὅπερ ἐστὶν ἀδύνατον· τὸ δὲ ἀδύνατον ἠκολούθησε διὰ τὸ
ὑπο-
θέσθαι τὸ φυτὸν αἴσθησιν ἔχειν· ψεῦδος ἄρα τοῦτο, ἀληθὲς δὲ τὸ μὴ
ἔχειν. ὅρα οὖν ὡς εἰς τὸ δειχθῆναι, ὅτι οὐδὲν φυτὸν αἴσθησιν ἔχει,
εἴληπται
ἔξωθέν τινα, λέγω δὴ τό τε τούτῳ ἀντικείμενον τὸ αἴσθησιν ἔχειν καὶ τὸ
συμπέρασμα τὸ τούτῳ ἀκολουθῆσαν τὸ μεταβατικὴν κινεῖσθαι κίνησιν.
ἢ καὶ οὕτως· δεῖξαι βουλόμενοι ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος, ἐπ' εὐθείας μὲν
δείξομεν οὕτως, ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τοῦτο δὲ ἀεικίνητον, τοῦτο δὲ
ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος. τῇ δὲ δι' ἀδυνάτου οὕτως· εἰ μὴ
ἀθάνατος
ἡ ψυχὴ ἡ ἡμετέρα, θνητὴ ἄρα· εἰ οὖν θνητή, οὐδαμοῦ τεύξεται τοῦ κατ'
ἀξίαν· ἐνταῦθα γὰρ οὐ τυγχάνει· εἰ δὲ οὐ τυγχάνει τοῦ κατ' ἀξίαν, ἀνῄ-
ρηται πρόνοια, ὅπερ ἄτοπον. ὅρα οὖν πόσα ἔξωθεν εἴληπται, τό τε θνητὴν
εἶναι τό τε μὴ τυγχάνειν τοῦ κατ' ἀξίαν καὶ τὸ ἀνῃρῆσθαι πρόνοιαν, ἵνα

τὸ
αἴτιον τῆς εἰς ἄτοπον ἀπαγωγῆς ἀνέλωμεν, λέγω δὴ τὸ θνητὴν εἶναι τὴν
ψυχήν· τούτου δὲ ἀναιρεθέντος λείπεται εἶναι ἀθάνατον.

Τόμ. 13,2, p. 250, γρ. 6
καὶ ἀδιορίστως ζητοῦμεν τίνα ποτέ ἐστι τὰ τῇ ψυχῇ ὑπάρχοντα, δεῖ τὰς
προτάσεις τὰς παραλαμβανομένας συνάπτειν πρὸς τὴν ψυχήν, ἐπεὶ ἄλλως
οὐκ ἔσται πρὸς αὐτὴν συλλογισμός· ἐὰν δὲ ζητῶμεν εἰ ἡ ψυχὴ ἀθάνατος,
δεῖ τὰς προτάσεις συνάπτειν καὶ πρὸς τὴν ψυχὴν καὶ πρὸς τὸ ἀθάνατον·
ἄλλως γὰρ οὐκ ἔσται συλλογισμὸς τοῦ ἀθανάτου πρὸς τὴν ψυχήν, εἰ μὴ
αἱ προτάσεις τοῦ συλλογισμοῦ καὶ πρὸς τὴν ψυχὴν καὶ πρὸς τὸ ἀθάνατον
συνάπτουσι. καὶ ταῦτα μέν ἐστιν ἃ δοκεῖ λέγειν. ὅτι δὲ ἁπλῶς μὲν ὁ
συλλογισμὸς ἐκ προτάσεων καὶ ὁ τοῦδε πρὸς τόδε συλλογισμός, φέρε
345
εἰπεῖν
τοῦ ἀθανάτου πρὸς τὴν ψυχήν, ἐκ τῶν συναπτουσῶν προτάσεων πρός τε
τὸ ἀθάνατον καὶ τὴν ψυχὴν γίνεται, δῆλον· ἐν γὰρ τῷ συλλογισμῷ
τῷ λέγοντι ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, τὸ ἀει-
κίνητον ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος, συνημμέναι εἰσὶν αἱ προτάσεις
πρός τε τὸ ἀθάνατον καὶ τὴν ψυχήν. τὸ δὲ λέγειν, ὅτι ὁ πρὸς τοῦτο συλ-
λογισμὸς ἐκ τῶν πρὸς τοῦτο προτάσεων, δοκεῖ περιττὸν καὶ ἀδιανόητον
εἶναι· πᾶς γὰρ συλλογισμὸς τοῦδε πρὸς τόδε ἐστίν· οὐδεὶς γὰρ ἁπλῶς
προτίθεται συλλογίσασθαι ψυχὴν ἢ λίθον ἤ τι τοιοῦτον, ἀλλά τι κατά
τινος ἤ τι ἀπό τινος προτίθεται συλλογίσασθαι, ὅπερ αὐτὸς τοῦδε πρὸς
τόδεφησίν. εἰ δὲ λέγοιεν ὅτι ἁπλῶς, ὅταν προτιθώμεθα τὰ ὑπάρχοντά
τινι συλλογίσασθαι, οὐχ ὡρισάμεθα δὲ τοῦδε πρὸς τόδε, ἰστέον ὅτι ἡ μὲν
πρόθεσις συλλογισμὸς οὐκ ἔστιν, αὐτὸς δὲ περὶ συλλογισμῶν φησιν.
ὅταν
δὲ συλλογισμὸς γένηται, πάντῃ τε καὶ πάντως τοῦδε πρὸς τόδε γίνεται,

Τόμ. 13,2, p. 256, γρ. 2
p. 41b32 Φανερὸν δὲ καὶ ἁπλῶς πότε ἔσται καὶ πότε οὐκ ἔσται
συλλογισμός, καὶ πότε δυνατὸς καὶ πότε τέλειος.
Δῆλον ὅτι τέλειοι μὲν οἱ ἐν πρώτῳ σχήματι, ἀτελεῖς δὲ οἱ ἐν δευ-

τέρῳ καὶ τρίτῳ, διότι δέονται ἀντιστροφῆς· οὓς διὰ τοῦ δυνατοῦ
σημαίνει·
δυνάμει γὰρ ἔχουσι τὴν τελειότητα καὶ οὐκ ἐνεργείᾳ. ἐὰν δὲ προσκέηται
ἔν τισιν ἀντιγράφοις τὸ ἀτελές, τὸ μὲν ἀτελὲς νοήσομεν ὁμοίως καὶ ἐπὶ
τῶν ἐν δευτέρῳ καὶ τρίτῳ σχήματι, ἐπειδὴ καὶ αὐτὸς ἀτελεῖς αὐτοὺς
ἐκάλεσε, δυνατοὺς δὲ λέξομεν συλλογισμοὺς τοὺς δεομένους ἔξωθεν
προ-
τάσεως εἰς τελείωσιν τοῦ δηλουμένου. οἷον τί λέγω; βουλόμενος δεῖξαι
ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος λέγω οὕτως, ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ
ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος. λέγω τοῦτον τὸν συλλογισμὸν δυνατὸν
εἶναι, διότι ἐλλείπει ἔξωθεν πρότασις εἰς τελείαν δεῖξιν τοῦ δηλου-
μένου, δυνάμει μέντοι ἔνεστιν ἡ ἐλλείπουσα πρότασις ἐν τῷ συλλογισμῷ·
ἐλλείπει μὲν γὰρ ὅτι τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, τὸ ἀεικίνητον ἐξ

346
ἀνάγκης
ἀθάνατον· δυνάμει μέντοι ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ ἐστὶ καὶ τὸ ἀεικίνητον· πᾶν
γὰρ αὐτοκίνητον ἀεικίνητόν ἐστι.

Τόμ. 13,2, p. 256, γρ. 6
τέρῳ καὶ τρίτῳ, διότι δέονται ἀντιστροφῆς· οὓς διὰ τοῦ δυνατοῦ
σημαίνει·
δυνάμει γὰρ ἔχουσι τὴν τελειότητα καὶ οὐκ ἐνεργείᾳ. ἐὰν δὲ προσκέηται
ἔν τισιν ἀντιγράφοις τὸ ἀτελές, τὸ μὲν ἀτελὲς νοήσομεν ὁμοίως καὶ ἐπὶ
τῶν ἐν δευτέρῳ καὶ τρίτῳ σχήματι, ἐπειδὴ καὶ αὐτὸς ἀτελεῖς αὐτοὺς
ἐκάλεσε, δυνατοὺς δὲ λέξομεν συλλογισμοὺς τοὺς δεομένους ἔξωθεν
προ-
τάσεως εἰς τελείωσιν τοῦ δηλουμένου. οἷον τί λέγω; βουλόμενος δεῖξαι
ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος λέγω οὕτως, ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ
ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος. λέγω τοῦτον τὸν συλλογισμὸν δυνατὸν
εἶναι, διότι ἐλλείπει ἔξωθεν πρότασις εἰς τελείαν δεῖξιν τοῦ δηλου-
μένου, δυνάμει μέντοι ἔνεστιν ἡ ἐλλείπουσα πρότασις ἐν τῷ συλλογισμῷ·
ἐλλείπει μὲν γὰρ ὅτι τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, τὸ ἀεικίνητον ἐξ

ἀνάγκης
ἀθάνατον· δυνάμει μέντοι ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ ἐστὶ καὶ τὸ ἀεικίνητον· πᾶν
γὰρ αὐτοκίνητον ἀεικίνητόν ἐστι.

Τόμ. 13,2, p. 258, γρ. 2
p. 41b38 Οἷον τὸ Ε διά τε τῶν ΑΒ καὶ τῶν ΓΔ.
Τοῦτο παράδειγμά ἐστι τοῦ δι' ἄλλου καὶ ἄλλου μέσου περαινομένου
συμ-
περάσματος, ὡς τὸν ἄνθρωπον εἶναι οὐσίαν διά τε τοῦ ζῴου καὶ διὰ τοῦ
ἐμψύχου καὶ τὴν ψυχὴν * * διά τε τοῦ ἀεικινήτου καὶ τοῦ
αὐτοκινήτου.
347
λαμβάνει δὲ τὸ μὲν Ε συμπέρασμα, τὸ δὲ Α καὶ Β δύο προτάσεις, καὶ

πάλιν ἑτέρας δύο τὸ Γ καὶ τὸ Δ.

Τόμ. 13,2, p. 456, γρ. 20
p. 65a35 Ἔστι δὲ τὸ ἐν ἀρχῇ αἰτεῖσθαι.
Τὸ ἐν ἀρχῇ αἰτεῖσθαιἢ κατὰ ἀλήθειαν, ὡς ὅταν εἴπῃ ‘ἡ ψυχὴ

αὐτοκίνητος’, ἢ κατὰ δόξαν, ὡς ὅταν ἄλλο δι' ἄλλου δεικνύοιτο, ὡς καὶ
νῦν ἐποίησεν.
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στο Αναλυτικά Ύστερα

του Αριστοτέλη. (prooemium e codd. BRL) “Ioannis Philoponi
Σχόλια στο Αναλυτικά Ύσερα του Αριστοτέλη. cum Anonymo in librum ii”,
Ed. Wallies, M.Berlin: Reimer, 1909; Commentaria in Aristotelem
Graeca 13.3.Τόμ. 13,3, p. xxx, γρ. 2
μάτων ὄντων, εἰ ἔστι, τί ἐστιν, ὁποῖόν τί ἐστι καὶ διὰ τί ἐστιν, εἰρήκαμεν
δὲ ὅτι
τὰ μὲν δύο πρῶτα, τὸ εἰ ἔστι καὶ τὸ τί ἐστι, περὶ ὅρων ζήτησιν
καταγίνονται,
τὰ δὲ τελευταῖα περὶ προτάσεων, ἐνίστανταί τινες μήποτε καὶ τὰ πρῶτα
δύο
προτάσεών εἰσι ζητητικά· ζητοῦμεν γὰρ εἰ τῶν ὄντων ἐστὶν ἡ ψυχὴ καὶ τί
ἐστιν
ἡ ψυχὴ καὶ ὁποῖόν τί ἐστι καὶ διὰ τί ἐστιν. εἰ ἕκαστον οὖν, φασί, τούτων
προ-
τάσεώς ἐστι ζητητικόν, τίς ἂν εἴη τούτων ἡ διαφορά; ῥητέον τοίνυν ὅτι τὸ
μὲν εἰ ἔστιν ὑποκειμένου ἐστὶ ζήτησις, τὸ δὲ τί ἐστι κατηγορουμένου,

οἷον ὅτι
ἀθάνατος, ὅπερ ἐστὶ κατηγορούμενον· περὶ κατηγορουμένου γὰρ ἔχει τὴν
ζήτησιν·
τὸ γὰρ ἀθάνατον τῆς ψυχῆς κατηγορεῖται ὡς καθολικώτερον. τὸ δὲ διὰ τί
ἐστι ζητεῖ τὸν προσκατηγορούμενον· διὰ τί γὰρ ἀθάνατος ἡ ψυχή; ἐπειδὴ

348
ἀει-
κίνητος καὶ αὐτοκίνητος· αὐτοκίνητος δὲ ὡς αὐτὴ πρὸς ἑαυτὴν ἐπιστρέ-
φουσα καὶ νοοῦσα αὐτὴ ἑαυτήν. ἐξὸν οὖν τῇ λεχθείσῃ διακρίσει ἀπ'
ἀλλήλων
αὐτὰ διακρῖναι. τούτων δὲ τῶν τεσσάρων δύο μέν ἐστιν ἁπλᾶ, τὸ εἰ ἔστι
καὶ
τί ἐστι, δύο δὲ συνθετώτερα, τὸ διὰ τί ἐστι καὶ τὸ ὁποῖόν τί ἐστι. καὶ ὃν
ἔχει
τὸ τί ἐστι πρὸς τὸ εἰ ἔστι, τοῦτον ἔχει τὸν λόγον τὸ διὰ τί ἐστι πρὸς τὸ
ὁποῖόν
τί ἐστι· συνθετώτερον γὰρ τὸ μὲν τί ἐστι τοῦ εἰ ἔστι, τὸ δὲ διὰ τί ἐστι τοῦ
ὁποῖόν τί ἐστι. καὶ ἐν τούτοις ἡ προκειμένη περαιούσθω θεωρία.
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στο Αναλυτικά Ύσερα του Αριστοτέλη.

(4015: 004)“Ioannis Philoponi Σχόλια στο Αναλυτικά Ύστερα του
Αριστοτέλη. cum Anonymo in librum ii”, Ed. Wallies, M.Berlin: Reimer,
1909; Commentaria in Aristotelem Graeca 13.3.Τόμ. 13,3, p. 6, γρ. 21
p. 71a7 Οἱ μὲν λαμβάνοντες ὡς παρὰ ξυνιέντων.
Ἀντὶ τοῦ ‘τῶν προσδιαλεγομένων’· εἰ γὰρ βούλομαι κατασκευάσαι ὅτι

ἡ ψυχὴ ἀθάνατος, δεῖ πρότερον λαβεῖν ἐκ τοῦ προσδιαλεγομένου ὡς προ-
εγνωσμένον τὸ ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον. εἰ
δὲ μὴ
δέξηται τοῦτο, δεῖ ἐξ ἄλλων κατασκευάζειν ὅτι τὸ αὐτοκίνητον
ἀεικίνητον
καὶ οὕτως ἀποδεικνύναι ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος.
p. 71a9 Ὡσαύτως δὲ καὶ οἱ ῥητορικοὶ συμπείθουσιν.
Φησὶν ὅτι ὁμοίως τοῖς τῶν φιλοσόφων συλλογισμοῖς καὶ οἱ ῥητορι-

κοὶγίνονται ἐκ προϋπαρχούσης γνώσεως· ὡς γὰρ ἐδείξαμεν, καὶ τὸ παρά-
δειγμα καὶ τὸ ἐνθύμημα ἐκ προϋπαρχούσης γνώσεως γίνεται. καλῶς δὲ

εἶπε συμπείθουσι· καὶ γὰρ ὁ Πλάτων φησὶν ἐν τῷ Γοργίᾳ ὅτι δύο
349
εἰσὶ πίστεις, ἡ μὲν διδασκαλικὴ ἡ δὲ πιστευτική. καὶ τῇ μὲν διδασκαλικῇ

κέχρηνται οἱ φιλόσοφοι ὡς περὶ ἀληθείας διαλεγόμενοι,

Τόμ. 13,3, p. 6, γρ. 22
τρόπουκατορθοῦνται, τουτέστι διὰ τῆς προγνώσεως, ὡς εἰρήκαμεν.

ὁμοίως
δὲ τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλωνἔστιν ἰδεῖν τεχνῶνκαὶ περὶ τοὺς λό-
γους, ἀντὶ τοῦ ‘τοὺς συλλογισμούς’· οἱ γὰρ τά τε καθόλου ἐκ τῶν μερι-
κῶν καὶ τὰ μερικὰ ἐκ τῶν καθόλου πιστούμενοι διὰ συλλογισμῶν
πιστοῦν-
ται ἐκ προϋπαρχούσης γνώσεως.
p. 71a7 Οἱ μὲν λαμβάνοντες ὡς παρὰ ξυνιέντων.
Ἀντὶ τοῦ ‘τῶν προσδιαλεγομένων’· εἰ γὰρ βούλομαι κατασκευάσαι ὅτι

ἡ ψυχὴ ἀθάνατος, δεῖ πρότερον λαβεῖν ἐκ τοῦ προσδιαλεγομένου ὡς προ-
εγνωσμένον τὸ ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον. εἰ
δὲ μὴ
δέξηται τοῦτο, δεῖ ἐξ ἄλλων κατασκευάζειν ὅτι τὸ αὐτοκίνητον
ἀεικίνητον
καὶ οὕτως ἀποδεικνύναι ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος.
p. 71a9 Ὡσαύτως δὲ καὶ οἱ ῥητορικοὶ συμπείθουσιν.
Φησὶν ὅτι ὁμοίως τοῖς τῶν φιλοσόφων συλλογισμοῖς καὶ οἱ ῥητορι-

κοὶγίνονται ἐκ προϋπαρχούσης γνώσεως· ὡς γὰρ ἐδείξαμεν, καὶ τὸ παρά-
δειγμα καὶ τὸ ἐνθύμημα ἐκ προϋπαρχούσης γνώσεως γίνεται. καλῶς δὲ

εἶπε συμπείθουσι· καὶ γὰρ ὁ Πλάτων φησὶν ἐν τῷ Γοργίᾳ ὅτι δύο
εἰσὶ πίστεις, ἡ μὲν διδασκαλικὴ ἡ δὲ πιστευτική. καὶ τῇ μὲν διδασκαλικῇ
κέχρηνται οἱ φιλόσοφοι ὡς περὶ ἀληθείας διαλεγόμενοι, τῇ δὲ πιστευτικῇ
οἱ ῥήτορες ὡς ἂν ἐπιτηδεύοντες πείθειν μᾶλλον ἢ τἀληθῆ προβάλλεσθαι.

Τόμ. 13,3, p. 30, γρ. 24
350
ἀρχοειδέστερον. οἷον ἐὰν θελήσω δεῖξαι, εἰ τύχοι, ὅτι ἡ ψυχὴ ἀπαθὴς κατ'
οὐσίαν, κέχρημαί τινι μέσῳ ὅρῳ δι' ἑαυτοῦ τὰ ἄκρα συνδέοντι διὰ τὸ μὴ
εἶναι πρώτην καὶ ἄμεσον τὴν τοιαύτην ἀπόφανσιν, οἷον ὅτι ἡ ψυχὴ
ἀθάνατος,
τὸ ἀθάνατον ἀπαθὲς κατ' οὐσίαν, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀπαθὴς κατ' οὐσίαν. πάλιν
δὲ
ἐπειδὴ ἡ ληφθεῖσα πρότασις οὐκ ἔστι πρωτίστη οὐδὲ αὐτόπιστος, δέομαι
πάλιν εἰς τὴν ἐκείνης κατασκευὴν ἄλλου τινὸς μέσου ὅρου τοῦ πάλιν δι'
ἑαυτοῦ τὰ ἄκρα συνδέοντος, καὶ τοῦτο ποιῶ, ἕως ἂν καταντήσω εἰς
προτά-
σεις ἀμέσους καὶ ἀναποδείκτους· οἷον, εἰ τύχοι, ἀεικίνητος ἡ ψυχή, τὸ δὲ
ἀεικίνητον ἀθάνατον· πάλιν ἐπειδὴ τὸ εἶναι αὐτὴν ἀεικίνητον οὐκ

οἴκοθεν
ἔχει τὴν πίστιν, ἑτέρου δεῖ μεταξὺ ὅρου τοῦ τοῦτο κατασκευάζοντος,
οἷον ὅτι αὐτοκίνητος ἡ ψυχὴ ἤ τι τοιοῦτον. ὁμοίως ἐὰν θελήσω δεῖξαι
ὅτι ὁ ἄνθρωπος οὐσία ἐστί, κέχρημαι μέσῳ ὅρῳ τῷ ζῴῳ, ὅτι τὸ ζῷον
οὐσία· καὶ εἰ τοῦτο μήπω ἄμεσον, πρὸς τὴν τούτου πίστιν κέχρημαι πάλιν
μέσῳ ὅρῳ, ὅτι τὸ ζῷον αὐθυπόστατον, τὸ δὲ αὐθυπόστατον οὐσία,

καὶ οὕτως συνάγω ὅτι ὁ ἄνθρωπος οὐσία. καὶ ἔστιν αὕτη ἡ πρότασις,
λέγω
δὴ ὅτι τὸ αὐθυπόστατον οὐσία, πρωτίστη καὶ ἄμεσος· κατήντησε γὰρ εἰς
τὸν ὅρον τῆς οὐσίας· τοῦτο γὰρ οὐσία ἐστὶν ὃ καθ' αὑτὸ ὑφέστηκε καὶ μὴ
ἑτέρου δέεται πρὸς τὸ εἶναι. εἰ δὲ εἴτε εἰς τοὺς ὁρισμοὺς καταντήσαντες
συλλογιζόμεθα εἴτε εἰς τὰ κοινὰ ἀξιώματα, οὐκέτι περαιτέρω πρόιμεν·

Τόμ. 13,3, p. 127, γρ. 35
συμπεφυκυῖαι ἀλλὰ τισὶ καλοῦνται θέσεις. καὶ τῶν θέσεων αἱ μὲν τί ἐστιν
ἕκαστόν φασιν, αἳ καλοῦνται ὁρισμοί, αἱ δὲ ἄλλο ἄλλου κατηγοροῦσιν, αἳ
καλοῦνται κοινῷ ὀνόματι ὑποθέσεις. καὶ τῶν ὑποθέσεων αἱ μὲν ἀληθεῖς

τε οὖσαι καὶ δοκοῦσαι λαμβάνονται τῷ μανθάνοντι παρὰ τοῦ
ἐπιστήμονος, αἱ
δὲ μὴ δοκοῦσαι. αἱ μὲν οὖν δοκοῦσαι τοῖς μανθάνουσι λαμβανόμεναι κα-
λοῦνται ἰδίῳ ὀνόματι ὁμωνύμως τῷ γένει ὑποθέσεις, αἱ δὲ μὴ δοκοῦσαι
351
αἰτήματα. καὶ τῶν ὑποθέσεων ὅσαι μὲν μετὰ τοῦ δοκεῖν τῷ προσδιαλεγο-
μένῳ καὶ ἀληθεῖς εἶναι οὐ πολλῆς δέονται ἐπιστάσεως εἰς τὸ τὴν ἐν
αὐτοῖς
θεωρηθῆναι ἀλήθειαν, καλοῦνται κυρίως ὑποθέσεις· οἷον εἰ θέλων τις
κατα-
σκευάσαι, ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος, ἐρωτήσει τὸν προσδιαλεγόμενον, εἰ
δοκεῖ
αὐτῷ ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος εἶναι, ἢ εἰ τὰ ἐναντία ἐξ ἀλλήλων γίνεται. εἰ
μὲν οὖν συγκατάθηται τῇ ἐρωτήσει, φήσει οὕτως ἔχειν· εἰ γὰρ καὶ χρῄζει
ταῦτα ἐπιστάσεώς τινος, ἀλλ' οὖν ἀληθῆ τέ εἰσι καὶ τῷ ὀλίγον ἐπισκέ-
ψαντι εὐθὺς δῆλα οὕτως ἔχοντα γίνεται. ταῦτα οὖν καλεῖται κυρίως ὑπο-
θέσεις. τοῦ τοιούτου δ' εἰσὶν εἴδους καὶ τῶν ὁρισμῶν ὅσοι φανερὰν
ἔχουσι
τὴν ἐν αὐτοῖς ἀλήθειαν· οἷον τρίγωνόν ἐστι σχῆμα ἐκ τριῶν εὐθειῶν περι-
εχόμενον, κύκλος δέ ἐστι σχῆμα ὑπὸ μιᾶς γραμμῆς περιεχόμενον, πρὸς ἣν

Τόμ. 13,3, p. 143, γρ. 15
γένους τινὸς ἑνός· οὐ γὰρ ἂν ἠρώτα.
Εἰπὼν ὅτι τοῖς κοινοῖς πᾶσαι κέχρηνται αἱ ἐπιστῆμαι, καίτοι γε πρὸ

πάντων καὶ ἡ διαλεκτικὴ καὶ ἡ πρώτη φιλοσοφία, ἐντεῦθεν διακρίνει
τὴν διαλεκτικὴν τῶν τε ἄλλων πασῶν καὶ τῆς πρώτης φιλοσοφίας. τῶν
μὲν ἄλλων πασῶν, ὅτι ἑκάστη μὲν τῶν ἄλλων περὶ ἕν τι γένος καταγίνε-
ται, αὕτη δὲ περὶ πάντων. ἅμα δὲ πασῶν διαφέρει καὶ τῆς πρώτης φιλο-
σοφίας, ὅτι ἡ μὲν διαλεκτικὴ ἐρωτῶσα τὸν προσδιαλεγόμενον καὶ ἐξ
αὐτοῦ
λαμβάνουσα τὰς προτάσεις οὕτως ἐκ τῶν δοθεισῶν παρ' ἐκείνου
προτάσεων
τὸ προτεθὲν κατασκευάζει [ὃ] καὶ ἐξ ἑκατέρου μορίου τῆς ἀντιφάσεως τὸ
αὐτὸ κατασκευάζει· οἷον, εἰ τύχοι, κατασκευάσει τὴν ἀθανασίαν τῆς

ψυχῆς
ἐρωτήσας τὸν προσδιαλεγόμενον, πότερον δοκεῖ αὐτῷ αὐτοκίνητον εἶναι
τὴν
ψυχὴν ἢ οὔ; καὶ ὁποῖον ἂν μόριον τῆς ἀντιφάσεως ἀποκριθείη ὁ προσδια-
λεγόμενος, τοῦτο λαβὼν πειράσεται δεῖξαι τὴν ἀθανασίαν αὐτῆς, ἐξ
ἐνδόξων
352
δηλονότι καὶ πιθανῶν, οὐ μὴν ἐξ ἀναγκαίων οὐδὲ ἐκ τῶν καθ' αὑτὸ τῷ

πράγματι ὑπαρχόντων. αἱ μέντοι ἐπιστῆμαι οὐχ οὕτως· οὐδὲ γὰρ
ἐρωτῶσαι
λαμβάνουσι τὰς προτάσεις, ἀλλ' ἐξ αὐτῆς τῆς τῶν πραγμάτων φύσεως
αὐτὰς
λαμβάνουσαι, κἂν μηδενὶ δοκῇ, οὕτως ὃ βούλονται οὐδὲ ἐξ ἑκατέρου
μορίου
τῆς ἀντιφάσεως τὸ αὐτὸ συνάγουσι· δέδεικται γὰρ τοῦτο ἐν τῷ δευτέρῳ
τῶν Πρώτων ἀναλυτικῶν, ὅτι ἀποδεικτικῶς τὸ αὐτὸ ἐκ τῶν ἐναντίων
συναχθῆναι ἀδύνατον,

Τόμ. 13,3, p. 167, γρ. 17
ἐξ ἀληθῶν μὲν ἀληθὲς κατεσκεύασεν· ὅσον γὰρ ἀφεστήκασι τοῦ βορείου

πόλου τὰ ἄστρα, τοσοῦτον θᾶττον δύνουσι· διὸ καὶ Ἄρατός φησιν
Ἀλλ' αἰεὶ Ταῦρος προφερέστερος Ἡνιόχοιο
Εἰς ἑτέρην καταβῆναι, ὁμηλυσίῃ περ ἀνελθών·
οὐ μὴν αὕτη ἡ αἰτία τοῦ ταχέως αὐτὰ δύνειν, τὸ πόρρω εἶναι τοῦ βορείου
πόλου. διὰ τοῦτο οὖν τοῦ ὅτι ἐστὶν οὗτος ὁ συλλογισμός, οὐ τοῦ διότι.
ἐὰν
μέντοι οὕτως εἴπω, ὅτι τὰ νότια ἐλάττονα ἔχει τὴν ὑπὲρ γῆς περιφέρειαν
τῆς ὑπὸ γῆν, τὰ δ' ἐλάττονα ἔχοντα τὴν ὑπὲρ γῆς περιφέρειαν θᾶττον δύ-
νουσι, τὰ νότια ἄρα θᾶττον δύνουσιν, αὕτη ἂν εἴη κυριωτάτη αἰτία τοῦ
θᾶττον δύνειν, καὶ διὰ τοῦτο τοῦ διότι ὁ συλλογισμός. πάλιν ὁ μὲν διὰ
τοῦ
αὐτοκίνητον εἶναι τὴν ψυχὴν ἀποδείξας ὅτι καὶ ἀθάνατος οὐ δι' ἀμέσων
ἀπέδειξεν· ὁ μέντοι ἐκ τοῦ ἀρχὴν εἶναι ζωῆς, οὗτος δι' ἀμέσων. πῶς δὲ
ἐν τοῖς ἔμπροσθεν ἐλέγομεν, ὅτι καὶ τὸ ὅτι ἔστι καὶ δι' ἀμέσων δεῖξαι καὶ
δι' ἐμμέσων ὁμοίως καὶ τὸ διότι; ἐκεῖ οὖν τοῦ διότι ἐλέγομεν εἶναι
συλλογισμοὺς ἁπλῶς τοὺς διὰ τί τόδε γίνεται κατασκευάζοντας, κἂν μὴ
προσεχὴς ᾖ ἡ ἀποδιδομένη αἰτία ἀλλ' ἔμμεσος. καὶ γὰρ τὸ ἐκλιμπάνειν
τὴν σελήνην διὰ τὸ κατὰ διάμετρον εἶναι τῷ ἡλίῳ τοῦ διότι ἐλέγομεν
εἶναι συλλογισμόν, διότι φησὶ τῆς ἐκλείψεως αἰτίαν εἶναι τὴν κατὰ διάμε-
τρον τῶν φωστήρων ἀπόστασιν· καίτοι οὐ προσεχὴς αἰτία αὕτη ἀλλ'
ἔμμεσος· προσεχὴς δὲ ἡ ἐπιπρόσθησις τῆς γῆς. τοῦ δὲ ὅτι τὸν λέγοντα
οὐ διὰ τί ἐκλείπει ἡ σελήνη, ἀλλ' ὅτι ἁπλῶς ἐκλείπει,

Τόμ. 13,3, p. 218, γρ. 20
353
λελόγισται διαλεκτικῶς.
Ἐπειδὴ εἶπεν ὅτι αἱ ἀποδείξεις οὐκ ἄλλως γίνονται ἢ διὰ τῶν ἀμέσων
προτάσεων, φησὶν ὅτι, εἰ διαλεκτικῶς συλλογίζονταί τινες, ἐπειδὴ οἱ δια-
λεκτικοὶ συλλογισμοὶ οὐκ ἐξ ἀναγκαίων ἀλλ' ἐξ ἐνδόξων ἦσαν, αἱ
εἰλημμέναι
προτάσεις ἐὰν ἄμεσοι μὴ ὦσι, δοκῶσι δὲ τῷ προσδιαλεγομένῳ εἶναι
ἄμεσοι,
οὐδὲν ἧττον ὁ τοιοῦτος συλλογίζεται διαλεκτικῶς· ἡ γὰρ διαλεκτικὴ ἐξ
ἐν-
δόξων ἐστὶ συλλογισμῶν, ἔστ' ἂν εἴη διαλεκτική. οἷον εἰ εἴποι οὕτως
’ἡ ψυχὴ ἀεικίνητος, τὸ ἀεικίνητον ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος’· εἰ
γὰρ δόξει ἔνδοξον εἶναι τὸ τὴν ψυχὴν εἶναι ἀεικίνητον καὶ μηδενὸς
μέσου
ὅρου δεῖσθαι εἰς ἀπόδειξιν, λήψεται τὸ δοκοῦν ἄμεσον· ὁμοίως κἂν δόξῃ
πάλιν αὐτοκίνητον εἶναι ἀμέσως τὴν ψυχήν, τὸ δοκοῦν ὡς ἀναγκαῖον λή-
ψεται. οὕτω μὲν οὖν ὁ διαλεκτικός. ὁ μέντοι ἀποδεικτικὸς οὐ τὸ δοκοῦν
ἄμεσον λήψεται ὡς ἄμεσον ἀλλὰ τὸ τῇ φύσει ἄμεσον.

Τόμ. 13,3, p. 408, γρ. 13
ἄνωθεν, τὴν ὑπόνοιαν ταύτην θεραπεύει. καὶ λέγει μὴ τὸ ἐν ἀρχῇ

αἰτεῖσθαι
τὸν λέγοντα τὸν ἄνθρωπον ἢ ὑπὸ τὸ λογικὸν ἀνάγεσθαι ἢ ὑπὸ τὸ ἄλογον·
ἀλλὰ
μὴν λογικός ἐστιν· ἐξ ἀνάγκης γὰρ ὁ ἄνθρωπος ὑπὸ θάτερον τούτων
ἐμπίπτει.
ὅτι δὲ τὸ ἐξ ἀνάγκης ἐν τούτῳ θεωρεῖται, δῆλον· αἱ ἀντικείμεναι
διαφοραί,
τὸ λογικὸν καὶ τὸ ἄλογον, ἰσοδυναμοῦσι ταῖς ἀντιφατικῶς ἀντικειμέναις·
ταὐτὸν γάρ ἐστι τὸ λέγειν λογικὸν καὶ οὐ λογικόν. εἰ γοῦν ἐπὶ τῶν ἀντι-
φατικῶς ἀντικειμένων ἐξ ἀνάγκης θάτερον ἀληθεύει ἐπὶ ἑκάστου τῶν
ὄντων,
λοιπὸν ἄρα καὶ ἐπὶ τῶν ἀντικειμένων διαφορῶν ἕκαστον τῶν ὄντων ὑπὸ
θάτερον τούτων πεσεῖται τὸ δὲ αἴτημαἐξ ἀνάγκης οὐκ ἔστιν. αἴτημα δὲ
λέγεται ὃ οὐ γινώσκει ὁ μαθητευόμενος οἴκοθεν, ἀλλὰ ἀκούει νῦν
πρώτως
τοῦ διδασκάλου τοῦτο λέγοντος. οἷον τὸ ‘ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος’·
354
αἰτήσεται γὰρ
τὸν διδάσκαλον δεῖξαι τοῦτο. καὶ λοιπὸν κεῖται παρὰ τῇ ἐξουσίᾳ τοῦ
μαθητευομένου δέξασθαι τοῦτο εἴτε καὶ μή, καὶ οὐκ ἐξ ἀνάγκης ἔχει τὸ
τοῦτο
δέξασθαι. εἰκότως δὲ προσέθηκε τὸ ὧν μὴ ἔστι τι μεταξύ· εἰ γὰρ ἔμμεσά
εἰσι τὰ ἀντικείμενα, οἷον τὸ λευκὸν καὶ τὸ μέλαν, οὐκ ἐξ ἀνάγκης πᾶν
πρᾶγμα ἢ
λευκὸν ἔσται ἢ μέλαν, ἀλλ' ἐνδέχεται μηδέτερον τούτων εἶναι ἀλλ' εἶναι
ὠχρὸν ἢ
φαιὸν ἢ ξανθόν. τὸ δὲ εἴπερ ἐκείνου διαφορὰ ἔσταιπρόσκειται, ἵνα δείξῃ
ὅτι, ἐὰν τὰ ἀντικείμενα προσεχεῖς διαφοραί εἰσι τοῦ ζῴου, ὡς τὸ πεζόν,
πτηνὸν
καὶ νηκτόν, ἐξ ἀνάγκης εἰς θάτερον αὐτῶν ἐμπίπτει ἕκαστον τῶν ὄντων.
εἰ δὲ
οὐκ εἰσὶ διαφοραὶ τοῦ ζῴου ἀλλά τινος τῶν ὑποκάτω αὐτοῦ, ὡς τὸ ὁλό-
πτερον καὶ τὸ σχιζόπτερόν εἰσι τοῦ πτηνοῦ, οὐκ ἐξ ἀνάγκης ἅπαν ζῷον ἢ
Ιωάννης Φιλόπονος In Aristotelis libros de generatione et corruptione

commentaria “Ioannis Philoponi in Aristotelis libros de generatione et
corruptione commentaria”, Ed. Vitelli, H.Berlin: Reimer, 1897;
εἶναι τὸ κινήσει τοιᾷδε, νείκει δὲ τὸ τοιᾷδε.
Οὐδέν, φησί, διορισάμενος περὶ κινήσεως, τίς τέ ἐστι καὶ τίνων,

ἁπλῶς οὑτωσὶ τὴν φιλίαν λέγει κινεῖν καὶ τὸ νεῖκος, τὸ μὲν διακρῖνον καὶ
διαχωρίζον ἀπ' ἀλλήλων τὰ στοιχεῖα, τὴν δὲ συνάπτουσαν ἐκ διεστώτων.
ἔδει οὖν, φησί, πρότερον ἢ διορίσασθαι τὰ περὶ τῆς κινήσεως ἢ
ὑποθέσθαι
ἢ ἀποδεῖξαι· ταῦτα γὰρ ἐπιστήμης ἔργα. τὰς μὲν γὰρ ἀρχὰς ὑποτίθεν-
ται καὶ ὁρίζονται, οἷον ὅτι τὸ σημεῖον ἀμερές, ὅτι τριγώνων εἴδη τρία (τὸ
ἰσόπλευρον, τὸ ἰσοσκελές, τὸ σκαληνόν), ὅτι ὁ κύκλος σχῆμα ἐπίπεδον
ὑπὸ
μιᾶς γραμμῆς περιεχόμενον ἐφ' ἣν αἱ ἀπὸ τοῦ μέσου προσπίπτουσαι ἴσαι
ἀλλήλαις εἰσίν· τὰ δὲ μετὰ τὰς ἀρχὰς ἀποδεικνύουσιν. εἰ μὴ ἄρα, φησίν,
αὐτοκίνησίς ἐστιν ἡ φιλία, καὶ τὸ νεῖκος ὁμοίως. ἀλλ' οὐ τοῦτό φησιν ὁ
Ἐμπεδοκλῆς, ἀλλὰ κινήσεως αἴτια τὸ νεῖκος καὶ τὴν φιλίαν. ὥστε οὐδὲν
περὶ κινήσεως εἴρηκεν.
355
p. 333b26 Ἔτι δὲ ἐπεὶ φαίνονται καὶ βίᾳ καὶ παρὰ φύσιν κινού-
μενα τὰ σώματα.
Ἐμπεδοκλέους τὴν μὲν φιλίαν ἐπαινοῦντος ὡς τῆς κατὰ φύσιν

αἰτίαν κινήσεως, τὸ δὲ νεῖκος ψέγοντος ὡς τῆς ἐναντίας (φησὶ γὰρ “ὡς
καὶ ἐγὼ δεῦρ' εἰμὶ φυγὰς θεόθεν καὶ ἀλήτης νείκεϊ μαινομένῳ πίσυνος”),
εἰς τοὐναντίον πάλιν αὐτὸν ὁ Ἀριστοτέλης περιάγει, δεικνὺς ὅτι κατὰ τὰς
αὐτοῦ ὑποθέσεις ἡ μὲν φιλία τῆς παρὰ φύσιν τὸ δὲ νεῖκος τῆς κατὰ
φύσιν κινήσεώς ἐστιν αἴτιον. τούτων δὲ πρότερον δείκνυσιν ὅτι ἐστὶ καὶ
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στο Περί ζώων του

Αριστοτέλη.
“Ioannis Philoponi (Michaelis Ephesii) in libros de generatione
animalium commentaria”, Ed. Hayduck, M.Berlin: Reimer, 1903;
ὅτι οὐκ ἀπὸ παντὸς ἄπεισι, διὰ τῶν αὐτῶν ὅτι οὐ προΐεται τὸ θῆλυ
σπέρμα.
τὰ μὲν οὖν ἐπιχειρήματα, δι' ὧν ἤλεγξε τὴν τοῦ Πλάτωνος δόξαν, ταῦτα.
ὅτι δὲ οἷα εἴπομεν ἔφασκεν ἐκ τοῦ πατρὸς ἐξέρχεσθαι μόρια, καὶ ταῦτα
ζῶντα, καὶ οὐ μόνον τοῦτο, ἀλλὰ καὶ ὅτι ἡ μήτρα καὶ τὸ τοῦ ἄρρενος
μόριον τὸ γεννητικὸν ζῷά εἰσιν, ἄκουσον τί φησιν ἐν τῷ Τιμαίῳ πρῶτον
μὲν περὶ τοῦ γεννητικοῦ μορίου τοῦ ἄρρενος καὶ τοῦ θήλεος· γράφει γὰρ
κατὰ λέξιν οὕτως “τὸν τῆς συνουσίας ἔρωτα οἱ θεοὶ ἐτεκτήναντο, ζῷον τὸ
μὲν ἐν ἡμῖν τὸ δ' ἐν ταῖς γυναιξὶ συστήσαντες ἔμψυχον”· ὥστε ζῷα καὶ
ἐν ἡμῖν λέγει, δι' ὧν αἱ γενέσεις, τό τε μόριον τοῦ ἄρρενος καὶ τῆς
γυναικὸς τὴν μήτραν, ζῷα δὲ οὐχ ὅτι ζῶσι μόνον, ἀλλ' ὅτι καὶ κατήκοα
τῆς αὐτοκινήτου κατ' ἐκεῖνον ψυχῆς. λέγει γὰρ “τὸ περὶ τὴν τῶν αἰδοίων
φύσιν ἀπειθές τε καὶ αὐτοκρατὲς γεγονός, οἷον ζῷον ἀνυπήκοον τοῦ
λόγου,
πάντων δι' ἐπιθυμίας οἰστρώδεις ἐπιχειρεῖ κρατεῖν”. περὶ δὲ τῆς μήτρας
ὅτι τε ζῷόν ἐστι καὶ αὕτη καὶ τὰ ἀπὸ τοῦ πατρὸς ἐξερχόμενα μόρια,
ταῦτα πάλιν λέγει Πλάτων “αἱ δ' ἐν ταῖς γυναιξὶν αὖ μῆτραί τε καὶ
ὑστέραι λεγόμεναι διὰ τὰ αὐτὰ ταῦτα, ζῷον ἐπιθυμητικὸν ἐνὸν τῆς παιδο-
ποιίας, ὅταν ἄκαρπον παρὰ τὴν ὥραν χρόνον πολὺν γίνηται, χαλεπῶς
ἀγανακτοῦν φέρει καὶ πλανώμενον πάντῃ κατὰ τὸ σῶμα τὰς τοῦ
πνεύματος
διεξόδους ἀποφράττον καὶ ἀναπνεῖν οὐκ ἐῶν εἰς ἀπορίας τὰς ἐσχάτας
ἐμβάλλει καὶ νόσους παντοδαπὰς ἄλλας παρέχει, μέχριπερ ἂν ἑκατέρων ἡ
356
ἐπιθυμία καὶ ὁ ἔρως ξυναγαγόντες οἷον ἀπὸ δένδρων καρπὸν

καταδρέψαντες
Ιωάννης Φιλόπονος Αριστοτέλης. Σχόλια. Περί

ψυχής. “Ioannis Philoponi in Aristotelis de anima libros
commentaria”, Ed. Hayduck, M.Berlin: Reimer, 1897; Commentaria in
Aristotelem Graeca 15.Τόμ. 15, p. 2, γρ. 5
τοῖς· τοῦτο γὰρ γινώσκει. οἶδε γὰρ ὅτι πᾶν λευκὸν διακριτικὸν ὄψεως,
καὶ ὅτι πᾶς ἄνθρωπος δίπους. ἔτι γε μὴν καὶ τῶν διανοητῶν οἶδεν
ἄνευ λόγου τὰ συμπεράσματα. οἶδε γὰρ ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος, διὰ
τί δὲ ἀθάνατος, οὐκέτι οἶδεν· διανοίας γὰρ τοῦτο ἔργον, δόξης δὲ τὸ ὅτι
μόνον
εἰδέναι. ὅθεν καὶ καλῶς ὁρίζεται αὐτὴν ἐν τῷ Σοφιστῇ διαλόγῳ ὁ
Ἐλεάτης ξένος διανοίας ἀποτελεύτησιν. τῆς γὰρ διανοίας
συλλογισαμένης
ὅτι ἀθάνατος ἡ ψυχή, λαβοῦσα ἡ δόξα τὸ συμπέρασμα τοῦτο μόνον οἶδεν
ὅτι ἀθάνατος. διανοίας γὰρ ἔργον τὸ οἱονεὶ ὁδόν τινα διανύειν μεταβαί-
νουσαν ἀπὸ προτάσεων ἐπὶ συμπεράσματα, ὅθεν ἔσχε καὶ τοὔνομα. οἷον
πόθεν ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος ζητεῖ ἡ διάνοια· εἶτα ἐκ τῶν σαφεστέρων
ἀρξαμένη διαβαίνει ἐπὶ τὸ ζητούμενον λέγουσα ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος,
τὸ αὐτοκίνητον καὶ ἀεικίνητον, τοῦτο δὲ ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα
ἀθάνατος.
τοῦ δὲ νοῦ ἔργον τὸ ἁπλαῖς ἐπιβολαῖς κρειττόνως ἢ κατὰ ἀπόδειξιν ἐπι-
βάλλειν τοῖς πράγμασιν. ὥσπερ γὰρ ἡ αἴσθησις προσβάλλουσα τῷ λευκῷ
ἢ τῷδε τῷ σχήματι κρειττόνως ἢ κατὰ ἀπόδειξιν τοῦτο γινώσκει (οὐ γὰρ
δεῖται συλλογισμοῦ, ὅτι τόδε ἐστὶ λευκόν, ἀλλὰ ἁπλῇ ἐπιβολῇ τοῦτο γι-
νώσκει), οὕτω καὶ ὁ νοῦς ἁπλῇ ἐπιβολῇ γινώσκει τὰ νοητὰ κρειττόνως ἢ
κατὰ ἀπόδειξιν. αὕτη δὲ ἡ τοῦ νοῦ ἐνέργεια μόνοις παραγίνεται τοῖς εἰς
ἄκρον καθάρσεως καὶ ἐπιστήμης ἀφιγμένοις, τοῖς διὰ τῶν καθαρτικῶν
ἀρε-
τῶν ἀφαντάστως καὶ δίχα αἰσθήσεως ἐνεργεῖν συνειθισμένοις. ἔστι γὰρ ὁ
Ιωάννης Φιλόπονος Αριστοτέλης. Σχόλια. Περί ψυχής. Τόμ. 15, p. 2,

γρ. 6
καὶ ὅτι πᾶς ἄνθρωπος δίπους. ἔτι γε μὴν καὶ τῶν διανοητῶν οἶδεν
ἄνευ λόγου τὰ συμπεράσματα. οἶδε γὰρ ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος, διὰ
τί δὲ ἀθάνατος, οὐκέτι οἶδεν· διανοίας γὰρ τοῦτο ἔργον, δόξης δὲ τὸ ὅτι
357
μόνον
εἰδέναι. ὅθεν καὶ καλῶς ὁρίζεται αὐτὴν ἐν τῷ Σοφιστῇ διαλόγῳ ὁ
Ἐλεάτης ξένος διανοίας ἀποτελεύτησιν. τῆς γὰρ διανοίας
συλλογισαμένης
ὅτι ἀθάνατος ἡ ψυχή, λαβοῦσα ἡ δόξα τὸ συμπέρασμα τοῦτο μόνον οἶδεν
ὅτι ἀθάνατος. διανοίας γὰρ ἔργον τὸ οἱονεὶ ὁδόν τινα διανύειν μεταβαί-
νουσαν ἀπὸ προτάσεων ἐπὶ συμπεράσματα, ὅθεν ἔσχε καὶ τοὔνομα. οἷον
πόθεν ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος ζητεῖ ἡ διάνοια· εἶτα ἐκ τῶν σαφεστέρων
ἀρξαμένη διαβαίνει ἐπὶ τὸ ζητούμενον λέγουσα ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος,
τὸ αὐτοκίνητον καὶ ἀεικίνητον, τοῦτο δὲ ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα
ἀθάνατος.
τοῦ δὲ νοῦ ἔργον τὸ ἁπλαῖς ἐπιβολαῖς κρειττόνως ἢ κατὰ ἀπόδειξιν ἐπι-
βάλλειν τοῖς πράγμασιν. ὥσπερ γὰρ ἡ αἴσθησις προσβάλλουσα τῷ λευκῷ
ἢ τῷδε τῷ σχήματι κρειττόνως ἢ κατὰ ἀπόδειξιν τοῦτο γινώσκει (οὐ γὰρ
δεῖται συλλογισμοῦ, ὅτι τόδε ἐστὶ λευκόν, ἀλλὰ ἁπλῇ ἐπιβολῇ τοῦτο γι-
νώσκει), οὕτω καὶ ὁ νοῦς ἁπλῇ ἐπιβολῇ γινώσκει τὰ νοητὰ κρειττόνως ἢ
κατὰ ἀπόδειξιν. αὕτη δὲ ἡ τοῦ νοῦ ἐνέργεια μόνοις παραγίνεται τοῖς εἰς
ἄκρον καθάρσεως καὶ ἐπιστήμης ἀφιγμένοις, τοῖς διὰ τῶν καθαρτικῶν
ἀρε-
τῶν ἀφαντάστως καὶ δίχα αἰσθήσεως ἐνεργεῖν συνειθισμένοις. ἔστι γὰρ ὁ
νοῦς οἷον ἕξις τῆς ψυχῆς τελειοτάτη. ὅθεν περὶ τούτου λέγων ὁ Πλω

γρ. 18
εἰς τὰ ἐξ ὧν συνέστηκεν· ἀλλὰ τοῦτο τὸ πνευματικὸν ὃ λέγομεν. ἐν

τούτῳ οὖν ἐστι πάντως διὰ τοῦτο ὡς ἐν ὑποκειμένῳ θυμὸς καὶ ἐπιθυμία,
καὶ τούτου ἐστὶν ἀχώριστα. τῷ τοῦτο δῆλον; ὅτι ἀνάγκη μετὰ τὴν ἔξοδον
τῆς ψυχῆς ἐκ τοῦ παχέος τούτου σώματος ἔτι εἶναι ἐν αὐτῇ θυμὸν καὶ
ἐπιθυμίαν· εἰ γὰρ μὴ ἦσαν, ἀλλ' ἅμα τῇ ἐξόδῳ τοῦ σώματος ἀπήλλακτο
τῶν παθῶν τούτων, καθαρὰ ἂν ἦν πάντως καὶ τῆς γενέσεως
ἀπηλλαγμένη·
ἀπηλλαγμένη δὲ τῆς γενέσεως καὶ τῶν παθῶν ἀνῆκτο ἂν καὶ οὐκ ἂν ἐν
τοῖς ὑπὸ γῆν δικαιωτηρίοις ἐγένετο. ὡς γὰρ εἴπομεν, κατιούσης αὐτῆς
εἰς τὴν γένεσιν ἐδόθησαν ταῦτα τὰ πάθη διὰ τὰς εἰρημένας αἰτίας· ἀδύ-
νατον δὲ αὐτὴν τῆς γενέσεως ἀπαλλαχθῆναι μὴ ἑαυτὴν καθάρασαν.
ἐπειδὴ γὰρ αὐτοκίνητός ἐστιν καὶ ἑκοῦσα τοῦ ἀγαθοῦ ἐξέπεσεν, δεῖ
πάλιν,
ἵνα ἀναχθῇ, αὐτὴν ἑαυτὴν καθᾶραι. τὰ ὑπὸ γῆν δὲ δικαιωτήρια οὐ δύ-
νανται αὐτὴν ἀνάξαι, ἀλλὰ τοσοῦτον μόνον ἐπιστρέφουσιν αὐτὴν πρὸς
ἑαυτήν, ὥστε λοιπὸν καταγνοῦσαν ἑαυτῆς οἰκείᾳ ὁρμῇ καθαρθῆναι καὶ
358
ἑκοῦσαν ἀποβαλεῖν οἷς ἑκοῦσα συνεδέθη τῇ συμπαθείᾳ. διό φασιν μετὰ

τὰ ὑπὸ γῆν δικαιωτήρια πάλιν παραγίνεσθαι αὐτὴν ἐνθάδε ἐπὶ τοσοῦτον,
ἕως ἑαυτὴν καθάρασα ἀναχθῇ τῆς γενέσεως ἀπαλλαγεῖσα· τότε τοίνυν
καὶ τὸν θυμὸν καὶ τὴν ἐπιθυμίαν ἀποτίθεσθαι μετὰ τούτου τοῦ ὀχήματος,
τοῦ πνεύματος λέγω· εἶναι δέ τι καὶ μετὰ τοῦτο ἄλλο τι ἀιδίως αὐτῆς
ἐξημμένον σῶμα οὐράνιον καὶ διὰ τοῦτο ἀίδιον, ὅ φασιν αὐγοειδὲς ἢ

γρ. 13
p. 402b16 Ἔοικε δὲ οὐ μόνον τὸ τί ἐστι γνῶναι χρήσιμον εἶναι

πρὸς τὸ θεωρῆσαι τὰς αἰτίας τῶν συμβεβηκότων ταῖς οὐσίαις.
Ἐκθέμενος τὰ προβλήματα τὰ ζητεῖσθαι ὀφείλοντα καὶ κοινῶς ἐπὶ

παντὸς ὁρισμοῦ καὶ ἰδίᾳ ἐπὶ τοῦ τῆς ψυχῆς, νῦν βούλεται ἡμῖν διὰ τούτων
παραδοῦναι μέθοδόν τινα καὶ εὐπορίαν τῆς εὑρέσεως τῶν ὁρισμῶν. ἔστι
δὲ ἡ μέθοδος αὕτη. οὐ μόνον, φησί, τῶν πραγμάτων οἱ ὁρισμοὶ συμβάλ-
λονται ἡμῖν εἰς τὸ γνῶναι τὰ οὐσιωδῶς ὑπάρχοντα τοῖς πράγμασιν, οἷον
ὡς ὅταν εἴπωμεν ὅτι ψυχή ἐστιν οὐσία αὐτοκίνητος· διὰ γὰρ τούτου
συλλο-
γιζόμεθα ὅτι καὶ ἀθάνατος, καὶ τὸ καθ' αὑτὸ ὑπάρχον τῇ ψυχῇ τὴν ἀθα-
νασίαν ἔγνωμεν ἐκ τοῦ ὁρισμοῦ· καὶ πάλιν ἐγνωκότες τί ἐστι τρίγωνον,
εὑρίσκομεν ἐκ τούτου ὅτι τὰς δύο πλευρὰς τῆς λοιπῆς μείζονας ἔχει καὶ
τὰς τρεῖς γωνίας δυσὶν ὀρθαῖς ἴσας ἔχει· οὐ μόνον οὖν, φησίν, εἰς τὴν
εὕρεσιν τῶν καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων τοῖς πράγμασι συμβάλλονται ἡμῖν οἱ
ὁρισμοί, ἀλλ' ἔστιν ὅτε καὶ ἀνάπαλιν εἰς τὸ γνῶναι τίς ἐστιν ὁ ὁρισμὸς
τοῦ προκειμένου πράγματος συμβάλλεται ἡμῖν πολλάκις ἡ γνῶσις τῶν

γρ. 29
δὲ οὐ πρὸς πάντα ἁπλῶς τὰ συμβεβηκότα ταῖς οὐσίαις ἐκληπτέον τοῦτο

(συμβεβηκότα δέ, ὡς ἤδη εἶπον, τὰ πρώτως καὶ καθ' αὑτὸ ὑπάρχοντα),
ἵνα μὴ δόξῃ διάλληλος εἶναι ἡ δεῖξις, εἴ γε διὰ τῶν συμβεβηκότων τὸν
ὁρισμὸν καὶ διὰ τούτου ἐκεῖνα πάλιν γνωρίζομεν· ἀλλὰ ἄλλα μὲν δι' ὧν
τοὺς ὁρισμοὺς γινώσκομεν, ὅσων τὴν γνῶσιν ἔχομεν ἐκ τῆς αἰσθήσεως,
οἷον τὸ ἅμα τῷ παρεῖναι ζωὴν ἐπιφέρειν τοῖς σώμασι (τοῦτο γὰρ ἴδιον
359
ψυχῆς), τὸ αἴτιον εἶναι τροφῆς, αὐξήσεως, γεννήσεως, τὸ αἴτιον εἶναι τοῖς
ζῴοις τῆς εἰς τὰ πλάγια κινήσεως· ταῦτα γὰρ γνώριμα τῇ αἰσθήσει· ἄλλα
δὲ ἅτινα ἐκ τῶν ὁρισμῶν συλλογιζόμεθα ἄδηλα ὄντα, οἷον τὸ ἀθάνατον
εἶναι τὴν λογικὴν ψυχήν· ἐπειδὴ γὰρ εὕρομεν ἐν τῷ ὁρισμῷ αὐτῆς ὅτι
οὐσία ἐστὶν αὐτοκίνητος, ἐκ τοῦ αὐτοκινήτου τὸ ἀθάνατον
συνελογισάμεθα.
ὁ μὲν γὰρ ὁρισμὸς ἐκ τῶν καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων τοῖς πράγμασι λαμβά-
νεται, οὐ μέντοι πάντα περιλαμβάνει τὰ καθ' αὑτὸ ὑπάρχοντα, ἀλλ' ὅσα
ἱκανά εἰσι διακρῖναι οὐσιωδῶς τῶν ἄλλων τὴν ὑποκειμένην φύσιν. ἢ οὖν
οὕτως ἐκληπτέον τὸ πάσης γὰρ ἀποδείξεως ἀρχὴ τὸ τί ἐστιν, ἢ
ὅπερ εἶπον καὶ μᾶλλόν ἐστιν ἀληθὲς καὶ Ἀλεξάνδρῳ δοκεῖ, πάντων καθά-
παξ τῶν καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων τοῖς πράγμασιν ἀρχὴν εἶναι τὸν ὁρισμόν
φησι. πῶς γὰρ ἐγχωρεῖ ἀποδεικτικῶς εἰδέναι τίνα ἐστὶ τὰ ὑπάρχοντα
κατ' οὐσίαν τῷ πράγματι τὸν μὴ τὴν οὐσίαν αὐτοῦ ἐγνωκότα; λαβεῖν μὲν
γὰρ ἐξ αἰσθήσεως ἔστι τινὰ τῶν ὑπαρχόντων τοῖς πράγμασιν, ἐξ ὧν καὶ
ἀφορμὰς πρὸς τὸν ὁρισμὸν εὑρίσκομεν· ἐπιστημονικὴν δὲ γνῶσιν
ἀδύνατον
Ιωάννης Φιλόπονος Αριστοτέλης. Σχόλια. Περί ψυχής.

Τόμ. 15, p. 71, γρ. 8
εἶναι οἱ Πυθαγόρειοι. εἴρηται γάρ, φησί, περὶ αὐτῶν, ὅτι ὁρῶνται

ἀεικίνητα,
κἂν ᾖ νηνεμία, ὡς οἴκοθεν καὶ μὴ ὑπὸ τοῦ ἀνέμου ἔχει τὴν κίνησιν.
ἐπειδὴ οὖν καὶ οὗτοι ἐνόμισαν τῇ ψυχῇ οἰκειότατον εἶναι τὴν κίνησιν, δεῖ
δὲ τὸ κινοῦν πάντως καὶ αὐτὸ κινεῖσθαι, ταῦτα τὴν ψυχὴν εἰρήκασιν ὡς

ἀεικίνητα.
p. 404a20 Ἐπὶ ταὐτὸ δὲ φέρονται, καὶ ὅσοι λέγουσι τὴν ψυχὴν

Αἰνίττεται εἰς Πλάτωνα καὶ Ξενοκράτην καὶ Ἀλκμαίωνα· καὶ οὗτοι

οὖν, φησίν, οἰκειότατον ὑπειλήφασι τῇ ψυχῇ εἶναι τὸ κινεῖν. ἀλλ' ἐπειδὴ
ἐνόμισαν μὴ δύνασθαι κινεῖν μὴ κινουμένην, αὐτοκίνητον εἰρήκασι τὴν
ψυχήν. ὅτι δὲ ὁ Πλάτων αὐτοκίνητον λέγων τὴν ψυχὴν οὐ τὴν κατὰ
τόπον ἔλεγε κίνησιν, αὐτὸς σαφῶς λέγει ἐν τοῖς Νόμοις· ‘ἄγει δέ,’ φησί,
’τὰ κατ' οὐρανὸν καὶ γῆν καὶ θάλατταν ταῖς ἑαυτῆς κινήσεσιν, ἃς δὴ βού-
λησιν καὶ διάνοιαν ὀνομάζομεν καὶ δόξαν τῶν ὀρθῶς τε καὶ οὐχ οὕτως
360
ἐχόντων’. καὶ Ξενοκράτης δὲ λέγων τὴν ψυχὴν ἀριθμὸν ἑαυτὸν κινοῦντα

γρ. 9
κἂν ᾖ νηνεμία, ὡς οἴκοθεν καὶ μὴ ὑπὸ τοῦ ἀνέμου ἔχει τὴν κίνησιν.
ἐπειδὴ οὖν καὶ οὗτοι ἐνόμισαν τῇ ψυχῇ οἰκειότατον εἶναι τὴν κίνησιν, δεῖ
δὲ τὸ κινοῦν πάντως καὶ αὐτὸ κινεῖσθαι, ταῦτα τὴν ψυχὴν εἰρήκασιν ὡς

ἀεικίνητα.



Τόμ. 15, p. 71, γρ. 14


361
p. 404a25 Ὁμοίως δὲ καὶ Ἀναξαγόρας ψυχὴν εἶναι λέγει τὴν

κινοῦσαν, καὶ εἴ τις ἄλλος εἴρηκεν, ὡς τὸ πᾶν ἐκίνησε νοῦς.
Ὅσοι, φησίν, εἰρήκασιν τὸ πᾶν ὑπὸ τοῦ νοῦ κεκινῆσθαι, καὶ οὗτοι
ἐοίκασιν οἰκεῖον εἶναι λέγειν τῇ ψυχῇ τὸ κινεῖν· ὧν ἐστι καὶ Ἀρχέλαος.
τί οὖν; εἰ νοῦν ἔλεγον κινῆσαι τὸ πᾶν, πόθεν ὅτι καὶ ψυχῇ τὴν κίνησιν
οἰκεῖον εἶναι ἔλεγον; ναί, φησι· ταὐτὸν γὰρ ὑπελάμβανον εἶναι ψυχὴν καὶ
νοῦν,

γρ. 24
καθὸ οὖν μένουσι κινούμενα τὰ κινούμενα ἢ ἀεὶ ἢ ἐπί τινα χρόνον, κατ'
αὐτὸ
τοῦτο στάσεως μετέχει. ἐκ τούτων οὖν τῶν γενῶν τὴν ψυχὴν Πλάτων
ποιεῖ·
φησὶ γὰρ ἐξ οὐσίας τε αὐτὴν εἶναι καὶ ταυτότητος καὶ ἑτερότητος, οὐσίας
δὲ οὐ τῆς τυχούσης, ἀλλὰ τῆς τε ἀμερίστου οὐσίας καὶ τῆς περὶ τὰ σώ-
ματα μεριστῆς· ἐξ ἀμφοτέρων γὰρ τούτων γενέσθαι τὴν τῆς ψυχῆς οὐσίαν
φησίν, ἵνα καὶ γνωστικὴ ᾖ ἀμφοτέρων. ἀλλ' ἐπειδὴ πάντων ἡ γνῶσις

ἢ ὁμοιότητί τινι καὶ ταυτότητι γίνεται ἢ ἀνομοιότητι καὶ ἑτερότητι (τὸ
γὰρ
λευκὸν καὶ τῇ τοῦ λευκοῦ παραθέσει γνωρίζομεν· τὸ γὰρ ὅμοιον τῷ
λευκῷ
λευκόν ἐστι· καὶ τῇ τοῦ μέλανος· τὸ γὰρ ἐναντίον τῷ μέλανι λευκόν),
καὶ ταῦτα ἐν τῇ συστάσει αὐτῆς μεμῖχθαί φησι τῆς γε ταὐτοῦ φύσεως
λέγων πέρι καὶ τῆς τοῦ ἑτέρου. ὅτι δὲ καὶ αὐτοκίνητόν φησιν αὐτήν,
πρόδηλον· ἐν τούτῳ δὲ ἔχοι ἂν καὶ τὴν στάσιν. τὰ δὲ πράγματα ἐκ
τῶν ἀρχῶν εἶναι, τουτέστι τὰ ὄντα, ὧν ἔχει τὴν γνῶσιν ἡ ψυχή.
διὰ τοῦτο οὖν, ἐπειδὴ ἐκ τῶν αὐτῶν ἀρχῶν ἐστι τοῖς οὖσι, τὸ δὲ ὅμοιον
362
τοῦ ὁμοίου ἐστὶ γνωστικόν, γινώσκει τὰ πάντα. εἰ τοίνυν ἐκ τῶν αὐτῶν

στοιχείων τοῖς οὖσιν ἐποίησεν τὴν ψυχήν, ἵνα γινώσκῃ τῷ ὁμοίῳ τὸ
ὅμοιον, δῆλον ὡς μάλιστα ἴδιον τῆς ψυχῆς τὸ γινώσκειν καὶ οὗτος ὑπε-
λάμβανεν.

Τόμ. 15, p. 81, γρ. 19
επιστήμη, ὁμοίως καὶ δόξα καὶ αἴσθησις, καὶ εἰσὶ ταῦτα ἰδέαι τῶν πραγ-
μάτων νοητῶν, ἐπιστητῶν, δοξαστῶν, αἰσθητῶν. καὶ ἡ ψυχὴ οὖν ἔχουσα
ἐν αὑτῇ ταῦτα τὰ εἴδη οἵα τέ ἐστι τῶν πραγμάτων ἀντιλαμβάνεσθαι·
κρίνεται γὰρ ἕκαστον δηλονότι καὶ γνωρίζεται κατὰ τὸ εἶδος τὸ αὐτοῦ.
p. 404b27 Ἐπεὶ δὲ κινητικὸν ἐδόκει εἶναι ἡ ψυχὴ καὶ γνωρι-

στικόν, οὕτως ἔνιοι συνέπλεξαν ἐξ ἀμφοῖν, ἀποφηνάμενοι τὴν
ψυχὴν ἀριθμὸν κινοῦντα ἑαυτόν.
Εἴπομεν ὅτι τῶν εἰπόντων περὶ ψυχῆς οἱ μὲν εἰς τὸ κινητικὸν αὐτῆς
ἀπέβλεψαν, οἱ δὲ εἰς τὸ γνωστικόν. καὶ ὁ Πλάτων γοῦν ποτὲ μὲν ἀπὸ
τοῦ κινητικοῦ αὐτὴν ὁρίζεται, ὡς ἐν οἷς δείκνυσιν αὐτὴν αὐτοκίνητον·
λέ-
γει γοῦν ἐν τῷ Φαίδρῳ “ἀθανάτου δὲ πεφασμένου τοῦ ὑφ' ἑαυτοῦ κινου-
μένου, ψυχῆς οὐσίαν τε καὶ λόγον τοῦτον αὐτόν τις λέγων οὐκ
αἰσχυνεῖται”·
ὥστε ὁρισμὸν εἶναί φησι ψυχῆς τὸ αὐτοκίνητον· ἄλλοτε δὲ ἀπὸ τοῦ γνω-
στικοῦ ὡς ἐν Τιμαίῳ δι' ὧν ἐκ τῶν ἀρχῶν τῶν ὄντων αὐτὴν συνίστησιν.
οὕτως οὖν τοῦ Πλάτωνος ποτὲ μὲν εἰς τὴν κίνησιν, ποτὲ δὲ εἰς τὴν γνῶ-
σιν αὐτῆς ὁρῶντος, Ξενοκράτης ὁ τούτου διάδοχος ἀπ' ἀμφοτέρων ὁρίζε-
ται τὴν ψυχὴν εἰπὼν αὐτὴν ἀριθμὸν εἶναι κινοῦντα ἑαυτόν, διὰ μὲν τὸ
γνωστικὴν εἶναι αὐτὴν τῶν ὄντων ἀριθμὸν εἰπὼν ὡς Πυθαγόρειος (ἀρχὴ
γὰρ πάντων ὁ ἀριθμὸς κατ' αὐτούς), διὰ δὲ τὸ κινητικὴν εἶναι τὸ αὐτο-
κίνητον ἀναθεὶς αὐτῇ· ἀρχὴ γὰρ καὶ πηγὴ πάσης κινήσεως κατ' αὐτοὺς

γρ. 24
τῆς ψυχῆς ἀποβλεψάντων καὶ τῶν εἰς τὸ γνωστικόν, ἐντεῦθεν λοιπὸν

ἄρχεται τῶν πρὸς τούτους ἐλέγχων. καὶ ἐλέγχει δὲ αὐτῶν τὰς δόξας,
οὐχ ὅτι κακῶς ὑπέθεντο αὐτὴν κινεῖν τὸ σῶμα ἢ γινώσκειν τὰ πράγματα
363
ἢ ἀσώματον εἶναι, ἀλλ' ὅτι ὑπενόησαν κινουμένην αὐτὴν κινεῖν, καὶ

γινώ-
σκειν τῷ ἔχειν ἐν ἑαυτῇ τὰ πράγματα, καὶ ὅτι πρὸς τὸ ἀσώματον ἀπο-
βλέψαντες οὐ κυρίως ἀσώματον ἐδόξασαν ἀλλὰ λεπτομερέστερον σῶμα
εἶναι
τῶν λοιπῶν. πρῶτον οὖν ἄρχεται ἐκ τῶν εἰς τὸ κινητικὸν ἀποβλεψάντων,
ἐπεὶ καὶ πρώτους αὐτοὺς ἱστόρησεν. ἐνόμιζον δὲ οὗτοι, ὡς ἐμάθομεν,
ἐπειδὴ κινεῖ ἡ ψυχή (πᾶν δὲ τὸ κινοῦν καὶ αὐτὸ κινεῖσθαι) καὶ τὴν
ψυχὴν κινεῖσθαι, οὐχ ὑπ' ἄλλου δ' αὐτὴν κινεῖσθαι, ἀλλ' ὑφ' ἑαυτῆς καὶ
εἶναι αὐτοκίνητον. πρὸς τοῦτο οὖν ἐνίσταται πρῶτον, ὅτι ἀδύνατον τὴν
ψυχὴν κινεῖσθαι· τοσοῦτον γὰρ ἀπέχω, φησί, τοῦ λέγειν αὐτὴν
ὅτι καὶ ἀδύνατον εἶναι λέγω καθόλου τὸ κινεῖσθαι αὐτήν. αἰνίττεται δὲ
μάλιστα πρὸς Πλάτωνα. ἀλλὰ πρὶν εἰς τὰ παρ' αὐτοῦ λεγόμενα ἐμβάλω-
μεν, δείξομεν δι' ὀλίγων ὅτι ἐξ αὐτῶν ὧνἈριστοτέλης λέγει πᾶσα ἀνάγκη
ἐστὶ τὴν ψυχὴν κινεῖσθαι, ἔπειτα τοῖς ῥητοῖς ἐπεξιόντες, πῶς τε ἀκίνητον
αὐτὴν εἶναι λέγει ὁ Ἀριστοτέλης, καὶ πῶς ὁ Πλάτων ἀεικίνητον. ἐν τοί-

νυν τῇ Φυσικῇ ἀκροάσει ὁριζόμενος τὴν κίνησιν ὁ Ἀριστοτέλης φησὶν
ὅτι
κίνησίς ἐστιν ἡ τοῦ δυνάμει ὄντος ἐντελέχεια, ᾗ τοιοῦτόν ἐστι, τοῦτο δέ
ἐστιν ἡ τοῦ δυνάμει ὄντος ἐπὶ τὸ κατ' ἐνέργειαν μετὰ ταῦτα τοῦ δυνά-
μει ὄντος· τοῦτο γὰρ σημαίνει τὸ ᾗ τοιοῦτόν ἐστιν· εἰ γὰρ παύσεται τῆς

Τόμ. 15, p. 95, γρ. 9
χρόνου γὰρ ἐφήκει τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερον, οἷς ἂν ἐφήκῃ) ἐν οἷς δὲ

χρόνος, ἐν τούτοις πάντως καὶ κίνησις· καὶ γὰρ ἐπαλλάττουσι ταῦτα, καὶ
ἐν οἷς κίνησις, ἐν τούτοις πάντως καὶ χρόνος, καὶ ἔμπαλιν ἐν οἷς χρόνος,
ἐν τούτοις πάντως καὶ κίνησις. ἔστι δ' ἐν ψυχῇ τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστε-
ρον· καὶ κίνησις ἄρα. ὅτι δέ ἐστιν ἐν ψυχῇ τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερον,
προφανές· μέτεισι γοῦν ἀπὸ προτάσεων ἐπὶ συμπεράσματα, καὶ οὐ πάντα
ἅμα γινώσκει, ἀλλὰ ἄλλο πρὸ ἄλλου, οὐδὲ πάντων ἅμα ὧν οἶδε τὴν προ-
χείρισιν ποιεῖται, ἀλλὰ τοῦ μὲν πρότερον τοῦ δὲ ὕστερον, καὶ καθόλου
μέτεισιν ἀπὸ ἀρετῆς εἰς κακίαν καὶ ἀπὸ ἀγνωσίας εἰς γνῶσιν. ταῦτα μὲν
οὖν πρὸς τὸ δεῖξαι ὅτι καὶ κατ' αὐτὸν τὸν Ἀριστοτέλην κινεῖται ἡ ψυχή,
καὶ οὐ κακῶς ὁ Πλάτων τὸ αὐτοκίνητον αὐτῇ ἀπένειμεν. εὐγνώμονι δὲ
διαιτητῇ τῶν λόγων τούτων οὐδεμία εὑρεθήσεται μάχη ἐν αὐτοῖς, πλὴν
364
ἐν μόναις ταῖς φωναῖς. ὥσπερ γὰρ πολλαχοῦ εἴωθε ποιεῖν τὸ φαινόμενον

ἐλέγχων, οὕτω κἀνταῦθα. ἐπειδὴ γὰρ αἱ ὄντως κινήσεις αἱ καὶ συνεγνω-
σμέναι ἡμῖν εἰσι μόναι αἱ φυσικαί, τούτων δὲ οὐδεμίαν ἡ ψυχὴ κινεῖται
(οὔτε γὰρ αὔξεται ἢ μειοῦται ἢ κατὰ ποιότητα ἢ κατὰ τόπον μεταβάλλει),
ἵνα μή τις τοῦ Πλάτωνος ἀεικίνητον λέγοντος τὴν ψυχὴν νομίσειεν

αὐτὸν
μίαν τῶν φυσικῶν καὶ συνεγνωσμένων ἡμῖν κινήσεων λέγειν αὐτὴν
κινεῖ-
σθαι, διὰ τοῦτο δείκνυσιν αὐτὸς παντελῶς ἀκίνητον οὖσαν ταύτας τὰς
κινή-
σεις. καὶ ἔστιν ἀληθὴς ὁ λόγος καὶ Πλάτωνι δοκῶν, εἴ γε ἀσώματον
αὐτὴν
καὶ ὁ Πλάτων οἴεται εἶναι, κινοῖτο δ' ἂν κατὰ Πλάτωνα ἄλλας τινὰς

γρ. 8
νησις αὐτῇ, εἰ δὲ τοῦτο, καὶ τόπος· πᾶσαι γὰρ αἱ λεχθεῖσαι κινήσεις ἐν

τόπῳ.
ὁρᾷς ὡς πρὸς τὰς σωματικὰς κινήσεις ἀποβλέπων οὕτως αὐτὴν ἀκίνητον
εἶναί φησι· πᾶν γὰρ τὸ ἐν τόπῳ σῶμά ἐστιν.
p. 405b31 Ἐπισκεπτέον δὲ πρῶτον μὲν περὶ κινήσεως· ἴσως γὰρ

οὐ μόνον ψεῦδός ἐστι τὸ τὴν οὐσίαν αὐτῆς τοιαύτην εἶναι οἵαν
φασὶν οἱ λέγοντες ψυχὴν εἶναι τὸ κινοῦν ἑαυτὸ ἢ δυνάμενον
κινεῖν, ἀλλ' ἕν τι τῶν ἀδυνάτων τὸ ὑπάρχειν αὐτῇ κίνησιν.
Εἴρηται ὅτι οἱ εἰς τὸ κινητικὸν τῆς ψυχῆς ἀποβλέψαντες, ἐπειδὴ ἐνό-

μισαν τὸ κινοῦν δεῖν πάντως καὶ αὐτὸ κινεῖσθαι διὰ τὸ πᾶν τὸ
σωματικῶς
κινοῦν οὕτω κινεῖν, ἑώρων δὲ τὴν ψυχὴν πρῶτον κινοῦσαν τὸ σῶμα,
αὐτο-
κίνητον εἶναι αὐτὴν ἀπεφήναντο. τοσοῦτον οὖν, φησίν, ἐγὼ ἀπέχω τοῦ
αὐτοκίνητον λέγειν τὴν ψυχήν, ὅτι ἓν εἶναι τῶν ἀδυνάτων φημὶ τὸ ὅλως
κινεῖσθαι αὐτήν. μάλιστα δὲ ὁ λόγος αὐτῷ πρὸς Πλάτωνα τείνει· διὸ
εἰπὼν ὅτι οἱ λέγοντες ψυχὴν εἶναι τὸ κινοῦν ἑαυτό, προσέθηκεν
ἢ δυνάμενον κινεῖν. φαίνεται γὰρ ὁ Πλάτων πῇ μὲν λέγων ὅτιπᾶσα
ψυχὴ αὐτοκίνητος, ὡς ἐν τῷ Φαίδρῳ, καὶ πάλιν ἐν τῷ Ι τῶν Νόμων
ὁρίζεται τὴν ψυχὴν οὕτως ‘ᾧ δὴ ἡ ψυχὴ τοὔνομα, τίς τούτου λόγος;
365
ἔχοιμεν ἂν ἄλλον πλὴν τὸν νῦν δὴ ῥηθέντα, τὴν δυναμένην ἑαυτὴν

κινεῖν;’
καὶ ὅτι οἱ περὶ Δημόκριτον καὶ οἱ ἁπλῶς σῶμα τὴν ψυχὴν τὸ κινητικώ-
τατον λέγοντες, εἰ καὶ μὴ ἀεικίνητον ἔλεγον τὴν ψυχήν, ἀλλ' οὖν τὴν τοῦ

Τόμ. 15, p. 98, γρ. 16
Εἰκότως προείληφε τὰ διάφορα τῆς κινήσεως σημαινόμενα· ζητοῦμεν

γάρ, φησί, εἰ καθ' ἑαυτὴν κινεῖται, τουτέστιν εἰ κατ' οὐσίαν ἔχει τὴν κί-
νησιν· τὸ γὰρ κατὰ συμβεβηκὸς κινεῖσθαι κἂν αὐτὸς δοίη. διὰ τί δὲ
εἰπὼν
εἰ καθ' αὑτὴν κινεῖταιπροσέθηκε καὶ μετέχει κινήσεως; διότι τῶν
καθ' αὑτὰ κινουμένων τὰ μὲν συνουσιωμένην ἔχει τὴν κίνησιν καὶ διὰ
τοῦτο συμπληρωτικὴν τῆς οὐσίας, ὡς τὰ οὐράνια, τὰ δὲ συνουσιωμένην
μὲν αὐτὴν οὐκ ἔχει οὐδὲ συμπληρωτικὴν τῆς οὐσίας, τὴν μέντοι δύναμιν
τοῦ κινεῖσθαι ἐν τῇ φύσει ἔχουσιν, ὥστε δύνασθαι μετέχειν τῆς
κινήσεως,
ὅταν ᾖ τὸ κινοῦν, ὡς ἡ βῶλος· μεθεκτικὴ γάρ ἐστι κινήσεως, οὐκ αὐτὴ
ἐν κινήσει οὐσίωται. ζητοῦμεν οὖν περὶ ψυχῆς, εἴτε συνουσιωμένην ἔχει
τὴν κίνησιν, ὡς οἱ αὐτοκίνητον αὐτὴν λέγοντες, εἴτε συνουσιωμένην μὲν
οὔ,
μετασχεῖν μέντοι κατ' οὐσίαν αὐτῆς δύναται. καὶ δείξει ὅτι καθάπαξ κί-
νησιν ἐπὶ ψυχῆς ἀδύνατον εἶναι.

Τόμ. 15, p. 99, γρ. 15
τοῦ ποσοῦ οὐκ εὐπόρησε κοινοῦ ὀνόματος σημαίνοντος τὴν αὔξησιν καὶ
τὴν
μείωσιν· εἰ γάρ τις εἴποι ὅτι ἡ κατὰ τὸ ποσὸν μεταβολή, λόγον εἶπε καὶ
οὐκ ὄνομα. διὰ τοῦτο οὖν διεῖλε τὴν ἐν τῷ ποσῷ κίνησιν εἰς δύο, εἴς τε
τὴν αὔξησιν καὶ τὴν φθίσιν. ὡς δεδειγμένου οὖν τούτου ὅτι ἡ κατ' οὐ-
σίαν μεταβολὴ οὐκ ἔστι κίνησις, ἔλαβεν ὡμολογημένον ἐνταῦθα ὅτι πᾶσα
κίνησις κατὰ τὰς τρεῖς ταύτας γίνεται κατηγορίας. εἰ δὲ κινεῖταιἡ

ψυχὴ μὴ κατὰ συμβεβηκός, φύσει ὑπάρχει κίνησις αὐτῇ· εἰ δὲ
τοῦτο, καὶ τόπος· πᾶσαι γὰρ αἱ λεχθεῖσαι κινήσεις ἐν τόπῳ.
τουτέστιν ἐπεὶ οὐ κατὰ συμβεβηκὸς λέγουσιν ὑπάρχειν τῇ ψυχῇ τὴν κίνη-
366
σιν (λέγουσι γὰρ τὴν οὐσίαν αὐτῆς τὸ αὐτοκίνητον εἶναι), ἐξ ἀνάγκης

αὐτῇ
κατὰ φύσιν ὑπάρχει, μᾶλλον δ' αὐτοφύσις ἐστίν. ἐδείχθη δὲ πᾶσα κίνησις
ὑπὸ μίαν τῶν κατηγοριῶν τούτων τελοῦσα· οὐκοῦν μίαν τῶν εἰρημένων
κινήσεων κινηθήσεται. εἰ δὲ τοῦτο, ἐδείχθη δὲ πάλιν ἐν τῇ Φυσικῇ
ἀκροάσει
ὅτι πάντα τὰ κινούμενα μίαν τούτων τῶν κινήσεων ἐν τόπῳ εἰσί, καὶ ἡ
ψυχὴ ἄρα ἐν τόπῳ ἔσται, ταὐτὸν δὲ εἰπεῖν σῶμα ἔσται. καὶ ὅτι μὲν ἡ
κατὰ τὸ ποσὸν καὶ κατὰ τὸ ποῦ κίνησις ἐν τόπῳ, πρόδηλον· ὅτι δὲ καὶ ἡ
κατὰ ἀλλοίωσιν μεταβολὴ ἐν τόπῳ, ἔδειξε σαφῶς ἐν τῇ Φυσικῇ· δείκνυσι
γὰρ ὅτι τὸ καθ' αὑτὸ κινούμενον μεριστὸν εἶναι δεῖ· τὸ δὲ μεριστὸν καθ'
αὑτὸ καὶ ἐν τόπῳ ἐστίν, ἐπεὶ καὶ σῶμά ἐστι. τὸ γὰρ καθόλου κινούμενον
ἐξ οὗ ἐστι μεθίσταται εἰς τὸ ἐν ᾧ ἔσται· ἔκ τινος γὰρ εἴς τι πᾶσα μετα

Τόμ. 15, p. 109, γρ. 11
p. 406b5 Τὴν δὲ κατὰ συμβεβηκὸς κίνησιν κἂν ὑφ' ἑτέρου

κινοῖτο.
Δείξας ὅτι οὐ δυνατὸν κινεῖσθαι τὴν ψυχὴν διὰ τῶν ἀκολουθούντων

ἀτόπων τῇ ὑποθέσει τῇ λεγούσῃ καθ' αὑτὴν κινεῖσθαι αὐτήν, νῦν διὰ
τούτων βούλεται πρὸς τὸ αὐτοκίνητον ἐνστῆναι. πρὶν μὲν γὰρ ἁπλῶς
ἔδειξεν ὅτι οὐ κινεῖται, νῦν δὲ δείκνυσιν ἐξ ὧν ἂν μάλιστα ὑπονοηθείη
κινουμένη, ἐκ τούτων αὐτῶν οὐκ αὐτοκίνητον οὖσαν. ἀνάγκη, φησί, τὸ
καθ' αὑτὸ κινούμενον καὶ αὐτὸ ἑαυτῷ αἴτιον ὂν τῆς κινήσεως μὴ ὑπ'
ἄλλου κινεῖσθαι. τὸ μὲν γὰρ κατὰ συμβεβηκὸς κινούμενον καὶ αὐτὸ
ἑαυτῷ
δύναιτο ἂν αἴτιον εἶναι τῆς τοιαύτης κινήσεως καὶ ὑπ' ἄλλου τὴν αὐτὴν
ταύτην κινεῖσθαι. λέγομεν γὰρ ἡμεῖς κατὰ ψυχικὴν ὁρμὴν κινουμένου
τοῦ
ζῴου κατὰ συμβεβηκὸς τὴν ψυχὴν ὑφ' ἑαυτῆς κινεῖσθαι, καὶ τὸν ἐρέτην
κινοῦντα τὸ πλοῖον κατὰ συμβεβηκὸς ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖσθαι· εἰ μέντοι
ἕλξει
τις βίᾳ τὸ ζῷον, ὑπ' ἄλλου κατὰ συμβεβηκὸς ἡ ψυχὴ κινηθήσεται. εἴποι
δ' ἄν τις καὶ τὸ ἱστίον κινοῦν τὸ πλοῖον κατὰ συμβεβηκὸς ὑφ' ἑαυτοῦ

γρ. 27
367
ῥοπὴν γινομένη· ταύτην δὲ οὐδέποτε ἂν οὗτος κατὰ συμβεβηκὸς

ἐνεχθείη.
εἰ τοίνυν τὸ καθ' αὑτὸ κινούμενον οὐ κινεῖται ὑπ' ἄλλου, φαίνεται δὲ ἡ
ψυχὴ ὑπὸ τῶν αἰσθητῶν κινουμένη (κατανοήσασα γὰρ τὸν κόσμον
ἔρχεται
εἰς ἔννοιαν τοῦ θείου, καὶ ἐκ τῶν καθ' ἕκαστον καὶ αἰσθητῶν κινεῖται εἰς
τὴν τῶν καθόλου γνῶσιν, καὶ τὸ ὀρεκτὸν ἰδοῦσα κινεῖται εἰς ἔφεσιν
αὐτοῦ
καὶ τὸν λυπήσαντα εἰς ὀργήν· ἀμέλει εἴ τις ἐλλίποι αἴσθησις ἐκ γενετῆς,
ἐκλείπει καὶ ἡ κατ' αὐτὴν κίνησις· εἰ γὰρ μὴ ἔχει ὄψιν, οὐδέποτε ἂν ἣν
κινεῖται ἐκ τῶν ὁρατῶν κίνησιν κινηθείη· ὁμοίως εἰ στερηθείη ἐκ
γενέσεως
ἀκοῆς, οὐδέποτε ἂν ὑπὸ τῶν ἀκουστῶν κινηθείη, καὶ ἐπὶ τῶν λοιπῶν
ὡσαύτως) εἰ τοίνυν ἐκ τῶν αἰσθητῶν κινεῖται, οὐκ ἄρα καθ' ἑαυτὴν κι-
νεῖται· εἰ δὲ τοῦτο, οὐκ ἂν εἴη αὐτοκίνητος. ἀλλὰ λέγομεν πρὸς τοῦτο
ὅτι εἰ καὶ κινεῖται ἡ ψυχὴ ὑπὸ τῶν αἰσθητῶν, ἀλλ' οὖν οὕτω κινεῖται,
ὥσπερ ὁ καθεύδων γεωμέτρης ὑπὸ τοῦ ἐξυπνίσαντος. ὥσπερ οὖν ὁ ἐκεῖ-
νον ἐξυπνίσας τοσοῦτον μόνον τὸ ἐμποδίζον ἐξεῖλε, τὰ μέντοι θεωρήματα
τὰ γεωμετρικὰ οὐκ ἐνέβαλε τῷ γεωμέτρῃ, οὕτω καὶ ἡ ψυχὴ ἔχουσα

τοὺς λόγους τῶν πραγμάτων ἐν ἑαυτῇ καὶ ὥσπερ ὑπὸ τοῦ ὕπνου τῆς γε-
νέσεως ἀνενέργητος οὖσα ὑπὸ τῶν αἰσθητῶν ἐρεθιζομένη ἢ τῶν διδασκά-
λων προχειρίζεται τοὺς ἐν αὑτῇ λόγους· ἐπεὶ εἰ τὰ αἰσθητὰ αἴτια αὐτῇ
τῆς γνώσεως ἐγίνοντο, διὰ τί μὴ καὶ τὰ ἄλογα γινώσκει; καὶ γὰρ τὰ
πλεῖστα ὀξυτέραις κέχρηται αἰσθήσεσιν. ἔπειτα ἄλλως οἶδε τὰ αἰσθητὰ
καὶ οὐχ ὡς τῇ αἰσθήσει δοκεῖ· τῆς αἰσθήσεως γὰρ ποδιαῖον ὁρώσης τὸν

Τόμ. 15, p. 112, γρ. 39
ἀρετὴ δι' αὑτὸ αἱρετὸν οὖσα γένοιτ' ἂν κατὰ συμβεβηκὸς τῆς εὐκλείας
ἕνεκεν· ἕπεται γὰρ αὐτῇ ἡ εὔκλεια, καὶ εἴποι ἄν τις διὰ τὴν εὔκλειαν
τὴν ἀρετὴν εἶναι, ἀλλ' οὐ καθ' αὑτό, ἀλλὰ κατὰ συμβεβηκός. ὁμοίως
καὶ τὴν ὑγίειαν δι' αὑτὴν οὖσαν τῷ σώματι αἱρετὸν εἴποι τις ἂν ἑτέρου
ἕνεκεν κατὰ συμβεβηκὸς εἶναι, τοῦ πράττειν τάδε ἢ τάδε. οὐδὲ γὰρ διὰ
τοῦτο
αἱρετὸν τὸ ὑγιαίνειν, ἐπειδὴ πρακτικὸν ποιεῖ τὸ σῶμα, ἀλλ' ἕπεται τοῦτο
τῷ ὑγιαίνοντι· κατὰ συμβεβηκὸς οὖν ἑτέρου ἕνεκεν τοῦ πράττειν τι ἡ
ὑγεία. τούτων οὖν οὕτως ἐχόντων καὶ ἡ ψυχὴ ἄρα εἰ καθ' αὑτὸ κινεῖται,
οὐκ ἄν ποτε κινηθείη δι' ἄλλο, εἰ μὴ κατὰ συμβεβηκός· εἰ δὲ δι' ἄλλο
κινεῖται, διὰ τὰ αἰσθητά φημι, οὐκ ἂν εἴη αὐτῇ ἡ κίνησις καθ' αὑτό,
ὅπερ βούλονται οἱ αὐτοκίνητον αὐτὴν ὑποτιθέμενοι.
368
p. 406b11 Ἀλλὰ μὴν καὶ εἰ κινήσει γε αὐτὴ ἑαυτήν, καὶ αὐτὴ

κινοῖτ' ἄν· ὥστε ἐπεὶ πᾶσα κίνησις ἔκστασίς ἐστι τοῦ κινου-
μένου ᾗ κινεῖται, καὶ ἡ ψυχὴ ἐξίσταιτο ἂν ἐκ τῆς οὐσίας, εἰ
μὴ κατὰ συμβεβηκὸς κινεῖται, ἀλλ' ἔστιν ἡ κίνησις τῆς οὐσίας
αὐτῆς.
Εἴπομεν ἤδη ὅτι πρὸς τὸ αὐτοκίνητον ἐνίσταται διὰ τούτων· καὶ τοῦτο
οὖν τὸ ἐπιχείρημα πρὸς τὸ αὐτό. ὃ δὲ λέγει, τοῦτό ἐστιν. εἰ αὐτοκίνητός
ἐστιν ἡ ψυχή, ὡς αὐτὴν εἶναι τὴν κινοῦσαν, αὐτὴν τὴν κινουμένην, καὶ
μὴ
κατ' ἄλλο μὲν κινεῖν κατ' ἄλλο δὲ κινεῖσθαι, κινεῖ δὲ ὡς ψυχή, καὶ ὡς
ψυχὴ ἄρα κινηθήσεται. πᾶν δὲ τὸ κινούμενον ἐξίσταται τούτου, καθ' ὃ
κινεῖται·

Τόμ. 15, p. 113, γρ. 6
τῷ ὑγιαίνοντι· κατὰ συμβεβηκὸς οὖν ἑτέρου ἕνεκεν τοῦ πράττειν τι ἡ


αὐτῆς.
μὴ
ψυχὴ
ἄρα κινηθήσεται. πᾶν δὲ τὸ κινούμενον ἐξίσταται τούτου, καθ' ὃ
κινεῖται·
καὶ ἡ ψυχὴ ἄρα, καθὸ ψυχή ἐστι κινουμένη, ἐξίσταται τοῦ ψυχὴ εἶναι.
τὸ γὰρ κινούμενον κατὰ τόπον ἐξίσταται ἐκ τοῦ τόπου ἀφ' οὗ ἐκινήθη,
ὁμοίως καὶ τὸ κατὰ τὸ ποσὸν κινούμενον καὶ τὸ κατὰ τὸ ποιόν· ἕκαστον
369
γάρ, καθ' ὃ κινεῖται, ἐξίσταται τούτου. καὶ ἡ ψυχὴ οὖν εἰ καθὸ ψυχή
ἐστι καὶ κατ' οὐσίαν κινεῖται, ἐκσταίη ἂν τῆς οὐσίας ἑαυτῆς καὶ φθαρή-
σεται· καὶ γὰρ ἀνάγκη πᾶσα κατὰ τοὺς λέγοντας ἀσώματον εἶναι τὴν

Τόμ. 15, p. 113, γρ. 7

αὐτῆς.
μὴ
ψυχὴ
ἄρα κινηθήσεται. πᾶν δὲ τὸ κινούμενον ἐξίσταται τούτου, καθ' ὃ
κινεῖται·
καὶ ἡ ψυχὴ ἄρα, καθὸ ψυχή ἐστι κινουμένη, ἐξίσταται τοῦ ψυχὴ εἶναι.
τὸ γὰρ κινούμενον κατὰ τόπον ἐξίσταται ἐκ τοῦ τόπου ἀφ' οὗ ἐκινήθη,
ὁμοίως καὶ τὸ κατὰ τὸ ποσὸν κινούμενον καὶ τὸ κατὰ τὸ ποιόν· ἕκαστον
γάρ, καθ' ὃ κινεῖται, ἐξίσταται τούτου. καὶ ἡ ψυχὴ οὖν εἰ καθὸ ψυχή
ἐστι καὶ κατ' οὐσίαν κινεῖται, ἐκσταίη ἂν τῆς οὐσίας ἑαυτῆς καὶ φθαρή-
σεται· καὶ γὰρ ἀνάγκη πᾶσα κατὰ τοὺς λέγοντας ἀσώματον εἶναι τὴν
ψυχὴν καὶ αὐτοκίνητον τὴν κίνησιν κατ' οὐσίαν λαμβάνειν. τεσσάρων
γὰρ

Τόμ. 15, p. 114, γρ. 13
δυνατὸν δὲ τὸ εἰ μὴ κατὰ συμβεβηκὸςκαὶ οὕτω νοεῖν ἀντὶ τοῦ εἰ

370
μὴ κατά τι τῶν συμβεβηκότων αὐτῇ κινεῖ ἑαυτήν, οἷον κατὰ τόπον ἢ

ποσὸν ἢ ποιόν. εἰ δὲ κατά τι τούτων κινεῖ ἑαυτήν, μάλιστα μὲν τοῦτο
ἀδύνατον τοῖς ἀσώματον αὐτὴν λέγουσιν, ἔπειτα οὐκ ἂν εἴη
οὐ γάρ ἐστι ποσὸν ἢ ποιὸν ἡ ψυχή· ὥστε κινεῖ μὲν ἡ ψυχή, κινεῖται
δὲ τὸ ποσὸν αὐτῆς ἢ τὸ ποιόν. ὥσπερ γὰρ ἡ φύσις κινοῦσα κατὰ τὸ
ποσὸν τὰ σώματα οὔτε αὐτὴ κινεῖται (οὐ γάρ ἐστι ποσόν) οὔτε τὸ σῶμα
ᾗ σῶμα κινεῖ. ἀλλὰ μόνον τὸ ποσὸν τοῦ σώματος ἐκίνησε (μένει γὰρ καὶ
τῆς φύσεως καὶ τοῦ σώματος ὁ αὐτὸς λόγος, οὐκέτι μέντοι καὶ τοῦ
ποσοῦ)
οὕτως ἄρα εἰ καὶ ἡ ψυχὴ κατά τι τούτων κινεῖται, οὐκ αὐτὴ ἑαυτὴν κινεῖ,
ἀλλ' ἔστιν ἐν αὐτῇ τὸ μὲν κινοῦν τὸ δὲ κινούμενον· οὐκ ἄρα

εἰ δὲ καθ' ὅ ἐστι ψυχὴ κατὰ τοῦτο ἔχει τὸ κινεῖσθαι, ὡς τὸ αὐτὸ εἶναι
κινοῦν τε καὶ κινούμενον, ἔκστασις δέ ἐστι πᾶσα κίνησις τούτου καθ' ὃ
κινεῖται, ἐξίστασθαι ἄρα ἑαυτῆς ἀνάγκη τὴν ψυχὴν κινουμένην καὶ
φθείρε-
σθαι. ὅτι δὲ τὸ αὐτοκίνητον αὐτῆς τῆς οὐσίας αὐτῆς κατηγοροῦσιν, ὡς
κατ' αὐτὸ τοῦτο κινουμένης τῆς ψυχῆς, καθ' ὃ οὐσία ἐστίν, ἐναργῶς
Πλάτων ἐν τῷ Φαίδρῳ δηλοῖ· εἰπὼν γὰρ ὅτι ψυχὴ πᾶσα ἀθάνατος (τὸ
γὰρ αὐτοκίνητον ἀθάνατον) ἐπιφέρει μετ' ὀλίγα “ἀθανάτου δὲ
πεφασμένου
τοῦ ὑφ' ἑαυτοῦ κινουμένου ψυχῆς οὐσίαν τε καὶ λόγον τοῦτον αὐτόν τις
λέγων οὐκ αἰσχυνεῖται”· ὥστε ἐναργῶς καὶ οὐσίαν καὶ ὁρισμὸν ψυχῆς
εἶναί
φησι τὸ αὐτοκίνητον. καλῶς ἄρα κατεσκεύασεν ὁ Ἀριστοτέλης ὅτι εἰ

γρ. 1
ρίαν λέγεις, κύκλον δὲ τὴν τοῦ νοῦ συμβολικῶς καὶ κατὰ ἀναλογίαν,
δῆλον
ὅτικαὶ ἐπὶ τοῦ Τιμαίου τοὺς κύκλους καὶ τὰ λοιπὰ κατὰ ἀναλογίαν
ἐκληψόμεθα συμβολικῶς καὶ οὐχ ὡς τῆς ψυχῆς μέγεθος οὔσης. σαφῶς
ἄρα καὶ αὐτὸς οἶδε κατὰ ποίαν ἔννοιαν ταῦτα ἔλεγε, καὶ οἱ ἔλεγχοι οὐ
πρὸς ἐκείνους, ἀλλὰ πρὸς τοὺς τὸ φαινόμενον κακῶς ἐκλαμβάνοντας.
371
p. 407a6 Ὁ δὲ νοῦς εἷς καὶ συνεχὴς ὥσπερ καὶ ἡ νόησις· ἡ δὲ

νόησις τὰ νοήματα· ταῦτα δὲ τῷ ἐφεξῆς ἓν ὡς ἀριθμός, ἀλλ'
οὐχ ὡς μέγεθος.
Εἰς τὸ ἐναντίον περιάγει τὴν δόξαν. ὥσπερ γὰρ ἀνωτέρω πρὸς τὸ

κινεῖσθαι τὴν ψυχὴν ἁπάντων ἐδείκνυ ὅτι οὐ μόνον οὐκ ἔστιν
αὐτοκίνητος,
ἀλλ' οὐδὲ κινεῖται ὅλως, οὕτω καὶ ἐνταῦθα πρὸς τὸ μέγεθος ἐνιστάμενος
(δῆλον δὲ ὡς πᾶν μέγεθος συνεχές) τοσοῦτον, φησίν, ἀπέχω τοῦ συνεχὲς
λέγειν τὸν νοῦν, ὥστε καὶ διωρισμένον αὐτὸν φήσαιμι ἂν εὐλογώτερον. εἰ
δὲ ὅλως δεῖ αὐτὸν συνεχῆ λέγειν, οὕτως ἔσται συνεχής, ὥσπερ ἔχει τὸ
διωρισμένον ποσὸν τὴν συνέχειαν, λέγω δὴ ὁ ἀριθμός. ἔχει δὲ οὕτω τὸ
συνεχὲς τῷ ἐφεξῆς εἶναι ἀλλήλοις τοὺς ἀριθμοὺς καὶ μηδὲν ἀλλότριον
με-
σολαβεῖν· μονάδος γὰρ καὶ δυάδος καὶ τῶν λοιπῶν ἀριθμῶν ἐφεξῆς
ὄντων,
οὐδέν ἐστι μεταξὺ ἀλλότριον, καὶ διὰ τοῦτο συνεχεῖς ἀλλήλοις οἱ ἀριθμοὶ
τῷ ἐφεξῆς ἀλλήλων τετάχθαι. εἰ τοίνυν, φησί, δεῖ τὸν νοῦν λέγειν συνεχῆ,

Τόμ. 15, p. 165, γρ. 14
Οὐχ ὡς ἀμφισβητῶν τὸ ἴσωςπροσέθηκεν, ἀλλ' ὡς μήπω τελείως

ἀποδείξας. εἰ δὲ καὶ ἐνταῦθα καὶ ἐν τοῖς ἐπάνω καὶ ἔτι μᾶλλον ἐφεξῆς
ἀθάνατον εἶναι βούλεται τὸν νοῦν, τοῦτο δέ ἐστιν αὐτὴν καθ' αὑτὴν τὴν
λογικὴν ψυχήν, μάταιοι ἄρα οἱ ὑπονοήσαντες αὐτὸν θνητὴν αὐτὴν
δοξάζειν.
δῆλον γὰρ ὅτι οὐ περὶ τοῦ θείου νοῦ, ἀλλὰ περὶ τῆς ἡμετέρας λογικῆς
ψυχῆς ὁ λόγος· οὔτε γὰρ ἐκεῖνος ἐν σώματι οὔτε ὑπὸ τῶν εἰρημένων ἐμ-
ποδίζεται. ἐκ γὰρ τῶν συνεγνωσμένων ἡμῖν διελέχθη περὶ αὐτοῦ, ἐκείνου
δὲ ἄγνωστοι αἱ ἐνέργειαι. καὶ ἄλλως, εἰ περὶ τοῦ θείου νοῦ ἦν αὐτῷ ὁ
λόγος, οὐκ ἂν τὸ ἴσως προσέθηκεν ὡς ἀμφιβάλλων, εἰ ἐκεῖνος ἀπαθής
ἐστι καὶ θεῖος. ἐκ δὲ τῶν ἀποδεδειγμένων ἀνακεφαλαιούμενος τὸν λόγον
φησὶν ὅτι δειχθέντος ὡς οὐ κινεῖται ἡ ψυχὴ πρόδηλον ὡς οὐδὲ
αὐτοκίνητος
ἔσται, εἴ γε μηδ' ὅλως κινεῖται.
372
p. 408b32 Πολὺ δὲ τῶν εἰρημένων ἀλογώτατον, τὸ λέγειν ἀριθ-

μὸν εἶναι τὴν ψυχὴν κινοῦνθ' ἑαυτόν.
Τὸ προκείμενον ἐλέγξαι τὴν Ξενοκράτους τοῦ Πλάτωνος διαδόχου περὶ

ψυχῆς δόξαν, ὃς ἔλεγε τὴν ψυχὴν ἀριθμὸν εἶναι κινοῦντα ἑαυτόν. καὶ
δῆλον ὅτι εἰ οὕτως ἔλεγε κατὰ τὸ φαινόμενον, εὐέλεγκτος ὁ λόγος. ἀλλ'
ὅπερ καὶ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν εἶπον, οὐκ ἄν τις οὐδ' ἄκρῳ δακτύλῳ τῶν
μαθημάτων γευσάμενος τοιαῦτα ἂν εἴποι. ἔλεγεν οὖν ἀριθμὸν μὲν τὴν
ψυχὴν διὰ τὸ πλήρωμα εἰδῶν εἶναι τὴν ψυχὴν καὶ λόγον ἐκ λόγων· πάν
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στα Φυσικά του

Αριστοτέλη . “Ioannis Philoponi in Aristotelis physicorum libros
octo commentaria, 2 vols.”, Ed. Vitelli, H.Berlin: Reimer, 16:1887;
17:1888; Commentaria in Aristotelem Graeca 16 & 17.Τόμ. 17, p. 527,
γρ. 20
δεδέσθαι λέγεται Σωκράτης οὐ πρώτως, ἀλλὰ κατ' ἄλλο, τῷ τὸ μέρος

αὐτοῦ ὑποδεδέσθαι, τὸν πόδα. ὁμοίως δὲ καὶ ὁρᾶν λέγεται ἀπὸ μέρους,
τῶν ὀφθαλμῶν), ἐπεὶ οὖν ἔστι τινὰ εἶναι πρώτως, ἔστι δὲ καὶ ἀπὸ μέρους
ἤτοι ἁπλῶς κατ' ἄλλο, καὶ τὸ ἐν ἑαυτῷ εἶναι ἢ πρώτως ἔσται ἢ ἀπὸ
μέρους. πρώτως μὲν οὖν ἀδύνατον εἶναι αὐτό τι ἐν ἑαυτῷ, κατ' ἄλλο
δὲ καὶ ἀπὸ μέρους δυνατόν, ὅταν τοῦ λεγομένου ἐν ἑαυτῷ εἶναι τὸ μὲν
ᾖ οἷον τόπος καὶ τὸ δεδεγμένον, τὸ δὲ ἐν ἐκείνῳ ὄν. ἐπεὶ οὖν τῶν μορίων
τοῦ ὅλου τὸ ἕτερόν ἐστιν ἐν τῷ ἑτέρῳ, λέγοιτο ἂν τὸ ὅλον ἐν ἑαυτῷ εἶναι,
οἷον ὁ ἀμφορεὺς τοῦ οἴνου λέγοιτο ἂν ἐν ἑαυτῷ εἶναι, οὐ πρώτως οὐδὲ τῷ
ὅλως εἶναι αὐτὸ ἐν ἑαυτῷ, ἀλλὰ τῷ τῶν μορίων αὐτοῦ τὸ ἕτερον ἐν τῷ

ἑτέρῳ εἶναι. ὥσπερ λέγομεν τὸν ἄνθρωπον αὐτοκίνητον οὐ τῷ τὸν ὅλον
κινεῖν καὶ τὸν ὅλον κινεῖσθαι, ἀλλὰ τῷ μέρος μέν τι αὐτοῦ κινεῖν μέρος
δέ τι κινεῖσθαι (κινεῖ μὲν γὰρ ἡ ψυχή, κινεῖται δὲ τὸ σῶμα), οὕτως ἂν
εἴποις καὶ αὐτὸν ἐν ἑαυτῷ εἶναι τὸν ἄνθρωπον τῷ μέρος ἐν μέρει εἶναι,
τὴν ψυχὴν ἐν τῷ σώματι, καὶ τὸν τοῦ οἴνου ἀμφορέα αὐτὸν ἐν ἑαυτῷ
εἶναι τῷ μέρος ἐν μέρει εἶναι, τὸν οἶνον ἐν τῷ ἀμφορεῖ. ταύτῃ οὖν μόνως
δύναταί τι αὐτὸ ἐν ἑαυτῷ εἶναι, ἀπὸ μέρους, ὡς εἶπον, καὶ
καταχρηστικῶς.
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλη .

Τόμ. 17, p. 531, γρ. 27
γεται ὑποδεδέσθαι, τῇ τοῦ μέρους προσηγορίᾳ τοῦ παντὸς ὀνομαζομένου,

373
ὡσαύτως καὶ ἐπὶ τοῦ ἀμφορέως τοῦ οἴνου ἔχει (οὐ γὰρ τῷ τὸ μόριον ἐν
ἑαυτῷ εἶναι, οὕτω τὸ ὅλον ἐν ἑαυτῷ λέγεται), ἀλλὰ τοσοῦτον ἔστω σοι
τοῦ
παραδείγματος χρήσιμον, ὅτι ἀπὸ μέρους πολλάκις τὰ πράγματα
ὀνομάζε-
ται. ἐπεὶ οὖν καὶ ἐπὶ τοῦ ἀμφορέως τοῦ οἴνου ἐστὶ μέν τι τῶν μορίων
αὐτοῦ ἐν τόπῳ, οὐκ ἐν ἄλλῳ δέ τινι παρὰ τὸ ὅλον οὐδὲ ἔξωθεν αὐτοῦ,
ἀλλ' ἐν τῷ ὅλῳ ἐστὶ καὶ ὁ τόπος καὶ τὸ ἐν τόπῳ, διὰ τοῦτο λέγοιτ' ἂν καὶ
τὸ ὅλον καὶ ὁ τόπος καὶ τὸ ἐν τόπῳ ἐν ἑαυτῷεἶναι· ἐπειδὴ μέρος μέν
τι αὐτοῦ ἐστιν ὁ τόπος, μέρος δὲ τὸ ἐν τόπῳ, εἰ δὲ τὸ αὐτὸ καὶ ὁ τόπος
καὶ τὸ ἐν τόπῳ, αὐτό τι ἂν εἴη ἐν αὑτῷ, ὡς ἐν τόπῳ. ἔχεις δὲ καὶ παρά-
δειγμα προσφυέστερον τὸ κατὰ τὸ αὐτοκίνητον· ὡς γὰρ λέγεται τὸ ζῷον
αὐτοκίνητον, οὕτως καὶ ὁ ἀμφορεὺς τοῦ οἴνου αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ.
p. 210a32 Ὅ τε γὰρ καὶ ἐν ᾧ, ἀμφότερα τοῦ αὐτοῦ μόρια.
Ὃ μὲν λέγει τὸ ἐν τόπῳ, τοῦτο δέ ἐστιν ὁ οἶνος, ἐνᾧ δὲ τὸν τόπον,

τοῦτο δὲ ἦν ὁ ἀμφορεύς. ὁ οἶνος οὖν καὶ ὁ ἀμφορεὺς μόριά εἰσι τοῦ ὅλου,
λέγω δὴ τοῦ ἀμφορέως τοῦ οἴνου· οὐδὲν οὖν, φησί, τῶν μορίων κεχωρι-
σμένως λεχθείη ἂν ἐν ἑαυτῷ εἶναι, ἀλλὰ τὸ ὅλον, ὡς εἴρηται.

Τόμ. 17, p. 771, γρ. 1
ἀναιρουμένης ἀνῄρηται καὶ ὁ χρόνος, εἴ γε πάθος τι κινήσεως ὁ χρόνος,

ἀνάγκη ἄρα πᾶσα καθόλου τῆς ψυχῆς ἀναιρεθείσης ἀνῃρῆσθαι καὶ τὸν
χρόνον. ψυχῆς γὰρ ἀναιρεθείσης οὐ μόνον αἱ ὑπὸ ψυχῆς γινόμεναι κι-
νήσεις συναναιροῦνται, ἀλλὰ καὶ αἱ φυσικαί, οἷον αἱ τῶν βαρέων ἢ αἱ
τῶν κούφων· οὐδὲ γὰρ κόσμος ἔτι ὁ κόσμος τῆς κύκλῳ κινήσεως ἀναι-
ρεθείσης, ἀναιρεῖται δὲ αὕτη ψυχῆς ἀναιρεθείσης. καλῶς ἄρα εἴρηται ὅτι
ψυχῆς ἀναιρεθείσης ἀναιρεῖται καὶ ὁ χρόνος, καὶ οὐ μόνον πάσης ἁπλῶς,
ἀλλὰ καὶ τῆς λογικῆς· μὴ οὔσης γὰρ τῆς λογικῆς οὐδὲ ἡ ἄλογος ἔσται,
εἴ γε φύσει πρότερον τὸ λογικὸν τοῦ ἀλόγου. καὶ ἄλλως εἰ δέδεικται ὅτι
πρὸ τῶν ἑτεροκινήτων (ταῦτα δέ ἐστι τὰ σώματα) ἀνάγκη πᾶσα εἶναι τὰ
αὐτοκίνητα, καὶ τῶν ἐν χρόνῳ κινουμένων τὰ ἀεικίνητα, καὶ πάντων
ἁπλῶς τῶν κινουμένων τὰ ἀκίνητα αἴτια, ταῦτα δέ ἐστιν αἱ ψυχαί,
ἀνάγκη πᾶσα δηλονότι τούτων ἀναιρεθεισῶν πᾶσαν ἀνῃρῆσθαι κίνησιν.
374
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλη . Τόμ. 17, p.

829, γρ. 27
p. 254b24.
Θέσειςμὲν ὡς ὅταν ἐναλλὰξ τοὺς πόδας ἐν τῇ βαδίσει κινῶμεν με-

ταφέροντες τὸν δεξιὸν πόδα καὶ ποιοῦντες ἀριστερόν, τρόπουςδὲ κινή-
σεως, ὡς ὅταν ὀπισθοφανῶς βαδίζωμεν· οὐ γὰρ πέφυκεν ὁ ποὺς κινού-
μενος ἀπὸ τῆς πτέρνης ἄρχεσθαι. διὰ χειρῶν δὲ βαδίζοντες καὶ τῇ θέσει
καὶ τῷ τρόπῳ παρὰ φύσιν ἔχομεν τὰ μόρια· οὔτε γὰρ κάτω εἶναι πεφύ-
κασιν αἱ χεῖρες ἄνω δὲ πόδες, οὔτε αἱ χεῖρες βαδίζειν ἀλλ' οἱ πόδες.
p. 255a2 sqq.
Οὐδὲν ἄτοπον ὥσπερ τὸ ζῷον αὐτοκίνητον λέγεται καίτοι ὑφ' ἑτέρου

τὸ εἶναι ζῷον ἔχον, οὕτως καὶ ἐπὶ τῶν ἀψύχων διὰ τὸ ἔχειν ἐν αὑτοῖς
τὰς κατὰ φύσιν ῥοπὰς αὐτοκίνητα ἂν λέγεσθαι· ὁ γὰρ ἐκσπάσας τῆς
ὁλότη-
τος τὸν λίθον καὶ ῥίψας, τῆς μὲν παρὰ φύσιν κινήσεως καθ' αὑτόν ἐστιν
αἴτιος, τῆς δὲ κατὰ φύσιν κατὰ συμβεβηκός.

832, γρ. 8
Τουτέστιν ἕν τι μεταξὺ ἔχει, δι' οὗ κινεῖ· τὴν γὰρ θύραν τὸ ἔσχατον

κινοῦν ἡ βακτηρία. μετὰ οὖν τοῦτο τὸ ἔσχατον, πρῶτόν ἐστιν εὐθὺς ὁ
ἄνθρωπος.
p. 256a16.
Εἰ τὸ ἑαυτό, φησί, πρώτως κινεῖ, οὐκ ἀνάγκη καὶ τὸ ὑπ' ἄλλου κι-
νούμενον εἶναι· κινούσης γὰρ τῆς βακτηρίας τὴν θύραν ἀνάγκη καὶ τὸν
ἄνθρωπον κινεῖν, τοῦ δὲ ἀνθρώπου κινοῦντος οὐκ ἀνάγκη τὴν
βακτηρίαν.
p. 256a24.
375
Ἀλλ' οὐκ αὐτοκίνητος ὁ ἄνεμος· ἔστι γὰρ ἡ αἰτία ἡ ποιήσασα

τὸν ἄνεμον.
p. 256b4 Εἰ γὰρ ὑπὸ κινουμένου.
Εἰ τὸ κινούμενον κινεῖται ὑπό τινος κινουμένου καὶ αὐτοῦ ὑπ' ἄλλου,

ἤτοι τὸ κινοῦν κατὰ συμβεβηκὸς κινούμενον οὕτω κινεῖ, ἢ καθ' αὑτό. εἰ
μὲν κατὰ συμβεβηκὸς κινούμενον κινεῖ, ἐπειδὴ τὸ συμβεβηκὸς οὐκ ἔστιν
ἀναγκαῖον ἀλλ' ἐνδέχεται καὶ μὴ εἶναι, εἰ ὑποθώμεθα αὐτὸ μὴ ὄν, ἀναι-

ρήσομεν καθόλου τὴν κίνησιν. εἰ γὰρ κατὰ συμβεβηκὸς κινούμενον
κινεῖ,
ἐνδέχεται καὶ μὴ κινεῖσθαι, μὴ κινούμενον δὲ οὐκ ἂν κινήσῃ, ὥστε δυνα-
τὸν μὴ εἶναι κίνησιν ἐν τῷ παντί· ἀλλὰ μὴν ἀνάγκη ἀίδιον εἶναι, ὡς δέ

Τόμ. 17, p. 834, γρ. 13
p. 257a32 Ἄλλην ἀρχήν.
Ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον διαιρετὸν εἰς αἰεὶ διαιρετά. καθ' αὑτὸδὲ

διὰ τὸ κατὰ συμβεβηκός· οὐ γὰρ ἀνάγκη τὸ κατὰ συμβεβηκὸς
συνεχὲςεἶναι, οἷον τὴν ψυχὴν καὶ τὸ ποιόν.
p. 257b2.
⟦Διαίρεσις τοῦ Φιλοπόνου· ἢ ὅλον ὅλον κινεῖν καὶ κινεῖσθαι ὅλον, ἢ

ἕκαστον τῶν μορίων αὐτοῦ ἀντικινεῖν ἄλληλα καὶ οὕτως τὸ ὅλον
λέγεσθαι
αὐτοκίνητον, ἢ ἕν τι μόριον τοῦ ὅλου εἶναι τὸ αὐτὸ καὶ κινοῦν καὶ
κινού-
μενον καὶ δι' ἐκεῖνο πάλιν λέγεσθαι αὐτοκίνητον, ἢ πάντα τὰ αὑτοῦ
μόρια
ἕκαστον αὐτοκίνητον εἶναι, ἢ τὸ μὲν εἶναι κινοῦν μόριον τὸ δὲ
376
μόνως καὶ τὸ ὅλον τὸ ἐξ ἀμφοῖν αὐτοκίνητον λέγεσθαι.⟧
p. 257b6 Ἔτι διώρισται.
Τὸ κινούμενον, φησίν, ἔτι ἐστὶ πρὸς τῷ δυνάμει καὶ οὔπω ἀπέλαβε

τὴν οἰκείαν ἐνέργειαν, οἷον τὸ θερμαινόμενον οὔπω ἐστὶ θερμόν, ἀλλ' ἐπὶ
τοῦτο ὁδεύει. τὸ οὖν θερμαίνεσθαι οὔπω ἐστὶ τοῦ εἴδους τελεία ἀπόληψις
ἀλλ' ἀτελής, τὸ δὲ θερμαῖνον ἤδη ἐστὶν ἐνεργείᾳ καὶ τέλειον. ὥστε εἰ τὸ

ὅλον αὐτοκίνητον κινεῖ καὶ τὸ ὅλον κινεῖται, τὸ αὐτὸ ἔσται τέλειον καὶ
ἀτελές. τὸ δὲ τῆς λέξεως οὕτως· διώρισται, φησίν, ὅτι τοῦτο κινεῖται

834, γρ. 14
p. 257a32 Ἄλλην ἀρχήν.
Ὅτι πᾶν τὸ κινούμενον διαιρετὸν εἰς αἰεὶ διαιρετά. καθ' αὑτὸδὲ

διὰ τὸ κατὰ συμβεβηκός· οὐ γὰρ ἀνάγκη τὸ κατὰ συμβεβηκὸς
συνεχὲςεἶναι, οἷον τὴν ψυχὴν καὶ τὸ ποιόν.
p. 257b2.
⟦Διαίρεσις τοῦ Φιλοπόνου· ἢ ὅλον ὅλον κινεῖν καὶ κινεῖσθαι ὅλον, ἢ

ἕκαστον τῶν μορίων αὐτοῦ ἀντικινεῖν ἄλληλα καὶ οὕτως τὸ ὅλον
λέγεσθαι
αὐτοκίνητον, ἢ ἕν τι μόριον τοῦ ὅλου εἶναι τὸ αὐτὸ καὶ κινοῦν καὶ
κινού-
μενον καὶ δι' ἐκεῖνο πάλιν λέγεσθαι αὐτοκίνητον, ἢ πάντα τὰ αὑτοῦ
μόρια
ἕκαστον αὐτοκίνητον εἶναι, ἢ τὸ μὲν εἶναι κινοῦν μόριον τὸ δὲ
μόνως καὶ τὸ ὅλον τὸ ἐξ ἀμφοῖν αὐτοκίνητον λέγεσθαι.⟧
377
p. 257b6 Ἔτι διώρισται.
Τὸ κινούμενον, φησίν, ἔτι ἐστὶ πρὸς τῷ δυνάμει καὶ οὔπω ἀπέλαβε

τὴν οἰκείαν ἐνέργειαν, οἷον τὸ θερμαινόμενον οὔπω ἐστὶ θερμόν, ἀλλ' ἐπὶ
τοῦτο ὁδεύει. τὸ οὖν θερμαίνεσθαι οὔπω ἐστὶ τοῦ εἴδους τελεία ἀπόληψις
ἀλλ' ἀτελής, τὸ δὲ θερμαῖνον ἤδη ἐστὶν ἐνεργείᾳ καὶ τέλειον. ὥστε εἰ τὸ

ὅλον αὐτοκίνητον κινεῖ καὶ τὸ ὅλον κινεῖται, τὸ αὐτὸ ἔσται τέλειον καὶ
ἀτελές. τὸ δὲ τῆς λέξεως οὕτως· διώρισται, φησίν, ὅτι τοῦτο κινεῖται
ὅπερ ἐστὶ κινητόν, τουτέστι δυνάμει.

835, γρ. 19
p. 257b15 sqq.
Τὸ γὰρ ζῷον κινοῦν διὰ τῆς βακτηρίας τὴν θύραν αἰτιώτερόν ἐστι
τοῦ κινεῖσθαι τὴν θύραν ἢ ἡ βακτηρία, καὶ μᾶλλον αὑτὸ κινήσει ἢ ἡ
βακτηρία. οὕτως καὶ τὸ κινοῦν τι, εἶτα κινούμενον ὑπ' αὐτοῦ, μᾶλλον
ἐκείνου αἴτιόν ἐστι τῆς ἑαυτοῦ κινήσεως καὶ μᾶλλον ἑαυτὸ κινήσει· τὰ
γὰρ
μᾶλλον ἐγγίζοντα τῆς κινούσης δυνάμεως μᾶλλον κινεῖται. τὸ αὐτὸ ἐπὶ
ἑκάστου μέρους ἔστιν εἰπεῖν.
p. 258a1 sqq.
⟦Ἀνελὼν τὰς ψευδεῖς ὑποθέσεις, λέγει ὅπως κινεῖ αὐτὸ ἑαυτὸ τὸ

αὐτοκίνητον, ὅτι οὔτε ὅλον κινεῖ καὶ κινεῖται, οὔτε ἀντικινεῖ ἄλληλα τὰ
μό-
ρια, οὔτε ἕν τι μόριον τοῦ ὅλου ἐστὶν αὐτοκίνητον, οὔτε πλείονα,
συνάγει
ἐκ τῶν εἰρημένων τὸ ἀληθές, ὅτι τοῦ αὐτοκινήτου τὸ μὲν κινεῖ μὲν οὐ
κινεῖται δέ, τὸ δὲ κινεῖται μὲν οὐ κινεῖ δὲ ἐξ ἀνάγκης· τῶν γὰρ
τεσσάρων
ἐληλεγμένων ὑποθέσεων τὴν λοιπὴν ἀνάγκη ἀληθῆ εἶναι, τὴν λέγουσαν
τοῦ
378
αὐτοκινήτου τὸ μὲν κινεῖν μόνον τὸ δὲ κινεῖσθαι. οὐκ ἐξ ἀνάγκης δὲ καὶ
κινεῖν αὐτὸ τοῦτο διὰ τῶν προκειμένων δείκνυσιν, ὅτι οὐκ ἐξ ἀνάγκης τὸ
κινούμενον τοῦ αὐτοκινήτου μόριον καὶ κινήσει τι· ὥστε συγκεῖσθαι τὸ
αὐτο-
κίνητον ἐκ κινοῦντος μόνον καὶ κινουμένου, καὶ κινοῦντος καὶ
κινουμένου
μόνως, οἷον ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος, καὶ τοῦ ἱματίου, ὅπερ κινεῖται μὲν
ὑπὸ τοῦ σώματος, οὐ κινεῖ δέ· ἀφαιρεθέντος γὰρ τοῦ ἱματίου μένει οὐδὲν

Τόμ. 17, p. 836, γρ. 1
ὑπὸ τοῦ σώματος, οὐ κινεῖ δέ· ἀφαιρεθέντος γὰρ τοῦ ἱματίου μένει οὐδὲν
ἧττον τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον, τὸ ἐκ ψυχῆς λέγω καὶ σώματος. εἰ δὲ

συνε-
τέλει τι εἰς τὴν τοῦ αὐτοκινήτου οὐσίαν τὸ εἶναί τι ὅπερ κινεῖται ὑπὸ τοῦ
σώματος κινουμένου καὶ αὐτοῦ ὑπὸ τῆς ψυχῆς, ἀφαιρεθέντος αὐτοῦ οὐκ
ἔμενε τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον· νῦν δὲ μένει· οὐκ ἄρα ἀνάγκη εἶναί τι ὃ
κινεῖται ὑπὸ τοῦ σώματος. σύγκειται ἄρα τὸ αὐτοκίνητον ἐκ κινοῦντος
μὲν
οὐ κινουμένου δέ, καὶ ἐκ κινουμένου μὲν μὴ κινοῦντος δὲ ἐξ ἀνάγκης.⟧
p. 258a9.
Τὸ αψυχήν, τὸ βσῶμα, τὸ γτὸ ὑπὸ τοῦ σώματος κινούμενον ἱμά-

τιον, εἰ τύχοι, ἢ ἕτερόν τι. καί φησι· σύγκειται τὸ αὐτοκίνητον ἐκ κινοῦν-
τος μόνως καὶ κινουμένου, καὶ κινοῦντος καὶ κινουμένου μόνως, οἷον ἐκ
ψυχῆς καὶ σώματος, καὶ ἱματίου, ὅπερ κινεῖται μὲν ὑπὸ τοῦ σώματος, οὐ
κινεῖ δέ· ἀφαιρεθέντος γὰρ τοῦ ἱματίου μένει οὐδὲν ἧττον τὸ λοιπὸν
αὐτοκίνητον, τὸ ἐκ ψυχῆς λέγω καὶ σώματος.
p. 258a11 Εἴπερ γὰρ καὶ διὰ πολλῶν.
Ἐπειδὴ δυνατὸν πολλὰ εἶναι τὰ μεταξὺ κινοῦντα καὶ κινούμενα, ἔσχα-

τον δέ ἐστι τὸ μόνως κινούμενον, διὰ τοῦτο, εἴπερ ἄρα καὶ δυνατὸν διὰ
379
πλειόνων ἀφικέσθαι εἰς τὸ γὃ μόνως κινεῖται, ὅμως νῦν ὑποκείσθω δι'

ἑνὸς κινουμένου καὶ κινοῦντος·

Τόμ. 17, p. 837, γρ. 1
Εἰ ἀπορήσει, φησί, τις λέγων· ἐὰν ἀφέλῃ τις μόριον ἐκ τοῦ κινοῦν-
τος, εἰ συνεχές, ἢ τοῦ κινουμένου συνεχοῦς ὄντος, οἷον τὴν χεῖρα ἢ
τὸν δάκτυλον, ἆρα τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον ἔσται ἢ οὔ; καὶ εἰ μὲν ἀφαιρε-
θέντος τινὸς τούτων, οἷον χειρὸς ἢ δακτύλου, μένει τὸ λοιπὸν
οὐκ ἔστι τὸ ὅλον πρώτως αὐτοκίνητον, ἀλλὰ τὸ χωρὶς τοῦ μορίου τοῦτ'
ἐστὶ τὸ πρώτως αὐτοκίνητον. λύει δὲ τὴν ἀπορίαν οὕτως, ὅτι δυνάμει
ἐστὶ τὸ συνεχὲς πᾶν διαιρετόν, οὐκ ἐνεργείᾳ· ὥστε τὰ μέρη δυνάμει εἰσὶν
ἐν τῷ ὅλῳ· εἰ γὰρ ἦσαν ἐνεργείᾳ, ἀφαιρεθέντος δέ τινος ἐξ αὐτῶν ἔμενε
τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον, οὐκ ἂν ἦν τὸ ἐξ ἀρχῆς πρώτως αὐτοκίνητον,
ἐπειδὴ
δὲ δυνάμει εἰσὶ τὰ μέρη, ἔστι μὲν καὶ τὸ ὅλον ἐξ ἀρχῆς αὐτοκίνητον,
ὅταν
δὲ ἀφαιρεθῇ τὸ μέρος, ἕτερον γίνεται αὐτοκίνητον· τὸ γὰρ ἐξ ἀρχῆς ὅλον
οὐκέτι σῴζεται. ὥστε δυνάμει εἰσὶ πολλὰ αὐτοκίνητα ἐν τῷ ὅλῳ.

⟦Ἀπορίαν τινὰ ἐκτίθεται ἐπὶ τοῖς εἰρημένοις. ἆρα, φησίν, ἐὰν ἀφέλῃ
τις μόριον ἐκ τοῦ κινουμένου συνεχοῦς ὄντος ἢ καὶ ἐκ τοῦ κινοῦντος
εἴπερ
ἦν συνεχές, πλὴν ἐπειδὴ τὸ κινούμενον ὁμολογουμένως συνεχές ἐστιν,
ἐάν
τις ἀφέλῃ μόριον ἐξ αὐτοῦ, οἷον τὴν χεῖρα ἢ τὸν δάκτυλον, ἆρα τὸλοι-
πὸν αὐτοκίνητον ἔσται ἢ οὔ; ὅτι μὲν οὖν τινων μορίων τῶν οὐ καιρίων
ἀφαιρεθέντων, οἷον δακτύλου ἢ χειρός, μένει τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον,
πρό-
δηλον. ἔχει οὖν τοῦτο ἀπορίαν. εἰ γὰρ ἀφαιρεθέντος τοῦ μορίου ἔμεινε
τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον, οὐκ ἦν ἄρα τὸ ὅλον πρώτως αὐτοκίνητον,

837, γρ. 2
τος, εἰ συνεχές, ἢ τοῦ κινουμένου συνεχοῦς ὄντος, οἷον τὴν χεῖρα ἢ

τὸν δάκτυλον, ἆρα τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον ἔσται ἢ οὔ; καὶ εἰ μὲν ἀφαιρε-
θέντος τινὸς τούτων, οἷον χειρὸς ἢ δακτύλου, μένει τὸ λοιπὸν
380
οὐκ ἔστι τὸ ὅλον πρώτως αὐτοκίνητον, ἀλλὰ τὸ χωρὶς τοῦ μορίου τοῦτ'
ἐστὶ τὸ πρώτως αὐτοκίνητον. λύει δὲ τὴν ἀπορίαν οὕτως, ὅτι δυνάμει
ἐστὶ τὸ συνεχὲς πᾶν διαιρετόν, οὐκ ἐνεργείᾳ· ὥστε τὰ μέρη δυνάμει εἰσὶν
ἐν τῷ ὅλῳ· εἰ γὰρ ἦσαν ἐνεργείᾳ, ἀφαιρεθέντος δέ τινος ἐξ αὐτῶν ἔμενε
τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον, οὐκ ἂν ἦν τὸ ἐξ ἀρχῆς πρώτως αὐτοκίνητον,
ἐπειδὴ
δὲ δυνάμει εἰσὶ τὰ μέρη, ἔστι μὲν καὶ τὸ ὅλον ἐξ ἀρχῆς αὐτοκίνητον,
ὅταν
δὲ ἀφαιρεθῇ τὸ μέρος, ἕτερον γίνεται αὐτοκίνητον· τὸ γὰρ ἐξ ἀρχῆς ὅλον
οὐκέτι σῴζεται. ὥστε δυνάμει εἰσὶ πολλὰ αὐτοκίνητα ἐν τῷ ὅλῳ.

⟦Ἀπορίαν τινὰ ἐκτίθεται ἐπὶ τοῖς εἰρημένοις. ἆρα, φησίν, ἐὰν ἀφέλῃ
τις μόριον ἐκ τοῦ κινουμένου συνεχοῦς ὄντος ἢ καὶ ἐκ τοῦ κινοῦντος
εἴπερ
ἦν συνεχές, πλὴν ἐπειδὴ τὸ κινούμενον ὁμολογουμένως συνεχές ἐστιν,
ἐάν
τις ἀφέλῃ μόριον ἐξ αὐτοῦ, οἷον τὴν χεῖρα ἢ τὸν δάκτυλον, ἆρα τὸ λοι-
πὸν αὐτοκίνητον ἔσται ἢ οὔ; ὅτι μὲν οὖν τινων μορίων τῶν οὐ καιρίων
ἀφαιρεθέντων, οἷον δακτύλου ἢ χειρός, μένει τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον,
πρό-
δηλον. ἔχει οὖν τοῦτο ἀπορίαν. εἰ γὰρ ἀφαιρεθέντος τοῦ μορίου ἔμεινε
τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον, οὐκ ἦν ἄρα τὸ ὅλον πρώτως αὐτοκίνητον, ἀλλὰ
τὸ
χωρὶς τοῦ μορίου τοῦτό ἐστι τὸ πρώτως αὐτοκίνητον, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῆς

Τόμ. 17, p. 837, γρ. 21
τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον, οὐκ ἦν ἄρα τὸ ὅλον πρώτως αὐτοκίνητον, ἀλλὰ

τὸ
ἀφαιρέσεως τοῦ ἱματίου ἔμεινε τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον, δῆλον ὅτι οὐ
συνε-
πλήρου τὸ αὐτοκίνητον τὸ ἱμάτιον. ἡ μὲν οὖν ἀπορία τοιαύτη, ἐπιλύεται
δ' αὐτήν, ὅτι δυνάμει μέν ἐστι τὸ συνεχὲς πᾶν διαιρετόν, ἐνεργείᾳ δὲ οὔ·
ὥστε τὰ μέρη δυνάμει εἰσὶν ἐν τῷ ὅλῳ, οὐκ ἐνεργείᾳ. εἰ μὲν οὖν ἦν
ἐνεργείᾳ τὰ μέρη, εἶτα ἀφαιρεθέντος τοῦ κατ' ἐνέργειαν ὄντος μέρους
ἔμενε
τὸ λοιπὸν αὐτοκίνητον, τῷ ὄντι οὐκ ἦν τὸ ἐξ ἀρχῆς πρώτως
ὥσπερ ἐπὶ τῆς ἀφαιρέσεως ἔχει τοῦ ἱματίου, ἐπειδὴ δὲ δυνάμει εἰσὶ τὰ
381
μέρη, ἔστι μὲν καὶ τὸ ὅλον αὐτοκίνητον, ὅταν δὲ ἀφαιρεθῇ τὸ μέρος, ἕτε-
ρον γίνεται αὐτοκίνητον· τὸ γὰρ ἐξ ἀρχῆς ὅλον οὐκέτι σῴζεται. ὥστε
δυνάμει ἔνεισι πολλὰ αὐτοκίνητα ἐν τῷ ὅλῳ, ὅταν δὲ ἐνεργείᾳ διαιρεθῇ
τοῦ ὅλου τὸ μέρος, γίνεται αὐτοκίνητον τὸ καταλειφθέν.⟧
p. 258b2.
⟦Φιλόπονος λέγει· κάλλιόν ἐστι στίζειν ἐν τῷ διαιρετοῖς· τὸ γὰρ

διαιρετὸν αὐτὸ τοῦτο δυνάμει ἐστίν. ἡ δὲ ἔννοια αὕτη· οὐδὲν κωλύει τῷ
κατὰ δύναμιν διῃρημένῳ καὶ μὴ κατ' ἐνέργειαν ἐνεῖναι δυνάμει. ἔστι γὰρ
ἐν τῷ ζῴῳ δυνάμει πολλὰ πρῶτα, ἃαὐτοκίνητα μὲν γίνεταί τινων μορίων
διαιρουμένων, εἴ γε καὶ τὸ ὅλον πρώτως αὐτοκίνητον, καὶ τὸ μετὰ ἀφαί-

ρεσιν τοῦ μορίου ἕτερον πάλιν πρώτως αὐτοκίνητον.⟧

Τόμ. 17, p. 837, γρ. 22
συνε-
ἔμενε
p. 258b2.
382



Τόμ. 17, p. 837, γρ. 23

συνε-
ἔμενε
p. 258b2.


383

p. 258b12.

Τόμ. 17, p. 837, γρ. 28
p. 258b2.


p. 258b12.
Τὸ ζητεῖν, φησίν, εἴτε πᾶσαι αἱ ψυχαὶ ἀίδιοί εἰσιν ἀκίνητοι οὖσαι,

εἴτε τινὲς μὲν ἀίδιοι τινὲς δὲ οὐκ ἀίδιοι, οὐκ ἔστι τῆς προκειμένης
πραγμα-
τείας, ἀλλὰ τῆς Περὶ ψυχῆς, τὸ δὲ νῦν πρόκειται δεῖξαι ὅτι ἔστι τι τὸ
384
ἀκίνητον αἴτιον πάσης ἐκτὸς μεταβολῆς, αἴτιον δὲ τοῖς ἄλλοις κινήσεως.
p. 258b16 Ἐπί τινων.

Τόμ. 17, p. 837, γρ. 29
p. 258b2.


p. 258b12.

πραγμα-
385
Ἐπειδήπερ τὰς ἀλόγους ψυχὰς μὴ ἀιδίους εἶναι ἀλλὰ γινομένας καὶ

Τόμ. 17, p. 837, γρ. 30

p. 258b2.


p. 258b12.

πραγμα-
386
Ἐπειδήπερ τὰς ἀλόγους ψυχὰς μὴ ἀιδίους εἶναι ἀλλὰ γινομένας καὶ

ἀπογινομένας ὡμολόγηται, ἔστω, φησί, τοῦτο δεδομένον καὶ τῶν
τοιούτων

Τόμ. 17, p. 839, γρ. 3
ἀιδίου ἐνδέχεται τὰς μερικὰς φθαρτὰς οὔσας πάσας φθαρῆναι καὶ

διαλιπεῖν
ἐν μέσῳ, οὕτω δ' ἂν ἐφεξῆς μὲν εἶεν συνεχεῖς δὲ οὔ. ἀιδίου δὲ οὔσης
τῆς κινήσεως συνεχῆ ἀνάγκη εἶναι, εἰ δὲ συνεχής, δῆλον ὅτι καὶ μία, εἰ
δὲ μία, ἀνάγκη καὶ τὸ κινητικὸν αὐτῆς αἴτιον ἓν εἶναι καὶ ἀίδιον.
p. 259b2 sq.
Ἢ ἐκ παραλλήλου καλεῖ τὸ αὐτὸ ζῷονκαὶ ἔμψυχον, ἢ ἔμψυχα

καλεῖ τὰ ζῳόφυτα. τὰ δὲ ἐντεῦθεν μεταξυλογία ἐστίν.
p. 259b6.
Βούλεται δεῖξαι ὅτι οὐ πάσης κινήσεως ἑαυτοῖς ἐστιν αἴτια τὰ αὐτο-

κίνητα, ἀλλὰ μόνης τῆς κατὰ τόπον, καὶ ταύτης οὐ κυρίως· δέονται γὰρ
καὶ τῶν ἔξωθεν. ὑπό τε γὰρ τῶν ὀρεκτῶν κινεῖται ἔξωθεν ὄντων καὶ ὑπὸ
τῆς τροφῆς· πεττομένης γὰρ καθεύδουσιν.
p. 259b11.
Τοιῶσδε ἢ τοιῶσδε διατιθὲν τὸ σῶμα.
p. 259b12.
387
Πληρουμένων τῶν πόρων δι' ὧν αἱ αἰσθητικαὶ δυνάμεις χορηγοῦνται.
p. 259b15.

874, γρ. 5
IN
Εἰλήφθω, φησί, τὸ αβ αὐτοκίνητον καὶ καθ' αὑτὸ κινείσθω ὅλον, καὶ

μὴ λεγέσθω κτλ. (p. 822,3. 4).
p. 242a28.
Γράφεται καὶ ὁμοίως ἔσται λαβεῖν μίαν ἑκάστου κίνησιν. –

Οὐδέν, φησίν, ἀδύνατον τὸ λαβεῖν ἑκάστου τῶν κινούντων ἰδίαν τινὰ
κίνησιν·
εἰ γὰρ καὶ ἅμα κινοῦσί τε καὶ κινοῦντα ι, ἀλλ' οὖν δῆλον ὅτι τῆς μὲν
χειρὸς ἑτέρα ἐστὶν ἡ κίνησις καὶ ἡ τῆς βακτηρίας ἑτέρα καὶ ἡ τῆς θύρας
ἄλλη.
p. 242b4.

Τόμ. 17, p. 886, γρ. 22
388
Τουτέστιν εἰς συνώνυμον αὑτῷ ἄγειν τὸ κινούμενον ὑπ' αὐτοῦ, οἷον

τὸ θερμαῖνον θερμὸν ὂν θερμὸν ποιεῖν τὸ θερμαινόμενον. τοῦτο δὲ λέγει
ἐπεὶ μὴ πάντα τὰ ποιοῦντα ὅμοια ἑαυτοῖς ποιοῦσι· ἡ γὰρ μάστιξ μώλωπας
ποιεῖ οὐκ οὖσα μώλωψ, καὶ ἡ παράτριψις θερμαίνει οὐκ οὖσα θερμότης,
κινεῖ δὲ καὶ ἡ ψυχὴ καὶ οὐκ ἔστι κίνησις, ἀλλ' οὐδὲ ἐνεργείᾳ εἰς ὅπερ
κινεῖ εἶδος, τοῦτο καὶ ἔχει· οὐδὲ γὰρ ὅλως φυσικήν τινα κίνησιν κινεῖται.
ὅλως δὲ ἐπὶ τῶν κατὰ τόπον κινούντων οὐκ ἔστιν ἀληθὴς ὁ λόγος.
p. 257b13 sqq.
Ἐφ' ἑτέραν ὑπόθεσιν μεταβέβηκε, μήποτε ἀντικινεῖται τὰ μόρια τοῦ

αὐτοκινήτου ὑπ' ἀλλήλων.
p. 257b26 sqq.
Δείξας ὅτι ἀδύνατον οὕτω λέγεσθαι τὸ αὐτοκίνητον, διότι τὰ μέρη

αὐτοῦ ἀντικινεῖ ἄλληλα (συνέβαινε γὰρ ἕκαστον ἣν κινεῖται κίνησιν
ταύτην
κινεῖν, καὶ οὕτω τὴν ἀντίφασιν συναληθεύειν), νῦν δείκνυσιν ὅτι μὴ ἐνδέ-
χεται τοῦ πρώτως αὐτοκινήτου μήτε πλείω μήτε ἓνἕκαστον καθ' αὑτὸ
εἶναι αὐτοκίνητον, ἀλλ' οὐδὲ τὸ ὅλον καθὸ ὅλον κινεῖν τε ἑαυτὸ καὶ
κινεῖ-
σθαι. καὶ πρόεισιν αὐτῷ ἡ δεῖξις, πῶς; δῆλον ἐκ τοῦ κειμένου. πλὴν
εἰ τὸ ὅλον ...... κατὰ πάντα ...καὶ κινεῖται τὰ μέρη αὐτοῦ
.. κατὰ συμβεβηκὸς ......
Ιωάννης Φιλόπονος Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλη Τόμ. 17, p.

886, γρ. 24
ποιεῖ οὐκ οὖσα μώλωψ, καὶ ἡ παράτριψις θερμαίνει οὐκ οὖσα θερμότης,
κινεῖ δὲ καὶ ἡ ψυχὴ καὶ οὐκ ἔστι κίνησις, ἀλλ' οὐδὲ ἐνεργείᾳ εἰς ὅπερ
κινεῖ εἶδος, τοῦτο καὶ ἔχει· οὐδὲ γὰρ ὅλως φυσικήν τινα κίνησιν κινεῖται.
ὅλως δὲ ἐπὶ τῶν κατὰ τόπον κινούντων οὐκ ἔστιν ἀληθὴς ὁ λόγος.
389
p. 257b13 sqq.
Ἐφ' ἑτέραν ὑπόθεσιν μεταβέβηκε, μήποτε ἀντικινεῖται τὰ μόρια τοῦ

αὐτοκινήτου ὑπ' ἀλλήλων.
p. 257b26 sqq.
Δείξας ὅτι ἀδύνατον οὕτω λέγεσθαι τὸ αὐτοκίνητον, διότι τὰ μέρη

αὐτοῦ ἀντικινεῖ ἄλληλα (συνέβαινε γὰρ ἕκαστον ἣν κινεῖται κίνησιν
ταύτην
κινεῖν, καὶ οὕτω τὴν ἀντίφασιν συναληθεύειν), νῦν δείκνυσιν ὅτι μὴ ἐνδέ-
χεται τοῦ πρώτως αὐτοκινήτου μήτε πλείω μήτε ἓνἕκαστον καθ' αὑτὸ
κινεῖ-
εἰ τὸ ὅλον ...... κατὰ πάντα ......... καὶ κινεῖται τὰ μέρη αὐτοῦ

Τόμ. 17, p. 887, γρ. 5
κινεῖ-
εἰ τὸ ὅλον ...... κατὰ πάντα ......... καὶ κινεῖται τὰ μέρη αὐτοῦ
...... κατὰ συμβεβηκὸς ......................................
......................
p. 258b6.
Κἄν τε μὴ εὐθύς, φησίν, εἰς τὸ ἀκίνητον σταίη, ἀλλ' εἰς τὸ αὐτο-

κίνητον, ὥσπερ ἡ θύρα ὑπὸ τοῦ ἀνθρώπου κινουμένη εἰς κινούμενον
ἵσταται
τὸν ἄνθρωπον, ἀμφοτέρως, φησί, τὸ πρώτως κινοῦν ἀκίνητόν ἐστιν.
p. 258b16.
390
Τοῦτο περὶ τῶν ἀλόγων λέγει ψυχῶν, μὴ ἀιδίους εἶναι τοιαύτας,

πάλιν εἰς τὸ εἶναι καὶ μὴ εἶναι παράγεσθαι μὴ διὰ γενέσεως καὶ φθορᾶς
καὶ ἐν χρόνῳ· ἡ γὰρ γένεσις καὶ ἡ φθορὰ τῶν μεριστῶν ἐστιν· εἰ γὰρ
ὅλως γίνοιτο ἐν χρόνῳ, δῆλον ὅτι ἐν ἑκάστῳ τῶν τοῦ χρόνου μορίων γέ-
νεσις αὐτοῦ, οὕτω δὲ οὐκ ἂν εἴη ἀμερές, ἀλλὰ μερισταί.

Τόμ. 17, p. 889, γρ. 6
Ὅτι εἰ, ὡς εἴρηται, συνεχής ἐστι καὶ ἀδιάκοπος ἡ τῶν κατὰ μέρος
κίνησις γινομένων καὶ φθειρομένων, ἀνάγκη αἰτίαν εἶναί τινα καὶ ἀρχὴν
ἀίδιον, ἥτις ἐστὶν αἰτία τοῖς γενητοῖς καὶ φθαρτοῖς τῆς συνεχοῦς μετα-
βολῆς. εἰ γὰρ μὴ ἦν τι ἀίδιον καὶ ἀμετάβλητον αἴτιον, οὐδ' ἀεὶ τὰ κατὰ
μέρος γινόμενα καὶ φθειρόμενα συνεχῶς καὶ ἀδιακόπως ἐγίνοντο καὶ
ἐφθείροντο καὶ τὰς ἰδίας κινήσεις ἐκινοῦντό τε καὶ ἐκίνουν.
p. 259a22 Τὸ μὲν δὴ εἶναι ἄττα τῶν ὄντων ἃ ὁτὲ μὲν κινεῖται

ὁτὲ δὲ ἠρεμεῖ φανερόν.
Τοῦτο γὰρ ἐκ τῆς ἐναργείας δῆλον· οὐ γὰρ ἀεὶ κινεῖται ἡ βῶλος

οὐδ' ἀεὶ ἠρεμεῖ. καὶ νῦν δὲ περὶ τῶν αὐτοκινήτων ἦν ὁ λόγος τῶν κι-
νουμένων μὲν μὴ ἀιδίως δέ, οἷά ἐστι τὰ ζῷα.
p. 259a23 Καὶ διὰ τούτου γέγονε δῆλον ὅτι οὔτε πάντα κινεῖται
οὔτε πάντα ἠρεμεῖ.
Ἀναμιμνῄσκει ἡμᾶς τῶν προλαβόντων, τῆς τε ὑποσχέσεως καὶ τῆς

συνεχείας τοῦ λόγου, συνάγων τὰ διὰ πολλῶν εἰρημένα. προὔκειτο γὰρ
δεῖξαι ὅτι τῶν ὄντων τὰ μὲν ἀκίνητά ἐστι τὰ δὲ ἀεικίνητα, τὰ δὲ ποτὲ
μὲν ἠρεμοῦντα ποτὲ δὲ κινούμενα, καὶ οὔτε πάντα ἀκίνητα, οὔτε πάντα
ἀεικίνητα, οὔτε τῶν πάντων τὰ μὲν ἀεὶ ἠρεμεῖ τὰ δὲ ἀεὶ κινεῖται· ἔστι
γὰρ καὶ τὰ ἐπαμφοτερίζονταποτὲ μὲν κινούμενα ποτὲ δὲ ἠρεμοῦντα. ἡ

890, γρ. 34
391
p. 259b15 Ἄλλο γὰρ τὸ κινοῦν αὐτὸ κινούμενον καὶ μεταβάλλον

πρὸς ἕκαστον τῶν κινούντων αυτα.
Ἄλλο ἐστί, φησί, τὸ κινοῦν τὸ ζῷον κινούμενον καὶ αὐτὸ καὶ μετα-
βάλλον πρὸς ἕκαστον ἀέρα ἢ καιρὸν ἢ τόπον τὸν κινοῦντα αὐτὰτὰ ζῷα.
εἴη δ' ἂν τοῦτο τὸ ἔμφυτον θερμόν, ὅπερ τῇ τοῦ ἀέρος συμμεταβάλλον
κράσει τοίως ἢ τοίως κινεῖ τὸ ζῷον. ἀλλ' οὐκ ἔξωθεν τοῦτο, περὶ δὲ τοῦ
ἔξωθεν αἰτίου ὁ λόγος. εἰ δὲ ἔχει ἡ λέξις αὑτά, οὕτω νοητέον· ἄλλο
γάρ ἐστι τὸ κινοῦν τὰ ζῷα, οἷον ὁ ἀὴρ κινούμενος καὶ ἑαυτὸν
μεταβάλλων
καὶ ἐφαρμοζόμενος ἄλλως καὶ ἄλλως τοῖς αὐτοκινήτοις. καὶ
συμπρεπόντως
αυτά, κἂν μὴ ἔχῃ τὸ ἑ, δασυντέον αὑτά· κρείττων γὰρ ἡ δευτέρα ἐξή-
γησις. ὁ δὲ Ἀλέξανδρος λέγει καὶ ἄλλως τὸ κυκλοφορητικὸν σῶμα, ὡς
μετ' ὀλίγον δείξει· τοῦτο γὰρ συνεχῶς ἐξ αὑτοῦ καὶ ἀεὶ κινούμενον πᾶσι
τοῖς κινουμένοις αἴτιον γίνεται τῆς μεταβολῆς. καὶ δὴ καὶ τὰ
τοῖς ζῴοις ἔξωθεν καὶ κινοῦντα αὐτὰ τὰς φυσικὰς μὲν οὐκ ἐξ αὐτῶν δὲ
κινήσεις, οἷον φέρε τὰς κατ' ἀλλοίωσιν, ὑπ' ἐκείνου κινούμενά τε καὶ
μετα-
βάλλοντα προσπίπτοντα κινεῖ αὐτά, ποτὲ μὲν θερμαινόμενα ποτὲ δὲ
ψυχό-
μενα καί τινα ἄλλην μεταβάλλοντα μεταβολήν, ὧν ἔνια, ἀποστροφῆς
αἴτια
γινόμενα, τῆς κατὰ τόπον τῶν αὐτοκινήτων κινήσεως τὴν πρώτην ἀρχὴν
ἔχειν. ἐπεὶ τοίνυν καὶ τούτοις ἔξωθεν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως,

Τόμ. 17, p. 891, γρ. 8
γάρ ἐστι τὸ κινοῦν τὰ ζῷα, οἷον ὁ ἀὴρ κινούμενος καὶ ἑαυτὸν

μεταβάλλων
καὶ ἐφαρμοζόμενος ἄλλως καὶ ἄλλως τοῖς αὐτοκινήτοις. καὶ
συμπρεπόντως
αυτά, κἂν μὴ ἔχῃ τὸ ἑ, δασυντέον αὑτά· κρείττων γὰρ ἡ δευτέρα ἐξή-
γησις. ὁ δὲ Ἀλέξανδρος λέγει καὶ ἄλλως τὸ κυκλοφορητικὸν σῶμα, ὡς
μετ' ὀλίγον δείξει· τοῦτο γὰρ συνεχῶς ἐξ αὑτοῦ καὶ ἀεὶ κινούμενον πᾶσι
τοῖς κινουμένοις αἴτιον γίνεται τῆς μεταβολῆς. καὶ δὴ καὶ τὰ
τοῖς ζῴοις ἔξωθεν καὶ κινοῦντα αὐτὰ τὰς φυσικὰς μὲν οὐκ ἐξ αὐτῶν δὲ
392
κινήσεις, οἷον φέρε τὰς κατ' ἀλλοίωσιν, ὑπ' ἐκείνου κινούμενά τε καὶ
μετα-
βάλλοντα προσπίπτοντα κινεῖ αὐτά, ποτὲ μὲν θερμαινόμενα ποτὲ δὲ
ψυχό-
μενα καί τινα ἄλλην μεταβάλλοντα μεταβολήν, ὧν ἔνια, ἀποστροφῆς
αἴτια
γινόμενα, τῆς κατὰ τόπον τῶν αὐτοκινήτων κινήσεως τὴν πρώτην ἀρχὴν
ἔχειν. ἐπεὶ τοίνυν καὶ τούτοις ἔξωθεν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως, διὰ τοῦτο οὐ
συνεχῶς αὐτὰ κινεῖ. εἰ οὖν ἐν τῷ ἠρεμεῖν τὰ αὐτοκίνητα ἔξωθέν ἐστι τὸ
κινοῦν αὐτὰ καὶ οὐ παντελῶς ἠρεμεῖ, οὐκ ἄρα οὐ παντελῶς ἐν τοῖς ζῴοις
γίνεται κίνησις.
p. 259b16 Ἐν πᾶσι δὲ τούτοις κινεῖται τὸ κινοῦν πρῶτον καὶ τὸ

αἴτιον τοῦ αὐτὸ αὑτὸ κινεῖν ὑφ' ἑαυτοῦ.
Ἐντεῦθεν λοιπὸν ἡ πρὸς τὰ ἄνω συνέχεια τῶν ἄλλων μεταξὺ εἰρη-

μένων, ὥστε μετὰ τὸ “ὁρῶμεν δὲ καὶ φανερῶς ὄντα τοιαῦτα ἃ κινεῖ αὐτὰ
αὑτά, οἷον τὸ τῶν ἐμψύχων καὶ τὸ τῶν ζῴων γένος” συντακτέον εὐθὺς

899, γρ. 9
τὴν κατὰ ἀφὴν γεῦσιν καὶ τὰς φυσικὰς ζωάς, μὴ πάντα δὲ τὰ ὑπάρχοντα
τοῖς ζῴοις ὑπάρχειν καὶ αὐτοῖς· οὔτε γὰρ ὄψιν ἢ ἀκοὴν ἢ τὴν κατὰ τόπον
ἔχουσι κίνησιν. ἔπειτα εἰ αἱ μὲν ἄλλαι κινήσεις ἐκστατικαί εἰσιν ἢ τῆς

οὐσίας ἢ τοῦ ποιοῦ ἢ τοῦ ποσοῦ [αὐτῆς] καὶ φθαρτικαί, ἡ δὲ κατὰ τόπον
οὐδὲν τοῦ σώματος φθείρει ἀλλ' ἄφθαρτον διασῴζει, καὶ διὰ τοῦτο τιμιω-
τέρα τῶν ἄλλων (πρῶτον δὲ φύσει τὸ τιμιώτερον), μόνη δὲ διὰ τοῦτο καὶ
τοῖς ἀιδίοις προσήκει (ὡς μηδὲν τοῦ ὑποκειμένου ἀλλοιοῦσα), ἅπερ ὁμο-
λογουμένως πρῶτα τῇ φύσει ἐστὶ τῶν γενητῶν, τὸ δὲ τῷ πρώτῳ μᾶλλον
προσῆκον μᾶλλόν ἐστι πρῶτον τῶν μὴ προσηκόντων, ἡ ἄρα κατὰ τόπον
μᾶλλον τῶν ἄλλων ἐστὶ πρώτη. πρὸς δὲ τούτοις ἐδείχθη τῶν κινουμένων
πρῶτον εἶναι τὸ αὐτοκίνητον, αὐτοκίνητον δέ ἐστι τὸ δυνάμενον αὐτὸ
ἑαυτὸ κινεῖν κατὰ τόπον, πρώτη ἄρα ἡ κατὰ τόπον, εἴπερ τὸ ταύτην ἔχον
πρῶτόν ἐστι τῶν κινουμένων.
393

Τόμ. 17, p. 901, γρ. 7
ἀντὶ τοῦ ‘ζώντων’· οἷον γάρ φησι τὰ φυτὰ δι' ἔνδειαν τοῦ τελείου εἴδους
ὅ τι ζῴοις ὑπάρχει, καθ' ὃ καὶ τὴν κατὰ τόπον κινεῖται κίνησιν. καὶ
πολλὰ γένη ζῴων· τὰ ζῳόφυτα λέγει. καὶ διότι ἥκιστα τῆς οὐσίας
ἐξίσταται τὸ κινούμενον τῶν κινήσεων ἐν τῷ φέρεσθαι· ἤτοι
τοῦτό φησιν ὅτι τὸ κινούμενον κατὰ τόπον ἥκιστα τῶν ἄλλων κινήσεων
ἐξίσταται τῆς οὐσίας ἐν τῷ φέρεσθαι, ἢ τὸ κινούμενον ἐν τῇ μιᾷ τῶν
κινήσεων τῇ κατὰ τόπον.
p. 261a23 Μάλιστα δὲ δῆλον ὅτι τὸ κινοῦν αὐτὸ αὑτὸ ταύτην

μάλιστα κινεῖ κυρίως τὴν κατὰ τόπον.
Ἕτερον ἐπιχείρημα ὅτι πρώτη ἡ κατὰ τόπον ἐκ τοῦ τὸ αὐτοκίνητον,

ὅπερ πρῶτον εἶναι λέγεται τῶν κινούντων καὶ κινουμένων, κατὰ ταύτην
τὴν
κίνησιν εἶναι αὐτοκίνητον, τὸ δὲ τῷ πρώτῳ ὑπάρχον ὡς πρώτῳ εἴη ἂν
πρῶτον. καὶ εἰ δέδεικται ὅτι τὸ πρῶτον τῶν κινούντων καὶ κινουμένων
τὸ αὐτοκίνητον, αὐτοκίνητον δὲ τὴν τοπικὴν κίνησιν, δῆλον ὅτι πρώτη
τῶν
κινήσεων ἣν κινεῖται τὸ αὐτοκίνητον κατὰ τοὺς τρεῖς τοῦ πρώτου
τρόπους,
καὶ τῷ χρόνῳ, καὶ τῷ συναναιρεῖν καὶ μὴ συναναιρεῖσθαι κατὰ τὴν τοῦ
εἶναι ἀκολούθησιν, καὶ τῇ φύσει· τελεία γὰρ καὶ τῶν ἄλλων αἰτία, ὡς
τοῖς τελείοις τῶν σωμάτων ὑπάρχουσα.
Ιωάννης Φιλόπονος De aeternitate mundi P. 243, γρ. 12
“Ἕβδομος· εἰ ἡ ψυχὴ τοῦ παντὸς ἀγένητός ἐστιν

καὶ ἄφθαρτος, καὶ ὁ κόσμος ἀγένητος καὶ ἄφθαρτος.
λόγος γὰρ αὐτῆς ὡς καὶ πάσης ψυχῆς τὸ αὐτὸ αὑτὸ
κινοῦν· τὸ δὲ αὐτὸ αὑτὸ κινοῦν πᾶν πηγὴ καὶ ἀρχὴ
κινήσεώς ἐστιν· εἰ ἄρα ἀίδιός ἐστιν ἡ τοῦ παντὸς
ψυχή, δεῖ τὸ πᾶν ἀεὶ εἶναι κινούμενον ὑπ' αὐτῆς· τῇ
394
γὰρ κινήσει τοῦ παντὸς ἢ πρότερον οὐκ ὄντος ἢ ὕστε-

ρον αὐτὴ ἀεὶ οὖσα κινήσεως ἀρχὴ καὶ οὐ δυναμένη
κινήσεως μὴ εἶναι ἀρχὴ κατ' οὐσίαν αὐτοκίνητος οὖσα
καὶ διὰ τοῦτο ἀρχὴ κινήσεως. ἀλλὰ μὴν ἀγένητος ἡ
ψυχὴ καὶ ἄφθαρτός ἐστιν δι' αὐτὸ τοῦτο τὸ αὐτοκίνη-
τον· ἔστιν ἄρα καὶ τὸ πᾶν ἀγένητον καὶ ἄφθαρτον.
ἐκ δὴ τούτου φανερόν, ὅτι καὶ πᾶσα ψυχὴ σώματι
πρῶτον ἐπιβέβηκεν ἀιδίῳ καὶ τοῦτ' ἀεὶ κινεῖ, κἂν
φθαρτοῖς ἐνῇ σώμασιν, ἐκεῖνα κινεῖ διὰ τῶν ἀεὶ ὑπ'
αὐτῆς κινουμένων.”
κινήσεως εἶναι ἀρχή.

εʹ. Ὅτι ἀδύνατον ἀιδίους εἶναι τὰς τῆς ψυχῆς ἐν-
εργείας τὰς κινητικὰς τοῦ σώματος καὶ διὰ τοῦτο οὔτε
ἀιδίως ταύτην κινεῖν τὸ σῶμα ἐνδέχεται οὔτε
ἀίδιόν τι σῶμα αὐτῆς ἐξῆφθαι ἀεί.
ϛʹ. Ὅτι οὐδεμία σώματος κίνησις οὐδὲ μεταβολὴ
ἀγένητός ἐστιν καὶ ἄφθαρτος καὶ διὰ τοῦτο οὐδὲ
σῶμά τί ἐστιν ἀιδίως ὑπὸ ψυχῆς κινούμενον, κἂν ἀγέ-
νητος εἴη ἡ ψυχή, ὡς Πλάτωνι δοκεῖ.
ζʹ. Ὅτι οὐ τῆς κύκλῳ κινήσεως ἀρχὴν εἶναί φησιν
ὁ Πλάτων τὸαὐτοκίνητον. ἐν ᾧ, ὅτι οὐδὲν τῶν
ὑπὸ σελήνην ζῴων φύσει κυκλοφορούμενον κινεῖ σῶμα
καὶ ὅτι οὐκ ἀπροαιρέτως ἀλλὰ καθ' ὁρμὴν τῶν ψυ-
χῶν ἡ κατὰ τόπον τῶν ἐμψύχων σωμάτων γίνεται
κίνησις.
ηʹ. Ὅτι, κἂν συγχωρηθῇ ἀγένητος εἶναι ἡ ψυχὴ
κατὰ Πλάτωνα καὶ πάσης κινήσεως ἀρχή, οὐδεμία
ἀνάγκη ἅμα τῷ εἶναι τὴν ψυχὴν συνυπάρχειν αὐτῇ
σῶμα ἀίδιον.
θʹ. Ὅτι, εἰ καί, καθὸ ζωοποιεῖ τὰ σώματα ἡ ψυχή,
κατὰ τοῦτο κινήσεως εἶναι ἀρχὴ ὑπὸ Πλάτωνος λέ
Ιωάννης Φιλόπονος De aeternitate mundi

P. 247, γρ. 1
κʹ. Ὅτι οὐδὲ τῶν κυκλοφορουμένων, τουτέστιν τῶν

οὐρανίων, οἷόν τε αὐτὸ εἶναι.
395
καʹ. Ὅτι οὐδὲ μικτὸν εἶναι ἐνδέχεται ἐκεῖνο τὸ

σῶμα ἔκ τε τῶν κατ' εὐθεῖαν καὶ ἐκ τῶν κυκλικῶς
κινουμένων συγκείμενον οὐδὲ ἑλικοειδῶς κινεῖσθαι
κατὰ φύσιν, ὥς φασίν τινες. καὶ ὅτι οὐκ ἔστιν ὅλως
σῶμα κατὰ φύσιν ἑλικοειδῆ κινούμενον κίνησιν.
Λύσις τοῦ ζʹ λόγου.
αʹ. Τοῦ Πλάτωνος ἀγένητον εἶναι τὴν ψυχὴν καὶ

ἄφθαρτον ἐν τῷ Φαίδρῳ λέγοντος καὶ οὐσίαν αὐτῆς
εἶναι τὸ αὐτοκίνητον ὁριζομένου ἀρχήν τε εἶναι κινή-
σεως τιθεμένου τὸ αὐτοκίνητον, ἐντεῦθεν πάλιν ὁ
φιλόσοφος ἐπιχειρεῖ συλλογίζεσθαι, ὡς, εἴπερ ταῦτα
οὕτως ἔχει, καὶ τὸν κόσμον ἀγένητον εἶναι καὶ
ἄφθαρτον ἀνάγκη ἤ, εἴπερ μὴ ἀγένητός ἐστιν καὶ
ἄφθαρτος ὁ κόσμος, μηδὲ τὴν ψυχὴν τοῦ παντὸς ἀγέ-
νητον εἶναι καὶ ἄφθαρτον ὡς ἐξ ἀνάγκης συνυπαρ-
χόντων ἀλλήλοις καὶ συμφθειρομένων τῆς τε ψυχῆς
καὶ τοῦ κινουμένου ὑπ' αὐτῆς σώματος. ἐπειδὴ γάρ,
φησίν, αὐτῷ τῷ εἶναι καὶ οὐ προαιρετικῶς αὐτοκίνη-
τός ἐστιν ἡ ψυχὴ καὶ ἀρχὴ κινήσεως, ἔστιν δὲ ἀίδιος,
κούντων τῷ Πλάτωνι. καὶ διὰ τοῦτο ἴσως ἡμᾶς ἔδει

μὴ πάνυ πως συγχωρεῖν ἀνεχομένους ταῖς ἀναπο-
δείκτοις τοῦ Πλάτωνος ἀποφάνσεσιν (ἀμφοῖν γὰρ ὄν-
τοιν φίλοιν, ᾗ φησιν ὁ τοῦ Πλάτωνος μαθητής, ὅσιον
πανταχοῦ προτιμᾶν τὴν ἀλήθειαν), εἰ καὶ τῷ ὄντι
ταῖς περὶ ψυχῆς δόξαις Πλάτωνος τὸ ἀγένητον εἶναι
τὸν κόσμον καὶ ἄφθαρτον εἵπετο, μὴ πολὺν τούτου
ποιεῖσθαι λόγον, μέχρις ἂν δι' ἐναργῶν ἀποδείξεων
τὰ ἡγούμενά τις κατασκευάσειεν· οὐδέποτε γὰρ ἂν
ἔγωγε θείην οὐσίαν καὶ ὁρισμὸν εἶναι ψυχῆς τὸ αὐτο-
κίνητον· καὶ εἰ μή γε τὸν προκείμενον σκοπὸν παρ-
εκβαίνειν ἤμελλον, αὐτὰ παραθεὶς τὰ πρὸς συνηγορίαν
εἰρημένα τῷ Πρόκλῳ ἐν τοῖς εἰς Φαῖδρον ὑπομνημα-
τικοῖς συντάγμασιν ὑπὲρ τοῦ τὸ αὐτοκίνητον οὐσίαν
ψυχῆς εἶναι ἐναργῶς ἂν οἶμαι παρέστησα μηδὲν ὑγιὲς
μηδὲ ἀναγκαῖον τὸν λόγον ἔχοντα. ἀλλὰ τοῦτο μὲν
παρείσθω τὰ νῦν. συγχωρήσαντες δὲ τῷ Πλάτωνος
δόγματι τῷ ὅρον εἶναι καὶ οὐσίαν ψυχῆς τὸ αὐτο-
396
κίνητον τιθεμένῳ καὶ τῷ τὸ αὐτοκίνητον ἀρχὴν εἶναι

κινήσεως ἴδωμεν,
τοιν φίλοιν, ᾗ φησιν ὁ τοῦ Πλάτωνος μαθητής, ὅσιον

πανταχοῦ προτιμᾶν τὴν ἀλήθειαν), εἰ καὶ τῷ ὄντι
ταῖς περὶ ψυχῆς δόξαις Πλάτωνος τὸ ἀγένητον εἶναι
τὸν κόσμον καὶ ἄφθαρτον εἵπετο, μὴ πολὺν τούτου
ποιεῖσθαι λόγον, μέχρις ἂν δι' ἐναργῶν ἀποδείξεων
κινήσεως ἴδωμεν, εἴ τις ἐκ τούτων ἀνάγκη ἕπεται
Πλάτωνι τὴν ψυχὴν ἀγένητόν τε εἶναι καὶ ἄφθαρτον
λέγοντι καὶ τὸν κόσμον ἀγένητον εἶναι καὶ ἄφθαρτον
τίθεσθαι. καὶ ἐπειδὴ ἡ πᾶσα τοῦ παραλογισμοῦ ἡ
σύστασις ἐκ τοῦ κινήσεως

κινήσεως ἴδωμεν, εἴ τις ἐκ τούτων ἀνάγκη ἕπεται
397
Πλάτωνι τὴν ψυχὴν ἀγένητόν τε εἶναι καὶ ἄφθαρτον

λέγοντι καὶ τὸν κόσμον ἀγένητον εἶναι καὶ ἄφθαρτον
τίθεσθαι. καὶ ἐπειδὴ ἡ πᾶσα τοῦ παραλογισμοῦ ἡ
σύστασις ἐκ τοῦ κινήσεως ἀρχὴν εἶναι τὸ αὐτοκίνητον
ὑπὸ Πλάτωνος λέγεσθαι τὴν ἀρχὴν εἴληφεν, αὐτὸ δὴ
τοῦτο ὅπως λέγεται ἐπισκέψασθαι ἄξιον καὶ εἰ ἀνάγκη
τῇ ὑποθέσει ταύτῃ τὴν τοῦ κόσμου ἀιδιότητα ἕπεσθαι·
εἰ γὰρ δειχθῇ, ὡς οὐδεμία ἐστὶν ἀνάγκη τῷ προτέρῳ
τὸ δεύτερον ἕπεσθαι, οὐδὲν κωλύσει δηλονότι
τε εἶναι καὶ κινήσεως ἀρχῇ, θατέρου ἐνεργείᾳ ὄντος

καὶ τὸ λοιπὸν ἐνεργείᾳ ἦν ἐξ ἀνάγκης. εἰ δὲ μὴ
ἐν τούτῳ ἔχει τὸ εἶναι ἡ ψυχὴ ἐν τῷ κινήσεως εἶναι
ἀρχή, οὐδεμία ἔσται ἀνάγκη τῷ ἀίδιον εἶναι λέγοντι
τὴν ψυχὴν εὐθὺς καὶ τὸν κόσμον ἀίδιον ὑποτίθεσθαι.
εἰ ἄρα ἐν τούτῳ οὐσίωται ἡ ψυχὴ ἐν τῷ κινήσεως
εἶναι ἀρχή, οὐκ ἄν ποτε ὑποσταίη καθ' αὑτὴν χωρὶς
τοῦ κινουμένου σώματος· ὥσπερ γὰρ τὴν ἔνυλον τῶν
σωμάτων ζωὴν χωρὶς σώματος ὑποστῆναι ἀδύνατον
διὰ τὸ ἐν τούτῳ ἔχειν τὸ εἶναι ἐν τῷ σώματος εἶναι
ζωὴν καὶ ὅλως τὴν ἄλογον ψυχὴν αὐτοκίνητον καὶ
αὐτὴν οὖσαν καὶ ἀρχὴν κινήσεως κατὰ Πλάτωνα (ᾧ
καὶ Πρόκλος ἐν τοῖς εἰς Φαῖδρον συγκατατίθεται
ὑπομνήμασιν) χωρὶς σώματος ὑποστῆναι ἀδύνατον
διὰ τὸ ἐντούτῳ οὐσιῶσθαι ἐν τῷ σώματος εἶναι
ζωτικήν τε καὶ κινητικήν, οὕτως δήπου καὶ τὴν τοῦ
κόσμου ψυχήν, εἴπερ ἐν τούτῳ οὐσίωται ἐν τῷ κινή-
σεως εἶναι σώματος ἀρχήν, ἀδύνατον ἢ ὑποστῆναι
χωρὶς σώματος ἢ ἐνέργειάν τινα χωριστὴν ἐνεργεῖν
σώματος· εἰ γὰρ ἡ οὐσία οὐκ ἂν ὑποσταίη χωρὶς σώ-
ματος, πολλῷ δήπου μᾶλλον τὰς ἐνεργείας αὐτῆς
ἀναμνήσεως κατεσκεύαζεν, ὅτι ἀθάνατος ἡ ψυχή, καὶ

διὰ τῆς πρὸς τὰ θεῖα ὁμοιώσεως καὶ διὰ τοῦ ἑτέροις
398
ζωὴν χορηγεῖν· ταῦτα δὲ πάντα ἐνέργειαί εἰσιν τῆς

ψυχῆς· ὥστε ἐν Φαίδωνι ἐκ τῶν ἐνεργειῶν τῆς ψυχῆς
προήγετο ἡ ἀπόδειξις. ἐνταῦθα δὲ τὴν ἀπόδειξιν ἐκ
τῆς οὐσίας λαμβάνει τῆς ψυχῆς· ὅσῳ οὖν ἡ οὐσία τῆς
ψυχῆς τελειοτέρα καὶ κρείττων τῆς ἐνεργείας αὐτῆς,
τοσούτῳ καὶ ἡ ἐνταῦθα περὶ τῆς ἀθανασίας τῆς ψυ-
χῆς ἀπόδειξις κρείττων καὶ ἀκριβεστέρα τῆς ἐν Φαί-
δωνι· ἀπὸ γὰρ τῆς οὐσίας τῆς ψυχῆς δείκνυται, ὅπερ
ἐστὶν τῆς αὐτοκινησίας’. εἰ τοίνυν τὸ ζωὴν χορηγεῖν
ἑτέροις, τουτέστιν τοῖς σώμασιν, ἐξ ἧς ζωῆς πᾶσα
ἐνέργεια καὶ πᾶσα κίνησις τοῖς ἐμψύχοις σώμασιν
γίνεται, ἐνέργειαν εἶναί φησιν τῆς ψυχῆς ὁ Πρόκλος,
οὐκ οὐσίαν, οὐσίαν δὲ τὴν αὐτοκινησίαν, οὐκ ἄρα
ταὐτὸν οὐσία ψυχῆς καὶ τὸ κινήσεως αὐτὴν εἶναι
αἰτίαν καὶ ἀρχήν, ἀλλ' ἡ μὲν αὐτοκινησία κατὰ Πλά-
τωνα οὐσία ἐστὶν ψυχῆς, τὸ δὲ εἶναι κινήσεως ἀρχὴν
δύναμίς τίς ἐστιν τῆς ψυχῆς, ἐξ ἧς ἡ ζωτική τε καὶ
κινητικὴ τῶν σωμάτων ἐνέργεια πρόεισιν. δέδεικται
ἄρα ἐκ τῶν εἰρημένων,
κίνησιν ἀίδιον ἐνδέχεται εἶναι. εἰ οὖν μηδεμία σώ-

ματος κίνησις ἀίδιος, οὐδὲ σῶμα ἔσται ἀιδίως κινού-
μενον οὐδὲ ἡ ψυχὴ ἀίδιον κινεῖ σῶμα. ἐνδέχεται ἄρα
τὴν μὲν ψυχὴν τοῦ κόσμου εἶναι ἀίδιον κατὰ Πλά-
τωνα, τὸν δὲ κόσμον μὴ εἶναι ἀίδιον.
ζʹ. Οὐδὲ πάνυ δὲ νῦν ἡμᾶς ὁ περὶ τῆς κύκλῳ
κινήσεως κατεπείγει λόγος· περὶ γὰρ τῶν ἡμετέρων
ψυχῶν ἐν Φαίδρῳ τὸν λόγον ὁ Πλάτων ποιούμενος
καὶ τούτων τὴν ἀθανασίαν ἀποδεῖξαι βουλόμενος ὡρί-
σατο ψυχῆς οὐσίαν εἶναι τὸ αὐτοκίνητον, τὸ δὲ αὐτο-
κίνητον ἀρχὴν εἶναι τῆς τῶν σωμάτων κινήσεως.
δῆλον δέ που παντί, ὡς οὐδὲν φαίνεται σῶμα ἐν
ἡμῖν κυκλικὴν κινούμενον κίνησιν· πᾶν μὲν γὰρ ζῷον ὅλον ἐξ ὅλου τὸν
τόπον μετέρχεται, οὐδὲν δὲ τῶν
κυκλοφορουμένων σωμάτων ὅλον ἐξ ὅλου τόπον ἀμεί-
βει, πάντα δὲ περὶ τὰ ἴδια κέντρα ἀκίνητα μένοντα
περιπολεῖ· οὐδὲν ἄρα ζῷον ἔχει τι σῶμα τὴν
κύκλῳ κινούμενον κίνησιν. οὐκ ἄρα κινήσεως ἀρχὴν
εἶναι λέγων ὁ Πλάτων τὸ αὐτοκίνητον τῆς κατὰ
κύκλον κινήσεως ἀρχὴν αὐτὸ εἶναί φησιν·
399
σατο ψυχῆς οὐσίαν εἶναι τὸ αὐτοκίνητον, τὸ δὲ αὐτο-

κίνητον ἀρχὴν εἶναι τῆς τῶν σωμάτων κινήσεως.
δῆλον δέ που παντί, ὡς οὐδὲν φαίνεται σῶμα ἐν
ἡμῖν κυκλικὴν κινούμενον κίνησιν· πᾶν μὲν γὰρ ζῷον
ὅλον ἐξ ὅλου τὸν τόπον μετέρχεται, οὐδὲν δὲ τῶν
κυκλοφορουμένων σωμάτων ὅλον ἐξ ὅλου τόπον ἀμεί-
κύκλον κινήσεως ἀρχὴν αὐτὸ εἶναί φησιν· πάσης μὲν
γὰρ ψυχῆς ὅρον εἶναί φησιν τὸ αὐτοκίνητον· οὐ
πᾶσα δὲ ψυχὴ κυκλοφορούμενον κινεῖ σῶμα (οὐδὲν
γὰρ τῶν ὑπὸ σελήνην φύσει κυκλικὴν κινεῖται κίνη-
σιν)· οὐκ ἄρα τῆς κύκλῳ κινήσεως ἀρχὴν εἶναί φησιν
ὁ Πλάτων τὸ αὐτοκίνητον. ἄλλως τε ὁ μὲν Πρόκλος
ἀπροαιρέτως φησὶν καὶ αὐτῷ τῷ εἶναι κινήσεως ἀρχὴν
καὶ αἰτίαν εἶναι τὴν ψυχήν, τὴν δὲ κατὰ τόπον κί-
νησιν οὐκ ἀπροαιρέτως καὶ αὐτῷ μόνῳ τῷ εἶναι
κινοῦσα ἡ ψυχὴ τὰ σώματα φαίνεται, ἀλλὰ κατ'

P. 260, γρ. 3

κύκλον κινήσεως ἀρχὴν αὐτὸ εἶναί φησιν· πάσης μὲν
γὰρ ψυχῆς ὅρον εἶναί φησιν τὸ αὐτοκίνητον· οὐ
πᾶσα δὲ ψυχὴ κυκλοφορούμενον κινεῖ σῶμα (οὐδὲν
γὰρ τῶν ὑπὸ σελήνην φύσει κυκλικὴν κινεῖται κίνη-
σιν)· οὐκ ἄρα τῆς κύκλῳ κινήσεως ἀρχὴν εἶναί φησιν
ὁ Πλάτων τὸ αὐτοκίνητον. ἄλλως τε ὁ μὲν Πρόκλος
ἀπροαιρέτως φησὶν καὶ αὐτῷ τῷ εἶναι κινήσεως ἀρχὴν
καὶ αἰτίαν εἶναι τὴν ψυχήν, τὴν δὲ κατὰ τόπον κί-
νησιν οὐκ ἀπροαιρέτως καὶ αὐτῷ μόνῳ τῷ εἶναι
κινοῦσα ἡ ψυχὴ τὰ σώματα φαίνεται, ἀλλὰ κατ' ὄρε-
ξιν καὶ προαίρεσιν· εἰ γὰρ αὐτῷ τῷ εἶναι ἐκίνει το-
400
πικῶς τὰ σώματα ἡ ψυχή, συνεχὴς ἂν ἦν ἡ κίνησις

καὶ οὐδέποτ' ἂν ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ τὰ τῶν ζῴων ἠρέ-
μει σώματα, εἴπερ ἀεὶ μὲν τὴν κινητικὴν ἔχει δύναμιν
ἡ ψυχή, ἀπροαιρέτῳ δὲ φύσεως δυνάμει κινοίη· νῦν
δὲ πᾶσα ἡ κατ' εὐθεῖαν κίνησις ἐξ ἠρεμίας τε ἄρχεται
δὲ τὴν τοῦ παντὸς ψυχὴν τὸν τῆς ἀλόγου φύσεως

τρόπον ἀπροαιρέτως ἀρχὴν καὶ αἰτίαν εἶναι τῆς τοῦ
κόσμου κινήσεως; εἰ δὲ κατὰ προαίρεσιν τῆς ψυχῆς ἡ
τοπικὴ γίνεται κίνησις, ὁ δὲ Πρόκλος φησίν, ὅτι
οὐ προαιρετικῶς ἀλλ' αὐτῷ τῷ εἶναι αὐτοκίνητός ἐστιν
καὶ ἀρχὴ κινήσεως ἡ ψυχή, οὐκ ἄρα τῆς κατὰ τόπον
κινήσεως ἀρχὴν εἶναί φησιν τὴν ψυχὴν ὁ Πλάτων·
ἡ δὲ κύκλῳ κίνησις κατὰ τόπον ἐστὶν κίνησις· καὶ ἐξ
αὐτῶν ἄρα τῶν ὑπὸ τοῦ Πρόκλου λεγομένων δέδει-
κται, ὡς οὐ τῆς κύκλῳ κινήσεως ἀρχὴν εἶναί φησιν
ὁ Πλάτων τὸ αὐτοκίνητον. οὐδεμία δὲ τῶν ἄλλων
κινήσεων ἀίδιος εἶναι παρὰ πᾶσιν ὡμολόγηται· οὐκ
ἄρα κινήσεως ἀιδίου ἀρχὴν εἶναί φησιν ὁ Πλάτων τὸ
αὐτοκίνητον. ὥστε οὐδὲ εἰ τῇ τοῦ παντὸς ψυχῇ ὁ
τῶν ἡμετέρων ψυχῶν ἐφαρμόζοι ὁρισμός, ἤδη διὰ
τοῦτο ἀνάγκη τῷ ἀγένητον καὶ ἄφθαρτον λέγεσθαι
τὴν ψυχὴν παρὰ τοῦ Πλάτωνος καὶ τὸν κινούμενον
ὑπ' αὐτῆς κόσμον ἀγένητον εἶναι καὶ ἄφθαρτον.
ηʹ. Ἀλλὰ δὴ κἂν πάσης κινήσεως καὶ αὐτῆς τῆς
κατὰ τόπον ἀρχὴν εἶναι θῶμεν τὸ αὐτοκίνητον, οὐδ'
οὕτως οὐδεμία φαίνεται ἀνάγκη ἅμα τῇ ψυχῇ καὶ τὸ
χὴν καὶ ταύτην ἅμα τῷ εἶναι ἐπιφέρειν τοῖς σώμασιν,

πρῶτον μὲν οὐδεμία ἕξις οὐδ' ὅλως δύναμις κίνησίς
ἐστιν· εἰ γὰρ ἡ κατ' ἐνέργειαν αἴσθησις καὶ αὔξησις
κίνησις, δηλονότι ἡ καθ' ἕξιν καὶ ὅλως ἡ κατὰ δύνα-
μιν ἠρεμία ἂν εἴη αἰσθήσεως καὶ αὐξήσεως· οὐ γὰρ
ἐκ κινήσεως εἰς κίνησιν ἡ μεταβολὴ γίνεται ἐπὶ τῶν
κατ' εὐθεῖαν κινουμένων ἀλλ' ἐξ ἠρεμίας εἰς κίνησιν,
ὥσπερ οὖν καὶ ἐκ κινήσεως εἰς ἠρεμίαν· καὶ τῶν λοι-
πῶν ὁ αὐτὸς λόγος· οὐκ ἄρα ἡ κατὰ δύναμιν τῶν
401
σωμάτων ζωὴ κίνησίς ἐστιν, ἠρεμία δὲ μᾶλλον. ὥστε

κινήσεως ἀρχὴν εἶναι λέγων τὸ αὐτοκίνητον ὁ Πλά-
των οὐκ ἂν εἴη τὴν κατὰ δύναμιν τῶν σωμάτων ζωὴν
κίνησιν λέγων. οὐκοῦν οὐκ ἀναγκασθήσεται ἄρα Πλά-
των ἐκ τοῦ λέγειν κινήσεως ἀρχὴν εἶναι τὸ αὐτοκίνη-
τον, τὸ δ' αὐτοκίνητον ἀγένητον εἶναι καὶ ἄφθαρτον
καὶ τὸν κόσμον ἀγένητον εἶναι λέγειν καὶ ἄφθαρτον,
εἰ μήτε ἡ καθ' ἕξιν τῶν σωμάτων ζωὴ κίνησίς
ἐστιν μήτε αἱ κατ' ἐνέργειαν ζωτικαὶ αὐτῶν κινήσεις
ἀίδιοί εἰσιν. ὥστε, καθὸ δύναταί ποτε κινεῖν τὸ σῶμα
ἡ ψυχή, ἀρχὴν εἶναι κινήσεώς φησιν αὐτὴν καὶ οὐ,

P. 268, γρ. 1
ἐν τῷ Φαίδρῳ οὐ τῇ ὑπάρξει τῆς ψυχῆς συνυπάρχειν

ἐξ ἀνάγκης καὶ τὸν οὐρανὸν ἀπεφήνατο, ἀλλ' ἅμα τῇ
ἀναιρέσει αὐτῆς εὐθὺς καὶ τὴν ἐξ αὐτῆς τῷ παντὶ
τάξιν ἐφήκουσαν εἰς σύγχυσιν ἄγεσθαι· λέγει γοῦν
ἐπὶ λέξεως ἐν τῷ εἰρημένῳ διαλόγῳ ταῦτα ‘οὕτω δὴ
κινήσεως μὲν τὸ αὑτὸ κινοῦν. τοῦτο δὲ οὔτε ἀπόλ-
λυσθαι οὔτε γίνεσθαι δυνατόν, ἢ πάντα τε οὐρανὸν
πᾶσάν τε γῆν εἰς ἓν ξυμπεσοῦσαν στῆναι καὶ μήποτε
αὖθις ἔχειν, ὅθεν κινηθέντα γένηται’. ἐπιστῆσαι γὰρ
χρή, ὡς μήτε ἀπόλλυσθαι μήτε γίνεσθαι δυνατὸν
εἶναι εἰπὼν τὸ αὐτοκίνητον οὐ τὰ τῇ γενέσει τοῦ
αὐτοκινήτου ἑπόμενα ἀλλὰ τὰ τῇ ἀπωλείᾳ ἐπήγαγεν·
συμβήσεται γάρ, φησίν, πάντα οὐρανὸν καὶ πᾶσαν
γῆν εἰς ἓν ξυμπεσοῦσαν στῆναι καὶ μήποτε αὖθις
ἔχειν, ὅθεν κινηθέντα γενήσεται· τοῦτο γὰρ οὐ τῇ
γενέσει τοῦ αὐτοκινήτου ἕπεται (γινόμενον γὰρ τὸ
αὐτοκίνητον καὶ ἀρχὴν κινήσεως δίδωσιν πάλιν τοῖς
κινουμένοις, ὅθεν κινηθέντα γένηται), εἰ μέντοι ἀπό-
λοιτο τὸ αὐτοκίνητον, ἅτε δὴ τῆς ἀρχῆς ἀπολλυμένης
οὔτε τι ἕξει, ὅθεν ὑπάρξει τὰ ἐξ αὐτῆς ὑφιστάμενα.
τοῦτο δὲ οὐ μόνον ἐκ τῆς Πλατωνικῆς ἀποφάνσεως
ὄντες κινητικοί, εἰ ἐν ἐρήμῳ γίνοιντο, ἔνθα μὴ πάρ-

εστίν τι αἰσθήσεως μετέχον, δυνάμει εἰσὶν κινητικοὶ
τῆς ἀκοῆς. καὶ τὸ ὀρεκτὸν δὲ αὐτῷ τῷ εἶναι κινη-
τικόν ἐστιν τῆς ὀρέξεως (οἷον φέρε τὸ κάλλος τοῦ
402
ἐραστοῦ), ἀλλ' οὐχ ἅμα τῷ εἶναι τὸ ὀρεκτὸν πάντως

κινεῖται ὑπ' αὐτοῦ ἡ ὄρεξις, ἀλλ' ὅταν αὐτῷ προς-
βάλῃ καὶ σχέσιν πρὸς αὐτὸ ἀναδέξηται. εἰ τοίνυν μὴ
παντὶ τῷ κινητικῷ τινος, κἂν ἀπροαιρέτως καὶ αὐτῷ
τῷ εἶναι κινῇ, σύνεστι πάντως καὶ τὸ πεφυκὸς
ὑπ' αὐτοῦ κινεῖσθαι, κακῶς ἄρα ὁ Πρόκλος λαβών,
ὅτι ἀγένητόν ἐστιν καὶ ἄφθαρτον τὸ αὐτοκίνητον καὶ
τῆς τῶν σωμάτων κινήσεως ἀρχὴ καὶ ὅτι αὐτῷ τῷ
εἶναι καὶ οὐ προαιρέσει κινητικόν ἐστιν τῶν σωμά-
των, τούτοις φησὶν ἕπεσθαι τὸ καὶ τὸν κόσμον ἀγέ-
νητον εἶναι καὶ ἄφθαρτον ὡς ἐξ ἀνάγκης ἅμα τῷ
εἶναι τὸ κινητικὸν αἴτιον συνόντος αὐτῷ καὶ τοῦ
κινεῖσθαι ὑπ' αὐτοῦ πεφυκότος· ὅπερ ὡς οὐκ ἔστιν
ἀληθές, ἐξ αὐτῶν τῶν πραγμάτων ἀπεδείξαμεν.
γιʹ. Καὶ αὐτὸς δὲ ἐν τῷ Φαίδρῳ ὁ Πλάτων
μόνῳ μὲν τῷ αὐτοκινήτῳ ἕπεσθαι ἔφησεν τὸ ἀγένητόν
τε καὶ ἄφθαρτον, τὸ δὲ ἑτεροκίνητον ἅπαν παῦλαν
ὑπ' αὐτοῦ κινεῖσθαι, κακῶς ἄρα ὁ Πρόκλος λαβών,

ὅτι ἀγένητόν ἐστιν καὶ ἄφθαρτον τὸ αὐτοκίνητον καὶ
τῆς τῶν σωμάτων κινήσεως ἀρχὴ καὶ ὅτι αὐτῷ τῷ
εἶναι καὶ οὐ προαιρέσει κινητικόν ἐστιν τῶν σωμά-
των, τούτοις φησὶν ἕπεσθαι τὸ καὶ τὸν κόσμον ἀγέ-
νητον εἶναι καὶ ἄφθαρτον ὡς ἐξ ἀνάγκης ἅμα τῷ
εἶναι τὸ κινητικὸν αἴτιον συνόντος αὐτῷ καὶ τοῦ
κινεῖσθαι ὑπ' αὐτοῦ πεφυκότος· ὅπερ ὡς οὐκ ἔστιν
ἀληθές, ἐξ αὐτῶν τῶν πραγμάτων ἀπεδείξαμεν.
γιʹ. Καὶ αὐτὸς δὲ ἐν τῷ Φαίδρῳ ὁ Πλάτων
μόνῳ μὲν τῷ αὐτοκινήτῳ ἕπεσθαι ἔφησεν τὸ ἀγένητόν
τε καὶ ἄφθαρτον, τὸ δὲ ἑτεροκίνητον ἅπαν παῦλαν
κινήσεώς τε καὶ ζωῆς ἔχειν ἀπεφήνατο· ἔχει δὲ ἡ
λέξις οὕτως ‘ψυχὴ πᾶσα ἀθάνατος· τὸ γὰρ ἀεικίνητον
ἀθάνατον· τὸ δὲ ἄλλο κινοῦν καὶ ὑπ' ἄλλου κινού-
μενον παῦλαν ἔχον κινήσεως παῦλαν ἔχει ζωῆς· μό-
νον δὲ τὸ αὑτὸ κινοῦν ἅτε οὐκ ἀπολεῖπον ἑαυτὸ
οὐδέποτε λήγει κινούμενον, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις, ἃ
κινεῖται, καὶ τοῦτο πηγὴ καὶ ἀρχὴ κινήσεως’. εἰ τοί-
νυν μόνον ὄντως τὸ αὑτὸ κινοῦν ἅτε δὴ αὐτὸ ἑαυτοῦ
μὴ δυνάμενον ἀπολείπεσθαι οὐδέποτε λήγει
403
λέξις οὕτως ‘ψυχὴ πᾶσα ἀθάνατος· τὸ γὰρ ἀεικίνητον

ἀθάνατον· τὸ δὲ ἄλλο κινοῦν καὶ ὑπ' ἄλλου κινού-
μενον παῦλαν ἔχον κινήσεως παῦλαν ἔχει ζωῆς· μό-
νον δὲ τὸ αὑτὸ κινοῦν ἅτε οὐκ ἀπολεῖπον ἑαυτὸ
οὐδέποτε λήγει κινούμενον, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις, ἃ
κινεῖται, καὶ τοῦτο πηγὴ καὶ ἀρχὴ κινήσεως’. εἰ τοί-
νυν μόνον ὄντως τὸ αὑτὸ κινοῦν ἅτε δὴ αὐτὸ ἑαυτοῦ
μὴ δυνάμενον ἀπολείπεσθαι οὐδέποτε λήγει κινού-
μενον καὶ διὰ τοῦτό ἐστιν ἀθάνατον, πάλιν δ' αὖ
πᾶν τὸ ὑφ' ἑτέρου κινούμενον παῦλαν κινήσεως ἔχει
καὶ ζωῆς, οὐδὲν δὲ σῶμα αὐτοκίνητόν ἐστιν, ὡς Ἀρι-
στοτέλης μὲν ἔδειξεν, Πλάτων δὲ προαπεφήνατο, ἀλλὰ
πᾶν ὑφ' ἑτέρου κινεῖται, σῶμα δὲ ὁ οὐρανὸς καὶ ὁ
κόσμος οὐκ αὐτοκίνητος ὢν ἀλλ' ὑπὸ ψυχῆς τῆς
αὐτοκινήτου κινούμενος καὶ τῷ κινεῖσθαι ὑπ' αὐτῆς
κινῶν ἕτερα, καὶ ὁ κόσμος ἄρα κατὰ Πλάτωνα παῦ-
λαν ἕξει κινήσεώς τε καὶ ζωῆς. καὶ ταῦτα δὴ σύμ-
φωνα τοῖς ἐν Τιμαίῳ εἰρημένοις ὡς ‘ἐπείπερ ἐγένεσθε,
ἄλυτοι μὲν οὐκ ἐστὲ οὐδὲ ἀθάνατοι τὸ πάμπαν’. τὸ
δὲ παῦλαν ἔχον ζωῆς ἀγένητον εἶναι ἀδύνατον· οὐδὲν
γὰρ τῶν φθαρτῶν ἀγένητον (κἂν μὴ φθείρηται
τος κατὰ φύσιν· οὐκ ἄφθαρτος δέ, ἐπειδὴ παῦλαν

ἔχων κινήσεως παῦλαν ἔχει ζωῆς· ζωῆς δὲ καὶ κινή-
σεως παῦλαν ἔχει διὰ τὸ μὴ εἶναι αὐτοκίνητος ἀλλὰ
κινεῖσθαι μὲν ὑπ' ἄλλου τῆς ψυχῆς, κινεῖν δὲ ἄλλο
τὰ ἐντὸς πάντα· ὅθεν, ἵνα μένῃ ἀθάνατός τε καὶ
ἀδιάλυτος, ἐπισκευαστὴν αὐτῷ παρὰ τοῦ δημιουργοῦ
τὴν ἀθανασίαν ἐπιγενέσθαι φησὶν διὰ τὸ μὴ ἐκ τῆς
οἰκείας ἔχειν φύσεως τὸ ἀθάνατον, ὡς διὰ πλειόνων
ἐν τῷ ἕκτῳ ἀποδέδεικται.
διʹ. Ἀλλ' ἐπειδή, ὅπερ ἐν ἀρχῇ ἔλεγον, ἕπεσθαι
μὲν τῷ εἶναι τὴν ψυχὴν αὐτοκίνητον ὁ Πρόκλος ἔφη-
σεν τὸ συναΐδιον εἶναι αὐτῇ τὸ κινούμενον ὑπ' αὐτῆς
σῶμα, ἐκ δὲ τῶν πραγμάτων καρτερὸν ἔχων τὸν ἔλεγ-
404
χον τῷ πάντα γενητὰ φαίνεσθαι καὶ φθαρτὰ τὰ ὑπὸ

τῶν ψυχῶν κινούμενα σώματα δέον ἐκ τῶν ὡμολογη-
μένων κατασκευάζειν τὰ ἀγνοούμενα (λέγω δὴ ἐκ τοῦ
πάντα ὁρᾶσθαι γινόμενα καὶ φθειρόμενα τὰ ὑπὸ τῶν
ψυχῶν κινούμενα σώματα συλλογίζεσθαι ἐντεῦθεν, ὡς
οὐδὲ τὸ τοῦ κόσμου σῶμα ἀγένητον εἴη ἂν καὶ ἄφθαρ-
τον) αὐτὸς τὴν φύσιν τῆς ἀποδείξεως παρατρέπων
ἐκ τῶν ἀδήλων τὰ ἄδηλα συλλογίζεται (λαβὼν γὰρ
Ιωάννης Φιλόπονος De opificio mundi (4015: 011)“Joannis Philoponi

de opificio mundi libri vii”, Ed. Reichardt, W.Leipzig: Teubner, 1897.
P. 300, γρ. 27
ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, οὕτω καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε

αὐτοῖς. οὗτος γάρ ἐστιν ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται’.
ὥστε διὰ τούτων δῆλον, ὅτι ἑκούσιόν ἐστι τὸ κακόν.
καὶ αἱ κοιναὶ δὲ πάντων ἔννοιαι τοῦτο βοῶσι. διὰ τί
γὰρ τοῖς μὲν κακοποιοῦσι τῶν οἰκετῶν ἢ τῶν υἱέων
ἡμῶν ἐπιπλήττομεν, τοῖς δὲ νοσοῦσι καὶ ὑπακούειν
ἡμῖν οὐ δυναμένοις οὐκέτι, ἀλλὰ καὶ ἐλεοῦμεν καὶ
ἐπιμελείας αὐτοὺς ἀξιοῦμεν, ἢ γιγνώσκοντες, ὅτι τὸ
μὲν ἐφ' ἡμῖν, τὸ δὲ οὐκ ἐφ' ἡμῖν; εἰ γὰρ καὶ τὸ κακο-
ποιεῖν οὐκ ἐφ' ἡμῖν ἦν, ἀλλὰ βίαιον, ἀνῄρηται τῆς
ψυχῆς τὸ αὐτοκίνητον, καὶ οὔτε τὴν ἀρετὴν ἐπαινετέον
οὔτε τὴν κακίαν ψεκτέον, περιττοὶ δὲ νόμοι θεῖοί τε
καὶ ἀνθρώπινοι, συμβουλαί τε καὶ διδασκαλίαι· μηδὲ
εἰσπραττέσθωσαν οἱ φαῦλοι δίκας, ἀλλ' ἐλεείσθωσαν
μᾶλλον ἀκουσίως ἐπὶ τὴν κακίαν ἑλκόμενοι· καὶ γὰρ
ἐλεήσειεν ἄν τις ἢ μισήσειε τὸν ὑπὸ λῃστῶν ἢ τυράν-
νων ἀκουσίως ἑλκόμενον ὑπηρετεῖσθαι αὐτοῖς καὶ τὸν
βιαίως τοὺς ὀφθαλμοὺς ἢ ἄλλο τι τῶν μελῶν ἐκκοπτό-
μενον; νυνὶ δὲ τοὺς πονηροὺς οὐδ' αὐτοί γε οὗτοι
συγγνώμης οἴονται ἀξίους εἶναι· ἢ μηδὲ τοὺς ἀδι-
κοῦντας αὐτοὺς καταμεμφέσθωσαν.
Αμμώνιος. Commentaria in Aristotelem Graeca
Αμμώνιος. In Porphyrii isagogen sive quinque voces (4016: 001)

“Ammonius in Porphyrii isagogen sive quinque voces”, Ed. Busse, A.
405
P. 35, γρ. 21
τικῷ πρώτῳ ὄντι, ἐπειδὴ καὶ χρῄζει αὐτοῦ· οἱ γὰρ ὁρισμοὶ ἐκ γένους εἰσὶ
καὶ συστατικῶν διαφορῶν· ἐκ τοῦ οὖν διαιρεθέντος ἤδη γένους ὁ
ὁριστικὸς
ἐκλέγεται τὰ χρήσιμα πρὸς τὸν ὁρισμόν, οἷον διαιρεθέντος τοῦ ἐμψύχου
εἰς ζῷον καὶ φυτὸν καὶ τοῦ ζῴου εἰς λογικὸν καὶ ἄλογον εἰς θνητὸν καὶ
ἀθάνατον, ὁ ὁριστικὸς βουλόμενος τὸν ἄνθρωπον ὁρίσασθαι ἐκλέγεται τὸ
ζῷον τὸ λογικὸν καὶ τὸ θνητόν. ἀποδεικτικῆς δὲ ἔργον τὸ τὴν ἀπόδειξιν

τῶν πραγμάτων ποιεῖσθαι ἐξ αὐτῆς τῆς ἰδίας αὐτῶν οὐσίας· οὐ γὰρ ὥσπερ
οἱ ῥήτορες ἐξ ἐνδόξων καὶ πιθανῶν προτάσεων τὰς πίστεις φέρουσι,

τοιοῦ-
τόν τι χρῆμά ἐστιν ἡ ἀπόδειξις, ἀλλ' ὥσπερ ὁ Πλάτων τὸν περὶ τῆς ἀθα-
νασίας τῆς ψυχῆς λόγον ἀποδεῖξαι βουλόμενος τῷ λόγῳ τῆς οὐσίας αὐτῆς
ἐχρήσατο, λέγων ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον,

τὸ
ἀεικίνητον ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος. οὕτω χρὴ καὶ τὸν ἀποδεῖξαι
βουλόμενον ποιεῖν· αἱ γὰρ ὄντως ἀποδείξεις ἐκ τῶν ὁρισμῶν γίνονται· οἱ

γὰρ ὁρισμοὶ δηλοῦσι τὴν φύσιν τοῦ πράγματος, καὶ δεῖ τὰς ἀποδείξεις γί-
νεσθαι ἐκ τῆς φύσεως αὐτῆς τῶν πραγμάτων καὶ οὐκ ἐκ τῶν ἔξωθεν
παρε-
πομένων οὐκ ἀναγκαίως. ὥστε οὖν τρίτην τάξιν ἐπέχει ἡ ἀπόδειξις, εἴ γε
τῷ ὁριστικῷ κέχρηται, ὁ δὲ ὁριστικὸς τῷ διαιρετικῷ. ἀναλυτικῆς δὲ
Αμμώνιος. In Porphyrii isagogen sive quinque voces P. 74, γρ. 14
Εἰ δὲ καὶ τὸ γένος ἀποδιδόντες.
Εἰ δέφησικαὶ τὸ γένος ἀποδιδόντες τοῦ εἴδους ἐμεμνήμεθα

εἰπόντες τὸ κατὰ πλειόνων καὶ διαφερόντων τῷ εἴδει ἐν τῷ τί ἐστι
κατηγορούμενον καὶ τὸ εἶδοςὁριζόμενοι πάλιν γένους ἐμεμνήμεθα φά-
σκοντες εἶδός ἐστι τὸ ὑπὸ τὸ ἀποδοθὲν γένος,μηδεὶς μέμφοιτο. κατὰ
ἀλήθειαν γὰρ ταῦτα λέγων ὁ Πορφύριος νομίζεται τῇ διαλλήλῳ δείξει
κεχρῆ-σθαι. ἡ δὲ διάλληλος δεῖξις διαβέβληται παρὰ τοῖς φιλοσόφοις ὡς
τὰ αὐτὰ καὶ πρῶτα ποιοῦσα καὶ δεύτερα καὶ ἀμείβουσα τὴν τάξιν τῶν
406
προτάσεων καὶ τῶν συμπερασμάτων· ποιεῖ γὰρ τὸ μὲν δεύτερον πρῶτον

καὶ τὸ πρῶτον δεύ-τερον, καὶ τὰ αὐτὰ τῶν αὐτῶν σαφέστερά τε ποιεῖ καὶ
ἀσαφέστερα. οἷον ἐὰν εἴπῃ μοί τις, ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος, λέγω ὅτι ναί·
πῶς; ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνη-τος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, τὸ
ἀεικίνητον ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος.
ἐὰν δὲ εἴπῃ μοι, πόθεν δῆλον ὅτι αὐτοκίνητος ἡ ψυχή; εἶτα τοῦτο δεῖξαι
βουλόμενος εἴπω, ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος, τὸ ἀθάνατον ἀεικίνητον, τὸ ἀει-
κίνητον αὐτοκίνητον, ἡ ψυχὴ ἄρα αὐτοκίνητος· ἡ τοιαύτη διάλληλος
λέγε-
ται δεῖξις. βουλόμενος γὰρ δεῖξαι ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος ἔλαβον τὸ αὐτο-
κίνητον πρῶτον, συνεπέρανα δὲ τὸ ἀθάνατον, βουλόμενος δὲ πάλιν
δεῖξαι
ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος ἔλαβον πρῶτον τὸ ὕστερον λεχθὲν τὸ ἀθάνατον
καὶ συνεπέρανα ὅτι αὐτοκίνητος, τὸ πρῶτον ὕστερον ποιήσας. ὥστε
Αμμώνιος. In Porphyrii isagogen sive quinque voces P. 88, γρ. 13
Ὑπέσχετο ὁ Πορφύριος διδάξαι περὶ τῶν προκειμένων φωνῶν λογικώ-

τερον, τοῦτ' ἔστι πρεπόντως τῇ λογικῇ πραγματείᾳ. μετὰ τοίνυν τὸ δι-
δάξαι περὶ γένους καὶ εἴδους τί ἐστιν ἑκάτερον βούλεται προσθεῖναι, πῶς
χρησίμη ἐστὶν ἡ περὶ αὐτῶν θεωρία ἐν τῇ λογικῇ πραγματείᾳ· ἐπειδὴ
γὰρ ἡ λογικὴ πραγματεία καταγίνεται περὶ τὴν ἀπόδειξιν, ἡ δ' ἀπόδειξίς
ἐστι συλλογισμός τις, ἐν δὲ τῷ συλλογισμῷ δεόμεθα προτάσεων, ἡ δὲ
πρότασις ἐκ δύο ὅρων σύγκειται, ὧν ὁ μέν ἐστιν ὑποκείμενος ὁ δὲ κατη-
γορούμενος, καὶ ὑποκείμενος μέν ἐστι περὶ οὗ ὁ λόγος, κατηγορούμενος
δὲ
ὁ περὶ ἐκείνου λεγόμενος, οἷον Σωκράτης περιπατεῖ (ὑπόκειται μὲν γὰρ ὁ
Σωκράτης περὶ οὗ ὁ λόγος, κατηγορεῖται δὲ τὸ περιπατεῖν, ὅπερ κατ'
ἐκείνου λέγεται· πάλιν ἐὰν εἴπω ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, ὑπόκειται μὲν ἡ
ψυχή, κατηγορεῖται δὲ τὸ αὐτοκίνητον, καὶ ἐπὶ πάσης προτάσεως ὡσαύ-

τως)· βούλεται περὶ τῶν γενῶν καὶ εἰδῶν τίνα τίνων κατηγορεῖται εἰπεῖν
καὶ τίνα τίσιν ὑπόκειται. καὶ ἵνα γνῶμεν, πῶς συμπλεκόμενα προτάσεις
ποιοῦσιν, ἐξ ὧν ὁ συλλογισμὸς γίνεται, περὶ ὃν ἡ λογικὴ καταγίνεται
πραγ-
ματεία, φησὶν ὅτι τὸ μὲν γένος ἀεὶ τοῦ εἴδους κατηγορεῖται, οἷον τοῦ ἀν-
θρώπου τὸ ζῷον καὶ τούτου ἡ οὐσία, τὸ δ' εἶδος οὐδέποτε τοῦ γένους
κατηγορεῖται· οὐ γὰρ ἀληθὲς εἰπεῖν, ὅτι ἡ οὐσία ζῷόν ἐστιν ἢ ὅτι τὸ
ζῷον ἄνθρωπος. δῆλον οὖν ὅτι ἀεὶ τὰ μὲν γένη τῶν εἰδῶν κατηγορεῖται,
τὰ δὲ εἴδη τῶν γενῶν οὐδέποτε. καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν, δεῖ τὰ κατηγορούμενα
ἢ ἐπὶ πλέον εἶναι τῶν ὑποκειμένων ὡς τὸ ζῷον τοῦ ἀνθρώπου, ἢ
ἐξισάζειν
407
Αμμώνιος. In Aristotelis librum de interpretatione

mmentarius “Ammonius in Aristotelis de
interpretatione commentarius”, Ed. Busse, A.Berlin:
Reimer, 1897; Commentaria in Aristotelem Graeca 4.5.P. 38, γρ. 29
πρὸς πίστιν τούτου καλέσαντα τῶν ἑαυτοῦ τινα οἰκετῶν Ἀλλαμὴν καὶ
ἄλλον ἄλλῳ συνδέσμῳ· ποίαν γὰρ ἕξουσιν αἱ τοιαῦται φωναὶ σημασίαν
φύσεώς τινος ἢ προσώπου, καθάπερ τὰ ὀνόματα, ἢ ἐνεργείας ἢ πάθους,
καθάπερ τὰ ῥήματα, χαλεπὸν καὶ πλάσαι.
Ἐπεὶ δὲ ἕτεροι τὸ θέσει τῶν ὀνομάτων ἐξορίζειν ἐπιχειροῦσιν,
ὥσπερ ὁ Πετραῖος Δουσάρειος, τὰς εὐχὰς ἡμῖν καὶ τὰς ἀρὰς παρα-
φέροντες, ἐν αἷς τὰ ὀνόματα ἡμῶν λεγόμενα ἢ ὠφελοῦσιν ἐναργῶς
τοὺς ὀνομαζομένους ἢ βλάπτουσι, καίτοι τῆς συνθήκης ἀνθρώπων μὲν
εἰκότως πρὸς ἀνθρώπους γενομένης, ἀνθρώπων δὲ πρὸς θεοὺς οὐδὲ
μέχρι ἐπινοίας ὑφίστασθαι δυναμένης, ῥητέον καὶ πρὸς τούτους ὅτι λογι-
κοὺς ἡμᾶς καὶ αὐτοκινήτους ὑποστήσαντες οἱ θεοὶ πολλῶν πράξεων
κυρίους
εἰκότως κατέστησαν, ὁρῶντές τε πάντα τὰ ἡμέτερα ἀτρέπτως καὶ τὰς
θέσεις τὰς ἡμετέρας παραδεχόμενοι πρὸς ταύτας ἡμῖν ὡς αὐτοκινήτοις
τὸ
κατ' ἀξίαν ἀφορίζουσι, μᾶλλον δὲ ἡμεῖς διὰ τῶν ἐπὶ ταῖς θέσεσι τοιῶνδε
φαντασιῶν, ὀρέξεών τε καὶ ἐγκλίσεων, τοιόνδε ζωῆς τύπον ἐν ἑαυτοῖς
κατασκευάζοντες κατὰ τοῦτον ἀπολαύομεν τῆς προσηκούσης ἡμῖν τῶν
θεῶν
προνοίας· ὥσπερ τὰ σώματα ὁρῶμεν, ἐπειδὰν μὲν ἐκπυρωθῶσι, κοῦφά τε
καὶ ἀνώφορα κατὰ φύσιν γινόμενα, μεταβάλλοντα δὲ πάλιν ἐπὶ τὸ γεωδέ-
στερόν τε καὶ ἐμβριθέστερον ἔμπαλιν κάτω φερόμενα κατὰ τὴν τότε αὐ-
τοῖς ὑπάρχουσαν ῥοπήν· καὶ τοῦ βασιλέως ἡλίου πρὸς τῇ μεσημβρίᾳ τὸ
ὑπὲρ γῆν ἅπαν ἡμισφαίριον καταλάμποντος οἱ μὲν ἐγρηγορότες καὶ τὰ
Αμμώνιος. In Aristotelis librum de interpretatione

commentarius
P. 38, γρ. 31
φύσεώς τινος ἢ προσώπου, καθάπερ τὰ ὀνόματα, ἢ ἐνεργείας ἢ πάθους,

καθάπερ τὰ ῥήματα, χαλεπὸν καὶ πλάσαι.
Ἐπεὶ δὲ ἕτεροι τὸ θέσει τῶν ὀνομάτων ἐξορίζειν ἐπιχειροῦσιν,
ὥσπερ ὁ Πετραῖος Δουσάρειος, τὰς εὐχὰς ἡμῖν καὶ τὰς ἀρὰς παρα-
408
φέροντες, ἐν αἷς τὰ ὀνόματα ἡμῶν λεγόμενα ἢ ὠφελοῦσιν ἐναργῶς

τοὺς ὀνομαζομένους ἢ βλάπτουσι, καίτοι τῆς συνθήκης ἀνθρώπων μὲν
εἰκότως πρὸς ἀνθρώπους γενομένης, ἀνθρώπων δὲ πρὸς θεοὺς οὐδὲ
μέχρι ἐπινοίας ὑφίστασθαι δυναμένης, ῥητέον καὶ πρὸς τούτους ὅτι λογι-
κοὺς ἡμᾶς καὶ αὐτοκινήτους ὑποστήσαντες οἱ θεοὶ πολλῶν πράξεων
κυρίους
εἰκότως κατέστησαν, ὁρῶντές τε πάντα τὰ ἡμέτερα ἀτρέπτως καὶ τὰς
θέσεις τὰς ἡμετέρας παραδεχόμενοι πρὸς ταύτας ἡμῖν ὡς αὐτοκινήτοις
τὸ
κατ' ἀξίαν ἀφορίζουσι, μᾶλλον δὲ ἡμεῖς διὰ τῶν ἐπὶ ταῖς θέσεσι τοιῶνδε
φαντασιῶν, ὀρέξεών τε καὶ ἐγκλίσεων, τοιόνδε ζωῆς τύπον ἐν ἑαυτοῖς
κατασκευάζοντες κατὰ τοῦτον ἀπολαύομεν τῆς προσηκούσης ἡμῖν τῶν
θεῶν
προνοίας· ὥσπερ τὰ σώματα ὁρῶμεν, ἐπειδὰν μὲν ἐκπυρωθῶσι, κοῦφά τε
καὶ ἀνώφορα κατὰ φύσιν γινόμενα, μεταβάλλοντα δὲ πάλιν ἐπὶ τὸ γεωδέ-
στερόν τε καὶ ἐμβριθέστερον ἔμπαλιν κάτω φερόμενα κατὰ τὴν τότε αὐ-
τοῖς ὑπάρχουσαν ῥοπήν· καὶ τοῦ βασιλέως ἡλίου πρὸς τῇ μεσημβρίᾳ τὸ
ὑπὲρ γῆν ἅπαν ἡμισφαίριον καταλάμποντος οἱ μὲν ἐγρηγορότες καὶ τὰ
ὄμματα κατὰ φύσιν ἔχοντες ἀπολαύουσι τῶν ἀπὸ τοῦ φωτὸς ἀγαθῶν, οἱ
δὲ καθεύδοντες ἢ μύοντες ἢ ἄλλως ἐγκαλυψάμενοι τὰς ὄψεις οὐ
τυγχάνουσι
Αμμώνιος. In Aristotelis librum de interpretatione commentarius

P. 63, γρ. 23
δηλοῦν τῶν περὶ αὐτὸν συμβεβηκότων. καθάπερ οὖν τὸ μὲν κατὰ τόπον
κινεῖσθαι φύσει τὸ δὲ ὀρχεῖσθαι θέσει καὶ κατὰ συνθήκην, καὶ τὸ μὲν
ξύλον φύσει ἡ δὲ θύρα θέσει, οὕτω καὶ τὸ μὲν φωνεῖν φύσει τὸ δὲ ση-
μαίνειν δι' ὀνομάτων ἢ ῥημάτων ἢ τῶν ἐκ τούτων συγκειμένων λόγων,
ὡς ἐξ ὕλης τῆς ἀρυθμίστου φωνῆς τὸ εἶναι ἐχόντων, εἰδοποιουμένων δὲ
ὑπὸ τῆς ἡμετέρας διανοίας, κατὰ συνθήκην καὶ οὐ φύσει. καὶ ἔοικε τὴν
μὲν φωνητικὴν δύναμιν ὄργανον οὖσαν τῶν ψυχικῶν ἐν ἡμῖν δυνάμεων,
γνωστικῶν ἢ ὀρεκτικῶν, κατὰ φύσιν ἔχειν ὁ ἄνθρωπος παραπλησίως τοῖς
ἀλόγοις ζῴοις, τὸ δὲ ὀνόμασιν ἢ ῥήμασιν ἢ τοῖς ἐκ τούτων συγκειμένοις
λόγοις χρῆσθαι πρὸς τὴν σημασίαν, οὐκέτι φύσει οὖσιν ἀλλὰ θέσει, ἐξαί-
ρετον ἔχειν παρὰ τὰ ἄλογα ζῷα, διότι καὶ μόνος τῶν θνητῶν
μετέχει ψυχῆς καὶ τεχνικῶς ἐνεργεῖν δυναμένης, ἵνα καὶ ἐν αὐτῷ τῷ
φωνεῖν ἡ τεχνικὴ αὐτῆς διαφαίνηται δύναμις. δηλοῦσι δὲ ταῦτα οἱ εἰς
κάλλος συντιθέμενοι λόγοι μετὰ μέτρων ἢ ἄνευ μέτρων.
409
Ὅτι μὲν οὖν κατὰ συνθήκην ὁ λόγος καὶ τὰ τούτου μέρη, τό τε

ὄνομα καὶ τὸ ῥῆμα, διὰ πολλῶν ἀποδέδεικται· ἀλλ' ἐπεὶ καὶ ὄργανον
αὐτὸν
εἶναί φαμεν τῆς τῶν νοημάτων ἢ τῶν πραγμάτων σημασίας, τί ποτέ ἐστι
τὸ χρώμενον αὐτῷ ὡς ὀργάνῳ ῥητέον. φανερὸν δὴ ὅτι ἡ διανοητικὴ
ψυχή· μόνης γὰρ ταύτης ἔργον τὸ χρῆσθαι λόγῳ. πῶς δὲ δύναται κατὰ
συνθήκην ὢν ὄργανον εἶναι φυσικῆς τινος δυνάμεως, εἴ τῳ φαίνοιτο θαυ-
μαστὸν διὰ τὸν λέγοντα κανόνα φύσει εἶναι πᾶν φυσικῆς δυνάμεως
ὄργανον,

P. 131, γρ. 18
τὰ ἐπὶ τῶν ἀιδίων ὑπάρχοντα, ἢ ἔστι τινὰ καὶ ἐνδεχομένως ἐκβαίνοντα,

ὧν
τὴν γένεσιν ἐπὶ μερικὰς δηλονότι καὶ ἄλλοτε ἄλλως ἐχούσας αἰτίας
ἀνάγειν
ἀνάγκη. καὶ οὐδὲ τοὺς πάνυ ἰδιωτικῶς διακειμένους τῶν ἀνθρώπων εὑρή-
σεις ἀμελοῦντας τῆς περὶ τούτου τοῦ θεωρήματος ἐννοίας, ἀλλὰ τοὺς μὲν
ὡς πάντων ἐξ ἀνάγκης γινομένων τὰς αἰτίας ὧν ἁμαρτάνουσιν ἐπὶ τὴν

εἱμαρμένην ἢ τὴν πρόνοιαν τήν τε θείαν καὶ τὴν δαιμονίαν ἀναφέρειν
πειρωμένους, καθάπερ ὁ ἀπαιδεύτως παρ' Ὁμήρῳ λέγων
ἐγὼ δ' οὐκ αἴτιός εἰμι,
ἀλλὰ Ζεὺς καὶ Μοῖρα καὶ ἠεροφοῖτις Ἐριννύς,
τοὺς δὲ ὡς ὄντων τινῶν καὶ ἐφ' ἡμῖν ἀπομαχομένους μὲν τοῖς πάντα
ἀναγκάζουσιν ἀξιοῦντας δὲ ἡμᾶς ὡς αὐτοκινήτους παιδείας τε καὶ
ἀρετῆς
ἐπιμέλειαν ποιεῖσθαι.
Τοσαύτην οὖν δύναμιν ἔχοντος τοῦ θεωρήματος πρὸς πάντα ἡμῶν
τὸν βίον ἀναγκαῖον ἡγοῦμαι τῶν πάντα ἀναγκάζειν πειρωμένων λόγων
τοὺς
δοκοῦντας παρέχειν τινὰ τοῖς ἀκούουσιν ἀπορίαν ἐκθέσθαι τε καὶ
διαλῦσαι.
δύο δὲ τούτων ὄντων, τοῦ μὲν λογικωτέρου τοῦ δὲ πραγματειωδεστέρου,
ὁ μὲν λογικώτερος προάγεται ὡς ἐπί τινος ἡμῶν ἐνεργείας, οἷον τῆς κατὰ
τὸ θερίζειν, τὸν τρόπον τοῦτον· εἰ θεριεῖς, φησίν, οὐχὶ τάχα μὲν θεριεῖς
τάχα δὲ οὐ θεριεῖς, ἀλλὰ πάντως θεριεῖς, καὶ εἰ μὴ θεριεῖς, ὡσαύτως
οὐχὶ τάχα μὲν θεριεῖς τάχα δὲ οὐ θεριεῖς, ἀλλὰ πάντως οὐ θεριεῖς· ἀλλὰ
μὴν ἐξ ἀνάγκης ἤτοι, θεριεῖς ἢ οὐ θεριεῖς· ἀνῄρηται ἄρα τὸ τάχα, εἴπερ
410

P. 137, γρ. 22
Ἐπεὶ δέ τινες θρασύτερον ἀναστρεφόμενοι περὶ τὴν ζήτησιν τοῦ προ-

κειμένου θεωρήματος οἴονται δεικνύναι μηδὲ τοῖς θεοῖς ὡρισμένην ὑπάρ-
χουσαν γνῶσιν τῶν ἐνδεχομένων χρησμοὺς παράγοντες ἡμῖν περὶ τῶν
μελλόντων ἀμφιβόλως ἀποφηναμένους, ῥητέον πρὸς αὐτούς, ἅπερ ὁ
μέγας
φησὶ Συριανός, ὅτι πρῶτον μὲν ἐφιστάνειν ἐχρῆν ὡς ἄλλη μέν ἐστιν ἡ
τῶν θεῶν γνῶσις καὶ νόησις ἑτέρα δὲ ἡ τῆς προφήτιδος ἐνέργεια, κινη-
θείσης μὲν ἐκ θεοῦ τεκούσης δὲ ἐν αὐτῇ καὶ λόγον μεριστὸν καὶ μέτρα
καὶ γνῶσιν ἀμφίβολον· οὐ γὰρ δὴ τὸ ἐλλαμπόμενον τοιοῦτόν ἐστιν οἷον
τὸ ἐλλάμπον. ἔπειτα δὲ ὅτι καὶ τοῦ συμφέροντος ἕνεκεν τῶν ἀκουόντων
πολλάκις ἀμφίβολοι δίδονται χρησμοὶ τὴν διάνοιαν αὐτῶν γυμνάζοντες·
χρῶνται γὰρ ἡμῖν ὡς αὐτοκινήτοις οἱ θεοὶ καὶ τοῦτον τὸν τρόπον τὰ περὶ
ἡμᾶς κυβερνῶσι καὶ πάντα ἡμῖν κατὰ τὴν ἡμῶν αὐτῶν ἀξίαν
ἀπονέμουσιν.
ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἴσως καὶ τολμηρὰ καὶ τῶν προκειμένων εἰς ἐξέτασιν
μακρὰν ἀποπλανώμενα· ὅλως δὲ ὁ πάντα ἀναγκάζων λόγος πότερον καὶ
αὐτὸ τοῦτο ἐξ ἀνάγκης συμβαίνειν τοῖς ἀνθρώποις φησί, τὸ λέγειν ὅτι
πάντα ἠνάγκασται, ἢ ἐφ' ἡμῖν κεῖσθαι τὰς περὶ τοῦ τρόπου τῆς γενέσεως
τῶν πραγμάτων δόξας; εἰ μὲν γὰρ τὸ δεύτερον ἀληθές, οὐκ ἄρα πάντα
ἐξ ἀνάγκης· εἰ δὲ τὸ πρότερον, πῶς δοξάζουσί τινες τὸ ἀντικείμενον, ὅτι
πολλά ἐστιν ἐφ' ἡμῖν; τὸ γὰρ ὑπὸ τῆς φύσεως τῆς πάντα ἀναγκαζούσης,
ὡς ὁ ἐκείνων λόγος, κινεῖσθαι παρὰ φύσιν ἡμᾶς ἐπὶ τὸ καταψηφίζεσθαι
τῶν ὑπ' αὐτῆς γινομένων παντελῶς ἄλογον καὶ παραπλήσιον ὡς εἴ τις

P. 138, γρ. 3
αὐτὸ τοῦτο ἐξ ἀνάγκης συμβαίνειν τοῖς ἀνθρώποις φησί, τὸ λέγειν ὅτι

πάντα ἠνάγκασται, ἢ ἐφ' ἡμῖν κεῖσθαι τὰς περὶ τοῦ τρόπου τῆς γενέσεως
τῶν πραγμάτων δόξας; εἰ μὲν γὰρ τὸ δεύτερον ἀληθές, οὐκ ἄρα πάντα
ἐξ ἀνάγκης· εἰ δὲ τὸ πρότερον, πῶς δοξάζουσί τινες τὸ ἀντικείμενον, ὅτι
πολλά ἐστιν ἐφ' ἡμῖν; τὸ γὰρ ὑπὸ τῆς φύσεως τῆς πάντα ἀναγκαζούσης,
ὡς ὁ ἐκείνων λόγος, κινεῖσθαι παρὰ φύσιν ἡμᾶς ἐπὶ τὸ καταψηφίζεσθαι
τῶν ὑπ' αὐτῆς γινομένων παντελῶς ἄλογον καὶ παραπλήσιον ὡς εἴ τις
ἰατρικὴν τέχνην διδάσκων δι' αὐτοῦ τούτου παρεσκεύαζε τοὺς διδασκο-
μένους τὰς ἀρχὰς τῆς τέχνης ἧς μετῄεσαν ἀναιρεῖν, καίτοι τὸν μὲν τεχνί-
την εἰκὸς ποιῆσαί τι τῶν παρὰ τὴν τέχνην, οὐ καθ' ὃ τοιοῦτος, οἷον τὸν
ἰατρὸν δοῦναι φθόριον ἢ δηλητήριον, ἅτε ψυχὴν αὐτοκίνητον ἔχοντα καὶ
411
τῆς τέχνης μηδὲν συντελούσης πρὸς αὐτὴν τῆς ψυχῆς τὴν τελειότητα τοῦ
δὲ σώματος ἢ τῶν ἐκτὸς ἐπιμελουμένης, τὴν μέντοι φύσιν ὑπεναντίον τι
τῷ οἰκείῳ τέλει ποιεῖν ἀμήχανον. οὐ μὴν οὐδ' ὥσπερ τῶν τεράτων, οὕτω
καὶ τῶν δοξῶν πλεονεξίαν τῆς ὕλης ἢ ἔνδειαν αἰτιασόμεθα· οὔτε γὰρ
πλάττειν αὐτοῖς βουλομένοις ῥᾴδιον ἀποδοῦναι τῶν διαφόρων δοξῶν ἐκ
τῆς κατὰ τὴν ὕλην διαφορᾶς τὰς αἰτίας οὔτε πάντων ἔτι τὴν εἱμαρμένην
αἰτίαν εἶναι ὁμολογήσουσιν. ἀλλὰ τούτων μὲν ἅλις.
Ἐπανάγοντες δὲ τὸν λόγον ἐπὶ τὴν ἐξήγησιν τῶν ὑπὸ τοῦ Ἀριστο-
τέλους ἐν τούτοις λεγομένων πρῶτον μὲν ἀκόλουθα εἶναι φήσομεν τὰ διὰ
τούτων παραδιδόμενα τοῖς ὀλίγῳ πρότερον εἰρημένοις·
Αμμώνιος. Σχόλια στα αναλυτικά πρότερα του

Αριστοτέλη librum i commentarium “Ammonii
Σχόλια στα αναλυτικά πρότερα του Αριστοτέλη
librum i commentarium”, Ed. Wallies, M.Berlin: Reimer, 1899;
Commentaria in Aristotelem Graeca 4.6.
P. 3, γρ. 4
τούτων γνῶσιν, ἀπὸ ἑκάστου δείξειας τὴν τῶν συλλογισμῶν διαφοράν.

οἷον τὸ γιγνῶσκον ἐνταῦθα τὰ πράγματα διὰ τῶν συλλογισμῶν ἡ ψυχή
ἐστιν τριδύναμος οὖσα· ἔχει γὰρ τὸ διανοητικόν, τὸ δοξαστικόν, τὸ
φανταστικόν. καὶ τῷ μὲν διανοητικῷ ἐπιστημονικῶς καὶ ἀπταίστως πάντα
μετ' αἰτίας γιγνώσκει· τῷ δὲ δοξαστικῷ τινὰ μὲν ὀρθῶς τινὰ δὲ οὐκ
ὀρθῶς· ἡ γὰρ δόξα οὐκ ἔχουσα τὸ σταθερὸν τῆς διανοίας ἀλλὰ καὶ
πλησιάζουσα τῇ αντασίᾳ ποτὲ καὶ πταίει· ἡ δὲ φαντασία περὶ τὰ
φαινόμενα ἔχει καὶ πταίει. κατὰ τὰς διαφορὰς τούτων τῶν γνωστικῶν
δυνάμεων τῆς ψυχῆς λάμβανε τὰς διαφορὰς τῶν συλλογισμῶν. οἱ μὲν γὰρ
ἀποδεικτικοὶ ἐπιστη-μονικοί εἰσιν δι' ἀληθῶν ἀποδείξεων ἐπιστημονικῶς
ὁδεύοντες· οἷον θέλω
ἀποδεῖξαι ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατός ἐστιν, καὶ λέγω· ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητός
ἐστιν· πᾶν αὐτοκίνητον ἀεικίνητον· πᾶν ἀεικίνητον ἀθάνατον· ἡ ψυχὴ
ἄρα
ἀθάνατος. οἱ δὲ διαλεκτικοὶ δοξαστικοί εἰσιν δι' ἐνδόξων ὁδεύοντες· οἷον
ἡ δεῖνα ὠχρά ἐστιν· πᾶσα ὠχρὰ τέτοκεν· ἡ δεῖνα ἄρα τέτοκεν. τοῦτο
εἰκός ἐστιν ἀληθές, εἰκὸς δὲ καὶ ψευδές· εἰκὸς μὲν γὰρ αὐτὴν τετοκυῖαν
ὠχρὰν εἶναι, εἰκὸς δὲ καὶ μὴ τετοκυῖαν ὑπὸ ἄλλης τινὸς αἰτίας. καὶ ἐπὶ
τούτου· ὁ δεῖνα καλλωπιστής ἐστι· πᾶς καλλωπιστὴς μοιχός· ὁ δεῖνα ἄρα
μοιχός· εἰκὸς γὰρ τινὰ καὶ καλλωπιζόμενον μὴ εἶναι μοιχόν. οἱ δὲ σοφι-
στικοὶ φαντασιώδεις εἰσὶν μηδὲ τὸ φαινόμενον ἔχοντες· οἷον ὃ ὁρᾷ τις,
412
τοῦτο ὁρᾷ· τὸν τοῖχον ὁρᾷ τις· ὁ τοῖχος ἄρα ὁρᾷ. ὁ ἑτερόφθαλμος ὁρᾷ·
πᾶς ὁρῶν ὀφθαλμοὺς ἔχει· ὁ ἑτερόφθαλμος ἄρα ὀφθαλμοὺς ἔχει.
Αμμώνιος. Σχόλια στα αναλυτικά πρότερα του Αριστοτέλη librum i

τὸ γιγνῶσκον ἐνταῦθα τὰ πράγματα διὰ τῶν συλλογισμῶν ἡ ψυχή ἐστιν

τριδύναμος οὖσα· ἔχει γὰρ τὸ διανοητικόν, τὸ δοξαστικόν, τὸ
φανταστικόν.
καὶ τῷ μὲν διανοητικῷ ἐπιστημονικῶς καὶ ἀπταίστως πάντα μετ' αἰτίας
γιγνώσκει· τῷ δὲ δοξαστικῷ τινὰ μὲν ὀρθῶς τινὰ δὲ οὐκ ὀρθῶς· ἡ γὰρ
δόξα οὐκ ἔχουσα τὸ σταθερὸν τῆς διανοίας ἀλλὰ καὶ πλησιάζουσα τῇ
φαντασίᾳ ποτὲ καὶ πταίει· ἡ δὲ φαντασία περὶ τὰ φαινόμενα ἔχει καὶ
πταίει. κατὰ τὰς διαφορὰς τούτων τῶν γνωστικῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς
λάμβανε τὰς διαφορὰς τῶν συλλογισμῶν. οἱ μὲν γὰρ ἀποδεικτικοὶ
ἐπιστη-
μονικοί εἰσιν δι' ἀληθῶν ἀποδείξεων ἐπιστημονικῶς ὁδεύοντες· οἷον
θέλω
ἀποδεῖξαι ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατός ἐστιν, καὶ λέγω· ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητός
ἐστιν· πᾶν αὐτοκίνητον ἀεικίνητον· πᾶν ἀεικίνητον ἀθάνατον· ἡ ψυχὴ
ἄρα
ἀθάνατος. οἱ δὲ διαλεκτικοὶ δοξαστικοί εἰσιν δι' ἐνδόξων ὁδεύοντες· οἷον
ἡ δεῖνα ὠχρά ἐστιν· πᾶσα ὠχρὰ τέτοκεν· ἡ δεῖνα ἄρα τέτοκεν. τοῦτο
εἰκός ἐστιν ἀληθές, εἰκὸς δὲ καὶ ψευδές· εἰκὸς μὲν γὰρ αὐτὴν τετοκυῖαν
ὠχρὰν εἶναι, εἰκὸς δὲ καὶ μὴ τετοκυῖαν ὑπὸ ἄλλης τινὸς αἰτίας. καὶ ἐπὶ
τούτου· ὁ δεῖνα καλλωπιστής ἐστι· πᾶς καλλωπιστὴς μοιχός· ὁ δεῖνα ἄρα
μοιχός· εἰκὸς γὰρ τινὰ καὶ καλλωπιζόμενον μὴ εἶναι μοιχόν. οἱ δὲ σοφι-
στικοὶ φαντασιώδεις εἰσὶν μηδὲ τὸ φαινόμενον ἔχοντες· οἷον ὃ ὁρᾷ τις,
τοῦτο ὁρᾷ· τὸν τοῖχον ὁρᾷ τις· ὁ τοῖχος ἄρα ὁρᾷ. ὁ ἑτερόφθαλμος ὁρᾷ·
πᾶς ὁρῶν ὀφθαλμοὺς ἔχει· ὁ ἑτερόφθαλμος ἄρα ὀφθαλμοὺς ἔχει. αὕτη
μὲν οὖν ἡ διαφορὰ αὐτῶν ἔστω εἰλημμένη ἀπὸ τοῦ γιγνώσκοντος·

ἀπὸ τοῦ ἐν τοῖς αἰσθητοῖς κάλλους ἀνατρέχων ἐπὶ τὸ νοητὸν κάλλος·

ἔστιν δὲ καὶ γεωμετρικὴ ἀνάλυσις ἡ πῶς τὸ δεύτερον τῶν Εὐκλείδου
ἀναλύεται ὅλον. καὶ τὴν τοιαύτην ἀνάλυσιν ὁ Γεμῖνος ὁριζόμενός φησιν
“ἀνάλυσίς ἐστιν ἀποδείξεως εὕρεσις”· ἀπὸ γὰρ τοῦ συμπεράσματος
ἔρχον-
ται οἱ ἀναλύοντες· καὶ ἐὰν εὕρωσιν ἀναλῦσαι, εὐχερῶς ἃ ἀναλύοντες
413
εὑρήκασιν συνθέντες ποιοῦνται τὴν ἀπόδειξιν· ὥστε καλῶς ὡρίσατο τὴν

ἀνάλυσιν ἀποδείξεως εὕρεσιν εἶναι. ἔστιν δὲ καὶ παρὰ τοῖς ἀστρονόμοις
σύνθεσις καὶ ἀνάλυσις. ἔστιν οὖν καὶ ἐν τοῖς συλλογισμοῖς. καὶ σύνθεσις
μέν ἐστιν ἡ συναγωγὴ τῶν λημμάτων καὶ ἡ γένεσις αὐτοῦ τοῦ συλλογι-
σμοῦ· οἷον θέλω ἀποδεῖξαι ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατός ἐστιν, καὶ συνάγω
λήμματά τινα, ἐξ ὧν πλέκω συλλογισμὸν οὕτως· ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητον·
πᾶν αὐτοκίνητον ἀεικίνητον· πᾶν ἀεικίνητον ἀθάνατον· ἡ ψυχὴ ἄρα
ἀθά-
νατος. αὕτη σύνθεσίς ἐστιν. ἀνάλυσις δέ, ὅταν τὸν συλλογισμὸν εὑρόντες
κείμενον παρά τινι τῶν παλαιῶν ζητῶμεν ὑπὸ ποῖον σχῆμα ἀνάγεται, καὶ
οὕτως αὐτὸν ἀναλύωμεν εἰς τὰ λήμματα τὰ ἐξ ὧν συνετέθη· οἷον τοῦτον
αὐτὸν τὸν εἰρημένον συλλογισμὸν ἐὰν βουληθῶ ἀναλῦσαι εὑρὼν παρὰ
Πλά-
τωνι κείμενον, ἄρχομαι ἀπὸ τοῦ συμπεράσματος καὶ λέγω· ἡ ψυχὴ
ἀθάνατός ἐστιν· πόθεν δὲ τοῦτο κατεσκευάσθη; ἐκ τοῦ ‘πᾶν ἀεικίνητον
ἀθάνατόν ἐστιν’ καὶ ‘πᾶν αὐτοκίνητον ἀεικίνητον’. καὶ οὕτως ἀναλύω
τὸν

ἔστιν δὲ καὶ γεωμετρικὴ ἀνάλυσις ἡ πῶς τὸ δεύτερον τῶν Εὐκλείδου

ἀναλύεται ὅλον. καὶ τὴν τοιαύτην ἀνάλυσιν ὁ Γεμῖνος ὁριζόμενός φησιν
“ἀνάλυσίς ἐστιν ἀποδείξεως εὕρεσις”· ἀπὸ γὰρ τοῦ συμπεράσματος
ἔρχον-
ται οἱ ἀναλύοντες· καὶ ἐὰν εὕρωσιν ἀναλῦσαι, εὐχερῶς ἃ ἀναλύοντες
εὑρήκασιν συνθέντες ποιοῦνται τὴν ἀπόδειξιν· ὥστε καλῶς ὡρίσατο τὴν
ἀνάλυσιν ἀποδείξεως εὕρεσιν εἶναι. ἔστιν δὲ καὶ παρὰ τοῖς ἀστρονόμοις
σύνθεσις καὶ ἀνάλυσις. ἔστιν οὖν καὶ ἐν τοῖς συλλογισμοῖς. καὶ σύνθεσις
μέν ἐστιν ἡ συναγωγὴ τῶν λημμάτων καὶ ἡ γένεσις αὐτοῦ τοῦ συλλογι-
σμοῦ· οἷον θέλω ἀποδεῖξαι ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατός ἐστιν, καὶ συνάγω
λήμματά τινα, ἐξ ὧν πλέκω συλλογισμὸν οὕτως· ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητον·
πᾶν αὐτοκίνητον ἀεικίνητον· πᾶν ἀεικίνητον ἀθάνατον· ἡ ψυχὴ ἄρα
ἀθά-
νατος. αὕτη σύνθεσίς ἐστιν. ἀνάλυσις δέ, ὅταν τὸν συλλογισμὸν εὑρόντες
κείμενον παρά τινι τῶν παλαιῶν ζητῶμεν ὑπὸ ποῖον σχῆμα ἀνάγεται, καὶ
οὕτως αὐτὸν ἀναλύωμεν εἰς τὰ λήμματα τὰ ἐξ ὧν συνετέθη· οἷον τοῦτον
αὐτὸν τὸν εἰρημένον συλλογισμὸν ἐὰν βουληθῶ ἀναλῦσαι εὑρὼν παρὰ
Πλά-
414
τωνι κείμενον, ἄρχομαι ἀπὸ τοῦ συμπεράσματος καὶ λέγω· ἡ ψυχὴ

ἀθάνατός ἐστιν· πόθεν δὲ τοῦτο κατεσκευάσθη; ἐκ τοῦ ‘πᾶν ἀεικίνητον
ἀθάνατόν ἐστιν’ καὶ ‘πᾶν αὐτοκίνητον ἀεικίνητον’. καὶ οὕτως ἀναλύω
τὸν
συλλογισμὸν εἰς τὰ λήμματα ἐξ ὧν συνετέθη. καὶ αὐτὰ δὲ τὰ λήμματα
ἐὰν
βουληθῶ ἀναλῦσαι, ἀναλύω αὐτὰ εἰς τοὺς ὅρους· πᾶν γὰρ λῆμμα ἔχει
πάντως τὸν μὲν ὑποκείμενον τὸν δὲ κατηγορούμενον ὅρον.

ἀλλὰ ‘πρότασις δέ ἐστιν’ ὡς καὶ πρὸ αὐτοῦ λεγομένου τοῦ ὀνόματος τού-
του. λέγουσιν ὅτι ἀπὸ τούτου ἤρξατο ὡς γνωριμωτέρου. ἔστιν δὲ ἄλλη
αἰτία πιθανωτέρα καὶ μᾶλλον ἀληθής, ἣ καὶ τῷ φιλοσόφῳ δοκεῖ ** ἀπὸ
τῆς προτάσεως σαφηνίζειν τὸν ὅρον τῷ κατὰ ἀνάλυσιν τρόπῳ
διδασκαλίας
κεχρημένος οἰκείως τοῖς προκειμένοις· λέγει γὰρ “ὅρον δὲ καλῶ εἰς ὃν
διαλύεται ἡ πρότασις”. ἀνάγκη οὖν ἡμᾶς προγνῶναι τί οτέ ἐσιν πρό-
τασις, εἰ μέλλοιμεν ἀπ' αὐτῆς τὸν ὅρον γνώσεσθαι· διὸ ἀπὸ τῆς προ-
τάσεως ἤρξατο. ἔστιν δὲ πρότασις μὲν ὡς τύπῳ εἰπεῖν τὸ ‘ἄνθρωπος
περιπατεῖ’, ὅρος δὲ τὸ ‘ἄνθρωπος’ ἢ τὸ ‘περιπατεῖ’, συλλογισμὸς δὲ τὸ
ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, πᾶν αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, πᾶν ἀεικίνητον
ἀθάνα-
τον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος’. χρὴ δέ, φησίν, διορίσαι ποῖοςμέν ἐστιν
συλλογισμὸς τέλειος, ποῖοςδὲ ἀτελής.τέλειον λέγει τὸν αὐτάρκη
τὸν μὴ δεόμενόν τινος πρὸς τὸ εἶναι, ἀτελῆ δὲ τὸν δεόμενον· καὶ γὰρ ἐν
τοῖς ἀνθρωπίνοις τέλειον καλοῦμεν τὸν αὐτάρκη καὶ μὴ δεόμενόν τινος.
ὀψόμεθα δὲ ἐκεῖ ἐλθόντες ἔνθα λέγει περὶ τοῦ τελείου καὶ τοῦ ἀτελοῦς,
μήποτε οὐδείς ἐστιν ἀτελής, ἀλλ' οἴεται μὲν αὐτὸς εἶναί τινας ἀτελεῖς, τῇ
δὲ ἀληθείᾳ πάντες τέλειοί εἰσιν.
Μετὰ δὲ ταῦτα,φησίν, χρὴ διορίσαι τίλέγομεν τὸ ἐν ὅλῳ εἶναι
ἢ μὴ εἶναι, καὶ τί λέγομεν τὸ κατὰ παντὸς ἢ μηθενὸς

commentarium
P. 17, γρ. 20
δὲ ὅτι τὰ μὲν νεώτερα βιβλία ἔχει τὸ τινὸς κατά τινος ἢ τινὸς

ἀπό τινος·καὶ σαφῆ ποιεῖ τὸν ὅρον ἡ τοιαύτη γραφή· τὸ μὲν γὰρ
415
τινὸς κατά τινοςπερὶ τῆς καταφάσεως ἂν εἴη κείμενον, τὸ δὲ τινὸς

ἀπό τινοςπερὶ ἀποφάσεως. τὰ δὲ ἀρχαῖα βιβλία καὶ ἡ ἀρχαία γραφὴ
οὐκ ἔχει τὸ ἢ τινὸς ἀπό τινος·ὕστερον γὰρ προσετέθη σαφηνείας χάριν·
ἀλλὰ μόνον τὸ τινὸς κατά τινοςἔχουσιν. καὶ εἴη ἂν τὸ τινὸς κατά
τινοςλεγόμενον καὶ ἐπὶ τῆς καταφάσεως καὶ ἐπὶ τῆς ἀποφάσεως. ἢ
ἐπειδὴ περὶ μόνων κατηγορικῶν συλλογισμῶν ἐνταῦθα διαλαμβάνει καὶ
προτάσεων δῆλον ὅτι ὁμοίως (τῶν γὰρ προτάσεων αἱ μέν εἰσιν κατηγορι-
καί, αἱ τελείως καὶ ἀδιστάκτως ἀποφαινόμεναι, οἷον ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητός
ἐστιν, αἱ δὲ ὑποθετικαί, αἱ μὴ τελείως ἀποφαινόμεναι ἀλλ' ἐν ὑποθέσει,

οἷον εἰ ἡμέρα ἐστίν, φῶς ἐστιν· ὁ γὰρ οὕτως λέγων οὐ τελείως ἀποφαί-
νεται ὅτι φῶς ἐστιν, ἀλλ' ὑπόθεσιν λαβὼν τὸ ‘εἰ ἡμέρα ἐστίν’ λέγει ὅτι
εἰ ἡμέρα ἐστίν, φῶς ἐστιν), ἐπειδὴ οὖν πᾶσαι αἱ προτάσεις, ἃς παραλαμ-
βάνει ἐνταῦθα, κατηγορικαί εἰσιν καὶ οἱ συλλογισμοὶ πάντες, περὶ ὧν ἐν-
ταῦθα διαλαμβάνει, κατηγορικοί εἰσιν, τὸ τινὸς κατά τινοςεἶπεν καὶ
ἐπὶ τῆς καταφάσεως καὶ ἐπὶ τῆς ἀποφάσεως, ὡς ἂν εἰ εἶπεν ‘πρότασίς
ἐστιν, ἣν νῦν ὁρίζομαι, λόγος καταφατικὸς ἢ ἀποφατικός’, ἵν' ᾖ τὸ τινὸς
κατά τινοςἀντὶ τοῦ ‘κατηγορικός’. ἢ τὸ τινὸς κατά τινοςἀκουστέον
ἀντὶ τοῦ περί τινος’· κοινότερον γάρ ἐστιν τὸ περί τινος καὶ καταφάσεως

μόριον τὸ δοθὲν αὐτῷ τῆς ἀντιφάσεως λαμβάνει καὶ λέγει ‘ἡ ἡδονὴ κατὰ
φύσιν, τὸ κατὰ φύσιν ἀγαθόν, ἡ ἡδονὴ ἄρα ἀγαθόν’. ὥστε ἡ διαλεκτικὴ
πρότασις ἐρωτῶντι μὲν τῷ διαλεκτικῷ ἐρώτησίς ἐστιν τῆς ἀντιφάσεως·
ἐρωτᾷ γὰρ πᾶσαν λέγων τὴν ἀντίφασιν· συλλογιζομένῳ δὲ λῆψίς
ἐστιν τοῦ ἑτέρου μορίου τῆς ἀντιφάσεως· τὴν γὰρ δοθεῖσαν αὐτῷ λαμβά-
νει. διχῇ οὖν τὴν διαφορὰν δείκνυσιν, καὶ ἀπὸ τῆς ὕλης καὶ ἀπὸ τῆς
χρήσεως· καὶ πρῶτον μὲν ἀπὸ τῆς χρήσεως, ὕστερον δὲ ὑποκατιὼν
καὶ ἀπὸ τῆς ὕλης καὶ ἀπὸ τῆς χρήσεως. ἀπὸ τῆς χρήσεως, ὅτι ἡ μὲν ἀπο-
δεικτικὴ πρότασις λῆψίς ἐστιν θατέρου μορίου τῆς ἀντιφάσεως
(οὐ γὰρ ἐρωτᾷ ὁ ἀποδεικνύων ἀλλὰ λαμβάνει,οἷον ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτο-
κίνητός ἐστιν, κἄν τε θῆται ὁ προσδιαλεγόμενος κἄν τε μή), ἡ δὲ δια-
λεκτικὴ πρότασις ἐρώτησίς ἐστιν ἀντιφάσεως.καὶ εἴρηται διὰ τί, ὅτι,
ἐπειδὴ ἐξ ἐνδόξων συλλογίζεται, ἐξ ὧν τίθεται ὁ προσδιαλεγόμενος,
πᾶσαν
τὴν ἀντίφασιν ἐρωτᾷ, ἵνα ἔχῃ ὁ προσδιαλεγόμενος ᾧ βούλεται μορίῳ τῆς
416
ἀντιφάσεως θέσθαι. οὐδὲν δὲ διοίσουσιν αὗται ἀλλήλων ᾗ προτάσεις,

οὐδὲ διοίσουσίν τι πρὸς τὸ γενέσθαι τὸν ἑκατέρου συλλο-
γισμόν,ᾗ συλλογισμὸς ἁπλῶς, οὐχ ᾗ τοιόσδε· καὶ γὰρ καὶ ὁ ἀπο-
δεικνύων,ἀντὶ τοῦ ‘ἀποδεικτικός’, καὶ ὁ ἐρωτῶν,ἀντὶ τοῦ ‘ὁ διαλεκτι-
κός’, συλλογίζεται λαβών τι κατά τινος ὑπάρχειν ἢ μὴ ὑπάρχειν.
ὥστε καλῶς ὡρίσατο ἄνω τὴν κοινὴν πρότασιν, καὶ ἐφαρμόζει ὁ λόγος
αὐτῆς πάσῃ προτάσει. καὶ ἵνα τοῦτο δείξῃ,

καὶ ἀξιῶν ἐκ τῶν κατὰ μέρος τὸ καθόλου πιστοῦσθαι. οὔτε δὲ αὕτη ἡ

πίστις
ἔχει τὸ ἀναγκαῖον· εὑρίσκεται γοῦν τινα ζῷα τὴν ἄνω γένυν κινοῦντα ·
ὥστε [φασὶν ὁ κροκόδειλος καὶ ὁ φοινικόπτερος] οὐκ ἔχει τὸ ἀναγκαῖον ἡ
ἐπαγωγικὴ αὕτη πίστις. ἐὰν γάρ τι βουλόμενος δεῖξαι τῇ ἐπαγωγῇ χρή-

σωμαι, μάλιστα μὲν οὐ δύναμαι πᾶσιν τοῖς κατὰ μέρος ἐπεξελθεῖν· ἐὰν
δὲ καὶ ὑποθῶμαι ὅτι πᾶσιν ἐπεξέρχομαι, ἢ κἀκεῖνο τὸ ζητούμενον μετὰ
πάντων λαμβάνω, καὶ εὑρίσκομαι τὸ ζητούμενον λαμβάνων, ἢ ἐκεῖνο οὐ
λαμβάνω ἐν τῇ ἐπαγωγῇ, καὶ οὐδὲν κωλύει ἐκεῖνο παρὰ τὰ ἄλλα πάντα
εἶναι. ὥστε οὐδὲ ἡ ἐπαγωγικὴ ἔχει τὸ ἀναγκαῖον. μόνη δὲ ἡ συλλο-
γιστικὴ ἔχει τὸ ἀναγκαῖον· οἷον πρόκειταί μοι δεῖξαι ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνα-
τός ἐστιν· κέχρημαι συλλογισμῷ τοιούτῳ· ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος· τὸ αὐτο-
κίνητον ἀεικίνητον· τὸ ἀεικίνητον ἀθάνατον· ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος.
αὕτη
ἡ πίστις ἔχει τὸ ἀναγκαῖον. ἔστιν δὲ ἡ πᾶσα διαίρεσις αὕτη· πᾶσα πίστις
ἢ ἐξ ἴσων ἐστὶν ἢ ἐξ ἀνίσων [ἢ ἀπὸ τῶν μερικῶν τὸ καθόλου πιστοῦ-
ται ἢ ἀπὸ τοῦ καθόλου τὸ μερικόν], ἐξ ἴσου μὲν ἡ ἀπὸ τοῦ μερικοῦ τὸ
μερικὸν πιστουμένη, ἐξ ἀνίσων δὲ ἡ ἀπὸ τῶν μερικῶν τὸ καθόλου, ὡς ἡ
ἐπαγωγική, ἢ ἀπὸ τοῦ καθόλου τὸ μερικόν, ὡς ἡ συλλογιστική. μόνη
αὕτη ἔχει τὸ ἀναγκαῖον, καὶ εἰκότως· οὔτε γὰρ τὸ μερικὸν τῷ μερικῷ
ὑπάγεται οὔτε τὸ καθόλου τῷ μερικῷ, ἀλλὰ τὸ μερικὸν τῷ καθόλου. τὸ
οὖν [τί] ἀνάγκηδιορίζει αὐτὸν ἀπὸ τῶν ἄλλων πίστεων αἵτινες οὐκ
ἔχουσιν τὸ ἀναγκαῖον.

δεῖ ἐκ τοῦ σαφοῦς τὸ ἀσαφὲς πιστοῦσθαι. εἰκότως οὖν καὶ καλῶς εἶπεν
τῷ ταῦτα εἶναικαὶ τεθεῖσθαι τὰ ὁμολογήματα συμβαίνειν τὸ συμπέρασμα,
417
ὅτι δεῖ ἐκ τῶν σαφεστέρων τὰ ἀσαφῆ πιστοῦσθαι· ἐκ γὰρ τῶν προτάσεων

σαφῶν οὐσῶν καὶ ὁμολογουμένων τὸ ζητούμενον ἀσαφὲς ὂν δείκνυται.
καὶ
αὐτὸς δὲ ἐξηγεῖται τὸτῷ ταῦτα εἶναι,καὶ διχῶς αὐτὸ ἐξηγεῖται. λέγω
δέ,φησίν, τῷ ταῦτα εἶναι ἀντὶ τοῦ τὸ διὰ ταῦτα συμβαίνειν·διὰ
γὰρ τὸ εἶναι ταῦτα τὰ ὁμολογηθέντα συμβαίνει τὸ συμπέρασμα· δεῖ γάρ,
ὡς εἴρηται, ἐκ τοῦ σαφοῦς τὸ ἀσαφὲς πιστοῦσθαι. σημαίνει οὖν τὸ τῷ
ταῦτα εἶναιτὸ διὰ τὸταῦτα εἶναι τὰ τεθέντα συμβαίνειν τὸ συμπέρασμα
καὶ
μηδενὸς ἔξωθεν ὅρου δεῖν πρὸς τὸ γενέσθαι τὸ ἀναγκαῖον.τοῦτο
δὲ διὰ τοὺς ἐλλειπεῖς συλλογισμούς. οἷον ἐὰν εἴπω ‘ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος,
τὸ αὐτοκίνητον [τὸ] ἀεικίνητον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος’, ὁ τοιοῦτος

συλλο-
γισμὸς καὶ λόγος ἐστὶν καὶ ἐν αὐτῷ τεθέντων τινῶν ἕτερόν τι
τῶν κειμένων ἐξ ἀνάγκης συνέβη,ἀλλ' οὐ τῷταῦτα εἶναι·οὐ
γὰρ ἐκ τῶν εἰλημμένων συνέβη τὸ συμπέρασμα, ἀλλ' ἔξωθεν ἄλλου ὅρου
προσεδέησεν, τοῦ ἀθανάτου, ἵνα γένηται ἄλλη πρότασις ἡ λέγουσα ‘τὸ δὲ
ἀεικίνητον ἀθάνατον’. ὁμοίως δὲ τὸ αὐτὸ λέγει καὶ ἐπὶ τῶν

πλεοναζόντων
συλλογισμῶν· ἐὰν γὰρ εἴπω ‘ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον
ἀεικίνη-
τον, τὸ ἀεικίνητον ἀθάνατον, ὁ δὲ κόσμος ἀίδιος, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος’,
οὐ τῷ ταῦτα εἶναιτὰ ὁμολογηθέντα συνέβη τὸ συμπέρασμα· οὐ γὰρ
Αμμώνιος. In Aristotelis analytica priora [Sp.] (4016: 005)

“Ammonii Σχόλια στα αναλυτικά πρότερα του Αριστοτέλη librum i
commentarium”, Ed. Wallies, M.Berlin: Reimer, 1899; Commentaria in
εἶναι ἢ τριῶν καὶ τῷ ὑποκειμένῳ. τῇ μὲν σχέσει, ἐπειδὴ ἐνδέχεται δεῖξαι

οὐ πάντα
ἄνθρωπον λευκὸν διὰ τοῦ αὐτοῦ μέσου, τοῦ Αἰθίοπος, ἐν τοῖς τρισὶ
σχήμασιν, ὡς ὑπο-
γέγραπται· διὰ γὰρ τοῦτο μερικὸν ἀποφατικὸν εἴληπται τὸ πρόβλημα ὡς
μόνον τῶν
προβλημάτων ἐν τοῖς τρισὶ σχήμασι. δεικνύμενον. οἱ τρεῖς οὖν ὅροι τῷ
ὑποκειμένῳ
418
τῇ σχέσει ἐννέα γεγόνασι. καὶ λύει λέγων ὅτι πολλοί εἰσιν οἱ συλλογισμοί
(τρεῖς γάρ),
προέκειτο δὲ δεῖξαι οὐ τὸ πολλοὺς συλλογισμοὺς ἐκ τριῶν ὅρων, ἀλλὰ τὸ
ἕνα συλλο-
γισμὸν ἐκ τριῶν ὅρων πάντως. δευτέρα συνηγορία. καὶ τῷ ὑποκειμένῳ
δυνατὸν
πλείονας τῶν τριῶν εἶναι τοὺς ὅρους τοῦ συλλογισμοῦ, εἴ γ' ἐνδέχεται τὸ
αὐτὸ πρό-
βλημα ἄλλοτε δι' ἄλλου μέσου δεικνύναι, ὡς ὁ Πλάτων τὴν ἀθανασίαν
τῆς ψυχῆς ἐν
μὲν τῷ Φαίδωνι διὰ μέσου τοῦ ζωὴν ἐπάγειν τῷ σώματι· οὐδὲν γὰρ
ἐπιδέχεται τὸ
ἐναντίον οὗ ἐπάγει [ὅπου τὸ αὐτοκίνητον ἀθάνατον]· ἐν δὲ τῷ δεκάτῳ
τῆς Πολιτείας
εἰπών· ἡ ψυχὴ ὑπὸ τῆς ἰδίας κακίας οὐ φθείρεται· τοὐναντίον γὰρ
δοκοῦσιν οἱ κακοὶ
καὶ ζωτικώτεροι εἶναι καὶ μόνοι ζῆν διὰ τὰς πλεονεξίας καὶ τὴν τρυφήν·
τὸ μὴ φθει-
ρόμενον ὑπὸ τῆς ἰδίας κακίας ἄφθαρτόν ἐστιν, ἐπειδὴ πᾶν τὸ
φθειρόμενον ὑπὸ τῆς
ἰδίας κακίας φθείρεται, ὡς ὁ σίδηρος καὶ ὁ χαλκὸς ὑπὸ τοῦ ἰοῦ, ὁ σῖτος
ὑπὸ
τῆς ἐρυσίβης. ἀλλὰ νῦν πάλιν πολλοὶ οἱ συλλογισμοί, ὅσῳ καὶ αἱ
προτάσεις τῶν
συλλογισμῶν μᾶλλον διεστήκασιν ἀλλήλων, καὶ ὅσα τὰ μέσα, τοσοῦτοι
καὶ οἱ συλλο-
γισμοί. καὶ τὸ αὐτὸ μὲν πρόβλημα διὰ πλειόνων ὅρων ἢ τριῶν, οὐ μὴν ὁ
εἷς συλλο-
γισμὸς περὶ οὗ ὁ λόγος. τρίτη συνηγορία. ἐνδέχεται κατηγορικὸν
συλλογισμὸν διὰ
πλειόνων ἢ τριῶν ὅρων προβαίνειν, ὡς ὁ Πλάτων ἐν Φαίδρῳ τὴν ψυχὴν
ἀθάνατον
ἀπέδειξε διὰ μέσου τοῦ αὐτοκινήτου καὶ ἀεικινήτου . ἀλλὰ πάλιν δύο
εἰσὶ συλλογισμοί,
Αμμώνιος. In Aristotelis analytica priora [Sp.] P. 72, γρ. 6
ἐναντίον οὗ ἐπάγει [ὅπου τὸ αὐτοκίνητον ἀθάνατον]· ἐν δὲ τῷ δεκάτῳ

τῆς Πολιτείας
εἰπών· ἡ ψυχὴ ὑπὸ τῆς ἰδίας κακίας οὐ φθείρεται· τοὐναντίον γὰρ
δοκοῦσιν οἱ κακοὶ
καὶ ζωτικώτεροι εἶναι καὶ μόνοι ζῆν διὰ τὰς πλεονεξίας καὶ τὴν τρυφήν·
τὸ μὴ φθει-
ρόμενον ὑπὸ τῆς ἰδίας κακίας ἄφθαρτόν ἐστιν, ἐπειδὴ πᾶν τὸ
419
φθειρόμενον ὑπὸ τῆς

ἰδίας κακίας φθείρεται, ὡς ὁ σίδηρος καὶ ὁ χαλκὸς ὑπὸ τοῦ ἰοῦ, ὁ σῖτος
ὑπὸ
τῆς ἐρυσίβης. ἀλλὰ νῦν πάλιν πολλοὶ οἱ συλλογισμοί, ὅσῳ καὶ αἱ
προτάσεις τῶν
συλλογισμῶν μᾶλλον διεστήκασιν ἀλλήλων, καὶ ὅσα τὰ μέσα, τοσοῦτοι
καὶ οἱ συλλο-
γισμοί. καὶ τὸ αὐτὸ μὲν πρόβλημα διὰ πλειόνων ὅρων ἢ τριῶν, οὐ μὴν ὁ
εἷς συλλο-
γισμὸς περὶ οὗ ὁ λόγος. τρίτη συνηγορία. ἐνδέχεται κατηγορικὸν
συλλογισμὸν διὰ
πλειόνων ἢ τριῶν ὅρων προβαίνειν, ὡς ὁ Πλάτων ἐν Φαίδρῳ τὴν ψυχὴν
ἀθάνατον
ἀπέδειξε διὰ μέσου τοῦ αὐτοκινήτου καὶ ἀεικινήτου . ἀλλὰ πάλιν δύο
εἰσὶ συλλογισμοί,
ὅτι ἡ ψυχὴ ἀεικίνητον διὰ μέσου τοῦ αὐτοκινήτου, καὶ ὅτι ἀθάνατος διὰ
μέσου τοῦ
ἀεικινήτου .
Ὅτι δὲ πᾶς συλλογισμὸς ἐκ δύο προτάσεων προσεχῶν, οὕτως δείκνυσιν·
εἰ γὰρ
δυνατόν, συναγέσθω τὸ Ε ἐκ τεττάρων προτάσεων προσεχῶν τῶν ΑΒ ΓΔ·
αἱ ΑΒ
προτάσεις τοίνυν ἢ συνάγουσί τι ἢ οὐ συνάγουσι· ἀλλ' εἰ μὲν μὴ
συνάγουσί τι, μάτην
εἰλημμέναι εἰσίν· εἰ δὲ συνάγουσί τι, ἢ τὸ Ε συνάγουσιν ἢ μίαν τῶν ΓΔ
λοιπῶν προ-
τάσεων ἢ ἄλλο τι παρὰ ταῦτα· ἀλλ' εἰ μὲν τὸ Ε, ἔχομεν τὸ ζητούμενον, ὅτι
ἐκ δύο
προτάσεων συλλογισμός· εἰ δὲ ἓν τῶν ΓΔ, οὐκέτι προσεχής ἐστιν ὁ
συλλογισμὸς οὐδ'
ἁπλοῦς ἀλλὰ σύνθετος ἐκ προσυλλογισμοῦ· εἰ δὲ ἄλλο παρὰ τὸ Ε καὶ τὰ
ΓΔ συνάγει
τὰ ΑΒ, νῦν οὐ μόνον πολλοί εἰσιν οἱ συλλογισμοί, καθάπερ καὶ ἐπὶ τῆς
δευτέρας ὑπο
Συριανός. Αριστοτέλης, σχόλια Μετά τα Φυσικά.

Syriani in metaΦυσικά commentaria”, Ed. Kroll, W.erlin: Reimer, 1902;
Commentaria in Aristotelem Graeca 6.1.P. 45, γρ. 26
οὐ μὴν ἀλλ' εἴ τις ἐνατενίσειε τῷ λόγῳ, προσεχῶς μὲν ὄψεται τά τε εἴδη

καὶ τὰ καθόλου συναναιρούμενα τῇ ὑποθέσει, οὐδὲν δὲ ἧττον καὶ τὰ
αἰσθητὰ
420
τῶν ὄντων περιγραφόμενα. εἰ μὴ γὰρ εἴη αὐτοὲν τῶν ἁπάντων

ἐξῃρημένον,
οὔτε τῶν καθόλου δύναταί τι εἶναι οὔτε τῶν ἀτόμων· τὸ μέν, ὅτι ἓν καὶ
πλῆθος ἡ φύσις, δεῖ δὲ προτάττειν τὸ μόνως ἕν· τὸ δέ, ὅτι πολλὰ ἓν ἡ
σύστασις, καὶ ἅμα ὅτι τῶν ἐν μεθέξει ἑνῶν, εἰ μὴ προθείη τις τὸ ἀμέ-
θεκτον ἕν, οὐκ ἔσται τὸ αἴτιον τῆς ἐν τοῖς οὖσιν ἑνώσεως, ὥσπερ οὐδὲ
τοῦ
εἶναι τοῖς ὁπωσποτοῦν οὖσιν αἰτίαν καταλιμπάνουσιν οἱ μὴ τὸ ὂν ἀρχὴν
ἁπάντων εἶναι λέγοντες. ὥσπερ γὰρ τῶν ἀγαθῶν τοῖς πᾶσιν ἀρχὴ μία τὸ
ἀγαθόν, ὃ οὔτε τινός ἐστιν ἀγαθὸν οὔτ' ἄλλο τι παρὰ τἀγαθόν, καὶ ὥσπερ
τοῦ κινεῖσθαι τοῖς πᾶσι τὸ αὐτοκίνητον αἴτιον καὶ τούτῳ δὲ ἡ
αὐτοκίνησις,
ἥτις οὐ τοῦδέ ἐστι κίνησις οὐδ' ἄλλο τι παρὰ τὴν κίνησιν, ἀλλ' ὅπερ εἴπο-
μεν αὐτοκίνησις, ἔχει δὲ καὶ τὰ γιγνώσκοντα πάντα τὴν αὐτόγνωσιν
ἀρχήν,
οὕτω τὰ μὲν ὄντα ᾗ ὄντα πρόεισιν ἀπὸ τοῦ ὄντος, ὃ οὐ τόδε ἐστὶ τὸ ὂν
ἀλλ' αὐτοόν, τὰ δ' ἡνωμένα τὴν ἕνωσιν ἀπὸ τοῦ ἑνὸς τοῦ ἐξῃρημένου τῶν
ὅλων καταδέχεται.
Συριανός. Αριστοτέλης, σχόλια Μετά τα Φυσικά. P. 45, γρ. 28
τῶν ὄντων περιγραφόμενα. εἰ μὴ γὰρ εἴη αὐτοὲν τῶν ἁπάντων

ἐξῃρημένον,
οὔτε τῶν καθόλου δύναταί τι εἶναι οὔτε τῶν ἀτόμων· τὸ μέν, ὅτι ἓν καὶ
πλῆθος ἡ φύσις, δεῖ δὲ προτάττειν τὸ μόνως ἕν· τὸ δέ, ὅτι πολλὰ ἓν ἡ
σύστασις, καὶ ἅμα ὅτι τῶν ἐν μεθέξει ἑνῶν, εἰ μὴ προθείη τις τὸ ἀμέ-
θεκτον ἕν, οὐκ ἔσται τὸ αἴτιον τῆς ἐν τοῖς οὖσιν ἑνώσεως, ὥσπερ οὐδὲ
τοῦ
εἶναι τοῖς ὁπωσποτοῦν οὖσιν αἰτίαν καταλιμπάνουσιν οἱ μὴ τὸ ὂν ἀρχὴν
ἁπάντων εἶναι λέγοντες. ὥσπερ γὰρ τῶν ἀγαθῶν τοῖς πᾶσιν ἀρχὴ μία τὸ
ἀγαθόν, ὃ οὔτε τινός ἐστιν ἀγαθὸν οὔτ' ἄλλο τι παρὰ τἀγαθόν, καὶ ὥσπερ
τοῦ κινεῖσθαι τοῖς πᾶσι τὸ αὐτοκίνητον αἴτιον καὶ τούτῳ δὲ ἡ
αὐτοκίνησις,
ἥτις οὐ τοῦδέ ἐστι κίνησις οὐδ' ἄλλο τι παρὰ τὴν κίνησιν, ἀλλ' ὅπερ εἴπο-
μεν αὐτοκίνησις, ἔχει δὲ καὶ τὰ γιγνώσκοντα πάντα τὴν αὐτόγνωσιν
ἀρχήν,
οὕτω τὰ μὲν ὄντα ᾗ ὄντα πρόεισιν ἀπὸ τοῦ ὄντος, ὃ οὐ τόδε ἐστὶ τὸ ὂν
ἀλλ' αὐτοόν, τὰ δ' ἡνωμένα τὴν ἕνωσιν ἀπὸ τοῦ ἑνὸς τοῦ ἐξῃρημένου τῶν
ὅλων καταδέχεται.
421
Συριανός. Αριστοτέλης, σχόλια Μετά τα Φυσικά. P. 142, γρ. 17
γεῖσθαι τὰ σώματα ἐξ αὐτῶν, ταύτῃ μέμφεται. ἔστι δὲ ὁ ἔπαινος ψευδὴς

καὶ χείρων τῆς μέμψεως· μᾶλλον δὲ ἄμφω μὲν ψευδεῖς, καὶ ὁ ἔπαινος
καὶ ὁ ψόγος, ἀλλ' ὁ μὲν ἐπὶ μηδὲν αὐτοῖς προσηκούσῃ γέγονεν ὑποθέσει,
ὁ δὲ ἐπὶ ἀληθεῖ· δῆλον δὲ πότερος ἐπὶ ποτέρᾳ. τίς γὰρ οὐκ ἂν γελάσειεν
ἀκούων, ὅτι οἱ Πυθαγόρειοι χωριστοὺς ἀριθμοὺς οὐκ ᾔδεσαν; αὐτοῦ μὲν
Πυθαγόρου διχῶς εἰωθότος ὁρίζεσθαι τοὺς ἀριθμούς, καὶ δι' ἑκατέρου
μὲν
τῶν ὅρων τὸ πάντῃ χωριστὸν αὐτῶν καὶ ἄχραντον ἐνδεικνυμένου, διὰ δὲ
τοῦ ἑτέρου καὶ τὸ δημιουργικὸν αὐτῶν καὶ προνοητικόν τε καὶ
φρουρητικὸν
τῶν ὅλων ἀναδιδάσκοντος (ὅταν μὲν γὰρ ἔκτασιν καὶ ἐνέργειαν τῶν ἐν
μονάδι σπερματικῶν λόγων εἶναι φῇ τὸν ἀριθμόν, τὸν ἀπὸ τῆς οἰκείας
ἀρχῆς αὐτογόνως καὶ αὐτοκινήτως προεληλυθότα καὶ τὸν ἐν ἑαυτῷ ἱδρυ-
μένον καὶ ἐν εἴδεσι παντοίοις ἀφωρισμένον παραδίδωσιν· ὅταν δὲ τὸ πρὸ
πάντων ὑποστὰν ἐν θείῳ νῷ, ἀφ' οὗ καὶ ἐξ οὗ πάντα συντέτακται καὶ
μένει
τάξιν ἄλυτον διηρθρωμένα, τὸν παραδειγματικὸν καὶ ποιητὴν καὶ πατέρα
θεῶν τε καὶ δαιμόνων καὶ τῶν θνητῶν πάντων ἀριθμὸν ἀνυμνεῖ)· τῶν δὲ
περὶ Ἵππασον ἀριθμὸν εἶναι λεγόντων παράδειγμα πρῶτον κοσμοποιίας,
καὶ
πάλιν κριτικὸν κοσμουργοῦ θεοῦ ὄργανον, Φιλολάου δὲ διισχυριζομένου
τὸν
ἀριθμὸν εἶναι συνοχὴν τῆς τῶν κοσμικῶν αἰωνίας διαμονῆς τὴν αὐτογενῇ
καὶ κρατιστεύουσαν, ἁπάντων δὲ ὡς εἰπεῖν τῶν ἄλλων Πυθαγορείων κατ'

ἴχνη ταύτης τῆς θεωρίας τὴν περὶ τῶν ἀριθμῶν ὑπόληψιν
διαρθρωσάντων.
εἰ δὲ ὅτι καὶ τὰ σώματά φασιν ἐκ τῶν φυσικῶν ἀριθμῶν ἐσχηκέναι τὴν
Ασκληπιός. Αριστοτέλης, σχόλια Μετά τα Φυσικά.

“Asclepii in Aristotelis metaphysicorum libros A–Z commentaria”, Ed.
Hayduck, M.Berlin: Reimer, 1888; Commentaria in Aristotelem Graeca
6.2.P. 77, γρ. 13
εἶναι ἰδέας· τὰ γὰρ κακὰ τῷ ὄντι ἀνυπόστατα ὑπάρχουσι καὶ παρυφί-

στανται, ὡς λέγεται ἐν ταῖς Πλατωνικαῖς συνουσίαις. ἄκρατον γὰρ τὸ
κακὸν
οὐκ ἔστιν ἐν τῷ παντί. εἰ γὰρ καὶ τὸ μερικὸν κακόν ἐστιν, ἀλλ' οὖν γε
πρὸς τὸ πᾶν οὐκ ἔστι κακόν· ἀξία γὰρ ἦν ἡ ψυχὴ τοῦ τελευτήσαντος
παθεῖν καὶ τοῦ ποιήσαντος ποιῆσαι. εἰ γὰρ ἄρχοντος δραστηρίου ὄντος
422
οὐδὲν κακὸν γίνεται, πολλῷ μᾶλλον θεοῦ ὄντος ἐν τῷ παντί. διό, φησὶν
ὁ Ἰάμβλιχος, ἐπισκήπτει τῷ λέγοντι ὅτι κατὰ συγχώρησιν θεοῦ γίνεται τὸ
κακόν, ὥς φησιν ὁ Θουκυδίδης· ὁ γὰρ δυνάμενος παῦσαι περιορῶν δὲ τἀ-
ληθέστερον αὐτὸ δρᾷ. πῶς οὖν δυνατόν ἐστι τὸν θεὸν παριδεῖν κακὰ
γινό-
μενα; μή τί γε εἰ πρὸς τὸ πᾶν ἀποβλέψομεν. εἰ γάρ τις εἴποι ὅτι διὰ τὸ
αὐτοκίνητον τῆς ψυχῆς, οὐδὲ οὕτως, φησίν, ἔστιν· ὁ γὰρ θεὸς οὐ
συγχωρεῖ
τὸ ὄντως κακὸν ὑποστῆναι, ἀλλ' ἐν τούτοις κωλύει. οὔτε γὰρ θεὸς κακῶν
αἴτιος οὔτε θέμις τοῦτο λέγειν. εἰ δὲ δυνάμενος κωλῦσαι οὐ κωλύει,
αἴτιός
ἐστιν. εἰδέναι οὖν χρὴ ὅτι τὸ ἀγαθὸν ὑπερβέβηκε τὸ ὄν· ὑπὲρ τὸ ὂν γάρ
ἐστι· τὸ δὲ ἀγαθὸν τὸ ἀντιδιαιρούμενον τῷ ὄντι ἧττον αὐτοῦ ἐστιν.
Asclepius Phil., In Aristotelis metaphysicorum libros A-Z commentaria

P. 448, γρ. 29
πός ἐστι, διὰ τί ἐστι ψυχή, ὅτι ψυχή ἐστι. τὸ γὰρ πρᾶγμα ἔχει ὕπαρξιν
καὶ ὑφέστηκεν· οὐδεὶς οὖν *** ἐπειδὴ ὑφέστηκεν, οἷον διὰ τί ἡμέρα,
ὅτιἡμέρα ἐστίν, ἀλλ' ὡς εἴρηται, ἐπὶ συνθέτων ζητεῖται διὰ τί ἐστι, τὸ
διὰ τί ἄνθρωπος ζῷον, ἐπειδὴ αἰσθήσεως μετέχει, καὶ ὁποῖον ζῷόν ἐστιν
ὁ
ἄνθρωπος, ὅτι λογικόν. εἰδέναι μέντοι χρὴ ὅτι ἐπειδὴ καὶ τὰ ἁπλᾶ εἴδη
ἔστιν ὅτε ἐν ὕλῃ θεωροῦνται, εἰ θεωρήσομεν αὐτὰ ὡς ἐν ὕλῃ, δυνατόν
ἐστιν εἰπεῖν καὶ ἐπὶ αὐτῶν τὸ διὰ τί. οἷον διὰ τί ἐστιν ἄνθρωπος; ἐπειδὴ
σύγκειται ἐκ νεύρων καὶ φλεβῶν καὶ ἀρτηριῶν καὶ ὀστέων. καὶ πάλιν διὰ
τί ἐστιν ὁ οἶκος; ἐπειδὴ σύγκειται ἐκ λίθων καὶ ξύλων καὶ πλίνθων. ἐπὶ
μέντοι γε τῶν ἁπλῶν, ὡς εἴρηται, τὸ εἰ ἔστι καὶ τὸτί ἐστι λέγομεν,
οἷον ζητοῦμεν εἰ ἔστι ψυχὴ καὶ τί ἐστι ψυχή, ὅτι οὐσία αὐτοκίνητος·
οὐκέτι
μέντοι γε φέρομεν ἐπ' αὐτῆς τὸ διὰ τί ἐστι ψυχή.
Ταῦτα εἰρηκὼς ζητεῖ ἐφεξῆς περὶ τοῦ εἴδους· οἷον, εἰ τύχοι, τὸ εἶδος
τῆς σαρκὸς οὔτε στοιχεῖόν ἐστιν οὔτε ἐκ στοιχείων, ἀλλ' εἶδος ἐπιγινό-
μενον τοῖς στοιχείοις. καὶ δείκνυσιν αὐτὸ τοῦτον τὸν τρόπον, καὶ πρῶτον
μὲν ὅτι οὐ δυνατὸν αὐτὸ εἶναι στοιχεῖον. ἀνάγκη γὰρ αὐτὸ εἶναι ἢ στοι-
χεῖον ἢ ἐκ στοιχείων. λέγω οὖνὅτι οὐ δυνατὸν αὐτὸ εἶναι στοιχεῖον·
εἰ γὰρ στοιχεῖοντὸ εἶδος τῆς σαρκός, δῆλον ὅτι ἐκ τούτου καὶ τῶν
ἄλλων στοιχείων γίνεται τὸ εἶδος τῆς σαρκός. τί οὖν ἐστιν τὸ ἑνῶσαν
αὐτὸ τοῦτο καὶ τὰἄλλα στοιχεῖα, ὥστε ἀπογεννῆσαι τὸ εἶδος τῆς σαρκός;
εἰ μὲν οὖν εἴπωσιν ὅτι τὸ εἶδος, ἔχω τὸ ζητούμενον,
423
Ολυμπιόδωρος. Commentaria in Aristotelem

Graeca.
Ολυμπιόδωρος. Prolegomena (4019: 001)“Olympiodori prolegomena et

in categorias commentarium”, Ed. Busse, A.Berlin: Reimer, 1902;
Commentaria in Aristotelem Graeca 12.1.P. 17, γρ. 35
ὡς ἔστι ἐπὶ χειρὸς ἐξετάσαι τὸν λόγον καὶ τοῦ ξέστου· καὶ γὰρ ἡ χεὶρ καὶ
μέρος ἐστὶ καὶ ὄργανον, μέρος μὲν τοῦ ὅλου σώματος ὄργανον δὲ δόσεως
καὶ λήψεως. ὁμοίως καὶ ὁ ξέστης καὶ μέρος καὶ ὄργανόν ἐστι· ἐπειδὴ γὰρ
διττὸς ὁ ξέστης, ὁ μὲν μετρῶν ὁ δὲ μετρούμενος, δυνατὸν μέρος μὲν
εἰπεῖν
τὸν μετρούμενον ὄργανον δὲ τὸν μετροῦντα. ὥσπερ οὖν ἐπὶ τούτων ἐδεί-
ξαμεν ὅτι οὐκ ἀπεικὸς τὸ αὐτὸ κατ' ἄλλο καὶ ἄλλο καὶ μέρος εἶναι
καὶ ὄργανον, οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς λογικῆς οὐδὲν ἄτοπον ἡμῖν συμβήσεται
λέγουσιν αὐτὴν εἶναι καὶ μέρος καὶ ὄργανον· ὄργανον μὲν ὅτε ἐν ψιλοῖς
κανόσι θεωρεῖται, ὡς ὅτε εἴπω ὅτι ‘ἐκ δύο καθόλου καταφατικῶν
καθόλου
καταφατικὸν συνάγεται συμπέρασμα’, μέρος δὲ ὅτε μετὰ τῶν πραγμάτων
αὐτῶν παραλαμβάνεται, ὡς ὅτε εἴπω ὅτι ‘ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτο-

κίνητον ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος’, καὶ πάλιν ‘πᾶν δίκαιον
ἀγαθόν,
πᾶν ἀγαθὸν καλόν, πᾶν ἄρα δίκαιον καλόν’. καὶ ἄξιον θαυμάσαι τόν τε
Πλάτωνα καὶ Ἀριστοτέλη, καὶ τοῦ μὲν Ἀριστοτέλους ὡς χωρίσαντος καὶ
ἐφευρόντος ἄνευ πράγματος τοὺς κακόνας, Πλάτωνος δὲ χωρὶς κανόνων
κεχρημένου τῇ ἀποδείξει· οἱ γὰρ παλαιοὶ ἀποδεῖξαι μὲν ᾔδεισαν,

ἀπόδειξιν
δὲ ποιῆσαι [ἀντὶ τοῦ μέθοδον ἀποδεικτικήν] οὐκ ᾔδεισαν, ταὐτὸ
πάσχοντες
τοῖς κεχρημένοις μὲν ὑποδήμασι, σκυτοτομεῖν δὲ ἀγνοοῦσι. καὶ οὐ διὰ
τοῦτο
χείρονα τὸν Πλάτωνα τοῦ Ἀριστοτέλους οἰητέον, ἀλλὰ τὸ ἐναντίον καὶ
κρείττονα· οὐδὲ γὰρ ἀποδεικνὺς ἐκεῖνος τῆς Ἀριστοτέλους ἀποδεικτικῆς
μεθόδου ἐδεήθη, ἀλλὰ τοὐναντίον Ἀριστοτέλης τῆς Πλάτωνος
ἀποδείξεως.
424
Ολυμπιόδωρος. Αριστοτέλης. Σχόλια στα

μετεωρολογικά.
“Olympiodori in Aristotelis meteora commentaria”, Ed. Stüve, G.
P. 7, γρ. 23
σεως φυσικῆςὑπόμνησιν ἐποίησε τῶν τεσσάρων λόγων ε, ϛ, ζ, η· ἐν τού-

τοις γὰρ περὶ πάσης φυσικῆς κινήσεως ὁ λόγος. ἀλλ' ἴσως τις ἐρεῖ, ποῦ
ὁ περὶ κινήσεως καὶ κενοῦ καὶ ἀπείρου καὶ τόπου καὶ χρόνου λόγος. τί
οὖν φαμεν; ὅτι τοῖς ἄκροις συμπαραλαμβάνεται καὶ τὰ μέσα, ὅτι περὶ
πάσης κινήσεωςεἰρηκὼς ἀνέμνησε περὶ τόπου καὶ χρόνου· πᾶσα γὰρ
κίνησις ἐν τόπῳ καὶ χρόνῳ. εἰ δὲ τόπου ἀνέμνησε, δηλονότι καὶ κενοῦ·
οὐδὲν γὰρ ἄλλο ἐστὶ κενόν, εἰ μὴ τόπος ἐστερημένος σώματος. εἰ δὲ
χρόνου ἀνέμνησε, δηλονότι καὶ ἀπείρου· δοκεῖ γὰρ οἷον ἄπειρος εἶναι ὁ
χρόνος. ζητῆσαι δὲ ἄξιον, τί δήποτε προσέθηκε τὸ φυσικῆς.ἐντεῦθεν
πειρῶνταί τινες δεῖξαι, ὅτι οἶδε καὶ Ἀριστοτέλης τὴν ὑπερφυῆ κίνησιν,
ἣν
καὶ ὁ Πλάτων οἶδε λέγων αὐτοκίνητον τὴν ψυχήν. καί φαμεν, ὅτι ὁ μὲν
Πλάτων τὴν λογικὴν ψυχὴν ἔφη αὐτοκίνητον, ὁ δ' Ἀριστοτέλης φυσικὴν
κίνησιν αὐτοκίνητον. πλὴν οἱ ταῦτα λέγοντες ἔξω τοῦ σκοποῦ βάλλουσι

καὶ ἐκπίπτουσι τῆς Ἀριστοτέλους διανοίας· οὐ γὰρ δευτέραν λέγει εἶναι
ἐκείνην τὴν κίνησιν, ὡς δέδεικται ἐν τῇ Περὶ ψυχῆς. τί οὖν ῥητέον; ὅτι
καὶ αὐτὸς κίνησίν φησιν ὑπερφυῆ τὴν τῶν στοιχείων, ἣν εἰρήκασι κινεῖ-
σθαι τὰς ὁλότητας αὐτῶν ἐφιεμένας τοῦ πέμπτου στοιχείου. διὰ τοῦτο
τὸ φυσικῆς.
Ολυμπιόδωρος. In Platonis Alcibiadem commentarii (4019: 004)

“Olympiodorus. Commentary on the first Alcibiades of Plato”, Ed.
Westerink, L.G.Amsterdam: Hakkert, 1956, Repr. 1982.Sec. 7, γρ. 12
νοήσομεν, ἄτοπον ἔσται θεὸν νομίζειν ἐκκαλεῖσθαι πρὸς τὸ ἁμαρτάνειν·

διὰ τοῦτο δὲ καὶ ὁ ποιητὴς τῇ γλώττῃ ποιεῖ αὐτὸν κολαζόμενον, εἰς ἣν
καὶ ἐπιώρκησεν. ὁ οὖν Σωκράτης οὐχ οὕτως ἐπανορθοῦται τὰς ψυχάς,
ὥσπερ οἱ προειρημένοι, ἀλλὰ διὰ τῶν ὁμοίων μᾶλλον· εἰ μέν τίς ἐστιν
ἐρωτικός, λέγων ‘μάθε τίς ὁ τῶν καλῶν ἔρως’· εἰ δέ τις φιλοχρήματος,
φαμὲν ‘μάθε τί τὸ αὔταρκες’· εἰ δὲ φιλήδονος, ‘τίς ἡ ἀληθῶς ῥᾳστώνη,
ἣν καὶ θεοῖς ὁ ποιητὴς ἀνατίθησι, λέγων “θεοὶ ῥεῖα ζώοντες”’.
ὥστε καὶ πρὸς τὸν Ἀλκιβιάδην τοιοῦτος ὢν καὶ περὶ τοῦ πολιτικῶς
ἑαυτὸν γνῶναι ποιεῖται τὸν λόγον, παρεμμέμικται δὲ καὶ περὶ τοῦ
καθαρτικῶς καὶ θεωρητικῶς. φησὶ γὰρ ἐνταῦθα ὅτι ‘ὥσπερ εἰ ὁ δημιουρ-
γὸς προσέταξε τῷ ὄμματι “ἴδε σεαυτό”, διὰ τὸ μὴ εἶναι αὐτοκίνητον
425
οὐκ ἂν ἐδύνατο τοῦτο ποιεῖν, ἀλλ' εἰς ἕτερον ἂν ἀπέβλεπεν ὀφθαλμόν,

καὶ τούτου οὐκ εἰς τυχὸν μέρος, ἀλλ' εἰς τὸ τὴν ὀπτικὴν ἐμπεπιστευμένον
ἐνέργειαν, ὃ καὶ κόρη καλεῖται διὰ τὸ ἐν αὐτῷ φαίνεσθαι τὰ εἴδωλα,
οὕτω καὶ σύ, ὦ Ἀλκιβιάδη, ἐπειδὴ τὸ ἐν σοὶ αὐτοκίνητον ἀπετύφλωσας
ταῖς ἀλόγοις ἐνεργείαις ἐκδοὺς σεαυτόν, ἀπόβλεψον εἰς ἐμέ, τουτέστι
τὴν Σωκρατικὴν ψυχήν, καὶ ταύτης μὴ εἰς τὸ τυχὸν μέρος, ἀλλ' εἰς τὸ
ἀκρότατον, καὶ ὄψει ἐν ἐμοὶ νοῦν καὶ θεόν’. διὰ μὲν οὖν τοῦ εἰπεῖν
’ἀπόβλεψον εἰς ἐμὲ’ δεδήλωκεν ὅτι περὶ τοῦ γνῶναι πολιτικῶς ἑαυτόν
ἐστιν ὁ σκοπός· διὰ δὲ τοῦ εἰπεῖν ‘μὴ εἰς τὸ τυχόν’, ὅτι καὶ καθαρτικῶς,
τοῦ γὰρ ἀκροτάτου τῆς ψυχῆς τὸ καθαίρειν ἑαυτόν·
Ολυμπιόδωρος. In Platonis Alcibiadem commentarii Sec. 8, γρ. 2
ἐρωτικός, λέγων ‘μάθε τίς ὁ τῶν καλῶν ἔρως’· εἰ δέ τις φιλοχρήματος,

φαμὲν ‘μάθε τί τὸ αὔταρκες’· εἰ δὲ φιλήδονος, ‘τίς ἡ ἀληθῶς ῥᾳστώνη,
ἣν καὶ θεοῖς ὁ ποιητὴς ἀνατίθησι, λέγων “θεοὶ ῥεῖα ζώοντες”’.
ὥστε καὶ πρὸς τὸν Ἀλκιβιάδην τοιοῦτος ὢν καὶ περὶ τοῦ πολιτικῶς
ἑαυτὸν γνῶναι ποιεῖται τὸν λόγον, παρεμμέμικται δὲ καὶ περὶ τοῦ
καθαρτικῶς καὶ θεωρητικῶς. φησὶ γὰρ ἐνταῦθα ὅτι ‘ὥσπερ εἰ ὁ δημιουρ-
γὸς προσέταξε τῷ ὄμματι “ἴδε σεαυτό”, διὰ τὸ μὴ εἶναι αὐτοκίνητον
οὐκ ἂν ἐδύνατο τοῦτο ποιεῖν, ἀλλ' εἰς ἕτερον ἂν ἀπέβλεπεν ὀφθαλμόν,
καὶ τούτου οὐκ εἰς τυχὸν μέρος, ἀλλ' εἰς τὸ τὴν ὀπτικὴν ἐμπεπιστευμένον
ἐνέργειαν, ὃ καὶ κόρη καλεῖται διὰ τὸ ἐν αὐτῷ φαίνεσθαι τὰ εἴδωλα,
οὕτω καὶ σύ, ὦ Ἀλκιβιάδη, ἐπειδὴ τὸ ἐν σοὶ αὐτοκίνητον ἀπετύφλωσας
ταῖς ἀλόγοις ἐνεργείαις ἐκδοὺς σεαυτόν, ἀπόβλεψον εἰς ἐμέ, τουτέστι
τὴν Σωκρατικὴν ψυχήν, καὶ ταύτης μὴ εἰς τὸ τυχὸν μέρος, ἀλλ' εἰς τὸ
ἀκρότατον, καὶ ὄψει ἐν ἐμοὶ νοῦν καὶ θεόν’. διὰ μὲν οὖν τοῦ εἰπεῖν
’ἀπόβλεψον εἰς ἐμὲ’ δεδήλωκεν ὅτι περὶ τοῦ γνῶναι πολιτικῶς ἑαυτόν
ἐστιν ὁ σκοπός· διὰ δὲ τοῦ εἰπεῖν ‘μὴ εἰς τὸ τυχόν’, ὅτι καὶ καθαρτικῶς,
τοῦ γὰρ ἀκροτάτου τῆς ψυχῆς τὸ καθαίρειν ἑαυτόν· διὰ δὲ τοῦ ‘ὄψει ἐν
ἐμοὶ νοῦν’, ὅτι καὶ θεωρητικῶς, πρέπει γὰρ τῷ θεωρητικῷ τὸ κατὰ τὸν
νοῦν τοῖς πράγμασιν ὁμιλεῖν· διὰ δὲ τοῦ ‘καὶ θεόν’, ὅτι καὶ ἐνθουσιαστι-
κῶς, κατὰ γὰρ τὸ ἐν ἡμῖν θεῖον ἐνθουσιῶμεν, ἁπλοῦν ὂν ὥσπερ καὶ τὸ
θεῖον αὐτό.
ἔοικεν οὗτος ὁ διάλογος, καὶ ὥσπερ ἐκεῖνα τῶν ἀδύτων προηγοῦνται

οὕτω καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην προπυλαίοις δεῖ ἀπεικάζειν, ἀδύτοις δὲ τὸν
Παρμενίδην.
Περὶ δὲ τῆς εἰς τὰ κεφάλαια ἤτοι μέρη διαιρέσεως ἰστέον ὅτι εἰς τρία
426
διαιρεῖται ὁ διάλογος· ἐλεγκτικόν, προτρεπτικόν, μαιευτικόν. καὶ ἐν μὲν

τῷ ἐλεγκτικῷ δείκνυσιν αὐτὸν διπλῇ ἀμαθῆ, ὅτι τε ἀγνοεῖ τὰ πολιτικὰ
καὶ ὅτι νομίζει εἰδέναι. ἀγνοεῖ μὲν γὰρ ὡς μήτε παρὰ διδασκάλου μαθὼν
μήτε ἀφ' ἑαυτοῦ ζητήσας. διχῶς γὰρ ἡ γνῶσις προσγίνεται, ἢ διὰ μα-
θήσεως τῆς διὰ τῶν διδασκάλων ἢ διὰ ζητήσεως ἡμῶν αὐτῶν· κρεῖττον
δὲ τὸ αὐτὸν ζητήσαντα γνῶναι ἢ παρ' ἑτέρου μαθόντα, ὅσον καὶ τὸ
αὐτοκίνητον τοῦ ἑτεροκινήτου, ὡς Ἀριστοτέλης ἐν Ῥητορικαῖς τέχναις
φησίν, καὶ τὸ αὐτοφυὲς κρεῖττον τοῦ ἑτεροδιδάκτου. δείκνυσιν οὖν τὸν

Ἀλκιβιάδην, ὡς εἴρηται, μήτε καθ' ἕνα τρόπον γνόντα τὰ πολιτικά.
οὔτε γὰρ διδασκάλοις ἐσχόλασεν· μόνον γὰρ γράμματα καὶ μουσικὴν
καὶ παλαίειν ἔμαθεν, ἄλλως τε οὐδὲ χρόνος φαίνεται ἐν ᾧ νομίσας
ἀγνοεῖν προσῆλθε διδασκάλῳ (παῖς γὰρ ὢν κομιδῇ καὶ νέος ἀστραγα-
λίζων ἔλεγεν πρὸς τοὺς ἄλλους ἐπομνύμενος ὅτι ‘ἀδικοῦμαι’, ὡς ἀκρι-
βῶς εἰδὼς τὸ δίκαιον)· οὔτε δὲ ζητήσας φαίνεται. ὥστε ἐκ τούτων
ἀγνοεῖ, τί τέλος τοῦ πολιτικοῦ, ὅτι τὸ δίκαιον, ὅτι τὸ συμφέρον, ἔτι καὶ
τὸ καλόν. τοῦτο μὲν τὸ ἐλεγκτικόν.
βιάδην ὥστε μὴ διακεῖσθαι ὡς ἀποτάδην αὐτοῦ ποιησομένου τοὺς

λόγους. ἠπίστατο γὰρ ὅτι ῥητορικὸς ὢν ὁ Ἀλκιβιάδης οὕτως αὐτὸν
ἡγήσεται διαλέγεσθαι· διό φησιν, ‘οἵους δὴ εἴθισαι ἀκούειν’.
ἐντίθησι δὲ αὐτῷ ἔννοιαν ὅτι διαλογικῶς αὐτὸς διαλέξεται· ἐπάγει γάρ,
‘οὐ γάρ ἐστι τοιοῦτον τὸ ἐμόν· ἀλλ' ἐνδείξασθαι μέν
σοι’,ἀντὶ τοῦ ‘κατὰ πεῦσιν καὶ ἀπόκρισιν προσδιαλεχθῆναι’.
Ἐὰν ἓν μόνον ἐθέλῃς βραχὺ ὑπηρετῆσαι: ἐνταῦθα τὸ ἕτερον αἰτεῖ
τὸν Ἀλκιβιάδην ὁ Σωκράτης, τουτέστιν τὸ ἀποκρίνασθαι. ‘βραχὺ’
δὲ εἶπεν ὡς τὴν ἀνυπόθετον ἀσκῶν φιλοσοφίαν καὶ μὴ δεόμενος πολλῶν
λόγων. δι' ἃς δὲ αἰτίας αἰτεῖ αὐτὸν ἀποκρίνασθαι, εἰρήκαμεν καὶ ἐν
τῇ θεωρίᾳ· καὶ νῦν δὲ ῥητέον ὅτι διὰ τὸ αὐτοκινήτως ἐνεργεῖν ὑφ'
ἑαυτοῦ ἐλεγχόμενος διὰ τῶν ἀποκρίσεων δόξει διορθοῦσθαι. ἰστέον
γὰρ ὅτι πρὸς ἑαυτοὺς ἐπιστρέφοντες αὐτοκινήτως ἐνεργοῦμεν, μὴ
δεόμενοί τινος ἔξωθεν πρὸς ἐπιδιόρθωσιν καὶ ἀπαλλαγὴν τῶν ἐν ἡμῖν
παθῶν· ὅτε δὲ διὰ τοῦ ἑτέρους ἐλέγχεσθαι καταπαύσωμεν τὰ πάθη,
τότε ἑτεροκινήτως. καθάπερ ἐν Γοργίᾳ· καὶ γὰρ ἐκεῖ διὰ τοῦ Θρασυ-
μάχου τὸν θυμὸν ἐλέγχοντος τοῦ Σωκράτους ἡμεῖς ἐννοοῦμεν κατα-
παῦσαι τὸν ἐν ἡμῖν Θρασύμαχον. καὶ πάλιν διὰ μὲν τοῦ Καλλικλέους
τὸ φιλήδονον, διὰ δὲ τοῦ Πώλου τὸ φιλότιμον. ὁμοίως δὲ καὶ διὰ τοῦ
Πρωταγόρου τὴν φαντασίαν· σοφιστὴς γὰρ ὁ Πρωταγόρας, ἔοικε δὲ καὶ
ἡ φαντασία σοφιστῇ, τὰ μὴ ὄντα σοφιζομένη καὶ ἀναπλάττουσα.
427
ἡγήσεται διαλέγεσθαι· διό φησιν, ‘οἵους δὴ εἴθισαι ἀκούειν’.

ἐντίθησι δὲ αὐτῷ ἔννοιαν ὅτι διαλογικῶς αὐτὸς διαλέξεται· ἐπάγει γάρ,
‘οὐ γάρ ἐστι τοιοῦτον τὸ ἐμόν· ἀλλ' ἐνδείξασθαι μέν
σοι’,ἀντὶ τοῦ ‘κατὰ πεῦσιν καὶ ἀπόκρισιν προσδιαλεχθῆναι’.
Ἐὰν ἓν μόνον ἐθέλῃς βραχὺ ὑπηρετῆσαι: ἐνταῦθα τὸ ἕτερον αἰτεῖ
τὸν Ἀλκιβιάδην ὁ Σωκράτης, τουτέστιν τὸ ἀποκρίνασθαι. ‘βραχὺ’
δὲ εἶπεν ὡς τὴν ἀνυπόθετον ἀσκῶν φιλοσοφίαν καὶ μὴ δεόμενος πολλῶν
λόγων. δι' ἃς δὲ αἰτίας αἰτεῖ αὐτὸν ἀποκρίνασθαι, εἰρήκαμεν καὶ ἐν
τῇ θεωρίᾳ· καὶ νῦν δὲ ῥητέον ὅτι διὰ τὸ αὐτοκινήτως ἐνεργεῖν ὑφ'
ἑαυτοῦ ἐλεγχόμενος διὰ τῶν ἀποκρίσεων δόξει διορθοῦσθαι. ἰστέον
γὰρ ὅτι πρὸς ἑαυτοὺς ἐπιστρέφοντες αὐτοκινήτως ἐνεργοῦμεν, μὴ
δεόμενοί τινος ἔξωθεν πρὸς ἐπιδιόρθωσιν καὶ ἀπαλλαγὴν τῶν ἐν ἡμῖν
παθῶν· ὅτε δὲ διὰ τοῦ ἑτέρους ἐλέγχεσθαι καταπαύσωμεν τὰ πάθη,
τότε ἑτεροκινήτως. καθάπερ ἐν Γοργίᾳ· καὶ γὰρ ἐκεῖ διὰ τοῦ Θρασυ-
μάχου τὸν θυμὸν ἐλέγχοντος τοῦ Σωκράτους ἡμεῖς ἐννοοῦμεν κατα-
παῦσαι τὸν ἐν ἡμῖν Θρασύμαχον. καὶ πάλιν διὰ μὲν τοῦ Καλλικλέους
τὸ φιλήδονον, διὰ δὲ τοῦ Πώλου τὸ φιλότιμον. ὁμοίως δὲ καὶ διὰ τοῦ
Πρωταγόρου τὴν φαντασίαν· σοφιστὴς γὰρ ὁ Πρωταγόρας, ἔοικε δὲ καὶ
ἡ φαντασία σοφιστῇ, τὰ μὴ ὄντα σοφιζομένη καὶ ἀναπλάττουσα. τὸν
οὖν Ἀλκιβιάδην ἐνταῦθα αὐτοκινήτως βουλόμενος ἐνεργεῖν παρασκευά-
ζει πρὸς αὐτὸν ὁ Σωκράτης ἀποκρίνασθαι·
συμβουλεύσει· ἔτι δὲ καὶ δύνασθαι ταῦτα προάγειν καὶ φράζειν ἃ

ἐνεθυμήθη, ἐπεὶ ἀνωφελῆ τὰ πρότερα δύο)· τούτων οὖν ὄντων δείκνυσιν
ὁ Σωκράτης ἀπὸ τῆς ἀκριβοῦς γνώσεως μὴ ὄντα σύμβουλον ἀγαθὸν τὸν
Ἀλκιβιάδην. καὶ πρῶτον μὲν χρῆται συλλογισμῷ τοιούτῳ. ‘ὁ ἀγαθὸς
σύμβουλος οἶδεν περὶ ὧν μέλλει συμβουλεύειν, καὶ μᾶλλον ἢ οἷς συμ-
βουλεύει· οὔτε γὰρ ἐπ' ἴσης (μάταιον γὰρ τὰ αὐτὰ διδάσκειν τοὺς
γινώσκοντας) οὔτε ἐπ' ἔλαττον (μανικὸν γὰρ τὸν μὴ γινώσκοντα τοῖς
ἐπιστήμοσιν εἰσηγεῖσθαί τι)· οὐκοῦν ἐξ ἀνάγκης ὁ ἀγαθὸς σύμβουλος
μᾶλλον τῶν ἀκροωμένων οἶδεν περὶ ὧν συμβουλεύει· ὁ μᾶλλον εἰδὼς
ἢ ἔμαθεν ἢ εὗρεν’. διττὴ γὰρ ἡ γνῶσις, εἰς μάθησιν διαιρουμένη καὶ
εὕρεσιν· ἑτεροκινήτως μὲν γὰρ μανθάνομεν, αὐτοκινήτως δὲ εὑρίσκομεν.
οὕτω δὲ καὶ οἱ ποιηταὶ τὸν Ἑρμῆν γνώσεως ἔφορον ὄντα καὶ ἄγγελον
μυθεύουσιν εἶναι καὶ Μαίας υἱόν· ἄγγελον μὲν ὡς μανθάνοντα, ἃ γὰρ
428
μανθάνει παρ' ἑτέρων ὁ ἄγγελος ἀπαγγέλλει· Μαίας δὲ υἱὸν ὡς

εὑρίσκοντα, ἡ γὰρ μαῖα οὐκ αὐτὴ ταῖς τικτούσαις ἐντίθησι τὰ βρέφη,
ἀλλ' ὄντα φωσφορεῖ· οὕτως οὖν καὶ ὁ εὑρίσκων τοὺς ἐνόντας αὐτῷ
λόγους ἀποτίκτει. εἰ δέ ποτε τὸ μανθάνειν κρεῖσσόν ἐστι τοῦ εὑρίσκειν,
ὡς ἡνίκα παρὰ θεῶν δι' ὀνείρων μανθάνομεν, ἰστέον ὅτι τότε καὶ τὸ
ἑτεροκινήτως ἐνεργεῖν τοῦ αὐτοκινήτως αἱρετώτερον· συμφέρει γὰρ
ὑπὸ θεοῦ μᾶλλον ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ ἄγεσθαι. εἶτα ‘ὁ μαθὼν ἢ εὑρὼν ἢ
ἐζήτησεν ἢ ἐδιδάχθη (τὰ μὲν γὰρ τέλη, τὸ μαθεῖν καὶ εὑρεῖν, ταῦτα δὲ
μᾶλλον τῶν ἀκροωμένων οἶδεν περὶ ὧν συμβουλεύει· ὁ μᾶλλον εἰδὼς

ἢ ἔμαθεν ἢ εὗρεν’. διττὴ γὰρ ἡ γνῶσις, εἰς μάθησιν διαιρουμένη καὶ
εὕρεσιν· ἑτεροκινήτως μὲν γὰρ μανθάνομεν, αὐτοκινήτως δὲ εὑρίσκομεν.
οὕτω δὲ καὶ οἱ ποιηταὶ τὸν Ἑρμῆν γνώσεως ἔφορον ὄντα καὶ ἄγγελον
μυθεύουσιν εἶναι καὶ Μαίας υἱόν· ἄγγελον μὲν ὡς μανθάνοντα, ἃ γὰρ
μανθάνει παρ' ἑτέρων ὁ ἄγγελος ἀπαγγέλλει· Μαίας δὲ υἱὸν ὡς
εὑρίσκοντα, ἡ γὰρ μαῖα οὐκ αὐτὴ ταῖς τικτούσαις ἐντίθησι τὰ βρέφη,
ἀλλ' ὄντα φωσφορεῖ· οὕτως οὖν καὶ ὁ εὑρίσκων τοὺς ἐνόντας αὐτῷ
λόγους ἀποτίκτει. εἰ δέ ποτε τὸ μανθάνειν κρεῖσσόν ἐστι τοῦ εὑρίσκειν,
ὡς ἡνίκα παρὰ θεῶν δι' ὀνείρων μανθάνομεν, ἰστέον ὅτι τότε καὶ τὸ
ἑτεροκινήτως ἐνεργεῖν τοῦ αὐτοκινήτως αἱρετώτερον· συμφέρει γὰρ
ὑπὸ θεοῦ μᾶλλον ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ ἄγεσθαι. εἶτα ‘ὁ μαθὼν ἢ εὑρὼν ἢ
ἐζήτησεν ἢ ἐδιδάχθη (τὰ μὲν γὰρ τέλη, τὸ μαθεῖν καὶ εὑρεῖν, ταῦτα δὲ
ὁδοί, τὸ ζητῆσαι καὶ διδαχθῆναι)· ὁ ζητήσας ἢ διδαχθεὶς ἔχει χρόνον
εἰπεῖν ἐν ᾧ οὐκ ᾤετο εἰδέναι, ἵνα ἢ φοιτήσαι εἰς διδασκάλους ἢ ἐν-
ταλαιπωρήσαι ταῖς ζητήσεσιν· ὁ ἀγαθὸς ἄρα σύμβουλος ἔχει χρόνον
εἰπεῖν ἐν ᾧ οὐκ ᾤετο εἰδέναι. ἀλλὰ μὴν ὁ Ἀλκιβιάδης τοῦτον οὐκ ἔχει
λέγειν· νέος γὰρ ὢν κομιδῇ καὶ τοῖς ἡλικιώταις συναστραγαλίζων
ὤμνυεν ὑπ' αὐτῶν ἀδικεῖσθαι ὡς δὴ ἠκριβωμένος τὸ δίκαιον’.
Καὶ οὕτω μὲν συνθετικῶς προῆλθεν ὁ συλλογισμός· ἔστι δὲ καὶ
ἀναλυτικῶς αὐτὸν προαγαγεῖν, οὕτως. ‘ὁ ἀγαθὸς σύμβουλος ἔχει
φιλοχρήματον). δεύτερον δὲ κατορθοῖ ἐν τῇ ἀποκρίσει, ὅτι καὶ τὴν

δέουσαν τάξιν ἐφύλαξεν ἐπὶ τῶν τριῶν· ὥσπερ γὰρ ὁ λόγος θυμοῦ
πρωτεύει καὶ θυμὸς ἐπιθυμίας, οὕτω καὶ ὁ νέος πρότερον εἶπεν τὸ μὲν
ἀπατᾶσθαι τοῦ βιάζεσθαι, τὸ δὲ βιάζεσθαι τοῦ ἀποστερεῖσθαι.
Εἶτα ὁ Σωκράτης δείκνυσι τὸν νέον ἀγνοοῦντα τὸ δίκαιον διὰ τῶν
429
αὐτῶν λόγων. ὡς γὰρ προείρηται, οὐκ ἔστι δέος μὴ κατατριβῶσιν οἱ

λόγοι πολλάκις παραλαμβανόμενοι, δίκην τῶν παλαιῶν σκευαρίων.
φησὶν οὖν ὅτι ‘οὔτε ἔμαθες οὔτε εὗρες’ καὶ τὰ ἑξῆς. δύο γὰρ τρόποι
γνώσεως. μάθησις καὶ εὕρεσις, καθὼς πολλάκις εἴρηται. ὡς μὲν οὖν
αὐτοκινήτως ἐνεργοῦντες εὑρίσκομεν, ὡς δὲ ἑτεροκινήτως μανθάνομεν.
ἰστέον γὰρ ὅτι, καθάπερ ἡ ψυχὴ μεταδέδωκεν ἴχνος αὐτοκινησίας τῷ
σώματι. οὕτως καὶ αὕτη μετέλαβεν παρ' αὐτοῦ ἑτεροκινησίας ἴχνος.
τοῦτο δὲ καὶ ἐφ' ἑτέρων ἐστὶν ἰδεῖν· καὶ γὰρ καὶ ὁ χρόνος μεταδέδωκε
μὲν τῇ κινήσει τοῦ μετρεῖσθαι, μετέλαβε δὲ παρ' αὐτῆς τοῦ διαστατὸς
εἶναι· καὶ πάλιν τὸ εἶδος μεταδέδωκε μὲν τῆς μορφῆς τῇ ὕλῃ, ἀμερὲς
δὲ ὂν μετέλαβεν ἐξ αὐτῆς τοῦ διαστατοῦ, διὸ πολλάκις φαμὲν ‘ὡδὶ μὲν
πόδας, ὡδὶ δὲ κεφαλήν’. αἱ δὲ εὐφυέστεραι τῶν ψυχῶν ὡς αὐτοκίνητοι
μᾶλλον εὑρίσκουσι καὶ ἀποτίκτουσιν ἤπερ μανθάνουσιν, ὥσπερ καὶ τὸ
ἀνάπαλιν αἱ ἀφυέστεραι ὡς ἑτεροκίνητοι μᾶλλον μανθάνουσιν ἤπερ
εὑρίσκουσι. ταῦτα δὲ δηλοῖ τὴν μεσότητα τῆς οὐσίας τῆς ἡμετέρας
δέουσαν τάξιν ἐφύλαξεν ἐπὶ τῶν τριῶν· ὥσπερ γὰρ ὁ λόγος θυμοῦ
πρωτεύει καὶ θυμὸς ἐπιθυμίας, οὕτω καὶ ὁ νέος πρότερον εἶπεν τὸ μὲν
ἀπατᾶσθαι τοῦ βιάζεσθαι, τὸ δὲ βιάζεσθαι τοῦ ἀποστερεῖσθαι.
Εἶτα ὁ Σωκράτης δείκνυσι τὸν νέον ἀγνοοῦντα τὸ δίκαιον διὰ τῶν
αὐτῶν λόγων. ὡς γὰρ προείρηται, οὐκ ἔστι δέος μὴ κατατριβῶσιν οἱ
λόγοι πολλάκις παραλαμβανόμενοι, δίκην τῶν παλαιῶν σκευαρίων.
ψυχῆς· οὔτε γὰρ ἀεὶ ἀτελής ἐστιν, ὡς εὑρίσκουσα, οὔτε ἀεὶ τελεία, ὡς

430
ψυχῆς· οὔτε γὰρ ἀεὶ ἀτελής ἐστιν, ὡς εὑρίσκουσα, οὔτε ἀεὶ τελεία, ὡς
μανθάνουσα.
πῶς δεῖ ἄρχειν ἄρχων ἐστίν, εἰ καὶ μὴ κέχρηται τῇ ἀρχῇ· τοιοῦτοι δὲ

οἱ φιλόσοφοι· διὸ καὶ ἐν Φαίδρῳ φησίν, ‘μετὰ μὲν δὴ Διός εἰμι’.
Ἀλκιβιάδῃ δὲ ὡς φιλάρχῳ καὶ στρατηγικῷ ἁρμόττει, ὥστε οὐ μάτην
τὸ εἰπεῖν ‘τὸν ἐμόν τε καὶ σόν’.ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐν τοῖς ἐφεξῆς
ἁρμόττει λεχθῆναι· ἐνταῦθα δέ φησιν ὅτι ‘πότερον σαυτὸν λέ-
ληθαςἀγνοῶν τὸ δίκαιον’ (οἰκεῖον δὲ ἡ λήθη τῇ ἀγνοία, ἄμφω γὰρ
γνώσεώς εἰσιν ἀπουσία) ‘ἢ ἐμὲ ἔλαθες μαθών;’ἀντὶ τοῦ ‘πῶς,
εἴγε δίκην συνειδότος ἐφ' ἑκάστῃ ἡμῶν ἐνεργείᾳ παρόντος κἀγὼ
συνακολουθῶ σοι, λαθεῖν με ἔμελλες;’
Καὶ φοιτῶν εἰς διδασκάλου: ἐντεῦθέν ἐστι μαθεῖν ὅτι καὶ οἱ μανθά-
νοντες παρὰ ἄλλου ἔχουσί τι αὐτοκίνητον, τουτέστι τὸ προαιρεῖσθαι
μανθάνειν καὶ φοιτᾶν εἰς διδασκάλου καὶ μὴ βίᾳ καὶ μοχλείᾳ προς-
λαμβάνειν τὸ μανθάνειν, εἰ καὶ παρ' ἑτέρων αὐτοῖς ἡ γνῶσις προσέρχε-
ται.
Καὶ τίς ἐστιν οὗτος; φράσον καὶ ἐμοί, ἵνα αὐτῷ φοιτητὴν προξενή-
σης ἐμέ: ζητητέον πῶς, εἰ δεῖ καὶ τὰς εἰρωνείας τοῦ φιλοσόφου ἀληθεῖς
εἶναι, νῦν ὁ Σωκράτης εἰδὼς τὸ δίκαιον λέγει πρὸς τὸν νέον ὅτι ‘φράσον
μοι παρ' ὅτου τὸ δίκαιον ἔμαθες, ἵνα αὐτῷ φοιτήσω’. ἤ φαμεν ὅτι δεῖ τὸν
ἐρωτικὸν καὶ συναγνοεῖν καὶ συνανάγεσθαι τοῖς παιδικοῖς· ὡς μὲν οὖν
ἐρωτικὸς ὁ Σωκράτης ἠγνόει τὸ δίκαιον ἀγνοοῦντος τοῦ νέου, ὡς δὲ
διδάσκαλος ἠπίστατο. ἢ καὶ βʹ λύσιν· ὅτι ἢ πρὸς κρείττονα ἐφοίτα
ἀγαθὰ ἡμῖν θέλοντας ‘εὔνους’ ἡμῖν φαμέν. καὶ ὡς ἐφετὸν ἑκάτερον τὸ

431
εὖ ἔχει· καὶ γὰρ καὶ τὸ καλὸν ἐφετόν ἐστιν ὡς καλοῦν ἐφ' ἑαυτὸ καὶ
τὸ ἀγαθὸν ὡς ἄγαν θεῖν ἐπὶ αὐτὸ ποιοῦν πάντας. διὸ καὶ ὁ δαιμόνιος
Ἀριστοτέλης ἀρχὴν ὑποθέμενος οὐ τὸ πρῶτον αἴτιον, ἀλλὰ τὸν νοῦν, ἐν
τῇ Μετὰ τὰ φυσικὰ περὶ αὐτοῦ διαλεγόμενος ἔλεγεν διττὸν εἶναι τὸ εὖ,
τὸ μὲν ἐν τῷ στρατηγῷ, τὸ δὲ ἐν τῷ στρατοπέδῳ, καὶ αἴτιον εἶναι τὸ
ἐν τῷ στρατηγῷ τοῦ ἐν τῷ στρατοπέδῳ· οὕτως ᾠκείωται τῷ καλῷ τὸ
εὖ, οἰκεῖον γὰρ τῷ νῷ τὸ καλόν. εἰ γὰρ περὶ τοῦ ἀγαθοῦ τὸν λόγον
ἐποιεῖτο, οὐκ ἂν τὸ εὖ παρελάμβανεν, διότι ὑπὲρ τοῦτό ἐστι τὸ πρῶτον.
ἀλλὰ καὶ ἡ δευτέρα οὐκ ἔστιν ἡ αὐτή, ἄλλο γάρ ἐστι τὸ εὖ πράττειν
παρὰ τὸ εὐδαιμονεῖν· τὸ μὲν γὰρ ὡς αὐτοκινήτοις ἁρμόττει (τὸ γὰρ
κατὰ ἀρετὴν ζῆσαι αὐτοκινησίας ἴδιον), τὸ δὲ εὐδαιμονεῖν ἄνωθεν ἡμῖν
ἐφήκει τοῖς κατ' ἀρετὴν ζήσασι· τοῖς γὰρ ἐπιτηδείους ἑαυτοὺς ποιήσασιν
ἡ θεόθεν ἔλλαμψις παραγίνεται, ἥτις εὐδαιμονία ἐστί, καὶ κρεῖττον τὸ
τοιοῦτον ἑτεροκίνητον τοῦ αὐτοκινήτου· κρεῖττον γὰρ τὸ θεόθεν
ἄγεσθαι ἢ ὑφ' ἑαυτῶν.
Εἶτα ἐπισυνάπτει τοῖς εἰρημένοις δύο προτάσεις καὶ οὕτως συνάγει
τὸ προκείμενον, ἄνωθεν μίαν καὶ κάτωθεν. κάτωθεν μέν, ὅτι ὁ τὰ ἀγαθὰ
ποιῶν συμφέροντα ποιεῖ (ταὐτὸν γάρ ἐστιν ἀγαθὸν καὶ συμφέρον)·
ἄνωθεν δέ, διότι ὁ τὰ δίκαια ποιῶν καλὰ ποιεῖ (τοῦτο γὰρ ἦν συγχω-
ρήσας ὁ Ἀλκιβιάδης, ‘πᾶν δίκαιον καλόν’)· καὶ συνάγει ὅτι ‘οὐκοῦν
εὖ ἔχει· καὶ γὰρ καὶ τὸ καλὸν ἐφετόν ἐστιν ὡς καλοῦν ἐφ' ἑαυτὸ καὶ
τὸ ἀγαθὸν ὡς ἄγαν θεῖν ἐπὶ αὐτὸ ποιοῦν πάντας. διὸ καὶ ὁ δαιμόνιος
Ἀριστοτέλης ἀρχὴν ὑποθέμενος οὐ τὸ πρῶτον αἴτιον, ἀλλὰ τὸν νοῦν, ἐν
ἄγεσθαι
ἢ ὑφ' ἑαυτῶν.
432

καὶ πᾶν δίκαιον συμφέρον’.

ἄγεσθαι ἢ ὑφ' ἑαυτῶν.
καὶ πᾶν δίκαιον συμφέρον’.
Εἶτα μίαν τῶν προτάσεων τῶν ῥηθεισῶν μεταξὺ ἀντιστρέφει λέγων
’καὶ ὁ εὖ πράττων καλὰ πράττει’. τοῦτο δὲ ποιεῖ ἐνδεικνύμενος ὅτι
πᾶσαι αἱ προτάσεις ἀντιστρέφουσιν καὶ διὰ τοῦτο καὶ τὸ συμπέρασμα.
καὶ ἡ πατρίς, ὡς ὁ Πορφύριός φησιν), ἀπὸ γενέσεως, ἀπὸ τροφῆς, ἀπὸ

παιδείας· καὶ ταύτης διττῆς, ἢ προπαιδείας ἢ παιδείας. ἀπὸ μὲν γένους,
ὅτι’ ἐκεῖνοι ἀπὸ Διὸς κατάγονται, σὺ δὲ ἐξ ἀνθρώπων’· ἦν γὰρ Περσεὺς
Διὸς καὶ Δανάης, Περσέως δὲ καὶ Ἀνδρομέδας τῆς κατ' οὐρανὸν
Ἀχαιμένης, διὸ καὶ οἱ Πέρσαι Ἀχαιμενίδαι λέγονται. ὁ δὲ Ἀλκιβιάδης
φησὶν καὶ αὐτὸς ἐκ Διὸς κατάγεσθαι, ἦν γὰρ ἀνέκαθεν Αἰακίδης. ὁ δὲ
Σωκράτης ἀστεϊζόμενος καὶ ἑαυτόν φησι Δίϊον εἶναι, διότι Δαιδάλου
ἦν ἀπόγονος, ὁ δὲ Δαίδαλος Ἡφαίστου τοῦ τοῦ Διὸς ὑπῆρχεν. Δαιδάλου
δὲ ἔλεγεν ἑαυτὸν εἶναι διότι πρῶτος ὁ Δαίδαλος τῶν ἀγαλμάτων
433
συνηγμένους ἐχόντων τοὺς πόδας διέστησεν, σύμβολον δηλῶν βαδίσεως

καὶ τοῦ αὐτοκινήτου· καὶ Σωκράτης δὲ πρῶτος τοὺς ἀνθρώπους αὐτο-
κινήτους ἐποίησεν μὴ ἐάσας αὐτοὺς διὰ διδαχῆς ἐπιστήμας εἰδέναι,
ἀλλὰ διὰ μαιείας καὶ εὑρέσεως, διὰ τούτου αὐτοκινήτους αὐτοὺς
ποιήσας. καί φησιν ὅτι ‘ἡμεῖς μέν, εἰ καὶ ἐκ Διὸς καταγόμεθα κἀκεῖνοι,
ἀλλ' οὐχ ὁμοίως ἐπ' ἀμφοῖν τὸ γένος ἐστίν· ἡμεῖς μὲν ἐξυδαρώσαμεν
τὸ ἡμέτερον γένος ταῖς μεταξὺ γενεαῖς καὶ μὴ φυλάξαντες ἀκέραιον
τοῦτο, ἐκεῖνοι δὲ οὐχ οὕτως, ἀλλ' ἀνόθευτον τοῦτο τετηρήκασι τῇ
διαδοχῇ τοῦ γένους ὄντες βασιλεῖς’. λοιπὸν δὲ καὶ ἀπὸ πατρίδος ὡς
ἀπὸ γένους κατασκευάζει ὅτι κρείττους ἐκεῖνοι· φησὶν ὅτι ‘οὐκ Ἀθη-
ναῖος εἶ τὸ ἀνέκαθεν, ὦ Ἀλκιβιάδη, εἴγε ἐξ Αἰακοῦ τὸ γένος εἴληφας·
ἦν γὰρ Αἰγινήτης ὁ Αἰακός, καὶ ὁ Αἴας ἐκ Τελαμῶνος Σαλαμίνιος ἦν
παιδείας· καὶ ταύτης διττῆς, ἢ προπαιδείας ἢ παιδείας. ἀπὸ μὲν γένους,

καὶ Εὐρυσάκης ἐκ τούτου γενόμενος’·

434

καὶ Εὐρυσάκης ἐκ τούτου γενόμενος’· καὶ ὅτι ‘ἄδηλον μὴ οὐχ ὑπάρχεις
Δίϊος, ἀλλὰ μοιχίδιος, διότι ἀπαραφύλακτοί εἰσιν αἱ Ἀθηναίων
Περσικὴ τράπεζα, καὶ τῆς Συβαριτικῆς τρυφηλοτέρα οὖσα· εἰ δὲ

Λακεδαιμόνιοι μὴ χρῶνται τρυφῇ, ἀλλ' οὖν νικᾷ καὶ ὑπ' ἐκείνων τῇ
λιτῇ διαίτῃ’. ὅθεν ἀποροῦσι πῶς ὁ Σωκράτης τὸν Ἀλκιβιάδην τοῖς
Πέρσαις παραβάλλει κατὰ τὴν τρυφήν· μᾶλλον γὰρ αὐτὸν ποιεῖ ζηλοῦν
αὐτοὺς κατὰ ταύτην καὶ μιμεῖσθαι αὐτοὺς ταύτῃ. λύομεν δὲ ἡμεῖς
τοῦτο λέγοντες ὅτι ‘ἀλλ' οὐ πρὸς Πέρσας παραβάλλει αὐτὸν μόνον
τρυφῶντας, ἀλλὰ καὶ πρὸς Λακεδαιμονίους λιτῇ τῇ διαίτῃ χρωμένους’·
καὶ ὅτι ἐκ τοῦ παρὰ Ἀλκιβιάδῃ φαινομένου ἀγαθοῦ τὸν λόγον ποιεῖται,
παρ' ἐκείνῳ γὰρ ἀγαθὸν ἡ τρυφή.
’Ἀλλὰ καὶ κατὰ πλοῦτον ἥττων εἶ τῶν Λακεδαιμονίων’. τριττοῦ γὰρ
ὄντος τοῦ πλούτου, ἢ αὐτοκινήτου ἢ ἑτεροκινήτου ἢ ἀκινήτου, καθ'
ἕκαστον τούτων ἡττᾶται ὁ νέος τῶν Λακεδαιμονίων πλούτου. κατὰ μὲν
γὰρ τὸν ἀκίνητον, ὅτι Μεσσήνην ἑλόντες ἠφώρισαν αὐτὴν εἶναι πρὸς
τὴν ἀναγκῶν χορηγίαν· περὶ ἧς ἔφη Τυρταῖος ὁ ποιητὴς
‘Μεσσήνην ἀγαθὸν μὲν ἀροῦν, ἀγαθὸν δὲ φυτεῦσαι’·
ἦν γὰρ εὔγεος ἡ χώρα. ἀλλὰ καὶ τῷ πλούτῳ τῶν αὐτοκινήτων μέγα
ἐφρόνουν, εἴγε ὅλῳ ἔθνει τῷ τῶν Εἱλώτων πρὸς ὑπηρεσίαν ἐχρῶντο·
ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸ φαινόμενον αὐτοκίνητον, εἴγε ἱππικώτατοι ἦσαν, ὡς
δηλοῖ τὸ ‘Ἄργος ἐς ἱππόβοτον’.καὶ τῷ ἑτεροκινήτῳ δὲ πλούτῳ
435
ὑπερεῖχον, εἴγε λέγεται περὶ αὐτῶν ὅτι δύο μοίρας τῶν προσόδων
ἀπῄτουν τοὺς ὑπηκόους, καὶ ὅτι λέγονται εἶναι φλέβες ἀργυρίτιδες καὶ
τοῦτο λέγοντες ὅτι ‘ἀλλ' οὐ πρὸς Πέρσας παραβάλλει αὐτὸν μόνον

τρυφῶντας, ἀλλὰ καὶ πρὸς Λακεδαιμονίους λιτῇ τῇ διαίτῃ χρωμένους’·
χρυσίτιδες· καὶ τὸ ‘πολυχρύσοιο Μυκήνης’·καὶ ὅτι λέγεται
περὶ αὐτῶν ὅτι εἰσιὸν τὸ χρυσίον παρ' αὐτοῖς οὐκ ἔτι ἐξῄει. διὸ καὶ
κέχρηται μύθῳ τοιούτῳ προσφόρῳ, ὅτι λέγεταί ποτε λέων γηράσας
προσποιήσασθαι νόσον· καὶ εἰσελθεῖν τὰ ἄλλα θηρία εἰς ἐπίσκεψιν
αὐτοῦ, καὶ ταῦτα ἐκεῖνον λαμβάνοντα ἐσθίειν καὶ ἀπολλύναι.
436

χρυσίτιδες· καὶ τὸ ‘πολυχρύσοιο Μυκήνης’·καὶ ὅτι λέγεται
περὶ αὐτῶν ὅτι εἰσιὸν τὸ χρυσίον παρ' αὐτοῖς οὐκ ἔτι ἐξῄει. διὸ καὶ
κέχρηται μύθῳ τοιούτῳ προσφόρῳ, ὅτι λέγεταί ποτε λέων γηράσας
προσποιήσασθαι νόσον· καὶ εἰσελθεῖν τὰ ἄλλα θηρία εἰς ἐπίσκεψιν
αὐτοῦ, καὶ ταῦτα ἐκεῖνον λαμβάνοντα ἐσθίειν καὶ ἀπολλύναι. τὴν δὲ
ἀλώπεκα κερδὼ οὖσαν μὴ ἀνασχομένην εἰσελθεῖν, ἀλλ' ἐπὶ τοῦ οὐδοῦ
στῆναι· αὐτοῦ δὲ παρακελευομένου εἰσιέναι,
λόγῳ. ᾔδει γὰρ τὸν νέον ἐπτοημένον περὶ τὸν δῆμον.

Μέχρι τούτων διαλεχθεὶς περὶ τοῦ αὐτὸκαὶ διδάξας τίς ὁ πολιτι-
κὸς ἄνθρωπος, διαλέγεται ἐντεῦθεν καὶ περὶ τοῦ αὐτὸ τὸ αὐτό,
τουτέστι τοῦ καθαρτικοῦ καὶ θεωρητικοῦ, καί φησιν ὅτι ‘ὥσπερ εἰ
προσέταττεν τῇ κόρῃ ὁ Πύθιος “ἴδε σεαυτήν”’ (καὶ οἰκεῖον τὸ προστάτ-
τον τῷ προσταττομένῳ, διότι ὥσπερ ὁ ἥλιος πηγὴ φωτός, οὕτω καὶ ἡ
ὄψις ἡλιοειδὴς οὖσα ἀναλογεῖ ἡλίῳ) ‘κἀκείνη πεισθεῖσα τῷ προστάτ-
τοντι ὡς οἰκείῳ ἡγεμόνι καὶ μὴ δυναμένη εἰς ἑαυτὴν ἐπιστρέψαι διὰ
τὸ ἑτεροκίνητον, πάντως ἂν ἢ εἰς ἄλλην ἀφεώρα ἢ εἰς κάτοπτρον, ἐξ
οὗ δύναται ἑαυτὴν θεάσασθαι· οὕτω καὶ σύ, ἐπειδὴ ἐξετύφλωσας τὸ
ἐν σοὶ αὐτοκίνητον καὶ ἑτεροκινήτως ἐνεργεῖς, μὴ δυνάμενος εἰς
ἑαυτὸν ἐπιστρέψαι ἴδε εἰς τὴν ἐμὴν ψυχήν, καὶ γνώσῃ δι' αὐτῆς καὶ
τὴν σήν. ἀποβλέπων δὲ εἰς τὴν ἐμὴν εὑρήσεις ἐνόντα θεῖα ἀγάλ-
ματα,νοῦν γὰρ καὶ θεόν· καὶ διὰ μὲν τοῦ νοῦ καθαρτικῶς ἐνεργήσεις,
διὰ δὲ τοῦ θεοῦ θεωρητικῶς. ἔστιν γὰρ ἐν αὐτῇ ὁ κατὰ σχέσιν θεός·
καὶ διὰ μὲν τῆς τοῦ νοῦ ἐλλάμψεως ἔχομεν τὰς κοινὰς ἐννοίας, διὰ δὲ
τῆς τοῦ θεοῦ τοὺς ἐνθουσιασμούς’. ἐβούλετο γὰρ ὡς ἐρωτικὸς μὴ καθ'
ἑαυτὸν ἀνάγεσθαι τὸν νέον, ἀλλὰ μεθ' ἑαυτοῦ. διὸ καὶ διὰ τῆς ἑαυτοῦ
ψυχῆς ἐβούλετο αὐτὸν ἀνάγεσθαι καὶ μὴ ἔχειν διεστραμμένον τὸ ἑαυτοῦ
οὗ δύναται ἑαυτὴν θεάσασθαι· οὕτω καὶ σύ, ἐπειδὴ ἐξετύφλωσας τὸ

ἐν σοὶ αὐτοκίνητον καὶ ἑτεροκινήτως ἐνεργεῖς, μὴ δυνάμενος εἰς
ἑαυτὸν ἐπιστρέψαι ἴδε εἰς τὴν ἐμὴν ψυχήν, καὶ γνώσῃ δι' αὐτῆς καὶ
τὴν σήν. ἀποβλέπων δὲ εἰς τὴν ἐμὴν εὑρήσεις ἐνόντα θεῖα ἀγάλ-
ματα,νοῦν γὰρ καὶ θεόν· καὶ διὰ μὲν τοῦ νοῦ καθαρτικῶς ἐνεργήσεις,
437
διὰ δὲ τοῦ θεοῦ θεωρητικῶς. ἔστιν γὰρ ἐν αὐτῇ ὁ κατὰ σχέσιν θεός·
καὶ διὰ μὲν τῆς τοῦ νοῦ ἐλλάμψεως ἔχομεν τὰς κοινὰς ἐννοίας, διὰ δὲ
τῆς τοῦ θεοῦ τοὺς ἐνθουσιασμούς’. ἐβούλετο γὰρ ὡς ἐρωτικὸς μὴ καθ'
ἑαυτὸν ἀνάγεσθαι τὸν νέον, ἀλλὰ μεθ' ἑαυτοῦ. διὸ καὶ διὰ τῆς ἑαυτοῦ
ψυχῆς ἐβούλετο αὐτὸν ἀνάγεσθαι καὶ μὴ ἔχειν διεστραμμένον τὸ ἑαυτοῦ
Ἀλλ' ἐπειδὴ περὶ τῶν ἐν τοῖς κατόπτροις φαινομένων εἰδώλων
γέγονεν ὁ λόγος, οὐ δεῖ οἰηθῆναι, καθὼς ὁ φιλόσοφος Πρόκλος οἴεται,
τὸν Πλάτωνα δοξάζειν ὅτι ἀνακλάσεις εἰσίν. αὗται γὰρ Περιπατητικαὶ
καὶ μηχανικαί εἰσιν ἔννοιαι, τὸ λέγειν τὰς σκιὰς δι' ἐπιπρόσθησιν σώ-
ματος γίνεσθαι. οὐ γὰρ οἴεται αὐτὰς ὁ Πλάτων ἀμενηνὰς καὶ ἀσθενεῖς
καὶ ἀδρανεῖς, ἀλλ' ὑποστάσεις βούλεται αὐτὰς εἶναι· διὰ γὰρ ἀπορ-
ροιῶν γίνεσθαι ταύτας ἐκ τῶν αἰσθητῶν ἐξιούσας, οἶον ἐν τῷ ὀφθαλμῷ,
καὶ πηγνυμένας ἐν τῷ κατόπτρῳ φαινομένας, ὡς πάλιν δι' ὁμοιότητος
γίνεσθαι τὴν γνῶσιν. ἐοίκασι γὰρ αἱ ἀπόρροιαι τοῖς ὧν εἰσὶν ἀπόρροιαι
διὸ τὸ κρυσταλλοειδὲς διὰ τῶν οἰκείων ἀπορροιῶν οἶον ἑαυτὸ ὁρᾷ ἐν
καθαρὰ τῶν σωμάτων ὁκόσῳ ἂν θρέψῃς μᾶλλον

βλάψεις’.δεύτερον ἐπιχείρημα, ὅτι ἔοικεν ὁ τοιοῦτος τυράννῳ· οὐδὲν
γάρ ἐστιν ὁ τύραννος ἢ δύναμις ἐστερημένη λόγου. τρίτον, οὔτε δύναμιν
ἔχει· ἡ μὲν γὰρ δύναμις σωστική ἐστι τοῦ ἔχοντος, οὗτος δὲ φθείρει τὸ
ἔχον. ὡς γὰρ κακία φθαρτική ἐστι, καὶ ὅμοιον ὡς εἰ ἄπειρος κυβερνητι-
κῆς ἐπιχειρήσοι κυβερνᾶν· αἴτιος γὰρ γίνεται οὐ μόνον τῆς ἑαυτοῦ
ἀπωλείας, ἀλλὰ καὶ τῆς τῶν συνναυτῶν καὶ τῶν συμπλεόντων.
Ἐφ' οἷς δείκνυσιν ὅτι τοῦ παλαιοῦ λόγου λέγοντος τὴν ἀρετὴν
ἀδέσποτον καὶ ἐλευθέραν – ἔστι γὰρ φύσει ἐλευθέρα ἡ ἀρετή, μὴ
ἀνεχομένη τοῖς χείροσιν ὑποκατακλιθῆναι, διὸ καὶ ἡ ψυχὴ φύσει
ἐλευθέρα ἐστὶν ὡς αὐτοκίνητος καὶ φύσει ἀρχική· ὅθεν καὶ δυσχερὲς
ἀνθρώπων ἄρχειν ὡς φύσει ἀρχικῶν, διὸ καὶ ὁ Πλάτων τὰς δυνάμεις
τῆς ψυχῆς ἐν τῷ Φαίδρῳ ἵπποις ἀπείκασεν διὰ τὸ γαῦρον, τοιοῦτο δὲ
καὶ τὸ ἀρχικόν· – ὁ δὲ Σωκράτης οὐκ ἀνέχεται μόνον τούτων, ἀλλὰ
καὶ ἄρχειν λέγει τὴν ἀρετὴν καὶ τὸν κακὸν δοῦλον εἶναι, κἂν βασιλεὺς
ᾖ. φύσει γὰρ δοῦλος ὁ κακός, κἂν πάντων ἀνθρώπων ἄρχῃ, ὥσπερ ὁ
ἀγαθὸς ἐλεύθερος, κἂν δοῦλος ᾖ. καὶ δείκνυσι τούτων ἑκάτερον· ὁ μὲν
γὰρ ἀγαθὸς ἄρχων, διότι συνάπτει ἑαυτὸν θεῷ πάντων ἄρχοντι, ὁ δὲ
κακὸς φύσει δοῦλος, διότι συνάπτει ἑαυτὸν τῇ ὕλῃ χειρίστῃ οὔσῃ καὶ
ὑπὸ πάντων ἀρχομένῃ.
438
Ἆρα οὐχ, ὡς τὸ εἰκός, διαφθαρῆναι τὸ σῶμα; τὸ τρίτον, ὅτι οὔτε

δύναμίς ἐστιν, ἀλλ' ἀδυναμία, διότι οὐδεμία δύναμις φθείρει τὸν ἔχοντα.
καὶ παράγει τὸ τοῦ κυβερνήτου παράδειγμα, καὶ δείκνυσιν ὅτι καὶ
ἄθλιος ὁ κακὴν δύναμιν ἔχων καὶ ἀθλιοποιός.
Πρὶν δὲ τὴν ἀρετὴν ἔχειν τὸ ἄρχεσθαι ἄμεινον: τὸ ἄλλο κατα-
σκευάζει, ὅτι οὐ μόνον ἐλευθέρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, ἀλλὰ καὶ ἀρχική· ἡ
γὰρ ἀρετὴ συνάπτει ἑαυτὴν θεῷ τῷ πάντων ἄρχοντι, ἡ δὲ κακία τῇ
ὕλῃ ὑπὸ πάντων ἀρχομένῃ καὶ ἐσχατιᾷ οὔσῃ. τί οὖν; οὐ δουλεύει θεῷ
ὁ σπουδαῖος; ἢ ἡ δουλεία αὕτη κρείττων ἐστὶ πάσης ἀρχῆς καὶ τῇ
τοιαύτῃ δουλείᾳ ἄρχει τῶν ἄλλων, ἄμεινον γὰρ τὸ τοιοῦτο ἑτεροκίνητον
τοῦ αὐτοκινήτου. φησὶν οὖν ὅτι ἄμεινον δοῦλον εἶναι ἢ δεσπότην καὶ
ἄρχοντα τὸν μὴ ἔχοντα ἀρετήν.
Οὐκοῦν τό γε ἄμεινον καὶ κάλλιον; δέδεικται γὰρ ὅτι πᾶν καλὸν
ἀγαθὸν καὶ τὸ ἀνάπαλιν.
Πρέπει ἄρα τῷ κακῷ δουλεύειν: ὁ ἄρα Ἀλκιβιάδης ὁ πάντων ἀν-
θρώπων ἄρχειν ἐθέλων δοῦλος ἀποδέδεικται, εἰ μὴ ἀρετῆς ἀντιποιή-
σηται.
Μάλιστά γε, ὦ Σώκρατες: ἑτοίμως ἀποκρίνεται, διότι ἀρχικὸς
Ολυμπιόδωρος. In Platonis Gorgiam commentaria (4019: 005)

“Olympiodori in Platonis Gorgiam commentaria”, Ed. Westerink, L.G.
Leipzig: Teubner, 1970.Κεφ. 6,τμ. 1, γρ. 7
Πρᾶξις σὺν θεῷ ϛʹ
Ταύτης τοίνυν τῆς πειθοῦς[454 b 5 – 455 d 5].

Παιδαγωγηθέντος τοῦ Γοργίου καὶ εἰρηκότος τήν τε
ἐνέργειαν τῆς ῥητορικῆς, ὅτι τὸ πείθειν, καὶ τὸ τέλος, ὅτι
ἡ πειθώ, καὶ τὸ ὑποκείμενον τῇ ῥητορικῇ, νῦν ὁ Σωκρά-
της ζητεῖ πόσοι τρόποι εἰσὶ τῆς πειθοῦς. ὡς γὰρ λέξει
αὐτὸς ὁ Σωκράτης, τῆς πειθοῦς ἡ μέν ἐστι διδασκαλική,
ἡ δὲ πιστευτική· καὶ ἡ μὲν διδασκαλικὴ αὐτοκίνητός τέ
ἐστι καὶ τῶν βλεπόντων, ἡ δὲ πιστευτικὴ ἑτεροκίνητός τε
καὶ τυφλώττουσιν ἐοικυῖα. οἷον τὸν ἐπιστήμονα ἐάν τις
ἐρωτήσῃ εἰ ἡ ψυχὴ ἀθάνατος, οὐχ ἑτεροκινήτως φέρεται
καὶ λέγει ὅτι ‘ναὶ ἀθάνατος, Πλάτων γὰρ καὶ Ἀριστοτέλης
439
οὕτως δοξάζει’, ἀλλὰ πειρᾶται αὐτοκινήτως οἴκοθεν τὰς

ἀποδείξεις προβάλλεσθαι. ἡ δὲ πιστευτικὴ ἑτεροκίνητός
ἐστιν ἄλλοις πιστεύουσα· καὶ εἰ μὲν ἀγαθὸν εἴη τὸ πρᾶγμα
περὶ οὗ ἑτέρῳ πιστεύει, ἔοικε τυφλῷ ὁδηγουμένῳ ὑπὸ
βλέποντος, εἰ δὲ φαῦλον ᾖ τὸ δόγμα καὶ ἑτεροδόξως φέροιτο
πρὸς αὐτό, ὁμοιοῦται τυφλῷ ὑπὸ τυφλοῦ ἀγομένῳ.
Ολυμπιόδωρος. In Platonis Gorgiam commentaria Κεφ. 6,τμ. 1, γρ. 12
Παιδαγωγηθέντος τοῦ Γοργίου καὶ εἰρηκότος τήν τε

ἐνέργειαν τῆς ῥητορικῆς, ὅτι τὸ πείθειν, καὶ τὸ τέλος, ὅτι
ἡ πειθώ, καὶ τὸ ὑποκείμενον τῇ ῥητορικῇ, νῦν ὁ Σωκρά-
της ζητεῖ πόσοι τρόποι εἰσὶ τῆς πειθοῦς. ὡς γὰρ λέξει
αὐτὸς ὁ Σωκράτης, τῆς πειθοῦς ἡ μέν ἐστι διδασκαλική,
ἡ δὲ πιστευτική· καὶ ἡ μὲν διδασκαλικὴ αὐτοκίνητός τέ
ἐστι καὶ τῶν βλεπόντων, ἡ δὲ πιστευτικὴ ἑτεροκίνητός τε
καὶ τυφλώττουσιν ἐοικυῖα. οἷον τὸν ἐπιστήμονα ἐάν τις
ἐρωτήσῃ εἰ ἡ ψυχὴ ἀθάνατος, οὐχ ἑτεροκινήτως φέρεται
καὶ λέγει ὅτι ‘ναὶ ἀθάνατος, Πλάτων γὰρ καὶ Ἀριστοτέλης
οὕτως δοξάζει’, ἀλλὰ πειρᾶται αὐτοκινήτως οἴκοθεν τὰς
ἀποδείξεις προβάλλεσθαι. ἡ δὲ πιστευτικὴ ἑτεροκίνητός
ἐστιν ἄλλοις πιστεύουσα· καὶ εἰ μὲν ἀγαθὸν εἴη τὸ πρᾶγμα
περὶ οὗ ἑτέρῳ πιστεύει, ἔοικε τυφλῷ ὁδηγουμένῳ ὑπὸ
βλέποντος, εἰ δὲ φαῦλον ᾖ τὸ δόγμα καὶ ἑτεροδόξως φέροιτο
πρὸς αὐτό, ὁμοιοῦται τυφλῷ ὑπὸ τυφλοῦ ἀγομένῳ. ὥστε
τοίνυν δεῖ εἰδέναι ὅτι ἡ μὲν πιστευτικὴ καὶ περὶ τὰ ἀληθῆ
καὶ περὶ τὰ ψευδῆ καταγίνεται, ἡ δὲ μάθησις, ὅ ἐστιν ἡ
διδασκαλική, περὶ μόνα τὰ ἀληθῆ. ἔστιν οὖν ἐν βʹ σχήματι
συλλογίσασθαι οὕτως· ‘ἡ πιστευτικὴ ἀληθῆ καὶ ψευδῆ
δοξάζει, ἡ ἐπιστημονικὴ ἀληθῆ καὶ ψευδῆ οὐ δοξάζει,
Πρᾶξις σὺν θεῷ ζʹ
Ἀλλ' ἐγώ σοι πειράσομαι, ὦ Σώκρατες[455 d

6 – 457 c 3].
Ἐπαρθεὶς ὁ Γοργίας ὑπὸ τῶν Σωκρατικῶν λόγων
ἀποκαλύπτειν ὑπισχνεῖται τῷ Σωκράτει πάντα τὰ μυστή-
ρια τῆς ῥητορικῆς. λέγει οὖν ὅτι ‘τὴν δύναμιν τῆς ῥητορι-
440
κῆς σαφῶς ἀποκαλύπτω σοι’. καὶ ἰδοὺ ‘δύναμιν’ αὐτὴν

ἐκάλεσεν· ἡ δὲ δύναμις ἐφ' ἑκάτερα ἐπιχειρεῖ, ἐπί τε τὸ
ἀγαθὸν καὶ τὸ κακόν, τὸ δὲ ἐφ' ἑκάτερα ἐπιχειροῦν οὐκ ἔστιν
ἀγαθόν. τί οὖν; ἔχοντες ἐκ τοῦ θεοῦ τὸ αὐτοκίνητον οὐκ
ὀφείλομεν ἀεὶ ἀγαθὸν ἔχειν; φαμὲν ὅτι αὐτὸς μὲν τὸ αὐτο-
κίνητον δέδωκεν, καὶ οὐκ ἔστιν αἴτιος ἡμῶν ἁμαρτανόν-
των· δέδωκεν δὲ ἡμῖν καὶ κοινὰς ἐννοίας, καθ' ἃς ὀφείλο-
μεν κρίνοντες παραβάλλειν τὰ πραττόμενα καὶ μὴ δια-
πράττεσθαι τὸ χεῖρον. οὕτως οὖν καὶ ὀφθαλμοὺς ἐπ'
ἀγαθῷ δέδωκεν ἡμῖν, ἀλλ' ἡμεῖς ἐπὶ κακῷ ἔστιν ὅτε
χρώμεθα αὐτοῖς· οὕτω γοῦν καὶ ὁ Ἀλέξανδρος ἀκολάστοις
ὀφθαλμοῖς ἐθεάσατο τὴν Ἑλένην.
Ἀλλ' ἐγώ σοι πειράσομαι, ὦ Σώκρατες[455 d

6 – 457 c 3].
Ἐπαρθεὶς ὁ Γοργίας ὑπὸ τῶν Σωκρατικῶν λόγων
ἀποκαλύπτειν ὑπισχνεῖται τῷ Σωκράτει πάντα τὰ μυστή-
ρια τῆς ῥητορικῆς. λέγει οὖν ὅτι ‘τὴν δύναμιν τῆς ῥητορι-
κῆς σαφῶς ἀποκαλύπτω σοι’. καὶ ἰδοὺ ‘δύναμιν’ αὐτὴν
ἐκάλεσεν· ἡ δὲ δύναμις ἐφ' ἑκάτερα ἐπιχειρεῖ, ἐπί τε τὸ
ἀγαθὸν καὶ τὸ κακόν, τὸ δὲ ἐφ' ἑκάτερα ἐπιχειροῦν οὐκ ἔστιν
ἀγαθόν. τί οὖν; ἔχοντες ἐκ τοῦ θεοῦ τὸ αὐτοκίνητον οὐκ
ὀφείλομεν ἀεὶ ἀγαθὸν ἔχειν; φαμὲν ὅτι αὐτὸς μὲν τὸ αὐτο-
κίνητον δέδωκεν, καὶ οὐκ ἔστιν αἴτιος ἡμῶν ἁμαρτανόν-
των· δέδωκεν δὲ ἡμῖν καὶ κοινὰς ἐννοίας, καθ' ἃς ὀφείλο-
μεν κρίνοντες παραβάλλειν τὰ πραττόμενα καὶ μὴ δια-
πράττεσθαι τὸ χεῖρον. οὕτως οὖν καὶ ὀφθαλμοὺς ἐπ'
ἀγαθῷ δέδωκεν ἡμῖν, ἀλλ' ἡμεῖς ἐπὶ κακῷ ἔστιν ὅτε
χρώμεθα αὐτοῖς· οὕτω γοῦν καὶ ὁ Ἀλέξανδρος ἀκολάστοις
ὀφθαλμοῖς ἐθεάσατο τὴν Ἑλένην.
καταγνώσεται μὴ μαθὼν τὴν αἰτίαν δι' ἣν τοῦτο γίνεται,

γνοὺς δὲ ἑκάστου τὰς πράξεις ἀποδέξεται, οὕτως καὶ
ἡμεῖς ἐπειδὴ μὴ ἴσμεν τὴν ἀξίαν δι' ἣν τέθνηκεν μεμφό-
μεθα. εἰ τοίνυν εἰδείημεν ὅτι κατὰ ἀξίαν ἕκαστος ἀπο-
λαμβάνει, οὐκ ἂν φθεγξαίμεθά ποτε τὸ τραγικὸν τὸ λέγον
’τολμῶ γὰρ εἰπεῖν μήποτ' οὐκ εἰσὶν θεοί·
441
κακοὶ γὰρ εὐτυχοῦντες ἐκπλήττουσίν με’.

ὃ οὖν λέγει ὁ Ἐπίκτητος, ὅτι ὥσπερ ὁ μέλλων ὑποκρίνα-
σθαι δρᾶμα ὀφείλει καλῶς ὑποκρίνασθαι, ἵνα εὐδοκιμήσῃ,
οὕτως τὸ πιστευθὲν σῶμα καλῶς δεῖ διοικεῖν. κατ' ἀξίαν
μὲν γὰρ δέδοται τὸ σῶμα, χρὴ δὲ ἡμᾶς αὐτοκινήτους
ὄντας τὴν προαίρεσιν ἐπὶ τὸ ἀγαθὸν ἔχειν, ἐπεὶ κολά-
σεως ἀξιούμεθα καὶ ἀντικαταλλαττόμεθα καὶ λαμβά-
νομεν τὰ χθόνια ἀντὶ τῶν οὐρανίων, καὶ τὸ Ὁμηρικὸν
πάσχομεν τὸ τοῦ Γλαύκου, ‘χρύσεα χαλκείων’. τετάρ-
την τάξιν ἔχει ὁ δικαίως φονεύων, ὅς ἐστι καὶ ‘ἀζήλωτος’·
τί γάρ ἐστιν ἀζήλωτος; ἀζήλωτός ἐστιν ὃν οὐ δεῖ ζηλοῦν.
οὔτε οὖν τὸν δικαίως φονεύοντα δεῖ ζηλοῦν οὔτε τὸν ἄθλιον·
ἀλλὰ τὸν μὲν ἀθλιώτατον ὡς πάθεσιν ἀνηκέστοις δουλεύ-
οντα, τὸν δὲ δικαίως φονεύοντα ἀζήλωτονὡς ὅλως εἰς
τοῦτο ἐρχόμενον.
τὰ δίκαια. ὁ τοίνυν Πῶλος καλῶς ποιῶν εἶπεν ὅτι κακῶς

σοι συνεχώρησεν· εἶτα πάλιν εἶπας τῷ Πώλῳ’, ἔφη, ‘ὅτι
“δοκεῖ σοι τὸ δίκαιον καλὸν εἶναι;” ὁ δὲ πάλιν ἐρυθριά-
σας δέδωκε τοῦτο καὶ εἶπεν ὅτι τὸ ἄδικον αἰσχρόν ἐστιν’.
Οὕτως μὲν τῆς προαιρέσεως λαμβάνεται, τῆς δὲ γνώ-
σεως οὕτως. ἰστέον ὅτι ὁ συλλογισμὸς τὸ ἐλάχιστον ἐκ
δύο προτάσεών ἐστιν. αἱ δὲ προτάσεις θέλουσι μὴ πάντῃ
διαφέρειν, ἐπεὶ οὐδὲν γίνεται· οὐδεὶς γὰρ λέγει ὅτι ‘ἡ
ψυχὴ ἀθάνατος, ὁ κόσμος ἀίδιος, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀίδιος’,
ἐπειδὴ αἱ προτάσεις κατὰ πάντα διαφέρουσιν· θέλουσιν
οὖν κατά τι κοινωνεῖν, οἷον ἵνα εἴπῃς ‘ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος,
τὸ αὐτοκίνητον ἀίδιον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀίδιος’. καὶ πάλιν δεῖ
εἰδέναι ὅτι ὁ μέσος ὅρος θέλει μὴ ὁμώνυμος εἶναι, ἐπεὶ
παραλογισμοῦ αἴτιος γίνεται, οἷον ἐὰν εἴπω ‘ὁ κύκνος
λευκός, τὸ λευκὸν χρῶμα, ὁ κύκνος ἄρα χρῶμα’. τί οὖν;
οὐκ ἔστιν οὐσία ἀλλὰ χρῶμα; λέγομεν οὖν ὅτι αἱ μὲν προ-
τάσεις ἀληθεῖς, τὸ δὲ συμπέρασμα οὐ συνάγεται ἀληθές,
ἐπειδὴ ἡ μὲν ἐλάττων πρότασις τὸ μετέχον ἔχει, ὁ γὰρ
κύκνος μετέχει τοῦ λευκοῦ, ἡ δὲ μείζων τὸ μετεχόμενον,
τὸ γὰρ εἰπεῖν ‘τὸ λευκὸν χρῶμα’ τὸ μετεχόμενον λέγει,
ἀντὶ τοῦ ‘λευκότης’.
Ολυμπιόδωρος. In Platonis Gorgiam commentaria Κεφ. 41,τμ. 12, γρ.

11
442
κακοῦ ἵππῳ, ναυσὶ δὲ μηδέποτε. καὶ δηλοῖ τοῦτο καὶ

Ὅμηρος εἰσφέρων τὸν Ὀδυσσέα τὸν ἔμφρονα λέγοντα τῷ
Ἀγαμέμνονι·
’Ἀτρείδη, ποῖόν σε ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων;’
καὶ τὰ λοιπά, ἐν οἷς ἐκέλευε ‘μὴ ναῦς ἅλαδε ἑλκέμεν
ἀμφιελίσσας, μὴ χάρμα γενώμεθα δυσμενέεσσιν’. δεῖ
οὖν φεύγειν τὴν ναυμαχίαν, πρῶτον μὲν ὅτι οὐ πολεμοῦσι
προθύμως, ἀλλ' εἰ ἴδοιέν τι φορτικὸν ἕτοιμον ἔχοντες τὴν
διὰ τῶν πλοίων φυγὴν φεύγουσι, καὶ ἀνόνητος ὁ πόλεμος
γίνεται. δεύτερον δὲ ὅτι οὐδὲ οἱ θέλοντες ὡς δεῖ ἐναντιω-
θῆναι δύνανται αὐτοκινήτως ἐνεργῆσαι, ἀλλ' ἑτεροκινή-
τως· πολλοῖς γὰρ κακοῖς δουλεύουσι, κύμασι, ναυσίν, ἀνέ-
μοις καὶ τοῖς τοιούτοις. τρίτον ὅτι, εἰ νικήσωσιν, ὁ πολι-
τικὸς οὐκ οἶδεν τίνα τιμήσοι ὡς νικήσαντα· ἄδηλον γὰρ
εἰ οἱ στρατιῶται καλῶς ἐπολέμησαν ἢ οἱ κυβερνῆται καλῶς
παρεσκευάσαντο. ὥστε διὰ ταῦτα πάντα οὐ δεῖ ναυμα-
χίᾳ κεχρῆσθαι. εἰ δέ τις εἴποι ὅτι ‘πῶς οὖν ὁ Ἀπόλλων
ἐρωτηθεὶς πῶς δεῖ σωθῆναι, ἔχρησεν ὅτι διὰ ναυμαχίας;’
εἰπὲ ὅτι ἠρωτήθη πῶς δεῖ σωθῆναι, οὐ μέντοι πῶς εὖ
σωθῆναι, ὥστε οὐ ταὐτόν ἐστι τὸ τοῦ χρησμοῦ καὶ τοῦ
πολιτικοῦ.
τοῦ θανάτου ἢ ὡς κακόν; εἰ μὲν γὰρ ὡς ἀγαθόν, διὰ τί

νῦν ἀφῄρηται αὐτὴν ἀγαθὴν οὖσαν; εἰ δὲ ὡς κακὸν αὐτὴν
οὖσαν ἀφείλατο, διὰ τί ὅλως κακόν τι οὖσαν αὐτὴν προήγα-
γεν ἐξ ἀρχῆς;’ ἐπεὶ οὖν ταῦτα ἀπορεῖται κατὰ τὸ φαινόμε-
νον, δεῖ εἰπεῖν τὴν κεκρυμμένην ἀλήθειαν. φασί τινες ὅτι
’καλῶς ἐποίησεν ἀφελόμενος τὴν πρόγνωσιν τοῦ θανάτου·
εἰ γὰρ ᾔδειμεν πότε ἀποθνῄσκομεν, εἴχομεν ἀεὶ κακῶς
καὶ ἀδίκως βιοῦν, καὶ πρὸς τῇ ὥρᾳ τοῦ θανάτου μικράν
τινα μοῖραν ἀγαθοῦ ἐργάζεσθαι καὶ δοκεῖν ἀγαθῶς πολι-
τεύεσθαι· νῦν δὲ μέγιστον ἀγαθὸν τὸ μὴ εἰδέναι τὸν και-
ρὸν τοῦ θανάτου, ἀναγκαζόμεθα γὰρ αὐτοκινήτως ἐνερ-
γεῖν καὶ τῷ ὄντι ὡς λογικοί. ἀμέλει καὶ ὁ Ἐπίκτητός φησιν
ὅτι “μάλιστα τὸν θάνατον ἐν νῷ ἔχε καὶ οὐ ποιήσεις τι
φαῦλον ἐν τῷ πανδοκείῳ τούτῳ”’. καὶ ἄλλως μὲν οὖν καὶ
τοῦτο λέγεται, δεῖ δὲ εἰπεῖν τί ἐστι τὸ πάλαι μὲν εἶναι πρό-
γνωσιν, νῦν δὲ ἀφῃρῆσθαι αὐτήν. χρὴ γινώσκειν ὅτι τρεῖς
εἰσὶν ἀντιθέσεις· πρώτη μὲν ἡ ζητοῦσα εἰ ‘ἆρα ἐνταῦθα
443
μόνον μετὰ τοῦ σώματος βιοῖ ἡ ψυχὴ καὶ συμφθείρεται

αὐτῷ ἢ καὶ χωρίζεται τοῦ σώματος καὶ μένει αὐτὴ καθ'
αὑτήν;’ δευτέρα δὲ ὅτι ‘ἆρα ἐνταῦθα μόνον ἐν τῷ
καὶ κρίνεται ἐν ἄλλῳ βίῳ, καὶ ὅτι θεία δύναμις κρίνει καὶ
οὐκ ἄνθρωποι. πάλιν οὖν κἀνταῦθα ὁ μῦθος διακρίνει·
ἡμεῖς μὲν γὰρ πρόγνωσιν θανάτου ταύτην οἰόμεθα τὴν
ἐνταῦθα ἀπαλλαγήν, νομίζοντες μηκέτι κρίνεσθαι αὐτήν,
τὸ δὲ ἀληθὲς ἐκεῖ ἐστὶν ἡ ὄντως κρίσις· τὴν ἐνταῦθα οὖν
πρόγνωσιν, ἀληθέστερον δὲ εἰπεῖν ἄγνοιαν, ἀφαιρεῖται
ἡμῶν διδάσκων ἡμᾶς ὅτι δεῖ πρὸς ἐκείνους τοὺς δικαστὰς
βλέπειν.
Ὁ μῦθος τοίνυν πρὸς τὸν Καλλικλέα, διδάσκων ὡς οὐ
δεῖ τοῖς παροῦσι πείθεσθαι δικασταῖς ἀλλὰ πρὸς τοὺς
ἐκεῖ ὁρᾶν· οὕτως γὰρ αὐτοκινήτως ἂν ἐνεργήσωμεν· ἐφ'
ἡμῖν γὰρ ἑλέσθαι ἀρετὴν καὶ μή, οὐδὲ γὰρ ἀναγκαστι-
κόν. οὐδὲ γὰρ ἡ ἀστρολογία ἔχει χώραν, ἐπεὶ οὕτως ἀν-
ῃρεῖτο ἡ πρόνοια καὶ οἱ νόμοι καὶ αἱ δίκαι. καί φησιν
ὁ φιλόσοφος Ἀμμώνιος ὅτι ‘ἐγὼ οἶδα ἀνθρώπους τινάς,
ὅσον κατὰ τὴν ἀστρολογίαν θέματα μοιχῶν ἔχοντας, καὶ
σωφρονοῦντας, περιγινομένου τοῦ αὐτοκινήτου τῆς ψυ-
χῆς.’ πρὸς τὴν ἀξίαν οὖν ἑκάστου καὶ τὸν κλῆρον δοκεῖ
εἶναί τι ἡ ἀστρολογία· ἐπεὶ εἰ αὐτοκινήτως τις ἐνεργήσει,
οὐδὲν ἐκ ταύτης ἀποβήσεται, καὶ ὁ Ἀριστοτέλης δὲ διὰ
τοῦ εἰσφέρειν τὸ ἐνδεχόμενον ἀποσείεται αὐτήν.
Τά τε τῆς φύσεως[524 d 5 – 6]: μὴ νομίσῃς ἐκ τού-

του ὅτι φυσική ἐστιν ἡ κακία τῇ ψυχῇ· ἐπεὶ εἰ ἀσώματός
ἐστιν καὶ ἀθάνατος ἡ ψυχή, ἔχοι δὲ καὶ ἐκ φύσεως τὴν
κακίαν, καὶ ἡ κακία ἔσται ἀθάνατος, ὅπερ ἄτοπον· ἀλλ'
ἐκ φύσεως λέγει ἢ τὴν συζήσασαν τοῖς αἰσχροῖς, ὡς οἱονεὶ
συνουσιωθῆναι αὐτῇ τὴν κακίαν, ἢ τὴν ταῖς κράσεσι τοῦ
σώματος δουλεύσασαν. εἴρηται γὰρ ὅτι ‘ταῖς τοῦ σώμα-
τος κράσεσιν ἕπονται αἱ τῆς ψυχῆς δυνάμεις’· ἀλλὰ προς-
τιθέασι ‘χωρὶς εἰ μὴ τὰ κατὰ φιλοσοφίαν ἀντιπράξοι’.
δίδωσιν οὖν καὶ ὑπὲρ τούτου τιμωρίας ἡ ψυχή, ὅτι ὅλως
αὐτοκίνητος οὖσα καὶ παραλαβοῦσα θυμὸν καὶ ἐπιθυμίαν
καὶ τοιάσδε τινὰς κράσεις οὐκ ἐρρύθμισεν αὐτὰς τῷ αὐτο-
κινήτῳ καὶ ἐπὶ τὸ κάλλιον ἤγαγεν. ὥσπερ γὰρ τὸν ὀφθαλ-
444
μιῶντα ὁ ἰατρὸς εἰκὸς μαστίζει, οὐχὶ διότι ὀφθαλμιᾷ,

ἀλλ' ὅτι ψηλαφᾷ τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ ἐρεθίζει καὶ οὐ
φυλάττει τὸ ὑπὸ τοῦ ἰατροῦ γεγονὸς σχῆμα, οὕτω καὶ ὁ
δημιουργὸς τιμωρεῖται τὰς ψυχὰς ὡς μὴ τῷ αὐτοκινήτῳ
κρατησάσας τῶν ἐπ' ἀγαθῷ δεδομένων παθῶν· ἔδει γὰρ
κρατῆσαι καὶ ἐπ' ἀγαθῷ χρήσασθαι καὶ μὴ ἐπὶ κακῷ.
ἐστιν καὶ ἀθάνατος ἡ ψυχή, ἔχοι δὲ καὶ ἐκ φύσεως τὴν

κακίαν, καὶ ἡ κακία ἔσται ἀθάνατος, ὅπερ ἄτοπον· ἀλλ'
ἐκ φύσεως λέγει ἢ τὴν συζήσασαν τοῖς αἰσχροῖς, ὡς οἱονεὶ
συνουσιωθῆναι αὐτῇ τὴν κακίαν, ἢ τὴν ταῖς κράσεσι τοῦ
σώματος δουλεύσασαν. εἴρηται γὰρ ὅτι ‘ταῖς τοῦ σώμα-

445

Κἀκεῖνο δὲ γίνωσκε, ὅτι οὐ μόνον ἐκεῖ κολάζονται αἱ

ὀφείλουσαι καθαρθῆναι, ἀλλὰ καὶ ἐνταῦθα, καὶ ἔστιν ὅτε
ἐνταῦθα καθαίρονται ἐκεῖσε μὴ καθαρθεῖσαι· δεῖ γὰρ
εἰδέναι ὅτι ἡ κόλασις σωφρονεστέραν αὐτὴν ποιεῖ καὶ
ἐπιτηδειοτέραν αὐτὴν ἐργάζεται εἰς τὸ καθαρθῆναι· ἐπεὶ
οὐδὲν αὐτὴν καθαίρει εἰ μὴ ἡ ἐπίγνωσις ἡ πρὸς ἑαυτήν,
ἥτις δι' ἀρετῆς κατορθοῦται· διὰ γὰρ τοῦτο καὶ ἀρετὴ
λέγεται αἱρετή τις οὖσα καὶ ληπτὴ δι' ἑαυτήν. μὴ οὖν
νόμιζε ὅτι κολάσεις αὐτὴν καθαίρουσιν· εἰ γὰρ κολάζοιτο
μέν, μὴ ἐπιστρέφοι δέ, οὐ κεκάθαρται. ὅταν οὖν νήψῃ καὶ
ἐπιστρέψῃ ὡς αὐτοκίνητος, τότε καθαίρεται, ἐπεὶ καὶ
ἰατρὸς καθαίρει μοχθηρὸν σῶμα καὶ οὐκ ἀρκεῖται τῇ
καθάρσει, ἀλλὰ ὁ κάμνων λοιπὸν αἴτιος γίνεται ὑγιείας
φυλάττων ἑαυτὸν καὶ μὴ πάλιν ἀτακτῶν καὶ πλημμελῶν
κατὰ τὴν ἄχρηστον τροφήν. καὶ ὥσπερ πάλιν ὁ ἀπὸ ὑγιείας
ἐπὶ νόσον ἐρχόμενος ἐπιλανθάνεταί τινων ὧν ἐν τῇ ὑγιείᾳ
ἐποίησεν, βαδίζων δὲ ἐπὶ ὑγίειαν πάλιν μέμνηται, οὕτως
καὶ ἡ ψυχὴ ἐρχομένη ἐνταῦθα ἐπιλανθάνεται τῶν ἐκεῖσε
κολάσεων καὶ οὕτως ἁμαρτάνει· εἰ γὰρ ἀεὶ συναίσθησιν
εἶχεν, οὐκ ἂν ἡμάρτανεν. δεῖ τοίνυν εἰδέναι ὅτι ἐπ' ἀγα-
θῷ δέδοται αὐτῇ τὸ ἐπιλανθάνεσθαι· εἰ γὰρ ἐμέμνητο
Ολυμπιόδωρος. In Platonis Phaedonem commentaria (4019: 006)

“The Greek commentaries on Plato's Phaedo, vol. 1 [Olymp”, Ed.
Westerink, L.G.Amsterdam: North–Holland, 1976.Κεφ. 2,τμ. 9, γρ. 3
ζωῇ, ὁ δὲ τὸ φάρμακον τρίβων τῇ φθοροποιῷ καὶ πρὸς τῇ ὕλῃ ἐφεστώσῃ

αἰτίᾳ τῇ καὶ στερήσεως ἐφόρῳ. διὸ οὐδὲ ἀμέσως τῷ Σωκράτει διαλέγεται
ὁ τὸ φάρμακον τρίβων, ἐνδεικνυμένου τοῦ λόγου ὅτι τὰ ἔσχατα τοῖς
πρώτοις οὐ συνάπτεται ἀμέσως. φησὶ δὲ ὁ Κρίτων εἰδέναι ὅτι τοῦτο
μέλλει λέγειν ὁ Σωκράτης, διότι πεῖραν αὐτοῦ εἶχεν ἐν τῷ ὁμωνύμῳ
διαλόγῳ ὡς καταφρονητικῶς ἔχοντος περὶ τὸν θάνατον· χρήματα γὰρ
αὐτῷ προτείναντος ἐφ' ᾧ ἐξελθεῖν ἐκ τοῦ δεσμω-τηρίου, οὐχ εἵλετο,
φάσκων μὴ ἀρνεῖσθαι τοὺς νόμους οἷς ἐξ ἀρχῆς ἐμμενεῖν
ὡμολόγησεν. ταῦτα ἔχει ἡ θεωρία. Οὐ γάρ που αὐτός γε αὑτοῦ οἴεται
446
ἄμεινον ἐπιμελήσεσθαι ἐλεύθερος γενόμενος[62d6 – 7]: κρεῖττον τὸ ὑπὸ

θεοῦ ἡμᾶς ἐπιμελεῖσθαι ἢ ὑφ' ἑαυτῶν, καὶ τὸ τοιοῦτον ἑτεροκίνητον
ἄμεινόν ἐστι τοῦ αὐτοκινήτου. διὰ τούτων δὲ πάντων ὁ πρῶτος
συλλογισμὸς παραδίδοται. Ὅτι οὐδείς γε τοῦ ἀγαθοῦ φεύγει[62e1 – 2]: ὁ
δεύτερος συλλογισμός, ὁ κατὰ τὸν ἐξ ἀντικειμένων παρασυλλογισμόν.
Ολυμπιόδωρος. In Platonis Phaedonem commentaria Κεφ. 3,τμ. 3, γρ.

10
ἐστιν ἐν τέλει οὖσα, οὐ δεήσεται ἄλλου τέλους, οἷον αὐτοῦ τοῦ θανάτου,
ἀλλὰ
ἀεὶ θελήσει ὁ φιλόσοφος ἐν τῷ εἶναι θάνατον ἐπιτηδεύειν’. πρὸς γὰρ
τοῦτο
ῥητέον· ‘ἀλλ' οὐ τοῦτο τέλος ἐστὶν ἁπλῶς, τὸ θάνατον μελετῆσαι, καὶ οὐχ
ὅμοιον
τὸ παράδειγμα τοῦτο τὸ τῆς εὐχῆς, ἀλλὰ τὸ τεθνάναι τέλος ἐστί. διὸ καὶ
διαφέρει
τὸ ἀποθνῄσκειν τοῦ τεθνάναι· ἀποθνῄσκει μὲν γὰρ θάνατον μελετῶν ὁ
καθαρτικός,
καθαίρων ἑαυτὸν τῶν παθῶν, τέθνηκεν δὲ ἤδη ὁ θεωρητικός, κεχώρισται
γὰρ
τῶν παθῶν· διὸ οὐ προσποιήσεται οὗτος τὸ ἀποθνῄσκειν’.
Τὴν δὲ πρόσληψιν κατασκευάζει διὰ ἀποδείξεως κατηγορικοῦ
συλλογισμοῦ.
καὶ ἐπειδὴ πᾶσα ἀπόδειξις δι' ὁρισμοῦ πρόεισιν, καὶ ἢ τοῦ ὑποκειμένου ἢ
τοῦ
κατηγορουμένου· – οὕτω γὰρ ἐν μὲν τῷ Φαίδρῳ [245c5 – 246a2] ἔδειξε
τὴν
ψυχὴν ἀθάνατον ὁρισάμενος τὸν κατηγορούμενον ὅρον μέσον ὄντα τὸ
ἐν δέ γε τῷ Φιλήβῳ [20d1 – 11] τὴν ἡδονὴν ἔδειξεν ἀγαθὸν εἰπὼν τὸν
ὁρισμὸν
τοῦ ἀγαθοῦ, ὅτι, εἰ ἀγαθόν ἐστιν ἐφ' ὃ πάντα θεῖ, καὶ ἡ ἡδονὴ ἀγαθόν,
πᾶν γὰρ
ζῷον τῆς ἡδονῆς ἐφίεται· – ὁρίζεται οὖν διὰ τοῦτο τὸν θάνατον λέγων
ὅτι
θάνατός ἐστι χωρισμὸς τοῦ τε σώματος ἀπὸ τῆς ψυχῆς καὶ τῆς ψυχῆς ἀπὸ
τοῦ
σώματος. καλῶς δὲ ἑκάτερον εἶπεν, διότι ἐπὶ τῶν φιλοσωμάτων ψυχῶν
χωρίζεται
μὲν τὸ σῶμα τῆς ψυχῆς, οὐ μὴν ἡ ψυχὴ τοῦ σώματος, ἀλλὰ σχετικῶς ἔτι
συνῆπται
447
αὐτῷ κατὰ τὴν ἡμίσχετον σχέσιν. ἐξ ὧν καὶ τὰ σκιοειδῆ φαντάσματα περὶ
τοὺς τάφους ἐνειλεῖται [81d1], ὡς καὶ ὁ ποιητὴς [Π 857] λέγει περὶ τῆς
τοῦ Πατρόκλου ψυχῆς,

2
Ἡγούμεθα τί τὸν θάνατον εἶναι;[64c2]: οὐ τοῦτο λέγει, εἰ ἔστιν

ὁ θάνατος (ὡμολόγηται γὰρ τοῦτο), ἀλλὰ ‘τί ἡγούμεθα τὸν θάνατον
εἶναι;’
Χωρὶς μὲν ἀπὸ τῆς ψυχῆς ἀπαλλαγὲν αὐτὸ καθ' αὑτὸ γεγονέναι
τὸ σῶμα[64c5 – 6]: ἰδοὺ τὸν θάνατον ὡρίσατο οὐ μόνον τὸ χωρισθῆναι
τὴν
ψυχὴν ἀπὸ τοῦ σώματος, ἀλλὰ καὶ τὸ χωρισθῆναι τὸ σῶμα ἀπὸ τῆς
ψυχῆς· καὶ
ἐπὶ μὲν τῆς ψυχῆς τὸ ‘εἶναι’ εἶπεν, διότι ἀγένητος αὕτη, ἐπὶ δὲ τοῦ
σώματος
τὸ ‘γεγονέναι’, γενητὸν γὰρ τοῦτο.
Ἐκ γὰρ τούτων μᾶλλον οἶμαι ἡμᾶς εἴσεσθαι περὶ ὧν σκοποῦ-
μεν[64d1 – 2]: ‘ἐκ τούτων’· τῶν προτάσεων. ‘περὶ ὧν’· προβλημάτων.
Διαφερόντως τῶν ἄλλων ἀνθρώπων[65a2]: ἆρα γὰρ καὶ οἱ ἄλλοι ἄν-
θρωποι χωρίζουσι τὴν ψυχὴν ἀπὸ τοῦ σώματος; ἢ ἐπειδὴ αὐτοκίνητοί
εἰσι καὶ
κατὰ τὰς κοινὰς ἐννοίας ὁρμῶνται, τρόπον τινὰ ἴσασι χωρίζειν ἀπὸ τοῦ
σώματος
τὴν ψυχήν.
Πρᾶξις σὺν θεῷ
Τί δὲ δὴ περὶ αὐτὴν τὴν τῆς φρονήσεως κτῆσιν[65a9 – d3].

Δείξας ὁ Σωκράτης ὅτι ὁ φιλόσοφος ἐθελήσει ἀποθνῄσκειν ἐκ τῆς ζωῆς
(ἔλεγε γὰρ ὅτι ὁ φιλόσοφος, ὅ τι μὴ πᾶσα ἀνάγκη, οὐ κήδεται τοῦ
σώματος),

14
ἐλπὶς δόξα· διὸ τὰ λογικὰ μόνα ἐλπίζει, τὰ δὲ ἄλογα οὐκ ἐλπίζει, διότι ἡ
ἐλπὶς
448
τῶν ἀπόντων ἐστίν, οἷον ἑλεπίστις, τὰ δὲ ἄλογα τοῦ παρόντος μόνου

συναισθά-
νεται, οὐ μὴν τοῦ ἀπόντος. ἀλλὰ κατὰ μὲν Πλάτωνα δόξα ἐστὶν ζωτικὴ ἡ
ἐλπίς,
καὶ τοῦτό ἐστιν ἑλεῖν ἐκ τῶν εἰρημένων αὐτῷ ἐν τῷ Φιλήβῳ [40a6 – 7]·
ἔφη
γὰρ αὐτὴν ἐοικέναι συλλογισμῷ· εἰ δὲ ἐοικέναι εἶπεν, οὐ μὴν αὐτόθεν
συλλογις-
μόν, ζωτικὴν ἄρα δόξαν αὐτὴν βούλεται. ὁ δέ γε Ἀριστοτέλης δόξαν
αὐτὴν
βούλεται εἶναι γνωστικήν. οἰκεῖον δὲ τὸ ‘ἀφικομένῳ’ καὶ ‘πορεύομαι’ τῇ
ψυχῇ,
ἐγχρόνως καὶ οὐκ ἀχρόνως, καὶ μεριστῶς, οὐκ ἀμερίστως ἢ ἀθρόως
γινωσκούσῃ
τὰ πράγματα, καθάπερ ὁ νοῦς ἀμεταβάτως καὶ αἰωνίως καὶ ἀθρόως
γινώσκει.
οἰκεία γὰρ ἡ κίνησις τῇ ψυχῇ, διότι πρώτη τῶν κινήσεων ἡ κατὰ τόπον,
πρῶτον
δὲ τῶν κινουμένων τὸ αὐτοκίνητον· τρία γάρ ἐστιν, ἀκίνητον,
ἑτεροκίνητον. διὸ καὶ τὸ ‘ἀφικομένῳ’ καὶ ‘πορεύομαι’, ὅπερ οἰκεῖον, ὡς
εἴρηται,
τοπικῇ κινήσει.
Ἱκανῶς ἐκεῖ[67b8]: τὸ ἱκανὸν οἷόν τέ ἐστιν ἀπογεννῆσαι καὶ ἄλλα
τοιαῦτα.
Καὶ ἄλλῳ ἀνδρί[67c2]: οὐκ ἐνέμεινε τοῖς κατὰ μέρος, καὶ ταῦτα τοῦτον
ἔχων σκοπόν, ἐπειδὴ ἀφιλόσοφον τοῦτο, ἀλλὰ ἀνῆλθεν ἐπὶ τὸ καθόλου.
Παρεσκευάσθαι τὴν διάνοιαν ὥσπερ κεκαθαρμένην[67c2 – 3]:
οἰκεία ἡ διάνοια τῇ καθαρτικῇ ζωῇ, ὥσπερ ὁ νοῦς τῇ θεωρητικῇ. τὸ δὲ
‘ὥσπερ’
εἶπεν διὰ τὸν θεωρητικὸν βίον, ἐκεῖνος γὰρ κατὰ ἀλήθειάν ἐστι
κεκαθαρμένος.

10
Εἶτα διαιρεῖ καὶ τὴν ἡμετέραν σύστασιν εἰς ψυχὴν καὶ σῶμα, καὶ ζητεῖ
τί μᾶλλον ἔοικε τοῖς ἀδιαλύτοις, πότερον ἡ ψυχὴ ἢ τὸ σῶμα. καὶ
κατασκευάζει
ὅτι ἡ ψυχὴ μᾶλλον ἔοικε τοῖς ἀδιαλύτοις, διὰ τριῶν ἐπιχειρημάτων· ἐκ
τοῦ
ἀοράτου, καὶ ἐκ τοῦ διανοητικοῦ αὐτῆς, καὶ ἐκ τοῦ δεσπόζειν τοῦ
449
σώματος.
καὶ ἔοικε ταῦτα ἐκ τῆς ψυχικῆς ὑποστάσεως εἰλῆφθαι, ἀπὸ οὐσίας, ἀπὸ
γνώσεως,
ἀπὸ ζωῆς. τῇ μὲν γὰρ οὐσίᾳ οἰκεῖον τὸ ἀόρατον, διότι διαιροῦνται αἱ
οὐσίαι
εἰς ὁρατάς, ὡς τὰ σωματικὰ εἴδη, καὶ ἀοράτους, ὡς τὰ εἴδη· τὸ δὲ ἀπὸ τοῦ
ταύτην μὲν διανοεῖσθαι, τὸ δὲ σῶμα μετὰ τῆς αἰσθήσεως ἐνεργεῖν, ἐκ τῆς

γνώσεως· τὸ δὲ ἀπὸ τοῦ δεσπόζειν τὴν ψυχὴν τοῦ σώματος, ἐκ τῆς ζωῆς,
ὡς
γὰρ εἰδοποιοῦσα τὸ σῶμα καὶ αὐτοκίνητος οὖσα δεσπόζει αὐτοῦ. αἱ γὰρ
ἄλλαι
ψυχαὶ οὐ ζωοποιοῦσιν, ἀλλὰ ζωαὶ αὐτοῦ εἰσιν· ἀλλ' ἡ μὲν ἄλογος τοῦ
πνευμα-
τικοῦ ζωή ἐστιν, ἡ δὲ φυτικὴ τοῦ ὀστρεΐνου. κατασκευάζει οὖν διὰ τῶν γʹ
ἐπιχειρημάτων ὅτι μᾶλλον ἔοικεν ἡ ψυχὴ τῷ ἀδιαλύτῳ, οὕτως· ‘ἡ ψυχὴ

ἀόρατος,
τὸ ἀόρατον μᾶλλον πρέπει τοῖς ἀδιαλύτοις’· ‘ἡ ψυχὴ νοεῖ μᾶλλον τοῦ
σώματος, τὸ τοιοῦτο πρέπει μᾶλλον τοῖς ἀδιαλύτοις’. ‘ἡ ψυχὴ δεσπόζει
τοῦ σώματος, τὸ τοιοῦτο πρέπει μᾶλλον τοῖς ἀδιαλύτοις’. ἐφ' οἷς
συλλογίζεται τὸ προκείμενον οὕτως· ‘ἡ ψυχὴ κατὰ πάντα μᾶλλον τοῦ
σώματος ἔοικε τοῖς ἀδιαλύτοις, τὸ κατὰ πάντα ἐοικὸς μᾶλλον ἀδιάλυτόν
ἐστιν, ἡ ψυχὴ μᾶλλον ἀδιάλυτός ἐστιν’·
Ολυμπιόδωρος. In Platonis Phaedonem commentaria Κεφ. 13,τμ. 20,

γρ. 3
Καὶ τοῦτο αὐτῆς τὸ πάθημα φρόνησις κέκληται[79d6 – 7]: πῶς

’πάθημα’ τῆς ψυχῆς φρόνησιν κέκληκεν; ἢ πᾶσαι αἱ ἀρεταὶ παθήματά
εἰσιν·
δόγμα γὰρ Πλατωνικὸν τὰ μετέχοντα ‘πάσχειν’ (ἀντὶ τοῦ διὰ πάθους
αἰσθάνε-
σθαι) τὰ μετεχόμενα. ὡς γὰρ πρὸς τὰ μετεχόμενα πάσχει τὰ μετέχοντα·
διὸ
καὶ τὸ ὂν ‘πεπονθέναι’ λέγει τὸ ἓν [Soph. 245b7 – 8] ὡς μετέχον τοῦ ἑνός.
ἐπειδὴ
οὖν τῆς αὐτοφρονήσεως τῆς ἐν τῷ νῷ μετέχει ἡ ψυχή, ταύτῃ ‘πάθημα’
αὐτῆς
ἐκάλεσε τὴν φρόνησιν. ἢ ἐπειδὴ ὅλη δι' ὅλης αὐτοκίνητός ἐστι καὶ ὡς
μὲν
κινοῦσα ποιεῖ, ὡς δὲ κινουμένη πάσχει, διὰ τοῦτο καὶ πάθημα ἡ
450
φρόνησις.
Ὅρα δὲ καὶ τῇδε[79e8]: τὸ τρίτον ἐπιχείρημα, τὸ ἐκ τῆς ζωῆς,
ὅτι ἡ ψυχὴ δεσπόζει τοῦ σώματος (τὸ γὰρ χρώμενον τοῦ ὀργάνου
δεσπόζει),
καὶ ὅτι ζωοποιεῖ αὐτό, καὶ ὡς αὐτοκίνητος. αἱ γὰρ ἄλλαι ψυχαὶ ζωαί εἰσι
τῶν
σωμάτων, οὐ ζωοῦσιν αὐτά.
Ὀλυμπιοδώρου.
Ἔστι μὲν οὖν τὰ ἐν τῇ φωνῇ τῶν ἐν τῇ ψυχῇ παθημάτων σύμβολα.
ἀποροῦσί τινες διὰ τί ἀπὸ φωνῶν καὶ μὴ ἀπὸ γραμμάτων ἤρξατο·
καὶ λέγομεν πρὸς τοῦτο ἐπιλυόμενοι ὅτι λογική ἐστιν ἡ πραγμα-
τεία, λογικῷ δὲ καθήκει περὶ φωνὰς καταγίνεσθαι. διὰ τοῦτο
οὖν ἀπὸ φωνῶν τὴν ἀρχὴν ἐποίησεν. Ὀλυμπιοδώρου.
Elias Phil., Commentarius in Aristotelis analytica priora (4020: 003)

“”Elias on the prior analytics””, Ed. Westerink, L.G., 1961; Mnemosyne,
ser. 4, vol. 14.P. 136, γρ. 16
ὄργανον, λέγων ‘γύμνασαι σαυτὸν διὰ τῆς καλουμένης παρὰ τοῖς πολλοῖς
ἀδολεσχίας ἕως ἔτι νέος εἶ· εἰ δὲ μή, διαφεύξεταί σε τὸ ἀληθές’. τὴν γὰρ
ἐν κανόσι λογικὴν ‘γυμνασίαν’ καὶ ‘ἀδολεσχίαν’ ἐκάλεσεν· ‘γυμνασίαν’
μὲν ὡς προευτρεπίζουσαν ἡμᾶς εἰς τὰ πράγματα, ‘ἀδολεσχίαν’ δὲ ὡς
ἀποστᾶσαν τῶν πραγμάτων. καὶ πῶς, ὦ Πλάτων, δύναται τὸ αὐτὸ τοῦ
αὐτοῦ καὶ μέρος εἶναι καὶ ὄργανον; εἰ γὰρ καὶ ἡ χεὶρ καὶ μέρος καὶ
ὄργανον, ἀλλ' οὐ τοῦ αὐτοῦ· τοῦ μὲν γὰρ ζῴου μέρος, δόσεως δὲ καὶ
λήψεως ὄργανον. καὶ ὁ ξέστης εἰ καὶ τοῦ αὐτοῦ ὑγροῦ καὶ μέρος καὶ
ὄργανον, ἀλλ' οὐχ ὁ αὐτός· μέρος μὲν γὰρ ὁ κατὰ τὸ μετρηθὲν ὑγρόν,
ὄργανον δὲ ὁ κατὰ τὸ μετρητικὸν ἀγγεῖον. ἢ καὶ νῦν φαίη ἂν ὁ Πλάτων·
ἀλλ' ἡ μὲν λογικὴ μέρος, ἡ γὰρ ἐν πράγμασιν, οἷον ‘ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος,
τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀεικίνητος’, ἡ δὲ ἐν κανόσιν

ὄργανον,
οἷον ὅτι ἐκ δύο καθόλου καταφατικῶν καθόλου καταφατικὸν συνάγεται
ἐν αʹ σχήματι. καὶ τὴν μὲν ἐν πράγμασιν ἔστιν εὑρεῖν παρά τε
Ἀριστοτέλει
καὶ πολλοῖς ἄλλοις, τὴν δὲ ἐν κανόσι παρὰ μόνῳ Ἀριστοτέλει· μόνος γὰρ
οὗτος ἀνθρώπων οὐκ ἐνάρκησε συλήσας τὰς μεθόδους ἀπὸ τῶν
πραγμάτων
καὶ τέχνην συστησάμενος λογικήν, ὡς καὶ Πλάτωνα πρὸς αὐτὸν εἰπεῖν ὡς
451
’τεχνύδριον ἡμῶν τὴν φιλοσοφίαν ἐποίησας’. οἱ δὲ πρὶν ἄνθρωποι οὐκ

ἠγνόουν τί ἐστιν ἀπόδειξις οὐδὲ παρελογίζοντο ἑαυτοὺς ἐν ταῖς
ἀποδείξεσιν·
Elias Phil., Commentarius in Aristotelis analytica priora P. 136, γρ. 17
ἀδολεσχίας ἕως ἔτι νέος εἶ· εἰ δὲ μή, διαφεύξεταί σε τὸ ἀληθές’. τὴν γὰρ
ἐν κανόσι λογικὴν ‘γυμνασίαν’ καὶ ‘ἀδολεσχίαν’ ἐκάλεσεν· ‘γυμνασίαν’
μὲν ὡς προευτρεπίζουσαν ἡμᾶς εἰς τὰ πράγματα, ‘ἀδολεσχίαν’ δὲ ὡς
ἀποστᾶσαν τῶν πραγμάτων. καὶ πῶς, ὦ Πλάτων, δύναται τὸ αὐτὸ τοῦ
αὐτοῦ καὶ μέρος εἶναι καὶ ὄργανον; εἰ γὰρ καὶ ἡ χεὶρ καὶ μέρος καὶ
ὄργανον, ἀλλ' οὐ τοῦ αὐτοῦ· τοῦ μὲν γὰρ ζῴου μέρος, δόσεως δὲ καὶ
λήψεως ὄργανον. καὶ ὁ ξέστης εἰ καὶ τοῦ αὐτοῦ ὑγροῦ καὶ μέρος καὶ
ὄργανον, ἀλλ' οὐχ ὁ αὐτός· μέρος μὲν γὰρ ὁ κατὰ τὸ μετρηθὲν ὑγρόν,
ὄργανον δὲ ὁ κατὰ τὸ μετρητικὸν ἀγγεῖον. ἢ καὶ νῦν φαίη ἂν ὁ Πλάτων·
ἀλλ' ἡ μὲν λογικὴ μέρος, ἡ γὰρ ἐν πράγμασιν, οἷον ‘ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος,
τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀεικίνητος’, ἡ δὲ ἐν κανόσιν

ὄργανον,
οἷον ὅτι ἐκ δύο καθόλου καταφατικῶν καθόλου καταφατικὸν συνάγεται
ἐν αʹ σχήματι. καὶ τὴν μὲν ἐν πράγμασιν ἔστιν εὑρεῖν παρά τε
Ἀριστοτέλει
καὶ πολλοῖς ἄλλοις, τὴν δὲ ἐν κανόσι παρὰ μόνῳ Ἀριστοτέλει· μόνος γὰρ
οὗτος ἀνθρώπων οὐκ ἐνάρκησε συλήσας τὰς μεθόδους ἀπὸ τῶν
πραγμάτων
καὶ τέχνην συστησάμενος λογικήν, ὡς καὶ Πλάτωνα πρὸς αὐτὸν εἰπεῖν ὡς
’τεχνύδριον ἡμῶν τὴν φιλοσοφίαν ἐποίησας’. οἱ δὲ πρὶν ἄνθρωποι οὐκ

ἠγνόουν τί ἐστιν ἀπόδειξις οὐδὲ παρελογίζοντο ἑαυτοὺς ἐν ταῖς
ἀποδείξεσιν·
David Phil., Prolegomena philosophiae (4021: 001)“Davidis

prolegomena et in Porphyrii isagogen commentarium”, Ed. Busse, A.
P. 47, γρ. 6
σήμερον φαντασθῶ αὐτὸν ἤγουν ἀναπολήσω αὐτόν· κατὰ τοῦτο γὰρ δια-
φέρει ἡ φαντασία τῆς ψιλῆς ἐπινοίας, ὅτι ἡ μὲν φαντασία τῶν ὄντων
ἐστὶν ἀναπόλησις (καὶ γὰρ τὸ ὀφθὲν φαντάζεται καὶ ἀναπολεῖ τις), ἡ δὲ
ψιλὴ ἐπίνοια τῶν μὴ ὄντων ἐστὶ διατύπωσις, ὡς ὅταν τις τραγέλαφον
ἢ ἱπποκένταυρον ἀναπλάττηται· ταῦτα γὰρ οὐκ εἰσίν. ἡ δὲ δόξα διττή
452
ἐστιν· ἢ γὰρ μετὰ λόγου ἐστὶν ἢ ἄνευ λόγου, καὶ ἄνευ μὲν λόγου, ὡς
ὅταν τις τὴν λογικὴν ψυχὴν δοξάζῃ ἀθάνατον εἶναι μὴ λέγων αἰτίαν, μετὰ
λόγου δέ, ὡς ὅταν τις τὴν λογικὴν ψυχὴν δοξάζῃ ἀθάνατον εἶναι λέγων
αἰτίαν. καὶ ἰστέον ὅτι δόξα μετὰ λόγου ἐστὶ τὸ συμπέρασμα τῶν
προτάσεων,
οἷον ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, τὸ ἀεικίνητον
ἀθάνατον
ὥσπερ ἄγγελος, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος. ἰδοὺ τὸ συμπέρασμα τῶν
προτάσεων,
λέγω δὴ τὸ ‘ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος’. τοῦτο δέ, ὃ αἱ προτάσεις
συνεπέραναν,
δόξα μετὰ λόγου λέγεται. διάνοια δέ ἐστιν ἡ τῶν καθόλου μετὰ λόγου
γνῶσις·
κατὰ τοῦτο γὰρ διαφέρει ἡ διάνοια τῆς μετὰ λόγου δόξης, ὅτι ἡ μὲν μετὰ
λόγου δόξα συμπέρασμά ἐστιν, ὡς εἴρηται, τῶν προτάσεων, ἡ δὲ διάνοια
λαμβάνουσα τὰς προτάσεις ὁμολογουμένας κατασκευάζει τὸ ζητούμενον·
λαμ-
βάνουσα γὰρ ὁμολογούμενον ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητός ἐστι καὶ ὅτι τὸ
αὐτο-
κίνητον ἀεικίνητον καὶ ὅτι εἴ τι ἀεικίνητον, ἀθάνατον, κατασκευάζει ἐκ
τού-
του τὸ ζητούμενον, φημὶ δὲ τὸ ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατός ἐστιν. ὁ δὲ νοῦς
ἁπλῇ προσβολῇ, τοῦτ' ἔστιν εὐθέως καὶ κατ' αὐτὸν [ἄνευ λόγου] τὸν
χρόνον,
David Phil., In Porphyrii isagogen commentarium (4021: 002)

“Davidis prolegomena et in Porphyrii isagogen commentarium”, Ed.
Busse, A.Berlin: Reimer, 1904; Commentaria in Aristotelem Graeca
18.2.P. 148, γρ. 33
αἴσθησις, ἐκεῖ καὶ κίνησις, ὡς χείρων δὲ τῆς κινήσεως οὖσα ἡ αἴσθησις

ὑποτάττεται τῇ κινήσει. ἴσως δὲ ἀπορήσει τις λέγων ‘πόθεν δῆλον ὅτι ἡ
κίνησις ἔχει αἴσθησιν;’ πόθεν δῆλον; ἐκ τοῦ μὴ ποιεῖν τι τὴν φύσιν
μάτην·
εἰ οὖν ἐκτὸς τῆς αἰσθήσεως ἐδημιούργει ἡ φύσις, ἐμέλλομεν
ἀποκρημνοῦν
καὶ ἐπ' ἀπωλείᾳ βαδίζειν αἴσθησιν ἐν τῇ κινήσει μὴ ἔχοντες, ὅπερ ἡ φύσις
οὐ βούλεται· τοσοῦτον γὰρ ἡ φύσις τῶν οἰκείων κήδεται

453
δημιουργημάτων,
ὅτι καὶ τῷ σκώληκι τῆς ὁράσεως ἀποτυχόντι τὸ μαλθακὸν ἐχαρίσατο, ἵνα
μὴ ἀποκρημνιζόμενος ἐπ' ἀπωλείᾳ γένηται. ἔχομεν ἐντεῦθεν πορισμοῦ
μοῖραν ὅτι οὐχ ὑγιῶς ἔχει ὁ ὁρισμὸς τοῦ ζῴου· συμπεριλαμβάνει γὰρ καὶ
τὸ ζῳόφυτον· φαμὲν γὰρ τὸ ζῷον οὐσίαν ἔμψυχον αἰσθητικήν· τοιαῦτα δὲ
καὶ τὰ ζῳόφυτα. δεῖ οὖν προσθεῖναι τὸ αὐτοκίνητον, τοῦτ' ἔστιν οὐσία

ἔμψυχος αἰσθητικὴ αὐτοκίνητος. κίνησιν δὲ λέγω τὴν ἀπὸ τόπου εἰς
τόπον.
Πρᾶξις ιηʹ.
Ὥσπερ ἀληθείας προϊστάμενοι οἱ τὰ Πλάτωνος πρεσβεύοντες δόγματα

τῆς Ἀριστοτελικῆς διαιρέσεως ἐπιλαμβάνεσθαι σπουδάζουσι· φασὶ γὰρ
ὅτι
ἐναντία ἑαυτῷ καὶ τοῖς ἄλλοις φθέγγεται ὁ Ἀριστοτέλης φάσκων τὴν
οὐσίαν
διαιρεῖσθαι εἰς ἐναντιότητας, εἴ γε ἐν Κατηγορίαις φησὶ μὴ ἔχειν αὐτὴν
ἐναντιότητα. Πλωτῖνος δὲ καὶ τὴν αἰτίαν ἔλεγε· φησὶ γὰρ δικαίως· οὐκ
ἔχει ἡ οὐσία ἐναντιότητα, καθὸ οὐκ ἔστιν ἐν ὑποκειμένῳ· αὐτὴ γὰρ ὑπο-
κείμενον ὑπάρχει· τὰ γοῦν ἐναντία πάντως ἐν ὑποκειμένῳ ὄντα τὴν μάχην
ποιεῖται· οὕτω γὰρ τὸ ψυχρὸν καὶ τὸ θερμὸν ἕνεκεν τοῦ ὑποκειμένου
David Phil., In Porphyrii isagogen commentarium P. 148, γρ. 34
ὑποτάττεται τῇ κινήσει. ἴσως δὲ ἀπορήσει τις λέγων ‘πόθεν δῆλον ὅτι ἡ

κίνησις ἔχει αἴσθησιν;’ πόθεν δῆλον; ἐκ τοῦ μὴ ποιεῖν τι τὴν φύσιν μάτην·
εἰ οὖν ἐκτὸς τῆς αἰσθήσεως ἐδημιούργει ἡ φύσις, ἐμέλλομεν

ἀποκρημνοῦν
καὶ ἐπ' ἀπωλείᾳ βαδίζειν αἴσθησιν ἐν τῇ κινήσει μὴ ἔχοντες, ὅπερ ἡ φύσις
οὐ βούλεται· τοσοῦτον γὰρ ἡ φύσις τῶν οἰκείων κήδεται

δημιουργημάτων,
ὅτι καὶ τῷ σκώληκι τῆς ὁράσεως ἀποτυχόντι τὸ μαλθακὸν ἐχαρίσατο, ἵνα
μὴ ἀποκρημνιζόμενος ἐπ' ἀπωλείᾳ γένηται. ἔχομεν ἐντεῦθεν πορισμοῦ
μοῖραν ὅτι οὐχ ὑγιῶς ἔχει ὁ ὁρισμὸς τοῦ ζῴου· συμπεριλαμβάνει γὰρ καὶ
τὸ ζῳόφυτον· φαμὲν γὰρ τὸ ζῷον οὐσίαν ἔμψυχον αἰσθητικήν· τοιαῦτα δὲ
καὶ τὰ ζῳόφυτα. δεῖ οὖν προσθεῖναι τὸ αὐτοκίνητον, τοῦτ' ἔστιν οὐσία

454
ἔμψυχος αἰσθητικὴ αὐτοκίνητος. κίνησιν δὲ λέγω τὴν ἀπὸ τόπου εἰς

τόπον.
Πρᾶξις ιηʹ.
Ὥσπερ ἀληθείας προϊστάμενοι οἱ τὰ Πλάτωνος πρεσβεύοντες δόγματα

τῆς Ἀριστοτελικῆς διαιρέσεως ἐπιλαμβάνεσθαι σπουδάζουσι· φασὶ γὰρ
ὅτι
ἐναντία ἑαυτῷ καὶ τοῖς ἄλλοις φθέγγεται ὁ Ἀριστοτέλης φάσκων τὴν
οὐσίαν
διαιρεῖσθαι εἰς ἐναντιότητας, εἴ γε ἐν Κατηγορίαις φησὶ μὴ ἔχειν αὐτὴν
ἐναντιότητα. Πλωτῖνος δὲ καὶ τὴν αἰτίαν ἔλεγε· φησὶ γὰρ δικαίως· οὐκ
ἔχει ἡ οὐσία ἐναντιότητα, καθὸ οὐκ ἔστιν ἐν ὑποκειμένῳ· αὐτὴ γὰρ ὑπο-
κείμενον ὑπάρχει· τὰ γοῦν ἐναντία πάντως ἐν ὑποκειμένῳ ὄντα τὴν μάχην
ποιεῖται· οὕτω γὰρ τὸ ψυχρὸν καὶ τὸ θερμὸν ἕνεκεν τοῦ ὑποκειμένου

μάχονται· βούλεται γὰρ ἓν ἕκαστον τοῦ ἄλλου τὸ ὑποκείμενον λαβεῖν· τὸ
David Phil., In Porphyrii isagogen commentarium

P. 182, γρ. 18
δέ εἰσι τὸ λογικὸν καὶ ἄλογον. τέταρτον εἰ καὶ αἱ αὐταί εἰσι (πάντως γὰρ
αἱ συστατικαὶ ἀπὸ τῶν διαιρετικῶν γίνονται), ἀλλ' οὖν ὅμως οὐκ ἐπὶ τοῦ
αὐτοῦ λαμβάνονται· τοῦ γὰρ ζῴου διαιρετικάς φαμεν τὸ λογικὸν καὶ τὸ
θνητόν, τοῦ δ' ἀνθρώπου συστατικάς. πέμπτον αἱ συστατικαὶ καθολικώ-
τεραί εἰσι, αἱ δὲ διαιρετικαὶ μερικώτεραι. ὅτι δὲ αἱ συστατικαὶ καθολικώ-
τεραί εἰσι, σαφὲς ἐκ τοῦ ἀποτέμνειν ἡμᾶς αὐτὰς διὰ τὸ ἐπὶ πλέον διήκειν,
οὗ εἰσι συστατικαί· ἰδοὺ γάρ φαμεν τὸ ζῷον οὐσίαν ἔμψυχον αἰσθητικήν·
διότι ἐπὶ πλέον τοῦ ζῴου διήκει τὸ ἔμψυχον, ἀποτέμνομεν [δὲ] αὐτὸ διὰ
τοῦ αἰσθητικοῦ, καὶ διότι πάλιν τὸ αἰσθητικὸν διήκει ἐπὶ πλέον, φαμὲν
αὐτοκίνητον. ὅτι δὲ μερικώτεραί εἰσιν αἱ διαιρετικαί, σαφὲς ἐκ τοῦ διαι-
ρεῖν τὸ ἓν εἰς πολλά, οἷον τὸ ζῷον εἰς λογικὸν καὶ ἄλογον. ἕκτον αἱ
διαιρετικαὶ φθορᾶς ποιητικαί εἰσι, αἱ δὲ συστατικαὶ συστάσεως· αἱ μὲν
γὰρ
τὸ ζῷον διαιροῦσαι τὸ ἓν διαφθείρουσι, λέγω δὲ τὸ ζῷον, αἱ δὲ τὸν
ἄνθρω-
πον συνιστῶσιν. ἕβδομον αἱ μὲν διαιρετικαὶ ἐν τοῖς ἀντικειμένοις θεω-
ροῦνται, τὸ λογικὸν καὶ ἄλογον, αἱ δὲ συστατικαὶ οὐκέτι· οὐδεὶς γάρ φησι
τὸν ἄνθρωπον ζῷον λογικὸν καὶ ἄλογον. διὰ τοῦτο ἐπιμέμφονταί τινες τῷ
455
ὅρῳ τῆς ἰατρικῆς φάσκοντες αὐτὴν ἐξ ἀντικειμένων συγκεκροτῆσθαι·

ἰατρική στι γνῶσις ὑγιεινῶν καὶ νοσερῶν καὶ οὐδετέρων. ἀλλὰ μὴν καὶ
τῷ ὅρῳ τῆς φύσεως τὴν αὐτὴν ἔγκλησιν διὰ τὸ λεχθὲν ἐπάγουσι· φύσις
ἐστὶν ἀρχὴ κινήσεως καὶ ἠρεμίας. καὶ περὶ μὲν τοῦ ὅρου τῆς ἰατρικῆς
ἄλλοις φροντὶς
Ανωνύμου σχόλια στις κατηγορίες του

Παραφράσεις. categoriarum “Anonymi in Aristotelis categorias

Παραφράσεις. ”, Ed. Hayduck, M.erlin: Reimer, 1883; Commentaria in
τελειοῦται, δύναμίς ἐστιν ἡ προάγουσα τὸν νοῦν τῆς ψυχῆς ἐπὶ τὸ νοερὸν
εἶδος
καὶ τὴν κατ' ἐνέργειαν νόησιν. διαφανὴς δὲ μάλιστά ἐστι κατὰ τὴν φύσιν·
τὰ γὰρ ἔργα τῆς φύσεως ἐν κινήσει τῇ ἐκ τῆς δυνάμεως ταύτης εἰς

ἐντελέχειαν
ὁδευούσῃ, καὶ ἐν μεταλήψει λόγων, ἣ οὐκ ἐν ἄλλῳ παραγίνεται ἢ τῷ
δυνα-
μένῳ δέχεσθαι· οὐ γὰρ πᾶν εἶδος εἰς τὸ τυχὸν ἐγγίνεται, ἀλλὰ τὸ
δυνάμενον
παραγίνεθαι εἰς τὸ ἐπιτηδείως ἔχον ὑποδέχεσθαι. καὶ ἐν τῇ ψυχῇ δέ, καθ'
ὅσον φύσεως ἐφάπτεται τοῦ ἐνεργείᾳ νοῦ ἀφισταμένη, κατὰ τοσοῦτον τὸ
δυνάμει
θεωρεῖται. καὶ ἐν παντὶ δὲ τῷ κόσμῳ εἴ τις προάγοιτο γένεσις, οὐκ ἄλλως
ἢ
διὰ τῆς δυνάμεως εἰς οὐσίαν προάγεται· καὶ τῇ ὕλῃ δὲ ἡ ὑποδοχὴ τοῦ
εἴδους
διὰ δυνάμεως παραγίνεται. αὐτὴ δὲ ἢ δι' ἑαυτῆς ἱκανή ἐστι
προβιβάζεσθαι
ὡς ἐπὶ τῶν αὐτοκινήτων ψυχῶν, ἢ ῥᾳδίως εἰς τὸ τέλειον ὑπὸ τῆς
ἐνεργείας
προάγεται. ἀλλὰ τοιαύτη μὲν καὶ ἐν τοιούτοις ἡ δύναμις τὴν ἑαυτῆς
ὑπόστασιν
ἐκληρώσατο. πότερον δὲ ἀπὸ τῆς ὕλης τὸ δυνάμει καὶ ἡ δύναμις αὐτή,
ὥς
τινες οἴονται, ἢ αὐτὴ ἡ ὕλη τὸ δυνάμει, ὡς ἄλλοις δοκεῖ; ἢ τοῦτο ἄτοπον.
οὔτε γὰρ παρέχεταί τινα αἰτίαν ἡ ὕλη ἀφ' ἑαυτῆς ἀσθενὴς οὖσα πάντη,
οὔτε
οὐσίαν ἐνδίδωσιν ἐκπεπτωκυῖα τοῦ ὄντος, οὔτε δυνάμεως ἀρχὴν
456
παντελῶς οὖσα
ἀδύναμος, οὔτε ποιότητος ἀφορμὴν ἄποιος οὖσα καθ' ἑαυτήν. ἀλλ' οὔτε
ἔχει
τι γόνιμον ἐστερημένη πάντων καὶ ἐν ἐνδείᾳ οὖσα καὶ πενίᾳ καθ' ἑαυτήν.
ἀλλ' οὐδὲ σχέσις ὕλης τὸ δυνάμει τῆς πάντη ἀσχέτου, οὐδὲ πλεονασμὸς
οὐδὲ
ἔκτασις ἢ συστολὴ ἢ μάνωσις ἢ πύκνωσις τῆς ἀπεστερημένης πάσης
κινήσεως,
οὔτε ἄλλο οὐδὲν τῶν περὶ τὴν ὕλην ἐπινοουμένων αἴτιον γίνεται τῆς τῶν
Ανωνύμου σχόλια στις κατηγορίες του Αριστοτέλη. Παραφράσεις.

categoriarum P. 55, γρ. 13
διόπερ ὁ χρόνος ἤτοι τὸ παράπαν οὐκ ἔστιν, ἢ ἀμυδρῶς καὶ μόλις ἐστίν·
οὗ
γὰρ τὸ μὲν παρεληλυθὸς οὐκέτι ἐστί, τὸ δὲ μέλλον οὐδέπω ἐστί, τὸ δὲ νῦν
ἀμερὲς καὶ ἀδιαίρετον, πῶς ἂν ὑπάρχοι τοῦτο κατ' ἀλήθειαν;” καὶ φύσις
μὲν
χρόνου κατὰ τὸν Ἀρχύταν αὕτη, χρείαν δὲ τῷ παντὶ παρέχεται τήνδε· ὡς
γὰρ
τὸ ὂν διὰ τὸν αἰῶνα ἅμα ὅλον ἐστὶν ἐν ἑνὶ καὶ συνῃρημένον, οὕτως ἡ
γένεσις
διὰ τὸν χρόνον ἐν τάξει διακέκριται καὶ σύγχυσις οὐκ ἔστι τῶν γενέσεων
καὶ
τῶν πράξεων. εἰ γὰρ μὴ χρόνος ἦν, ταὐτὰ ἂν εἴησαν τὰ ἐπὶ τῶν Τρωικῶν
τοῖς νῦν. καὶ περὶ μὲν τῶν κοινῶς περὶ χρόνου ἐκδεδομένων ταῦτα.
Ἔτι δὲ νοερώτερον οἱ Πυθαγόρειοι καὶ περιεκτικώτερον τὸν χρόνον ὡρί-
σαντο· διάστημα γὰρ αὐτὸν ἔφασαν εἶναι καθόλου τῆς τοῦ παντὸς
φύσεως.
αὐτοκινήτου γὰρ καὶ κατ' αὐτοὺς καὶ κατὰ Πλάτωνα τῆς ψυχῆς οὔσης,
πάντως
ἔδει καὶ ἀρχὴν καὶ μέσα καὶ τέλη ἔχειν κινήσεων. ὥστε ἔοικε διὰ τούτων
ἡ οὐσιώδης τῆς ψυχῆς ἐμφαίνεσθαι κίνησις καὶ ἡ τῶν κατ' οὐσίαν
ὑπαρχόντων
αὐτῇ λόγων προβολὴ καὶ μετάβασις ἐξ ἑτέρων εἰς ἕτερα, περὶ ἣν ἡ ἄλλη
πᾶσα
κίνησις συνέχεται καὶ τέτακται καὶ μεμέτρηται. ἧς ἀριθμὸς καὶ μέτρον
γενε-
σιουργὸν καὶ προϊὸν εἰς ποίησιν τῶν ἐν τῷ κόσμῳ ὁ νῦν παραδιδόμενος
χρόνος,
ὃς διεξόδους ἀεὶ καὶ μεταβάσεις ποιεῖται ἔνδον κατὰ τὰς προβολὰς τῶν
457
φυο-
μένων ἐξ αὐτοῦ· ὃς δὴ καὶ ἐναργής ἐστι χρόνος. οὐ πολὺ δὲ διέστηκε καὶ
τοῦ ἐκείνως λεγομένου χρόνου, ὃν ἀριθμὸν ἔξωθεν καὶ μέτρον
ἐπιγινόμενον ἐν
τῷ συνεχεῖ ἐθεωροῦμεν. τούτοις συνᾴδει καὶ τὰ τῶν παλαιοτέρων· οἱ μὲν
γὰρ χορείᾳ τινὶ τῆς ψυχῆς περὶ τὸν νοῦν,
Σωφόνιος. Σχόλια στο Περί ψυχής του Αριστοτέλη.

Sophoniae in libros Aristotelis de anima Παραφράσεις. ”, Ed. Hayduck,
M.Berlin: Reimer, 1883; Commentaria in Aristotelem Graeca 23.1.P. 11,
γρ. 25
τὸ συνάγον ἔξωθεν καὶ πηγνύον. ἔνθεν καὶ ὅρος ζωῆς ἡ λῆξις τῆς ἀνα-
πνοῆς· ζῶμεν γὰρ ἕως ἂν τοῦτο ποιεῖν δυνώμεθα. ῥυσμὸς δὲ καὶ τροπὴ
καὶ διαθιγή, οἷς ἀλλήλων αἱ ἄτομοι διαφέρουσιν, τὸ μὲν σχῆμα, τὸ δὲ
θέσις,
τὸ δὲ τάξις τῷ Δημοκρίτῳ νενόηνται. τὰ αὐτὰ δὲ τούτοις καὶ τὰ παρὰ
τῶν Πυθαγορείων λεγόμενα, καὶ πρὸς τὴν αὐτὴν τείνει διάνοιαν ὅσον
κατὰ
τὸ πρόχειρον, εἰ μή πού τι δηλοῦται συμβολικώτερον. ἔφασαν γάρ τινες
αὐτῶν ψυχὴν εἶναι τὰ ἐν τῷ ἀέρι ξύσματα, ἕτεροι δὲ τούτων οὐ ταῦτα,
ἀλλὰ τὸ ταῦτα κινοῦν· εἴη δ' ἂν ἡ τοῦ παντὸς ψυχή. εἴρηται δὲ αὐτοῖς
τοῦτο, ἐπεὶ συνεχῶς φαίνεται κινούμενα, κἂν ᾖ νηνεμία πολλή. ἐπὶ τὸ
αὐτὸ δὲ φέρονται καὶ ὅσοι λέγουσι τὴν ψυχὴν τὸ αὑτὸ κινοῦν εἴτ' οὖν
αὐτοκίνητον. εἶεν δ' ἂν οἱ περὶ Πλάτωνα καὶ Ξενοκράτην καὶ Ἀλκμαίωνα
καὶ ἕτεροι τῶν ἐκ τοῦ Σωκρατικοῦ διδασκαλείου· ἐοίκασι γὰρ οὗτοι

πάντες
ὑπειληφέναι οἰκειότατον εἶναι ψυχῇ τὴν κίνησιν καὶ τὰ μὲν ἄλλα πάντα
κινεῖσθαι διὰ τὴν ψυχήν, αὐτὴν δ' ὑφ' ἑαυτῆς, διὰ τὸ μηδὲν ὁρᾶν κινοῦν
ὃ μὴ καὶ αὐτὸ κινεῖται. ὁμοίως δὲ καὶ Ἀναξαγόρας ψυχὴν εἶναι λέγει
τὴν κινοῦσαν καὶ εἴ τις ἄλλος εἴρηκεν ὡς τὸ πᾶν ἐκίνησε νοῦς· οὐ μὴν
παντελῶς γε ὥσπερ Δημόκριτος. οὗτος γὰρ ταὐτὸν εἶναι ἄντικρυς λέγει
ψυχὴν καὶ νοῦν, οὐδενὶ διαστέλλων·
Σωφόνιος. Σχόλια στο Περί ψυχής του Αριστοτέλη. P. 12, γρ. 40
... κίνησις καὶ στάσις, οὐσίαν λέγοντι τὴν ἁπλῶς ὕπαρξιν, ταυτότητα τὴν
κοινωνίαν, ἑτερότητα τὴν διαφοράν, κίνησιν τὴν ἐνέργειαν τὴν
ὁποιανοῦν καὶ
μεταβολήν, στάσιν τήν τε ἠρεμίαν καὶ τὴν ἐν τῷ κινεῖσθαι μονήν, καθ'
458
ἣν καὶ
τοῖς κύκλῳ φερομένοις δίδωσι στάσιν. ταῦτα δὲ καὶ διὰ πάντων ἥκουσιν·
ἐξ
ὧν καὶ τὴν ψυχὴν συνεστάναι λέγει. ἐξ οὐσίας μὲν τῆς τε ἀμερίστου καὶ
νοητῆς καὶ τῆς περὶ τὰ σώματα μεριστῆς· οὕτω γὰρ ἔδει τὴν ἀμφότερα
γνωσομένην. ἐπεὶ δὲ ἡ γνῶσις ἢ ὁμοιότητί τινι καὶ ταυτότητι ἢ ἀνομοιό-
τητι καὶ ἑτερότητι γίνεται (τό τε γὰρ λευκὸν τῇ τε τοῦ ὁμοίου λευκοῦ
παραθέσει γνωρίζομεν, πρὸς δὲ καὶ τῇ τοῦ μέλανος· τὸ γὰρ ἐναντίον τῷ
μέλανι λευκόν), διὰ τοῦτο καὶ ἐκ τῆς τοῦ ταὐτοῦ καὶ ἑτέρου τὴν ψυχὴν
μεμῖχθαι λέγει φύσεως. ὅτι δὲ αὐτοκίνητος καὶ ἀεικίνητος, πρόδηλον ὅτι
αὐτῇ κίνησιν ὑπολείπει καὶ στάσιν. ὁμοίως δὲ τούτοις καὶ ἐν τοῖς περὶ
φιλοσοφίας λεγομένοις διωρίσθη, ἐν οἷς αἵ τε λογικαὶ συνουσίαι αὐτοῦ
καὶ
τὰ ἄγραφα τῶν δογμάτων ἱστόρηνται· αὐτὸ μὲν τὸ ζῶον ἐξ αὐτῆς τῆς
τοῦ ἑνὸς ἰδέας συνεστάναι φησὶν καὶ τοῦ πρώτου μήκους καὶ πλάτους καὶ
βάθους εἴτ' οὖν τῆς αὐτοδυάδος καὶ αὐτοτριάδος καὶ αὐτοτετράδος· καὶ
τἄλλα δὲ ὁμοιοτρόπως. τέτταρα γὰρ αὐτῷ ἐκεῖ ἕτερα στοιχεῖα τῶν εἰρη-
μένων τοῦ νοητοῦ διακόσμου πεποίηνται, ἐν ᾧ τὸ τῶν ἰδεῶν πλήρωμα· τὸ
αὐτοέν, ἡ αὐτοδυάς, ἡ αὐτοτριὰς καὶ ἡ αὐτοτετράς, ἀφ' ὧνπερ καὶ ὁ

αἰσθητὸς οὗτος κόσμος ἤρτηται ὡς ἀπ' αἰτίου τοῦ νοητοῦ καὶ αἱ ἀρχαὶ
αὐτοῦ ἐκεῖθεν. τὸ μὲν γὰρ ἐνταῦθα σημεῖον ἀπὸ τοῦ ἐκεῖθεν ἑνός,
γεται δέ· οὐ γὰρ ἑαυτοὺς λελήθαμεν, ἅ τε ἐν ἄλλοις εἴπομεν καὶ

προϊόντες
ἐροῦμεν, ὡς ἔνεστι κἀν τῇ ψυχῇ κίνησις. εἰ γὰρ τὸ δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ
καὶ ἐπ' αὐτῆς (μανθάνει γὰρ καὶ ἐπιστήμων ἐξ ἀνεπιστήμονος γίνεται, καὶ
παρὰ μέρος ἀρετήν τε καὶ κακίαν μεταβεβλημένη δέχεται), κίνησις δέ

ἐστιν
ἡ ἀπὸ τοῦ δυνάμει εἰς τὸ ἐνεργείᾳ πρόοδος, πῶς οὐ κινηθήσεται; ποῦ
δὲ θήσει τις καὶ τὰς νοητικὰς αὐτῆς καὶ τελείας ἐνεργείας καὶ τὰς τῶν
θεωρημάτων διεξοδικὰς ἀνελίξεις καὶ ἀπὸ προτάσεων ἐπὶ τὰ
συμπεράσματα
ἀγωγάς; ὥστε καὶ Πλάτωνι (οὗτος γὰρ μάλιστα οὐσιοῖ τῇ ψυχῇ τὴν κί-
νησιν) εἰ πρὸς ταῦτα βλέψαντι, πρὸς δὲ εἰ καὶ τὴν ζωοποιὸν αὐτῆς
ὀνειρώ-
ξαντι δύναμιν αὐτοκίνητον αὐτὴν καὶ ἀεικίνητον προσαγορεῦσαι
459
ἐπῆλθε, το-
σοῦτον τοῦ ἐγκαλεῖν ἀπέχομεν, ὅσῳ καὶ προσεπαινοῦμεν καὶ ὡς τὰ ἡμέ-
τερα πρεσβεύοντα τὸν ἄνδρα γνωρίζομεν· τέως δὲ πιεσθήτω καὶ διδότω
τὰς εὐθύνας τῷ λόγῳ ὁ τῶν πολλῶν ὀλιγωρῶν καὶ μὴ διαιρῶν τὸ κατὰ
τὸ φαινόμενον ἄτοπον.
Ἐπισκεπτέον δὲ πρότερον περὶ κινήσεως λογικώτερον· ἴσως γὰρ οὐ
μόνον
ψεῦδος ἂν φανείη τὸ τὴν οὐσίαν αὐτῆς τοιαύτην εἶναι οἵαν φασὶν οἱ
λέγοντες
αὐτοκίνητον ἢ δυναμένην κινεῖν, ἀλλὰ καὶ ἕν τι τῶν ἀδυνάτων τὸ
ὑπάρχειν
αὐτῇ κίνησιν, οἵαν δίδωσιν ἐννοεῖν τὰ παρ' αὐτῶν εἰσαγόμενα. ὅτι μὲν
γὰρ
οὐκ ἀναγκαῖον πᾶν τὸ κινοῦν καὶ αὐτὸ κινεῖσθαι, καθάπερ ᾠήθησαν,
εἴρηται
πρότερον ἐν τοῖς πρώτοις περὶ κινήσεως. εἰ γὰρ τὸ πρώτως κινοῦν
θεωρημάτων διεξοδικὰς ἀνελίξεις καὶ ἀπὸ προτάσεων ἐπὶ τὰ

συμπεράσματα
ἀγωγάς; ὥστε καὶ Πλάτωνι (οὗτος γὰρ μάλιστα οὐσιοῖ τῇ ψυχῇ τὴν κί-
νησιν) εἰ πρὸς ταῦτα βλέψαντι, πρὸς δὲ εἰ καὶ τὴν ζωοποιὸν αὐτῆς
ὀνειρώ-
ξαντι δύναμιν αὐτοκίνητον αὐτὴν καὶ ἀεικίνητον προσαγορεῦσαι
ἐπῆλθε, το-
σοῦτον τοῦ ἐγκαλεῖν ἀπέχομεν, ὅσῳ καὶ προσεπαινοῦμεν καὶ ὡς τὰ ἡμέ-
τερα πρεσβεύοντα τὸν ἄνδρα γνωρίζομεν· τέως δὲ πιεσθήτω καὶ διδότω
τὰς εὐθύνας τῷ λόγῳ ὁ τῶν πολλῶν ὀλιγωρῶν καὶ μὴ διαιρῶν τὸ κατὰ
τὸ φαινόμενον ἄτοπον.
Ἐπισκεπτέον δὲ πρότερον περὶ κινήσεως λογικώτερον· ἴσως γὰρ οὐ
μόνον
ψεῦδος ἂν φανείη τὸ τὴν οὐσίαν αὐτῆς τοιαύτην εἶναι οἵαν φασὶν οἱ
λέγοντες
αὐτοκίνητον ἢ δυναμένην κινεῖν, ἀλλὰ καὶ ἕν τι τῶν ἀδυνάτων τὸ
ὑπάρχειν
αὐτῇ κίνησιν, οἵαν δίδωσιν ἐννοεῖν τὰ παρ' αὐτῶν εἰσαγόμενα. ὅτι μὲν
γὰρ
οὐκ ἀναγκαῖον πᾶν τὸ κινοῦν καὶ αὐτὸ κινεῖσθαι, καθάπερ ᾠήθησαν,
εἴρηται
πρότερον ἐν τοῖς πρώτοις περὶ κινήσεως. εἰ γὰρ τὸ πρώτως κινοῦν
460
κἀκεῖνο
κινοῖτο, οὐκέτι ἐν κινήσει τὰ κινούμενα συμμεταβληθέντα τῷ αἰτίῳ. καὶ
τὸ
ὀρεκτὸν κινοῦν, οἷον τὸ κάλλος τὸν ἐραστήν, ἀκίνητόν ἐστιν. ἓν μὲν οὖν
καὶ
πρῶτον τοῦτο παρόραμα τῇ ἀρχῇ τῶν λόγων αὐτῶν· τῷ γὰρ οἰηθῆναι
ἅπαν
τὸ κινοῦν κινεῖσθαι, ὡς κινοῦσαν τὸ σῶμα τὴν ψυχὴν καὶ αὐτὴν τῶν
κινου-
μένων ὑπέλαβον. δεύτερον δέ, ἐπεὶ κινεῖται πᾶν ἢ καθ' ἕτερον καὶ κατὰ
συμβεβηκὸς ἢ καθ' αὑτὸ καὶ κατ' οὐσίαν, καὶ τῶν καθ' ἕτερον καὶ κατὰ
συμβεβηκὸς τὰ μὲν ἔχουσιν ἰδίαν καὶ καθ' αὑτὰ κίνησιν, ὡς οἱ πλωτῆρες
ἐν ἐκείνῳ ἐστὶν ὅλον (οὐδέπω γὰρ μεταβάλοι), οὔτε εἰς ὅ· ἤδη γὰρ ἂν καὶ
μεταβεβληκὸς εἴη καὶ οὐκέτι μεταβάλλον. λείπεται τὸ μέν τι αὐτοῦ ἐν
ἐκείνῳ
εἶναι ἐξ οὗ, τὸ δὲ εἰς τὸ ἐν ᾧ ἔσται. μεριστὸν ἄρα καὶ διὰ τοῦτο σῶμα.
αἰσθητὰς δ' ἀλλοιώσεις λέγομεν διὰ τὰς ψυχικάς, ἀρετὴν καὶ κακίαν,
γνῶσιν
καὶ ἄγνοιαν, ἃς τῷ κατὰ φύσιν διαφερούσας καὶ παρὰ φύσιν οὐδὲ κυρίως
ἂν
ἀλλοιώσεις λέγοιμεν ὡς καὶ ὑγείαν καὶ νόσον, γενέσεις δὲ μᾶλλόν τινας
καὶ
φθοράς. ἔτι εἰ φύσει κινεῖται, κἂν βίᾳ κινηθείη, κἂν εἰ βίᾳ, καὶ φύσει· ἐξ
ἀμφοτέρων δὲ δῆλον ὅτι τόπον ἕξει. τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ περὶ
ἠρεμίας·
εἰς ὃ γὰρ κινεῖται φύσει, καὶ ἠρεμεῖ ἐν τούτῳ φύσει· ὁμοίως δὲ καὶ εἰς ὃ
κινεῖται βίᾳ, καὶ ἠρεμεῖ ἐν τούτῳ βίᾳ. ποῖαι δὲ βίαιοι τῆς ψυχῆς κινήσεις
ἔσονται καὶ ἠρεμίαι αὐτοπροαιρέτου καὶ αὐτοκινήτου καὶ κατ' αὐτοὺς

οὔσης,
οὐδὲ πλάσσειν βουλομένοις ῥᾴδιον. αἱ γὰρ δοκοῦσαι καθόλου καὶ
μάλιστα
καὶ πρῶται κινήσεις αὐτῆς, κρίσις καὶ ὄρεξις, οὔποτ' ἂν βίᾳ κινηθεῖεν,
ἀλλὰ τυράννου μὲν ἀσεβές τις δόγμα ἄκων ὁμολογήσειε χείλεσιν, ἐντὸς
δὲ
συνθέσθαι ἢ δοξάσαι βίᾳ πῶς ἔχει χώραν; δόξοι δ' ἂν κατὰ θυμὸν καὶ
ἐπιθυμίαν βιάζεσθαι, ὅταν ἐρεθίζηται ὑπὸ τῶν ἔξωθεν. οὐκ ἔστι δέ· εἰ γὰρ
μὴ ὁ λόγος τῷ πάθει ἐνδοίη, οὔ ποτ' ἂν ἐξαχθείη. ἀκούσιον γὰρ καὶ βίᾳ

461
ἐστίν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἔξωθεν, μηδὲν συμβαλλομένου τοῦ πάσχοντος ἢ πράτ-

τοντος· δηλοῦσι δὲ καὶ οἱ σπουδαῖοι οὐδενὶ τῶν ἐρεθιζόντων εἴκοντες.
ὥστε
εἰ τῇ κατὰ φύσιν κινήσει καὶ ἡ παρὰ φύσιν εἵπετο, οὐ κινεῖται δὲ παρὰ
φύσιν, οὐδὲ κατὰ φύσιν ἄρα.
συμβεβηκὸς ἑαυτὴν κινεῖ. εἰ δὲ τοῦτο, καὶ φθαρείη ἄν, καὶ τοσούτῳ

πλέον,
ὅσῳ καὶ ἀσώματος· τῷ γὰρ ἀσωμάτῳ πάσης ἄλλης ἐξῃρημένης κινήσεως
ἡ κατ' οὐσίαν αὐτῷ καὶ ζωώδης ὑπολειφθήσεται. εἰ δὲ μὴ τοῦτο διὰ τὰ

ἑπόμενα ἄτοπα, ἀλλὰ κατὰ συμβεβηκὸς καὶ ὑπ' ἄλλου (ὁρῶμεν γὰρ
μάλιστα
ὑπὸ τῶν αἰσθητῶν τὴν ψυχὴν κινουμένην· κατανοήσασα γὰρ τὸν κόσμον
ἔρχεται εἰς τὴν τοῦ θεοῦ ἔννοιαν, καὶ ἐκ τῶν μερικῶν καὶ καθ' ἕκαστα εἰς
τὴν τοῦ καθόλου γνῶσιν ἀνάγεται, καὶ τὸ ὀρεκτὸν ἰδοῦσα πρὸς τὴν λῆψιν
ὑπὸ τῆς ἐφέσεως ὥρμησε, καὶ τὸν λυπήσαντα εἰς ὀργήν· ὅθεν καὶ εἴ
τισιν ἐκ γενετῆς ἐξέλιπεν αἴσθησις, καὶ ἡ κατ' αὐτὴν ἐκλέλοιπε κίνησις),
πάλιν ἰδίως πρὸς ταῦτα τῷ Πλάτωνι ἀπολογίας δεήσει· πῶς γὰρ αὐτοκί-
νητον τὸ ἑτεροκίνητον; ἢ πῶς καθ' αὑτὸ τὸ κατὰ συμβεβηκός; οὐ δεῖ
γάρ, ᾧ τὸ ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖσθαι ἐν τῇ οὐσίᾳ, τοῦτο ὑπ' ἄλλου κινεῖσθαι,
ὥσπερ οὐδὲ τὸ καθ' αὑτὸ ἢ δι' αὑτὸ ἀγαθὸν τὸ μὲν δι' ἄλλο τὸ δ' ἑτέρου
ἕνεκέν ἐστι. καθ' αὑτὰ δὲ καὶ δι' αὑτὰ ἀγαθὰ τὸ φιλοσοφεῖν, τὸ ὑγιαίνειν,
ἡ ἀρετή· οὐ γὰρ ἑτέρων ταῦτα χάριν σπουδάζεται. δι' ἄλλο καὶ ἑτέρου
ἕνεκεν ἡ ἰατρική, πλοῦτος, ἰσχύς. ἴδωμεν δὲ καὶ ἃ ἐν τῷ Τιμαίῳ περὶ
τῆς τοῦ παντὸς ὁ αὐτὸς φυσιολογεῖ ψυχῆς· ταὐτὰ γὰρ τῷ Δημοκρίτῳ καὶ
εἴ τις ἄλλος εἴρηκε τῷ κινεῖσθαι κινεῖν κἀκεῖ φανείη διοριζόμενος· πλὴν
ὅσον
οἱ μὲν ὥσπερ ἐν εἱρκτῇ τῷ σώματι κατακλείουσιν, ὁ δὲ περιπλέκει·
συνεστη-
κυῖαν γὰρ ἐκ τῶν στοιχείων καὶ μεμερισμένην κατὰ τοὺς ἁρμονικοὺς
ἀριθμούς,
οὗτος, τὰς δὲ ἐκεῖνος ὑπετίθετο. εἰ γὰρ αἱ σφαιρικαὶ τῶν ἀτόμων τοῦ

462
μεγέ-
θους ἀφαιρεθεῖσαι στιγμαὶ γένωνται, μένῃ δὲ τὸ πλῆθος, οὐδὲν μᾶλλον
ἐλέγχε-
ται ὁ λόγος οὐδὲ λυμαίνεται τὴν ὑπόθεσιν τὸ τὴν τῶν ἀτόμων ἀφελέσθαι
συνέχειαν· ἔσται γάρ τι πάλιν ἐν αὐταῖς τὸ μὲν κινοῦν τὸ δὲ κινούμενον,
ὥσπερ καὶ πρὸ τοῦ ἐν τῷ μεγέθει. οὐ γὰρ διὰ τὸ συνεχῆ σώματα εἶναι καὶ
μεγέθει διαφέρειν ἢ σμικρότητι τὸ κινεῖσθαι συμβαίνειν ἔλεγεν, ἀλλ' ὅτι
πλῆθος ἄλλως ἦν, καὶ τῇ πρὸς ἄλληλα πλήξει καὶ ἀντωθήσει. οὕτω δήπου
καὶ Ξενοκράτης οὐκ ἐπειδὴ τὰς μονάδας ἐξ ὧν ἡ ψυχὴ ἀμερεῖς ὑπετίθετο,
διὰ τοῦτο καὶ τὸ κινεῖσθαι προσένεμεν, ἄλλ' ὅτι ποσόν τι καὶ ἀριθμὸς ἦν.
διὸ ἀναγκαῖον εἶναί τι τὸ κινῆσον τὰς μονάδας. εἰ δ' ἐν τῷ ζώῳ καίπερ

αὐτοκινήτῳ ὄντι τὸ κινοῦν ἡ ψυχή, οὐ τὸ σῶμα, καὶ ἐν τῷ ψυχικῷ δὲ
ἀριθμῷ
οὕτως ἔσται· οὐ τὸ κινοῦν καὶ κινούμενον σύμπαν ψυχή, ἀλλὰ τὸ κινοῦν
μόνον. δῆλον οὖν ὅτι οὐ πᾶσαι μονάδες ψυχαί, ἀλλ' αἱ κινοῦσαι μόνον
ὥσπερ
καὶ ἐπὶ τῶν ἀτόμων αἱ σφαιρικαί. ἔτι εἰ καὶ ἐνδέχεται ὅλως ἐκ μονάδων
τὴν ψυχὴν εἶναι, δεῖ αὐταῖς κἄν τινος διαφορᾶς πρὸς τὰς ἄλλας ἐξ ὧν μὴ
ψυχή. στιγμῆς δὲ μοναδικῆς τίς ἂν εἴη διαφορὰ πλὴν θέσις; οὐ γὰρ ἂν
ἄλλην τις εὕροι μονάδος πρὸς μονάδα τὴν ἑτερότητα. ἔτι εἰ μὲν εἰσὶν
ἕτεραι
αἱ ἐν τῷ σώματι καὶ ἐξ ὧν τὸ σῶμα μονάδες (πάντα γὰρ ἐκ τῶν ἀτόμων)
τῶν ψυχικῶν μονάδων καὶ στιγμῶν, ἑνοῦται δὲ ψυχὴ σώματι, ἀνάγκη καὶ
ταύτας ἑνωθῆναι. ἐν τῷ αὐτῷ ἄρα ἔσονται αἱ μονάδες ταῖς μονάσιν αἱ
οὖσα περὶ τὰ πάθη καὶ εἴδη τοῦ ποσοῦ, ἡ δὲ περὶ τοὺς καθόλου λόγους
τῶν
σωμάτων τῶν αἰσθητῶν καὶ τῶν τούτοις ἑπομένων ᾗ σώμασι. ταῦτα
ἀληθῆ
μὲν καὶ γενναῖα καὶ τοῖς ἡμετέροις συνᾴδοντα πλὴν τὰ περὶ τῶν
μαθηματι-
κῶν· οὐ γὰρ ὥσπερ ἡμεῖς ἐξ ἀφαιρέσεως τῶν αἰσθητῶν τίθενται. ἴδωμεν
δὲ καὶ ἃ τούτων ἑξῆς φασι, καὶ ἧστινος οὐσίας τὴν λογικὴν ψυχὴν
τίθενται·
τῆς γὰρ μέσης ἀποφανοῦνται καὶ μαθηματικῆς. ἀναφέρομεν οὖν, φασί,
καὶ
τὰ περὶ τῆς ψυχῆς ἐν τοῖς μαθηματικοῖς. καὶ ἓν μὲν γένος τῶν ἐν τοῖς
463
μαθήμασιν ὄντων οὐκ ἄν τις αὐτὴν εὐλόγως θείη κατὰ τὴν τοιαύτην ἐπι-
βολὴν τῆς θεωρίας· μεριστὴ γὰρ ἂν οὕτω γένοιτο ἡ περὶ τῆς μαθηματικῆς
οὐσίας γνῶσις. διόπερ οὔτε ἰδέαν τοῦ πάντη διαστατοῦ οὔτε ἀριθμὸν
αὐτο-
κίνητον οὔτε ἁρμονίαν ἐν λόγοις ὑφεστῶσαν οὔτε ἄλλο οὐδὲν τοιοῦτον
κατ'
ἰδίαν ἀφοριστέον περὶ αὐτῆς· κοινῇ δὲ συμπλέκειν πάντα ἄξιον, ὡς τῆς
ψυχῆς
καὶ ἰδέας οὔσης ἀριθμοῦ καὶ κατ' ἀριθμοὺς ἁρμονίαν περιέχοντας
ὑφεστώσης·
πάσας τε συμμετρίας κοινῶς, ὅσαι ποτέ εἰσιν ὑπὸ τὴν μαθηματικήν, ὑπὸ
ταύτην
ὑποτακτέον, τάς τε ἀναλογίας ὅλας ὑπ' αὐτὴν θετέον. διὰ δὴ τοῦτο
γεωμε-
τρικῇ τε ὁμοῦ καὶ ἀριθμητικῇ καὶ ἁρμονικῇ ἀναλογίᾳ συνυπάρχει. ὅθεν
δὴ
καὶ λόγοις τοῖς κατ' ἀναλογίαν ἡ αὐτή ἐστι, ταῖς τε ἀρχαῖς τῶν ὄντων ἔχει
τινὰ συγγένειαν καὶ πάντων ἐφάπτεται τῶν ὄντων καὶ πρὸς πάντα
ὁμοιοῦσθαι
δύναται. αἰτίαι μὲν οὖν εἰσι τοιαῦται τῆς τοιαύτης ὑπολήψεως· πρὸς δὲ
τὴν
θεωρίαν ἀφορμαὶ ἂν γένοιντο τὴν μαθηματικὴν ὁμοῦ καὶ τὴν περὶ τῆς
ψυχῆς,
εἰ κατίδοιμεν ὡς τὸ πεπερασμένον πᾶν καὶ ὡρισμένον ἀπὸ τῶν ἀριθμῶν
πάσχειν τὸν νοῦν λέγοιμεν τῷ δέχεσθαι τὰ εἴδη τὰ νοητὰ τελειούμενον,

ὥσπερ
ὑπὸ τῶν αἰσθητῶν τὴν αἴσθησιν· καὶ καθάπερ ἡ ὄψις περὶ τὸ μέλαν ἢ
λευκὸν
ἐνεργήσασα οὐκ ἔφθαρτο οὐδ' ὅπερ ἐκεῖνα κατὰ τὴν ὕλην γέγονεν (οὐ
γὰρ
λελεύκωται ἢ μεμελάνωται), οὕτω τοι καὶ τὸν νοῦν ἀπαθῆ μένοντα μὴ
καὶ
τὴν οὐσίαν, ἀλλὰ μόνα τὰ εἴδη τῶν νοητῶν γνωστικῶς δέχεσθαι. λέγεται
μέντοι καὶ νοῦς καὶ αἴσθησις καταχρηστικῶς πάσχειν τῷ ὥσπερ τὰ
πάσχοντα
τὸ κύριον πάθος δεχόμενα τὸ τοῦ ποιοῦντος εἶδος ἐπιμένειν ἐν αὐτῷ
χρόνον
τινά (οἷον ὁ ἀὴρ παθὼν ὑπὸ τοῦ πυρὸς ἢ τὸ ξύλον καὶ γινόμενον πῦρ ἐπι-
μένει μέχρι του τῇ καταδοχῇ τοῦ πυρός), καὶ ταῦτα παραμένειν τῇ
464
καταδοχῇ
τῶν εἰδῶν· πλὴν τὰ μὲν τρέπεται τὴν οὐσίαν, τὰ δὲ οὐ τρέπεται. καὶ ὁ
μὲν νοῦς αὐτοκίνητος ἀφ' ἑαυτοῦ ποτε νοεῖ, ἡ δὲ αἴσθησις δεῖται τῆς τῶν
αἰσθητῶν παρουσίας. καὶ ὁ μὲν μεταβάλλει ἀπὸ τοῦ δυνάμει ἐπὶ τὸ

ἐνεργείᾳ
οὐ δεχόμενος ἅπερ μὴ εἶχεν εἴδη, ἀλλ' ἐοικὼς τῷ καθεύδοντι γεωμέτρῃ
ὡς
ἔχων μὲν τοὺς λόγους ἐμποδιζόμενος δέ, καὶ μόνου χρῄζει τοῦ
ἐξυπνίσοντος
(οὗτος δὲ ὁ ἐνεργείᾳ νοῦς ἢ ὁ διδασκαλικὸς καὶ καθόλου· ἐμπόδιον δὲ αἱ
ἐκ
τῆς συμπλοκῆς τῆς φαντασίας ἀλλόκοτοι δόξαι, ἃς ἀνακαθαίρων τοῖς
ἐλέγχοις γνώριμον ποιεῖ τὸν ἐνόντα θησαυρόν),
Ευστράτιος. Σχόλια στα αναλυτικά ύστερα του

librum secundum commentarium “Eustratii in analyticorum

posteriorum librum secundum commentarium”, Ed. Hayduck, M.erlin:
πανσελήνῳ ἐξέλιπεν. κἀνταῦθα γὰρ τὸ αὐτό, ὅτι ὄντος τοῦ μὴ ποιεῖν

σκιὰν αὐτὴν ἐν πανσελήνῳ ἐξέλιπεν. ἀλλ' οὐδὲ τοῦτο αἴτιον· ὥστε ἔσται
καὶ ἐπὶ τούτου ἐρωτῆσαι τὸ διὰ τί. ὡσαύτως ψόφου γενομένου ἄνωθεν
βροντή ἐστιν· ἔροιτ' ἄν τις τὸ διὰ τί, διὰ τὸ μὴ τὸ μέσον εἰρῆσθαι, ἤγουν
τὸ αἴτιον τοῦ ψόφου. ἔστι δὲ τῆς μὲν σεληνιακῆς ἐκλείψεως ἡ τῆς γῆς
ἀντίφραξις αἴτιον, τῆς δὲ βροντῆς τὸ ἀποσβέννυσθαι πῦρ ἐναπειλημμένον
τοῖς νέφεσιν. ἢ οὖν περὶ τοῦ τοιούτου λέγει συμπεράσματος ἢ περὶ ὧν

προηγοῦνται μὲν προτάσεις, οὐ μέντοι καὶ ἀνελλιπής ἐστιν ὁ
συλλογισμός,
οἷον ἡ ψυχὴ ἀεικίνητος, τὸ ἀεικίνητον ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος.
ἐνταῦθα γὰρ λέγεται μὲν τούτων ὄντων τόδε τι εἶναι, οὐ μὴν τὸ προσεχὲς
τῷ ὑποκειμένῳ μέσον εἴληπται, ὅπερ ἐστὶ τὸ αὐτοκίνητον· οὐ γὰρ
ἀμέσως
κατὰ τῆς ψυχῆς τὸ ἀεικίνητόν ἐστιν, ἀλλὰ διὰ μέσου αὐτοῦ. ἔστιν οὖν καὶ
ἐπὶ τούτου ἐρωτῆσαι τὸ διὰ τί. ἢ ὥς φησιν ὁ Ἀλέξανδρος, περὶ τοιού-

των ἂν εἴη ὁ λόγος συμπερασμάτων, οἷάπερ ὁ Ἀριστοτέλης ἐν τῷ περὶ
ἀναλύσεως συλλογισμῶν ἔθετο ἀσυναρτήτων ἀλλήλαις προηγησαμένων
προ-
465
τάσεων αὐτὰ ἑπόμενα. οἷον τῆς μὴ οὐσίας ἀναιρουμένης οὐκ ἀναιρεῖται

ἡ οὐσία· τῶν μερῶν ἀναιρουμένων ἀναιρεῖται τὸ ὅλον· τὰ μέρη ἄρα τῆς
οὐσίας οὐσίαι εἰσίν. ἔστι γὰρ καὶ ἐπὶ τῶν τοιούτων ἐρωτῆσαι τὸ διὰ τί,
ὡς παραλελειμμένου τοῦ μέσου. ἢ καὶ ἐπ' ἐκείνων τῶν λόγων, οἳ μὴ
ἄμφω
τὰς προτάσεις λαμβάνουσιν, ἀλλὰ μόνης μιᾶς ληφθείσης ἢ τῆς μείζονος ἢ
τῆς ἐλάττονος ἐπάγουσι τὸ συμπέρασμα. οἷον πᾶς ἄνθρωπος ζῷον πεζόν
Ευστράτιος. Σχόλια στα αναλυτικά ύστερα του Αριστοτέλη. librum

secundum commentarium P. 118, γρ. 36
ἔχομεν, διότι μηδὲ τοῦ εἶναι γνῶσιν τελείαν ἔχομεν. ὁλοσχερής τε γὰρ ἡ
γνῶσις τοῦ τὶ ζῷον εἶναι τὸν ἄνθρωπον, ἅτε καὶ πλείοσιν οὖσα κοινὴ κατ'
οὐσίαν αὐτοῦ διαφέρουσιν, ὡς δὴ καὶ τὸ εἰδέναι περὶ τῆς ἐκλείψεως

μόνον
ὅτι στέρησις φωτὸς γίνεται· κατὰ πολλοὺς γὰρ τρόπους ἔστινὑπολαβεῖν
γινομένην τὴν τοῦ φωτὸς στέρησιν, κατὰ ἀντίφραξιν, κατὰ στροφήν,
κατὰ
ἀπόσβεσιν. διὰ τοῦτο καὶ οὔπω οἰκειότατα τὸ εἶναι τὴν ἔκλειψιν κατεί-
ληπται, ὥστ' οὐδὲ πρὸς τὸ τί ἦν εἶναι ἐντεῦθεν εὐθυβολώτατα ἔχομεν.
τὸ αὐτὸ καὶ περὶ βροντῆς καὶ περὶ ψυχῆς, ἵνα μὴ καθ' ἕκαστον ἐπεξίωμεν.
εἰ δὲ ὁποῖος ὁ ψόφος, καὶ τίνος προηγησαμένου αὐτὸς ἐπιγίνεται, ὁμοίως

δὲ καὶ τὴν στέρησιν τοῦ φωτός, καὶ ὅπως ἔχον τὸ τὶ ζῷον ὁ ἄνθρωπος
τῶν λοιπῶν διενήνοχε, καὶ πῶς ἔχουσα ἡ ψυχὴ τοῦ εἶναι αὐτοκίνητός
ἐστι γνοίημεν, ἕξομεν εὐθὺς ἑπομένην καὶ τὴν γνῶσιν τοῦ τί ἐστιν. ἐκ
μὲν οὖν τῶν οὐσιωδῶν τὰ ληφθέντα ἐστὶ παραδείγματα, ἀλλά γε
κοινότερον·
διὰ τοῦτο καὶ ἀμυδροτέραν τὴν τοῦ εἶναι γνῶσιν παρέχοντα τῶν
εἰρημένων
ἕκαστον. εἰ δέ σοι μέλει ἐπὶ τῶν τοιούτων καὶ τῆς ἀπὸ συμβεβηκότων
τοῦ εἶναι εἰδήσεως λαβεῖν παραδείγματα, ἕξεις βροντῆς μὲν τὸ
ἐμβροντήτους
τινὰς γίνεσθαι, ἐκλείψεως δὲ τὸ σκιὰν ἐν πανσελήνῳ μὴ γίνεσθαι μηδενὸς
ὄντος μεταξὺ φανεροῦ, ἀνθρώπου δὲ τὸ ὁμιλητικὸν διὰ λόγου, ἢ ὄρθιον

τῷ σχήματι ἤ τι τοιοῦτον, ψυχῆς δὲ τὸ τόπους ἐξαμείβειν τὸ σῶμα τὸ
ἔμψυχον, μηδενὸς αὐτὸ μετοχλίζοντος ἔξωθεν.
466
Ευστράτιος. Σχόλια στα Ηθικά Νικομάχεια του

Αριστοτέλη. “Eustratii et Michaelis et anonyma in ethica
Nicomachea commentaria”, Ed. Heylbut, G.Berlin: Reimer, 1892;
Commentaria in Aristotelem Graeca 20.P. 33, γρ. 29
βέλτιστα εἰδότα καὶ αἱρούμενον (οὗτος δέ ἐστιν ὁ ἔχων ἤδη ἀρχάς),

ἀγαθὸν δὲ καὶ οὐ καθ' ὑπεροχὴν ἄριστον καὶ τὸν ἄλλου λέγοντος καλῶς
πειθόμενον (οὗτος δέ ἐστιν ὁ μήπω μὲν ἔχων ἀρχάς, ῥᾳδίως δὲ λαβεῖν
δυνάμενος διὰ τὸ τοῖς ἐχέφροσι πείθεσθαι), ὃς δὲ μηδέτερον τούτων,
ἀχρεῖος οὗτος ἀνήρ, ἤτοι χρείαν ἔν τινι ὠφελίμῳ ὡς ἄνθρωπος πληροῦν
μὴ δυνάμενος, ἤγουν ἄχρηστος. τριμεροῦς δὲ τῆς ἀνθρώπου ψυχῆς
οὔσης,
ἤγουν ὡς μέρη ἐχούσης λογισμὸν θυμὸν ἐπιθυμίαν, πολλάκις οἱ ποιηταὶ
θυμὸν αὐτὴν ἐκ μέρους καλοῦσιν, ἐκ τοῦ μέσου δηλοῦντες καὶ τὰ παρ'
ἑκάτερα· ἢ θυμὸν κατ' ἰδίαν ὀνομάσαντες ἀπὸ τοῦ θύω, ὃ δηλοῖ τὸ ὁρμῶ
ὡς αὐθόρμητον καὶ αὐτοκίνητον ἢ ὡς αἴτιον τῷ σώματι τῆς κατὰ τόπον
κινήσεως, ἀμεταβάτῳ ὄντι καὶ ἀκινήτῳ καθ' ἑαυτό.
Ἡμεῖς δὲ λέγομεν ὅθεν παρεξέβημεν· τὸ γὰρ ἀγαθόν.
Περὶ τῆς εὐδαιμονίας εἰπεῖν ἀρξάμενος καὶ μεταξὺ παρεμβαλὼν τὸν

τρόπον τῆς διδασκαλίας ὁποῖος ἔσται καὶ ὁποῖον δεῖ εἶναι τὸν ταύτης
ἀκροατὴν ἐπαναλαμβάνει πάλιν τὸν λόγον, πῶς ἔχουσι δόξης φάσκων οἱ
ἄνθρωποι περὶ εὐδαιμονίας κατὰ τὰς τῶν βίων διαφορὰς καὶ τῶν
προαιρέ-
σεων· καί φησιν ὅτι οὐκ ἄνευ λόγου καὶ ἀκολουθίας τῆς πρὸς τὸν οἰκεῖον
ἕκαστος βίον τόδε εἶναι τὴν εὐδαιμονίαν ἢ τόδε ὑπολαμβάνουσιν· οἱ μὲν
πολλοὶ καὶ φορτικώτατοι τὴν ἡδονήν.ἐπικρατεῖ γὰρ τῶν πλειόνων
τὸ ῥᾷον τῆς ζωῆς καὶ ἄπονον, ὃ τῇ ἡδονῇ παρακολουθεῖ.
Ανωνύμου. Σχόλια στα Αναλυτικά ύστερα του Αριστοτέλη. , In

primum librum analyticorum posteriorum commentarium (4032:
001)“Eustratii in analyticorum posteriorum librum secundum
commentarium”, Ed. Hayduck, M.erlin: Reimer, 1907; Commentaria in
Aristotelem Graeca 21.1.P. ix, γρ. 37
καὶ ποιεῖν συλλογισμόν. καὶ τὸν δι' ἐπαγωγῆς μέλλοντα μαθεῖν ὅτι πᾶν
ζῷον τὴν κάτω γένυν κινεῖ, δεῖ προειδέναι τὰ μερικά, ὅτι ὁ ἄνθρωπος καὶ
467
ὁ ἵππος καὶ ὁ βοῦς τὴν κάτω γένυν κινοῦσιν. ὁμοίως δὲ καὶ τοὺς σκυτο-
τομικὴν μέλλοντας μαθεῖν δεῖ προγινώσκειν ὅτι ὑποκείμενα ἔχει ἡ τέχνη
αὕτη τὰ δέρματα καὶ ὅτι εἰσὶ τμητά· οὕτω γὰρ διδάσκεται πῶς τέμνων
αὐτὰ ποιήσει ὑπόδημα.
Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τοὺς λόγουςκαὶ συλλογισμούς. οἱ

μὲν γὰρ ἤγουν οἱ συλλογιζόμενοι καὶ μέλλοντες δεῖξαι ὅτι ἡ ψυχὴ
ἀθάνατος,
διότι αὐτοκίνητός ἐστι, τοῦτο δὲ ἀθάνατον, λήψονται τὰς προτάσεις
ταύτας
παρὰ τῶν μαθητῶν, ὡς καὶ αὐτῶν ξυνιέντων καὶ γινωσκόντων αὐτάς· οἱ
δὲ ἤγουν οἱ δι' ἐπαγωγῆς δεικνύοντες τὸ καθόλου ποιοῦσι τὴν δεῖξιν ἐκ
τοῦ
δῆλα εἶναι τὰ καθέκαστα τοῖς μανθάνουσι. ῥητορικοὺς δὲ λέγει συλλο-
γισμοὺς τὸν παραδειγματικὸν καὶ τὸν ἐνθυμηματικόν. καὶ ἐπὶ τοῦ
ἐνθυμη-
ματικοῦ συλλογισμοῦ ἀνάγκη προειδέναι ὅτι τὸ καλλωπίζεσθαι κακόν
ἐστιν
ἢ τὸ νύκτωρ πλανᾶσθαι, καὶ οὕτω συλλογίζεται ὅτι ὁ δεῖνα καλλωπίζεται,
ὁ δεῖνα ἄρα μοιχός, καὶ πάλιν ‘νύκτερος πλανᾶται, λῃστὴς ἄρα’. εἶπε δὲ
συμπείθουσινἢ διὰ τὸ πείθεσθαι τὸν ἀκροατὴν σὺν τῷ παραλαβεῖν καὶ
τὴν καταληφθεῖσαν πρότασιν, ἢ οὕτω πείθει σὺν τῷ ἔχειν καὶ τὸν ἀκροα-
τὴν συγκατανεύοντα καὶ συγχωροῦντα τὰς ἐρωτηθείσας προτάσεις·
Ανωνύμου. Σχόλια στα Αναλυτικά ύστερα του

Αριστοτέλη. , In primum librum analyticorum posteriorum
commentarium P. x, γρ. 36
ἀλλ' ἁπλῶς περὶ ἀποδεικτικῆς μεθόδου, ὀφείλομεν ζητῆσαι οὐ τὰ καθ'

ἑκάστην ἐπιστήμην προγινώσκεσθαι ὀφείλοντα, ἀλλὰ τὰ ἁπλῶς τῆς
οὐκ ἂν δὲ τοῦτο γνοίημεν μὴ πρότερον μαθόντες, κατὰ πόσους τρόπους
προ-
γινώσκεται τὰ προγινωσκόμενα. τοῦτο δὲ πάλιν οὐκ ἄλλως ἡμῖν ὑπάρξει
μὴ
μαθοῦσιν, ἐν τίσιν ἐστὶν ὅλως ἡ ἀποδεικτικὴ ἐπιστήμη καὶ διὰ τίνος
περαί-
νεται. φησὶ γοῦν, ἐπὶ πάσης ἀποδείξεως ἔστι τι προκείμενον πρόβλημα
εἰς
ἀπόδειξιν καὶ αἱ προτάσεις, δι' ὧν τὸ πρόβλημα κατασκευάζεται. πάλιν
468
δὲ ἐν παντὶ προβλήματι δύο ταῦτα θεωρεῖται, τό τε δεδομένον καὶ τὸ

ζητούμενον. καὶ πρόβλημα ἔστω τοῦτο ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος. εἶτα ἔχομεν
καὶ τὰ κοινὰ ἀξιώματα καὶ τὰς ἀμέσους προτάσεις, ἐξ ὧν, ὡς εἴρηται, τὸ
προκείμενον πρόβλημα δείκνυται, οἷον ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ
αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, τοῦτο ἀθάνατον· ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος. τὸ δὲ
πρόβλημα, ὡς εἴπομεν, διαιρεῖται εἰς δύο, εἴς τε τὸ δεδομένον καὶ τὸ
ζητούμενον· καὶ δεδομένον μέν ἐστι τὸ ὑποκείμενον ἐν τῷ προβλήματι,
ἤγουν ἡ ψυχή, ὃ καὶ ὀφείλει γινώσκειν καὶ ὅτι ἔστι ψυχὴ καὶ τί ἐστι ψυχή.
τὸ δὲ τί ἐστιν ὃ τὸν ὁρισμὸν αὐτοῦ δηλοῖ ἢ τὸ σημαινόμενον. καὶ
σημαινόμενον ταύτης ἐστὶ τὸ ψύχειν καὶ ζωογονεῖν τὸ σῶμα, ὁρισμὸς δὲ
τὸ οὐσία πολυδύναμος. ζητούμενον δέ ἐστιν ὁ κατηγορούμενος ἐν τῷ
προβλήματι,
ἤγουν τὸ ἀθάνατον· ζητοῦμεν γὰρ ἐπ' αὐτοῦ τὸ ὅτι ἐστίν, ἤγουν ἐὰν τὸ
ἀθάνατον ὑπάρχῃ τῇ ψυχῇ. γινώσκομεν δὲ τὸ τί ἐστιν ἤγουν τὸν ὁρισμὸν
τοῦ ἀθανάτου ἢ τὴν σημασίαν· ἀθάνατον γάρ ἐστι τὸ μὴ φθορᾷ
ὑποπῖπτον.

primum librum analyticorum posteriorum commentarium P. x, γρ. 37
ἑκάστην ἐπιστήμην προγινώσκεσθαι ὀφείλοντα, ἀλλὰ τὰ ἁπλῶς τῆς

οὐκ ἂν δὲ τοῦτο γνοίημεν μὴ πρότερον μαθόντες, κατὰ πόσους τρόπους
προ-
γινώσκεται τὰ προγινωσκόμενα. τοῦτο δὲ πάλιν οὐκ ἄλλως ἡμῖν ὑπάρξει
μὴ
μαθοῦσιν, ἐν τίσιν ἐστὶν ὅλως ἡ ἀποδεικτικὴ ἐπιστήμη καὶ διὰ τίνος
περαί-
νεται. φησὶ γοῦν, ἐπὶ πάσης ἀποδείξεως ἔστι τι προκείμενον πρόβλημα
εἰς
ἀπόδειξιν καὶ αἱ προτάσεις, δι' ὧν τὸ πρόβλημα κατασκευάζεται. πάλιν
δὲ ἐν παντὶ προβλήματι δύο ταῦτα θεωρεῖται, τό τε δεδομένον καὶ τὸ
ζητούμενον. καὶ πρόβλημα ἔστω τοῦτο ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος. εἶτα ἔχομεν
καὶ τὰ κοινὰ ἀξιώματα καὶ τὰς ἀμέσους προτάσεις, ἐξ ὧν, ὡς εἴρηται, τὸ
προκείμενον πρόβλημα δείκνυται, οἷον ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ
αὐτο-
κίνητον ἀεικίνητον, τοῦτο ἀθάνατον· ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος. τὸ δὲ πρό-
βλημα, ὡς εἴπομεν, διαιρεῖται εἰς δύο, εἴς τε τὸ δεδομένον καὶ τὸ ζητού-
μενον· καὶ δεδομένον μέν ἐστι τὸ ὑποκείμενον ἐν τῷ προβλήματι, ἤγουν
ἡ
ψυχή, ὃ καὶ ὀφείλει γινώσκειν καὶ ὅτι ἔστι ψυχὴ καὶ τί ἐστι ψυχή. τὸ
δὲ τί ἐστιν ὃ τὸν ὁρισμὸν αὐτοῦ δηλοῖ ἢ τὸ σημαινόμενον. καὶ σημαινό-
469
μενον ταύτης ἐστὶ τὸ ψύχειν καὶ ζωογονεῖν τὸ σῶμα, ὁρισμὸς δὲ τὸ οὐσία
πολυδύναμος. ζητούμενον δέ ἐστιν ὁ κατηγορούμενος ἐν τῷ προβλήματι,


primum librum analyticorum posteriorum commentarium P. xi, γρ. 7
βλημα, ὡς εἴπομεν, διαιρεῖται εἰς δύο, εἴς τε τὸ δεδομένον καὶ τὸ ζητού-

ἡ

τὰ δὲ κοινὰ ἀξιώματα ἤγουν τὰς ἀμέσους προτάσεις ὀφείλομεν γινώσκειν
καὶ
κατὰ τὸ ὅτι ἔστι καὶ κατὰ τὸ τί ἐστιν. ὅτι γὰρ αὐτοκίνητός ἐστιν ἡ ψυχὴ
οὐκ ἀμφιβάλλεται (αὐτὴ γὰρ ἑαυτὴν κινεῖ) καὶ ὅτι αὐτοκίνητόν ἐστι τὸ
μὴ
παρ' ἄλλου κινούμενον. διχῶς οὖν ἀναγκαῖον προγινώσκειν, ἤγουν δύο
τρόποι εἰσὶ τῆς γνώσεως, καθ' ἣν ὀφείλομεν γινώσκειν τὰ δεδομένα, τὰ
ζητούμενα καὶ τὰ ἀξιώματα. τὰ μὲν γὰρ ἤγουν τὰ ἀξιώματα καὶ τὰς
ἀμέσους
προτάσεις ἀναγκαῖον προϋπολαμβάνειν καὶ προγινώσκειν κατὰ τὸ ὅτι
ἔστι.
ταῦτα δὴ καὶ κατὰ τὸ τί ἐστιν ὀφείλεις προγινώσκειν· παρῆκε δὲ τοῦτο ὡς
ὁμολογούμενον. τὰ δὲ ζητούμενα δεῖ ξυνιέναι καὶ προγινώσκειν κατὰ τὸ

τί ἐστι τὸ λεγόμενον, ἤγουν ἢ κατὰ τὸν ὁρισμὸν ἢ κατὰ τὸ σημαινόμενον,
ζητεῖν δὲ ἐπ' αὐτῶν μόνον τὸ ὅτι ἔστιν ἤγουν ἐὰν ὑπάρχῃ τῷ ὑποκειμένῳ·
τὰ δὲ ἤγουν τὰ δεδομένα κατ' ἄμφω,

470

primum librum analyticorum posteriorum commentarium P. xi, γρ. 8

ἡ

τὰ δὲ κοινὰ ἀξιώματα ἤγουν τὰς ἀμέσους προτάσεις ὀφείλομεν γινώσκειν
καὶ
κατὰ τὸ ὅτι ἔστι καὶ κατὰ τὸ τί ἐστιν. ὅτι γὰρ αὐτοκίνητός ἐστιν ἡ ψυχὴ
οὐκ ἀμφιβάλλεται (αὐτὴ γὰρ ἑαυτὴν κινεῖ) καὶ ὅτι αὐτοκίνητόν ἐστι τὸ
μὴ παρ' ἄλλου κινούμενον. διχῶς οὖν ἀναγκαῖον προγινώσκειν, ἤγουν
δύο τρόποι εἰσὶ τῆς γνώσεως, καθ' ἣν ὀφείλομεν γινώσκειν τὰ δεδομένα,
τὰ ζητούμενα καὶ τὰ ἀξιώματα. τὰ μὲν γὰρ ἤγουν τὰ ἀξιώματα καὶ τὰς
ἀμέσους προτάσεις ἀναγκαῖον προϋπολαμβάνειν καὶ προγινώσκειν κατὰ
τὸ ὅτι ἔστι.
ταῦτα δὴ καὶ κατὰ τὸ τί ἐστιν ὀφείλεις προγινώσκειν· παρῆκε δὲ τοῦτο ὡς
ὁμολογούμενον. τὰ δὲ ζητούμενα δεῖ ξυνιέναι καὶ προγινώσκειν κατὰ τὸ

τί ἐστι τὸ λεγόμενον, ἤγουν ἢ κατὰ τὸν ὁρισμὸν ἢ κατὰ τὸ σημαινόμενον,
ζητεῖν δὲ ἐπ' αὐτῶν μόνον τὸ ὅτι ἔστιν ἤγουν ἐὰν ὑπάρχῃ τῷ ὑποκειμένῳ·
τὰ δὲ ἤγουν τὰ δεδομένα κατ' ἄμφω, ἤγουν κατὰ τὸ ὅτι ἔστι καὶ κατὰ τὸ
τί ἐστιν. τὸ ἅπαν ἢ φῆσαι ἢ ἀποφῆσαι·
Μιχαή. Σχόλια στα Ηθικά Νικομάχεια. του

Αριστοτέλη. “Eustratii et Michaelis et anonyma in ethica
Nicomachea commentaria”, Ed. Heylbut, G.Berlin: Reimer, 1892;
Commentaria in Aristotelem Graeca 20.P. 511, γρ. 29
ἑαυτοῦ πράξεις βλέπων ἥδεται. τοῦ σπουδαίου γὰρ τὸ χαίρειν τῷ ὁρᾶν τὰ

ἀγαθά, καὶ ἡδόμενος μᾶλλον πράττει. ἀλλὰ πῶς ὁρῶν τὸν φίλον καὶ
471
τὰς τοῦ φίλου πράξεις καὶ ἑαυτὸν καὶ τὰς ἑαυτοῦ ὁρᾷ; ἢ ὅτι ὁ σπουδαῖος
φίλος ἄλλος αὐτός ἐστιν ὁ φιλούμενος καὶ ὅτι οἱ σπουδαῖοι φίλοι τὰ αὐτὰ
πράττουσι. μία γάρ ἐστι τρόπον τινὰ ἐν δυσὶ σώμασι ψυχή. εἰ τοίνυν
ὁρᾷ τὰς καλὰς πράξεις ὁ σπουδαῖος, τοσοῦτον μᾶλλον ἐπείγεται πράττειν
αὐτάς, ὁρῶμεν δὲ μᾶλλον τὰς τῶν πέλας ἢ τὰς οἰκείας, δεήσεται φίλων
ὁ εὐδαίμων, ἵν' ὁρῶν τὰς τοῦ φίλου πράξεις τὰς αὐτὰς οὔσας ταῖς αὑτοῦ
ἔτι μᾶλλον πράξῃ. αἱ γὰρ τῶν σπουδαίων πράξεις καὶ μάλιστα τῶν
σπουδαίων φίλων ἀνακινοῦσι καὶ διεγείρουσι τοὺς ὁρῶντας εἰς αὐτοὺς
σπουδαίους πρὸς τὸ πράττειν τὰ αὐτὰ ἐκείνοις. αὐτοκίνητοι μὲν γάρ εἰσι
καὶ ἐξ ἑαυτῶν πρὸς τὴν τῶν καλῶν ἐργασίαν οἱ σπουδαῖοι, ἀλλ' ἔτι
μᾶλλον βλέποντες καὶ ἄλλους ταῦτα πράττοντας ἐπὶ ταῦτα ἵενται καὶ
προθυμότερον ἐργάζονται. ἡ μὲν οὖν τοῦ λόγου δύναμις, δι' οὗ δείκνυ-
σιν, ὅτι δεῖται φίλων ὁ εὐδαίμων, τοιαύτη τίς ἐστι· τὰ δὲ κατὰ τὴν λέξιν
τοιαῦτα ἂν εἴη. εἰ τὸ εὐδαιμονεῖν, φησίν, ἐστὶν ἐν τῷ ζῆν καὶ ἐνεργεῖν,
τουτέστιν εἰ τὸ εὐδαιμονεῖν ἐστι ζωὴ καὶ ἐνεργεία, σαφηνίζων δὲ τίς ἡ
τοιαύτη ζωή, ἐπήγαγε τοῦ δ' ἀγαθοῦ ἡ ἐνέργεια σπουδαία καὶ ἡδεῖα
καθ' αὑτήν,δυνάμει λέγων ὅταν εἴπω ὅτι τὸ εὐδαιμονεῖν ἐστιν ἐν
τῷ ζῆν καὶ ἐνεργεῖν,οὐδὲν ἕτερον λέγων ἢ ὅτι τὸ εὐδαιμονεῖν ἐστι
ζωὴ ἐνεργοῦσα καὶ πράττουσα τὰ καλὰ καὶ σπουδαῖα. οὐ γὰρ ἐν τῷ
Μιχαήλ. Σχόλια στον Αριστοτέλη, περί των ζώων.

“Michaelis Ephesii in libros de partibus animalium, de animalium
motione, de animalium incessu commentaria”, Ed. Hayduck, M.Berlin:
Περὶ δὲ κινήσεως τῆς τῶν ζῴων, ὅσα μὲν περὶ ἕκαστον

αὐτῶν ὑπάρχει γένος καὶ τίνες διαφοραί.
Εἴρηκεν ἐν τῇ Περὶ ζῴων πορείας περὶ ἁπάντων τῶν ὑπαρχόντων

ἑκάστῳ γένει ἢ εἴδει τῶν ζῴων καὶ περὶ τῆς διαφορᾶς αὐτῶν· εἶπε
γὰρ ἐκεῖ διὰ τί τὰ μὲν αὐτῶν τέτρασι σημείοις κινεῖται τὰ δὲ πλείοσι,
καὶ διὰ τί τὰ μέν ἐστιν αὐτῶν ἄποδα τὰ δ' ὑπόποδα, καὶ ὅλως περί τε
τῆς διαφορᾶς αὐτῶν περί τε τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῖς χρησίμων πρὸς τὴν
πορείαν εἶπεν ἐν ἐκείνῳ τῷ βιβλίῳ. ἐνταῦθα δὲ ζητήσει τί τὸ κοινὸν
αἴτιον
472
τοῦ κινεῖσθαι ἕκαστον ὡς πέφυκε κινεῖσθαι· καὶ γὰρ τὰ μὲν πτήσει τὰ δὲ

ἕρψει τὰ δὲ ἄλλως πέφυκε κινεῖσθαι. δέδεικται δὲ καὶ ἐν τῷ Θ τῆς Φυσι-
κῆς ἀκροάσεως ὅτι τοῦ αὐτοκινήτου τὸ ἀκίνητον, τοῦτο δ' ἐστὶν ἡ ψυχή,
ἀρχὴ τῶν ἄλλων ἐστὶ κινήσεων. πρῶτον δὲ κινοῦν λέγει τὸν πρῶτον
θεόν.
Δεῖ δὲ τοῦτο μὴ μόνον τῷ λόγῳ λαβεῖν.
Τὸ τῷλόγῳ ἀντὶ τοῦ καθόλου. εἰπὼν ‘ὅτι δὲ τῶν ἄλλων πασῶν

κινήσεων ἀρχή ἐστι τὸ ἀκίνητον, δέδεικται καθόλου’ (ἐδείχθη γὰρ ἐν τῷ
Θ τῆς Φυσικῆς ἀκροάσεως) λέγει ὅτι δεῖ δὲ τοῦτο,τουτέστι τὸ λέγειν
ὡς ἀνάγκη εἶναί τι ἀκίνητον, εἰ μέλλει εἶναι κίνησις, μὴ μόνον τῷ λόγῳ
καὶ καθόλου λαβεῖν,μηδὲ ἀρκεῖσθαι τῇ ἐν τῷ Θ καθόλου δείξει, ἀλλὰ
καὶ ἐπὶ τῶν καθ' ἕκασταβασανίσαι τὸν λόγον. διὰ γὰρ τῶν καθ'
ἕκαστα ζητοῦμεν καὶ τοὺς καθόλου λόγους· οὓς εἰ μὲν εὑρήσομεν
ἐφαρμό-
ζοντας τοῖς μερικοῖς, πιστεύομεν, εἰ δὲ μή, ἀποσειόμεθα
Μιχαήλ. Σχόλια στον Αριστοτέλη, περί των ζώων. P. 113, γρ. 30
δὲ λέγῃ ὅτι πρότερόν ἐστι τὸ κινοῦν τοῦ κινουμένου, οὐκ ἐπὶ παντὸς
κινοῦν-
τος καὶ κινουμένου ἀκούειν δεῖ, ἀλλ' ἐπί τινων. τί δὲ διαφέρει φαντασία
καὶ νοῦς καὶ ὄρεξις, εἴρηται ἐν τῷ Περὶ ψυχῆς. καὶ ἐπεὶ ἡ προαίρεσις
κίνησις διανοίας καὶ ὀρέξεως, ἔσται καί τι διανοητὸν προαιρετόν· οὐ γὰρ
πᾶν διανοητόν. τὰ γὰρ μαθήματα διανοητὰ μέν, οὐ προαιρετὰ δέ, ἀλλ'
ὅσων διανοητῶν ἐστι τὸ τέλος πρακτόν, ὡς ἐπὶ τῶν τεχναστῶν καὶ ἄλλων
τινῶν, τούτων καὶ τὸ τέλος προαιρετόν. τοῦτο γὰρ τὸ τῶν πρακτῶν τέλος
ἀπὸ πάντων τῶν ἀγαθῶν ἐστι τὸ κινοῦν τὸ ζῷον, ἀλλ' οὐ πᾶν τὸ καλόν.
ἡ γὰρ γνῶσις τῶν ὄντων ᾗ ὄντα, καλὸν οὖσα, ἠρεμίας μᾶλλον ἀλλ' οὐ
κινήσεώς ἐστιν αἰτία, ὡς ἐν τῷ δευτέρῳ Περὶ ψυχῆς εἴρηται, ὅτε τὸν
Πλάτωνα ἤλεγχε λέγοντα τὴν ψυχὴν αὐτοκίνητον. κινεῖ οὖν τὸ ὡς
πρακτὸν
ἀγαθὸν τὸ ζῷον, ᾗ ἐστιν ἄλλα τούτου ἕνεκεν, καὶ ᾗ τέλος ἐστὶ τῶν ἄλλου
τινὸς ἕνεκα ὄντων. πάντα γὰρ τὰ πρὸ τοῦ τέλους ἕνεκα τοῦ τέλους ἐστίν.
Ὥστε δῆλον ὡς ἔστι μὲν ᾗ ὁμοίως κινεῖται τὸ ἀεὶ

κινούμενον.
473
Τὸ ἔστι μὲν ᾗ ὁμοίως κινεῖταιἴσον ἐστὶ τῷ τρόπον μέν τινα

ὁμοίως κινεῖται ὁ οὐρανὸς ὑπὸ τοῦ πρώτου κινητικοῦ καὶ τὰ ζῷα ὑπὸ
τοῦ ὀρεκτοῦ· τοῦτο γὰρ κινεῖ τὴν ὀρεκτικὴν καὶ ὁρμητικὴν τῆς ψυχῆς
δύναμιν, ἥτις κινεῖ τὰ ζῷα· ἔστι δ' ᾗ ἄλλως,τουτέστι τρόπον δέ τινα
ἀνομοίως, ὁμοίως μὲν διότι καὶ τὸ κινοῦν τὸν οὐρανὸν καὶ τὸ κινοῦν τὰ
ζῷα ὡς ἐφετὰ κινοῦσιν, ἀνομοίως δὲ διότι τὸ μὲν ἀεὶ κινεῖ τὸν οὐρανόν,
Μιχαή. In Aristotelis sophisticos elenchos commentarius (= Pseudo–

Alexander 1) (olim sub auctore Alexandro Aphrodisiensi) (4034: 008)
“Alexandri quod fertur in Aristotelis sophisticos elenchos ommentarium”,
Ed. Wallies, M.Berlin: Reimer, 1898; Commentaria in Aristotelem
Graeca 2.3.P. 134, γρ. 28
Ἔτι οὗ τὸ ἀληθὲς ἀμφιδοξεῖται.
Ἐφ' ὧν, φησίν, οὐκ ἔστι τὸ ἀληθὲςὁμολογούμενον ἀλλ' ἀμφι-

δοξούμενον, μάλιστά τις μεταφέρωνκαὶ μεταλαμβάνων τὰ ὀνόματα
πρὸς τὸ χρήσιμον αὐτῷ διαλάθοι ἄν. εἰ γὰρ ἀληθὲς μέν ἐστι τὸ τὴν
ψυχὴν ἐξ ἑαυτῆς κινεῖσθαί τε καὶ αὐτοκίνητον εἶναι, ἀμφιδοξεῖται δὲ
καὶ ἐπίσης φαίνεται καὶ κινεῖσθαι ἐξ ἑαυτῆς καὶ μὴ κινεῖσθαι (οὐδὲν
γὰρ κωλύει ἐφ' οὗ τις μὴ ἔχει ἀκριβῆ κατάληψιν, ἐπίσης νομίζειν καὶ ὅτι
οὕτως καὶ ὅτι οὐχ οὕτως), ἂν μεταφέρῃ τὸ τῆς κινήσεως ὄνομα ὁ ἀπο-
κρινόμενος εἰς τὴν ἀκινησίαν καὶ φησὶν ὅτι ἡ ψυχὴ ἀκίνητός ἐστιν, ἀλλ'
οὐχ ὡς σὺ ἤρου κινουμένη, οὐ δόξει σοφίζεσθαικαὶ σοφιστικῶς ἀποκρί-

νεσθαι. δειχθείη δ' ἂν ἡ ψυχὴ διὰ μὲν τοῦ αὐτοκινήτου ἀθάνατος, θνητὴ
δὲ διὰ τοῦ ἐναντίου· εἰ γὰρ μὴ κινεῖται, οὐδὲ χωρίζεται τοῦ σώματος,
καὶ εἰ μὴ χωρίζεται, ἐστὶ θνητή. ἢ λέγοι ἂν διὰ τοῦ μεταφέρειν τὸ
μεταφοραῖς χρῆσθαι· εἰ γάρ τις θείη τὴν ψυχὴν θνητήν, χρήσεται [δέ] τις
μεταφορᾷ καὶ εἴπῃ ‘εἰ ἡ ψυχὴ ἁρμονία ἐστὶ ζωὴ οὖσα’, ὡς ὁ Πλάτων ἐν
Μιχαή. In Aristotelis sophisticos elenchos commentarius (= Pseudo-

Alexander 1) (olim sub auctore Alexandro Aphrodisiens P. 135, γρ. 2
Ἔτι οὗ τὸ ἀληθὲς ἀμφιδοξεῖται.

474
Ἐφ' ὧν, φησίν, οὐκ ἔστι τὸ ἀληθὲςὁμολογούμενον ἀλλ' ἀμφι-

δοξούμενον, μάλιστά τις μεταφέρωνκαὶ μεταλαμβάνων τὰ ὀνόματα
πρὸς τὸ χρήσιμον αὐτῷ διαλάθοι ἄν. εἰ γὰρ ἀληθὲς μέν ἐστι τὸ τὴν
ψυχὴν ἐξ ἑαυτῆς κινεῖσθαί τε καὶ αὐτοκίνητον εἶναι, ἀμφιδοξεῖται δὲ
καὶ ἐπίσης φαίνεται καὶ κινεῖσθαι ἐξ ἑαυτῆς καὶ μὴ κινεῖσθαι (οὐδὲν
γὰρ κωλύει ἐφ' οὗ τις μὴ ἔχει ἀκριβῆ κατάληψιν, ἐπίσης νομίζειν καὶ ὅτι
οὕτως καὶ ὅτι οὐχ οὕτως), ἂν μεταφέρῃ τὸ τῆς κινήσεως ὄνομα ὁ ἀπο-
κρινόμενος εἰς τὴν ἀκινησίαν καὶ φησὶν ὅτι ἡ ψυχὴ ἀκίνητός ἐστιν, ἀλλ'
οὐχ ὡς σὺ ἤρου κινουμένη, οὐ δόξει σοφίζεσθαικαὶ σοφιστικῶς ἀποκρί-

νεσθαι. δειχθείη δ' ἂν ἡ ψυχὴ διὰ μὲν τοῦ αὐτοκινήτου ἀθάνατος, θνητὴ
δὲ διὰ τοῦ ἐναντίου· εἰ γὰρ μὴ κινεῖται, οὐδὲ χωρίζεται τοῦ σώματος,
καὶ εἰ μὴ χωρίζεται, ἐστὶ θνητή. ἢ λέγοι ἂν διὰ τοῦ μεταφέρειν τὸ
μεταφοραῖς χρῆσθαι· εἰ γάρ τις θείη τὴν ψυχὴν θνητήν, χρήσεται [δέ] τις
μεταφορᾷ καὶ εἴπῃ ‘εἰ ἡ ψυχὴ ἁρμονία ἐστὶ ζωὴ οὖσα’, ὡς ὁ Πλάτων ἐν
τῷ Φαίδωνι πεποίηκεν, ‘οὐκ ἂν γένοιτό ποτε ἀναρμοστία, ἤτοι θάνατος·
εἰ
γὰρ ἡ ψυχὴ ζωὴ οὖσα ἁρμονία ἐστίν, πάντως ὁ θάνατος ἀναρμοστία
ἐστίν·
εἰ δὲ ἡ ἁρμονία μὴ γίνεται ἀναρμοστία, πάντως οὐδὲ θάνατος· ἀθάνατος
ἄρα
ἡ ψυχή’. καλλίων δὲ ἡ προτέρα ἐξήγησις διὰ τὰ εὐθὺς ἐπενηνεγμένα·
λέγει γὰρ ἔτι ὅσα ἄν τις προαισθάνηται τῶν ἐρωτημάτων, προενστα-
τέον.τῷ ἀποκρινομένῳ ταῦτα πάντα παρεγγυᾶται,
Πρόκλος. In Platonis rem publicam commentarii (4036: 001)

“Procli Diadochi in Platonis rem publicam commentarii, 2 vols.”, Ed.
Kroll, W.Leipzig: Teubner, 1:1899; 2:1901, Repr. 1965.Τόμ. 1, p. 35, γρ.
21
πρὸ τῆς μεταβολῆς ἐνδεὲς ὂν τοῦ οἰκείου ἀγαθοῦ τὴν τοι-

αύτην αἱρεῖται μεταβολήν. ἐξ ἀμφοῖν δὲ ἢ ἀκούσιον
ἐνέργειαν ἀνοίσομεν ἐπὶ τὸ θεῖον ἢ ἔνδειαν ἀγαθῶν. ἀλλὰ
μὴν καὶ γνῶσίς ἐστιν τοῖς θεοῖς ἡ ἀρίστη καὶ ζωὴ αὐτάρ-
κης· οὔτε ἄρα ἐνδεεῖς εἰσιν ἀγαθοῦ τινος οὔτε ἀκούσιόν τι
πάσχουσιν. εἰ δὲ ταῦτα, οὐδὲ ὑφ' ἑαυτῶν μεταβάλλουσιν,
ὥσπερ οὐδ' ὑπ' ἄλλων. καὶ λαμβάνει πόρισμα πάλιν ἐκ
τούτων, ὅτι οὔτε τοῖς σώμασιν οὔτε ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν ὁμο-
ούσιοί εἰσιν οἱ θεοί. τὸ μὲν γὰρ ὑπ' ἄλλων μεταβάλλειν
σώμασι πᾶσι προσήκει, τὸ δὲ ὑφ' ἑαυτῶν ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.
475
εἰ οὖν ἐν Νόμοις[X p. 894c ss.] λέγοιντο τὴν αὐτοκίνη-

τον κίνησιν μεταβολῶν οὖσαν τὴν πρωτίστην αἱ θεῖαι ψυχαὶ
κινεῖσθαι, τὸν τρόπον τῆς μεταβολῆς ἐκεῖνον ἐροῦμεν μήτ'
ἐπὶ τὸ κρεῖττον εἶναι μήτε ἐπὶ τὸ χεῖρον, ἀλλὰ μεταβατικὴν
ζωὴν ἀπ' ἄλλης νοήσεως ἐπ' ἄλλην, τῆς αὐτῆς τελειότητος
μενούσης. διὸ καὶ ἀμετάβλητόν τινες ἐκείνην μεταβολὴν
καλοῦσιν, ὡς οὐκ ἐξισταμένην τοῦ οἰκείου ἀγαθοῦ, ἀλλ' ἀεὶ
ἐν τέλει οὖσαν, ὅ φησιν Ἀριστοτέληςπερὶ τῆς οὐρανίας
φορᾶς. ὁ δὲ παρὼν λόγος ταύτας ἔλαβεν τὰς ἀλλοιωτικὰς
τοῦ κινουμένου μεταβολάς, ἀλλ' οὐ τὰς μεταβατικάς, διὰ
τὴν τῶν ἑπομένων ἐξέτασιν.
Πρόκλος. In Platonis rem publicam commentarii Τόμ. 2, p. 12, γρ. 23
ΙΔ. Τὰ μὲν φυτὰ διέστησε τῶν ζῴων οὐχὶ τῷ αἰσθη-

τικῷ Περιπατητικῶς (οἶδεν γὰρ καὶ φυτῶν αἴσθησιν), ἀλλὰ
τῷ μονίμῳ καὶ πορευτικῷ. διὸ τὰ μὲν ἔγγειαπροσεῖπεν,
τὰ δὲ ἐπίγεια,τὰ μὲν φερόμενα ἐπὶ γῆς, τὰ δὲ κατερρι-
ζωμένα ἐν γῇ. λέγει δὲ ὅτι οὐ τοῖς φυτοῖς μόνοις τοῖς ἐγ-
γείοις ὡς ἐν τῇ γῇ κατερριζωμένοις, ἀλλὰ καὶ τοῖς ζῴοις
τοῖς ἐπὶ γῆς κινουμένοις ⟦καὶ⟧ περίοδοί τινες ποιοῦσιν εὐ-
γονίας καὶ δυσγονίας σωμάτων τε καὶ ψυχῶν. οὐ μόνον
δὲ φυτοῖςεἶπεν [p. 546a] ἀπὸ τούτων ἀρξάμενος, ἐπειδὴ
τὸ κράτος τῶν εἱμαρμένων περιόδων ἐν τοῖς ἥκιστα μετέ-
χουσιν αὐτοκινήτου δείκνυται ζωῆς (καὶ γὰρ ὁ Τίμαιος
[p. 77ab] ἐν μόνοις τούτοις ἔφατο μὴ εἶναι τὸ αὐτοκίνητον,
ἀλλὰ τρίτον μέρος τῆς ψυχῆς), οἷα δή ἐστιν τὰ φυτά· διὸ
καὶ ἀπὸ τῆς φύσεως ὠνόμασται. τὴν γὰρ εἱμαρμένην φυσι-
κὴν ζωὴν εἶναί φα[μεν] ...15.... δηλοῖ δὲ καὶ αὐ[τὸς
ἐν] Πολιτικῷ[p. 272e] λέγων· τὸν κόσμον ἀν[έστρεφ]εν
εἱμαρμένη καὶ σύμφυτος ἐπιθυμία.[οὔκουν] ἐν τού-
τοις μόνοις .... τῷ κύκλῳ φησὶν φερόμενα τῆς εὐγονίας
καὶ δυσγονίας, [ἃ] δοκεῖ μάλιστα καθ' εἱμαρμένην μόνην
[ζῆν] οὐκ ἔχοντα τὸ αὐτοκίνητον, ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς πλείονα
τὴν ζωὴν ἔχουσι καὶ ἐλευθερω[τέρ]αν (δοκεῖ γὰρ μάχεσθαι
τὸ κράτος τῶν εἱμαρμένων περιόδων ἐν τοῖς ἥκιστα μετέ-

χουσιν αὐτοκινήτου δείκνυται ζωῆς (καὶ γὰρ ὁ Τίμαιος
476
[p. 77ab] ἐν μόνοις τούτοις ἔφατο μὴ εἶναι τὸ αὐτοκίνητον,

ἀλλὰ τρίτον μέρος τῆς ψυχῆς), οἷα δή ἐστιν τὰ φυτά· διὸ
καὶ ἀπὸ τῆς φύσεως ὠνόμασται. τὴν γὰρ εἱμαρμένην φυσι-
κὴν ζωὴν εἶναί φα[μεν] ...15.... δηλοῖ δὲ καὶ αὐ[τὸς
ἐν] Πολιτικῷ[p. 272e] λέγων· τὸν κόσμον ἀν[έστρεφ]εν
εἱμαρμένη καὶ σύμφυτος ἐπιθυμία.[οὔκουν] ἐν τού-
τοις μόνοις .... τῷ κύκλῳ φησὶν φερόμενα τῆς εὐγονίας
καὶ δυσγονίας, [ἃ] δοκεῖ μάλιστα καθ' εἱμαρμένην μόνην
[ζῆν] οὐκ ἔχοντα τὸ αὐτοκίνητον, ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς πλείονα
τὴν ζωὴν ἔχουσι καὶ ἐλευθερω[τέρ]αν (δοκεῖ γὰρ μάχεσθαι
τὸ εἱμαρμένον πρὸς τὸ ἀδέσποτον)· καὶ τῷ ὄντι σώματι
συζυγεῖσα ψυχὴ καθ' εἱμαρμένην ζῇ καὶ ἢ καθ' ὕπαρξιν
ἢ κατὰ σχέσιν οὖσα σωματοειδής. Τά τε οὖν μέτρα τῶν
βίων ἀπὸ τῶν περιόδων πᾶσιν τῶν κυκλικῶν καὶ τὰ εἴδη
τὰ διάφορα τῆς ζωῆς. ὡς γοῦν καὶ Ἀριστοτέλης[de gen.
anim. IV 9. 778a 1] φησίν, ἕπονται ταῖς κυριωτέραις περιό-
δοις αἱ ἀκυρότεραι. κυριώτεραι δὲ αἱ τῶν ἀιδίων, ἀκυρό-
τεραι δὲ αἱ τῶν θνητῶν· πασῶν δὲ εἰς πάντα συντελουσῶν
τῶν ἀιδίων εἰς τὰ θνητά,
ἀπὸ τῆς ποιᾶς ζωῆς τῶν ψυχῶν καὶ ἀπὸ τῶν εἱμαρμένων
συμπλέκεται περιόδων. εἰ οὖν ἀμφοτέρων εἱμαρμένη περιέχει
τὴν αἰτίαν τῶν τε εὐγονιῶν καὶ τῶν δυσγονιῶν, ὁ δὲ
διπλοῦς οὗτος ἀριθμὸς παράδειγμά ἐστιν ἀμφοῖν, εἴη ἂν καὶ
ἐν τῇ εἱμαρμένῃ πάντως· καὶ εἰκότως, ἐπειδὴ καὶ πάσης
τῆς [γενέσεω]ς τὸν ἀριθμὸν περιείληφεν θείας [τε καὶ ἀν-
θρωπίνης·] ἢ πῶς ἀποκαθίστησι τὸν κόσμον κατὰ τοὺς
οἰκείους ὅρους, πάντων οὖσα κινητικὴ τῶν ἐγκοσμίων, τῶν
βραχυπόρων καὶ μακροπόρων; ἀλλ' αὐτὸν ἀνάγκη καὶ ἐν
αὐταῖς εἶναι τοῦτόν γε ταῖς ψυχαῖς ταῖς εἰς τὸ ἀνθρώπειον
γένος ἰούσαις ζωτικαῖς· αὐτοκινήτως γὰρ ζῶσιν καὶ οὐ περι-
άγονται μόνον ὑπὸ τῆς εἱμαρμένης, ὥσπερ τὰ πληγῇ νεμό-
μενάφασιν, ἀλλὰ καὶ ἑαυτὰς περιάγουσιν. ἔστιν οὖν ἀριθ-
μὸς ζωτικὸς κινούμενος περιοδικῶς, περιόδωνἀμεινόνων
ἢ χειρόνων· ἑκάστη δὲ δυοειδὴς οὖσα καὶ κύκλος ταὐτοῦ
καὶ θατέρου, κατὰ μὲν τὸν ταὐτοῦ κύκλον ἔχει τὴν ἁρ-
μονίαν τὴν κρείττονα, κατὰ δὲ τὸν θατέρου τὴν χείρονα·
μηδέποτε μὲν ἔξω γιγνομένη πάσης ἁρμονίας (ἐκπέσοι γὰρ
ἂν καὶ τῆς οὐσίας αὐτῆς ἐν ἁρμονικοῖς ὑφεστώσης λόγοις),
477
κρείττονα δὲ ἁρμονίαν ὅμως δεχομένη καὶ χείρονα καὶ ἀριθ-

μὸν ἄλλον μὲν ἐκείνης, ἄλλον δὲ ταύτης προβάλλουσα.
μεις καὶ ἐπιστρέφει πρὸς ἑαυτὸν κατὰ τὴν πανταχόθεν αὐ-

τὸν περιλαμβάνουσαν ὁμοίως γνῶσιν. καὶ τὸ μὲν κέντρον
εἰκὼν τοῦ ἐν αὐτῷ νοητοῦ καὶ ἀμεροῦς καὶ ἐφετοῦ, αἱ δὲ
ἐκ τοῦ κέντρου γραμμαὶ ἐοίκασιν ταῖς ἀπείροις αὐτοῦ δυνά-
μεσιν, δι' ὧν παράγει πᾶν τὸ ἐν ἑαυτῷ πλῆθος τῶν νοη-
τῶν· ἡ δὲ περιφέρεια, δι' ἧς συνελίσσεται πάλιν εἰς τὸ
κέντρον καὶ περιπτύσσεται πανταχόθεν αὐτό, ταῖς νοήσεσιν
ταῖς εἰς τὸ ἓν καὶ τὸ νοητὸν ἐπεστραμμέναις· μετὰ δὲ νοῦν,
ὃν καὶ ..33. κινεῖσθαι λέγεται ψυχὴ το..12. ἀπὸ νοῦ
προϊοῦσα, καὶ ..14. [θεω]ρεῖται καὶ κατὰ τὴν αὐτο[κινη-
σίαν] τὴν ἑαυτῆς. καὶ ὡς μὲν εἰκόνα [τοῦ νοῦ οὖσαν
αὐ]τὴν εἰς κύκλον ἀνάγει Πλάτων,μ[ᾶλλον δὲ] εἰς κύ-
κλους, τὸ δυαδικὸν καὶ ἀμφ..9..πον ὁμοῦ τῷ νοερῷ συν-
θήματι λαχοῦ[σαν]· ὡς δὲ ψυχὴν αὐτοκίνητον οὖσαν κα[ὶ
αὐτο]φυῆ ζωὴν εἰς τρίγωνον· αἱ γὰρ εὐθεῖαι μιμοῦνται τὰς
ζωάς (κίνησις γὰρ ζωὴ πᾶσα), καθόσον ζωὴ κίνησις οὖσα
πάντως ἔξοδος ψυχῆ[ς] καὶ ῥύσις ἀπὸ τοῦ μένοντος ἐπί τι·
καὶ ἡ αὐτὸ ζωὴ πάσης οὖσα ζωῆς μέτρον, εἰ καὶ κ[ίνησίς]
ἐστιν, ἀλλ' ἀπαρέγκλιτος κίνησις, ὥστε εὐθεῖα. Τριπλᾶς
οὖν ἔχουσα ζωὰς ἡ ψυχὴ τρισὶν εὐθείαις ὥρισται·
μεσιν, δι' ὧν παράγει πᾶν τὸ ἐν ἑαυτῷ πλῆθος τῶν νοη-

τῶν· ἡ δὲ περιφέρεια, δι' ἧς συνελίσσεται πάλιν εἰς τὸ
κέντρον καὶ περιπτύσσεται πανταχόθεν αὐτό, ταῖς νοήσεσιν
ταῖς εἰς τὸ ἓν καὶ τὸ νοητὸν ἐπεστραμμέναις· μετὰ δὲ νοῦν,
ὃν καὶ ..33. κινεῖσθαι λέγεται ψυχὴ το..12. ἀπὸ νοῦ
προϊοῦσα, καὶ ..14. [θεω]ρεῖται καὶ κατὰ τὴν αὐτο[κινη-
σίαν] τὴν ἑαυτῆς. καὶ ὡς μὲν εἰκόνα [τοῦ νοῦ οὖσαν
αὐ]τὴν εἰς κύκλον ἀνάγει Πλάτων,μ[ᾶλλον δὲ] εἰς κύ-
κλους, τὸ δυαδικὸν καὶ ἀμφ..9..πον ὁμοῦ τῷ νοερῷ συν-
θήματι λαχοῦ[σαν]· ὡς δὲ ψυχὴν αὐτοκίνητον οὖσαν κα[ὶ
αὐτο]φυῆ ζωὴν εἰς τρίγωνον· αἱ γὰρ εὐθεῖαι μιμοῦνται τὰς
ζωάς (κίνησις γὰρ ζωὴ πᾶσα), καθόσον ζωὴ κίνησις οὖσα
πάντως ἔξοδος ψυχῆ[ς] καὶ ῥύσις ἀπὸ τοῦ μένοντος ἐπί τι·
καὶ ἡ αὐτὸ ζωὴ πάσης οὖσα ζωῆς μέτρον, εἰ καὶ κ[ίνησίς]
478
ἐστιν, ἀλλ' ἀπαρέγκλιτος κίνησις, ὥστε εὐθεῖα. Τριπλᾶς

οὖν ἔχουσα ζωὰς ἡ ψυχὴ τρισὶν εὐθείαις ὥρισται· τριπλᾶς
δὲ ἔχει ζωάς, νοερὰν διανοητικὴν δοξαστικήν· ἃς οὐχ ὡς
γνώσεις δεήσει σκοπεῖν, ἀλλ' ὡς κινήσεις μόνον ζωτικάς.
ἡνωμένων δὲ ἀλλήλαις τούτων καὶ πασῶν συμφυομένων τῆς
ἑνώσεως εἰκὼν ἡ γωνία γενομένη τὸ
τῆς οὐσίας, τό τε μόνιμον [καὶ τὸ] ..κλα... [δι]ὰ

τὴν ἄνισον τῶν τῆς ὀρθῆς [καθέ]των διανομήν, τό τε τῆς
ταὐτοῦ φύσεως οὐσιῶδες καὶ τὸ τῆς θατέρου, τῇ μὲν τοῦ
ἑνὸς πρέποντος, τῇ δὲ τοῦ ἑνὸς ἅμα καὶ οὐχ ἑνός (καὶ γὰρ
ὁ θατέρου κύκλος ἐκ τῶν αὐτῶν, ἀλλὰ μετὰ διαιρέσεως).
τὰς δὲ περὶ τὴν ὀρθὴν γραμμὰς τῶν δυνάμεων τῶν ζωτι-
κῶν, συμφώνων καὶ ἀσυμφώνων, περὶ τὴν μίαν οὐσίαν
αὐτῆς διϊσταμένων· τὴν δὲ ὑποτείνουσαν τὸν ἐν τῇ ζωῇ
νοῦν κυκλίζειν αὐτὴν ἐθέλοντα καὶ αὐτὴν εἰς ἑαυτὴν κινεῖν
καὶ περὶ ἑαυτήν, ὡς ἴσον δύνασθαι τῇ διπλῇ ζωῇ τὸν ζω-
τικὸν αὐτῆς τοῦτον κύκλον. πᾶν γὰρ αὐτοκίνητον διπλῆν ἔχει
ζωὴν καὶ μίαν, καὶ τὴν μίαν ἴσην τῇ ἐξ ἀμφοῖν· οὔσης δὲ
καὶ τῆς οὐσίας μιᾶς καὶδιπλῆς καὶ ἴσης τῇ διπλῇ τῆς
μιᾶς καὶ τῆς ζωῆς ὁμοίως, δῆλον ὅπως καὶ κινοῦν ἐστι καὶ
κινούμενον καὶ τὸ ἐξ ἀμφοῖν, καὶ οὐσιοῦν καὶ οὐσιούμενον
καὶ τὸ ἐξ ἀμφοῖν· καὶ ὅπως συμβαίνει ταῦτα ἀλλήλοις, ἐνει-
κονιζομένων τῆς μὲν τῇ διπλῇ ζωῇ παρισουμένης ὑποτει-
νούσης τὴν ἑνίζουσαν τὸ διπλοῦν κατὰ τὴν οὐσίαν· τῶν δὲ
διττῶν ζωῶν, ἑξ ὧν ἡ μία, τὰς ἐκ δυεῖν οὐσιῶν εἰς μίαν
συμπτυσσομένας.
τικῶν τε καὶ γενεσιουργῶν, εἴρηται πρότερον· ὅτι δὲ καὶ

τῶν δύο ἁρμονιῶν τὴν διανομὴν ὀρθὴν πεποιήμεθα, μά-
θοιμεν ἂν ἐννοήσαντες, ὅπως καὶ ἐν Φαίδρῳ[p. 248e]
τὸν ἀποκαταστατικὸν ἀριθμὸν ὁ Σωκράτης λέγων τοῦτον
εἶπεν εἶναι τὸν μύρια. δῆλον οὖν ὅτι διττῆς τῆς ἁρμονίας
οὔσης καὶ τῆς ἀμείνονος σαφῶς εἰρημένης εἰς τὴν ἀπο-
κατάστασιν τείνειν τῆς ψυχῆς, ἡ λοιπὴ ἂν εἴη γενέσει φίλη,
καὶ οὐκ ἄλλη τις ἢ αὕτη λέγοιτο ἄν, ἣν ὁ ἑκατὸνἀποτελεῖ
μετὰ τοῦ πέντε καὶ ἑβδομήκονταἀριθμοῦ, τὴν ἐξ ἀνομοίων
479
συγκεκροτημένην ζωὴν ἱκανῶς δηλοῦσα. οὐδὲ γὰρ ἀλογου-

μένην τὴν ζωὴν ἀποστῆναι λόγου καὶ αὐτοκινησίας δυνατόν,
ἀλλὰ συμμιγὲς ἔχειν ἀνάγκη τῷ κρείττονι τὸ χεῖρον. Λεγέσθω
δὴ οὖν πάλιν κατ' ἄλλην ἔφοδον ἡ μὲν μονὰς θεοῖς προ-
σήκειν ὡς ἑνιαίως περιέχουσα τὰς πάντων αἰτίας, ἡ δὲ δε-
κὰς οὖσα δευτερωδουμένη μονὰς τοῖς δαίμοσιν, ἡ δὲ ἑκα-
τοντὰς οὖσα τριωδουμένα μονὰςταῖς ἀνθρωπείαις ψυχαῖς·
τετραγωνιζομένη γὰρ ἡ δεκὰς εἰς ἑκατοντάδα πρόεισιν, κα-
θάπερ δὴ καὶ τὸ δαιμόνιον γένος καὶ εἰς ἑαυτὸ συνελισσό-
μενον αὐτενεργήτως καὶ ἐν ἑαυτῷ μένον γεννᾷ τὰς ἀνθρω-
πίνας ψυχὰς μετὰ τῆς πάντων αἰτίας τῆς μοναδικῶς τὰ
πάντα παραγούσης. τρίτην οὖν ἀπὸ θεῶν ἔχουσα πρόοδον
σήκειν ὡς ἑνιαίως περιέχουσα τὰς πάντων αἰτίας, ἡ δὲ δε-

κὰς οὖσα δευτερωδουμένη μονὰς τοῖς δαίμοσιν, ἡ δὲ ἑκα-
τοντὰς οὖσα τριωδουμένα μονὰςταῖς ἀνθρωπείαις ψυχαῖς·
τετραγωνιζομένη γὰρ ἡ δεκὰς εἰς ἑκατοντάδα πρόεισιν, κα-
θάπερ δὴ καὶ τὸ δαιμόνιον γένος καὶ εἰς ἑαυτὸ συνελισσό-
μενον αὐτενεργήτως καὶ ἐν ἑαυτῷ μένον γεννᾷ τὰς ἀνθρω-
πίνας ψυχὰς μετὰ τῆς πάντων αἰτίας τῆς μοναδικῶς τὰ
πάντα παραγούσης. τρίτην οὖν ἀπὸ θεῶν ἔχουσα πρόοδον
ἡ τῶν ἀνθρωπίνων ψυχῶν τάξις καὶ πλῆθος λόγων ἔχουσα
ποικίλον, ὅταν μὲν ἐπιστρέφηται πρὸς ἑαυτήν, ζῇ νοερῶς,
αὐτοκίνητος οὖσα λόγος, καὶ ὑφίστησι ζωὴν ἀφ' ἑαυτῆς ταυ-
τότητι καὶ ὁμοιότητι χαίρουσαν, οἷον ἡ ἑκατοντὰς τὴν μυ-
ριάδα, πάντα τὸν θεῖον ἀριθμὸν ἐν ἑαυτῇ γεννῶσα διὰ τῆς
πρὸς ἑαυτὴν ἐνεργείας· ὅταν δὲ μετὰ τῆς χείρονος ἐνεργῇ
ζωῆς, γεννᾷ τὸν προμήκη καὶ γενεσιουργὸν ἀριθμόν, εἶδος
ὑφιστᾶσα ζωῆς λογικὸν ὁμοῦ καὶ ἄλογον, ὡς εἰς γένεσιν
ῥέπον. καὶ γὰρ ὥσπερ ὁ ἑκατὸνεἰκών ἐστι τῆς λογικῆς
ἡμῶν ψυχῆς δι' ἣν εἴπομεν αἰτίαν, οὕτω καὶ ὁ πέντε καὶ
ἑβδομήκοντατῆς ἀλόγου. καὶ σαφῶς ἐδήλωσεν τὴν εἰκόνα
διελὼν αὐτὸν ὁ Πλάτωνεἰς τὸν ἑπτὰ καὶ εἴκοσικαὶ τὸν
ὀκτὼ καὶ τεσσαράκοντα, τὸν δὲ ἑκατὸνἀδιαίρετον ἀφείς·
ἰδιότητος οὐκ ἐνορωμένης τῷ ἀριθμῷ τὸ ἀνεπίστροφον ἱκα-

νῶς δηλοῦται τῆς ἐν τούτῳ προόδου· διὰ δὲ τὸν ἐκ τῶν
480
ἀνομοίων ἀριθμὸν ἐκπεσόντα καὶ τῆς ῥητῆς καὶ τῆς ἀρρή-

του πλευρᾶς τῆς διαμέτρου τῆς πεμπάδος νοῦ μὲν ἀπόπτω-
σιν ἐμφαίνει καὶ τοῦ νοεροῦ πέρατος, ὅπερ ἡ πεμπὰς οὖσα
ῥητὴ πλευρὰ τοῦ ἀφ' ἑαυτῆς ἐνεικονίζεται (τὸ γὰρ ῥητὸν
ἀριθμῷ τε κατέχεται καὶ φανόν ἐστι ταῖς νοεραῖς ἐπιβολαῖς),
πρόοδον δὲ εἰς τὸ ἄλογον εἶδος τῆς ζωῆς βαθυνομένην
ἀνεπιστρόφως καὶ ἐκτείνουσαν ἑαυτήν. Ὡς δὲ συλλήβδην
εἰπεῖν, ἡ μὲν ἑκατοντὰς αὐτῆς ἐστιν εἰκὼν τῆς τῶν ψυχῶν
ζωῆς τῆς αὐτοκινήτου, προϊοῦσα μὲν ἀπὸ τῆς δεκάδος τε-
τραγωνικῶς, παράγουσα δὲ ὡσαύτως τὴν μυριάδα, γεννῶσά
τε δι' ὁμοιότητος καὶ γεννωμένη, καὶ τὸν ὅρον φυλάττουσα
τῆς οἰκείας αἰτίας ἐν ταῖς ἑαυτῆς προόδοις καὶ τετραγωνί-
ζουσα ἑαυτὴν οὖσαν ἐκείνης τετράγωνον· ἡ δὲ ἑβδομηκοντα-
πεντὰς ἔστιν μὲν πρὸς τῆς ἀλόγου ζωῆς καὶ ἀνεπιστρόφου,
κοινωνοῦσα δὲ πρὸς τὴν ἀμείνονα τὴν μὲν δι' ὁμοιότητος
πρόοδον ἐκφαίνει διὰ τοῦ κυβικοῦ τῶν ἀριθμῶν, τὴν δὲ
δι' ἀνομοιότητος διὰ τοῦ λοιποῦ, καθ' ἣν καὶ τὸ ἄλογον
αὐτῆς μάλιστα δείκνυται καὶ ἄμοιρον νοερᾶς αὐτοκινησίας.
διὸ καὶ τῶν ἁρμονιῶν ἣ μέν ἐστιν ψυχῆς εἰς ἑαυτὴν ἐπι
εἰπεῖν, ἡ μὲν ἑκατοντὰς αὐτῆς ἐστιν εἰκὼν τῆς τῶν ψυχῶν

ζωῆς τῆς αὐτοκινήτου, προϊοῦσα μὲν ἀπὸ τῆς δεκάδος τε-
τραγωνικῶς, παράγουσα δὲ ὡσαύτως τὴν μυριάδα, γεννῶσά
τε δι' ὁμοιότητος καὶ γεννωμένη, καὶ τὸν ὅρον φυλάττουσα
τῆς οἰκείας αἰτίας ἐν ταῖς ἑαυτῆς προόδοις καὶ τετραγωνί-
ζουσα ἑαυτὴν οὖσαν ἐκείνης τετράγωνον· ἡ δὲ ἑβδομηκοντα-
πεντὰς ἔστιν μὲν πρὸς τῆς ἀλόγου ζωῆς καὶ ἀνεπιστρόφου,
κοινωνοῦσα δὲ πρὸς τὴν ἀμείνονα τὴν μὲν δι' ὁμοιότητος
πρόοδον ἐκφαίνει διὰ τοῦ κυβικοῦ τῶν ἀριθμῶν, τὴν δὲ
δι' ἀνομοιότητος διὰ τοῦ λοιποῦ, καθ' ἣν καὶ τὸ ἄλογον
αὐτῆς μάλιστα δείκνυται καὶ ἄμοιρον νοερᾶς αὐτοκινησίας.
διὸ καὶ τῶν ἁρμονιῶν ἣ μέν ἐστιν ψυχῆς εἰς ἑαυτὴν ἐπι-
στρεψάσης καὶ ἐν ἑαυτῇ σταθερῶς ἱδρυθείσης, ἣ δὲ μιξάσης
τῇ κατὰ λόγον ὁμοιότητι τὴν κατὰ τὸ ἄλογον ἀνομοιότητα
καὶ τῇ αὐτοκινησίᾳ τὴν εἰς τὸ ἑτεροκίνητον φοράν. λόγος
δὲ ὅμως ἐστὶ καὶ τούτων πρὸς ἄλληλα οἷος καὶ τοῦ
πυθμένος ἐπίτριτος. δεῖ γὰρ τὸν ἐν ταῖς ζωαῖς λόγον καὶ
τοῖς βίοις ἀπὸ τοῦ ἐγκειμένου τῇ οὐσίᾳ τὴν πρόοδον ἔχειν·
καὶ γὰρ αἱ ἐνέργειαι καὶ αἱ δυνάμεις ἔκγονοι τῶν οὐ-
481
σιῶν εἰσιν.
μὴ πάντως ἐπὶ δακτύλων χρῆναι τὸν ἀριθμὸν σκοπεῖν,

μικρὸν ὕστερον ἀπὸ τῶν ῥημάτων δείξομεν τῶν Πλάτωνος.
εἰ δὲ δεῖ μὴ τοῦτον τὸν τρόπον, ἀλλὰ ζωτικῶς τὸ εἶδος
τοῦ ἀριθμοῦ θεωρεῖν, λεγέσθω καὶ παρ' ἡμῶν ἡ χιλιὰς
οἰκεῖός τις ἀριθμὸς εἶναι ταῖς ἀπὸ γενέσεως στελλομέναις
εἰς γένεσιν ψυχαῖς, πρὸ τῆς τελείας, ὡς εἴπομεν πρότερον,
ἀποκαταστάσεως· διότι δὴ χθόνιός ἐστιν ὁ χίλια, κυβικὸς
ὢν ἐκ δεκάδος. ἡ μὲν οὖν δεκὰς σύμβολον κοσμικῆς ἔστω
ζωῆς ἀπὸ τῆς μοναδικῆς ἐνεργείας εἰς ταύτην ἐκπεσούσης·
ὁ δὲ ἀπὸ τῆς δεκάδος τετράγωνος πάλιν πεσούσης ἀφ' ἑαυ-
τῆς αὐτοκινήτως εἰς γένεσιν καὶ ἐπιπεδωθείσης διὰ τὴν
πτῶσιν· ἡ δὲ χιλιὰς ἀπὸ γενέσεως αὖθις εἰς γένεσιν ἑτέραν
ἐλθούσης διὰ τρίτης αὔξης· τῆς μὲν πρώτης εἰς κόσμον
ἀναγούσης, τῆς δὲ δευτέρας εἰς γένεσιν, τῆς δὲ τρίτης εἰς
ἄλλην γένεσιν· βαθύνασαγὰρ τὸ ἐπίπεδονοὐκ ἀνέδρα-
μεν εἰς ἑαυτήν, ἀλλ' ἐπιτείνασα τὴν ὁρμὴν προσέθηκεν γε-
νέσει γένεσιν ἑτέραν· εἴτε οὖν πλείων ὁ τῆς περιόδου χρόνος
εἴτε ἐλάσσων ἐστίν, ὅρος αὐτῆς ...75...νη δεκάς·
ἀΐδιον παρεχομένην καὶ τῶν κινουσῶν ἐντεταγμένων

τ..27.. [γ]ε[ν]νῶσα[ν] πάν[τα αὐτ]ῷ τῷ εἶναι κατὰ τὴν
[ἑν]οειδῆ ..10.ῆς. οὐδὲ γὰρ ἐφάπτεται τοῦ ἀτράκτου οὐδὲ
δρῶσά τι παραδέ[δοτ]αι περὶ αὐτόν, ἀλλ' ἐκεῖνος ἐν τοῖς
γόνασιν αὐτῆς στρεφόμενος καὶ τὴν τάξιν τὴν ἀνέκλειπτον
ἔχων δι' αὐτήν. εἰ οὖν αὕτη μὲν ἡ Ἀνάγκη θεῶν ἄρχει,
ψυχῶν νοερῶν ἐπιβέβηκεν, ποδηγεῖ τῇ βουλήσει μόνῃ τὸν
κόσμον ἐξῃρημένως, ἐπιτροπεύει τοὺς βίους τῶν μερικῶν
ψυχῶν (διὰ γὰρ ταύτην ἕπεται ταῖς αἱρέσεσιν ἐξ ἀνάγκης
ὁ βίος ἑκάστης), ἐκείνη δὲ τῶν σωμάτων ἐστὶν κινητικὴ καὶ
οὐ τῶν αὐτοκινήτων ὑποστάσεων, καὶ τούτων προεστῶσα
μόνων ἐφεστῶτος δεῖται τοῦ νοῦ, καὶ τὸ ἀναγκαῖον οὐκ ἔχει
διὰ τὴν πάντων περίληψιν οὐδενὸς αὐτὴν ἀποδρᾶναι δυνα-
μένου, διὰ δὲ τὴν ἀπροαίρετον τῶν ὑπ' αὐτῆς ἀγομένων
φύσιν, πῶς ἂν προσήκοι τοσούτοις αὐτὰς διεστώσας ἀπ'
ἀλλήλων οἴεσθαι τὰς αὐτὰς εἶναι διὰ τὴν ἐπωνυμίαν κοινὴν
οὖσαν; ἀλλὰ μήτε τοῦτο ἡμεῖς ὑπολάβωμεν μήθ' ὅτι τὴν
482
ἐν τῷ Πολιτικῷ[p. 272e] κινοῦσαν καθ' ἑαυτὴν τὸν

κόσμον Εἱμαρμένην χρὴ ταύτην εἶναι λέγειν τὴν Ἀνάγκην,
ἣν ὁ μῦθος οὗτος ἡμῖν ἐξέφηνεν.
δραμεῖν, ὅτι καὶ τὴν Κλωθὼ καὶ τὴν Ἄτροπον κινεῖν

[εἰπὼν προσέθ]η[κ]εν ἐφ' ἑκατέρας· διαλεί[πους]αν χρό-
νον,ὡς ἐπὶ τῶν ὑμνήσεων τὸ πρὸς τ[ὴν] τῶν Σειρήνων
ἁρμονίαν, οὕτως ἐπὶ τῶν κινήσεων τὸ διαλείπειν χρόνον
ἄλλο τι δεόμενον ἐπιστάσεως. τί οὖν δηλοῖ τὸ διαλείπειν χρό-
νον; ἢ πρὸς μὲν τὸ πλάσμα τῆς θεομυθίας, ἵνα καὶ ἡ
Λάχεσις ἔχῃ χώραν ἑκατέραν ταῖν περιόδοιν κινεῖν, ὅταν
ἐκεῖναι διαλείπωσιν, πρὸς δὲ τὴν ἀλήθειαν, εἰς ἔνδειξιν τοῦ
μὴ εἶναι τὰς ἀπ' αὐτῶν κινήσεις ἑτεροκινήτων; ἔστησαν
γὰρ ἂν αἱ περίοδοι τούτων διαλειπουσῶν· τὸ οὖν αὐτο-
κίνητον αὐταῖν ὁρᾷς, εἰ διαλιπούσας ταύτας λάβωμεν. –
Αἱ δὲ δὴ χεῖρες αἱ τῶν Μοιρῶν τίνας ποτὲ δηλοῦσι δυνά-
μεις; ἢ ὡς αἱ κεφαλαὶ τὰς θειοτάτας, οὕτως αἱ χεῖρες τὰς
δευτερουργούς· καὶ ὡς ἐκεῖναι τὰς νοερωτάτας, οὕτως αὗται
τὰς ποιητικάς· καὶ γὰρ αἱ μὲν κεφαλαὶ γεγόνασιν ἀρχαὶ τῶν
ζῴων, αἱ δὲ χεῖρες ἀντιλήψεως ἕνεκα καὶ ἀμύνης καὶ ὅλως
τοῦ δρᾶν. καὶ λάβοις ἂν καὶ ἐκ τούτων, ὅπως καὶ θεο-
λόγοιχεῖράς τινας ἀποκαλοῦσι θεότητας ἢ τῆς ζῳογόνου
Ῥέας ἢ τοῦ βασιλέως Ἡλίου·
καὶ ἀπὸ τῶν ἐν Τιμαίῳ[p. 91d sq.] ῥηθέντων, ἐν οἷς διὰ

πάντων ἄγει τῶν ἀλόγων γενῶν τὰς ἐν ἀνθρώποις ἀφρο-
σύνῃ συμβεβιωκυίας ψυχάς, ἡμέρων τε καὶ ἀγρίων. καὶ
ἔοικεν τῆς εἰς φυτὰ μόνα πτώσεως αὐτὰς ἐξαιρεῖν καὶ ταύτῃ
τοῦ Ἐμπεδοκλέουςδιαφέρειν, ὅς φησιν καὶ θάμνος
γενέσθαι ποτέ, καθάπερ οἰωνὸς καὶ ἐξ ἁλὸς ἔμπορος
ἰχθύς·προσήκειν ἡγούμενος αὐτὸς τὴν ἀνθρωπίνην ψυχὴν
μὴ εἰς τὰ πορρωτάτω τῆς ἀνθρωπίνης ἐξολισθάνειν ζωῆς,
ἀλλ' εἰς τὰ καὶ αἴσθησιν ἔχοντα τρανεστέραν διὰ τὴν λογι-
κὴν ζωήν (ἧς εἰκὼν ἡ αἴσθησις), καὶ τὴν κατὰ τόπον
κίνησιν διὰ τὴν αὐτοκινησίαν (ἧς εἰκὼν ἡ τῶν ζῴων κατὰ
τόπον μάλιστα κίνησις). καὶ ὁρᾷς πάλιν τὴν συμφωνίαν
τῶν δογμάτων· ὡς γὰρ τὰς ἡρωικὰς ψυχὰς ἄγει μέχρις ἀν-
θρώπων, ἀλλ' οὐ μέχρις ἀλόγων, οὕτω τὰς ἀνθρωπίνας
483
μέχρις ἀλόγων, ἀλλ' οὐ μέχρι φυτῶν. ὅτι γὰρ οὐ κατὰ τὸν

Ἐμπεδοκλέακαὶ αὐτὸς ἐνδεῖ καὶ φυτοῖς τὴν ψυχὴν τὴν
ἀνθρωπίνην, δηλοῖ μὲν καὶ ὁ Τίμαιος,τὰς τῶν ζῴων
γενέσεις ἀπὸ ταύτης πάσας διατιθείς, τὰ δὲ φυτὰ λέγων
[p. 77a] ἄλλαις αἰσθήσεσιν κεραννύντας τροφῆς ἕνεκα τῶν
ζῴων δημιουρ[γῆσαι τοὺς θεοὺς] καὶ μέτοχα ποιῆσαι
τοῦ τρίτου [εἴδους] τῆς ψυχῆς, τῆς ἐπιθυμίας δήπου λέγων·
Πρόκλος. Theologia Platonica (lib. 1–5) (4036: 004)

“Proclus. Théologie platonicienne, vols. 1–5”, Ed. Saffrey, D., Westerink,
L.G.Paris: Les Belles Lettres, 1:1968; 2:1974; 3:1978; 4:1981;
5:1987.Τόμ. 1, p. 13, γρ. 15
θεολογίαν δήπου καὶ τὴν περὶ τῆς νοερᾶς οὐσίας ἐξήγησιν.

Ἅπαντες μὲν οὖν, ὅπερ ἔφην, τὰς πρωτίστας ἀρχὰς τῶν
ὄντων καὶ αὐταρκεστάτας θεοὺς ἀποκαλοῦσι καὶ θεολογίαν
τὴν τούτων ἐπιστήμην. Μόνη δὲ ἡ τοῦ Πλάτωνος ἔνθεος
ὑφήγησις τὰ μὲν σωματικὰ πάντα πρὸς ἀρχῆς λόγον
ἀτιμάσασα (διότι δὴ τὸ μεριστὸν πᾶν καὶ διαστατὸν οὔτε
παράγειν οὔτε σῴζειν ἑαυτὸ πέφυκεν ἀλλὰ καὶ τὸ εἶναι καὶ
τὸ ἐνεργεῖν ἢ πάσχειν διὰ ψυχῆς ἔχει καὶ τῶν ἐν αὐτῇ κινή-
σεων), τὴν δὲ ψυχικὴν οὐσίαν πρεσβυτέραν μὲν εἶναι σωμά-
των ἀποδείξασα τῆς δὲ νοερᾶς ὑποστάσεως ἐξηρτημένην
(ἐπειδὴ πᾶν τὸ κατὰ χρόνον κινούμενον, κἂν αὐτοκίνητον
ᾖ, τῶν μὲν ἑτεροκινήτων ἐστὶν ἡγεμονικώτερον τῆς δὲ
διαιωνίας κινήσεως δεύτερον), σωμάτων μέν, ὥσπερ εἴρηται,
καὶ ψυχῶν πατέρα τὸν νοῦν ἀποφαίνει καὶ αἴτιον, καὶ περὶ
ἐκεῖνον πάντα καὶ εἶναι καὶ ἐνεργεῖν ὅσα τὴν ζωὴν ἐν διεξό-
δοις καὶ ἀνελίξεσι κέκτηται, πρόεισι δὲ ἐπ' ἄλλην ἀρχὴν
τοῦ νοῦ παντελῶς ἐξῃρημένην καὶ ἀσωματωτέραν καὶ
ἄρρητον ἀφ' ἧς πάντα, κἂν τὰ ἔσχατα τῶν ὄντων λέγῃς,
τὴν ὑποστάσιν ἔχειν ἀναγκαῖον· ψυχῆς μὲν γὰρ οὐ πάντα
μετέχειν πέφυκεν ἀλλ' ὅσα ζωὴν ἔσχηκε τρανεστέραν ἢ
ἀμυδροτέραν ἐν αὑτοῖς, οὐδὲ νοῦ πάντα καὶ τοῦ ὄντος
Πρόκλος. Theologia Platonica (lib. 1-5) Τόμ. 1, p. 60, γρ. 15
ιδʹ
Ἁπάντων δὴ τῶν ὄντων ἀναγκαῖον τὰ μὲν κινεῖν μόνον,

τὰ δὲ κινεῖσθαι μόνον, τὰ δὲ μεταξὺ τούτων ὄντα καὶ
484
κινεῖσθαι καὶ κινεῖν· καὶ ταῦτα δὲ ἢ παρ' ἄλλων κινούμενα

ἄλλα κινεῖν ἢ αὐτοκίνητα ἀναγκαῖον εἶναι, καὶ τέτταρας
ταύτας ἑξῆς ἀλλήλων ὑποστάσεις τετάχθαι, τὴν κινεῖσθαι
μόνον καὶ πάσχειν ἀπ' ἄλλων τῶν πρωτουργῶν αἰτίων
λεγομένην, καὶ πρὸ ταύτης τὴν ἄλλα μὲν κινοῦσαν ὑπ'
ἄλλων δὲ κινουμένην, καὶ τούτων ἐπέκεινα τὴν αὐτοκίνητον
ἀφ' ἑαυτῆς ἀρχομένην καὶ τῷ ἑαυτὴν κινεῖν καὶ τοῖς ἄλλοις
τὴν τοῦ κινεῖσθαι παρέχουσαν ἔμφασιν, καὶ τελευταῖον
ἁπάντων τῶν ὅσα μετέχει κινήσεως ποιητικῆς ἢ παθη-
τικῆς τὴν ἀκίνητον. Τὸ μὲν γὰρ αὐτοκίνητον πᾶν ἅτε ἐν
μεταβάσει καὶ διαστάσει ζωῆς τὴν τελειότητα κεκτημένον
ἄλλης αἰτίας ἐξήρτηται πρεσβυτέρας τῆς ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ
ιδʹ
Ἁπάντων δὴ τῶν ὄντων ἀναγκαῖον τὰ μὲν κινεῖν μόνον,

καὶ ὡσαύτως ἐχούσης, ἧς οὐ κατὰ χρόνον ἀλλ' ἐν αἰῶνι
τὸ ζῆν· χρόνος γὰρ αἰῶνος εἰκών· εἰ τοίνυν τὰ
ὑφ' ἑαυτῶν κινούμενα πάντα κατὰ χρόνον κινεῖται, τὸ δὲ
αἰώνιον τῆς κινήσεως εἶδος ἐπέκεινα τῆς κατὰ χρόνον
485
Πρόκλος. Theologia Platonica (lib. 1-5)

Τόμ. 1, p. 60, γρ. 23

φερομένης, δεύτερον ἂν εἴη τάξει καὶ οὐ πρῶτον ἐν τοῖς
οὖσι τὸ αὐτοκίνητον. Τὸ δὲ αὖ ἄλλα μὲν κινοῦν ὑπ' ἄλλων
δὲ κινούμενον εἰς τὴν αὐτοκίνητον ἀνηρτῆσθαι φύσιν ἀναγ-
καῖον· καὶ οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ πᾶσαν τὴν ἑτερο

Τόμ. 1, p. 61, γρ. 5

486

καῖον· καὶ οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ πᾶσαν τὴν ἑτερο-
κίνητον σύστασιν, ὥσπερ ὁ Ἀθηναῖος ξένος ἀποδείκνυσιν.
Εἰ γὰρ σταίη, φησί, τὰκινούμενα πάντα, τὸ πρῶτον
κινηθησόμενον οὐκ ἔσται, μὴ τῶν αὐτοκινήτων ἐν τοῖς
οὖσιν ὑφεστηκότων· τὸ μὲν γὰρ ἀκίνητον, οὐδαμῶς
κινεῖσθαι πεφυκός, οὐδ' ἂν τότε κινηθείη πρῶτον, τὸ δὲ
ἑτεροκίνητον ἄλλης ἂν δέοιτο κινούσης δυνάμεως· μόνον
δὲ τὸ αὐτοκίνητον ὡς ἀφ' ἑαυτοῦ τῆς ἐνεργείας ἀρχόμενον
ἑαυτό τε καὶ τὰ ἄλλα δευτέρως κινήσει. Καὶ γὰρ τοῖς

ἑτεροκινήτοις τὸ τοιοῦτον ἐνδίδωσι τὴν τοῦ κινεῖσθαι
487

Τόμ. 1, p. 61, γρ. 10

δύναμιν, ὥσπερ ἅπασι τοῖς οὖσι τὸ ἀκίνητον τὴν τοῦ κινεῖν.
Τρίτον δὲ αὖ τὸ κινούμενον μόνον τῶν ὑπ' ἄλλου μὲν
κινουμένων ἕτερα δὲ κινούντων πρώτως ἐξάψομεν· δεῖ γὰρ
ταῖς οἰκείαις μεσότησιν συμπεπληρῶσθαι τά τε ἄλλα

Τόμ. 1, p. 61, γρ. 14

488

δύναμιν, ὥσπερ ἅπασι τοῖς οὖσι τὸ ἀκίνητον τὴν τοῦ κινεῖν.
Τρίτον δὲ αὖ τὸ κινούμενον μόνον τῶν ὑπ' ἄλλου μὲν
κινουμένων ἕτερα δὲ κινούντων πρώτως ἐξάψομεν· δεῖ γὰρ
ταῖς οἰκείαις μεσότησιν συμπεπληρῶσθαι τά τε ἄλλα
πάντα καὶ τὴν τῶν κινουμένων σειρὰν ἄνωθεν ἄχρι τῶν
ἐσχάτων τάξει διατείνουσαν.
Τὰ μὲν οὖν σώματα πάντα τῶν κινεῖσθαι μόνον καὶ
πάσχειν ἐστὶ πεφυκότων· οὐδενὸς γάρ ἐστι ποιητικὰ
κινούντων ἐστί· διότι μὲν γὰρ τῆς ἀσωμάτου καὶ ταῦτα

μοίρας ἐστί, τῆς τοῦ κινεῖν μετέχει δυνάμεως, διότι δὲ αὖ
μερίζεται περὶ τοῖς σώμασιν, παρῃρημένα τῆς εἰς αὑτὰ
συννεύσεως καὶ τοῖς ὑποκειμένοις συνδιιστάμενα καὶ τῆς
ἐκ τούτων ἀργίας ἀναπιμπλάμενα δεῖται τῆς κινούσης οὐκ
ἐπ' ἀλλοτρίας ἕδρας φερομένης ἀλλ' ἐν ἑαυτῇ τὴν ὑπόστα-
σιν ἐχούσης. Ποῦ τοίνυν τὸ ἑαυτὸ κινοῦν ἕξομεν; Τὰ μὲν
γὰρ εἰς ὄγκους ἐκτεινόμενα καὶ διαστάσεις ἢ ἐν τούτοις
διῃρημένα καὶ ἀχωρίστως περὶ αὐτοὺς ὑφεστῶτα, δυεῖν τὸ
ἕτερον, ἢ κινεῖσθαι μόνον ἢ παρ' ἄλλων κινούμενακινεῖν
ἀνάγκη· δεῖ δέ, ὡς πρότερον εἴρηται, καὶ τὴν αὐτοκίνητον
πρὸ τούτων εἶναι πάντως οὐσίαν ἐν ἑαυτῇ καὶ οὐκ ἐν
ἄλλοις ἱδρυμένην καὶ πρὸς ἑαυτὴν ἀλλ' οὐ πρὸς ἄλλα τὰς
ἐνεργείας ἀπερείδουσαν. Ἔστιν ἄρα τις φύσις ἄλλη
σωμάτων ἐξῃρημένη καὶ ἐν οὐρανῷ καὶ ἐν τοῖσδε τοῖς
πολυμεταβόλοις στοιχείοις, παρ' ἧς τὸ κινεῖσθαι πρώτως
τοῖς σώμασιν. Εἰ δὴ δέοι τὴν τοιαύτην οὐσίαν ἀνευρεῖν
ἥτις ἐστίν, ὀρθῶς ἂν ποιοῖμενἑπόμενοι τῷ Σωκράτει καὶ
σκοποῦντες τί ποτέ ἐστι τῶν ὄντων ὃ τῷ παρεῖναι τοῖς
ἑτεροκινήτοις αὐτοκινησίας αὐτοῖς ἔμφασιν δίδωσιν, καὶ
ἀνάγκη· δεῖ δέ, ὡς πρότερον εἴρηται, καὶ τὴν αὐτοκίνητον

489
πρὸ τούτων εἶναι πάντως οὐσίαν ἐν ἑαυτῇ καὶ οὐκ ἐν

ἄλλοις ἱδρυμένην καὶ πρὸς ἑαυτὴν ἀλλ' οὐ πρὸς ἄλλα τὰς
ἐνεργείας ἀπερείδουσαν. Ἔστιν ἄρα τις φύσις ἄλλη
σωμάτων ἐξῃρημένη καὶ ἐν οὐρανῷ καὶ ἐν τοῖσδε τοῖς
πολυμεταβόλοις στοιχείοις, παρ' ἧς τὸ κινεῖσθαι πρώτως
τοῖς ποίοις δή τισι τῶν ὁρωμένων τὸ παρ' ἑαυτῶν κινεῖσθαι
προσφέρομεν. Τὰ μὲν γὰρ ἄψυχα πάντα μόνως ἐστὶν
ἑτεροκίνητα καὶ ἅπερ ἂν πάσχῃ διὰ δή τινα δύναμιν
ἔξωθεν κινοῦσαν καὶ βιαζομένην πάσχειν πέφυκε. Λείπεται
δὴ τὰ ἔμψυχα τὴν τοιαύτην ἔμφασιν ἔχειν καὶ εἶναι δευ-
τέρως αὐτοκίνητα, τὴν δὲ ἐν αὐτοῖς οὖσαν ψυχὴν πρώτως
ἑαυτήν τε [καὶ] κινεῖν καὶ ὑφ' ἑαυτῆς κινεῖσθαι, καὶ διὰ τὴν
[ὑφ'] ἑαυτῆς δύναμιν ὥσπερ τοῦ ζῆν οὕτω δὴ καὶ τοῦ
κινεῖσθαι παρ' ἑαυτῶν τοῖς σώμασιν ἰνδάλματα παρέχειν.
Εἰ τοίνυν τῶν μὲν ἑτεροκινήτων πρεσβυτέραν εἶναι δεῖ

τοῖς ποίοις δή τισι τῶν ὁρωμένων τὸ παρ' ἑαυτῶν κινεῖσθαι
προσφέρομεν. Τὰ μὲν γὰρ ἄψυχα πάντα μόνως ἐστὶν
ἑτεροκίνητα καὶ ἅπερ ἂν πάσχῃ διὰ δή τινα δύναμιν
ἔξωθεν κινοῦσαν καὶ βιαζομένην πάσχειν πέφυκε. Λείπεται
δὴ τὰ ἔμψυχα τὴν τοιαύτην ἔμφασιν ἔχειν καὶ εἶναι δευ-
τέρως αὐτοκίνητα, τὴν δὲ ἐν αὐτοῖς οὖσαν ψυχὴν πρώτως
ἑαυτήν τε [καὶ] κινεῖν καὶ ὑφ' ἑαυτῆς κινεῖσθαι, καὶ διὰ τὴν
[ὑφ'] ἑαυτῆς δύναμιν ὥσπερ τοῦ ζῆν οὕτω δὴ καὶ τοῦ
κινεῖσθαι παρ' ἑαυτῶν τοῖς σώμασιν ἰνδάλματα παρέχειν.
Εἰ τοίνυν τῶν μὲν ἑτεροκινήτων πρεσβυτέραν εἶναι δεῖ
τὴν αὐτοκίνητον οὐσίαν, ἡ δὲ ψυχὴ τὸ πρώτως αὐτοκί-
νητον, παρ' ἧς καὶ τοῖς σώμασιν ἐφήκει τὸ τῆς αὐτοκινησίας
εἴδωλον, ἐπέκεινα ἂν εἴη σωμάτων ἡ ψυχή, καὶ παντὸς
σώματος ἡ κίνησις ψυχῆς ἂν εἴη καὶ τῆς ἐν αὐτῇ κινήσεως
ἔκγονος. Ἀναγκαῖον ἄρα καὶ τὸν ὅλον οὐρανὸν καὶ τὰ ἐν
αὐτῷ πάντα ποικίλας ἔχοντα κινήσεις καὶ τὸ μὲν ἄλλην
490
οὔτε τῇ φύσει τῶν πραγμάτων οὔτε ταῖς ἀδιδάκτοις ἡμῶν

ἐννοίαις ἐστὶ προσῆκον οὐδαμῶς.
Εἰ δὲ αὖ ψυχὴ νοερὰ καὶ λόγῳ χρωμένη τὰ πάντα ποδη-
γετεῖ καὶ πᾶν τὸ τὴν ἀίδιον φερόμενον φορὰν ὑπὸ ψυχῆς
κυβερνᾶται τοιαύτης καὶ μηδέν ἐστι τῶν ὅλων ἄμοιρον
ψυχῆς (οὐθὲν γὰρ τίμιον τῶν σωμάτων τῆς τοιαύτης
δυνάμεως ἐστερημένον, ὥς πού φησιν ὁ Θεόφραστος),
πότερον κατὰ μέθεξιν ἔχει τὸ νοερὸν τοῦτο καὶ τὸ τέλειον
καὶ τὸ ἀγαθουργὸν ἢ κατ' οὐσίαν; Εἰ μὲν γὰρ κατ' οὐσίαν,
ἀνάγκη καὶ πᾶσαν εἶναι ψυχὴν τοιαύτην, εἴπερ ἑκάστη κατὰ
τὴν ἑαυτῆς φύσιν ἐστὶν αὐτοκίνητος· εἰ δὲ κατὰ μέθεξιν,
ἄλλος ἂν εἴη ψυχῆς πρεσβύτερος ὁ κατ' ἐνέργειαν νοῦς,
ὃς κατ' οὐσίαν ἔχει τὸ νοεῖν αὐτῷ τῷ εἶναι τὴν ἑνοειδῆ
γνῶσιν τῶν ὅλων ἐν ἑαυτῷ προειληφώς· ἐπεὶ καὶ ἀνάγκη
τὴν ψυχὴν κατὰ λόγον οὐσιωμένην τὸ κατὰ νοῦν διὰ μεθέ-
ξεως ἔχειν καὶ τὸ νοερὸν εἶναι διττόν, τὸ μὲν πρώτως ἐν
αὐτῷ τῷ θείῳ νῷ, τὸ δὲ ἀπ' ἐκείνου δευτέρως ἐν ψυχῇ·
πρόσθες δέ, εἰ βούλει, καὶ τὴν εἰς τὸ σῶμα παρουσίαν τῆς
νοερᾶς ἐλλάμψεως. Πόθεν γὰρ ὁ σύμπας οὗτος οὐρανὸς ἢ
σφαιρικός ἐστιν ἢ κύκλῳ φέρεται καὶ περὶ τὸ αὐτὸ κατὰ μίαν
τάξιν ὡρισμένην ἀνακυκλοῦται;
σφαιρικός ἐστιν ἢ κύκλῳ φέρεται καὶ περὶ τὸ αὐτὸ κατὰ μίαν

τάξιν ὡρισμένην ἀνακυκλοῦται; Πῶς δὲ ἀεὶ τὴν αὐτὴν
ἰδέαν καὶ δύναμιν ἀτρέπτως ἔλαχε κατὰ φύσιν, εἰ μὴ τῆς
κατὰ νοῦν μετείληχεν εἰδοποιίας; Ψυχὴ μὲν γὰρ κινήσεώς
ἐστι χορηγός, τὸ δὲ τῆς μονίμου καταστάσεως αἴτιον καὶ
τὴν ἀνίδρυτον τῶν κινουμένων παράλλαξιν εἰς ταὐτότητα
τήν τε καθ' ἕνα λόγον πεπερασμένην ζωὴν καὶ ὡσαύτως
ἔχουσαν περιφορὰν ἐπανάγον δῆλον ὡς ἐπέκεινα ἂν εἴη
ψυχῆς.
Σῶμα μὲν ἄρα καὶ πᾶν τὸ αἰσθητὸν τοῦτο τῶν ἑτερο-
κινήτων ἐστί, ψυχὴ δὲ αὐτοκίνητος, εἰς αὑτὴν ἁπάσας τὰς
σωματικὰς κινήσεις ἀναδησαμένη, πρὸ δὲ ταύτης ὁ νοῦς
ἀκίνητος ὤν. Καί μοι τοῦτο τὸ ἀκίνητον μὴ τοιοῦτον
ὑπολάβῃς οἷον τὸ ἀργὸν καὶ ἄζων καὶ ἄπνευμον εἶναί
491
φαμεν, ἀλλὰ τὸ πάσης κινήσεως ἀρχηγικὸν αἴτιον καὶ τὴν

πηγήν, εἰ βούλει, πάσης ζωῆς, τῆς τε εἰς ἑαυτὴν ἐπιστρε-
φομένης καὶ τῆς ἐν ἑτέροις τὴν ὑπόστασιν ἐχούσης. Καὶ διὰ
ταύτας ὁ κόσμοςτὰς αἰτίας ζῷον ἔμψυχον ἔννουν
ὑπὸ τοῦ Τιμαίου προσείρηται, κατὰ μὲν τὴν ἑαυτοῦ φύσιν
καὶ τὴν εἰς αὐτὸν καθήκουσαν ζωὴν ἀπὸ ψυχῆς καὶ περὶ
αὐτὸν μεριζομένην ζῷον ἀποκαλούμενος,
οὐρανὸνεἰς τὴν αὐτοῦ θεότητα καὶ ἕνωσιν ἀνηρτῆσθαι,

καὶ τῷδε τῷ παντὶ κόσμῳ τὴν μὲν κίνησιν ἀπὸ ψυχῆς
παρεῖναι, τὴν δὲ ἀίδιον διαμονὴν καὶ τὸ ὡσαύτως ἀπὸ νοῦ,
τὴν δὲ ἕνωσιν τὴν μίαν καὶ τὴν σύμπνοιαν τὴν ἐν αὐτῷ καὶ
τὴν συμπάθειαν καὶ τὸ παντελὲς μέτρον ἐκ τῆς ἑνάδος,
ἀφ' ἧς καὶ ὁ νοῦς ἑνοειδὴς καὶ ἡ ψυχὴ μία καὶ ἕκαστον
τῶν ὄντων ὅλον ἐστὶ καὶ τέλειον κατὰ τὴν αὑτοῦ φύσιν καὶ
τῶν δευτέρων ἕκαστον μετὰ τῆς ἐν τῇ οἰκείᾳ φύσει τελειό-
τητος κἀκ τῆς ὑπεριδρυμένης ἀεὶ τάξεως μεταλαμβάνει
κρείττονος ἄλλης ἰδιότητος. Τὸ μὲν γὰρ σωματικὸν
ἑτεροκίνητον ὂν αὐτοκινήτου δυνάμεως ἔμφασιν ἀπὸ ψυχῆς
κομίζεται καὶ ζῷόν ἐστι δι' ἐκείνην· ψυχὴ δὲ αὐτοκίνητος
οὖσα τῆς κατὰ νοῦν μετέχει ζωῆς καὶ κατὰ χρόνον ἐνερ-
γοῦσα τὸ τῆς ἐνεργείας ἄπαυστον καὶ τὴν ἄγρυπνον ζωὴν
ἐκ τῆς πρὸς τὸν νοῦν ἔχει γειτνιάσεως· νοῦς δὲ ἐν αἰῶνι
τὸ ζῆν ἔχων καὶ τῇ οὐσίᾳ ὢν ἐνέργειακαὶ πᾶσαν ὁμοῦ
τὴν νόησιν ἐν τῷ νῦν ἑστῶσαν πηξάμενος ἔνθεός ἐστι διὰ
τὴν πρὸ αὐτοῦ πάντως αἰτίαν. Διττὰς γὰρ ἔχει τὰς ἐνερ-
γείας, ὥς φησιν ὁ Πλωτῖνος, τὰς μὲν ὡς νοῦς, τὰς δὲ ὡς
μεθύων τῷ νέκταρι· καὶ ἐν ἄλλοις ἐδείξαμενὅτι καὶ
ὁ νοῦς οὗτος τῷ πρὸ ἑαυτοῦ μὴ νῷ θεός,
ιεʹ
Ταῦτα μὲν οὖν κἀν τοῖς ὕστερον δι' ἀκριβείας θεωρή-

σομεν· ἐπὶ δὲ τὸ δεύτερον τραπώμεθα τῶν ἐν Νόμοις
ἀποδεδειγμένων, τὸ τοὺς θεοὺς προνοεῖν τῶν τε ὅλων
ὁμοῦ καὶ τῶν μερῶν, καὶ τίνα περὶ τῆς προνοίας τῶν θεῶν
492
ἀνέλεγκτον ἔννοιαν ὁ Πλάτων ἡμῖν παραδίδωσι τῷ λογισμῷ

συνέλωμεν.
Οὐκοῦν ἐκ τῶν προειρημένων παντὶ καταφανὲς ὅτι θεοὶ
κινήσεως αἴτιοι πάντες ὄντες, οἱ μὲν οὐσιώδεις καὶ ζωτικοὶ
κατὰ τὴν αὐτοκίνητον καὶ αὐτόζωον καὶ αὐτενέργητον
δύναμιν, οἱ δὲ νοεροὶ καὶ αὐτῷ τῷ εἶναι τὰδεύτερα
πάντα πρὸς τὴν τελειότητα τῆς ζωῆς ἀνεγείροντες κατὰ
τὴν πηγήν τε καὶ ἀρχὴνπασῶν τῶν δευτέρων τε καὶ
τρίτων τῆς κινήσεωςπροόδων, οἱ δὲ ἑνιαῖοι καὶ πάντα
τὰ ὅλα γένη ταῖςἑαυτῶν μεθέξεσιν ἐκθεοῦντες κατὰ τὴν
πρωτουργὸν καὶ παντελῆ καὶ ἄγνωστον τῆς ἐνεργείας
δύναμιν, οὐ τῆσδε μέν εἰσιν ἡγεμόνες τῆς κινήσεως τῆς δὲ
ἄλλοις ἀφεῖσαν τὴν ἀρχήν, οὐδ' αὖ τὴν μὲν κατὰ τόπον
ἢ κατὰ ποιότητα κίνησιν χορηγοῦσι τοῖς δευτέροις τὴν
δὲ κατ' οὐσίαν ἢ κατὰ ποσότητα παρ' ἑαυτῶν ἔχει τὰ τῇδε.
τὴν πηγήν τε καὶ ἀρχὴνπασῶν τῶν δευτέρων τε καὶ

τρίτων τῆς κινήσεωςπροόδων, οἱ δὲ ἑνιαῖοι καὶ πάντα
τὰ ὅλα γένη ταῖςἑαυτῶν μεθέξεσιν ἐκθεοῦντες κατὰ τὴν
πρωτουργὸν καὶ παντελῆ καὶ ἄγνωστον τῆς ἐνεργείας
δύναμιν, οὐ τῆσδε μέν εἰσιν ἡγεμόνες τῆς κινήσεως τῆς δὲ
ἄλλοις ἀφεῖσαν τὴν ἀρχήν, οὐδ' αὖ τὴν μὲν κατὰ τόπον
ἢ κατὰ ποιότητα κίνησιν χορηγοῦσι τοῖς δευτέροις τὴν
δὲ κατ' οὐσίαν ἢ κατὰ ποσότητα παρ' ἑαυτῶν ἔχει τὰ τῇδε.
Πᾶν γὰρ τὸ τῆς οὐσίας αἴτιον ἑαυτῷ πολλῷ πρότερόν ἐστι
καὶ τῶν ἐνεργειῶν τῶν οἰκείων καὶ τῆς τελειότητος αἴτιον.
Ἔτι τὸ αὐτοκίνητον πᾶσίν ἐστιν ἀρχὴ κινήσεως καὶ τὸ
εἶναι τοῖς ἐν τῷ κόσμῳ πᾶσι καὶ τὸ ζῆν ἀπὸ ψυχῆς, καὶ
οὐχ ἡ τοπικὴ μόνον οὐδὲ αἱ ἄλλαι κινήσεις, ἀλλὰ καὶ ἡ εἰς
τὸ εἶναι πάροδος ἀπὸ ταύτης, καὶ πολλῷ πρότερον ἐκ τῆς
νοερᾶς οὐσίας, ἣ καὶ τὴν τῶν αὐτοκινήτων ζωὴν εἰς ἑαυτὴν
ἀνεδήσατο καὶ προηγεῖται κατ' αἰτίαν ἁπάσης χρονικῆς
ἐνεργείας, καὶ ἔτι μειζόνως ἐκ τῆς ἑνιαίας ὑπάρξεως, ἣ
καὶ τὸν νοῦν καὶ τὴν ψυχὴν συνέχει καὶ πληροῖ τῶν ὅλων
ἀγαθῶν καὶ πρόεισιν ἄχρι τῶν ἐσχάτων. Ζωῆς μὲν γὰρ οὐ
πάντα τὰ τοῦ κόσμου μέρη μετέχειν δυνατὸν οὐδὲ νοῦ
καὶ τῆς γνωστικῆς δυνάμεως,
493
οἶμαι καὶ τελεώτερον τὸ τῶν μερικῶν ψυχῶν ἀθάνατον, ὃ

δὴ καὶ ἐν Φαίδωνι πολλαῖς ἀποδείξεσιν κατεδήσατο κἀν
τῷ δεκάτῳ τῆς Πολιτείας· λέγω δὲ αὐτὸ καὶ κυριώτερον
ὡς ἐν ἑαυτῷ τὴν αἰτίαν ἔχον τῆς αἰωνίου διαμονῆς. Πρὸ δὲ
τούτων ἀμφοτέρων εἶναι τιθέντες τὴν τῶν δαιμόνων ἀθανα-
σίαν οὐκ ἂν ἁμάρτοιμεν· ἀκήρατα γὰρ καὶ τὰ τούτων
γένη δι' ὧν ὑπέστησαν, καὶ οὔτε ῥέπουσιν εἰς τὸ θνητὸν
οὔτε [δὲ] ἀναπίμπλανται τῆς τῶν γινομένων τε καὶ φθει-
ρομένων φύσεως. Τούτων δ' ἔτι σεμνοτέραν καὶ κατ' οὐσίαν
ὑπερέχουσαν εἶναι λογίζομαι τὴν τῶν θείων ψυχῶν ἀθανα-
σίαν, ἃς δὴ καὶ πρώτως αὐτοκινήτους εἶναί φαμεν καὶ
πηγὰς καὶ ἀρχὰς τῆς περὶ τοῖς σώμασι μεριζομένης
ζωῆς, δι' ἣν καὶ αὐτὰ τῆς ἐπισκευαστῆς ἀθανασίας
μετείληχεν. Εἰ δὲ δὴ καὶ πρὸ τούτων αὐτοὺς τοὺς θεοὺς
καὶ τὴν ἐν αὐτοῖς ἀθανασίαν ἐννοήσειας, καὶ ὅπως ἐν
Συμποσίῳ τῆς τοιαύτης ἀθανασίας οὐδὲ τοῖς δαίμοσιν ἡ
Διοτίμα μεταδίδωσιν, ἀλλ' ἐν μόνοις αὐτὴν ἀφορίζεται
τοῖς θεοῖς, παντελῶς χωριστὸν καὶ τῶν ὅλων ἐξῃρημένον
σοι φανεῖται τὸ τοιοῦτον ἀθάνατον· ἐκεῖ γὰρ ὁ αἰών, ἡ
πηγὴ τῆς ὅλης ἀθανασίας, καὶ δι' ἐκεῖνον πάντα καὶ ζῇ
καὶ ἔχει ζωήν, τὰ μὲν ἀίδιον,
Εἰ δὲ τούτων ἀποστάντες τὰς ψυχάς, καὶ ἀσωμάτους

οὔσας καὶ αὐτογόνους, πρωτουργοὺς αἰτίας τῆς συνοχῆς
προστησαίμεθα, τὸ μεριστὸν ἅμα καὶ ἀμέριστον τῶν
ψυχῶν ποῦ θησόμεθα καὶ τὸ σύγκρατον ἐκ τούτων καὶ
τὸ τῶν γενῶν τοῦ ὄντος μετέχον καὶ τὸ διῃρημένον εἰς τοὺς
ἁρμονικοὺς λόγους; Σώματα μὲν γὰρ καὶ φύσεις συνέ-
χουσιν αἱ ψυχαί, διότι μετέχουσι τῆς ἀμεροῦς ἰδιό-
τητος· αὐταὶ δὲ ἄλλης δεήσονται συνοχῆς, ἣ καὶ
μίξεως τοῖς γένεσιν καὶ συνοχῆς τοῖς διῃρημένοις λόγοις
παρέξεται τὴν πρώτην ἀρχήν. Ἐπεὶ καὶ τὸ αὐτοκίνητον τῶν
ψυχῶν μεταβατικὸν ὑπάρχον καὶ εἰς χρόνους ἐκτεινόμενον
τοῦ συνέχοντος δεῖται τὴν μίαν ζωὴν καὶ ὅλην ἀποτε-
λοῦντος καὶ ἀδιαίρετον. Τὸ γὰρ ὅλον τὸ τῶν μερῶν
συνεκτικὸν τὸ προϋπάρχον τῶν μερῶν ἐστιν· ἐπεὶ τό γε
ἐκ τῶν μερῶν συνεστηκὸς ἀλλαχόθεν καταδέχεται τὴν
συνοχήν.
494
οἰκείαν ὕπαρξιν κατ' ἐκείνας παραδέχονται. Δεῖ γὰρ δὴ

πανταχοῦ τὰς ἔξω προϊούσας ἐνεργείας εἰκόνας εἶναι τῶν
ἔνδον, ἀνελιττούσας μὲν τὸ ἀθρόον τῆς ἐκείνων ἀμερείας,
πληθυούσας δὲ τὸ ἡνωμένον, μεριζούσας δὲ τὸ ἀμέριστον.
Κατὰ δὴ τοῦτον τὸν λόγον διττὴ μέν ἐστιν ἐνέργεια τῆς
φύσεως, ἥ τε ἐν αὐτῇ μένουσα, καθ' ἣν ἑαυτὴν συνέχει
καὶ τοὺς ἐν αὐτῇ λόγους, καὶ ἡ ἀπ' αὐτῆς, δι' ἣν καὶ τὰ
σώματα πεπλήρωται τῶν φυσικῶν τούτων δυνάμεων, αἳ
κινούμεναι παρὰ τῆς φύσεως εἰς ἀλλήλας δρῶσι καὶ
πάσχουσιν ὑπ' ἀλλήλων φυσικῶς. Διττὴ δὲ αὖ καὶ τῆς
ψυχῆς κίνησις, ἡ μὲν αὐτοκίνητος καὶ πρὸς ἑαυτὴν ἐπε-
στραμμένη καὶ ἑαυτῆς οὖσα καὶ τῇ ζωῇ τῆς ψυχῆς σύν-
δρομος καὶ ἀδιάφορος πρὸς αὐτήν, ἡ δὲ ἐναπερειδομένη
τοῖς ἑτεροκινήτοις καὶ ταῦτα κινοῦσα καὶ περὶ ταῦτα τὴν
ἑαυτῆς δύναμιν ἐκτείνουσα. Διττὴ δὲ ἄρα καὶ ἡ τοῦ νοῦ
πέφυκεν ἐνέργεια, μία μὲν ἡ νοερὰ καὶ τοῖς ὄντως οὖσιν
ἡνωμένη καὶ ἀμέριστος, αὐτῷ τῷ νοητῷ τοῦ νοῦ συν-
υπάρχουσα, μᾶλλον δὲ αὐτὸ τὸ νοητὸν οὖσα καὶ ὁ νοῦς
(οὐ γὰρ δυνάμει καθ' αὑτὸν ὁ νοῦς, εἶτα προσλαβὼν τὴν
ἐνέργειαν νοεῖ τὸ νοητόν, ἀλλ' ἐνέργεια μία καὶ ἁπλῆ·
καὶ γὰρ τὸ πλῆθος αὐτῆς ἑνιαῖόν ἐστιν, ἡ δὲ ἐνέργεια
Τίμαιος ἀποτυποῦται. Καὶ γὰρ οἱ λόγοι τῶν νοήσεών

εἰσιν εἰκόνες, διότι τὸ μὲν συνεσπειραμένον τῶν νοητῶν
ἀνελίττουσι, τὸ δὲ ἀμερὲς εἰς τὴν μεριστὴν προάγουσιν
ὑπόστασιν, τὸ δὲ ἐν αὑτῷ μένον εἰς τὴν πρὸς ἄλλο σχέσιν
μεταβιβάζουσι. Καὶ δῆλον δὴ ὅτι καθάπερ οἱ μὲν ἀπὸ
τῆς φύσεως ὡρμημένοι λόγοι φυσικοί τινές εἰσι καὶ τὸ
δεχόμενον αὐτοὺς φυσικὸν ἀποτελοῦσιν, οἱ δὲ ἀπὸ τῆς
ψυχῆς ἀπογεννώμενοι ζωοποιοὶ μὲν ὑπάρχουσι, τὸ δὲ
μετέχον αὐτῶν ἔμψυχον ἀπεργάζονται καὶ παρ' ἑαυτοῦ
κινούμενον διὰ τὴν ἐκείνης δύναμιν, ὥς φησιν ὁ ἐν τῷ
Φαίδρῳ Σωκράτης, καὶ τοῦ τῆς αὐτοκινησίας ἰνδάλματος
αὐτῷ μεταδιδόασιν, οἱ δὲ ἀπὸ τοῦ νοῦ τοῖς δευτέροις
μετ' αὐτὸν ἐλλαμπόμενοι τὰ νοερὰ πάντα τοῖς δεχομένοις
αὐτοὺς πρυτανεύουσιν ἀγαθά, γνώσεως ἀληθοῦς καὶ ἁπλου-
στέρας ζωῆς καὶ καθαρότητος ὄντες παρεκτικοί, κατὰ τὰ
495
αὐτὰ δὴ καὶ οἱ δημιουργικοὶ λόγοι προάγουσιν εἰς τοὺς

νέους θεοὺςτὰ ὅλα καὶ ἀμέριστα καὶ ἡνωμένα μέτρα
τῆς ἐξῃρημένης δημιουργίας καὶ πληροῦσιν αὐτῶν τὰς
οὐσίας τῆς δημιουργικῆς προνοίας, καὶ δευτέρους αὐτοὺς
ἀποφαίνουσι δημιουργοὺς καὶ ζηλωτὰς τοῦ σφετέρου
πατρός.
τῷ πρωτίστῳ καὶ ἁπλουστάτῳ καὶ περιληπτικωτάτῳ τῶν

ὄντων ἁπάντων σχημάτων αὐτὸ διακοσμῶν· πρὸς δὲ τού-
τοις αὐταρκείας αἴτιος καὶ τῆς εἰς αὑτὸ τοῦ παντὸς
ἀνακυκλήσεως, ἵνα πάντα καὶ πάσχον ὑφ' ἑαυτοῦ
καὶ δρῶνἐν αὑτῷ μηδενὸς τῶν ἔξω κειμένων προσδεὲς
ᾖ· καὶ κινήσεως μὲν αὐτῷ νοερᾶς χορηγός, ζωῆς δὲ κατὰ
χρόνον ἐξελιττομένης καὶ ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως
καὶ περὶ τὰ αὐτὰ τὴν μεταβολὴν ποιουμένης· ἔτι τοίνυν
ψυχῆς ἐστι πατὴρ καὶ τῶν ἐν ψυχῇ γενῶν καὶ τῆς ἐν αὐτῇ
διαιρέσεως καὶ τῶν ἁρμονικῶν πάντων λόγων, οἷον λύραν
αὐτοκίνητον καὶ ἀθάνατον ὑποστησάμενος ταύτην ἐν τῷ
κόσμῳ· καὶ τῶν ἐν αὐτῷ κύκλων διαιρέτης, τοῦ τε ἑνὸς
καὶ τῶν ἑπτά, καὶ ὅλως σχήματος καὶ μορφῆς αὐτὸς
ποιητὴς καὶ δημιουργός· ἐπὶ δὲ τούτοις τὸν ὅλον χρόνον
αὐτὸς ἀφ' ἑαυτοῦ γεννᾷ κατὰ τὴν τοῦ αἰῶνος μίμησιν καὶ
τὰ τοῦ χρόνου μέτρα πάντα καὶ τοὺς ἐκφαίνοντας ταῦτα
θεούς· καὶ διαφερόντως τὸν ὅλον ὑφίστησιν ἥλιον ἀπὸ τῆς
ἑαυτοῦ νοερᾶς οὐσίας τὸ φῶς ἀνάπτων, ἵνα τῶν ἄλλων
θεῶν ἐξῃρημένην ἔχων ὑπεροχὴν βασιλεὺς ᾖ τοῦ παντός·
καὶ μὲν δὴ καὶ τὰ πλήθη σύμπαντα τῶν ἐγκοσμίων
δημιουργεῖ θεῶν τε καὶ δαιμόνων καὶ τὰ οὐράνια καὶ τὰ
τὸν Δία πρώτως ἀναφέρει, τὴν δὲ πρόοδον αὐτῆς καὶ τὴν

μέχρι τῶν ψυχῶν μετάδοσιν τῆς Ἑρμαϊκῆς σειρᾶς ***
προάγει τὴν μέθεξιν καὶ τὴν εἰς ἡμᾶς παρουσίαν οὐσιώδη
καὶ κοινὴν ἁπάσαις προτείνει ταῖς ψυχαῖς· τὸ γὰρ ἐπὶ
πάντας νεῖμαικατ' οὐσίαν ἐστὶ ταῖς ψυχαῖς ἐντιθέναι
τὴν τοιαύτην ἐπιστήμην.
Τούτων δὴ οὖν ὑποκειμένων σκεψώμεθα τίνι μάλιστα
προσήκειν τὴν πολιτικὴν φήσομεν καὶ τίς ἐστιν ὁ πρώτως
496
τὴν ἐν τῷ παντὶ πολιτείαν καταστησάμενος καὶ τὰ μὲν

θεῖα τῶν θνητῶν ἄρχειν, τὰ δὲ ὅλα τῶν μερῶν ἐπικρατεῖν
διορίσας, τὰ δὲ αὐτοκίνητα καὶ νοερὰ τῶν ἀμοιρούντων
τῆς τοῦ νοῦ παρουσίας πρεσβύτερα παραγαγών. Ἆρ' οὖν
οὐχ ὁ δημιουργός ἐστιν ὁ τούτων ἁπάντων ἡμῖν τῶν
ἀγαθῶν αἴτιος καὶ τὸν ὅλον κόσμον κατευθύνων καὶ ταῖς
ἀρίσταις αὐτὸν ἀναλογίαις συνδήσας καὶ πᾶσαν τὴν ἐν
αὐτῷ πολιτείαν ἱδρύσας καὶ τοὺς τῆς εἱμαρμένης
νόμουςἔχων τε καὶ περιέχων καὶ τοὺς τῆς Ἀδρα-
στείας θεσμοὺςδιατείνων καὶ μέχρι τῶν ἐσχάτων καὶ
πάντα τῇ Δίκῃ, τά τε οὐράνια καὶ τὰ ὑπὸ σελήνην,
διακοσμῶν;
ἐν τάξει τὰ τῶν αἰτίων γένη, δεσμὸνδὲ αὐτῶν μηχα-

νησαμένη κάλλιστονκαὶ μίαν ἐξ ὅλων διακόσμησιν
συνυφήνασα κατὰ τὸν Τίμαιον, ἡ τῆς ἀναλογίας ἐστὶ
ταύτης δύναμις, νοῦ μὲν καὶ τῆς σωματικῆς φύσεως
ἀνάλογον ἐν μέσῳ τὴν ψυχὴν ἐνιδρυσαμένη (καὶ γὰρ
ἡ ψυχὴ μέση τῆς ἀμερίστου καὶ τῆς μεριστῆς
ἐστιν οὐσίας, καὶ ὅσῳ τῆς μεριστῆς ὑπερέχει, τοσούτῳ
τῆς ἀμεροῦς ἀπολείπεται τῶν ὄντων ὑποστάσεως)· αὐτὴν
δὲτὴν ψυχὴν ἐκ διπλασίωνλόγων καὶ τριπλασίων
συνδήσασα καὶ τὴν σύμπασαν ἅμα καὶ προϊοῦσαν καὶ
ἐπιστρεφομένην τοῖς πρωτουργοῖς καὶ αὐτοκινήτοις ὅροις
τῆς ἰσότητος συνέχουσα· καὶ δὴ καὶ τὴν σωματικὴν
σύνταξιν ἐκ τεττάρων ὑποστήσασα τῶν πρώτων γενῶν,
καὶ τὰ μὲν ἄκρα διὰ τῶν μέσων ἁρμόσασα, τὰ δὲ μέσα
κατὰ τὴν τῶν ἄκρων ἰδιότητα συγκερασαμένη, πάντα δὲ
εἰς ἕνα κόσμον ἀναγαγοῦσα καὶ μίαν τάξιν ἄλυτον ἐν τῷ
παντὶ συνεχομένην.
τὴν τῶν σωμάτων διακόσμησιν. Δέδεικται δὲ ἡμῖν ἐν

ἄλλοις διὰ πλειόνων ὅτι τὴν φυσικὴν ποίησιν δι' ἀνάγκης
ὁ Πλάτων ἀποκαλεῖ καὶ οὐχ ὥς τινες ὑπέλαβον εἰς ταὐτὸν
ἄγει τὴν ἀνάγκην τῇ ὕλῃ.
Δῆλον δὴ οὖν ὅτι τὴν μὲν τῶν σωμάτων γένεσιν ὁμοῦ
τῇ ὅλῃ φύσει παράγει καὶ ἐν τῇ φύσει τῇ πρωτίστῃ τὰ γένη
497
τὰ μεριστὰ μίγνυσι καὶ οὕτως ἐκ νοῦ καὶ ἀνάγκης

τὰ σώματα, τὸ μὲν ἀγαθὸν καὶ τὴν ἕνωσιν ἀπὸ τοῦ νοῦ
δεχόμενα, τὴν δὲ εἰς διάστασιν καὶ μερισμὸν ἀποτελευ-
τῶσαν πρόοδον ἐκ τῆς ἀνάγκης· τὴν δὲ τῶν ψυχῶν
αὐτοκίνητον οὐσίαν μετὰ τοῦ κρατῆρος μόνου διακοσμεῖ.
Καὶ οὔτε ὁ νοῦς οὔτε τὰ σώματα δεῖται τῆς τοιαύτης
αἰτίας· ἀλλ' ἔστιν ὁ μὲν δημιουργὸς κοινὸς τῶν τριττῶν
γενῶν ὑποστάτης, ὁ δὲ κρατὴρ ἰδία τῶν ψυχῶν αἰτία
συντεταγμένη τῷ δημιουργῷ, καὶ πληρούμενος μὲν ἀπ'
αὐτοῦ, πληρῶν δὲ τὰς ψυχάς, καὶ τὰς μὲν δυνάμεις τῆς
γονίμου περιουσίας ἐκεῖθεν ὑποδεχόμενος, ἐπιρρέων δὲ ταῖς
ψυχαῖς αὐτὰς κατὰ τὰ μέτρα τῆς ἑκάστων οὐσίας, καὶ
ταῖς μὲν τὰς ἀκρότητας τῶν γενῶν, ταῖς δὲ τὰς μέσας
προόδους, ταῖς δὲ τὰς ἀποπερατώσεις αὐτῶν ἐν τάξει
διανέμων.
νοῦν. Εἰ δὲ δὴ καὶ συντέτακται τῷ δημιουργῷ καὶ ἐξ ἴσου

συνυφίστησιν αὐτῷ τὰ γένη τῶν ψυχῶν, ἀνάγκη δήπου
πηγαῖον εἶναι καὶ τὸν κρατῆρα τοῦτον, ὥσπερ τὸν ὅλον
δημιουργόν. Οὐκοῦν πηγὴ μέν ἐστι τῶν ψυχῶν ὁ κρατήρ,
ἥνωται δὲ πρὸς τὴν δημιουργικὴν μονάδα, καὶ διὰ τοῦτο
καὶ ὁ ἐν Φιλήβῳ Σωκράτης ἐν τῷ Διὶ βασιλικὴν
μὲνεἶναί φησι ψυχήν, βασιλικὸν δὲ νοῦν· ὃ γὰρ
ἡμεῖς πηγαῖον ἐν τῷ παρόντι προσονομάζομεν, τοῦτο
βασιλικὸν ἐκεῖνος προσείρηκε.
Καίτοι καὶ τὸ τῆς πηγῆς ὄνομα τῷ Πλάτωνι γνώριμόν
ἐστιν ἐπὶ τῶν ψυχῶν. Τὸ γὰρ αὐτοκίνητον, φησὶν ὁ ἐν τῷ
Φαίδρῳ Σωκράτης, καὶ τοῖς ἄλλοις ὅσα κινεῖται
πηγὴ καὶ ἀρχὴ κινήσεώςἐστι. Καὶ ὁρᾷς ὅπως διττῆς
πρὸ τῶν ψυχῶν μονάδος θείας ὑπὸ τῶν θεολόγων παρα-
δεδομένης, τῆς μὲν πηγαίας, τῆς δὲ ἀρχικῆς, διττὰς καὶ
τοῖς ἐκ τούτων τὰς ἐπωνυμίας ὁ Πλάτων ἀποδίδωσι, τὴν
μὲν ἐκ τῆς ὁλικωτέρας, τὴν δὲ ἐκ τῆς μερικωτέρας παρα-
λαβών; Ἔστι γὰρ πηγὴμὲν τὸ αὐτοκίνητον ὡς
ἔκγονον τῆς πηγαίας ψυχῆς, ἀρχὴδὲ ὡς μετέχον καὶ
τῆς ἀρχικῆς ψυχῆς.
ἀπὸ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς ἥκειν ἐπ' αὐτὰς αἰτίας. Εἰ μὲν
498
τοίνυν ἀπὸ τοῦ δημιουργοῦ τις λέγοι, καθ' ὅσον ἐστὶ

δημιουργός, δεῖ καὶ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ὁμοίως ὑπάρχειν
ὅσα προῆλθεν ἐκ τῆς δημιουργικῆς μονάδος· εἰ δὲ ἐκ
τῆς αἰτίας τῆς διωρισμένης τῶν ψυχῶν, ἐκείνην καὶ πηγὴν
πρωτίστην προσρητέον καὶ ἀρχήν.
Καὶ μὴν καὶ ὅτι τῶν διττῶν τούτων ὀνομάτων συγγενέ-
στερόν ἐστι τὸ ἀρχικὸν ταῖς ψυχαῖς ἢ τὸ πηγαῖον, ὡς
ἐγγυτέρω κατὰ τὴν τάξιν αὐτῶν ὑπάρχον, δεδήλωκεν ἐν
τῷ αὐτῷ διαλόγῳ. Πηγὴνγὰρ ἅμα καὶ ἀρχὴντὸ
αὐτοκίνητον προσειπὼν τῆς τῶν ὅλων κινήσεως, ὅμως ἐκ
τῆς ἀρχῆς μόνης τὴν τῆς ἀγενησίας ἀπόδειξιν πεποίηται.
Ἀρχὴγάρ, φησίν, ἀγένητον, ἐξ ἀρχῆς γὰρ πᾶν
τὸ γινόμενον ἀνάγκη γίνεσθαι. Εἰ τοίνυν αἱ ἀπο-
δείξεις ἐκ τῶν προσεχῶν εἰσι τοῖς δεικνυμένοις, ἀνάγκη
δήπου τὴν ἀρχὴν προσεχεστέραν εἶναι ταῖς ψυχαῖς τῆς
πηγῆς.
ἐστί), νοῦς δὲ κατ' αἰτίαν· ἐν δὲ τοῖς νοεροῖς κατ' οὐσίαν

μὲν ὁ νοῦς, τὰ δὲ πρὸ τούτου κατὰ μέθεξιν. Τριχῇ τοίνυν
τῆς ζωῆς θεωρουμένης, ἐν μὲν τοῖς νοητοῖς κατ' αἰτίαν,
ἐν δὲ τοῖς νοητοῖς καὶ νοεροῖς κατ' οὐσίαν, ἐν δὲ τοῖς
νοεροῖς κατὰ μέθεξιν, ἀνάγκη δήπου τὴν ἐνταῦθα ζωὴν
καὶ ζωὴν εἶναι καὶ μετέχειν τῶν πρὸ αὐτῆς γεννητικῶν
τοῦ ζῆν αἰτίων.
Ἔστιν ἄρα τὸ ἓν τὸ τῶν νοερῶν θεῶν ἐν μέσῳ τεταγμένον
οὐ κίνησις, ἀλλὰ κινούμενον. Πάλαι μὲν γὰρ ὑπὸ τοῦ
Πλάτωνος ἅπασα ζωὴ κίνησις ὑπάρχουσα δέδεικται· καὶ
γὰρ ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, ὅτι αὐτόζως, καὶ ὁ νοῦς διὰ
τοῦτο κινεῖται, διότι ζωὴν ἔχει τὴν ἀρίστην· καὶ τοίνυν
καὶ ἡ πρώτη ζωογόνος αἰτία τῶν νοερῶν θεῶν πρώτως
ἔλαχε τὴν κίνησιν. Ἀλλ' εἰ μὲν ἡ πρωτουργὸς ἦν καὶ
ἀκροτάτη ζωή, κίνησιν αὐτήν, ἀλλ' οὐ κινούμενον ἔδει
προσονομάζειν· ἐπειδὴ δὲ ζωὴ μέν ἐστιν ὡς ἐν νοεροῖς,
πληροῦται δὲ ἀπὸ τῆς ἐξῃρημένης ζωῆς, ἅμα καὶ κίνησίς
ἐστι καὶ κινούμενον. Εἰκότως ἄρα καὶ ὁ Παρμενίδης τὸ ἓν
ἐν ταύτῃ τῇ τάξει κινούμενονἀποφαίνει, διότι δὴ
προῆλθεν ἀπὸ τῶν ὑπερκειμένων αἰτίων τῆς συμπάσης
ζωῆς καὶ ἔστιν ἀνάλογον τῷ μέσῳ κέντρῳ τῶν νοητῶν καὶ
499
Πρόκλος. Institutio theologica (4036: 005)“Proclus. The elements of

theology, 2nd edn.”, Ed. Dodds, E.R.Oxford: Clarendon Press, 1963,
Repr. 1977.Sec. 14, γρ. 3
τὸ ἁπλῶς ἀγαθὸν καὶ τὸ ἁπλῶς ἓν ταὐτόν, ἑνίζον τε ἅμα καὶ

ἀγαθῦνον τὰ ὄντα. ὅθεν δὴ καὶ τὰ τοῦ ἀγαθοῦ τρόπον τινὰ
ἀποπεσόντα καὶ τῆς τοῦ ἑνὸς ἅμα στέρεται μεθέξεως· καὶ τὰ
τοῦ ἑνὸς ἄμοιρα γενόμενα, διαστάσεως ἀναπιμπλάμενα, καὶ τοῦ
ἀγαθοῦ στέρεται κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον.
ἔστιν ἄρα καὶ ἡ ἀγαθότης ἕνωσις, καὶ ἡ ἕνωσις ἀγαθότης,
καὶ τὸ ἀγαθὸν ἕν, καὶ τὸ ἓν πρώτως ἀγαθόν.
Πᾶν τὸ ὂν ἢ ἀκίνητόν ἐστιν ἢ κινούμενον· καὶ εἰ κινού-
μενον, ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ ἢ ὑπ' ἄλλου· καὶ εἰ μὲν ὑφ' ἑαυτοῦ, αὐτο-
κίνητόν ἐστιν· εἰ δὲ ὑπ' ἄλλου, ἑτεροκίνητον. πᾶν ἄρα ἢ
ἀκίνητόν ἐστιν ἢ αὐτοκίνητον ἢ ἑτεροκίνητον.
ἀνάγκη γὰρ τῶν ἑτεροκινήτων ὄντων εἶναι καὶ τὸ ἀκίνητον,
καὶ μεταξὺ τούτων τὸ αὐτοκίνητον.
εἰ γὰρ πᾶν τὸ ἑτεροκίνητον ὑπ' ἄλλου κινουμένου κινεῖται, ἢ
κύκλῳ αἱ κινήσεις ἢ ἐπ' ἄπειρον· ἀλλ' οὔτε κύκλῳ οὔτε ἐπ'
ἄπειρον, εἴπερ ὥρισται τῇ ἀρχῇ τὰ ὄντα πάντα καὶ τὸ κινοῦν
τοῦ κινουμένου κρεῖττον. ἔσται τι ἄρα ἀκίνητον πρῶτον
κινοῦν.
Πρόκλος. Institutio theologica Sec. 17, γρ. 7
σώματος, ἐνέργειαν ἔχει χωριζομένην σώματος καὶ οὐ διὰ

σώματος οὐδὲ μετὰ σώματος, εἴπερ ἥ τε ἐνέργεια καὶ τὸ πρὸς ὃ
ἡ ἐνέργεια οὐδὲν δεῖται τοῦ σώματος. χωριστὸν ἄρα πάντῃ
σωμάτων ἐστὶ τὸ πρὸς ἑαυτὸ ἐπιστρέφον.
Πᾶν τὸ ἑαυτὸ κινοῦν πρώτως πρὸς ἑαυτό ἐστιν ἐπιστρεπτικόν.
εἰ γὰρ κινεῖ ἑαυτό, καὶ ἡ κινητικὴ ἐνέργεια αὐτοῦ πρὸς
ἑαυτό ἐστι, καὶ ἓν ἅμα τὸ κινοῦν καὶ τὸ κινούμενον. ἢ γὰρ
μέρει μὲν κινεῖ, μέρει δὲ κινεῖται, ἢ ὅλον κινεῖ καὶ κινεῖται, ἢ
ὅλον μὲν κινεῖ, μέρει δὲ κινεῖται, ἢ ἔμπαλιν. ἀλλ' εἰ μέρος
μὲν ἄλλο ἐστὶ τὸ κινοῦν, μέρος δὲ ἄλλο τὸ κινούμενον, οὐκ
ἔσται καθ' ἑαυτὸ αὐτοκίνητον, ἐκ μὴ αὐτοκινήτων ὑφεστός,
ἀλλὰ δοκοῦν μὲν αὐτοκίνητον, οὐκ ὂν δὲ κατ' οὐσίαν τοιοῦτον.
εἰ δὲ ὅλον κινεῖ, μέρος δὲ κινεῖται, ἢ ἔμπαλιν, ἔσται τι μέρος ἐν
ἀμφοτέροις καθ' ἓν ἅμα κινοῦν καὶ κινούμενον, καὶ τοῦτό ἐστι
τὸ πρώτως αὐτοκίνητον. εἰ δὲ ἓν καὶ ταὐτὸν κινεῖ καὶ κινεῖται,
τὴν τοῦ κινεῖν ἐνέργειαν πρὸς ἑαυτὸ ἕξει, κινητικὸν ἑαυτοῦ ὄν.
πρὸς ὃ δὲ ἐνεργεῖ, πρὸς τοῦτο ἐπέστραπται. πᾶν ἄρα τὸ ἑαυτὸ
500
κινοῦν πρώτως πρὸς ἑαυτό ἐστιν ἐπιστρεπτικόν.
εἰ γὰρ μὴ πᾶσιν ὡσαύτως, ἀλλὰ τοῖς μέν, τοῖς δ' οὔ, δῆλον ὡς
οὐκ ἦν ἐν ἐκείνῃ τῇ φύσει πρώτως, ἀλλ' ἐν ἄλλοις μὲν πρώτως,
ἐν ἄλλοις δὲ δευτέρως, τοῖς ποτε μετέχουσι. τὸ γὰρ ποτὲ μὲν
ὑπάρχον, ποτὲ δὲ μή, οὐ πρώτως οὐδὲ καθ' αὑτὸ ὑπάρχει, ἀλλ'
ἐπεισοδιῶδές ἐστι καὶ ἀλλαχόθεν ἐφῆκον, οἷς ἂν οὕτως ὑπάρχῃ.
Πάντων σωμάτων ἐπέκεινά ἐστιν ἡ ψυχῆς οὐσία, καὶ
πασῶν ψυχῶν ἐπέκεινα ἡ νοερὰ φύσις, καὶ πασῶν τῶν νοερῶν
ὑποστάσεων ἐπέκεινα τὸ ἕν.
πᾶν γὰρ σῶμα κινητόν ἐστιν ὑφ' ἑτέρου, κινεῖν δὲ ἑαυτὸ οὐ
πέφυκεν, ἀλλὰ ψυχῆς μετουσίᾳ κινεῖται ἐξ ἑαυτοῦ, καὶ ζῇ διὰ
ψυχήν· καὶ παρούσης μὲν ψυχῆς αὐτοκίνητόν πώς ἐστιν,
ἀπούσης δὲ ἑτεροκίνητον, ὡς ταύτην ἔχον καθ' αὑτὸ τὴν φύσιν,
καὶ ὡς ψυχῆς τὴν αὐτοκίνητον οὐσίαν λαχούσης. ᾧ γὰρ ἂν
παραγένηται, τούτῳ μεταδίδωσιν αὐτοκινησίας· οὗ δὲ μετα-
δίδωσιν αὐτῷ τῷ εἶναι, τοῦτο πολλῷ πρότερον αὐτή ἐστιν. ἐπ-
έκεινα ἄρα σωμάτων ἐστίν, ὡς αὐτοκίνητος κατ' οὐσίαν, τῶν
κατὰ μέθεξιν αὐτοκινήτων γινομένων.
πάλιν δὲ ἡ ψυχὴ κινουμένη ὑφ' ἑαυτῆς δευτέραν ἔχει τάξιν
τῆς ἀκινήτου φύσεως καὶ κατ' ἐνέργειαν ἀκινήτου ὑφεστώσης·
διότι πάντων μὲν τῶν κινουμένων ἡγεῖται τὸ αὐτοκίνητον, πάν-
των δὲ τῶν κινούντων τὸ ἀκίνητον. εἰ οὖν ἡ ψυχὴ κινουμένη
ἄρα πρώτως ἐστὶ γνωστικόν, οὐδὲ αὐτῷ τῷ εἶναι γνῶσίς ἐστι.

δευτέραν ἄρα τὴν οὐσίαν ἔχει τῶν πρώτως καὶ αὐτῷ τῷ εἶναι
γνωστικῶν. ἐπεὶ δὲ ταύτης τὸ εἶναι διῄρηται τῆς γνώσεως, οὐκ
ἄρα τῶν ἀμερίστων ἐστὶν ἡ ψυχή. δέδεικται δὲ ὅτι οὐδὲ τῶν
περὶ τοῖς σώμασι μεριστῶν. μέση ἄρα ἀμφοτέρων ἐστίν.
Πᾶσα ψυχὴ μεθεκτὴ τὴν μὲν οὐσίαν αἰώνιον ἔχει, τὴν
δὲ ἐνέργειαν κατὰ χρόνον.
ἢ γὰρ ἄμφω αἰωνίως ἕξει, ἢ ἄμφω κατὰ χρόνον, ἢ τὸ μὲν
αἰωνίως, τὸ δὲ κατὰ χρόνον. ἀλλ' οὔτε ἄμφω αἰωνίως (ἔσται
γὰρ ἀμέριστος οὐσία, καὶ οὐδὲν διοίσει τῆς νοερᾶς ὑποστάσεως
ἡ ψυχῆς φύσις, τῆς ἀκινήτου ἡ αὐτοκίνητος) οὔτε ἄμφω κατὰ
χρόνον· εἴη γὰρ ἂν γενητὴ μόνον καὶ οὔτε αὐτόζως οὔτε αὐθ-
υπόστατος· οὐδὲν γὰρ τῶν ὑπὸ χρόνου κατ' οὐσίαν μετρουμένων
αὐθυπόστατον. ἡ δὲ ψυχὴ αὐθυπόστατος· τὸ γὰρ κατ' ἐνέρ-
501
γειαν πρὸς ἑαυτὸ ἐπιστρέφον καὶ κατ' οὐσίαν ἐπιστρεπτικόν

ἐστι πρὸς ἑαυτὸ καὶ ἀφ' ἑαυτοῦ προϊόν.
λείπεται ἄρα τῇ μὲν αἰώνιον εἶναι ψυχὴν πᾶσαν, τῇ δὲ
χρόνου μετέχουσαν. ἢ οὖν κατ' οὐσίαν αἰώνιός ἐστι, κατ' ἐνέρ-
γειαν δὲ χρόνου μέτοχος· ἢ ἔμπαλιν. ἀλλὰ τοῦτο ἀδύνατον.
πᾶσα ἄρα ψυχὴ μεθεκτὴ τὴν μὲν οὐσίαν αἰώνιον ἔλαχε, τὴν δὲ
ἐνέργειαν κατὰ χρόνον.
τικῶς μὲν τὰ αἰσθητά, εἰκονικῶς δὲ τὰ νοητά.

μέση γὰρ οὖσα τῶν ἀμερίστων καὶ τῶν περὶ τὸ σῶμα
μεριστῶν, τὰ μὲν παράγει καὶ ὑφίστησι, τὰ δὲ αἴτια προεστή-
σατο ἑαυτῆς, ἀφ' ὧν προελήλυθεν. ὧν μὲν οὖν αἰτία προ-
ϋπάρχει, ταῦτα προείληφε παραδειγματικῶς· ἀφ' ὧν δὲ ὑπέστη,
ταῦτα κατὰ μέθεξιν ἔχει καὶ ὡς γεννήματα τῶν πρώτων. τὰ
μὲν ἄρα αἰσθητὰ πάντα κατ' αἰτίαν προείληφε, καὶ τοὺς λόγους
τῶν ἐνύλων ἀΰλως καὶ τῶν σωματικῶν ἀσωμάτως καὶ τῶν
διαστατῶν ἀδιαστάτως ἔχει· τὰ δὲ νοητὰ εἰκονικῶς, καὶ τὰ
εἴδη τὰ ἐκείνων μεριστῶς μὲν τῶν ἀμερίστων, πεπληθυσμένως
δὲ τῶν ἑνιαίων, αὐτοκινήτως δὲ τῶν ἀκινήτων ὑπεδέξατο. πάντα
ἄρα ἐστὶ τὰ ὄντα, τὰ μὲν κατὰ μέθεξιν, τὰ πρῶτα· τὰ δὲ
παραδειγματικῶς, τὰ μετ' αὐτήν.
Πᾶσα ψυχὴ μεθεκτὴ σώματι χρῆται πρώτῳ ἀϊδίῳ καὶ
ἀγένητον ἔχοντι τὴν ὑπόστασιν καὶ ἄφθαρτον.
εἰ γὰρ πᾶσα ψυχὴ κατ' οὐσίαν ἐστὶν ἀΐδιος καὶ αὐτῷ τῷ
εἶναι πρώτως ψυχοῖ τι τῶν σωμάτων, ἀεὶ αὐτὸ ψυχοῖ· τὸ γὰρ
εἶναι πάσης ψυχῆς ἀμετάβλητον. εἰ δὲ τοῦτο, καὶ τὸ ψυχού-
μενον ἀεὶ ψυχοῦται καὶ ἀεὶ μετέχει ζωῆς· τὸ δὲ ἀεὶ ζῶν πολλῷ
πρότερον ἀεὶ ἔστι· τὸ δὲ ἀεὶ ὂν ἀΐδιον· τὸ ἄρα πρώτως ἔμψυχον
σῶμα καὶ πρώτως ἐξημμένον [ἑκάστης] πάσης ψυχῆς ἀΐδιόν ἐστιν.
περιόδου καὶ ἀποκαταστάσεως, ἣν ἡ χρόνου μετέχουσα πρώτως

ἀποκαθίσταται· τῆς γὰρ ἐλάττονος δυνάμεως ἡ μερικωτέρα
μέθεξις, τῆς δὲ μείζονος ἡ ὁλικωτέρα. ὅλον οὖν τὸ χρο-
νικὸν μέτρον κατὰ μίαν ζωὴν αἱ ἄλλαι ψυχαὶ δέχεσθαι οὐ
πεφύκασι, τῆς πρώτως ὑπὸχρόνου μετρουμένης ὑφειμένην
λαχοῦσαι τάξιν.
Πᾶσαι αἱ θεῖαι ψυχαὶ τριπλᾶς ἔχουσιν ἐνεργείας, τὰς
502
μὲν ὡς ψυχαί, τὰς δὲ ὡς νοῦν ὑποδεξάμεναι θεῖον, τὰς δὲ ὡς

θεῶν ἐξηρτημέναι· καὶ προνοοῦσι μὲν τῶν ὅλων ὡς θεοί, γινώ-
σκουσι δὲ τὰ πάντα κατὰ τὴν νοερὰν ζωήν, κινοῦσι δὲ τὰ
σώματα κατὰ τὴν αὐτοκίνητον ὕπαρξιν.
διότι γὰρ συμφυῶς μετέχουσι τῶν ὑπερκειμένων καί εἰσιν
οὐ ψυχαὶ ἁπλῶς, ἀλλὰ θεῖαι ψυχαί, τὴν ἀνάλογον τοῖς θεοῖς
ἐν τῷ ψυχικῷ πλάτει προστησάμεναι τάξιν, ἐνεργοῦσιν οὐ ψυχι-
κῶς μόνον, ἀλλὰ καὶ θείως, τὴν ἀκρότητα τῆς ἑαυτῶν οὐσίας
ἔνθεον λαχοῦσαι. καὶ διότι νοερὰν ὑπόστασιν ἔχουσι, δι' ἣν καὶ
ὑπεστρωμέναι ταῖς νοεραῖς οὐσίαις τυγχάνουσιν, ἐνεργοῦσιν οὖν
οὐ θείως μόνον, ἀλλὰ καὶ νοερῶς, τὴν μὲν κατὰ τὸ ἓν τὸ ἐν αὐταῖς,
τὴν δὲ κατὰ τὸν νοῦν ἱδρύσασαι ἐνέργειαν. τρίτη δὲ αὐταῖς
πάρεστιν ἡ κατὰ τὴν ἰδίαν ὕπαρξιν ἐνέργεια,
Πρόκλος. In Platonis Alcibiadem i (4036: 007)“Proclus Diadochus.

Commentary on the first Alcibiades of Plato”, Ed. Westerink, L.G.
Amsterdam: North–Holland, 1954.Sec. 15, γρ. 11
Ὁ μὲν γὰρ πρῶτος, ὁ δεικνὺς τὴν ἄγνοιαν ἣν ἔχομεν ἅπαντες ἐκ

νεότητος τῶν δικαίων, οὐδὲν ἄλλο ἢ τὴν ἀνεπιστημοσύνην αἰτιᾶται τὴν
ἑαυτῶν· κατ' οὐσίαν γὰρ ἔχοντες αὐτῶν τοὺς λόγους οὐκ ἐπιστρέφομεν
εἰς ἑαυτούς, οὐδὲ διηρθρωμένην αὐτῶν γνῶσιν ἀναλαμβάνομεν, καὶ
τοῦτο αἴτιον τῆς οἰήσεως τοῦ εἰδέναι καὶ τῶν ἐλέγχων οἷς γινόμεθα
περιπετεῖς διὰ τὴν οἴησιν. Ὁ δὲ δεύτερος ἀτιμάζων τὸν πολὺν ὄχλον
τῶν ἀνθρώπων ὡς οὐκ ὄντα τῶν δικαίων ἐπιγνώμονα τοῦ μὲν πλήθους
παντὸς καὶ τῆς εἰς δόξας φερομένης ζωῆς ἀφίστησιν ἡμᾶς, ἀνάγει δὲ
ἐπὶ τὸν ἕνα λόγον καὶ τὴν μίαν ἐπιστήμην ἕκαστον ἐν αὐτῇ τῇ ψυχῇ
κατ' οὐσίαν ὑφεστηκυῖαν. ὁ δὲ τρίτος τὸν ἀποκρινόμενον εἶναι τὸν
λέγοντα δεικνὺς τὴν αὐτοκινησίαν ἐμφανῆ ποιεῖ τῆς ψυχῆς καὶ τὰς
προβολὰς τῶν λόγων καὶ τὰς μαθήσεις ἀναμνήσεις οὔσας ἀποφαίνει,
καὶ οὐδὲν ἄλλο ἢ πρὸς ἑαυτὸν ἐπιστρέφει τὸν τελειούμενον. ὁ δὲ δὴ
τέταρτος, ἐν ᾧ συνήγαγεν ὡς ἄρα τῆς αὐτῆς ἐστὶν ἐπιστήμης ἕνα καὶ
πολλοὺς πείθειν, δείκνυσιν οἷόν ἐστι τὸ τέλειον καὶ τὸ ἑαυτοῦ μὴ
ἐξιστάμενον τῆς ἐνεργείας εἶδος, ἀλλ' εἰς ἑαυτὸ νοερῶς ἐπεστραμ-
μένον· πάντα γὰρ πληροῦν ἀνελάττωτόν ἐστι καὶ ὡσαύτως ἑνὶ καὶ
πολλοῖς πάρεστιν, οὔτε μεριζόμενον ἐν τοῖς μετέχουσιν οὔτε ἀλλοιού-
μενον ὑπ' αὐτῶν, ἀλλ' ἓν καὶ τὸ αὐτὸ μένον ἐν ἑαυτῷ καὶ ἀφ' ἑαυτοῦ
τὰ ἄλλα τελειοῦν.
Πρόκλος. In Platonis Alcibiadem i Sec. 18, γρ. 1
ἀληθῶς ἀνταγωνιστάς, συντελεῖ δὲ ἄρα καὶ οὗτος εἰς τὸν ὅλον σκοπόν,
503
ἐπειδήπερ ἀγνοοῦμεν ἑαυτοὺς ἢ κατὰ τὴν ψυχικὴν δύναμιν ἢ κατὰ τὴν

σωματικὴν ἢ κατὰ τὴν ἐκτός· ἵν' οὖν μὴ παντελῶς ἑαυτὸν ἀγνοῶν,
καὶ ὅπως διὰ πάντων ἠλάττωται τῶν ἀνταγωνιστῶν, ἑαυτὸν λάθῃ τοῖς
μεγίστοις ἀτυχήμασι περιπετὴς γενόμενος, ἀναγκαῖος οἶμαι καὶ οὗτός
ἐστιν ὁ συλλογισμὸς πρὸς τὴν ὅλην τοῦ διαλόγου πρόθεσιν. ὁ δὲ ἔνατος,
ἐν ᾧ δείκνυται τὸν τρόπον τῆς ἡμῶν αὐτῶν ἐπιμελείας ἀγνοῶν,
κυριωτάτην ἀρχὴν ἀποφαίνει καὶ τῆς τούτου γνώσεως τὴν τῆς οὐσίας
ἡμῶν διάγνωσιν. ἤρτηται γὰρ ἀπὸ τούτου καὶ ἡ τῆς ἐπιμελείας τῆς
ὀρθῆς διάκρισις, μᾶλλον δὲ κατ' αὐτὴν ἀφώρισται τὴν γνῶσιν. πᾶν
γὰρ αὐτοκίνητον ἑαυτὸ τελειοῖ πρὸς ἑαυτὸ στρεφόμενον· καὶ ὁ μὲν
γνοῦς ἑαυτὸν ὁμοῦ καὶ τὴν ἑαυτοῦ θεραπείαν ἐν ἑαυτῷ συνείληφεν, ὁ
δὲ ἀγνοῶν ἑαυτὸν ἀνεπιστήμων ἐστὶ καὶ περὶ τὸν τῆς ἐπιμελείας τρόπον.
δέκατος τοίνυν ἐφ' ἅπασιν ὁ τὸν ἄνθρωπον ἐν ψυχῇ τὴν ὑπόστασιν
ἔχοντα δεικνὺς αὐτόθεν ἐκφαίνει τὸ εἶδος τῆς ἡμετέρας οὐσίας καὶ
τελεωτάτην ἡμῖν παρέχεται γνῶσιν τῆς αὐτοενεργήτου ζωῆς, ἐν ἑνὶ τήν
τε ὕπαρξιν ἡμῶν καὶ τὴν τελείωσιν ἀποδεικτικῶς συλλαμβάνων. εἰ δὴ
λέγοιμεν ὅτι καὶ ἕκαστος τῶν ἐν τῷ διαλόγῳ συλλογισμῶν καὶ πάντες
ἅμα πρὸς τὴν ἑαυτῶν γνῶσιν ἡμᾶς περιάγουσι, τάχα ἂν τῆς τοῦ
Πλάτωνος τυγχάνοιμεν διανοίας.
παθεῖς καὶ ἀγεννεῖς καὶ μαλθακοὺς ἐραστάς, τοῦτον δὲ μὴ ἀπαλλάτ-

τεσθαι τοῦ ἔρωτος, ἀλλ' ἀνδρεῖονεἶναι καὶ σύντονονκαὶ
ὄντως τῷ ἑαυτοῦ θεῷ παραπλήσιον. καὶ τοῦτο συνέβαινεν εἰκότως. μέση
γάρ ἐστιν ἡ ψυχὴ τοῦ τε νοῦ καὶ τῆς σωματικῆς φύσεως· καὶ ὅταν μὲν
εἰς νοῦν βλέπῃ καὶ τὸ ἐκεῖ καλόν, ὁ ἔρως αὐτῆς μόνιμός ἐστιν ὡς τῷ
ἀκινήτῳ καὶ ἀμεταβλήτῳ δι' ὁμοιότητος συναπτόμενος, νοῦς γὰρ ἐν
αἰῶνι τήν τε οὐσίαν ἑστῶσαν ἔχει καὶ τὴν ἐνέργειαν· ὅταν δὲ εἰς τὰ
σώματα καὶ τὸ ἐπ' αὐτοῖς κάλλος, ἑτεροκίνητος γίνεται αὐτῆς ὁ ἔρως
καὶ συμμεταβάλλει τῷ ἐραστῷ, καὶ γὰρ τὸ σῶμα τοιοῦτόν ἐστιν,
ἑτεροκίνητον δήπου καὶ εὐμετάβολον. μέσην τοίνυν ἔχουσα τάξιν καὶ
αὐτοκινήτως ἐπ' ἄμφω φερομένη, τοτὲ μὲν ὁμοιοῦται τῷ ἀκινήτῳ καὶ
ἀεὶ ὡσαύτως ἔχοντι, τοτὲ δὲ τῷ ἑτεροκινήτῳ καὶ ἐν μεταβολῇ παντοίᾳ
φερομένῳ. εἰκότως οὖν ὁ μὲν ἔνθεος ἐραστής, ὁ πρὸς τὸ μόνιμον
ἀνατεινόμενος καὶ ἑστὼς καλόν, μόλις ἀπαλλάττεται τοῦ ἔρωτος· οὐ
γὰρ προσποιεῖται τὴν σωματικὴν ῥοήν· ὁ δὲ γηγενὴς καὶ ἔνυλος
ἀναπίμπλαται τῆς ἐν γενέσει φερομένης μεταβολῆς. διὸ δὴ καὶ αὐτὸς
εὐκίνητός ἐστι καὶ εὔτρεπτος, ἐπειδὴ καὶ τὸ αἴτιον αὐτῷ τοῦ ἔρωτος
κάλλος μεταβλητὸν ὑπάρχει· θέμις δὲ οὐκ ἔστι τοῖς αἰτιατοῖς ὑπεκδρα-
μεῖν ποτὲ τὰ αἴτια τὰ αὑτῶν καὶ γενέσθαι κρείττω τῆς ἐκείνων φύσεως.
504
ὅπου τοίνυν καὶ τῶν αἰτίων τεταγμένων ὄντων ἄτακτα φύεται τὰ ἀπ'
αὐτῶν καὶ ἑστώτων ἐκείνων κινούμενα καὶ ὡρισμένων ἀόριστα τὰ
καὶ ἔστι ταῦτα τὰ δῶρα θεῶν εὐεργετούντων αὐτὴν πεσοῦσαν καὶ

ἐπανακαλουμένων εἰς τὴν νοερὰν ζωήν, ἄμφω μὲν ἐκ τῆς Ἑρμαϊκῆς
ἥκοντα τάξεως, ἀλλ' ἡ μὲν καθ' ὅσον ἐστὶν ὁ θεὸς οὗτος Μαίας τῆς
Ἄτλαντος υἱός, ἡ δὲ καθ' ὅσον ἐστὶν ἄγγελος τοῦ Διός. ἐκφαίνων μὲν
γὰρ τὴν πατρικὴν βούλησινμάθησινἐνδίδωσι ταῖς ψυχαῖς·
ἐκ δὲ τῆς Μαίας προϊών, παρ' ᾗ κρυφίως ἡ ζήτησις, τὴν εὕρεσιν δωρεῖται
τοῖς ἑαυτοῦ τροφίμοις. ἀλλ' ὅταν μὲν ἡ μάθησις ἄνωθεν ἀπὸ τῶν κρειτ-
τόνων εἰς τὰς ψυχὰς προέρχηται, τῆς εὑρέσεώς ἐστι κρείττων· ὅταν δὲ
ἀπὸ τῶν συστοίχων, οἷον ἀνθρώπων ἀνακινούντων ἡμῶν τὴν γνωστικὴν
δύναμιν, καταδεεστέρα ὑπάρχει τῆς εὑρέσεως. μέση τοίνυν ἡ εὕρεσίς
ἐστι τῷ αὐτοκινήτῳ προσήκουσα τῆς ψυχῆς· τὸ γὰρ αὐτόζων ἡμῶν καὶ
τὸ αὐτενέργητον δι' αὐτῆς μάλιστα γίνεται καταφανές· ἡ δὲ μάθησις
ἐφ' ἑκάτερα, κατὰ μὲν τὸ κρεῖττον πληροῦσα τὴν ψυχὴν ἀπὸ τῶν
θειοτέρων αὐτῆς αἰτίων, κατὰ δὲ τὸ χεῖρον ἀπὸ τῶν ἔξω τῆς οὐσίας
ἡμῶν ἀνακινοῦσα τὴν ζωτικὴν δύναμιν ἑτεροκινήτως. ὅτι δὲ καὶ παρὰ
τῶν κρειττόνων ἐγγίνεταί τις ἡμῖν γνῶσις τῶν πραγμάτων, αἱ τῶν θεῶν
αὐτοψίαι καὶ ὑφηγήσεις ἱκανῶς δηλοῦσιν, ἐκφαίνουσαι μὲν τὴν τάξιν
τῶν ὅλων ταῖς ψυχαῖς, προκαθηγούμεναι δὲ τῆς πρὸς τὸ νοητὸν πορείας
καὶ τοὺς πυρσοὺς ἀνάπτουσαιτοὺς ἀναγωγούς.
σεως· ἄλλο γάρ ἐστι τὸ ἀναμιμνῃσκόμενον καὶ ἄλλο τὸ δι' ἐθῶν

ῥυθμιζόμενον καὶ ἄλλο τὸ νουθετήσεσι καὶ διδασκαλίαις συμμετρότερον
γινόμενον. δεῖ δὲ καὶ τὴν παιδείαν σύμφωνον εἶναι τοῖς τρισὶ τούτοις,
καὶ πρῶτον μὲν διὰ τῆς ὀρθότητος ἡμᾶς τελειοῦν τῶν ἐθῶν, ἔπειτα διὰ
τῆς νουθεσίας καὶ τῶν διδασκαλικῶν λόγων, τὸ δὲ τρίτον διὰ τῆς
ἀναμνήσεως τοὺς λόγους ἡμῶν ἀνακινεῖν καὶ τὴν γνῶσιν τὴν κατ'
οὐσίαν ὑπάρχουσαν ταῖς ψυχαῖς ἀνακαθαίρεσθαι. γένη μὲν οὖν τοσαῦτα
καὶ ἡ τάξις αὕτη τῆς τελειώσεως πρόκειται ταῖς εἰς τὰ σώματα
πεσούσαις ψυχαῖς. τούτων δὲ τοιούτων ὄντων τὸ τρίτον διά τε μαθήσεως
καὶ εὑρέσεως ἔχει τὸ τέλειον. οὐ γὰρ ἄλλος ἐστὶ γνώσεως τρόπος ἐν
ἡμῖν ἀλλ' ἢ μάθησις ἢ εὕρεσις. κατ' οὐσίαν μὲν γάρ ἐστιν αὐτοκίνητος
ἡ ψυχή, κοινωνήσασα δὲ τῷ σώματι μετέσχε πως τῆς ἑτεροκινησίας.
ὡς γὰρ τῷ σώματι δέδωκεν αὐτοκινησίας ἔσχατον ἴνδαλμα, οὕτω καὶ
τῆς ἑτεροκινησίας ἔμφασιν διὰ τὴν περὶ τοῦτο σχέσιν ἀντέλαβε. διὰ μὲν
505
οὖν τὴν τῆς αὐτοκινησίας δύναμιν πόριμός ἐστιν ἡ ψυχὴ καὶ εὑρετικὴ
καὶ γόνιμος τῶν λόγων καὶ ἐπιστημῶν· διὰ δὲ τὴν τῆς ἑτεροκινησίας
ἔμφασιν δεῖταί ποτε τῆς παρ' ἄλλων ἀνακινήσεως, ὅτε δὴ καὶ αἱ μὲν
τελειότεραι τῶν ψυχῶν εὑρετικώτεραι μᾶλλόν εἰσιν, αἱ δὲ ἀτελέστεραι
πλειόνως ἐνδεεῖς τῆς ἔξωθεν βοηθείας. αἱ μὲν γὰρ μᾶλλόν εἰσιν αὐτο-
κίνητοι καὶ ἧττον ἀναπεπλησμέναι τοῦ χείρονος, αἱ δὲ ἧττον ὐτοκίνητοι
γινόμενον. δεῖ δὲ καὶ τὴν παιδείαν σύμφωνον εἶναι τοῖς τρισὶ τούτοις,
καὶ πρῶτον μὲν διὰ τῆς ὀρθότητος ἡμᾶς τελειοῦν τῶν ἐθῶν, ἔπειτα διὰ
τῆς νουθεσίας καὶ τῶν διδασκαλικῶν λόγων, τὸ δὲ τρίτον διὰ τῆς
ἀναμνήσεως τοὺς λόγους ἡμῶν ἀνακινεῖν καὶ τὴν γνῶσιν τὴν κατ'
οὐσίαν ὑπάρχουσαν ταῖς ψυχαῖς ἀνακαθαίρεσθαι. γένη μὲν οὖν τοσαῦτα
καὶ ἡ τάξις αὕτη τῆς τελειώσεως πρόκειται ταῖς εἰς τὰ σώματα
πεσούσαις ψυχαῖς. τούτων δὲ τοιούτων ὄντων τὸ τρίτον διά τε μαθήσεως
κίνητοι καὶ ἧττον ἀναπεπλησμέναι τοῦ χείρονος, αἱ δὲ ἧττον
αὐτοκίνητοι

506
κίνητοι καὶ ἧττον ἀναπεπλησμέναι τοῦ χείρονος, αἱ δὲ ἧττον

αὐτοκίνητοι
καὶ μᾶλλον ἐκ τῆς σωματικῆς φύσεως παθοῦσαι, προϊοῦσαι δ' ὅμως ἐν
τῷ τελειοῦσθαι καὶ αὗται καὶ τοῦ σώματος ἀνεγειρόμεναι καὶ συλλέ-
γουσαι τὰς ἑαυτῶν δυνάμεις ἀπὸ τῆς ὕλης γονιμώτεραι γίνονται καὶ
εὑρετικώτεραι τούτων περὶ ἃ πρότερον ἦσαν ἄγονοι καὶ ἄποροι διὰ τὴν
ἐκ τῆς ὕλης ἐφήκουσαν ἀργίαν καὶ τὴν ἀζωΐαν καὶ τὸν ἐκ τῆς γενέσεως
κάρον.
Ἡμεῖς μὲν οὖν οὑτωσὶ τὴν μεσότητα φυλάττοντες τῆς λογικῆς ἀπο-
δίδομεν τὰς αἰτίας καὶ τῶν ἀτελεστέρων ἐν αὐτῇ καὶ τῶν τελειοτέρων
ἕξεων καὶ τὰς ὁδοὺς τοιαύτας εἶναί φαμεν τῆς τελειώσεως αὐτῶν. ὅσοι
δὲ κατὰ τὸ κρεῖττον ἵστανται τῆς μεσότητος ἢ κατὰ τὸ χεῖρον, ἀπο
‘μὰ τὸν Δί', ὦ Σώκρατες, οὔκουν ἔχω γε εἰπεῖν‘. καὶ

ἔοικεν ὡς ἡγεμονικὸς τὴν φύσιν ὢν ἐπὶ τοῦτον κατὰ φύσιν φέρεσθαι
τὸν θεόν, καὶ ὡς δυνάμεως καὶ ὕψους καὶ μεγέθους ὀρεγόμενος ἐπὶ τὸν
μέγιστον καὶ ὑψηλότατον καὶ δυνατώτατον ἀνατείνειν ἑαυτὸν τῶν θεῶν.
Πάλιν τοίνυν τὸ ἐμμελὲς τοῦ Σωκράτους θαύματος ἄξιον. καὶ γὰρ
μετὰ τὸν ἔλεγχον οὐκ ὀνειδίζει τὴν ἄγνοιαν αὐτῷ, ἀλλὰ συναγαγὼν
ὡς οὔτε ἔμαθεν οὔτε εὗρεν ἐρωτᾷ, ‘πῶς οἶσθα καὶ πόθεν;’ τοῦτο γὰρ
ἅμα μὲν εἰς μαιείαν συντελεῖ, ἅμα δὲ εἰς ἐμμελῆ θεραπείαν, ἵν' αὐτὸς
ᾖ τρόπον τινὰ ὁ ἑαυτὸν ἐλέγχων. ὥσπερ γὰρ οἱ θεοὶ καὶ καθαίρουσιν
ἡμᾶς καὶ εὐεργετοῦσι δι' ἑαυτῶν, καὶ ὅλως οὕτω κινοῦσιν ὡς αὐτο-
κινήτους, οὕτω δὴ καὶ ὁ Σωκράτης μεμηχάνηται τοιοῦτον ἐλέγχων
τρόπον δι' οὗ καὶ ὁ ἐλεγχόμενος αὐτὸς ἐλέγχεσθαι δόξει παρ' ἑαυτοῦ
καὶ ὁ μαιευόμενος αὐτὸς ἑαυτὸν μαιεύεται.
Ἀλλ' ἴσως τοῦτό σοι οὐκ ὀρθῶς ἀπεκρινάμην, τὸ φάναι εἰδέναι
αὐτὸς ἐξευρών. τὸ δὲ οὕτω πως εἶχεν· ἔμαθον, οἶμαι, καὶ ἐγὼ ὥσπερ
καὶ οἱ ἄλλοι. Πάλιν εἰς τὸν αὐτὸν ἥκομεν λόγον· παρὰ τοῦ; φράζε
κἄμοιγε. Παρὰ τῶν πολλῶν. 110 D – E.
Καὶ οὕτω μέν, εἰ βούλει κατὰ τὰς γνώσεις ὁδεύειν, ὄψει τὴν τοῦ
Σωκράτους παρακέλευσιν ὀρθήν· εἰ δὲ καὶ κατ' αὐτὰ τὰ γνωστὰ
μετιέναι τὸν λόγον ἐθέλοις, φύγε τὰ αἰσθητὰ πάντα (διαπεφορημένα
γάρ ἐστι καὶ μεριστὰ καὶ τῆς ἀκριβοῦς καταλήψεως ἀμέτοχα) καὶ ἀπὸ
τούτων ἄναγε σαυτὸν ἐπὶ τὴν ἀσώματον οὐσίαν. πᾶν γὰρ αἰσθητὸν
507
ἐπεισοδιώδη τὴν ἕνωσιν ἔχει καὶ διασκεδάννυται καθ' ἑαυτό, καὶ δὴ

καὶ ἀπειρίας ἀναπέπλησται· διὸ δὴ καὶ τὸ ἀγαθὸν αὐτοῦ μεριστόν ἐστι
καὶ ἐπίκτητον καὶ ἐξιστάμενον ἀφ' ἑαυτοῦ καὶ ἐπ' ἀλλοτρίας ἕδρας τὴν
ὑπόστασιν ἔχον. ἀναβὰς δὲ ἐκεῖ καὶ γενόμενος ἐν τοῖς ἀσωμάτοις ὄψει
τὸν ψυχικὸν ἐκεῖνον ὑπὲρ τὰ σώματα διάκοσμον, αὐτοκίνητον μὲν καὶ
αὐτενέργητον καὶ ἐν ἑαυτῷ καὶ ἐφ' ἑαυτοῦ τὴν ὑπόστασιν ἔχοντα,
πεπληθυσμένον δὲ ὅμως καὶ ἔμφασιν προειληφότα τῆς μεριστῆς
περὶ τοῖς σώμασιν οὐσίας, λόγων σχέσεις παμπληθεῖς καὶ
ἀναλογίας καὶ συνδέσεις καὶ ὅλα καὶ μέρη καὶ κύκλους ψυχικοὺς καὶ
δυνάμεων ποικιλίαν θεάσῃ, καὶ τὴν τελειότητα αὐτῶν οὐκ οὖσαν
αἰώνιον οὐδὲ ὁμοῦ πᾶσαν ἑστῶσαν, ἀλλὰ κατὰ χρόνον ἀνελισσομένην
καὶ ἐν διεξόδοις ὑφεστηκυῖαν· τοιαύτη γὰρ ἡ ψυχῆς φύσις. μετὰ δὲ τὸ
ἐν ψυχαῖς πλῆθος ἀνάτεινον σαυτὸν ἐπὶ νοῦν καὶ τὰς νοερὰς βασιλείας,
ἵνα τῆς ἑνώσεως ἀντιλάβῃ τῶν πραγμάτων, καὶ θεατὴς γενοῦ τῆς
φύσεως ἐκείνης καὶ ἴδε μένουσαν ἐν αἰῶνι φύσιν καὶ ζωὴν ζέουσαν καὶ
ἐρωτῶν, ὁ δοκῶν ἐλέγχειν, παντὶ δήπου καταφανὲς γίνεται τὸ παρ'

ἑαυτῶν ἐλέγχεσθαι καὶ οὐκ ἔξωθεν ταῦτα πάσχειν· ὥστε καὶ ὁ τρόπος
τῆς ἰάσεως ταύτης φορητότερος. ὅσῳ γὰρ οἰκειότερος ἀναφαίνεται,
τοσούτῳ ἐλαττοῖ μὲν τὸ ἐν αὐτῷ βαρὺ καὶ ἀλγεινόν, ἐπιτείνει δὲ τὸ
προσηνὲς καὶ ὠφέλιμον· πᾶν γὰρ τὸ οἰκεῖον εἰς τὴν θεραπείαν ἀνυσιμώ-
τερόν ἐστι.
Τὸ τρίτον πάλιν λέγομεν, ὅτι τὰ μὲν ἄλογα ζῶα τῶν πληγῇ
νεμομένωνἐστὶ καὶ πάντα ὅσα τὴν ἴασιν παρὰ τῶν ἐκτὸς ὑπομένει,
καὶ ᾗπερ ἂν ἄγῃ τὸ ἄγον, ταύτῃ καὶ τὰ ἀγόμενα ἄγεται, τοῦ ἑαυτῶν
ἄρχειν καὶ ἑαυτὰ σώζειν παρῃρημένα· ἡ δὲ ἀνθρωπίνη ψυχὴ διὰ τὴν
αὐτενέργητον καὶ αὐτοκίνητον ἰδιότητα πέφυκε περὶ ἑαυτὴν ἐνεργεῖν
καὶ ἑαυτὴν κινεῖν καὶ ἑαυτῇ παρέχειν τὸ ἀγαθόν. οὐκοῦν ὁ ἔλεγχος ὁ
παρ' ἑαυτῶν οἰκείως ἔχει πρὸς τὴν οὐσίαν τῆς ψυχῆς, καὶ ὁ δεικνὺς
δήπου λόγος ὅτι ὁ ἀποκρινόμενός ἐστιν ὁ λέγων σύμφωνός ἐστι τῇ
οὐσίᾳ καὶ ταῖς ἐνεργείαις ἡμῶν. οὐ γὰρ ἔξωθεν ἡμῖν ἡ κάθαρσις
προσγίγνεσθαι πέφυκεν, ἀλλὰ ἔνδοθεν ἀπ' αὐτῆς ὥρμηται τῆς ψυχῆς.
τὸ μὲν γὰρ κακὸν πᾶν ἔξωθεν καὶ ἐπείσακτόν ἐστι τῇ ψυχῇ, τὸ δὲ
ἀγαθὸν ἔνδοθεν· φύσει γάρ ἐστιν ἀγαθοειδής· καὶ ὅσῳ τελειοτέρα
γίνεται, τοσούτῳ τὴν αὐτοκίνητον ἀπολαμβάνει ζωήν, οἶον ἑτεροκίνητος
γενομένη διὰ τὴν τῶν σωμάτων συνάρτησιν καὶ διὰ τὴν πρὸς αὐτὰ

508
ἄρχειν καὶ ἑαυτὰ σώζειν παρῃρημένα· ἡ δὲ ἀνθρωπίνη ψυχὴ διὰ τὴν

αὐτενέργητον καὶ αὐτοκίνητον ἰδιότητα πέφυκε περὶ ἑαυτὴν ἐνεργεῖν
καὶ ἑαυτὴν κινεῖν καὶ ἑαυτῇ παρέχειν τὸ ἀγαθόν. οὐκοῦν ὁ ἔλεγχος ὁ
παρ' ἑαυτῶν οἰκείως ἔχει πρὸς τὴν οὐσίαν τῆς ψυχῆς, καὶ ὁ δεικνὺς
δήπου λόγος ὅτι ὁ ἀποκρινόμενός ἐστιν ὁ λέγων σύμφωνός ἐστι τῇ
οὐσίᾳ καὶ ταῖς ἐνεργείαις ἡμῶν. οὐ γὰρ ἔξωθεν ἡμῖν ἡ κάθαρσις
προσγίγνεσθαι πέφυκεν, ἀλλὰ ἔνδοθεν ἀπ' αὐτῆς ὥρμηται τῆς ψυχῆς.
τὸ μὲν γὰρ κακὸν πᾶν ἔξωθεν καὶ ἐπείσακτόν ἐστι τῇ ψυχῇ, τὸ δὲ
ἀγαθὸν ἔνδοθεν· φύσει γάρ ἐστιν ἀγαθοειδής· καὶ ὅσῳ τελειοτέρα
γίνεται, τοσούτῳ τὴν αὐτοκίνητον ἀπολαμβάνει ζωήν, οἶον ἑτεροκίνητος
γενομένη διὰ τὴν τῶν σωμάτων συνάρτησιν καὶ διὰ τὴν πρὸς αὐτὰ
συμπάθειαν. διὰ δὴ τοῦτο καὶ πᾶν ὃ ἂν ἔξωθεν εἰσδέχηται μένει κεί-
μενον ἐκτὸς αὐτῆς, ὥσπερ τὰ φάσματα καὶ τὰ αἰσθητά, μόνα δὲ ἐκεῖνα
ἐν αὐτῇ ἐστὶν ὅσα παρ' αὐτῆς εἰς αὐτὴν δρᾶται καὶ ὑπ' αὐτῆς προ-
βάλλεται. καθαίρεται οὖν παρ' ἑαυτῆς, ἐπείπερ καὶ ὁ λόγος ἀφ' ἑαυτοῦ
τε ἄρχεται καὶ εἰς ἑαυτὸν τελευτᾷ. εἰ δὴ ὁ ἀποκρινόμενος ἐλέγχεται,
ὁ δὲ ἐλεγχόμενος καθαίρεται, ὁ δὲ καθαιρόμενος ἑαυτὸν καθαίρει κατὰ
τὸ ἰδίωμα τῆς ψυχικῆς οὐσίας, ὁ ἀποκρινόμενος ἑαυτὸν δήπου καθαίρει
καὶ τῆς ἀγνοίας ἀπαλλάττει τὸν ἔλεγχον ἐπιφέρων ἑαυτῷ καὶ εἰς ἐστὶν
ὁ καθαίρων καὶ ὁ καθαιρόμενος καὶ ὁ ἐλέγχων καὶ ὁ ἐλεγχόμενος.
εἰ γοῦν τις ἀκριβῶς ἀποφαίνοιτο, κινούμεναι μὲν ὑπ' ἄλλων, προχειρι-

ζόμεναι δὲ παρ' ἑαυτῶν τὰς ἐπιστημονικὰς ἀποκρίσεις αὐτόθεν ἀπο-
δεικνύουσι τὸ τοῦ Πλάτωνος ἀληθὲς ὄν, τὸ πάντα εἰδυῖαν τὴν ψυχὴν
εἶναι, καὶ δὴ καὶ ἑαυτήν, καὶ μόνου δεῖσθαι τοῦ διεγείροντος αὐτὴν
ἔξωθεν ὑπὸ τῶν ἐπιστημονικῶν ἐρωτήσεων.
Καὶ μὴν καὶ κατ' ἄλλον τρόπον τὸ προκείμενον θεώρημα τῷ Σωκράτει
προσῆκόν ἐστι. τὸ γὰρ αὐτὸν δι' ἑαυτοῦ καθαίρειν τὸν δεόμενον τῆς
τοιαύτης βοηθείας δαιμονίας ἔργον ἐστὶ δυνάμεως. οὐ γὰρ ἔξωθεν εἰς
ἡμᾶς δρῶσιν οἱ δαίμονες, ἀλλ' οἷον ἐκ πρύμνηςἡμᾶς ἔνδοθεν
κατευθύνουσιν· οὐδὲ ὡς τὰ σώματα καθαίρουσι τὰ φύσιν ἑτερο-
κίνητον λαχόντα, ἀλλ' ὡς αὐτοκινήτους ἐξιῶνται. καὶ γὰρ τὰς μετα-
δόσεις τῶν ἀγαθῶν καὶ τὰς καθάρσεις τῶν παθῶν οὕτως ἡμῖν
ἐπιφέρουσι. δείκνυσιν οὖν καὶ ὁ Σωκράτης ἑστὼς ἐν ἀγαθοῦ δαίμονος
τάξει τὸν ἔλεγχον δι' αὐτοῦ τῷ νεανίσκῳ προσάγοντα. τὸ γὰρ ἐν τῷ
ἀποκρινομένῳ θέσθαι τὴν τῶν ἐλέγχων αἰτίαν ἕνα μὲν ἀποφαίνει τὸν
καθαίροντα καὶ καθαιρόμενον, δαιμόνιον δὲ ὄντως τὸν τῆς τοιαύτης
καθάρσεως αἴτιον. τὸ μὲν οὖν θεώρημα διὰ τοσαύτας καὶ ἄλλας πλείους
αἰτίας οἰόμεθα τῷ Σωκράτει συντελεῖν καὶ οὐκ εἶναι πάρεργον, ὥσπερ
509
οἴονταί τινες· ἤδη δὲ καὶ τὰ καθ' ἕκαστα ἐπιόντες, ὅπως ἀληθείας ἔχει
θεωρήσωμεν.
ταῖς μεταβολαῖς, τῆς ἑστώσης φύσεως οὐδαμῶς ἀντιλαμβανόμενοι.

καθάπαξ γὰρ αἱ ψυχαὶ καὶ τὰ εἴδη τούτων ἀναμάττονται οἷς συνάπτου-
σιν ἑαυτάς· καὶ πρὸς μὲν νοῦν ὁμοιούμεναι τοῦ ταὐτοῦ καὶ τοῦ ἀμετα-
βλήτου καὶ κατὰ τὰ δόγματα καὶ κατὰ τὴν ζωὴν ἀντέχονται, πρὸς δὲ
τὴν γένεσιν συγκολλώμεναι τὸ καινὸν ἀεὶ καὶ τὸ νεαροπρεπὲς ἐπιδιώ-
κουσι καὶ ἄλλοτε ἐπ' ἄλλα φέρονται δοξάσματα καὶ τῶν ἑστώτων ἀεὶ
λόγων τῆς ψυχῆς ἀνεπαίσθητοι τυγχάνουσιν ὄντες.
Καὶ μὴν καὶ τὰ ‘σκευάριατὰ κατατετριμμένα‘ τοῖς
ἀψύχοις καὶ τοῖς ἑτεροκινήτοις ἀποφαίνει τὴν μεταβολὴν προσήκουσαν,
ἀλλ' οὐ τοῖς αὐτοκινήτοις καὶ αὐτενεργήτοις λόγοις τῆς ψυχῆς. λέγοι
δ' ἂν τὰ σκευάρια ἤτοι τὰς τραγικὰς σκευὰς ἢ πάντα ἁπλῶς ἃ καλοῦ-
μεν σκεύη.
Καὶ τὸ ‘οὐκέτ' ἂν αὐτὰ ἀμπίσχοιο‘ διαβολὴν ἔχει ὡς περὶ
τὴν ἐσθῆτα πολυτελοῦς τοῦ νεανίσκου καὶ ὥς φησιν Ὅμηρος εἵματά
τε ἐξημοιβὰκαὶ τὰ ἄλλα πάντα διὰ τρυφὴν ἐξαλλάττοντος.
Ἔτι δὴ οὖν τὸ ‘καθαρὸν καὶ ἄχραντον τεκμήριον‘ ἔχει
μὲν τὴν ἀπὸ τῶν ἱματίων μεταφοράν, ἐνδείκνυται δὲ ὅτι αἱ εὐφυέστεραι
τῶν ψυχῶν, ἔννοιαν ἔχουσαι τῆς ἀχράντου καθαρότητος τῶν θεῶν καὶ
ταύτην ἐν εἰδώλοις περιφέρουσαι, τῆς φαινομένης ἀντέχονται καθαρό-
τητος· ἐπεὶ καὶ περιβλημάτων ἐστὶ θείων ἄχραντος οὐσία καὶ ἄϋλος
Πρόκλος. Στον Παρμενίδη του Πλάτωνα. (4036: 008)

“Procli philosophi Platonici opera inedita, pt. 3”, Ed. Cousin, V.
Paris: Durand, 1864, Repr. 1961.P. 642, γρ. 16
καὶ ἔχει φύσιν συγγενεστέραν αὐτῷ [τὰ ἐγγυ-

τέρω], καὶ ἧττον συγγενῆ γε τὰ ποῤῥώτερον,
καὶ τὴν πρόθεσιν καὶ τὸν πλεονασμὸν γίγνεσθαι
δι' ὕφεσιν. Ὅπου μὲν οὖν ὄντως εἶναι τὸ ἓν,
ὅπου δὲ ὡς ἕξιν· καὶ γὰρ πᾶν εἶδος καὶ πᾶσαν
ψυχὴν καὶ πᾶν σῶμα μετέχειν ἑνός τινος, ἀλλ'
οὐκ ἔτι τοῦτο θεὸν εἶναι τὸ ἓν, εἰ καὶ εἰκὼν, εἰ
θέμις εἰπεῖν, ἔστι καὶ τοῦτο θεοῦ, καὶ σπέρμα
θεῖον, ὡς τὸ εἶδος εἰκὼν τοῦ ὄντος, ὡς ἡ γνῶ-
σις εἰκὼν τοῦ νοῦ, καὶ ἡ ἐν τοῖς ἐσχάτοις ὡς καὶ
510
ἡ αὐτοκινησία ψυχῆς. Ὡς οὖν πᾶν τὸ αὐτοκί-

νητον ἢ ψυχή ἐστιν ἢ ἐψύχωται, καὶ ὡς πᾶν τὸ
γνωστικὸν ἢ νοῦς ἐστιν ἢ νενόωται, καὶ ὡς πᾶν
εἶδος ἢ οὐσία ἐστὶν ἢ οὐσίωται, οὕτω πᾶν ἓν ἢ
θεός ἐστιν ἢ τεθέωται. Τὸν μὲν οὖν Τίμαιον εἰς
τὸν δημιουργὸν ἀναφέρειν πάντα, τὸν δὲ Παρ-
μενίδην εἰς τὸ ἓν, καὶ εἶναι ἀνάλογον ὡς ὁ δη-
μιουργὸς πρὸς τὰ ἐγκόσμια, τὸ ἓν πρὸς πάν-
τα .... ἁπλῶς δὲ οὐχ ἑνός· τίς γὰρ θεὸς καὶ
οὗτος· ὁ γὰρ κατὰ τὸ ἓν θεὸς οὐ τὶς θεὸς, ἀλλ'
ἁπλῶς θεός· τὶς δὲ θεὸς ὁ δημιουργὸς, διότι
Πρόκλος. Στον Παρμενίδη του Πλάτωνα. P. 668, γρ. 22
δι' ἧς καὶ τὰ ἀτελῆ τελειοῦται, καὶ τὰ μετέ-

χοντα γίγνεται τοιαῦτα δευτέρως οἷα τὰ μετε-
χόμενα πρώτως. Τὴν τοίνυν ἐπιτηδειότητα τῶν
μεθέξειν ὀφειλόντων καὶ ὁ Κέφαλος ἐνδείκνυται
νῦν ὅσην ὑπάρχειν δεῖ, καὶ ὅτι λιπαρῶς αὐτοὺς
ἀντέχεσθαι προσήκει τῶν τελειοτέρων, μᾶλλον
δὲ καὶ ἔτι κυριώτερον ἐπ' αὐτῶν θεώμεθα τῶν
ψυχῶν· πῶς γὰρ ἂν ἄλλως τῶν κρειττόνων
μετάσχοιεν ἢ δι' ἐπιτηδειότητος; Ἀλλὰ καὶ τὸ
πάρειμιταύταις οἰκεῖον· δεῖ γὰρ αὐτὰς αὐ-
τοκινήτους οὔσας ἀνεγεῖραί πως ἑαυτὰς πρῶτον
ἀπὸ τοῦ σώματος, ἔπειθ' οὑτωσὶ καὶ τῶν ὑπὲρ
αὑτὰς δεῖσθαι βοηθῶν· οὕτω γὰρ αὐταῖς διακει-
μέναις ἕτοιμός ἐστιν ἡ τῶν κρειττόνων δόσις,
ἣν καὶ ὁ Ἀδείμαντος ἀπεικονιζόμενος, λέγοις
ἂν, ἔφη, τὴν δέησιν, πάντα ποιήσειν ὅσα
δυνατός ἐστιν ἐπαγγελλόμενος.
τες δὲ οἱ δαίμονες ἐκ μιᾶς μητρός εἰσι καὶ

μίαν ἔχουσι δαιμονιοῦχον αἰτίαν. Ἴσως ἂν καὶ
ταύτῃ τῆς τῶν πραγμάτων ἀληθείας ὁ λόγος
ἐφάπτοιτο.
Τῷ μὲν γὰρ πατρὶ, δοκῶ, Πυριλάμ-
πης ὄνομα. { – }Πάνυ γε, ἔφη· αὐτῷ δέ γε
511
Ἀντιφῶν. Ἀλλὰ τί μάλιστα πυνθάνει;

(P. 126 B.)
Τὸ μὲν ἀκριβῶς οἶδεν ὁ Κέφαλος, τὸ δὲ
ἀγνοεῖ μὲν, αἰτεῖ δὲ τούτων μαθεῖν· τοιοῦτος
δὲ καὶ ὁ τῶν αὐτοκινήτων οὐσιῶν τῆς ἐνεργείας
τρόπος· τὰ μὲν γὰρ παρ' ἑαυτῶν ὁρῶσι, τὰ δὲ
παρὰ τῶν τελειοτέρων ὑποδέχονται, ἃ δὲ πρό-
χειρα περὶ τὴν δόσιν ἐστὶν, ὅταν καὶ ταῦτα
περὶ τὴν ὑποδοχὴν ἑαυτὰ παρασκευάσῃ· διὰ γὰρ
τοῦτο καὶ ὁ Ἀδείμαντος, ἰδὼν αὐτὸν ἀκριβῆ
περὶ τὴν γνῶσιν ἣν εἶχε, προσέθηκεν εὐθὺς καὶ
ἣν οὐκ εἶχε, ταύτην δὲ προσθεὶς ἐπανήρετο τὴν
τῆς ἐρωτήσεως αἰτίαν· δεῖ γὰρ καὶ δέχεσθαι
τὰ παρὰ τῶν κρειττόνων καὶ ἐφίεσθαι μετὰ τὴν
ὑποδοχὴν μειζόνως αὐτῶν ἢ πρότερον.
ἀσώματον εἶναι χρὴ, τὸ δὲ αὐτὸ ποιοῦν ἐστι καὶ

ποιούμενον γεννῶν τε καὶ γεννώμενον ἐν τοῖς
αὐθυποστάτοις, εἴη ἂν τὸ αὐθυπόστατον πάντως
ἀμερές· ὁ δὲ κόσμος οὐ τοιοῦτος, πᾶν γὰρ σῶμα
πάντη διαιρετὸν, ὥστε οὐκ αὐθυπόστατος. Καὶ
ἄλλως αὖ τὸ μὲν αὐθυπόστατον πᾶν καὶ αὐτ-
ενέργητόν ἐστι· πολλῷ γὰρ πρότερον τὸ ἑαυτὸ
γεννῶν καὶ εἰς ἑαυτὸ πέφυκεν ἐνεργεῖν, διότι
δὴ καὶ αὐτὸ τοῦτο τὸ ποιεῖν καὶ τὸ γεννᾷν
ἐνεργεῖν ἐστιν· ὁ δὲ κόσμος οὗτος οὐκ ἔστιν
αὐτοκίνητος, σωματικὸς ὤν. Οὐδὲν γοῦν τῶν
σωμάτων ὅλον ἅμα καὶ κινεῖσθαι καὶ κινεῖν
πέφυκεν, οὐδὲ γὰρ ἅμα ὅλον ἑαυτὸ θερμαίνειν
καὶ ὑφ' ἑαυτοῦ θερμαίνεσθαι· διότι μὲν γὰρ
θερμαίνεται, οὔπω θερμὸν ἂν εἴη, διότι δὲ θερ-
μαίνει, θερμότητα ἂν ἔχοι, καὶ οὕτω τὸ αὐτὸ
ἔσται καὶ οὐκ ἔσται θερμόν. Ὥσπερ οὖν καὶ
κατὰ τὴν ἀλλοίωσιν ἀδύνατόν τι τῶν σωμάτων
ἑαυτὸ κινεῖν, οὕτω δὴ καὶ κατὰ τὴν ἄλλην
πᾶσαν κίνησιν· ὅλως δὲ πᾶσα σωματικὴ κίνη-
σις παθήματι μᾶλλον ἔοικεν, ἡ δὲ αὐτοκίνητος

512
αὐτοκίνητος, σωματικὸς ὤν. Οὐδὲν γοῦν τῶν

σωμάτων ὅλον ἅμα καὶ κινεῖσθαι καὶ κινεῖν
πέφυκεν, οὐδὲ γὰρ ἅμα ὅλον ἑαυτὸ θερμαίνειν
καὶ ὑφ' ἑαυτοῦ θερμαίνεσθαι· διότι μὲν γὰρ
θερμαίνεται, οὔπω θερμὸν ἂν εἴη, διότι δὲ θερ-
μαίνει, θερμότητα ἂν ἔχοι, καὶ οὕτω τὸ αὐτὸ
ἔσται καὶ οὐκ ἔσται θερμόν. Ὥσπερ οὖν καὶ
κατὰ τὴν ἀλλοίωσιν ἀδύνατόν τι τῶν σωμάτων
ἑαυτὸ κινεῖν, οὕτω δὴ καὶ κατὰ τὴν ἄλλην
πᾶσαν κίνησιν· ὅλως δὲ πᾶσα σωματικὴ κίνη-
σις παθήματι μᾶλλον ἔοικεν, ἡ δὲ αὐτοκίνητος
ἐνέργειά ἐστιν ἄϋλος καὶ ἀμερὴς, ὥστε, εἰ ὁ
κόσμος σωματοειδής ἐστιν, οὐκ ἂν αὐτοκίνητος
εἴη· εἰ δὲ μὴ τοῦτο, οὐδὲ αὐθυπόστατος· εἰ δέ
γε μὴ αὐθυπόστατός ἐστι, δῆλον ὡς ἐξ ἄλλης
αἰτίας ὑφέστηκε. Τὸ γὰρ μὴ αὐθυπόστατον
πάλιν διττόν ἐστιν, ἢ τὸ κρεῖττον αἰτίας, ἢ τὸ
καταδεέστερον· καὶ τὸ μὲν κρεῖττον ἔχει τι
μεθ' ἑαυτὸ τοιοῦτον ὅ ἐστιν αὐθυπόστατον, τὸ
δὲ καταδεέστερον ἐξ ἑτέρας αἰτίας ἤρτηται
πάντως τῆς αὐθυποστάτου.
ἀρξάμεναι δι' ὅλων φοιτῶσι τῶν θείων διακό-

σμων μέχρι καὶ τῶν ἐσχάτων, ὥστε καὶ τὰς
τελευταίας αὐτῶν καὶ αἰσθητὰς εἰκόνας ἔχειν
τινὰ τῶν μὲν ἐναργεστέραν, τῶν δὲ ἀμυδροτέ-
ραν ἀπεικασίαν.
Καὶ εἴ τις ἡμῶν ἐφέπεσθαι ταῖς θείαις προ-
όδοις ἐστὶ δυνατὸς, ὄψεται πᾶν εἶδος αἰσθητὸν,
κἂν τῶν ἐν ὕλῃ τιθέντων περὶ τοῦ αἰσθητοῦ
εἴδους τις σκοπεῖν ἐπιχειρῇ, πάντων τὰς ἰδιό-
τητας ἀποδεξάμενον. Αὐτὸ μὲν γὰρ τὸ αὐτο-
κίνητον καὶ τὸ ἀΐδιον τοῖς αἰσθητοῖς εἴδεσιν
οὐκ ἀλλαχόθεν πάρεστιν, ἢ ἀπὸ τῶν πρώτων
εἰδῶν· ἐκεῖνα γὰρ αἰώνια πρῶτον, ἃ τοῖς ἐφε-
ξῆς καὶ δευτέρως ἀεὶ καὶ τρίτως ἐπορέγει τὴν
μετάδοσιν· τὸ δὲ αὖ ἕκαστον εἶδος πλῆθος μὲν
ὑπάρχειν, ἀλλὰ κατ' ἀριθμὸν ἴδιον ὑφεστάναι
513
καὶ συμπεπληρῶσθαι τοῖς οἰκείοις ἀριθμοῖς, καὶ

διὰ τοῦτο ἄλλο πρὸς ἄλλην τάξιν ἡμῖν ἀγνώ-
στως καὶ ἀῤῥήτως ἀναφέρεσθαι θείαν, ἀπὸ τῆς
ἀκρότητος ὑποδέχεται τῶν νοητῶν καὶ νοερῶν
καὶ τῶν ἐκεῖ κρυφίως καὶ ἀφθέγκτως ὑφεστη
τῶν εἰρημένων ἱκανῶς· ἐξ ὧν λάβοις ἂν ὅτι

οὐ σωματικῶς οὐδὲ ὤσεσι καὶ μοχλίαις αὐτῶν
ἀναθετέον τὴν ποίησιν, οἷαι δὴ τῶν σωμάτων
εἰσὶν αἱ κινήσεις. Εἰ δὲ τοῦτο, δῆλον ὡς ἀσώ-
ματός ἐστιν ὁ διάκοσμος τῶν εἰδῶν· ἐν Σοφι-
στῇ μὲν οὖν ὅτι τὸ ἓν ἀσώματον ἐπέδειξεν ὁ
λόγος· σῶμα γὰρ ὂν καὶ αὐτὸ δεήσεσθαι τοῦ
ἑνίζοντος· ἐνταῦθα δὲ ὅτι τὸ ὄντως ὂν καὶ τὰ
εἴδη τὰ νοερὰ ἀμερίστως ὑφέστηκε· ἐν δὲ Νό-
μοις, ὅτι αἱ ψυχαὶ ἀσώματοι διὰ τὴν αὐτο-
κίνητον ὑπόστασιν. Οὗτοι δέ εἰσιν οἱ πρὸ τῶν
αἰσθητῶν διάκοσμοι τρεῖς, ὁ τῶν ψυχῶν, ὁ τῶν
νοερῶν οὐσιῶν, ὁ τῶν ἑνάδων, οἷς δὴ πᾶσι τὸ
ἀσώματον ἀποδέδωκε δι' αὐτῶν τῶν ἀνελέγ-
κτων λόγων. Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ταύτῃ ἐχέτω·
ἄνεισι δὲ ἐντεῦθεν ἐπ' ἄλλην τελειοτέραν ὑπόθε-
σιν ὁ Παρμενίδης· μήποτε γὰρ οὕτω τὰ τῇδε
μετέχει τῶν ἰδεῶν, ὡς τῶν φυσικῶν λόγων,
ὁμοταγῶν μὲν ὄντων καὶ ὁμοφυῶν τοῖς μετέχου-
σιν, ἀσωμάτων δὲ ὅμως;
ἑνὸς, ὅ ἐστι κρεῖττον τῶν αἰσθητῶν καὶ ὃ τὸ ἐν

τοῖς καθ' ἕκαστα κοινὸν ὑπέστησεν, οὕτως οὐδ'
ἂν τὰ ἐν ταῖς ψυχαῖς ὑποσταίη, πολλὰ ὄντα
καὶ ταῦτα· τὸ γὰρ αὐτοδίκαιον καὶ ἕκαστον
τῶν εἰδῶν ἔστιν ἐν ἑκάστῃ τῶν ψυχῶν· ταῦτ'
οὖν πολλὰ ὄντα δεῖται τοῦ ὑποστήσαντος ἑνὸς,
ὃ καὶ κρεῖττόν ἐστι τῶν ψυχικῶν, ὥσπερ καὶ τὸ
τῶν αἰσθητῶν γεννητικὸν ἀνωτέρω τῆς αἰσθητῆς
514
οὐσίας ἐστὶ, πᾶσαν αὐτῶν ἑνιαίως περιέχον τὴν

ποικιλίαν. Πῶς δὲ καὶ οὐκ ἀναγκαῖον πρὸ τῶν
αὐτοκινήτων εἶναι τὸ ἀκίνητον εἶδος; ὡς γὰρ
τῶν ἑτεροκινήτων ὑπεραναβεβήκασιν οἱ αὐτο-
κίνητοι λόγοι καὶ τὰ εἴδη τῶν ἑτεροκινήτων
γεννητικὰ, τὸν αὐτόν που τρόπον καὶ τῶν αὐ-
τοκινήτων ὑπερίδρυται τὰ ἀκίνητα καὶ ἐν αἰῶνι
ποιούμενα τὰς ἐνεργείας, ἐπειδὴ καὶ πανταχοῦ
δεῖ τὴν μόνιμον αἰτίαν προηγεῖσθαι τῆς κινου-
μένης. Εἰ ἄρα ἔστι τὰ εἴδη τὰ ἐν ταῖς ψυχαῖς
πολλαῖς οὔσαις, ἔστι πρὸ αὐτῶν πολλῷ πρότε-
ρον τὰ νοερὰ, πρὸ τῶν αὐτοκινήτων τὰ ἀκίνητα,
πρὸ τῶν πεπληθυσμένων τὰ μοναδικὰ,
ἂν τὰ ἐν ταῖς ψυχαῖς ὑποσταίη, πολλὰ ὄντα

καὶ ταῦτα· τὸ γὰρ αὐτοδίκαιον καὶ ἕκαστον
τῶν εἰδῶν ἔστιν ἐν ἑκάστῃ τῶν ψυχῶν· ταῦτ'
οὖν πολλὰ ὄντα δεῖται τοῦ ὑποστήσαντος ἑνὸς,
ὃ καὶ κρεῖττόν ἐστι τῶν ψυχικῶν, ὥσπερ καὶ τὸ
τῶν αἰσθητῶν γεννητικὸν ἀνωτέρω τῆς αἰσθητῆς
οὐσίας ἐστὶ, πᾶσαν αὐτῶν ἑνιαίως περιέχον τὴν
πρὸ τῶν πεπληθυσμένων τὰ μοναδικὰ, πρὸ τῶν
ἀτελῶν τὰ τέλεια καὶ πρὸ τῶν δυνάμει τὰ κατ'
ἐνέργειαν ὄντα·

515

πρὸ τῶν πεπληθυσμένων τὰ μοναδικὰ, πρὸ τῶν
ἀτελῶν τὰ τέλεια καὶ πρὸ τῶν δυνάμει τὰ κατ'
ἐνέργειαν ὄντα· ὥστε εἰ μὴ ἔτι τὰ εἴδη τὰ
νοερὰ, οὐδὲ τὰ ψυχικὰ ἔστιν· οὐδαμοῦ γὰρ
ἀπὸ τῶν ἀτελῶν καὶ ἀπὸ τῶν πολλῶν ἡ φύσις
ἄρχεται· οὐδὲ γὰρ θέμις μὴ περὶ τὰς μονάδας
προϊέναι τὸ πλῆθος, καὶ περὶ τὸ τέλειον τὰ
ἀτελῆ, καὶ περὶ τὸ ἀκίνητον τὰ κινούμενα. Εἰ
δὲ μὴ ἔστι τὰ ψυχικὰ εἴδη, οὐδὲ ὅποι τις
τρέψει τὴν διάνοιαν ἕξει, καθά φησι καὶ
ἔστι· συνέβαινε γὰρ ἂν, ἐκείνου μὴ εἶναι τε-

θέντος, ἐκεῖνο τῇ ἑαυτοῦ φύσει τούτου μὴ ἦν
αἴτιον· καὶ διὰ τὸ ἐκεῖνο εἶναι καὶ τοῦτο συν-
έβαινεν. Εἰ γὰρ ὑποθέμενος εἶναι ψυχὴν δεί-
ξαιμι συμβαῖνον τὸ εἶναι κίνησιν, ἔπειτα
εἴπω, ἀλλὰ δὴ μὴ ἔστω ψυχὴ, δείξαιμι κίνη-
σιν μηκέτι συμβαίνουσαν, τῷ εἶναι τὴν ψυχὴν
ἔσται κίνησις· ἔσται οὖν ἀρχὴ καὶ αἰτία κινή-
σεως· εἰ δὲ μὴ οὔσης ψυχῆς συμβαίνει κίνησις,
δῆλον ὡς οὐκ ἀπὸ ψυχῆς ἡ κίνησις. Οὕτω καὶ
αὐτὸς ἐν Φαίδρῳ, τὴν αὐτοκινησίαν ἀρχὴν εἶ-
ναι τοῖς ἄλλοις κινήσεως ἀποδεικνὺς, ἔλαβε μὴ
ὂν τὸ αὐτοκίνητον, καὶ ἔφατο πάντα μὲν οὐρα-
νὸν, πᾶσαν δὲ γένεσιν συμπεσόντα στήσασθαι.
Καὶ ἐν Νόμοις, πάντων ἑστώτων, κινήσας τὸ
αὐτοκίνητον, ἐπεισήγαγε τοῖς ἑστῶσι κίνησιν·
οὐκοῦν εἰ μὲν εἴη τὸ αὐτοκίνητον, ἔσται κίνη-
σις· εἰ δὲ μὴ εἴη, οὐκ ἔστιν· μόνον ἄρα τὸ
αὐτοκίνητον αἴτιον κινήσεως. Οὐ μόνον ἄρα
516
ἐξαρκεῖ τὸ εἰ ἔστισκοπεῖν, ἀλλὰ δεῖ καὶ τὸ

εἰ μὴ ἔστινἐξετάζειν, εἰ μέλλοι τις ὄψεσθαι
αὐτοκίνητον, ἐπεισήγαγε τοῖς ἑστῶσι κίνησιν·

οὐκοῦν εἰ μὲν εἴη τὸ αὐτοκίνητον, ἔσται κίνη-
σις· εἰ δὲ μὴ εἴη, οὐκ ἔστιν· μόνον ἄρα τὸ
αὐτοκίνητον αἴτιον κινήσεως. Οὐ μόνον ἄρα
ἐξαρκεῖ τὸ εἰ ἔστισκοπεῖν, ἀλλὰ δεῖ καὶ τὸ
εἰ μὴ ἔστινἐξετάζειν, εἰ μέλλοι τις ὄψεσθαι
καὶ γνώσεσθαι τίνος αἴτιόν ἐστι τὸ προκείμε-
νον, ἢ τί καθ' αὑτὸ αὐτῷ ὑπάρχει καὶ ᾗ αὐτό·
καὶ γὰρ ἐπὶ τούτων εἰ ἔστημεν ἐν μόνῳ τῷ εἰ
ἔστιν, οὔπω δῆλον ἦν εἰ μόνον καθ' αὑτὸ τὸ
αὐτοκίνητον ἦν τοῖς ἄλλοις αἴτιον κινήσεως τί
γὰρ ἐκώλυε καὶ ἄλλο τι τὴν αὐτὴν ἔχειν δύνα-
μιν; δειχθέντος δὲ καὶ τοῦ εἰ μὴ ἔστιτὸ
αὐτοκίνητον μηδὲν κινεῖσθαι τῶν ἄλλων, οὐκ
ἔστιν ἀληθὲς εἶναί τι καὶ ἄλλο κινήσεως αἴ-
τιον· ἐκίνει γὰρ ἂν ἐκεῖνο καὶ μὴ ὄντος τοῦ
αὐτοκινήτου, καὶ οὐκέτι δυνατὸν ἦν συνάγειν,
εἰ μὴ ἔστι τὸ αὐτοκίνητον, μηδὲν κινεῖσθαι τῶν
ἄλλων. Πρὸς τοῦτο μὲν οὖν ἐστιν ἀναγκαῖον τὸ
μὴ μόνον ὑποτιθέμενον τὸ εἰ ἔστισκοπεῖν τὸ
συμβαῖνον,
δεῖ, πρὶν ὁ Παρμενίδης ἐφάψηται τῶν οἰκείων

ὑποθέσεων, ἡμᾶς ἐπί τινος ὑποθέσεως γνωριμω-
τέρας γυμνάσαι τὴν μέθοδον, ὑποκείσθω ψυχὴ,
καὶ σκοπῶμεν αὐτήν τε καθ' ἑαυτὴν καὶ πρὸς
τὰ σώματα καὶ ζητῶμεν τί ἕπεται, τί οὐχ
ἕπεται, τί ἕπεται καὶ οὐχ ἕπεται τῇ ψυχῇ
πρὸς ἑαυτὴν καὶ πρὸς τὰ σώματα, καὶ τοῖς
σώμασι πρὸς ἑαυτὰ καὶ πρὸς ψυχήν. Οὐκοῦν εἰ
ἔστι ψυχὴ, ἕπεται αὐτῇ πρὸς ἑαυτὴν τὸ αὐτο-
κίνητον, τὸ αὐτόζωον, τὸ αὐθυπόστατον· οὐχ
ἕπεται δὲ τὸ ἑαυτῆς φθαρτικὸν, τὸ ἑαυτὴν
ἀγνοεῖν πάντη καὶ μηδὲν τῶν ἑαυτῆς ἐπιγι-
γνώσκειν· ἕπεται δὲ καὶ οὐχ ἕπεται τὸ μερι-
στὸν καὶ τὸ ἀμέριστον (πῶς μὲν γάρ ἐστι με-
517
ριστὴ, πῶς δὲ ἀμέριστος), καὶ τὸ ἀεὶ ὂν καὶ

μὴ ἀεὶ ὂν (πῶς μὲν γάρ ἐστιν αἰώνιος, πῶς δὲ
μεταβλητὴ), καὶ πᾶν ὅσον αὐτῇ κατὰ τὸ ἴδιον
ὑπάρχει τῆς μεσότητος τοιοῦτόν ἐστιν. Πάλιν
εἰ ἔστι ψυχὴ, ἕπεται αὐτῇ πρὸς τὰ σώματα
τὸ ζωογόνον, τὸ χορηγὸν κινήσεως,
πάρεστιν αὐτοῖς τῇ προνοίᾳ, καὶ αὐτῶν ἐξῄρηται

τῇ οὐσίᾳ. Πρώτη μὲν ἑξὰς αὕτη· δευτέρα ἐκείνη·
εἰ ἔστι ψυχὴ, ἕπεται τοῖς ἄλλοις, τοῖς σώμασι
λέγω, πρὸς ἑαυτὰ τὸ συμπαθές· κατὰ γὰρ τὴν
αἰτίαν τὴν ζωοποιὸν καὶ ταῦτα συμπάθειαν ἔχει
πρὸς ἄλληλα· οὐχ ἕπεται δὲ τὸ ἀναίσθητον·
ἀνάγκη γὰρ ψυχῆς οὔσης πάντα εἶναι αἰσθη-
τικὰ, τὰ μὲν ἰδίως, τὰ δὲ ὡς μέρη τοῦ παν-
τός· ἕπεται δὲ καὶ οὐχ ἕπεται τὸ ἑαυτὰ κινεῖν
τὰ σώματα ψυχούμενα, πῶς δ' οὔ· πολλοὶ γὰρ
καὶ τρόποι τῆς αὐτοκινησίας. Πάλιν εἰ ἔστι
ψυχὴ, ἕπεται τοῖς σώμασι πρὸς αὐτὴν τὸ ἔν-
δοθεν κινεῖσθαι ὑπ' αὐτῆς, καὶ ζωοποιεῖσθαι
παρ' αὐτῆς, καὶ σώζεσθαι καὶ συνέχεσθαι δι'
αὐτῆς, καὶ ὅλως ἐξηρτῆσθαι αὐτῆς· οὐχ ἕπε-
ται δὲ τὸ σκεδάννυσθαι ὑπ' αὐτῆς καὶ ἀζωΐας
ἀναπίμπλασθαι· ζωῆς γὰρ ἐκεῖθεν μεταλαγ-
χάνει καὶ συνοχῆς· ἕπεται δὲ καὶ οὐχ ἕπεται,
τὸ μετέχειν τε αὐτῆς καὶ μὴ μετέχειν· ἀληθὲς
γὰρ ἑκάτερον, ὅτι πῶς μὲν αὐτῆς ἐκείνης μετ-
έχει τὰ σώματα, πῶς δὲ οὐκ αὐτῆς.
σωμάτων· ταῦτα γὰρ γνωριμώτερα τῆς ψυχῆς,

καὶ τῶν ἑπομένων ἐκείνῃ καὶ οὐχ ἑπομένων τὰ
τούτοις ἑπόμενα καὶ οὐχ ἑπόμενα, τῷ μετ-
έχειν ἢ μὴ μετέχειν ψυχῆς· μετέχοντα γὰρ
καὶ ζῶντά ἐστι καὶ κινούμενα καὶ συμπαθῆ
πρὸς ἑαυτὰ, τὰ μὴ μετέχοντα δὲ ἀκίνητα καὶ
ἀργὰ καὶ ἄπονα. Δείξαντες οὖν ταῦτα πρῶτον
ὅσα τοῖς σώμασιν ἕπεται καὶ οὐχ ἕπεται, τῷ
518
εἶναι καὶ μὴ εἶναι ψυχὴν, πρός τε ἑαυτὰ καὶ

τὴν ψυχὴν, ῥᾷον καὶ ἐπ' αὐτῆς ταῦτα δείξο-
μεν· οἷον ὅτι αὐτοκίνητος, ὅτι ἀθάνατος, ὅτι
ἀσώματός ἐστιν· ἀφ' ὧν γὰρ τὰ σώματα παρ'
αὐτῆς ἔχει, τὴν ἐκείνης ἰδιότητα δείξομεν.
Οὕτως ἄρα ἀληθὲς τὸ ἄλλο τε ἀπ' ἄλλων ὑπο-
θέσεων χρῆναι ποιεῖσθαι τὴν ἀρχὴν τοὺς ἀπὸ
τῶν γνωριμωτάτων ἄρχεσθαι βουλομένους, ἢ
ἀπὸ τῶν καταφατικῶν ἢ ἀπὸ τῶν ἀποφατικῶν
ἢ ἀπὸ τῶν προκειμένων ἢ ἀπὸ τῶν ἀντεξετα-
ζομένων. Οἶδα μὲν οὖν ὅτι καὶ ὁ Ἀριστοτέ-
λης, ταύτην τὴν μέθοδον μιμούμενος, ἀξιοῖ
λαμβάνειν ἐπὶ τῶν κατηγορικῶν συλλογισμῶν
σθαι, καὶ βεβαιότητος ἐν τῷ εἶναι τυγχάνειν.

Εἰ δὲ μὴ ἔστιν, αὐτῇ μὲν συμβαίνει πρὸς ἑαυ-
τὴν μὲν, τὸ ἀνέδραστον καὶ ἄστατον· αὐτῇ δὲ
πρὸς τὰ ἄλλα, τὸ μὴ παρέχειν αὐτοῖς μόνιμον
καὶ ἀσφαλὲς καὶ ἑδραῖον· τοῖς δὲ ἄλλοις πρὸς
ἑαυτὰ μὲν, τὸ πολυπλανὲς καὶ ἀνίδρυτον καὶ
ἀτελὲς καὶ ἀνέστιον· πρὸς αὐτὴν δὲ, τὸ μήτε
τοῖς μέτροις αὐτοῖς δουλεύειν μήτε κατ' αὐτὴν
τυγχάνειν τοῦ εἶναι, πάντη δὲ πλημμελῶς φέ-
ρεσθαι, τοῦ συνέχοντος αὐτὰ καὶ στηρίζοντος
οὐκ ὄντος. Ἔστιν ἄρα ἡ μὲν αὐτοκίνησις δρα-
στηρίου δυνάμεως χορηγὸς καὶ ζωῆς καὶ ἐνερ-
γείας πολυειδοῦς· στάσις δὲ, ἑδραιότητος καὶ
μονίμου καταστάσεως καὶ τῆς ἐν τοῖς οἰκείοις
ὅροις ἱδρύσεως. Ὡσαύτως δὲ καὶ περὶ γενέσεως
ῥητέον καὶ περὶ φθορᾶς, καὶ περὶ τοῦ εἶναι καὶ
τοῦ μὴ εἶναι. Τάχα δὲ καὶ πρὸ τούτων σκε-
πτέον, πόθεν ἡ γένεσις καὶ ἡ φθορὰ, καὶ εἰ καὶ
τούτων αἰτίας ἐν τοῖς εἴδεσιν ὑποθετέον· ἢ
τοῦτο μὲν καὶ ἀναγκαῖον,
(γιγνέσθω γὰρ ἐπὶ παραδείγματος ὁ λόγος), εἰ

μὲν ἀθάνατος ἡ ψυχὴ, συμφυᾶ ζωὴν ἔχει ἡ
ἀρετὴ αὐτῇ, αὐτάρκης ἐστὶ πρὸς εὐδαιμονίαν,
519
καὶ ταῦτα μὲν αὐτῇ συμβήσεται πρὸς ἑαυτήν·

πρὸς δὲ τὰ ἄλλα, τὸ χρῆσθαι αὐτοῖς ὡς ὀργά-
νοις, τὸ χωριστῶς αὐτῶν προνοεῖν, τὸ ζωὴν αὐ-
τοῖς χορηγεῖν· τοῖς δὲ ἄλλοις, πρὸς μὲν ἑαυτὰ,
τὸ γίγνεσθαι ἐξ ἀλλήλων τὰ ζῶντα καὶ τὰ
τεθνεῶτα, τὸ ἐπείσακτον ἔχειν ἀθανασίαν τὸν
κύκλον τῆς γενέσεως· πρὸς δὲ αὐτὴν, τὸ κος-
μεῖσθαι ὑπ' αὐτῆς, τὸ αὐτοκινησίας μεταλαμ-
βάνειν τινὸς, τὸ ἐξηρτῆσθαι αὐτῆς ἐν τῷ ζῇν.
Εἰ δὲ μὴ ἀθάνατος, οὐκ ἔσται ἀεικίνητος, οὐ
νοερὰ κατ' οὐσίαν, οὐκ αὐτόζωος, οὐδὲ αἱ μα-
θήσεις αὐτῆς ἀναμνήσεις· φθαρήσεται ὑπὸ τῆς
ἰδίας κακίας, καὶ οὐκ ἔσται γνωστικὴ τῶν ὄν-
τως ὄντων, καὶ ταῦτα μὲν πρὸς ἑαυτήν· πρὸς
δὲ τἄλλα, μεμιγμένη τοῖς σώμασιν ἔσται καὶ
ἔνυλος, καὶ οὐχ οἵα τε ἔσται κρατεῖν αὐτῶν
οὐδὲ ἄγειν αὐτὰ ὅπη βούλεται, ταῖς τε κράσεσι
τῶν σωμάτων ἐπακολουθήσει, καὶ πᾶσα αὐτῆς
τοιαύτης παρουσίας ἐν οὐδενὶ κατέχεται τῶν

αὐτοῦ μετεχόντων. Λέγεται καὶ θεὸς εἶναι οὐ-
δαμοῦ, ὅτι πάντων ἐξῄρηται, ὅτι ἀμέθεκτός
ἐστιν, ὅτι κρείττων ἐστὶ πάσης κοινωνίας καὶ
πάσης σχέσεως καὶ πάσης πρὸς τὰ ἄλλα συντά-
ξεως. Λέγεται μὲν οὖν περὶ τῶν τριῶν ἀρχι-
κῶν ὑποστάσεων ὅπερ εἶπον ἕκαστα τούτων
ὀρθῶς, ἀλλ' οὐχ ὁ αὐτὸς τρόπος ἐπὶ πάντων
τοῦ οὐδαμοῦ. Ψυχὴ μὲν γὰρ οὐδαμοῦ τῶν μετ'
αὐτὴν, ἀλλ' οὐχ ἁπλῶς οὐδαμοῦ· πάντως γάρ
ἐστι καὶ ἐν ἑαυτῇ ὡς αὐτοκίνητος, καὶ ἐν τῇ
αἰτίᾳ τῇ ἑαυτῆς, ἐπειδὴ καὶ πανταχοῦ τὸ αἴ-
τιον προείληφε τὴν τοῦ ἀποτελέσματος καὶ
περιείληφεν ἑνοειδῶς δύναμιν· νοῦς δὲ οὐδα-
μοῦ καὶ αὐτὸς τῶν μετ' αὐτόν· ἐπεὶ καὶ ἐν
ἑαυτῷ ἐστιν αὐθυπόστατος, καὶ ἔτι περιέχε-
ταί γε ὑπὸ τῆς οἰκείας αἰτίας, εἰ μὲν βούλει
θεολογικῶς φάναι, τῆς πατρικῆς· πᾶς γὰρ
νοῦς πατρός ἐστι νοῦς, ὁ μὲν τοῦ ὅλου πατρὸς,
ὁ δὲ τοῦ τῆς οἰκείας τριάδος πατρός· περιέχε-
ται γοῦν ὑπὸ τοῦ πατρὸς ὁ νοῦς·
520
δύο προτάσεων, τὴν μὲν ἑτέραν εἰσαῦθις ἐπι-

σκεπτέον, ὅταν αὐτῆς καὶ ὁ Πλάτων μνησθῇ.
Πῶς δὲ τὸ ἐν ἑαυτῷ ὂν ἔχει τὸ μὲν περιέχον
ἑαυτοῦ, τὸ δὲ περιεχόμενον, νῦν ῥητέον· τί γὰρ
δή ἐστι τοῦτο τὸ περιέχειν καὶ τί τὸ περιέχον,
σκεπτέον. Λέγεται μὲν οὖν ἐν ἑαυτῷ εἶναι πᾶν
τὸ ἑαυτοῦ αἴτιον καὶ ὃ αὐθυπόστατόν ἐστιν· οὐ
γὰρ ὥσπερ λέγουσί τινες ὅτι πᾶν τὸ παραγό-
μενον ὑπ' ἄλλης αἰτίας παράγεται, καὶ ἡμῖν
ῥητέον· ἀλλ' ὥσπερ εἰώθαμεν τὰ αὐτοκίνητα
προτάττειν τῶν ἑτεροκινήτων, οὕτω καὶ τὰ
αὐθυπόστατα προθετέον τῶν ὑπ' ἄλλου παραγο-
μένων. Εἰ γάρ ἐστι τὸ ἑαυτὸ τελειοῦν, ἔστι καὶ
τὸ ἑαυτὸ γεννῶν· εἰ δὲ ἔστι τὸ αὐθυπόστατον,
δῆλον ὅτι τοιοῦτόν ἐστιν, οἷον καὶ παράγειν
ἑαυτὸ καὶ παράγεσθαι ὑφ' ἑαυτοῦ· τοῦτο γὰρ
τὸ εἶναι αὐτὸ ἑαυτοῦ ὑποστατικὸν καὶ αὐτογε-
νὲς, λέγω γὰρ αὐθυπόστατον οὐχ ὅτι ἂν μηδὲν
παράγῃ. Πρὸς ὅ τινες ἀποδιδόντες τὸ πρῶτον
εἶπον αὐθυπόστατον ὡς μηδὲν ἔχον αἴτιον·
ἐν ἑαυτῷ, ἔστι τοῦτο οὗ τὸ μὲν περιέχει, τὸ

δὲ περιέχεται. Δεῖ δὴ δυάδα εἶναι τοὐλάχιστον
τὸ ἐν ἑαυτῷ ὄν· ἕτερον γὰρ τοῦ περιεχομένου
τὸ περιέχον· ὅλον γάρ τι τὸ αὐτὸ κατὰ ταὐ-
τὸν καὶ περιέχειν καὶ περιέχεσθαι ἀδύνατον. Ἡ
μὲν οὖν ἀκολουθία τῶν λόγων τοιαύτη· δεῖ δὲ
ἕκαστον ἀνασκέψασθαι τῶν λεγομένων. Πρῶ-
τον οὖν θεωρήσομεν πῶς ἀδύνατον ὅλον ἅμα
καὶ ποιεῖν ἄμφω καὶ πάσχειν· τοῦτο γὰρ
ὡς κοινὸν καὶ ὡς πάντη διωμολογημένον παρ-
έλαβε. Μήποτε οὖν τὸ αὐτοκίνητον ἡμῖν οὐκ
ἔτι μένει τῆς ψυχῆς; οὐ γὰρ ἄλλο μέν τι τὸ
κινοῦν ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις, ἄλλο δὲ τὸ κινού-
μενον, ἀλλ' ὅλον ἅμα κινοῦν τέ ἐστι καὶ κι-
νούμενον, ὡς ἐν ἄλλοις ἡμῖν τοῦτο διὰ πολλῶν
ἀποδέδεικται. Πῶς ταῦτα ἀληθῆ κἀκεῖνα,
πειστέον καθ' ὅσον δυνατόν. Τῶν τοίνυν ψυχι-
521
κῶν δυνάμεων τὰς μὲν εἶναι φῶμεν γεννητικὰς,

τὰς δὲ ἐπιστρεπτικὰς τῆς ψυχῆς αὐτῆς πρὸς
ἑαυτήν (καὶ γὰρ ἐν τοῖς θεοῖς διαφορὰς τοιαύ-
τας μεμαθήκαμεν εἶναι τῶν ἰδιοτήτων)·
τὸ ἐν ἑαυτῷ ὄν· ἕτερον γὰρ τοῦ περιεχομένου

τὸ περιέχον· ὅλον γάρ τι τὸ αὐτὸ κατὰ ταὐ-
τὸν καὶ περιέχειν καὶ περιέχεσθαι ἀδύνατον. Ἡ
μὲν οὖν ἀκολουθία τῶν λόγων τοιαύτη· δεῖ δὲ
ἕκαστον ἀνασκέψασθαι τῶν λεγομένων. Πρῶ-
τον οὖν θεωρήσομεν πῶς ἀδύνατον ὅλον ἅμα
καὶ ποιεῖν ἄμφω καὶ πάσχειν· τοῦτο γὰρ
ὡς κοινὸν καὶ ὡς πάντη διωμολογημένον παρ-
έλαβε. Μήποτε οὖν τὸ αὐτοκίνητον ἡμῖν οὐκ
ἔτι μένει τῆς ψυχῆς; οὐ γὰρ ἄλλο μέν τι τὸ
κινοῦν ἐν τοῖς αὐτοκινήτοις, ἄλλο δὲ τὸ κινού-
μενον, ἀλλ' ὅλον ἅμα κινοῦν τέ ἐστι καὶ κι-
νούμενον, ὡς ἐν ἄλλοις ἡμῖν τοῦτο διὰ πολλῶν
ἀποδέδεικται. Πῶς ταῦτα ἀληθῆ κἀκεῖνα,
πειστέον καθ' ὅσον δυνατόν. Τῶν τοίνυν ψυχι-
κῶν δυνάμεων τὰς μὲν εἶναι φῶμεν γεννητικὰς,
τὰς δὲ ἐπιστρεπτικὰς τῆς ψυχῆς αὐτῆς πρὸς
ἑαυτήν (καὶ γὰρ ἐν τοῖς θεοῖς διαφορὰς τοιαύ-
τας μεμαθήκαμεν εἶναι τῶν ἰδιοτήτων)· καὶ τὰς
μὲν γεννητικὰς ἀπ' αὐτῆς ἀρχομένας τῆς ψυχῆς
τὴν ἑαυτῆς παράγειν ζωὴν,
σθαι καὶ γεννᾷν κατ' ἄλλον καὶ ἄλλον χρόνον,

καὶ πάλιν ὅλον ἐν τῷ αὐτῷ χρόνῳ ποιεῖν καὶ
πάσχειν, ἀλλὰ ποιεῖν μὲν ἄλλο τι, πάσχειν
δὲ αὖ ἄλλο τι καὶ οὐ ταὐτόν. Καὶ τί γὰρ εἰ
θερμαῖνον ψύχοιτο καὶ λευκαῖνον μελαίνοιτο;
Διὰ δὲ τοῦτο πάσας τὰς τοιαύτας ἐνστάσεις
ἀναιρῶν ἀκριβῶς προσέθηκε τὸ ὅλον, τὸ ἅμα,
τὸ ταὐτὸν, ἵνα μὴ ὡδὶ μὲν ποιῇ, πάσχῃ δὲ
ὡδὶ, μηδὲ κατ' ἄλλον καὶ ἄλλον χρόνον, μηδὲ
ἕτερον καὶ ἕτερον. Οὕτω μὲν οὖν καὶ τὸ αὐτο-
522
κίνητον καὶ ἅπαν τὸ ἐν ἑαυτῷ ὂν ἀπέφηνε δυάδος

μετέχον, καὶ οὐχ ἓν ἑαυτῷ, δῆλον ἀπὸ τού-
των· οὐ γὰρ ἔνεστιν ἐν τῷ ἑνὶ δυὰς, πρῶτον
ὅτι ἀνῄρηται πᾶν πλῆθος ἐκ τοῦ ἑνὸς, καὶ ἡ
δυὰς δὲ πηγὴ καὶ αἰτία πλήθους ἐστὶ καὶ ἔχει
πως ἐν ἑαυτῇ πᾶν τὸ πλῆθος· ἔπειθ' ὅτι καὶ
περιέχον ἐν ἑαυτῷ δεῖ καὶ περιεχόμενον εἶναι.
Δέδεικται δὲ ὡς οὐδέν ἐστιν ἐν τῷ ἑνὶ τοιοῦτον·
οὔτε γὰρ ὡς ὅλον μέρη περιέχειν δυνατὸν, οὔτε
ὡς σχῆμά τι μετέχον τοῦ σχήματος, ὥστε
μέρει μὲν περιέξει, μέρει δὲ περιέξεται.
περὶ αὐτὸν χορεύειν ἐφιέμενοι. Τὸ γὰρ πρῶτον

οἱ μὲν αὐθυπόστατον λέγειν ἀξιοῦσιν, ὡς τῶν
κινουμένων ἀρχὴν τὸ αὐτοκίνητον, οὕτω καὶ
τῶν ὁπωσοῦν ὑφεστηκότων ἀρχὴν τὸ αὐθυπό-
στατον λέγοντες· πάντα γὰρ τὰ μετὰ τὸ πρῶ-
τόν ἐστι καὶ ἐκ τοῦ πρώτου. Τοῦτο οὖν κυρίως
αὐθυπόστατον τὸ πρῶτόν ἐστιν, ὡς ἐκ μηδέ-
τινος ἑτέρου τὴν ὑπόστασιν ἔχον, δέον, ὥς
φασιν, ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ πᾶν ὑφίστασθαι, ἢ ὑπ'
ἄλλου πάντως. Ἐπινεανιευόμενοι δέ τινες
ἤδη καὶ αὐτοκίνητον αὐτὸ προσειρήκασιν, ἀπὸ
τοῦ αὐθυποστάτου κατὰ τὸ συγγενὲς ἐπὶ τοῦτο
μεταβάντες· καίτοι τοῦτο τὸ αὐτοκίνητον ἀνάγ-
κη κινεῖσθαι καὶ μὴ εἶναι κυρίως ἓν, ἀλλὰ
πλῆθος· καὶ τὸ αὐθυπόστατον ἀνάγκη διαιρε-
τὸν εἶναι κατὰ τὸ κρεῖττόν τε καὶ χεῖρον·
κρεῖττον γὰρ καθὸ ὑφίστησιν, ᾗ δὲ ὑφίστα-
ται καταδεέστερον· τὸ δὲ ἓν ἀδιαίρετόν ἐστι
πάντη καὶ ἀπλήθυντον· οὐ γὰρ ἡνωμένον ἐστὶ
πλῆθος οὔτε διακεκριμένον· εἴτε [γὰρ] διακε-
κριμένον, ἐν πολλοῖς ἔσται οὐχ ἓν,
κινουμένων ἀρχὴν τὸ αὐτοκίνητον, οὕτω καὶ

τῶν ὁπωσοῦν ὑφεστηκότων ἀρχὴν τὸ αὐθυπό-
στατον λέγοντες· πάντα γὰρ τὰ μετὰ τὸ πρῶ-
τόν ἐστι καὶ ἐκ τοῦ πρώτου. Τοῦτο οὖν κυρίως
523
αὐθυπόστατον τὸ πρῶτόν ἐστιν, ὡς ἐκ μηδέ-

τινος ἑτέρου τὴν ὑπόστασιν ἔχον, δέον, ὥς
φασιν, ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ πᾶν ὑφίστασθαι, ἢ ὑπ'
ἄλλου πάντως. Ἐπινεανιευόμενοι δέ τινες
ἤδη καὶ αὐτοκίνητον αὐτὸ προσειρήκασιν, ἀπὸ
τοῦ αὐθυποστάτου κατὰ τὸ συγγενὲς ἐπὶ τοῦτο
μεταβάντες· καίτοι τοῦτο τὸ αὐτοκίνητον ἀνάγ-
κη κινεῖσθαι καὶ μὴ εἶναι κυρίως ἓν, ἀλλὰ
πλῆθος· καὶ τὸ αὐθυπόστατον ἀνάγκη διαιρε-
τὸν εἶναι κατὰ τὸ κρεῖττόν τε καὶ χεῖρον·
κρεῖττον γὰρ καθὸ ὑφίστησιν, ᾗ δὲ ὑφίστα-
ται καταδεέστερον· τὸ δὲ ἓν ἀδιαίρετόν ἐστι
πάντη καὶ ἀπλήθυντον· οὐ γὰρ ἡνωμένον ἐστὶ
πλῆθος οὔτε διακεκριμένον· εἴτε [γὰρ] διακε-
κριμένον, ἐν πολλοῖς ἔσται οὐχ ἓν, εἴτε ἡνω-
μένον, ἄλλο ἔσται πρὸ αὐτοῦ τὸ ἑνοῦν· τὸ γὰρ
ἡνωμένον πεπονθός ἐστι τὸ ἓν, ἀλλ' οὐκ αὐτὸ
Ἐπειδὴ ζητοῦμεν εἴτε κινεῖται τὸ ἓν εἴτε

μὴ, τοῦτο γὰρ πρότερον σκεπτέον, διειλόμεθα
τὰς κινήσεις πάσας· ἀλλὰ ταύτας διειλόμεθα
μὲν καὶ ἐν Νόμοις κατὰ τὴν παντελῆ τῆς
δεκάδος διαίρεσιν, ὀκτὼ μὲν τὰς παθητικὰς εἰ-
πόντες, μίαν δὲ τὴν ἐνεργητικὴν μὲν, ἀλλὰ
ἄλλου δεομένην τοῦ κινοῦντος καὶ ἄλλου τοῦ
κινουμένου καὶ ἐξ ἀμφοτέρων μίαν ἀποτε-
λουμένην, λοιπὴν δὲ τὴν ἐνεργητικήν τε καὶ
ἀφ' ἑαυτῆς ἀρχομένην καὶ ἓν τὸ κινούμενον
ἔχουσαν καὶ κινοῦν, οἵαν τὴν αὐτοκίνητον λέ-
γειν εἴωθε. Νυνὶ δὲ ἄλλον τρόπον συνοπτικώ-
τερον διελεῖν προσῆκεν, ἵνα μὴ φυσιολογοῦντες
ἐν τοῖς περὶ τῶν θείων λόγοις διατρίψωμεν.
Πῶς οὖν ἂν πάσας συντόμως περιλάβωμεν ἢ
εἰς δύο τεμόντες αὐτάς; ὅτι γὰρ δὴ τὰς προ-
κειμένας κινήσεις μὴ μόνον ἡγεῖσθαι σωματι-
κὰς, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀσωμάτων κινήσεων πασῶν
περιληπτικὰς, δῆλον ἐποίησεν αὐτὸς εἰπὼν,
αὗται γὰρ μόναι κινήσεις.
524
καὶ τὴν σφαῖραν. Ἔστι γὰρ ἐν νῷ χορεία,

φασὶ, καὶ διέξοδος, ἀλλ' οὐχ ὡς ἐν ψυχαῖς,
ἄλλη τοῦ κεχορευκέναι τε καὶ διεξωδευκέναι
κατὰ τὴν μίαν καὶ ἁπλῆν καὶ ἀθρόαν ἐνέργειαν
τοῦ νοῦ. Πανταχοῦ ἄρα τὰς κινήσεις εὕρομεν
ἀλλοιώσεις οὔσας καὶ φορὰς, νοερῶς ἐν τῷ νῷ,
ψυχικῶς δὲ ἐν τῇ ψυχῇ, σωματικῶς δὲ καὶ
μεριστῶς ἐν τοῖς αἰσθητοῖς, ὥστε οὐ δεῖ θαυ-
μάζειν ἐὰν αὗται μόναι κινήσεις· πᾶσαι γὰρ
διὰ τούτων προελήφθησαν. Οὐδὲ δεῖ λέγειν
ὅτι τὴν αὐτοκίνητον ἀφῆκε, διότι καὶ τὸ ἓν
αὐτοκίνητον· σαφῶς γὰρ αὐτὸς ἐν τοῖς ἑξῆς
ἐρεῖ κατὰ πᾶσαν κίνησιν ἀκίνητον εἶναι
τὸ ἕν· καὶ γὰρ γελοῖον αὐτοκίνητον φάναι τὸ
ἓν, εἴπερ τὸ μὲν ἓν πολλὰ εἶναι ἀδύνατον καὶ
μέρη ἔχειν καὶ ἐν ἑαυτῷ [καὶ ἐν ἄλλῳ] εἶναι,
τὸ δὲ αὐτοκίνητον κινοῦν ἐστι καὶ κινούμενον,
καὶ ἕτερον μὲν πανταχοῦ κινεῖν, ἕτερον δὲ τὸ
κινεῖσθαι· διὸ καὶ οὐχ ἁπλῶς ἓν τὸ τοιοῦτον,
ἀλλὰ πεπονθὸς καὶ αὐτὸ τὸ ἓν καὶ μετὰ τῆς
ἑνώσεως πληθυόμενον.
ἀντικείμενα μίξαν· οὔτε τὸ κρεῖττον μόνον

τοῖν ἀντικειμένοιν, ἵνα μὴ ἔχῃ τι μαχόμενον
καὶ ᾖ ἐκεῖνο οὐχ ἓν, καὶ μὴ ἓν ὂν ἐξ ἀπειράκις
ἀπείρων ᾖ διὰ τὴν τοῦ ἑνὸς στέρησιν· οὔτε τὸ
χεῖρον, ἵνα μὴ ἔχῃ κρεῖττον καὶ τὸ κρεῖττον
καθ' αὑτὸ πάλιν ἐξ ἀπειράκις ἀπείρων. Ῥητέον
δὲ καὶ ὅτι ἡ πρώτη στάσις καὶ ἡ πρώτη κίνησις
ἀφ' ἑαυτῶν ἄρχονται, καὶ ἡ μὲν ἔστιν ἑστῶσα,
ἡ δὲ κινουμένη, ὥσπερ καὶ ἕκαστον τῶν ὄντων.
Ὁ αὐτὸς οὖν λόγος καὶ ὅτι οὐ κινεῖται τὸ ἓν
καὶ ὅτι ἡ αὐτοκίνησις οὐκ ἔστι, καὶ ὅτι οὐχ
ἕστηκε τὸ ἓν καὶ ὅτι στάσις οὐκ ἔστι· καὶ γὰρ
ἡ στάσις ἕστηκεν, οὐχ ὡς ἄλλης τινὸς μετ-
έχουσα στάσεως, ἀλλ' ὡς ἑαυτῆς οὖσα καὶ ἀφ'
ἑαυτῆς ἀρχομένη τῆς μονίμου δυνάμεως. Ἡ
μὲν γὰρ ἐν ἄλλῳ οὐ στάσις αὕτη οὐχ ἕστηκεν,
525
ὥσπερ οὐδὲ ἡ κίνησις κινεῖται, ἡ δὲ ἐν ἑαυτῇ

οὖσα ἕστηκεν, ὥσπερ δὴ καὶ ἡ κίνησις κινεῖ-
ται· καὶ πῶς γὰρ οὐκ ἔμελλε κρείττων οὖσα
ἑκατέρα τῆς ἐν ἄλλοις οὔσης ἑαυτῆς εἶναι καὶ
εἰς ἑαυτὴν ἐνεργεῖν; Καὶ πρὸ κινήσεως ἄρα τὸ
Πρόκλος. Σχόλια στον Τίμαιο του Πλάτωνα. (4036: 010)

“Procli Diadochi in Platonis Timaeum commentaria, 3 vols.”, Ed. Diehl,
E.Leipzig: Teubner, 1:1903; 2:1904; 3:1906, Repr. 1965.Τόμ. 1, p. 12,
γρ. 22
τὴν ἐν αὐτῷ τῷ δημιουργῷ μένουσάν φασιν, οὐκ ὀρθῶς

λέγουσιν, εἰ δὲ τὴν ἀπ' αὐτοῦ προϊοῦσαν, ὀρθῶς· τριπλῆν
γὰρ τὴν τέχνην νοητέον, τὴν μὲν ἀνεκφοίτητον τοῦ τεχνί-
του, τὴν δὲ προϊοῦσαν μέν, ἐπιστρέφουσαν δὲ εἰς αὐτόν,
τὴν δὲ ἤδη προελθοῦσαν καὶ ἐν ἄλλῳ γενομένην. ἡ μὲν
οὖν ἐν τῷ δημιουργῷ τέχνη μένει τε ἐν αὐτῷ καὶ αὐτός
ἐστι, καθ' ἣν καὶ ἐργοτεχνίτηςὑπὸ τῶν λογίωνἐπονο-
μάζεται καὶ κόσμου τεχνίτης πυρίου· ἡ δὲ νοερὰ ψυχὴ
τέχνη μέν, ἀλλὰ μένουσα ἅμα καὶ προϊοῦσα· ἡ δὲ φύσις
προελθοῦσα μόνον. διὸ καὶ ὄργανον λέγεται τῶν θεῶν, οὐκ
ἄζων οὐδὲ ἀλλοκίνητον μόνον, ἀλλ' ἔχουσά πως τὸ αὐτοκίνη-
τον τῷ ἀφ' ἑαυτῆς ἐνεργεῖν· τὰ γὰρ ὄργανα τῶν θεῶν ἐν
λόγοις δραστηρίοις οὐσίωται καὶ ζωτικά ἐστι καὶ σύνδρομα
ταῖς ἐνεργείαις αὐτῶν.
Ἐπειδὴ τοίνυν εἴρηται, τίς ἡ κατὰ Πλάτωνα φύσις, ὅτι
οὐσία ἀσώματος, ἀχώριστος σωμάτων, λόγους ἔχουσα αὐτῶν,
εἰς ἑαυτὴν ὁρᾶν οὐ δυναμένη, καὶ δῆλον ἀπὸ τούτων, ὅπως
ὁ διάλογος φυσικός, ὁ περὶ τῆς ὅλης κοσμοποιίας ἀναδιδά-
σκων, ἀκόλουθον ἂν εἴη τὰ τούτοις ἐφεξῆς συνάπτειν· τῆς
γὰρ ὅλης φιλοσοφίας εἴς τε τὴν περὶ τῶν νοητῶν καὶ τὴν
περὶ τῶν ἐγκοσμίων θεωρίαν διῃρημένης, καὶ εἰκότως,
Πρόκλος. Σχόλια στον Τίμαιο του Πλάτωνα. Τόμ. 1, p. 215, γρ. 30
χεται ταῖς ψυχαῖς, οὐκ οὖσά τις ἕξις ἀνθρωπίνη οὐδὲ πλη-
σιάζουσα πρὸς τὴν λεγομένην ἐγκράτειαν, ἀλλ' ἔνθεος ἐνέρ-
γεια τῆς ψυχῆς εἰς ἑαυτήν τε καὶ τὸ θεῖον ἐπεστραμμένης
526
καὶ τὴν ἐν θεοῖς τῶν πάντων αἰτίαν ὁρώσης κἀκεῖθεν τά

τε ὅλα καὶ τὰ μέρη προϊόντα θεωμένης καὶ τὰ ἐν ἡμῖν
συνθήματα τῶν θεῶν ἐπ' αὐτοὺς ἀναφερούσης, δι' ὧν ὥσπερ
ἀφορμῶν καὶ ἐπὶ τοὺς θεοὺς ἀνατρέχειν δυνάμεθα παρ'
αὐτῶν ἡμῖν ἐνδεδομένων, τά τε ἐν ἑκάστῳ σύμβολα τῶν
θεῶν καὶ τῶν σμικροτάτων εὑρισκούσης καὶ διὰ τούτων
ἕκαστα πρὸς τοὺς θεοὺς οἰκειούσης. ἐπειδὴ δὲ παρήγαγον
οἱ θεοὶ καὶ πᾶσαν ἡμῶν τὴν οὐσίαν καὶ τὸ αὐτοκίνητον
ἐδωρήσαντο ἡμῖν πρὸς τὴν αἵρεσιν τῶν ἀγαθῶν, διαφερόντως
δὲ ἡ ποίησις αὐτῶν ἐν ταῖς ἐκτὸς ἡμῶν ἐνεργείαις ἐπιδεί-
κνυται, καίτοι καὶ βουλευόμενοι τῆς παρ' αὐτῶν δεόμεθα
προμηθείας – δηλοῦσι δὲ Ἀθηναῖοι καὶ Βουλαῖον Δία τιμή-
σαντες – καὶ αἱρούμενοι τῆς ἐξ αὐτῶν συλλήψεως, ἵνα
βουλευόμενοι μὲν τὸ λυσιτελοῦν εὕρωμεν, αἱρούμενοι δὲ μὴ
διὰ πάθος ἐπὶ τὸ χεῖρον ῥέψωμεν, ἀλλὰ μᾶλλον πράττοντες
καὶ ὁρμῶντες τὸ μὲν αὐτοκίνητον ἐλαχίστην ἔχον δύναμιν
ὁρῶμεν, τὸ δὲ ὅλον τῆς τῶν θεῶν ἠρτημένον προνοίας – διὰ
ταῦτα δὴ καὶ ὁ Τίμαιος ἐπὶ παντὸς ὁρμῇ φησι
θεῶν καὶ τῶν σμικροτάτων εὑρισκούσης καὶ διὰ τούτων

ἕκαστα πρὸς τοὺς θεοὺς οἰκειούσης. ἐπειδὴ δὲ παρήγαγον
οἱ θεοὶ καὶ πᾶσαν ἡμῶν τὴν οὐσίαν καὶ τὸ αὐτοκίνητον
ἐδωρήσαντο ἡμῖν πρὸς τὴν αἵρεσιν τῶν ἀγαθῶν, διαφερόντως
δὲ ἡ ποίησις αὐτῶν ἐν ταῖς ἐκτὸς ἡμῶν ἐνεργείαις ἐπιδεί-
κνυται, καίτοι καὶ βουλευόμενοι τῆς παρ' αὐτῶν δεόμεθα
προμηθείας – δηλοῦσι δὲ Ἀθηναῖοι καὶ Βουλαῖον Δία τιμή-
σαντες – καὶ αἱρούμενοι τῆς ἐξ αὐτῶν συλλήψεως, ἵνα
βουλευόμενοι μὲν τὸ λυσιτελοῦν εὕρωμεν, αἱρούμενοι δὲ μὴ
διὰ πάθος ἐπὶ τὸ χεῖρον ῥέψωμεν, ἀλλὰ μᾶλλον πράττοντες
καὶ ὁρμῶντες τὸ μὲν αὐτοκίνητον ἐλαχίστην ἔχον δύναμιν
ὁρῶμεν, τὸ δὲ ὅλον τῆς τῶν θεῶν ἠρτημένον προνοίας – διὰ
ταῦτα δὴ καὶ ὁ Τίμαιος ἐπὶ παντὸς ὁρμῇ φησι τοὺς σωφρο-
νοῦντας θεὸν ἀεί που καλεῖν. διακρῖναι γὰρ ἐπὶ μὲν τῶν
αἱρέσεων τὴν πρόνοιαν ἀπὸ τοῦ ἐφ' ἡμῖν ἀδυνατοῦμεν, ἐπὶ
δὲ τῶν ὁρμῶν μᾶλλον δυνάμεθα, διότι τὸ αὐτοκίνητον ἧττον
ἐν ταύταις· οὐ γὰρ ἐφ' ὅσον ἡ πρόνοια διήκει τῶν θεῶν,
ἐπὶ τοσοῦτον διατείνει καὶ τὸ ἐφ' ἡμῖν, ἀλλ', ὥσπερ εἴρηται
[p. 209 s], πολλάκις τὰ κρείττω καὶ πρὸ τῶν δευτέρων ἐνεργεῖ
καὶ σὺν αὐτοῖς καὶ μετ' αὐτά, καὶ περιέχει πανταχόθεν τὰς
τῶν ὑφειμένων ἐνεργείας. ἀλλὰ πῶς, φησὶν ὁ Ἐπικούρειος

527
ἀπεργάζεται. καὶ μὴν καὶ τοῦτο αὐτὸ τὸ τῆς ῥᾳστώνης πρέ-

πον ἐστὶ τοῖς τὴν ὅλην δημιουργίαν μιμησομένοις, ἀφ' ἧς
πάντα πρόεισιν ἐν ἑαυτῇ μενούσης καὶ εὐφραινομένης ἐπὶ
τοῖς ἀποτελέσμασιν αὐτῆς κινουμένοις. ἔτι δὲ τὸ μίαν
σειρὰν ἀποτελεῖν διὰ τῆς τῶν δευτέρων πρὸς τὰ πρότερα
συναφῆς τὴν δημιουργικὴν ἀπεικονίζεται σειρὰν τὴν διή-
κουσαν ἄχρι τῶν ἐσχάτων· εἰ γὰρ οἱ μὲν ἀκροαταὶ κατὰ τὸν
νοῦν τοῦ Τιμαίου δέξονται τὸν λόγον, ὁ δὲ Τίμαιος κατὰ
τὸν νοῦν τῶν θεῶν διαθήσει τὴν ὅλην πραγματείαν, ἀτεχνῶς
ἐφ' ἕνα νοῦν καὶ μίαν νόησιν τὴν ὅλην ἀναφέρεσθαι συμ-
βήσεται συνουσίαν. πρὸς δὲ τούτοις καὶ τὸ αὐτοκίνητον
ἱκανῶς διὰ τούτων ἐπιδείκνυται τῶν ψυχῶν, ὅτι κινούμεναι
παρὰ θεῶν καὶ ἑαυτὰς κινοῦσι καὶ ἀφ' ἑαυτῶν προβάλλουσι
τὰς ἐπιστήμας· τὸ γὰρ ᾗ διανοοῦμαιτὴν ἀπὸ τῆς αὐτ-
εξουσίου ζωῆς ὡρμημένην ἐνέργειαν ἐπιδείκνυσιν.
Ἔστιν οὖν δὴ κατά γε ἐμὴν δόξαν πρῶτον διαι-
ρετέον τάδε[27 D].
Πυθαγόρειος ὁ Τίμαιος καὶ σῴζων τὸν τύπον τῶν Πυθ-
αγορείων λόγων εὐθὺς ἐκ προοιμίων ἐπιδείκνυται. Σωκρά-
της μὲν γὰρ οὐ τὰς ἑαυτοῦ δόξας ἀποφαντικῶς εἰς τοὺς
ἄλλους ἐξέφερεν, ἀλλὰ τὰς ἐκείνων ἐννοίας ἀνακαθαιρόμενος
οῦν γενητόν, καὶ τὸν οὐρανὸν γιγνόμενον ἐροῦμεν, καθ'

ὅσον αὐτῷ μέτεστι κινήσεως καὶ μεταβολῆς, καὶ τὴν ψυχὴν
τῶν γιγνομένων πρώτην, καθ' ὅσον ἐν χρόνῳ ζῇ καὶ συμ-
φυής ἐστιν αὐτῆς ταῖς ἐνεργείαις ὁ χρόνος. καὶ οὕτω κά-
τωθέν τε ἀνιόντες εἰς ψυχὴν ἀπολήξομεν ὡς πρώτην τῶν
γενητῶν, καὶ ἄνωθεν κατιόντες εἰς αὐτὴν ἀποπαυσόμεθα
πάλιν ὡς ἐσχάτην τῶν αἰωνίων· καὶ γὰρ εἰ καὶ τὸν οὐρανὸν
ἀεί φησί τις εἶναι λέγων ὀρθῶς, ἀλλὰ τὸ εἶναι αὐτοῦ γίγνε-
ται ἀεὶ παρ' ἄλλου, ψυχὴ δὲ καὶ παρ' ἑαυτῆς ἔχει τὴν
ἑαυτῆς οὐσίαν. διὸ καὶ ὁ ἐν Φαίδρῳ[245 E 246 A] Σω-
κράτηςἀγένητον αὐτὴν ἅμα καὶ αὐτοκίνητον ἔλεγεν, ὡς
ἀρχὴν μὲν πάσης γενέσεως, ἑαυτὴν δὲ γεννῶσαν καὶ ἑαυτὴν
ζῳοποιοῦσαν· ἀγένητον ἄρα καὶ γενητὴν αἰώνιόν τε καὶ οὐκ
αἰώνιον αὐτὴν λέγοντες ὀρθῶς ἐροῦμεν. διὸ καὶ ὁ Ἀθη-
ναῖος ξένος[leg. X 904 A] ἠξίου τὴν ψυχὴν ἀνώλεθρον
μὲν λέγειν, οὐκ αἰώνιονδέ, καὶ τοῖς ῥήμασιν τούτοις λέ-
γων, διότι πῄ ἐστιν αἰώνιον, ἀλλ' οὐ κατὰ πᾶσαν ἑαυτήν,
528
ὡς τὸ ὄντως ὄν. ἄλλο δὲ ἦν τὸ εἶναι ἀεὶ καὶ τὸ γίγνεσθαι·

καὶ ὁ μὲν οὐρανὸς γίνεται ἀεί – παρ' ἑαυτοῦ γὰρ οὐκ ἔχει
τὸ ὄν – ἡ δὲ ψυχὴ καὶ ἔστιν ἀεί – παρ' ἑαυτῆς γὰρ ἔχει
τὸ ὄν – καὶ πᾶν τὸ πρὸ αὐτῆς οὐ γίνεται μὲν ἀπ' αἰτίας,
δόξῃ περιληπτὰ μετ' αἰσθήσεως, γιγνόμενα καὶ γε-

νητὰ ἐφάνη[28 BC].
Ὥσπερ ὁ τῶν ὅλων δημιουργὸς εἰς ἑαυτὸν ὁρῶν καὶ
μένωνἀεὶ ἐν τῷ ἑαυτοῦ κατὰ τρόπον ἤθει[42 E]
παράγει τὸν ὅλον κόσμον ὁλικῶς καὶ ἀθρόως καὶ ἀεὶ ὡσαύ-
τως – οὐ γὰρ δὴ ποτὲ ποιεῖ καὶ ποτὲ οὐ ποιεῖ, ἵνα μήπου
ἐκβῇ τοῦ αἰῶνος – τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ὁ Τίμαιος εἰς
ἑαυτὸν ἐστραμμένος τὴν σύμπασαν ἀνατίθησιν θεωρίαν εἴς
τε νοῦν ἀνατρέχων ἀπὸ διανοίας καὶ εἰς λογισμὸν ἀπὸ νοῦ
προϊών. ἀπορῶν μὲν οὖν καὶ ἐρωτῶν ἑαυτὸν κατὰ τὸ αὐτο-
κίνητον ἐνήργει τῆς ψυχῆς, ἀποκρινάμενος δὲ μιμεῖται τὴν
τοῦ νοῦ βολήν, πρῶτον μιᾷ φωνῇ τὸ δόγμα περιλαβὼν καὶ
τὸ συμπέρασμα πρὸ τῆς ἀποδείξεως ἀνακηρύξας ἄντικρυς
κατὰ τοὺς ἐνθουσιῶντας, οἳ τὸ ὅλον ἀθρόως ὁρῶσι καὶ τὸ
τέλος πρὸ τῆς ἐκβάσεως τῷ νῷ συνῃρήκασιν ὁμοῦ πάντα
παρόντα ὁρῶντες· συλλογιζόμενος δὲ ἀπὸ νοῦ κάτεισιν
εἰς λογικὰς διεξόδους καὶ τὴν δι' ἀποδείξεως θήραν τῆς
τοῦ κόσμου φύσεως. πάνυ γοῦν δαιμονίως ἀπὸ τῶν ὑπο-
θέσεων δείκνυσι τὸ ὄλον εἶδος τοῦ παντός· εἰ γὰρ ὁ κόσμος
ὁρατὸς καὶ ἁπτὸς καὶ σῶμα ἔχων, τὸ δὲ ὁρατὸν καὶ ἁπτὸν
καὶ σῶμα ἔχον αἰσθητόν,
τοῦ τελειοῦται. ἀλλὰ μὴν οὐχ ὑφ' ἑαυτοῦ· ὑπ' ἄλλου ἄρα·
ὥστε ἀπ' αἰτίας γίγνεταί τινος. ἔτι σύνθετός ἐστιν ὁ κό-
σμος καὶ ἐξ ἀνομοίων ἔχει τὴν ὑπόστασιν. εἰ δὲ σύνθετος,
ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ συνετέθη ἢ ὑπ' ἄλλου· δεῖ γὰρ ἐξ αἰτίας
εἶναι τὴν σύνθεσιν, εἰ μὴ μέλλοιμεν αὐτὴν τυχαίαν καὶ
ηὐτοματισμένην ποιεῖν. εἰ μὲν οὖν ὑφ' ἑαυτοῦ συντέθειται,
πάλιν ἑαυτὸν τελειώσει καὶ ἑαυτὸν ὑποστήσει, καὶ λήσομεν
ἑαυτοὺς εἰς τὴν ἀσώματον αὐτὸν μεθιστάντες οὐσίαν· πῶς
γὰρ καὶ συντίθησιν ἑαυτόν; πότερον τῶν μερῶν ἑαυτὰ τατ-
529
τόντων; ἀλλ' αὐτοκίνητα τὰ σώματα ποιήσομεν· ἀλλὰ ὠθούν-

των ἄλληλα; καὶ τί τὸ πρῶτον κινῆσαν; πῶς δὲ ὅσιον ταῖς
τοιαύταις ὤσεσι καὶ μοχλείαις ἐπιτρέψαι τὸν σύμπαντα κό-
σμον; πῶς δὲ ἐξ ἀτάκτων ἔσται τάξις καὶ ἐξ ἀκοσμήτων
κόσμος; πανταχοῦ γὰρ τὸ ποιοῦν κρεῖττον τοῦ ἀποτελέσματος
καὶ τοῦ γεννωμένου τὸ γεννῶν. καὶ εἰ μὲν ὑλικά ἐστιν
αἴτια τὰ μόρια τοῦ κόσμου τῆς συνθέσεως, τί τὸ ποιοῦν
εἰς αὐτά; τοῦτο γὰρ ζητοῦμεν. εἰ δὲ ποιητικά, πῶς τὰ
ἀκόσμητα τῶν κεκοσμημένων ποιητικὰ καὶ τὰ ἄτακτα τῶν
τεταγμένων; εἰ δὲ μὴ ὑφ' ἑαυτοῦ σύνθετον ὁ κόσμος, ὑπ'
ἄλλου δηλαδὴ τὴν σύνθεσιν ταύτην ἔσχεν.
τὸν δημιουργὸν οὐκ ἐνεργοῦντα. πότερον οὖν οὐ δημιουργεῖ

μὴ βουλόμενος ἢ μὴ δυνάμενος; εἰ μὲν δὴ φήσομεν, ὅτι
μὴ βουλόμενος, λανθάνομεν αὐτοῦ τὴν ἀγαθότητα ἀναιροῦν-
τες· εἰ δὲ μὴ δυνάμενος, ἄτοπον τὸ ποτὲ μὲν δύναμιν ἔχειν,
ποτὲ δὲ ἀδυναμίαν αὐτόν· ἀφαιρήσομεν γὰρ τὸ αἰώνιον.
εἰ δὲ παρὰ τὴν ὑποκειμένην φύσιν, πότερον ἀνεπιτήδειον
οὖσαν ἢ ἐπιτήδειον; εἰ μὲν οὖν ἐπιτήδειον, οὐ παρ' αὐτήν·
ὃ γὰρ δὴ πᾶν τὸ ὑποκείμενον ἔχει, τοῦτο καὶ περὶ αὐτὴν
ἦν. εἰ δὲ ἀνεπιτήδειον, πῶς τὸν ἄπειρον χρόνον ἀνεπιτή-
δειος οὖσα νῦν μετέβαλε; πότερον ἑαυτὴν κεκίνηκεν; ἀλλ'
οὐκ ἔστιν αὐτοκίνητος, ἀλλ' ὑπὸ τοῦ δημιουργοῦ κεκίνηται.
καὶ διὰ τί μὴ πρότερον, ὅτε εἶδε καλὸν ὂν τοῖς γιγνομένοις
τὸ γίνεσθαι, εἴπερ καὶ τότε ἀγαθὸς ἦν καὶ ἠβούλετο πάντα
αὐτῷ γενέσθαι παραπλήσια; συνήρτηται ἄρα τῇ μὲν ἀγαθό-
τητι τοῦ πατρὸς ἡ τῆς προνοίας ἐκτένεια, ταύτῃ δὲ ἡ τοῦ
δημιουργοῦ διαιώνιος ποίησις, ταύτῃ δὲ ἡ τοῦ παντὸς κατὰ
τὸν ἄπειρον χρόνον ἀιδιότης, γιγνομένη οὖσα καὶ οὐχ ἑστῶσα
ἀιδιότης, καὶ ὁ αὐτὸς λόγος ταύτην τε ἀναιρεῖ καὶ τὴν
ἀγαθότητα τοῦ πεποιηκότος· εἰ γὰρ ἀγαθὸς ἀεὶ ὁ δημιουρ-
γός, ἀεὶ βούλεται τὰ ἀγαθὰ πᾶσιν· ὡς γὰρ ὁ ἥλιος ἐν ὅσῳ
ἐστί, πάντα καταλάμπει, καὶ τὸ πῦρ θερμαίνει –
οὖν θεοὶ τὴν πρωτίστην ἔχοντες τάξιν, μετὰ δὲ θεοὺς καὶ

αὐτῆς ἄχρι τῆς ὕλης ὑφιστάσθω *** καὶ δῶμεν πᾶσι τοῖς
530
οὖσι πάροδον ἀπὸ τῶν πρώτων ἄχρι τῶν τελευταίων, καὶ μήτε
ἐλλειπέτω τι τῶν ἐσχάτων μήτε κενὸν ἔστω μηδέν. καὶ τί
γὰρ ἂν εἴη κενὸν πρώτων μὲν ὄντων τῶν αὐτό, δευτέρων
δὲ τῶν αὐτοῦ, τρίτων δὲ τῶν αὐτοῦ καὶ ἄλλου, τετάρτων
δὲ τῶν ἄλλου γεγονότων, πέμπτην δὲ τάξιν ἐχόντων τῶν
ἄλλων ὄντων, ἐφ' ἑκάτερα δὲ τούτων τῶν ἀνομοίως ὁμοίων
τεταγμένων καὶ τοσαύτης ἐν τοῖς πράγμασι τῆς συνεχείας
οὔσης; τί δ' ἂν ἐλλείποι πρώτων μὲν τῶν ἀκινήτων ἱδρυ-
μένων, δευτέρων δὲ τῶν αὐτοκινήτων, τρίτων δὲ τῶν ἑτερο-
κινήτων, ἃ δὴ πάντων ἔσχατα τῶν ὄντων ἐστί – πάντα γὰρ
συμπεπλήρωται τὰ ὄντα τοῖς εἰρημένοις – καὶ ὅλως κατὰ
πολλὰς ἐφόδους τῆς παραγωγῆς τῶν πραγμάτων συνεχοῦς
δεικνυμένης καὶ εἰ βούλει λέγειν ἀναλογίας οὔσης ἄνωθεν
ἄχρι τῶν τελευταίων κατὰ τὴν ἀπὸ τοῦ ἑνὸς τῶν πάντων
πρόοδον εὔτακτον; ἔστω δὴ οὖν ἅπαντα ταῦτα διωμολογη-
μένα, καὶ μέχρις ὧδε προήχθω τῶν ὄντων ἡ ἀπογέννησις.
ἀλλὰ πότερον οὐδέν ἐστιν ἐν τούτοις κακόν, ἢ δώσομεν εἶναί
πῃ καὶ τὴν λεγομένην κακίαν ἔν τε σώμασι καὶ ἐν ταῖς
ψυχαῖς;
ἂν κατά γε τὸν Πλάτωνα τὸ μηδαμῶς ὂν εἴη καὶ τῶν ὄν-

των ἐξῃρημένον ἁπάντων. ὥστε καὶ ἔστι τὸ κακὸν κατ' αὐ-
τὸν καὶ ἀπὸ τῶν μερικῶν αἰτίων ἐστὶ καὶ ἀγαθύνεται διὰ
τὴν ἀγαθοειδῆ τοῦ δημιουργοῦ πρόνοιαν, ὅτι μηδὲν παντά-
πασι κακόν, ἀλλ' ἔστιν ὅπῃ κατὰ δίκην ἕκαστον ἀποτελεῖται
καὶ θεόν· διέλωμεν γὰρ οὑτωσί· τῶν ἐν τῷ κόσμῳ πάντων
τὰ μέν ἐστιν ὅλα, τὰ δὲ μέρη, καὶ τῶν μερῶν τὰ μὲν αἰω-
νίως φρουρεῖ τὸ ἑαυτῶν ἀγαθόν, ὥσπερ ὁ μερικὸς νοῦς καὶ
δαιμόνων γένη μερικῶν, τὰ δὲ οὐκ ἀεὶ δύναται σῴζειν τὸ
οἰκεῖον ἀγαθόν. ἀλλὰ καὶ τούτων τὰ μέν ἐστιν ἑτεροκίνητα,
τὰ δὲ αὐτοκίνητα, καὶ τῶν αὐτοκινήτων τὰ μὲν ἐν ταῖς
αἱρέσεσιν ἔχει τὴν κακίαν ἱσταμένην, τὰ δὲ καὶ εἰς πράξεις
τελευτᾷ. τὰ μὲν οὖν ὅλα πανάγαθά ἐστιν, οὐ μόνον ἑαυ-
τοῖς, ἀλλὰ καὶ τοῖς μέρεσι χορηγοῦντα τὸ ἀγαθόν· τὰ δὲ μέρη
μὲν ἄλλων ὄντα, φρουροῦντα δὲ τὸ ἑαυτῶν ἀγαθὸν δευτέρως
ἔχει τὸ ἀγαθὸν καὶ μερικῶς· τὰ δὲ μέρη μέν, ἑτεροκίνητα
δέ, παρ' ἄλλων ἔχοντα τὴν ὑπόστασιν, ἐξήρτηται τῆς ἐκείνων
προνοίας καὶ μετατίθεται κατὰ τὸ δέον, ὥσπερ δὴ τὰ σώ-
ματα ὅσα γίνεται καὶ φθείρεται· εἰ γὰρ δεῖ γένεσιν εἶναι,
531
δεῖ καὶ φθορὰν εἶναι· κατὰ μεταβολὴν γὰρ ἡ γένεσις καὶ

μεταβολή τίς ἐστιν·
ματα ὅσα γίνεται καὶ φθείρεται· εἰ γὰρ δεῖ γένεσιν εἶναι,

δεῖ καὶ φθορὰν εἶναι· κατὰ μεταβολὴν γὰρ ἡ γένεσις καὶ
μεταβολή τίς ἐστιν· εἰ δὲ φθορὰ ἔσται, δεῖ καὶ τὸ παρὰ
φύσιν ἔχειν παρείσδυσιν. ὡς οὖν τὸ ἐφθαρμένον ἑαυτῷ
μὲν ἔφθαρται, τῷ παντὶ δὲ οὐκ ἀπόλωλεν – ἔστι γὰρ ἀὴρ
ἢ ὕδωρ ἢ ἄλλο τι τῶν εἰς ὃ μετέβαλεν – οὕτω δὴ καὶ τὸ
παρὰ φύσιν ἔχον ἑαυτῷ μὲν ἄτακτόν ἐστι, τῷ παντὶ δὲ
τέτακται· εἰ γὰρ καὶ φθαρὲν καὶ πάντη τάξεως στερηθὲν οὐ
λύει τοῦ παντὸς τὴν τάξιν, πῶς ⟦γὰρ⟧ ἂν παρὰ φύσιν ἔχον
καὶ μηδὲ αὐτὸ πάσης τάξεως παρῃρημένον ἀφανίζοι τὴν
ὅλην διακόσμησιν; τὰ δ' αὖ μερικὰ μέν, αὐτοκίνητα δὲ καὶ
εἰς τὰ ἔξω ἐνεργοῦντα ἑαυτοῖς μὲν ποιεῖ τὸ γιγνόμενον κα-
κόν, ἔστι δὲ ὅπῃ καὶ τοῦτο ἀγαθὸν καὶ κατὰ θεόν· ἐπεὶ
γὰρ αἱ ὁρμαὶ καὶ πράξεις ἀπὸ τῶν αἱρέσεων, κατὰ δίκην
ἕπονται ταῖς αἱρέσεσιν αἱ πράξεις, ὅταν ὁ ἑλόμενος ἐπάξιος
ᾖ μὴ τῆς αἱρέσεως μόνον, ἀλλὰ καὶ τῆς ἐπ' αὐτῇ πράξεως·
καὶ ἁπλῶς μὲν ἡ πρᾶξις οὐκ ἀγαθόν, τῷ δὲ ἑλομένῳ μὲν
τοδί, ὁρμήσαντι δὲ τοιῶσδε κατὰ δίκην ἐπάγεται καὶ ἔστιν
ἀγαθὸν πρὸς τόνδε καὶ τὴν τοιάνδε ζωήν· τῶν γὰρ ἀγα-
θῶν τὰ μὲν πᾶσίν ἐστιν ἀγαθά, τὰ δὲ τοῖς κατ' εἶδος δια-
φόροις, τὰ δὲ καὶ τοῖς ἀτόμοις ὡς ἀτόμοις·
ἀρχῆς ὑγιεινόν. εἴτε οὖν ἀκόλαστος πρᾶξις εἴτε ἄδικος εἴη,

τοῖς μὲν πράττουσιν ἀγαθὸν ὡς κατὰ δίκην, ἁπλῶς δὲ οὐκ
ἀγαθὸν οὐδὲ ἐκείνοις, ἀλλὰ μέγιστον κακόν, καὶ ὡς μὲν
ἀπ' αὐτῶν εἰς αὐτούς, κακόν, ὡς δὲ ἐκ τοῦ παντὸς εἰς
αὐτούς, οὐ κακόν, καὶ ὡς μὲν εἰς ἑαυτοὺς δράσαντες ἐπέ-
τριψαν τὴν ζωὴν ἐνεργείᾳ γενόμενοι κακοί, ὡς δὲ ἐκ τοῦ
παντὸς ὄντες ποινὴν τῆς αἱρέσεως ἔδοσαν· οἷόν φασι καὶ
τοῖς τὸν ἱκέτην προδοῦναι βουλευσαμένοις ἐπιτρέψαι τὸν
θεὸν δι' οὐδὲν ἄλλο καὶ κατ' αὐτὸν τὸν θεόν, ἢ ἵνα δίκας
ὑπόσχωσι τῆς βουλήσεως. ἀλλὰ δὴ τὰ λειπόμενα σκεπτέον,
ὅσα μερικά τέ ἐστι καὶ αὐτοκινήτως ἐνεργοῦντα μέχρι τῶν
532
αἱρέσεων ἵστησι τὴν μοχθηρίαν· ὅτι μὲν γὰρ καὶ ταῦτα

δίκας δίδωσι τῆς ἐννοίας μόνης, ἐῶ λέγειν· καὶ γὰρ φαν-
τασίας ψιλῆς καὶ ὁρμῆς καὶ βουλῆς, ὥσπερ εἴρηται, ποινή
τίς ἐστιν· ἔνδοθεν γὰρ ἡμᾶς οἱ θεοὶ κυβερνῶσι, καὶ ὥσπερ
τὰς ἀγαθοειδεῖς αἱρέσεις γεραίρουσιν, οὕτω δὴ καὶ τὰς ἐναν-
τίας κολάζουσι· πῶς δ' ἂν καὶ ἡ αἵρεσις αὕτη τὸ κατὰ δί-
κην ἔχοι καὶ θεόν; ἦ διότι καὶ τοιαύτην οὐσίαν ἔδει καὶ
τοιαύτην εἶναι δύναμιν ἀμφίβολον καὶ ῥέπουσαν ἐπὶ δια-
φόρους ζωάς. εἰ οὖν τὸ κύριον αἱρέσεως θεόθεν, καὶ ἡ
ἐστιν, ἀλλὰ πάντα μετέχει προνοίας. εἰ δὲ θαυμάζουσί

τινες, δι' ἣν αἰτίαν παρῆκται τὴν ἀρχήν, κακοποιὸν αἴτιον
ὄν, καὶ εἰ μηδὲν εἴη τοῦτο τῶν ὅλων, ἀλλὰ μερικόν, ῥητέον
πρὸς αὐτούς, ὅτι τῶν ὄντων ἡ πρόοδος συνεχής ἐστι καὶ
οὐδὲν ἐν τοῖς οὖσιν ἀπολέλειπται κενόν. πότερον οὖν τὴν
αὐτοκίνητον πᾶσαν ἔδει μὴ εἶναι ζωήν; ἀλλὰ πολλὰ καὶ τῶν
θείων οὕτως ἀναιρήσομεν. ἀλλὰ τὰ μὲν ὅλα τῶν αὐτοκινή-
των εἶναι, τὰ δὲ μέρη μὴ εἶναι; καὶ πῶς δυνατὸν εἶναι
ὁλότητα τῶν οἰκείων μερῶν ἐστερημένην; πῶς δὲ ἡ συνέχεια
σωθήσεται τῶν ὄντων, εἰ τὰ μὲν ὅλα προϋπάρχει καὶ αὐτο-
κίνητα τά τε μερικὰ καὶ ἑτεροκίνητα, τὰ δὲ μεταξὺ τούτων
ἐκποδὼν ποιήσαιμεν αὐτοκίνητα μὲν ὄντα, μερικὰ δὲ ὅμως,
καὶ διὰ μὲν τὸ μερικὸν εἶδος ἐν σχέσει γιγνόμενα, διὰ δὲ
τὸ αὐτοκίνητον ἀπολυόμενά ποτε τῆς σχέσεως; ἀναγκαῖον
ἄρα καὶ ταύτην εἶναι τὴν ζωήν, μέσην ἐν τοῖς οὖσι καὶ
σύνδεσμον τῶν οἷον ἀπ' ἐναντίας ἀλλήλοις τεταγμένων, καὶ
οὐ διὰ τοῦτο κατὰ φύσιν αὐτῇ τὸ κακόν, ἐπειδὴ κατ' οὐ-
σίαν ἐστὶ κυρία τῶν αἱρέσεων· καὶ γὰρ τὸ σῶμα κατ' οὐσίαν
ἔχει τὴν πρὸς τὴν νόσον ῥοπήν· φθαρτὸν γὰρ ἦν κατ' οὐ-
σίαν· ἀλλ' οὐ κατὰ φύσιν ἡ νόσος· διὸ καὶ ἡ νόσος αὐτὴ
τῇ μὲν μερικῇ φύσει κακόν, ἣ τοδὶ τὸ σῶμα συνέχειν ἔλαχε,
εἰ μὴ νοῦς εἷς ἐν αὐτῷ κρατοίη; τίς δὲ σύνταξις τοῦ νοε-

ροῦ πλήθους, εἰ μὴ μονάδος οἰκείας ἐξηρτημένον εἴη; πῶς
δὲ πάντα συντέτακται πρὸς τὸ εὖ, εἰ μὴ κοινός τις εἴη τῶν
533
ἐγκοσμίων ἁπάντων νοῦς; ὁ γὰρ τῆς ἀπλανοῦς ἐκείνης ἐστὶ

τῆς σφαίρας, καὶ ὁ τῆς ἡλιακῆς καὶ ὁ τῆς σελήνης, καὶ
ἐπὶ τῶν ἄλλων ὡσαύτως. πρὸς μὲν οὖν Ἀριστοτέλη καὶ
ἰδίᾳ περὶ τούτων γέγραπται. τὸ δὲ τοῦ Πλάτωνος πῶς
οὐ θαυμαστόν; λαβὼν γὰρ τὸν κόσμον καὶ διελὼν αὐτὸν
εἰς τὰ μέρη καὶ καθ' ἑαυτὸ θεωρήσας τὸ πλημμελῶς καὶ
ἀτάκτως κινούμενον ἵστησιν αὐτὸ λόγῳ, καθάπερ καὶ ἐν
Νόμοις[X 895 A] τὸ αὐτοκίνητον αἴτιον πάσης κινήσεως
ἀποφῆναι βουλόμενος ἔστησε τὸν ὅλον οὐρανὸν καὶ στήσας
εἰσοικίζει ψυχὴν εἰς τὸ πᾶν, ἣ πολλὴν προχέασα ζωὴν ἐψύ-
χωσε τὸν κόσμον, καὶ ἐπὶ τῇ ψυχῇ νοῦν, ὃς κυβερνᾷ τὸν
κόσμον εἰς ἑαυτὸν ἐστραμμένος, δι' ὃν τὸ πᾶν κύκλῳ κινεῖται,
δι' ὃν τέτακται τὸ ὅλον, δι' ὃν ἀεικίνητός ἐστιν ὁ σύμπας
κόσμος. ἐπειδὴ δὲ ταῦτα πάντα συμπληροῖ ζῷον ἓν καὶ
μίαν φύσιν, ἔδει καὶ τὴν συναγωγὸν αὐτῶν καὶ ἑνωτικὴν
αἰτίαν προϋφεστάναι, καὶ ταύτην νοεράν· τὸ γὰρ ἀθρόως
καὶ ὁμοῦ τὰ ὅλα περιέχειν καὶ συνάγειν εἰς ἑνὸς συμπλή
νουν, ἐκ τῆς εὐταξίας· εἰ γὰρ καὶ τὰ τῇδε συμπάσχει τοῖς

οὐρανίοις καὶ συντρέπεται παντοίως καὶ τὰ οὐράνια δίδωσιν
ἀπορροίας τοῖς θνητοῖς, ἕν ἐστι ζῷον τὸ πᾶν, ὑπὸ μιᾶς
ζωῆς συνεχόμενον· μὴ γὰρ οὔσης ταύτης κοινῆς οὐκ ἂν ἦν
συμπάθεια τῶν ἐν αὐτῷ μερῶν· ἡ γὰρ συμπάθεια κατὰ μετ-
οχὴν γίνεται φύσεως τῆς αὐτῆς. καὶ εἰ ἀεικίνητός ἐστιν ὁ
κόσμος, ὑπὸ ψυχῆς κυβερνᾶται· πᾶν γὰρ σῶμα, ᾧ μὲν
ἔνδοθεν τὸ κινεῖσθαι αὐτῷ ἐξ αὐτοῦ, ἔμψυχον, ᾧ
δὲ ἔξωθεν, ἄψυχον. εἰ τοίνυν ἀεικίνητός ἐστι, τί τὸ κι-
νοῦν αὐτόν; ἤτοι γὰρ ἀκίνητον τοῦτό ἐστιν, ἢ αὐτοκίνητον.
ἀλλὰ τὸ ἀκίνητον τοῖς ὑπ' ἄλλων κινουμένοις ἀμέσως πελά-
ζειν οὐ θέμις· λείπεται ἄρα αὐτοκίνητον εἶναι τὸ ἀεὶ κι-
νοῦν τὸν κόσμον. τοῦτο δὲ ἔστι ψυχή. ὁ ἄρα κόσμος
ἔμψυχός ἐστι. καὶ μὴν καὶ τὸ τρίτον, εἰ ἀεὶ τέτακται τὸ
πᾶν, καὶ εἰ πάντα συντέτακται πρὸς τὸ εὖ, καὶ μηδέν ἐστιν
ἐπεισόδιον εἰς τὴν τοῦ κόσμου πολιτείαν, νοῦς κυβερνᾷ τὸν
κόσμον· ἡ γὰρ συνέχεια τῶν ἐν αὐτῷ καὶ ἡ τάξις καὶ οἱ
θεσμοὶ σύμβολα φέρουσιν ἐναργῆ τῆς νοερᾶς ἐπιστασίας.
ὁ δέ γε Ἀριστοτέληςκαὶ ἄλλως ὑπέμνησεν εἰπών, ὅτι
τῶν ἐμψύχων τὰ μὲν ζῷα τὸ ἀριστερὸν ἔχει καὶ δεξιόν,

534
νοεραὶ δυνάμεις ἀμέθεκτοι, τίς ἂν εἴη πρώτη πρόοδος αὐ-

τῶν; ἦ δῆλον, ὅτι νοεραὶ μὲν ἔτι μένουσι δυνάμεις, μετεχό-
μεναι δὲ ὑπὸ τῶν ἐγκοσμίων· ἀπὸ γὰρ τοῦ ἀμεθέκτου νοῦ
προσεχῶς ἐπὶ τὸν μεθεκτόν ἐστιν ἡ πρόοδος, καὶ ὅλως ἀπὸ
τῶν ἀμεθέκτων αἰτίων ἐπὶ τὰ μετεχόμενα καὶ ἀπὸ τῶν ὑπερ-
κοσμίων εἰδῶν ἐπὶ τὰ ἐγκόσμια καλῶς. ταῦτα δὲ τὰ νοερὰ
μὲν ἔτι μένοντα, μεθεκτὰ δέ, τίνα; καὶ ποίαν ἕξει τὴν ὕφεσιν;
ἦ νοερὰ μὲν οὐκέτι ἔσται – καλῶ δὲ νοερὰ τὰ τοῦ νοῦ καὶ
τῆς οὐσίας τῆς ὄντως νοερᾶς εἴδη – μεθεκτὰ δὲ ὅμως, νοερὰ
δὲ οὐκ ὄντα δῆλον ὡς ἀκίνητα οὐκ ἔσται, ἀκίνητα δὲ οὐκ
ὄντα αὐτοκίνητα ἔσται· προσεχῶς γὰρ ἐξήρτηται ταῦτα τῶν
ἀκινήτων, καὶ ἀπὸ τῶν κατ' οὐσίαν νοερῶν ἐπὶ τὰ κατὰ
μέθεξιν ἡ πρόοδος καὶ ἀπὸ τῶν ἀκινήτων ἐπὶ τὰ αὑτὰ κι-
νοῦντα. ἔσται οὖν ἐν ζωῇ τὰ στοιχεῖα ταῦτα νοερὰ κατὰ
μέθεξιν *** αὐτοκινήτῳ. τί δὲ ἀπὸ ταύτης που προελεύσεται,
δῆλον. ἀπὸ γὰρ τῆς ζωῆς ἐπὶ τὸ ζῶν ἡ κάθοδος – τοῦτο
γὰρ τῇ ζωῇ προσεχές – καὶ ἀπὸ τοῦ κατ' οὐσίαν αὐτοκι-
νήτου ἐπὶ τὸ κατὰ μέθεξιν ζωῆς αὐτοκίνητον. καὶ καθὸ μὲν
ἀπὸ ζωῆς ἐπὶ ζῶν προελήλυθεν, ἐξήλλακται, καθὸ δὲ ἀπὸ
ἀύλου ἐπὶ τὰ ἄυλα – λέγω δὲ τὰ ἄυλα ὡς πρὸς τὴν μετα-
βλητὴν ὕλην – καὶ ἀπὸ θείας ζωῆς ἐπὶ θείαν οὐσίαν,
τῶν πραγμάτων, ἣν παράγουσιν ἀπὸ Πειθοῦς καὶ Ἔρωτος,

διότι τὸ πᾶν ἐκ νοῦ καὶ ἀνάγκης ἐστίν, ὡς ἐρεῖ[48 A],
τοῦ νοῦ πείθοντος τὴν ἀνάγκην, τῆς δὲ ἀνάγκης ἐπεστραμ-
μένης πρὸς τὸν νοῦν, ἵνα πάντα πρὸς τὸ βέλτιστον ἄγῃ·
δῆλον γὰρ ἐκ τούτων, ὅτι κατὰ φύσιν αὐτὴνἔχει τὸ πᾶν
ἀπὸ τῆς πρώτης ἑαυτοῦ συστάσεως διὰ τὴν ἀπὸ τοῦ νοῦ πειθὼ
καὶ τὴν τῆς ἀνάγκης πρὸς τὸν νοῦν ἐπιστροφήν. ὁ δ' οὖν
δημιουργός, ὡς ἐκ τούτων δῆλον, τὴν πηγὴν περιέχει τῆς
ὑγείας καὶ τῆς Ἀσκληπιακῆς καὶ τῆς δημιουργικῆς. καὶ
τοῦτο μὲν τοιοῦτον. τὸ δὲ συστατὸν σῶματὸ σύνθετόν
ἐστι καὶ ἑτεροκίνητον. τὸ μὲν οὖν αὐτοκίνητον ἑαυτοῦ σω-
στικόν· τὸ δὲ ἑτεροκίνητον δεῖται τοῦ μὴ ἐνοχλεῖσθαι παρ'
ἄλλων διαφερόντως· τὸ δὲ πᾶν, καθὸ σῶμα, ἑτεροκίνητόν ἐστι.
τὸ δὲ θερμὸν καὶ ψυχρὸνὡς δραστήρια παρέλαβε καὶ
ὡς ἔχοντα δυνάμεις ἰσχυράς, καὶ ὡς τὸ μὲν διὰ τῆς τομῆς,
535
τὸ δὲ διὰ τῆς βιαίας πήξεως τὴν φθορὰν ἀπεργαζόμενον.

τὸ δὲ ἀκαίρωςτὴν ἀσυμμετρίαν δηλοῖ καὶ τὴν ἀπὸ τῆς
ἀσυμμετρίας ἀνεπιτηδειότητα, πρὸς δὲ καὶ τὸ ἀπὸ τοῦ αὐτο-
μάτου· τοῖς γὰρ ἔξω τι τοῦ παντὸς ἀπολείπουσιν ἐδόκει
τύχῃ καὶ αὐτομάτῳ τὴν περίπτωσιν ἐπιτρέπειν τῶν σωμάτων.
ὁμοιότατον δέ, ὡς αὐτὸ ἑαυτῷ συνεχὲς καὶ ὁμαλὲς καὶ τε-

ταγμένον. τὰ μὲν οὖν τοῦ Πλάτωνος τοιαῦτά ἐστιν.
Αὐτὸ δὲ καθ' αὑτὸ τὸ δόγμα ἡμεῖς ἐπισκεψώμεθα παντο-
δαπῶς τε συνέλωμεν, καὶ πρῶτον φιλοσόφως αὐτὸ καταδη-
σώμεθα ταῖς Ἰαμβλιχείοιςἐπιβολαῖς. ἐπειδὴ τοίνυν δεῖ
τὸν κόσμον ἀφομοιοῦσθαι πρὸς τὴν ὅλην ψυχὴν τὴν ἐποχου-
μένην αὐτῷ, δεῖ καὶ πρὸς τὸ ζῳογόνον σχῆμα τῆς ψυχῆς
αὐτὸν προσεοικέναι. καθάπερ οὖν ἐκείνην κατὰ δύο κύκλους
ὑπέστησεν ὁ δημιουργός, οὕτω καὶ τὸ πᾶν σφαιροειδὲς ἀπε-
τέλεσε πρὸς τὴν αὐτοκινησίαν αὐτῆς ἀπεικαζόμενον. διὸ
καὶ τὸ ἡμέτερον ὄχημα σφαιρικὸν ἀποτελεῖται καὶ κινεῖται
κυκλικῶς, ὅταν διαφερόντως ὁμοιωθῇ πρὸς τὸν νοῦν ἡ
ψυχή· μιμεῖται γὰρ τὴν νοερὰν ἐνέργειαν ἥ τε τῆς ψυχῆς
νόησις καὶ ἡ κυκλοφορία τῶν σωμάτων, ὥσπερ τὰς ἀνόδους
καὶ καθόδους τῶν ψυχῶν ἡ κατ' εὐθεῖαν κίνησις· καὶ γὰρ
αὗται σωμάτων εἰσὶν οὐκ ὄντων ἐν τοῖς οἰκείοις τόποις.
ἔτι τοίνυν τῇ ἀπείρῳ δυνάμει προσέοικεν ἡ ἀκατάληκτος
κίνησις τοῦ παντὸς καὶ τῇ ἁπλότητι τῆς οὐσίας ἡ μονοει-
δὴς περιφορά, τῇ δὲ διαιωνίῳ στάσει ἡ ὡσαύτως καὶ περὶ
τὸ αὐτὸ κέντρον περιπορευομένη τῶν ὅλων ἀνακύκλησις.
ἔστιν ἀίδιον. ὁ δέ γε Πλάτων τὰ ἀμφοτέρων φυλαξάμενος

παροράματα τῷ τε κόσμῳ τὴν κίνησιν ὡς οἰκείαν ἀποδίδωσι
καὶ αὐτοφυῆ καὶ τὸν δημιουργὸν αἴτιον αὐτῆς ἀποφαίνεται.
καὶ ἔστιν ἕκτον τοῦτο δημιουργικὸν δῶρον εἰς τὸν κόσμον,
ἡ νοῦν μιμουμένη κίνησις, ἣν ἔχειν φασὶναὐτὸν καὶ ἀφ'
ἑαυτοῦ καὶ ἀπὸ τοῦ πατρός. τὸ μὲν γὰρ ἀπένειμενεἰς
τὴν πατρικὴν ἡμᾶς αἰτίαν ἀναπέμπει· παρ' οὗ γὰρ ἡ οὐσία
τῷ παντί, παρ' ἐκείνου καὶ ἡ κατὰ φύσιν κίνησις. τὸ δὲ
τὴν τοῦ σώματος οἰκείανἐπὶ τὴν ἰδίαν τοῦ κόσμου
φύσιν, δι' ἣν ὑφ' ἑαυτοῦ πρὸς τὴν τοιαύτην ἐγείρεται κίνησιν·
536
ἔχει γάρ τι καὶ αὐτὸς καὶ κατὰ τὴν ζωὴν τὴναὐτοκίνητον

καὶ κατὰ τὸ σχῆμα σφαιροειδὲς ὂν πρὸς τὴν κύκλῳ κίνησιν
οἰκεῖον. τάχα δὲ καὶ εἰ θάτερον μόνον, συνεισήγετο τὸ λοι-
πόν· εἴτε γὰρ οἰκείαν εἶπε τῷ παντὶ τὴν κίνησιν, πόθεν
ἢ ἀπὸ τοῦ πατρὸς εἶχεν αὐτήν, παρ' οὗ καὶ τὴν οὐσίαν;
εἴτε δεδόσθαι παρὰ τοῦ δημιουργοῦ, πάντως οἰκείαν ἐδίδου
τῷ λαμβάνοντι νοῦς ὢν ἐκεῖνος καὶ πᾶσι τὸ κατ' ἀξίαν
ἀφορίζων. ἀλλ' ὅ γε φιλόσοφος ἀμφότερα συνέπλεξεν, ἵνα
τὴν τοῦ κόσμου πρὸς τὸν δημιουργὸν ὁμοίωσιν ἴδῃς. ὡς
γὰρ ἐκεῖνος αὐτὸς ἑαυτὸν νοεῖ καὶ περὶ ἑαυτὸν ἔστραπται
καὶ τὰ νοητὰ θεᾶται περὶ αὐτὰ ἐνεργῶν,
ταττόμενός φησιν [36 E]· ἡ δὲ ἐκ μέσου πρὸς τὸν ἔσχα-

τον οὐρανὸν διαπλακεῖσα κύκλῳ τε αὐτὸν περικα-
λύψασα αὐτὴ ἐν ἑαυτῇ στρεφομένη. ταῦτα δὲ οὐδὲν
διαφέρει τῶνδε τῶν ῥημάτων· τὸ γὰρ ἐκ μέσου πάντη
διατείνειντῷ ἐκ μέσου πρὸς τὸν ἔσχατον οὐρανὸν
διαπλακῆναιταὐτόν. ἀλλ' ἐκεῖ μὲν αὐτὴ παρ' ἑαυτῆς ἡ
ψυχὴ καὶ τὸ κέντρον τοῦ παντὸς καὶ τὴν ὅλην σφαῖραν
ταῖς ἑαυτῆς δυνάμεσι κατέλαμψεν, ἐνταῦθα δὲ ὁ δημιουργός
ἐστι τῆς ψυχώσεως αἴτιος, τὴν ψυχὴν εἰσοικίζων εἰς τὸ πᾶν·
γίγνεται γὰρ ὑπ' ἀμφοῖν τὸ αὐτό, δημιουργικῶς μὲν καὶ
νοερῶς ὑπὸ τῆς αἰτίας, αὐτοκινήτως δὲ ὑπὸ τῆς ψυχῆς.
νῦν δὲ ὁ φιλόσοφος τὸν ἀπὸ τῆς δημιουργίας μόνης δεσμὸν
παραδίδωσι· τὰ γὰρ ὅλα καὶ τὰ ἀγαθὰ διαφερόντως εἰς
τὴν θείαν αἰτίαν ἀναπέμπομεν, τὰ δὲ μερικὰ καὶ τὰ μὴ
ἀγαθὰ τῆς μὲν θείας ποιήσεως ἀνάξια νομίζομεν, ἄλλων
δὲ αἰτίων προσεχῶν ἀνάπτομεν, καίτοι καὶ ταῦτα κατὰ θεόν,
ὥσπερ λέγεται πολλάκις. τῆς οὖν πρὸς τὰ σώματα κοινω-
νίας οὔσης μὲν καὶ ἐπὶ τῆς θείας ψυχῆς, οὔσης δὲ καὶ
ἐπὶ τῆς μερικῆς, ἡ μὲν κατὰ ἀγαθοειδῆ βούλησιν γιγνομένη
καὶ ἀνεκφοίτητον τῶν νοητῶν προόδων ἔνθεός ἐστιν, ἡ δὲ
κατὰ πτερορρύησιν ἢ τόλμαν ἢ φυγὴν ἄθεος,
ταχῶς οὖν τῆς εὐδαιμονίας ὑφισταμένης τὴν πρωτίστην καὶ

ἀκροτάτην ἐν τῷ κόσμῳ θετέον, περὶ ἧς καὶ νῦν ὁ Πλάτων
τὸν λόγον πεποίηται. τοῦτο μὲν οὖν ἤδη φανερόν. εἰ
537
δὲ διὰ τὴν ψυχὴν θεὸν τὸν κόσμον εὐθὺς εἶπε τῷ μετα-

σχεῖν ψυχῆς, μὴ θαυμάζωμεν· ἕκαστον γὰρ ἐκθεοῦται διὰ
τὸ πρὸ αὑτοῦ προσεχῶς, ὁ μὲν σωματικὸς κόσμος διὰ ψυχήν,
ἡ δὲ ψυχὴ διὰ νοῦν, ὥς φησιν ὁ Ἀθηναῖος Ξένος[leg.
X 897 B] νοῦναὐτὴν προσλαβοῦσαν θεῖονγίνεσθαι
θεόν, νοῦς δὲ διὰ τὸ ἕν· διὸ καὶ ὁ νοῦς θεῖος, ἀλλ' οὐ θεός.
οὐκέτι δὲ τὸ ἓν δι' ἄλλο θεός, ἀλλὰ πρώτως θεός, ὡς νοῦς
πρώτως γνωστικόν, ὡς ψυχὴ πρώτως αὐτοκίνητος, ὡς τὸ
σῶμα πρώτως ἐν τόπῳ. τούτων δὲ ὄντων παναλήθων καὶ
Πλάτωνος ἐξαιρέτων δεῖ σκοπεῖν ἐν τοῖς ἑπομένοις, ποῦ τῇ
ψυχῇ τὸν νοῦν ἐφίστησιν, ὡς ἐνταῦθα τῷ σώματι τὴν ψυχήν.
Τὴν δὲ ψυχὴν οὐχ ὡς νῦν ὑστέραν ἐπιχειροῦμεν
λέγειν, οὕτως ἐμηχανήσατο καὶ ὁ θεὸς νεωτέραν·
οὐ γὰρ ἂν ἄρχεσθαι πρεσβύτερον ὑπὸ νεωτέρου
συνέρξας εἴασεν[34 BC].
ἅμα γὰρ ὑπέστησε τὴν ψυχὴν ὁ πατὴρ καὶ σώματι περιε-

κάλυψεν αὐτήν – ἀλλὰ τῇ τάξει τῆς οὐσίας· τὸ γὰρ τῷ
δημιουργῷ προσεχέστερον πρεσβύτερον, τὸ δὲ πορρωτέρω
νεώτερον. εἰ δὲ βούλει, καὶ κατὰ χρόνον τὸ πρεσβύτερον
καὶ τὸ νεώτερονἀκουστέον· πρεσβύτερος γὰρ ὁ ἐν ψυχῇ
χρόνος καὶ θειότερος, νεώτερος δὲ ὁ τοῦ σώματος, καὶ καθ'
ὅν ἐστιν ἡ ψυχὴ χρόνον, κατὰ τοῦτον οὐκ ἔστι τὸ σωμα-
τικόν, ἀλλὰ καθ' ἕτερον, ἐκείνου δεύτερον· ὡς γὰρ κινήσεως
ἕτερον εἶδος ἐν ἀμφοῖν, οὕτω καὶ χρόνος ἕτερος. τὸ τρίτον
τοίνυν ἐπὶ τῆς ψυχῆς τῷ ἐμηχανήσατοκυριώτατα ἐχρή-
σατο, σαφῶς ἐνδεικνύμενος, ὅτι πρᾶγμά ἐστιν αὐτοκίνητον
καὶ λόγων πλῆρες καὶ εὑρετικὸν παντοίων ἐπιχειρήσεων. ἔτι
τὸ τὰ πρεσβύτερα τῶν νεωτέρων ἄρχειν ἀπ' αὐτῶν καθήκει
τῶν νοητῶν καὶ εἰς τὸ πᾶν· καὶ γὰρ ἐκεῖ πάντων βασιλεὺς
τῶν νοερῶν ὁ Πρωτόγονος, ὁ ὑπὸ πάντων ὀνομαζόμενος,
καὶ ἐν τοῖς νοεροῖς πάντων λέγεται πατὴρ τῶν Κρονιδῶν
πρεσβύτατος [Hom. Ν 355]·
τὸ γενητὸν ἔλεγεν καὶ ἐπὶ τοῦ σωματοειδοῦς, ὅτι τὸ ἀεὶ

γεννώμενον καὶ τὴν ἄπειρον τοῦ εἶναι δύναμιν ἀεὶ δεχό-
μενον· τοιαύτη γὰρ καὶ ἡ ψυχή, τὴν ὅλην ἀπειρίαν τοῦ
538
ὄντος ἅμα μὴ δυναμένη δέξασθαι· δηλοῖ γοῦν ζῶσα κατὰ

μετάβασιν καὶ προβολὴν ἄλλων λόγων καὶ ἄλλων, οὐκ ἔχουσα
τὴν ἄπειρον ζωὴν ἅμα πᾶσαν παροῦσαν. ἀεὶ οὖν ἀνελίτ-
τουσα τὴν ἑαυτῆς ζωὴν δῆλον ὅτι καὶ τὴν οὐσίαν ἔχει γιγνο-
μένην ἀεὶ καὶ οἷον ἀπειρουμένην, ἀλλ' οὐκ οὖσαν ἄπειρον,
δι' ἣν ἀεὶ προσλαμβάνει ζωὴν οὐσιώδη καὶ αὐτὴν οὖσαν καὶ
κατὰ φύσιν αὐτῇ πάντως· τὸ γὰρ ἑκάστου τελεσιουργὸν πάν-
τως κατὰ φύσιν. ἀλλὰ μὴν εἰ αὐτοκίνητός ἐστιν, ὡς ἐρεῖ
προϊὼν[37 A] ὁ Τίμαιος, ἑαυτῇ τῆς οὐσιώδους ἐστὶν αἰτία
ζωῆς καὶ ἣν ἔχει ζωὴν οὐσιώδη, ὅλην ἅμα ἔχει ἑαυτῇ δι-
δοῦσα· ταύτῃ ἅμα καὶ ἀγένητός ἐστι καὶ γενητή, δι' ἣν μὲν
ἀεὶ ἔχει οὐσίαν καὶ ζωήν, ἀείζωος οὖσα καὶ ἀεὶ οὖσα, δι'
ἣν δὲ ἀεὶ δέχεται, γιγνομένη ἀεὶ καὶ οὐσία καὶ ζωή, διχό-
θεν οὖσα, καὶ ἀφ' ἑαυτῆς καὶ ἀπὸ τῶν πρὸ αὐτῆς, καὶ δι'
ἑαυτὴν μὲν ἀεὶ οὖσα, διὰ δὲ τὰ πρὸ αὐτῆς ἀεὶ γιγνομένη,
μᾶλλον δὲ διὰ τὰ πρὸ αὐτῆς ἄμφω ἔχουσα, καὶ εἶναι ὅ ἐστι
καὶ γίνεσθαι, δι' ἑαυτὴν δὲ θάτερον μόνον· τὸ γὰρ ἀεί τι
προσλαμβάνειν ἀπ' ἐκείνων ἔχει μόνων,
καὶ ὑπ' ἄλλων ζωὴν ὑποδεχόμενον, θειότερον ὂν τῶν κατὰ

μέθεξιν μόνον ζώντων, καταδεέστερον δὲ τῶν πρώτως ἐχόν-
των τὸ ζῆν, τὸ τῶν μὲν ἄλλων κινητικόν, ὑπὸ δὲ τῶν πρώ-
των κινούμενον, τὸ ὅμοιον ἅμα καὶ ἀνόμοιον, τὸ ἐξῃρημένον
τῶν ἐσχάτων τε καὶ συντεταγμένον αὐτοῖς. τοιούτων δὲ τῶν
ἐν τοῖς οὖσιν ἰδιωμάτων ὑπαρχόντων τὴν ψυχὴν σκεψώμεθα
ποῦ τακτέον, πότερον ἐν τοῖς πρώτοις ἢ ἐν τοῖς ἐσχάτοις.
ἀλλ' εἰ μὲν ἐν τοῖς πρώτοις, ὄντως ὂν ἔσται καὶ αἰώνιος
πάντη καὶ ἀκίνητος καὶ πάντα τὰ ἄλλα ἑξῆς, καὶ οὔτε τὸ
μεριστὸν τῶν ψυχικῶν λόγων ἔτι φυλάξομεν οὔτε τὸν ψυχι-
κὸν χρόνον οὔτε τὴν αὐτοκινησίαν οὔτε τὸ μεταβατικὸν οὔτε
ἄλλο τῶν τοιούτων οὐδέν· καίτοι γε ταῦτα ὁρῶμεν ἐναργῶς
ἐπὶ τῶν ἡμετέρων ψυχῶν πασῶν. νῦν δὲ ταῦτα ζητοῦμεν,
ὅσα κοινὰ τῶν ψυχῶν ἐστι πασῶν καὶ κατ' οὐσίαν ἐνόντα
ἐν αὐταῖς, οἷα δὴ ταῦτά ἐστιν· ὥστε εἰ πάσαις ὑπάρχει
κοινὰ ὄντα, οὐκ ἂν εἶεν αἱ ψυχαὶ τῶν πρώτων ᾗ ψυχαὶ καὶ
ἀεὶ ὄντων. ἀλλὰ μὴν οὐδὲ τῶν ἐσχάτων· εἰ γὰρ εἶεν ἐν
τοῖς ἐσχάτοις, ἑτεροκίνητον τὴν ψυχὴν ποιήσομεν καὶ μερι-
στὴν καὶ σύνθετον καὶ ἀπ' ἄλλων μόνον τελειουμένην, ὧν
539
πᾶν τοὐναντίον ὁρῶμεν καὶ ἐπὶ τῶν ἡμετέρων ψυχῶν· κι-

νοῦσι γὰρ ἑαυτὰς καὶ τελειοῦσι καὶ ἄγουσιν ὅπῃ βούλονται.
τῶν. μηδ' αὖ τοιοῦτον, οἷον ὑφειμένον ἀμφοτέρων· ὑπερ-

έχει γὰρ τῶν αἰσθητῶν ὑπ' αὐτῆς κινουμένων. ἀλλ' ἐπείπερ
ἐστὶ πέρας μὲν τῶν νοητῶν, ἀρχὴ δὲ τῶν αἰσθητῶν, τοι-
οῦτον μὲν πέρας καὶ τοιαύτην ἀρχήν, οἷόν ἐστι τὸ ἐν τῇ
γραμμῇ σημεῖον, οὐδαμῶς ῥητέον· οὐ γάρ ἐστιν ἐν αὐτοῖς
τοῖς περατουμένοις, ὥσπερ ἐν ἀμφοτέροις τοῖς τμήμασι τὸ
σημεῖον· ἄλλως δὲ τῶν νοητῶν πέρας, μετὰ τὴν ὑπόστασιν
τὴν νοητὴν ἀναφαινομένην, καὶ ἄλλως ἀρχὴν τῶν αἰσθητῶν,
ὡς ἐξῃρημένην καὶ ὡς κινητικὴν αὐτῶν· οὕτω γὰρ ἡμῖν
καὶ ἀναλογίαν τινὰ διασώσει, καὶ ἔσται ὡς τὰ ἑτεροκίνητα
πρὸς τὰ αὐτοκίνητα, οὕτω τὰ αὐτοκίνητα πρὸς τὰ ἀκίνητα,
καὶ συνέξει τὸν τῶν ὄντων σύνδεσμον διὰ τῆς οἰκείας μεσό-
τητος ἀνελίττουσα μὲν τὰς ἡνωμένας αἰτίας, συνάγουσα δὲ
τὰς διαπεφορημένας τῶν αἰσθητῶν δυνάμεις, καὶ περιεχο-
μένη μὲν ὑπὸ τῆς ἀκινήτου καὶ ἀεὶ κατὰ ταὐτὰ ἐχούσης
οὐσίας, περιέχουσα δὲ τὴν ἑτεροκίνητον καὶ μεταβαλλομένην
παντοίως γένεσιν, καὶ νοητὴ μὲν οὖσα ὡς πρὸς τὰ γενητά,
γενητὴ δὲ ὡς πρὸς τὰ νοητὰ καὶ οὕτως ἐν τῷ μέσῳ τὰ
ἄκρα δεικνύουσα, μιμουμένη καὶ ταύτῃ τὴν αἰτίαν αὐτῆς,
ἀμφιφαὴςκαὶ ἀμφιπρόσωποςοὖσα, καὶ τοῦ μὲν παν-
τὸς ἔχουσα τοὺς οἴακας, ὑποδεχομένη δὲ τοῖς ἑαυτῆς
καὶ δὴ καὶ κείσθω χωρὶς μὲν τὸ νοητὸν πλάτος, χωρὶς δὲ

τὸ ψυχικὸν πλῆθος, χωρὶς δὲ ἡ αἰσθητὴ φύσις, καὶ ἀνηρ-
τήσθω τὰ μὲν ἔσχατα εἰς τὰ μέσα, ταῦτα δὲ εἰς τὰ πρῶτα,
καὶ εἷς ἔστω σύνδεσμος τῶν ὄντων ὁ ἐν αὐτοῖς ὤν, ἡ ψυχή·
συνδεῖ γὰρ καὶ τὸ ἓν τὰ πάντα, ἀλλ' ἐξῃρημένως (πάντα
γὰρ ἥνωται ἀλλήλοις ὡςὁμόγονα καὶ ὡς ἐκ μιᾶς αἰτίας
ὄντα καὶ ὡς πρὸς ἓν ἐφετὸν ἀνατεταμένα), συνδεῖ δὲ καὶ ἡ
ψυχή, ἀλλ' ὡς ἐν αὐτοῖς οὖσα, καὶ ὡς ἐν τῇ ἀναλογίᾳ τὸ
μέσον ἕν ἐστι τῶν συνδεομένων, οὕτω καὶ τὴν ψυχὴν μέσην
θετέον τῶν ὄντων, συνδέουσαν ἅμα καὶ συνδεομένην, ὡς
αὐτοκίνητον ὑπάρχουσαν. τούτων δὲ εἰρημένων ἀναγκαῖον
540
μὲν ἦν εἰπεῖν λοιπόν, ὅπως καὶ ἐκ ποίων γενῶν ὑπέστησε

τὴν ψυχὴν ταύτην τὴν συνέχουσαν τὸν σύνδεσμον τῶν ὄν-
των· ἀναγκαιότερον δὲ πρῶτον περὶ αὐτῶν τῶν γενῶν εἰ-
πεῖν, τίνα τέ ἐστι καὶ πόθεν πρόεισι καὶ πῶς· δεῖ γὰρ τὰ
ὅλα πρὸ τῶν μερῶν γινώσκειν. τοῦτ' οὖν ἐστι τὸ τῶν προ-
κειμένων τέταρτον, καὶ λέγωμεν περὶ αὐτοῦ κατὰ τὸ δυνατόν.
Ὅτι μὲν οὖν ὁ νοητὸς κόσμος τὰς αἰτίας περιέχει τῶν
δευτέρων, καὶ ὅτι πάντα ἐστὶν ἐκεῖ τὰ εἴδη νοητῶς ἢ νοε-
ρῶς ἢ ὅπως βούλει καλεῖν – ἔστι γὰρ ἀμφοτέρως – ἐν
πολλοῖς ἀποδέδεικται λόγοις καὶ δειχθήσεται καὶ παρ' αὐτοῦ
μετέχον ἐκείνων εἶναι τοιοῦτον. ἀπὸ δ' οὖν τῶν γενῶν

τούτων ὑφίστησι τὴν ψυχικὴν οὐσίαν ὁ Πλάτων, αὐτὸ τὸ
ὑποκείμενον αὐτῆς παράγων πρῶτον ἀπὸ τῶν μέσων δηλαδὴ
γενῶν· ὥσπερ γὰρ καὶ ἐπὶ τῶν στοιχείων ἐλέγομεν, ὅτι καὶ
ἐν οὐρανῷ πάντα ἐστὶ καὶ ὑπὸ σελήνην καὶ ὑπὸ γῆν, καὶ
ἐκ τῶν τεττάρων μὲν πάντα, ἀλλ' οὐ τῶν αὐτῶν, ἀλλ' ὁ
μὲν οὐρανὸς ἐκ τῶν ἀκροτήτων, ἡ δὲ γένεσις ἐκ τῶν δευ-
τέρων, τὰ δὲ ὑπὸ γῆν ἐκ τῶν ἐσχάτων, οὕτω δὴ καὶ πάντα
μὲν ἐκ τῶν γενῶν τούτων, ἀλλὰ τὰ μὲν νοητὰ ἐκ τῶν πρώ-
των καὶ ἀμερίστων καὶ ἀκινήτων καὶ ὁλοτελῶν, τὰ δὲ αὐτο-
κίνητα ἐκ τῶν ἀμερίστων καὶ μεριστῶν, τὰ δὲ σωματοειδῆ
ἐκ τῶν μεριστῶν· οἷα γὰρ τὰ γένη, τοιαῦται καὶ αἱ οὐσίαι.
προηγεῖται δὲ τὰ μὲν ἀμέριστα τῶν ἀμερίστων ἅμα καὶ
μεριστῶν, ταῦτα δὲ τῶν μεριστῶν· ἔγγιον γὰρ τὸ ἀμέριστον
τοῦ ἑνός· διὰ γὰρ τὴν ἕνωσιν ἀμέριστόν ἐστιν. ἐπεὶ οὖν ἡ
ψυχικὴ οὐσία μέση δέδεικται τῶν ὄντων, ἐκ τῶν μέσων εἰ-
κότως ἐστὶ γενῶν τοῦ ὄντος, οὐσίας, ταὐτοῦ, θατέρου· τὰς
γὰρ ἀπὸ τούτων δυνάμεις καὶ ἐν Φαίδρῳ[246 A] συνθεὶς
καὶ ἡνίοχονκαὶ ἵππουςἐπεκάλεσε, διότι τὸ εἶναι αὐτῆς
ἀπ' αὐτῶν ἀφορίζεται· στάσιν δὲ καὶ κίνησιν ἐν ταῖς ἐνερ-
γείαις ταύτης θεωρήσομεν.
οἳ δὲ ἀνωτέρω χωροῦντες δύο νόας πρὸ αὐτῆς θέντες, τὸν

μὲν τῶν ὅλων τὰς ἰδέας ἔχοντα, τὸν δὲ τῶν μερικῶν, τού-
των εἶναί φασι μέσην, ὡς ἀπ' ἀμφοῖν ὑφισταμένην· οὕτω
γὰρ ὁ Ἀσιναῖοςλέγει Θεόδωρος, εὑρὼν παρὰ τῷ Πορ-
541
φυρίῳτὴν δόξαν ὡς ἐκ Περσίδος ἥκουσαν· ταῦτα γοῦν

Ἀντωνῖνονἱστορῆσαι τὸν Ἀμμωνίου μαθητήν. τούτων δὲ
πρὸς μὲν τοὺς πρώτους ῥητέον, ὅτι οὔπω τοῦ Πλάτωνος
ἀριθμὸν ποιοῦντος τὴν ψυχὴν ἄτοπον ἀριθμοῦ ζητεῖν ἀρ-
χὰς ἐξ ὧν ἐστι. πρὸς δὲ τοὺς δευτέρους, ὅτι Πλάτων ἀσώ-
ματον εἶναί φησι τὴν ψυχὴν καὶ ἁπλοῦν πρὸς πᾶν σῶμα
παραβαλλομένην, καὶ αὐτοκίνητον ἔχειν οὐσίαν, οὐδὲν δὲ
διάστημα τοιοῦτον. πρὸς δὲ τοὺς τρίτους, ὅτι τὴν ἄλογον
οὐ βούλεται πρεσβυτέραν εἶναι τῆς λογικῆς· οὐ γὰρ ἄρχε-
σθαι πρεσβύτερον ὑπὸ νεωτέρου, καθάπερ εἶπεν[34 C],
ὁ θεὸς ἠξίωσε. πρὸς δὲ τοὺς τετάρτους, ὅτι οὐ περὶ γνώ-
σεώς ἐστι ψυχικῆς ὁ λόγος, ἀλλὰ περὶ οὐσίας· οὐκ ἔδει οὖν
μέσην αὐτὴν φάναι τῶν γνωστικῶν δυνάμεων, τῆς νοερᾶς
καὶ τῆς αἰσθητικῆς. πρὸς δὲ τοὺς πέμπτους, ὅτι πᾶς νοῦς
ἀγένητός ἐστι καὶ σωμάτων χωριστός, ὁ δὲ Πλάτων τὴν με-
ριστὴν οὐσίαν καὶ γιγνομένην εἶπεν,
φοῖν ἐστιν ἡ ἁρμονία τῆς ψυχῆς· αὕτη γάρ ἐστι τὸ πρῶ-
τον ἡρμοσμένον, διὸ καὶ ἄλλοις μεταδίδωσι τῆς ἁρμονίας·
τὸ γὰρ καὶ ἄλλῳ μεταδιδόναι τινὸς δυνάμενον ἢ αὐτό ἐστι
τὸ εἶδος ἢ πρώτως αὐτοῦ μετέσχηκεν. ὑφειμένη οὖν τῆς
νοητῆς ἁρμονίας καὶ τῶν ἀριθμῶν ὑφεῖται τῶν νοητῶν, καὶ
ὑπερέχουσα τῆς αἰσθητῆς ἁρμονίας ὑπερέχει καὶ τῶν αἰσθη-
τῶν ἀριθμῶν. καὶ εἰ δεῖ περὶ ἑκατέρου τούτων συντόμως
εἰπεῖν, τετραχῶς ἑκάτερον αὐτῶν ἐστιν· καὶ γὰρ ἀριθμὸς
πρώτιστος μὲν ὁ θεῖος, δεύτερος δὲ ὁ οὐσιώδης, καὶ τρίτος
δὲ ὁ ψυχικός, ἔσχατος δὲ ὁ φυσικός, ὃ μὲν ἑνοειδής, ὃ δὲ
ἀκίνητος, ὃ δὲ αὐτοκίνητος, ὃ δὲ ἑτεροκίνητος· καὶ ἡ ἁρ-
μονία πρώτη μὲν ἡ ἐν θεοῖς, δευτέρα δὲ ἡ ἐν τοῖς ὄντως
οὖσι, τρίτη δὲ ἡ ἐν ταῖς ψυχαῖς, ἐσχάτη δὲ ἡ ἐν τοῖς
ἡρμοσμένοις ὑπ' ἄλλων. εἰ μὲν οὖν τῷ Πλάτωνι νῦν προ-
κείμενον ἦν περὶ τῆς ἁρμονίας εἰπεῖν τῆς ψυχικῆς, εἶπεν
ἄν, ὅτι μέση τῆς τε ἀμερίστου καὶ τῆς μεριστῆς ἁρμονίας
ἐστίν· ἐπειδὴ δὲ περὶ τῆς οὐσίας κατὰ τὸ παρὸν ὁ λόγος,
ταὐτοῦ καὶ θατέρου καὶ οὐσίας τὸ μέσον αὐτὴν κατειληφέναι
φησί. δεῖ δὲ κἀκεῖνα θεωρεῖν, ὅτι ὥσπερ ἐπιστροφὴν ἐν
τούτοις πεποίηται τῶν προόδων τῆς ψυχικῆς οὐσίας εἰς τὰς
ἀρχάς· διττοῦ γὰρ ὄντος τοῦ εἴδους τῶν κράσεων καὶ τοῦ
διόπερ οὔτε ἀριθμητικὴν ἔχει μόνον τὴν οὐσίαν (οὐ γὰρ ἂν

542
ἦν συνεχής), οὔτε γεωμετρικήν (οὐ γὰρ ἂν ἦν διωρισμένη),

ἅμα δέ ἐστιν ἀμφότερα. καὶ ἀριθμητικὴν ἄρα καὶ γεωμετρι-
κὴν αὐτὴν ῥητέον. ἀλλὰ καθόσον ἀριθμητική ἐστιν, ἔχει
καὶ τὴν ἁρμονικὴν ὁμοῦ κατ' οὐσίαν (τὸ γὰρ πλῆθος ἡρμο-
σμένον ἐστὶ τὸ ἐν αὐτῇ, καὶ ἐν ταὐτῷ τό τε καθ' αὑτὸ καὶ
τὸ πρός τι ποσὸν συνείληφεν), καθόσον δὲ γεωμετρική, τὴν
σφαιρικήν· οἱ γὰρ ἐν αὐτῇ κύκλοι καὶ ἀκίνητοί εἰσι καὶ
κινούμενοι, κατ' οὐσίαν μὲν ἀκίνητοι, κατ' ἐνέργειαν δὲ
ζωτικὴν κινούμενοι, μᾶλλον δὲ ὁμοῦ τὸ συναμφότερον ἔχον-
τες· αὐτοκίνητοι γάρ εἰσι· τὸ δὲ αὐτοκίνητον ὁμοῦ κινεῖται
καὶ ἀκίνητόν ἐστιν· ἑαυτὸ γὰρ κινεῖ· τὸ δὲ κινεῖν ἀκινήτου
δυνάμεώς ἐστι. πάσας ἄρα τὰς ἐπιστήμας οὐσιωδῶς ἡ ψυχὴ
προείληφε· τὴν μὲν γεωμετρίαν κατὰ τὴν ὁλότητα, κατὰ τὸ
σχῆμα, κατὰ τὰς γραμμάς· τὴν δὲ ἀριθμητικὴν κατὰ τὸ
πλῆθος καὶ τὰς οὐσιώδεις ἐν αὐτῇ μονάδας, ὡς ἐδείξαμεν
ἔμπροσθεν· τὴν δὲ ἁρμονικὴν κατὰ τοὺς λόγους τῶν ἀριθ-
μῶν· τὴν δὲ σφαιρικὴν κατὰ τὰς διττὰς περιφοράς· καὶ ὁ
ὡς ἀληθῶς σύνδεσμος τῶν μαθημάτων οὗτός ἐστιν, οὐσι-
ώδης, αὐτοκίνητος, νοερός, ἡνωμένος, ἀμόρφως καὶ καθαρῶς
τὰ πάντα περιέχων, ἀσχηματίστως μὲν τὰ σχήματα,
νοῦν· ὅλως γὰρ ἡ διαίρεσις αὕτη καὶ ὁ πληθυσμὸς ἀπ'

ἐκείνης ὑπάρχει τῆς θεότητος. προόδου γοῦν καὶ πλήθους
καὶ πολλαπλασιασμῶν αἴτιόν ἐστι τὸ ζῳογονικόν· διὸ καὶ
τῶν φιλοσόφων τινὲς τοῖς θεοῖς ἐξομοιοῦντες τὰ ἀπ' αὐτῶν
τοὺς μὲν νόας κατὰ τὸ ἄρρεν γένος τῶν θεῶν, τὰς δὲ ψυ-
χὰς κατὰ τὸ θῆλυ τάττειν ἀξιοῦσι· νοῦς μὲν γὰρ ἀδιαίρετος
καὶ περισσοειδής, ψυχὴ δὲ διαιρετὴ καὶ δυοειδής, καὶ ὃ μὲν
ταῖς πατρικαῖς αἰτίαις, ἣ δὲ ταῖς γονίμοις ἀνὰ λόγον, καὶ ὃ
μὲν τοῦ πέρατος ὢν συγγενής, ἣ δὲ τῆς ἀπειρίας. καὶ εἴ
με ἔροιο, πῶς ἡ ψυχὴ μία καὶ πῶς δυοειδής, εἴποιμ' ἄν,
μία μὲν ὡς αὐτοκίνητος (τοῦτο γὰρ κοινὸν ἁπάσης τῆς
ψυχικῆς ζωῆς καὶ τῶν ἐν αὐτῇ μερῶν), δυοειδὴς δὲ κατὰ
τὰς διττὰς ζωάς, τήν τε πρὸς τὰ πρῶτα ἐπιστρεφομένην καὶ
τὴν τῶν δευτέρων προνοοῦσαν. καὶ κατὰ μὲν τὸ οὐσιῶδες
τὴν μίαν αὐτὴν ἔχειν φήσω ζωήν (καὶ γὰρ τὸ αὐτοκίνητον
οὐσία τῆς ψυχῆς), κατὰ δὲ τὸ ταυτὸν καὶ ἕτερον διττὰς τὰς
ἑαυτῆς διορίζειν ζωάς. ἀλλὰ διὰ τί εὐθυγραμμικῶς ὑφί-
στησι τὴν ψυχὴν πρῶτον, ἔπειτα κυκλικῶς; καὶ τίνα τρόπον
ἡ εὐθεῖα γραμμὴ προσήκει τῇ οὐσίᾳ τῆς ψυχῆς;
543
εἴ τις αὐτῷ διδοίη κίνησιν, ἀμετάβατον ἔχει ταύτην τὴν

ἐνέργειαν· ὅλον γὰρ ὁμοῦ θεᾶται τὸ νοητόν, αἰώνιον ζωὴν
ἔχων περὶ τὰ αὐτὰ καὶ ἐν τῷ αὐτῷ καὶ κατὰ ταὐτὰ ἐνερ-
γῶν· ψυχὴ δὲ μεταβατικήν· ἄλλοτε γὰρ ἄλλοις εἴδεσι προς-
βάλλει, κἂν τὴν τοῦ παντὸς εἴπῃς· ἴδιον γὰρ τοῦτο ψυχῆς,
τὸ διὰ χρόνουἐνεργεῖν, ὡς ἐν τῷ Φαίδρῳ[247 D] φησί.
πᾶσα δὲ κίνησις μεταβατικὴ γραμμή ἐστιν· ἔχει γὰρ τὸποθὲν
ποὶ καὶ τὸ κατ' εὐθεῖαν καὶ ἑτέραν μὲν τὴν ἀρχήν, ἕτερον
δὲ τὸ πέρας. ὥστε καὶ ταύτῃ τὴν γραμμὴν ἐπὶ τὴν ψυχι-
κὴν ἀναπέμψομεν ζωήν. ἔτι τὸ μὲν ἀκίνητον αἴτιον τῶν
αὐτοκινήτων ἐστὶ κινητικόν· ταῦτα γὰρ αὐτοῦ μετέχει προς-
εχῶς· τὸ δὲ αὐτοκίνητον τῶν ἑτεροκινήτων. ἐπεὶ τοίνυν ἡ
ψυχὴ προνοεῖ τῶν ἑτεροκινήτων, πρὸ αὐτῶν οὖσα κατ' οὐ-
σίαν καὶ ὡς αὐτόζως τῶν τὴν ζωὴν ἐχόντων ἐπείσακτον
ἀναβεβηκυῖα πάντων, ἔχει καὶ κατὰ τοῦτο τὸ γραμμοειδὲς
ἐν τῇ προνοίᾳ τῇ ἑαυτῆς, ἑτέρων οὖσα κινητικὴ καὶ ἑτερο-
κινήτων συστατική, καθάπερ ἡ γραμμὴ διάστασίς ἐστιν ἄλλου
πρὸς ἄλλο καὶ ἔκστασις ἑαυτῆς ἐξισταμένη. ἐν μὲν οὖν τοῖς
περὶ τοῦ μίγματος λόγοις κἀν τοῖς περὶ τῶν ἀριθμῶν καὶ
τῶν μεσοτήτων αὐτὸ τὸ ὂν τῆς ψυχῆς ἐξέφαινεν, ὅπως ἕν
ἐστι καὶ πολλά, καὶ τίνας ἔχει προόδους καὶ ἐπιστροφὰς
κινήτων συστατική, καθάπερ ἡ γραμμὴ διάστασίς ἐστιν ἄλλου

πρὸς ἄλλο καὶ ἔκστασις ἑαυτῆς ἐξισταμένη. ἐν μὲν οὖν τοῖς
περὶ τοῦ μίγματος λόγοις κἀν τοῖς περὶ τῶν ἀριθμῶν καὶ
τῶν μεσοτήτων αὐτὸ τὸ ὂν τῆς ψυχῆς ἐξέφαινεν, ὅπως ἕν
ἐστι καὶ πολλά, καὶ τίνας ἔχει προόδους καὶ ἐπιστροφὰς
πρός τε τὰ ἀνωτέρω καὶ πρὸς ἑαυτό, καὶ ὅπως τὰ μετ' αὐτὸ
καὶ παράγει καὶ ἐπιστρέφει, καὶ ὅπως ἐλόγωσε τὸν κόσμον
ὅλον καὶ συνέδησεν. ἐν δὲ τοῖς περὶ τῆς εὐθείας καὶ τῶν
κύκλων τὸ ζωτικὸν τῆς ψυχῆς καὶ νοερὸν παραδίδωσι, καὶ
ὡς μετέχει τῆς ἐν νῷ ζωῆς, καὶ ὡς ἐπέστραπται πρὸς ἑαυτό,
καθὸ καὶ αὐτόζων ἐστὶ καὶ αὐτοκίνητον· ἡ μὲν γὰρ εὐθεῖα
τὴν ἀπὸ τῶν κρειττόνων πρόοδον δηλοῖ τῆς ψυχικῆς ζωῆς,
ἡ δὲ εἰς κύκλον κατάκαμψις τὴν νοερὰν στροφήν· καὶ γὰρ
544
ταύτην τὴν δύναμιν καὶ τὴν παρακτικὴν τῆς ἐν ἑαυτῇ ζωῆς

ἀπὸ τοῦ πατρὸς ἔλαχεν ἡ ψυχή. διττῆς δὲ οὔσης τῆς ψυχι-
κῆς ζωῆς, τῆς μὲν διανοητικῆς, τῆς δὲ δοξαστικῆς, δύο τε
εὐθεῖαι προέρχονται καὶ εἰς δύο κατακάμπτονται κύκλους.
ὡς οὖν συνελόντι φάναι, ἡ μὲν οὐσία τῆς ψυχῆς ὅλον οὖσα
καὶ ἐκ μερῶν ἀριθμός ἐστιν ἡρμοσμένος, ἡ δὲ ζωὴ εὐθεῖα
ἡ δὲ εἰς κύκλον κατάκαμψις τὴν νοερὰν στροφήν· καὶ γὰρ

ταύτην τὴν δύναμιν καὶ τὴν παρακτικὴν τῆς ἐν ἑαυτῇ ζωῆς
*** μονοειδὴς καὶ δυοειδής, ὁ δὲ νοῦς διανοητικὸς καὶ δοξα-
στικός· ἔστι γὰρ ἐν αὐτῇ τὸ ὄν, ἡ ζωή, ὁ νοῦς. μᾶλλον δὲ
καὶ πρὸ τῶν γνωστικῶν δυνάμεων τὰς ζωτικὰς ἐφ' ἑαυτῶν
ἰδόντες ὁμοῦ μὲν οὔσας μεταβατικάς, ὁμοῦ δὲ αὐτοκινήτους,
τὸ μὲν μεταβατικὸν αὐτῶν τὴν εὐθεῖαν ἐνεικονίζεσθαι φή-
σομεν, τὸ δὲ αὐτοκίνητον τὸν κύκλον· ἀφ' ἑαυτῶν γὰρ
κινοῦντα ι πρὸς ἑαυτάς. διὸ καὶ ὁ Τίμαιοςκατ' αὐτὴν
μόνην ἐν τούτοις τὴν ζωτικὴν κίνησιν λαβὼν τό τε εὐθὺ
καὶ κυκλικόν, ἐν τοῖς ἑπομένοις τὰς γνωστικὰς τῶν κύκλων
παραδίδωσι κινήσεις, ὡς ἤδη γενομένης αὐτῷ τῆς ψυχῆς
αὐτοκινήτου, καὶ πᾶσαν ἑαυτὴν κινοῦσαν ἀποκαλεῖ[37 A].
νῦν δ' οὖν εἰ ζωὰς τὰς εὐθείας θήσομεν καὶ ταύτας οὐ-
σιώδεις, διὸ καὶ τὴν σύστασιν αὐτῆς ἐποίησεν εὐθεῖαν τῆς
ψυχῆς ὡς ἂν τῷ εἶναι τὸ ζῆν ἔχουσαν, τὸν κύκλον τὸ εἶδος
Πρόκλος. Σχόλια στον Τίμαιο του Πλάτωνα.

Τόμ. 2, p. 244, γρ. 29

545

*** μονοειδὴς καὶ δυοειδής, ὁ δὲ νοῦς διανοητικὸς καὶ δοξα-
στικός· ἔστι γὰρ ἐν αὐτῇ τὸ ὄν, ἡ ζωή, ὁ νοῦς. μᾶλλον δὲ
καὶ πρὸ τῶν γνωστικῶν δυνάμεων τὰς ζωτικὰς ἐφ' ἑαυτῶν
ἰδόντες ὁμοῦ μὲν οὔσας μεταβατικάς, ὁμοῦ δὲ αὐτοκινήτους,
τὸ μὲν μεταβατικὸν αὐτῶν τὴν εὐθεῖαν ἐνεικονίζεσθαι φή-
σομεν, τὸ δὲ αὐτοκίνητον τὸν κύκλον· ἀφ' ἑαυτῶν γὰρ
κινοῦντα ι πρὸς ἑαυτάς. διὸ καὶ ὁ Τίμαιοςκατ' αὐτὴν
μόνην ἐν τούτοις τὴν ζωτικὴν κίνησιν λαβὼν τό τε εὐθὺ
καὶ κυκλικόν, ἐν τοῖς ἑπομένοις τὰς γνωστικὰς τῶν κύκλων
τῆς ζωῆς ὁποῖόν ἐστι δηλοῦν ἡμεῖς γε φήσομεν, καὶ ὡς
αὐτοκίνητον καὶ ἀφ' ἑαυτοῦ ἀρχόμενον καὶ εἰς ἑαυτὸ ἐπι

τῆς ζωῆς ὁποῖόν ἐστι δηλοῦν ἡμεῖς γε φήσομεν, καὶ ὡς
αὐτοκίνητον καὶ ἀφ' ἑαυτοῦ ἀρχόμενον καὶ εἰς ἑαυτὸ ἐπι-
στρεφόμενον, ἀλλ' οὐχ οἷον τὸ τῶν ἀλόγων εἰς τὰ ἔξω φερό-
μενον οἷον ἐπ' εὐθείας, ἅτε εἰς ἑαυτὸ συννεῦσαι μηδέποτε
δυνάμενον καὶ ὀρεκτικὸν ἄλλων τῶν ἐκτὸς κειμένων· τὸ γὰρ
αὐτοκίνητον ἀφ' ἑαυτοῦ πρὸς ἑαυτὸ κινεῖται καὶ ὀρέγεται
ἑαυτοῦ καὶ σύνεστιν ἑαυτῷ. διὸ καὶ κυκλικόν ἐστι τὸ τοι-
όνδε τῆς ζωῆς εἶδος· ἐν γὰρ κύκλῳ τὸ αὐτὸ πέρας ἐστὶ καὶ
ἀρχή, καθάπερ καὶ ἐν τῷ πρὸς ἑαυτὸ ἐπιστρεφομένῳ καὶ
ἀρχομένῳ ἀφ' ἑαυτοῦ καὶ τελευτῶντι εἰς ἑαυτό. καὶ ἡ εὐ-
θεῖα οὖν ἀδιάστατος καὶ ὁ κύκλος, ἣ μὲν οὖσα ζωῆς εἰκών,
ὃ δὲ ἐπιστρεπτικῆς εἰς ἑαυτὴν ζωῆς καὶ οὐ πάσης ἁπλῶς
ζωῆς· καὶ γὰρ ἄμφω θεᾶσθαι δυνατὸν ἐπὶ τῶν ψυχῶν, τὸ
μὲν εὐθὺ κατὰ τὰς μεταβάσεις τῶν ὀρέξεων, τὸ δὲ κυκλικὸν
κατὰ τὴν ἀπὸ τῶν αὐτῶν ἐπὶ τὰ αὐτὰ περιαγωγήν.
546
τὴν εἰς κύκλους κατάκαμψιν ἀποδιδόναι νομίζω προσήκειν·

ἐπεὶ γὰρ αἱ ἐπιστροφαὶ συνεχεῖς ταῖς προόδοις εἰσίν, ἐπὶ
ταὐτὸ πάλιν ἀνακαλούμεναι τὰ προεληλυθότα, τὰς εὐθείας
εἰς κύκλους κατακεκάμφθαι φησί, καὶ ἐπειδὴ τὸ ζωτικὸν
τῆς ψυχῆς νοερόν ἐστι καὶ ἀποκαταστατικὸν καὶ τὸ νοητὸν
πλῆθος ἀνελίττον, ἐπὶ τὸ αὐτὸ πάλιν ἀποκαθίσταται, καὶ
διότι τὰ ἑτεροκίνητα κινεῖ πρὸς ἑαυτὴν ἐπεστραμμένη καὶ
ἑαυτὴν ἡ ψυχὴ κινοῦσα· κατὰ πάντα γὰρ προσήκει ταῦτα
τὸ κυκλικὸν αὐτῇ· καὶ γὰρ ἡ πρόοδος αὐτῆς συνεχής ἐστι
πρὸς τὴν ἐπιστροφήν· οὐ γὰρ ἀτελής ἐστι· καὶ ἡ τῶν ἑτερο-
κινήτων κίνησις ἐξήρτηται τῆς αὐτοκινήτου ζωῆς, καὶ ὥσπερ
οὐκ ἀναιρεῖται τὰ ἕτερα διὰ τῶν ἑτέρων, ἀλλὰ τελειοῦται,
τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ἡ τῶν εὐθειῶν σύστασις οὐκ ἀναι-
ρεῖται διὰ τῆς εἰς κύκλους κατακάμψεως, ἀλλὰ μενουσῶν
ἐκείνων οἱ κύκλοι γεννῶνται· πάντα γὰρ ὁμοῦ ἐστιν ἐπὶ
τῆς ψυχῆς, ὡς τῷ διωρισμένῳ τὸ συνεχές, οὕτω τῇ εὐθείᾳ
τὸ κυκλικόν· καὶ γὰρ δεῖ καὶ τὸ εὐθὺ μένειν καὶ τὸ περι-
φερές, ὡς ἅμα τὸ ἀμέριστον καὶ μεριστόν· αἰωνίως γὰρ ὁ
δημιουργὸς ποιεῖ, ὥστε τὰ γινόμενα ὑπ' αὐτοῦ πάντως ἀεί
ἐστιν. ἅμα οὖν καὶ τὸ εὐθὺ καὶ τὸ περιφερές ἐστιν ἐν τῇ
ψυχῇ, ὅ,τι ποτ' ἂν ᾖ ἑκάτερον.
... ὡς ἅμα τὸ ἀμέριστον καὶ μεριστόν· αἰωνίως γὰρ ὁ

δημιουργὸς ποιεῖ, ὥστε τὰ γινόμενα ὑπ' αὐτοῦ πάντως ἀεί
ἐστιν. ἅμα οὖν καὶ τὸ εὐθὺ καὶ τὸ περιφερές ἐστιν ἐν τῇ
ψυχῇ, ὅ,τι ποτ' ἂν ᾖ ἑκάτερον. τίνες οὖν οἱ διττοὶ κύκλοι
καὶ πῶς οἰκειότατοι πρὸς τὴν ψυχήν; εἰ μὲν τοίνυν ἡ οὐ-
σία τῆς ψυχῆς ἀπὸ νοῦ προελθοῦσα τοιαύτη τις ἦν, οἵα·
παντελῶς ἐστερῆσθαι τῆς νοερᾶς ἰδιότητος, οὐκ ἂν αὐτῇ τὸ
κυκλικὸν ἔπρεψεν εἶδος· ἐπεὶ δὲ κατὰ μέθεξίν ἐστι νοερὰ
καὶ νοῦς ἀνειλιγμένος καὶ δυοειδής, διὰ μὲν τὸ νοερὸν
ἑαυτῆς κύκλος ἐστὶν ἀσχημάτιστος καὶ ἀμεγέθης καὶ αὐτο-
κίνητος, διὰ δὲ τὸ δυαδικὸν διττὸς ὥσπερ λέγεται κύκλος·
διττὴ γὰρ αὐτῆς καὶ ἡ πρόοδος, ὥστε καὶ ἡ ἐπιστροφὴ διττή,
καὶ διττὸς ὁ λόγος, ὥστε καὶ ἡ νοερὰ μετουσία διττὴ κατὰ
τὰς διττὰς ζωάς. ἐπειδὴ δὲ συνάπτονται μὲν αὗται κατὰ
τὴν πρώτην αὐτῶν πρόοδον, προϊοῦσαι δὲ διαιροῦνται ἀπ'
ἀλλήλων, μετὰ δὲ τὴν πρόοδον αὖθις ἐπιστρέφονται πρὸς
547
τὰς ἀρχάς, κατ' αὐτὸ τὸ τῆς ἐπιστροφῆς ἰδίωμα συνάπτον-

ται πάλιν, τῆς μὲν πρώτης προσβολῆς τὴν μονὴν δηλούσης,
τῆς δὲ ἀπ' ἀλλήλων σχίσεως τῆς μετὰ τὴν προσβολὴν τὴν
πρόοδον, τῆς δὲ ἐν τῷ κατ' ἀντικρὺ συνάψεως τὴν
περιαγομένην κίνησιν οὐκ ὡς οἱ πρὸ αὐτοῦ τῶν ἐξηγη-

τῶνἐπὶ τῆς ψυχῆς οἴεται δεῖν ἀκούειν (ἐν αὐτῇ γάρ ἐστιν
ἥδε καὶ οὐ περὶ αὐτὴν ἡ τῆς ψυχῆς κίνησις), ἀλλ' ἐπὶ τοῦ
νοῦ καὶ τῆς νοερᾶς ζωῆς· καὶ γὰρ οὐδαμοῦ φαίνεται τοῦ
λοιποῦ τῷ νῷ τὴν ψυχὴν συνάπτων· δεῖ δέ, ἵνα καὶ τοῦτο
προσθεὶς ζῷον ἔμψυχον ἔννουνἀποφαίνῃ τὸ πᾶν. οὕ-
τως οὖν καὶ ἡμῖνἀκουστέον τὴν ἐν ταὐτῷ κατὰ ταὐτὰ
περιαγομένην κίνησιν, τὴν νοεράν· αὕτη γὰρ περιέχει τὴν
ψυχήν, ὥσπερ ἡ ψυχὴ περικαλύπτει τὸν οὐρανόν. ἀλλ' ὁ
μὲν νοῦς κίνησίς ἐστιν ἀκίνητος· ὅλη γὰρ ἅμα καὶ ἑνιαίως
ὑφέστηκεν· ἡ δὲ ψυχὴ κίνησις αὐτοκίνητος· καὶ ὃ μὲν
μονοειδής ἐστιν, ἣ δὲ δυοειδής, καὶ ὃ μὲν εἷς καὶ ἀδιαί-
ρετος, ἣ δὲ ἑαυτὴν διαιροῦσα καὶ πολλαπλασιάζουσα. μετ-
έχει δὲ ἡ ψυχὴ τοῦ νοῦ, καθόσον ἐστὶ νοερά, καὶ δι' αὐτοῦ
συνάπτεται ⟦καὶ⟧ πρὸς τὸν θεῖον νοῦν· νοῦ γὰρ ἡ τοῦ
παντὸς ψυχὴ μετέχουσα πρὸς τὸ νοητὸν ἄνεισιν. ἀνάγκη
τοίνυν νοερὰν εἶναι τὴν ἐν τῷ αὐτῷ καὶ κατὰ ταὐτὰ περι-
αγομένην κίνησιν, ἄλλην οὖσαν ζωὴν τῶν δύο κύκλων, εἴπερ
αὐτοὺς περιέλαβεν. ἢ οὖν τοῦ μεθεκτοῦ ταύτην νοῦ φή-
σομεν ὑπερκαθημένου προσεχῶς τῆς ψυχῆς ἢ αὐτοῦ τοῦ
δημιουργοῦ τῆς ψυχῆς. ἀλλὰ μὴν ἀδύνατον τούτου·
κινήσεσιν. εἰ δὲ καὶ τοῦτο, δηλονότι δυνάμεις οἵδε εἰσὶν οἱ

κύκλοι τῆς ψυχῆς γνωστικαί τε καὶ πολλῷ πρότερον ζωτικαὶ
τῆς ψυχῆς, τετραδικαί τε καὶ τριαδικαί· πάντων γάρ εἰσι
τῶν αἰσθητῶν περιληπτικαὶ κατ' ἄμφω, καὶ πᾶσαν τὴν ἐν
αὐτοῖς ὁμοιότητα διὰ τῆς τριάδος καὶ ἀνομοιότητα διὰ τῆς
τετράδος γιγνώσκουσι καὶ πᾶσαν τὴν ποικιλίαν τά τε γένη
τὰ ἐν αὐτοῖς πάντα, καὶ εἴ τινος ἀληθείας ἐν τῷ ὁπωσοῦν
εἶναι μέτεστιν αὐτοῖς ἢ συμμετρίας ἢ κάλλους ἀπὸ τῶν ὄντως
ὄντων. καὶ μὴν καὶ τὸ ἐν ἑκάστῳ τῶν κύκλων εἶναι τοὺς
ἑπτὰ τούτους ὅρους τοὺς γεωμετρικοὺς ἑπταπλασιάζει τοὺς
548
λόγους, τοῦτο δὲ τῆς αὐτοκινησίας ἐστὶ γνώρισμα τῆς ψυ-

χικῆς· αὕτη γὰρ ἑαυτὴν γεννᾷ καὶ πολλαπλασιάζει καὶ ἅμα
ἑπτάς τέ ἐστι καὶ ὁ ἀπὸ τῆς ἑπτάδος ἀριθμός. ἔτι δὲ τὸ
κατὰ τἀναντία ἀλλήλοις πορεύεσθαι τοὺς κύκλους τοὺς ψυ-
χικοὺς δηλοῖ τὸ πανταχοῦ προϊέναι τὰς δυνάμεις ταύτας καὶ
πάντων εἶναι γονίμους καὶ αἰτίας τῆς πανταχοῦ μεριζομένης
ἑτερότητος καὶ αὐτῶν τῶν περὶ τὴν γένεσιν ἐναντιώσεων·
ἔστι γὰρ τὰ ἐναντία καὶ ἐν ψυχῇ καὶ ἐν οὐρανῷ καὶ ἐν
ὕλῃ, ἀλλ' ἐκ μὲν τῶν ἐνύλων ἐναντίων ἡ γένεσις, διὰ δὲ
τῶν οὐρανίων, ἀπὸ δὲ τῶν ψυχικῶν λόγων ὑφέστηκεν· ἔχει
γὰρ τὰ μὲν τὸν ἐξ ὧν, τὰ δὲ τὸν δι' ὧν, τὰ δὲ τὸν ἀφ'
γοῦν εὕρομεν αὐτὸ καὶ ἡμεῖς τὸ υπαρά τισι τῶν περιττῶν

ὀνομαζόμενον, μεταξύ τέ ἐστι δύο σφαιρῶν, τοῦ τε ψκαὶ
τοῦ χ, τούτου μὲν θερμοτέρου διὰ τὸ πνεῦμα καὶ ζωτικω-
τέρου μᾶλλον ὄντος, ἐκείνου δὲ ἧττον ἑκάτερον ἔχοντος·
ὥστε πάλιν δύο νόων ἐστὶ μεσότης, τοῦ μὲν προτέρου, τοῦ
δὲ ὑστέρου, καὶ ὁ μέσος χαρακτὴρ τὴν πρὸς ἑκάτερον αὐ-
τῆς οἰκειότητα καὶ σχέσιν δηλοῖ. μᾶλλον μὴν ὁ Πλάτων τὸ
χτῇ ψυχῇ δέδωκε, καίτοι καὶ τοῦ ψστοιχείου σφαίρας
ὄντος, ἵνα τὸ ἰσορρεπὲς ἐνδείξηται τῆς κινήσεως αὐτῆς,
πασῶν τῶν εὐθειῶν ἴσων οὐσῶν ἐν τῷ χ, καὶ οὕτω τὸ αὐτο-
κίνητον γνώριμον ποιήσῃ τῆς ψυχῆς. εἰ δὲ αὐτῷ τῷ εἶναι
παράγει τὴν ψυχὴν ὁ δημιουργός, δῆλον, ὅτι καὶ αὐτὸς ἐν
ἀναλογίᾳ τέτακται τοῦ χ· τοῦτο γάρ ἐστιν ὁ πρώτιστος νοῦς.
διὰ μὲν οὖν τούτων φησίν, ὅτι μέση τίς ἐστιν οὐσία δύο
νόων ἡ ψυχὴ προϊοῦσα καὶ ἑαυτὴν παράγουσα. καὶ ταῦτα
μὲν οὕτω ληπτέον. διὰ δὲ τοῦ τελευταίου γράμματος, τοῦ
η, θεατέον τὴν ἄχρι τοῦ κύβου πρόοδον αὐτῆς. εἰ δὲ διὰ
τὴν ἑτερότητα τῆς ζωῆς δυάς ἐστι, διὰ δὲ τὸ τριμερὲς τῆς
οὐσίας αὐτῆς τριάς, αὐτόθεν μὲν ἔχει τὸν ἡμιόλιον λόγον,
εἰς ἑαυτὴν δὲ εἰσιοῦσα καὶ διὰ τὴν εἴσοδον ταύτην ἐπὶ τὴν
τριάδα ποιοῦσα τὴν δυάδα γεννᾷ μὲν τὴν ἑξάδα,
κόσμον εἰς ἑαυτὴν ἐπιστρέφουσα πολλῷ δήπου μᾶλλον αὐτὴ

πρὸς ἑαυτὴν ἐπέστραπται. διὸ δὴ καὶ ὁ Τίμαιος ἐπήνεγκεν,
ὅτι αὐτὴ ἐν αὑτῇ στρέφεταιπρὸς ἀντιδιαστολὴν τοῦ σώ-
549
ματος στρεφομένου μέν, οὐκ ἐν αὐτῷ δέ, ἀλλ' ἐν τῷ τόπῳ

παντί, ὃν κατέχει· τοῦτο μὲν γὰρ στρέφεται τοπικῶς, ἡ δὲ
ψυχὴ ζωτικῶς καὶ νοερῶς, νοοῦσα ἑαυτὴν καὶ ἑαυτὴν εὑρί-
σκουσα τὰ πάντα οὖσαν· πλήρωμα γάρ ἐστι τῶν ὅλων, εἰ-
κόνας ἔχουσα τῶν πάντων, ἃς θεωμένη στρέφεσθαι ἐν ἑαυτῇ
λέγεται, τῆς μὲν στροφῆς τὸ νοερὸν ἅμα καὶ ἀποκαταστατι-
κὸν ἐνδεικνυμένης, τοῦ δὲ αὐτὴ ἐν ἑαυτῇτὸ τῆς αὐτο-
κινησίας ἰδίωμα· στρέφεται γὰρ καὶ αὐτὸ τὸ πᾶν, ἀλλ' ὑπ'
ἄλλου κινούμενον. ἐνταῦθα δὴ κἀκεῖνο διαλέλυται τὸ παρ'
ἡμῶν ζητούμενον. ἐζητοῦμεν δὲ εἰς πᾶσαν τὴν ψυχογονίαν
βλέποντες, ποῦ τὴν γνωστικὴν ἰδιότητα δέδωκεν, ὥσπερ τὴν
οὐσιώδη καὶ τὴν ζωτικήν, τὴν μὲν διὰ τοῦ τριπλεκοῦς
μίγματος, τὴν δὲ διὰ τῆς κινήσεως τῆς ἐν ταὐτῷ· καὶ
ἐλέγομεν[p. 244, 17], ὅτι διὰ τῆς εἰς κύκλον περιαγωγῆς
ἐπιστρέψας αὐτὴν πρὸς αὐτὴν γνωστικὴν ἑαυτῆς ἀπετέλεσε.
τοῦτο τοίνυν ἐν τούτοις σαφέστερον ἐδήλωσεν·
χρόνου παραδώσει γένεσιν, οὗ μετέχει τὸ ζῳῶδες τοῦ κόσμου·

κινηθὲνγὰρ αὐτό, φησί [37 C], καὶ ζῶνθεασάμενος ὁ
πατὴρ τὸν χρόνον ὑπέστησε μετροῦντα τὴν ἐν αὐτῷ κίνησιν.
ὥσπερ οὖν τὸ ζῆν τούτῳ καὶ τὸ κινεῖσθαι σῶμα ἔχοντι ἐπι-
σκευαστόν, οὕτω καὶ ὁ χρόνος ἀπὸ τοῦ γεννήσαντος ἐνδέ-
δοται, παρ' οὗ καὶ ἡ ζωὴ καὶ ἡ κίνησις διὰ ψυχῆς. ἡ δὲ
ψυχὴ καὶ ἀπὸ τοῦ πατρὸς μὲν ἔχει ταῦτα, τὸ ζῆν λέγω καὶ
τὴν κίνησιν τὴν κατὰ χρόνον, ἅτε δὲ ἔχουσά τι καὶ αὐθυπό-
στατον συνεισάγει τι τῇ ἑαυτῆς εἰς τὸ εἶναι παρὰ τοῦ γεννή-
σαντος προόδῳ. καθάπερ οὖν καὶ ὁ δημιουργὸς αὐτὴν κινεῖ
καὶ αὐτοκίνητός ἐστι, κατὰ τὰ αὐτὰ δὴ καὶ αὐτὴ ἑαυτῇ αἰ-
τία τοῦ κινεῖσθαι κατὰ χρόνον, ὅθεν καὶ πρὶν ἐκεῖνος δῷ
τῷ παντὶ τούτῳ χρόνον, αὕτη λέγεται κινεῖσθαι πρὸς τὸν
σύμπαντα χρόνον· καὶ γὰρ καὶ οὕτως συνυποστήσει τῷ δη-
μιουργῷ τὸν ζῳώδη χρόνον, ὥσπερ συνυφίστησι καὶ τὴν
ζωήν, καθ' ἣν ἡ κίνησις, καὶ κατὰ φύσιν ἄρξει τοῦ δι'
αὐτὴν ζῶντος καὶ κινουμένου, καὶ οὐχ οἷον ηὐτοματισμένην
ἕξει τὴν ἐπιστασίαν, μηδὲν δοῦσα τῷ ἀρχομένῳ. περὶ μὲν
οὖν χρόνου ῥηθήσεται καὶ ἐσαῦθις. ἐκ δὲ τούτων μὲν
τοῦτο συγκεφαλαιωτέον, ὅτι δὴ ἡ τοῦ παντὸς ψυχὴ κινεῖ
μὲν καὶ τὸ πᾶν τῷ τε μέσῳ φρουρητικὰς

550
φαίην, τοῦ οὐσιώδους τῆς ψυχῆς· καθὸ γὰρ μία ἐστὶν οὐ-
σία, κατὰ τοῦτο μίαν ἐνέργειαν ἔχει γνωστικὴν ταύτην, ἣν
καλεῖ λόγον, δι' ὃν καὶ λογικὴν λέγομεν ἁπλῶς τὴν ὅλην
ψυχήν. ὁ δ' οὖν λόγος οὗτος ἡ μία ἐστὶν γνῶσις τῆς ψυ-
χῆς. καὶ διὰ μὲν τοῦ ταὐτοῦ κύκλου νοεῖ τὴν ἀμέριστον
οὐσίαν, διὰ δὲ τοῦ θατέρου τὴν σκεδαστήν· εἰ γὰρ καὶ
ἀμφότεροι μεταξὺ τῆς ἀμερίστου καὶ τῆς μεριστῆς οὐσίας
εἰσίν, ἀλλὰ μᾶλλον ὁ μὲν ταὐτοῦ τῆς ἀμερίστου μετείληχεν,
ὁ δὲ αὖ θατέρου τῆς μεριστῆς. καὶ οὗτος ἐστιν ὁ εἷς λόγος
οὐσιώδης, ὡς ἡ οὐσία μία ἡ πρὸ τοῦ ταυτοῦ καὶ ἑτέρου,
καὶ ἡ μὲν ζωὴ αὐτοῦ ἐστιν ἡ αὐτοκινησία, ἥτις ὑπάρχει
τοῖς δύο κύκλοις, ἡ δὲ γνῶσις μεταβατική, κοινὴ οὖσα καὶ
αὕτη ἀμφοτέροις, καὶ διὰ τοῦτο οὐ μόνον ἐστὶν δυοειδὴς ἡ
ψυχή, ἀλλὰ καὶ μονοειδής. ταῦτα μὲν οὖν εἴρηται τῆς ὅλης
ἕνεκα τοῦ δόγματος περιλήψεως. παρατηρητέον δὲ καὶ ἐν
τοῖς καθ' ἕκαστον, ὅτι δὴ καὶ ἐκ τριῶν εἶπεν εἶναι μοιρῶν
τὴν ψυχὴν καὶ συγκεκρᾶσθαι αὐτὴν ἐκ τούτων, διὰ μὲν
τῆς συγκράσεως τὴν ἕνωσιν ἐνδεικνύμενος τῶν συνελθόντων,
διὰ δὲ τοῦ ἀριθμοῦ τὴν ἀμιγῆ καθαρότητα· οὐ γὰρ ἂν
ἔμενε τρία μὴ σῴζοντα τὴν οἰκείαν οὐσίαν ἀσύγχυτον· καὶ
ὅτι περὶ μὲν τῶν μεριστῶν διαλεγόμενος εἶπεν· ὅταν οὐ
θεωροῦνται, ὡς αἱ μετρητικαὶ τῶν ὅλων, ἀλλ' ἐν ποιότητι

ζωῆς ἢ φορᾶς ἢ πάθους. ἡ δὲ τοῦ χρόνου κίνησις καθαρὰ
καὶ ἀδιάφορός ἐστι καὶ πρόοδος ἀνεπίτατος καὶ ἀχάλαστος
καὶ εὔτακτος καὶ ἴση καὶ ὁμοία καὶ ἡ αὐτή· καὶ γὰρ τῶν
ὁμαλῶν καὶ τῶν ἀνωμάλων ἐξῄρηται καὶ ὁμοίως ἀμφοτέραις
πάρεστιν, οὐκ ἀλλοιουμένη διὰ τὰς κινήσεις αὐτὰς ἀλλοιου-
μένας, ἀλλὰ μένουσα ἡ αὐτὴ χωρὶς ἀνωμαλίας πάσης, ἐγερ-
τικὴ τῶν κατὰ φύσιν ὅλων κινήσεων καὶ ἀποκαταστατικὴ
καὶ μετρητική, ἀμιγῶς μὲν ἔχουσα πρὸς τὰ μετρούμενα παρ'
αὐτῆς κατὰ τὸ τῆς νοερᾶς ἐνεργείας ἰδίωμα, προϊοῦσα δὲ
μεταβατικῶς καὶ αὐτοκινήτως, καὶ ταύτῃ τῷ ψυχικῷ δια-
κόσμῳ προσήκουσα, ἐνυπάρχουσα δὲ τοῖς ὑπ' αὐτῆς ἀφοριζο-
μένοις καὶ τελειουμένοις κατὰ πρωτουργὸν αἰτίαν τῆς φύ-
σεως, ἑνὶ δὲ οὐδενὶ τῶν ὄντων κατὰ πάντα προσεοικυῖα·
καὶ γάρ πως ἔδει τὸ τῶν ὅλων μέτρον ἐοικέναι μὲν τοῖς
πᾶσι καὶ συγγενῶς ἔχειν πρὸς πάντα, μηδενὶ δ' εἶναι τῶν
μετρουμένων ταὐτό. πρόεισιν οὖν ἡ τοῦ χρόνου κίνησις
ἀνελίττουσα καὶ διαιροῦσα καὶ μεριστῶς ἐκφαίνουσα τὴν
551
ἀμερῆ καὶ μείνασαν δύναμιν, καθάπερ τις ἀριθμὸς πάντα

τὰ εἴδη τῆς μονάδος διῃρημένως ὑποδεχόμενος καὶ πρὸς
ἑαυτὸν ἐπιστρέφων καὶ ἀνακυκλούμενος·
πρέπουσαν· ὅπου γὰρ καὶ τῶν θνητῶν ἑκάστῳ νέμει τὸ

προσῆκον ὁ δημιουργικὸς θεσμὸς καὶ πάντα συντάττει πρὸς
τὴν μακαριότητα τοῦ παντός, τί ἂν φαίης περὶ αὐτῶν τῶν
ἡγεμόνων τοῦ παντός; οὐχὶ καὶ πᾶν τὸ πρέπον αὐτοῖς καὶ
τὸ ἀγαθὸν αὐτῶν ἀπειληφέναι παρὰ τοῦ πατρὸς καὶ τῷ
καλῷ διαλάμποντας αὐτοὺς οὐ μόνον τὴν τοῦ χρόνου τῷ
πατρὶ συναπεργάζεσθαι γένεσιν, ἀλλὰ καὶ τὸν ὅλον κόσμον
ποδηγετεῖν καὶ κυβερνᾶν; καὶ πῶς οὐχὶ ταῦτα περὶ αὐτῶν
λέγοντες ὀρθῶς ἂν λέγοιμεν, καὶ πρὸς τούτοις, ὅτι τὸ καλὸν
καὶ τὸ ἀγαθὸν οὐ μόνον παρὰ τῆς· δημιουργικῆς δέχονται
μονάδος, ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ ἑαυτοῖς παρέχουσιν, αὐτοκίνητοι
ὄντες καὶ ἀφ' ἑαυτῶν ἀρχόμενοι τῆς δόσεως τῶν ἀγαθῶν;
ὃ δὴ καὶ ὁ Πλάτων ἐνδεικνύμενος ἀφικέσθαι φησὶν εἰς τὴν
πρέπουσαν ἕκαστον φοράν, ὡς καὶ ἑαυτῷ τὸ μέτρον
ἀφορίζον τῆς τε ζωῆς καὶ τῆς τάξεως, ἣν ἔλαχεν ἐν τῷ
παντί, καὶ τῆς κινήσεως. ἐπειδὴ δὲ ἕκαστον αὐτῶν, τῶν
ἑπτὰ λέγω σωμάτων, ἔχει διττὴν ζωήν, τὴν μὲν ἀχώριστον,
τὴν δὲ χωριστήν, καὶ τὴν μὲν νοερὰν καὶ ἐφ' ἑαυτῆς ἱδρυ-
μένην ἡγεμονικῶς, τὴν δὲ περὶ τὸ σῶμα μεριζομένην καὶ
συνέχουσαν αὐτὸ καὶ κινοῦσαν, καὶ κατὰ μὲν ταύτην ζῷόν
ἐστι, κατ' ἐκείνην δὲ θεός, διακρίνων ἀμφότερα ταῦτα ὁ
πρὸς τὰ ἄλλα στοιχεῖα. δεῖ οὖν ἐν τοῖς θεοῖς πλεῖστον μὲν

εἶναι τὸ πύριον, ἵνα τὸ εἶδος ἐπικρατῇ τῆς ὑποκειμένης
οὐσίας, ἐλάχιστον δὲ ἐκ τῶν ἄλλων, ὡς ὑποκειμένου τάξιν
ἔχον. ἔστιν οὖν ἐκεῖ καὶ τὸ γήινον ὡς στερεά τις οὐσία
καὶ ἁπτὸς ὄγκος, διὸ καὶ ἀντερείδει τοῖς ὄμμασιν ἡμῶν, καὶ
τὸ πύριον ὡς φωτιστικὸν καὶ εἰδοποιὸν τοῦ ὄγκου καὶ τῆς
διαστάσεως. ἔστι δὲ καὶ τὰ μέσα τούτων ὡς συνεκτικὰ τῶν
ἄκρων καὶ ἑνοποιά, ἐπικρατεῖ δὲ πάντων τὸ πύριον, ὅτι καὶ
τὸ εἶδος τὸ ἐκεῖ διακρατεῖ τὸ ὑποκείμενον καὶ συνέχει καὶ
τηρεῖ τὸ αὐτὸ πανταχόθεν καὶ αὐτὸ ζωῆς ὂν πλῆρες καὶ αὐτο-
κινήτου δυνάμεως· ὥστε καὶ λόγων ἔσται πλῆρες θείων καὶ
552
δημιουργικῶν καὶ εἰς πλῆθος προελήλυθε καὶ διάστασιν, παν-

ταχόθεν ὁρίζον τὸ διαστατὸν καὶ περιέχον τὸν ὄγκον τοῦ σώ-
ματος. καὶ οὐ φοβηθησόμεθα τοὺς δεινοὺς τῶν διαλεκτι-
κῶν, οἳ σμικρόν τι μόριον τῆς φύσεως ἰδόντες οἴονται τὸν
Πλάτωνα διασύρειν τὸ πῦρ ἀνωφερὲς λέγοντες, τὰ δὲ ἄστρα
κυκλοφορητικά· ταῦτα γὰρ οὐκ ἔχει χώραν ἐπὶ τοῦ οὐρανίου
πυρός· ὥσπερ γὰρ οὐχ ἡ αὐτὴ κίνησις τοῦ τε νοητοῦ πυρός
(ἔστι γὰρ καὶ πῦρ νοερὸν ὁ ἐν τῷ νῷ τοῦ πυρὸς λόγος)
καὶ τοῦ σωματοειδοῦς, οὕτως οὐδὲ τοῦ οὐρανίου καὶ τοῦ
ὑπουρανίου·
ἀλλὰ πᾶν τὸ θνητόν, ὃ δημιουργήσουσιν αὐτοὶ καὶ ἀπεργά-

σονται καὶ γεννήσουσιν. εἰ δὲ μὴ μόνον ἄνθρωπον αὐτοῖς
δημιουργεῖν παρεκελεύσατο τῷ ἀθανάτῳ τὸ θνητὸν προσυ-
φαίνουσιν, ἀλλὰ ζῷα, δῆλον ὅτι καὶ τὰ ἄλλα ζῷα, ὁπόσα
δημιουργοῦσιν· ὥστε εἰκότως καὶ ὁ Τίμαιος πρὸς τῷ τέλει
τὴν τῶν ἄλλων ζῴων γένεσιν διὰ τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς
εἰς αὐτὰ μετιούσης μεταπλάττει, καὶ τοῦτο κατὰ τὴν δημι-
ουργικὴν πρόσταξιν τῶν νέων ποιούντων θεῶν, τὰ δὲ φυτὰ
μόνα χωρὶς ταύτης γεννώντων· οὐ γὰρ εἶναι καὶ ἐν τούτοις
λογικὴν ψυχὴν ἀκινήτοις οὖσι κατὰ τόπον· *** τούτοις πᾶ-
σιν αἰτίαν εἶναι τὴν αὐτοκίνητον ψυχήν· διότι γὰρ ἀρχὴ
κινήσεώς ἐστιν, ἀνάγκη τῆς πρωτίστης εἶναι κινήσεως ἀρχὴν
αὐτὴν τοῖς ζῴοις. πρωτίστη δὲ ἡ κατὰ τόπον τῶν ἄλλων,
ὡς καὶ Ἀριστοτέλης[phys. ε 2. 226a 32 ss] ἔδειξεν· ὥστε
πᾶν ζῷον κατὰ τόπον κινούμενον ἔχει τὴν αὐτοκίνητον αὐτῷ
παροῦσαν ψυχήν· διὸ τὸ φυτὸν ἐν γῇ κατερρίζωται ταύτην
οὐκ ἔχον· ὥστ' εἰκότως οἱ νέοι θεοὶ πλὴν τῶν φυτῶν τὰ
ἄλλα ζῷα γεννῶσι καὶ ἀπεργάζονται τῷ ἀθανάτῳτὸ θνη-
τὸναὐτοὶ προσυφαίνοντες. τροφὴνδὲ διδόντεςτῶν
φυτῶν μηχανῶνται τὴν γένεσιν, ὑφ' ὧν ἄνθρωποι τρέφονται,
Πρόκλος. Σχόλια στον Τίμαιο του Πλάτωνα.

Τόμ. 3, p. 289, γρ. 30
σιν. ἢ καὶ μήποτε δίκῃ καὶ θεοῖς ἕπονται ἐν οἷς ἡγεμονοῦν

ἐστι τὸ θεῖον· ὁ γὰρ τὰ ἀγαθὰ βουλόμενος δίκῃ ἕπεσθαι
ἐθέλει· τοῦτο γὰρ εἶπεν ἐν ἐκείνοις, ἡγεμονοῦν τε ἐν
αὐτοῖς τῶν ἀεὶ δίκῃ καὶ ὑμῖν ἐθελόντων ἕπεσθαι·
κατὰ φύσιν γὰρ ἕπεται τὸ μὲν ἐν ἡμῖν θεῖον τῇ δίκῃ, τὰ
553
δὲ ἄλογα τῆς ζωῆς εἴδη τῷ ἐν ἡμῖν θείῳ.

Καὶ ὁ μὲν εὖ τὸν προσήκοντα χρόνον βιοὺς πά-
λιν εἰς τὴν τοῦ συννόμου πορευθεὶς οἴκησιν ἄστρου
βίον εὐδαίμονα ἕξει[42 B].
Πάλιν καὶ ταῦτα γίγνεται μὲν καὶ παρ' αὐτῶν τῶν ψυ-
χῶν (αὐτοκίνητοι γὰρ οὖσαι τάττουσιν ἑαυτὰς εἰς τὸν πρέ-
ποντα τόπον), γίγνεται δὲ καὶ ἀπὸ τῆς εἱμαρμένης (διορίζει
γὰρ ἐκείνη τὰς οἰκείας λήξεις ἑκάστης καὶ συναρμόζει τοῖς
οἰκείοις εἴδεσι τῆς ζωῆς), γίγνεται δὲ καὶ ἀπὸ τῶν θεῶν
τῶν διακοσμούντων τὸ πᾶν (πᾶσι γὰρ ἐκεῖνοι τὸ κατ' ἀξίαν
διανέμουσι, καὶ διὰ τοῦτο καὶ τὴν Δίκην ἐκ μέσης τῆς
ἡλίου σφαίρας ἐπὶ τὸ πᾶν προϊοῦσαν τὰ πάντα κατευθύνειν
λέγουσιν). ἀλλ' ὥσπερ ἐν τοῖς ὅλοις ἡ Δίκητῷ Διὶ συν-
επομένη τῶν ἀπολειπομένωνἐστὶ τοῦ θείου νόμου
τιμωρός[leg. IV 716 A], οὕτω καὶ ἡ περὶ τὰς ψυχὰς
ἐνέργεια τῆς Δίκης κατακοσμεῖ τὰς ἐπιλελησμένας τῶν εἱμαρ
ἀνατρέχειν. δεῖ τὸν ἁμαρτόντα κατιέναι πάλιν εἰς γυναικὸς

φύσιν ἐν δευτέρᾳ γενέσει. δεῖ τὸν ἐν τῇ δευτέρᾳ γενέσει
σφαλέντα κατὰ τὴν τρίτην ἀπόστασιν εἰς θήρειον μεταβάλλειν
φύσιν. καὶ ἐπὶ πᾶσι νόμος δημιουργικὸς δέκατος· μία σω-
τηρία τῆς ψυχῆς, παύουσα τὸν κύκλον τῆς ἐν τῇ γενέσει
⟦τῆς⟧ πλάνης, ἡ πρὸς τὴν ταὐτοῦ καὶ ὁμοίου περίοδον
ἀνάγουσα ζωή. πάντες δὴ οὖν οἱ εἰρημένοι νόμοι, διὰ τῆς
δεκάδος περιληφθέντες, διότι τὴν δεκάδα καὶ τῷ δημιουργῷ
προσοικειοῦσι καὶ τῇ εἱμαρμένῃ Πυθαγορείων παῖδες, ἐν-
εσπάρησαν ταῖς ψυχαῖς, ἵνα δὴ καὶ ἑαυτὰς ἄγωσι (καὶ γὰρ
οἱ θεοὶ βούλονται τῶν αὐτοκινήτων ἄρχειν ὡς αὐτοκινήτων
ὄντων), καὶ ἵνα τῶν ἔπειτα κακῶν αὐταὶ ἑαυταῖς ὦσιν αἴ-
τιαι καὶ ὁ δημιουργὸς ἀναίτιος· εἰ γὰρ μὴ προειλήφεσαν τοὺς
εἱμαρμένους νόμους, εἰ μὲν ἀεὶ κρείττους ἦσαν εἱμαρμένης,
οὐκ ἂν κατῆλθον εἰς γένεσιν, εἰ δὲ ποτὲ ὑπ' αὐτὴν ἐγένοντο,
ποίαν ἂν ἔσχον αὗται τῶν ἁμαρτημάτων αἰτίαν, οὐ προ-
μαθοῦσαι τὴν ἐπ' αὐτοῖς ποινὴν τεταγμένην; ἵν' οὖν ἀναί-
τιος ᾖ τῶν ἁμαρτημάτων ὁ θεός, ἐν ταῖς οὐσίαις αὐτῶν
ἀπέθετο τοὺς εἱμαρμένους νόμους. τὴν ἄρα τῶν κακῶν
φύσιν οὔτε ἐπὶ τὸ θεῖον ἀνενεκτέον (ἀναίτιοςγὰρ αὐτῶν
ὁ τὸν κόσμον ὅλον ποιήσας εἴρηται ἐν τούτοις,
Πρόκλος. In primum Euclidis elementorum librum commentarii

554
(4036: 011)“Procli Diadochi in primum Euclidis elementorum librum

commentarii”, Ed. Friedlein, G.Leipzig: Teubner, 1873.P. 15, γρ. 27
ματικὰ εἴδη μήτε κατὰ συναθροισμὸν τῶν ἐν τοῖς καθ'

ἕκαστα κοινῶν, μηθ' ὅλως ὑστερογενῆ καὶ ἀπὸ τῶν
αἰσθητῶν, ἀνάγκη δήπου τὴν ψυχὴν ἢ παρ' αὑτῆς ἢ
παρὰ νοῦ λαμβάνειν αὐτὰ ἢ καὶ παρ' αὑτῆς καὶ παρ'
ἐκείνου. ἀλλ' εἰ μὲν παρ' αὑτῆς μόνον, πῶς εἰκόνες
ταῦτα τῶν νοερῶν εἰδῶν; πῶς δὲ μεταξὺ τῆς ἀμερί-
στου φύσεως καὶ τῆς μεριστῆς μηδεμίαν ἀπὸ τῶν
πρώτων εἰς τὸ εἶναι συμπλήρωσιν λαχόντα; πῶς δὲ
πρωτουργὰ παραδείγματα τῶν ὅλων τὰ ἐν νῷ προ-
έστηκεν; εἰ δὲ παρ' ἐκείνου μόνον, πῶς τὸ αὐτενέρ-
γητον τῆς ψυχῆς καὶ αὐτοκίνητον δύναται μένειν,
εἴπερ οἱ ἐν αὐτῇ λόγοι κατὰ τὴν τῶν ἑτεροκινήτων
ὑπόστασιν ἀλλαχόθεν εἰς αὐτὴν ἔρρευσαν; καὶ τί διοί-
σει τῆς ὕλης τῆς δυνάμει μόνον οὔσης πάντα, γεννώ-
σης δὲ οὐδὲν τῶν ἐνύλων εἰδῶν; λείπεται δὴ οὖν καὶ
παρ' αὑτῆς καὶ παρὰ νοῦ ταῦτα παράγειν καὶ εἶναι
πλήρωμα τῶν εἰδῶν αὐτήν, ἀπὸ μὲν τῶν νοερῶν πα-
ραδειγμάτων ὑφισταμένων, αὐτογόνως δὲ τὴν εἰς τὸ
εἶναι πάροδον λαγχανόντων. καὶ οὐκ ἄρα ἦν ἡ ψυχὴ
γραμματεῖον καὶ τῶν λόγων κενόν, ἀλλὰ γεγραμμένον
ἀεὶ καὶ γράφον ἑαυτὸ καὶ ὑπὸ νοῦ γραφόμενον.

P. 16, γρ. 23
μενος. εἰ οὖν ἐκεῖνος πάντα νοερῶς, καὶ ἡ ψυχὴ τὰ

πάντα ψυχικῶς, καὶ εἰ παραδειγματικῶς ἐκεῖνος, καὶ
ἡ ψυχὴ εἰκονικῶς, καὶ εἰ συνῃρημένως, ἡ ψυχὴ διῃρη-
μένως. ὃ δὴ καὶ ὁ Πλάτωνεἰδὼς ἐκ πάντων ὑφί-
στησι τῶν μαθηματικῶν εἰδῶν τὴν ψυχὴν καὶ κατ'
ἀριθμοὺς αὐτὴν διαιρεῖ καὶ συνδεῖ ταῖς ἀναλογίαις
καὶ τοῖς ἁρμονικοῖς λόγοις, καὶ τὰς πρωτουργοὺς ἀρ-
χὰς τῶν σχημάτων ἐν αὐτῇ καταβάλλεται, τό τε εὐθὺ
καὶ τὸ περιφερές, καὶ κινεῖ τοὺς ἐν αὐτῇ κύκλους νοε-
ρῶς. πάντα ἄρα τὰ μαθηματικὰ πρῶτόν ἐστιν ἐν τῇ
ψυχῇ καὶ πρὸ τῶν ἀριθμῶν οἱ αὐτοκίνητοι καὶ πρὸ
τῶν φαινομένων σχημάτων τὰ ζωδιακὰ σχήματα καὶ
πρὸ τῶν ἡρμοσμένων οἱ ἁρμονικοὶ λόγοι καὶ πρὸ τῶν
κύκλῳ κινουμένων σωμάτων οἱ ἀφανεῖς κύκλοι δεδη-
555
μιούργηνται καὶ πλήρωμα τῶν πάντων ἡ ψυχή· καὶ

διάκοσμος οὗτος ἄλλος αὐτὸς ἑαυτὸν παράγων καὶ
ἀπὸ τῆς οἰκείας ἀρχῆς παραγόμενος ζωῆς τε πληρῶν
ἑαυτὸν καὶ ἀπὸ τοῦ δημιουργοῦ πληρούμενος ἀσωμά-
τως καὶ ἀδιαστάτως, καὶ ὅτ' ἂν προβάλλῃ τοὺς αὐτοῦ
λόγους, τότε καὶ ἐπιστήμας προφαίνει πάσας καὶ
ἀρετάς. οὐσίωται οὖν ἐν τούτοις ἡ ψυχὴ τοῖς εἴδεσι

P. 17, γρ. 23
γίαν ἀπὸ τῶν μαθηματικῶν εἰδῶν συμπληρώσαντι καὶ

πάντων ἐν αὐτῇ τὰς αἰτίας ἱδρύσαντι. τῶν μὲν γὰρ
ἀριθμῶν πάντων οἱ ἑπτὰ ὅροι τὰς ἀρχὰς περιειλήφασι
τῶν γραμμικῶν καὶ τῶν ἐπιπέδων καὶ τῶν στερεῶν,
τῶν δὲ λόγων πάντων οἱ ἑπτὰ λόγοι κατ' αἰτίαν ἐν
αὐτῇ προϋφεστήκασι, τῶν δ' αὖ σχημάτων αἱ ἀρχαὶ
δημιουργικῶς ἱδρύσθησαν ἐν αὐτῇ, τῶν δὲ κινήσεων
ἡ πρωτίστη καὶ τὰς ἄλλας ἁπάσας περιέχουσα καὶ
κινοῦσα συνυφέστηκεν αὐτῇ. πάντων γὰρ τῶν κινου-
μένων ὁ κύκλος ἀρχὴ καὶ ἡ κύκλῳ κίνησις. οὐσιώδεις
ἄρα καὶ αὐτοκίνητοι τῶν μαθημάτων εἰσὶν οἱ λόγοι
συμπληροῦντες τὰς ψυχάς, οὓς δὴ καὶ προβάλλουσα
ἡ διάνοια καὶ ἐξελίττουσα πᾶσαν τὴν ποικιλίαν ὑφί-
στησι τῶν μαθηματικῶν ἐπιστημῶν, καὶ οὐ μή ποτε
παύσηται, γεννῶσα μὲν ἀεὶ καὶ ἀνευρίσκουσα ἄλλα
ἐπ' ἄλλοις, τοὺς δὲ ἀμερεῖς αὐτῆς λόγους ἐξαπλοῦσα.
πάντα γὰρ προείληφεν ἀρχοειδῶς καὶ κατὰ τὴν ἄπει-
ρον ἑαυτῆς δύναμιν ἐκ τῶν προειλημμένων ἀρχῶν
παντοδαπῶν θεωρημάτων ποιεῖται προβολάς.
Ἀλλὰ δὴ μετὰ τὴν οὐσίαν τῶν μαθηματικῶν
εἰδῶν ἐπὶ τὴν μίαν αὐτῶν ἐπιστήμην ἀναδράμωμεν,

P. 137, γρ. 20
τὰ μὲν ἐν τοῖς ὑπὸ σελήνην στοιχείοις συνεκτικὰ τῶν

ἐν αὐτοῖς λόγων, τὰ δὲ κατ' οὐρανὸν τάς τε δυνάμεις
αὑτῶν ἀφορίζοντα καὶ τὰς κινήσεις. καὶ γὰρ καθ'
ἑαυτὰ καὶ πρὸς ἄλληλα τὰ οὐράνια σώματα πολλὴν
καὶ θαυμαστὴν προτείνει σχημάτων ποικιλίαν καὶ ἄλ-
556
λοτε ἄλλας δείκνυσι μορφὰς εἰκόνα φερούσας τῶν

νοερῶν εἰδῶν, καὶ ταῖς εὐρύθμοις ἑαυτῶν χορείαις
ἀπογράφεται τὰς ἀσωμάτους καὶ ἀΰλους τῶν σχημά-
των δυνάμεις. ἔστι δ' αὖ καὶ τούτων ἐπέκεινα κάλλει
καθαρώτατα καὶ τελειότατα τὰ σχήματα τῶν ψυχῶν
ζωῆς ὄντα μεστὰ καὶ αὐτοκίνητα προϋφεστῶτα τῶν
ἑτεροκινήτων καὶ ἀΰλως καὶ ἀδιαστάτως ὄντα πρὸ
τῶν διαστατῶν καὶ ἐνύλων, περὶ ὧν καὶ ὁ Τίμαιος
ἡμᾶς ἀνεδίδαξε τὸ δημιουργικὸν καὶ οὐσιῶδες σχῆμα
τῶν ψυχῶν ἀναπλώσας. ἔστι γε μὴν καὶ τῶν ψυχι-
κῶν σχημάτων τὰ νοερὰ πολὺ θειότερα πάντη μὲν ὑπερ-
έχοντα τῶν μεριστῶν οὐσιῶν, πάντη δὲ διαλάμποντα
τῷ ἀμερίστῳ καὶ νοερῷ φωτί, γόνιμα δὲ καὶ δραστήρια
καὶ τελεσιουργὰ τῶν ὅλων καὶ πᾶσιν ἐξ ἴσου παρόντα
καὶ ἐν αὐτοῖς μονίμως ἑστῶτα καὶ τοῖς μὲν ψυχικοῖς
σχήμασι τὴν ἕνωσιν ἐπάγοντα,

P. 140, γρ. 14
νοῦς ἀκριβείας ἀπολείπεται, προσλαμβάνοντα δὲ τὸ

ἀκριβὲς καὶ τὸ τεταγμένον καὶ τὸ τέλειον πόθεν ταῦτα
προσλήψεται; ἢ γὰρ ἀπὸ τῶν αἰσθητῶν – ἀλλ' οὐκ
ἦν ἐν ἐκείνοις – ἢ ἀπὸ τῶν νοητῶν (ἐστιν?) – ἀλλὰ
τελειότερον ἐν ἐκείνοις – τὸ γὰρ ἀπὸ τοῦ μὴ ὄντος
λέγειν πάντων ἀδυνατώτατόν ἐστιν. οὐ γάρ που τὰ
μὲν ἀτελῆ παρήγαγεν ἡ φύσις, τὰ δὲ τέλεια ἀνυπόστατα
ἀφῆκεν, οὐδὲ θέμις τὴν ἡμετέραν ψυχὴν ἀκριβέστερα
καὶ τελειότερα καὶ μᾶλλον τεταγμένα τοῦ νοῦ καὶ τῶν
θεῶν ἀπογεννᾶν. εἰσὶν ἄρα πρὸ τῶν αἰσθητῶν οἱ
αὐτοκίνητοι λόγοι τῶν σχημάτων καὶ οἱ νοεροὶ καὶ
θεῖοι καὶ ἡμεῖς ἀνακινούμεθα μὲν ἀπὸ τῶν αἰσθητῶν,
προβάλλομεν δὲ τοὺς ἔνδον λόγους, εἰκόνας ἄλλων
ὄντας, καὶ διὰ τούτων τὰ μὲν αἰσθητὰ παραδειγματι-
κῶς, τὰ δὲ νοερὰ καὶ θεῖα γινώσκομεν εἰκονικῶς.
ἀναπλούμενοι γὰρ οἱ ἐν ἡμῖν λόγοι τὰς μορφὰς τῶν
θεῶν ἐπιδεικνύουσι καὶ τὰ ἑνοειδῆ τῶν ὅλων πέρατα,
δι' ὧν ἀρρήτως εἰς ἑαυτοὺς ἐπιστρέφουσι πάντα καὶ
συνέχουσιν ἐν ἑαυτοῖς. ἐν μὲν οὖν τοῖς θεοῖς καὶ
γνῶσίς ἐστιν ὑπερφυὴς τῶν ὅλων σχημάτων καὶ δύ-
ναμις γεννητικὴ καὶ ὑποστατικὴ τῶν δευτέρων
557

P. 142, γρ. 3
ζητεῖ δὲ τὸ ἑαυτῆς, καὶ εἰς τὸ εἴσω παρελθεῖν ἐθέλει,

καὶ τὸν κύκλον ἐκεῖ καὶ τὸ τρίγωνον ἰδεῖν, καὶ πάντα
ἀμερῶς. καὶ ἐν ἀλλήλοις πάντα, καὶ ἓν (?) γενέσθαι
πρὸς τὰ ὁρώμενα, καὶ συμπτύξαι τὸ πλῆθος, καὶ τὰ
ἐν τοῖς ἀγγείοις τῶν θεῶν καὶ ἀδύτοις κρύφια καὶ
ἄρρητα σχήματα θεάσασθαι καὶ ἐκφῆναι τὴν ἀκαλλώ-
πιστον τῶν θεῶν εὐμορφίαν καὶ κύκλον ἰδεῖν κέντρου
παντὸς ἀμερέστερον καὶ τρίγωνον ἀδιάστατον καὶ τῶν
ἄλλων ἕκαστον εἰς ἕνωσιν γνωστὸν ἀνῆκον. ἐστὶν δὴ
οὖν τὸ μὲν αὐτοκίνητον σχῆμα πρὸ τοῦ ἑτεροκινήτου,
τὸ δὲ ἀμέριστον πρὸ τοῦ αὐτοκινήτου, τὸ δὲ ἑνὶ ταὐ-
τὸν πρὸ τοῦ ἀμερίστου. πάντα γὰρ εἰς τὰς ἑνάδας
ἀνίοντα τελευτᾷ, καὶ γὰρ πᾶσιν ἐκεῖθεν ἡ εἰς τὸ εἶναι
πάροδος.
Ἀλλὰ ταῦτα μὲν κατὰ τὸ Πυθαγόρειονἀρέσκον
ἐμηκύναμεν, ὁ δὲ γεωμέτρης τὸ ἐν τῇ φαντασίᾳ σχῆμα
θεωρῶν καὶ τοῦτο πρώτως ὁριζόμενος, εἰ καὶ τοῖς
αἰσθητοῖς ὁ λόγος ἐφαρμόττει δευτέρως, τὸ ὑπό τινος
ἤ τινων ὅρων περιεχόμενόν φησιν εἶναι τὸ σχῆμα.
σὺν ὕλῃ γὰρ ἤδη λαβὼν αὐτὸ καὶ ὡς διαστατὸν φαν

P. 142, γρ. 4
καὶ τὸν κύκλον ἐκεῖ καὶ τὸ τρίγωνον ἰδεῖν, καὶ πάντα

ἀμερῶς. καὶ ἐν ἀλλήλοις πάντα, καὶ ἓν (?) γενέσθαι
πρὸς τὰ ὁρώμενα, καὶ συμπτύξαι τὸ πλῆθος, καὶ τὰ
ἐν τοῖς ἀγγείοις τῶν θεῶν καὶ ἀδύτοις κρύφια καὶ
ἄρρητα σχήματα θεάσασθαι καὶ ἐκφῆναι τὴν ἀκαλλώ-
πιστον τῶν θεῶν εὐμορφίαν καὶ κύκλον ἰδεῖν κέντρου
παντὸς ἀμερέστερον καὶ τρίγωνον ἀδιάστατον καὶ τῶν
ἄλλων ἕκαστον εἰς ἕνωσιν γνωστὸν ἀνῆκον. ἐστὶν δὴ
οὖν τὸ μὲν αὐτοκίνητον σχῆμα πρὸ τοῦ ἑτεροκινήτου,
τὸ δὲ ἀμέριστον πρὸ τοῦ αὐτοκινήτου, τὸ δὲ ἑνὶ ταὐ-
τὸν πρὸ τοῦ ἀμερίστου. πάντα γὰρ εἰς τὰς ἑνάδας
ἀνίοντα τελευτᾷ, καὶ γὰρ πᾶσιν ἐκεῖθεν ἡ εἰς τὸ εἶναι
558
πάροδος.

P. 147, γρ. 28
φὴν κατὰ κύκλον περιάγεσθαι λέγεται. καὶ ὅπερ ἡ

γένεσις πρὸς τὸν οὐρανόν, τοῦτο ἡ ψυχὴ πρὸς τὸν
νοῦν. κύκλῳ γὰρ κινεῖται (φησὶν ὅτι νοῦν μιμεῖται?).
ἡ δὲ γένεσις τῆς ψυχῆς· τὸ γὰρ ἄλλοτε ἐν ἄλλοις εἴδεσι
γίνεσθαι ψυχῆς ἴδιον, – εἰ δὲ εἰς σῶμα καὶ ψυχὴν
ἐθέλοις διαιρεῖν, πᾶν μὲν τὸ σωματικὸν τῆς τοῦ εὐθέως
μερίδος θήσεις, πᾶν δὲ τὸ ψυχικὸν τῆς τοῦ κύκλου
ταυτότητος καὶ ὁμοιότητος μετέχειν. τὸ μὲν γὰρ σύν-
θετόν ἐστι καὶ ποικίλον ταῖς δυνάμεσιν, ὥσπερ τὰ
εὐθύγραμμα σχήματα, τὸ δὲ ἁπλοῦν καὶ νοερόν, αὐτο-
κίνητον καὶ αὐτενέργητον, πρὸς ἑαυτὸ ἐστραμμένον
καὶ περὶ αὑτὸ ἐνεργοῦν, ὅθεν δὴ καὶ ὁ Τίμαιος διὰ
τῶν εὐθυγράμμων ὑποστήσας τὰ στοιχεῖα τοῦ παντὸς
τὴν κατὰ κύκλον αὐτοῖς κίνησιν καὶ διαμόρφωσιν ἐκ
τῆς ἐποχουμένης τῷ κόσμῳ δέδωκε ψυχῆς.
Ἀλλ' ὅτι μὲν πανταχοῦ τὸ πρωτεῖον ὁ κύκλος ἔλα-

P. 148, γρ. 24
ὡς κέντρα προστησάμενος ἐφετὰ τοῖς δευτέροις, τὰ δὲ

πλήθη τῶν ἐν αὐτοῖς δυνάμεων περὶ ἐκεῖνα σταθερῶς
ἱδρύων καὶ διὰ τὴν ἐκείνων ἁπλότητα συνέχων, ταῖς
δὲ νοεραῖς οὐσίαις τὸ πρὸς ἑαυτὰς ἐνεργεῖν διαιωνίως,
παρέχων καὶ παρ' ἑαυτῶν πληροῦσθαι τῆς γνώσεως
ἐν ἑαυταῖς τε συνῃρηκέναι τὰ νοητὰ καὶ ἀφ' ἑαυτῶν
τὰς νοήσεις τελειοῦν. πᾶς γὰρ νοῦς καὶ τὸ νοητὸν
ἑαυτῷ προτείνει, καὶ τοῦτο μὲν ὡς κέντρον ἐστὶν τῷ
νῷ, ὁ δὲ νοῦς συνέχει περὶ αὐτὸ καὶ ἐρᾷ καὶ ἑνίζεται
πρὸς αὐτὸ ταῖς νοεραῖς ὅλαις πανταχόθεν ἐνεργείαις.
ταῖς δὲ ψυχαῖς ἐπιλάμπει τὸ αὐτόζωον, τὸ αὐτοκίνη-
τον, τὸ πρὸς νοῦν ἐστράφθαι καὶ περιχορεύειν τὸν
νοῦν, τὸ ἀποκαθίστασθαι κατὰ τὰς οἰκείας περιόδους
ἀνελιττούσας τοῦ νοῦ τὴν ἀμέρειαν. πάλιν γὰρ αἱ
μὲν νοεραὶ τάξεις ὥσπερ τὰ κέντρα τὴν ὑπεροχὴν
559
ἕξουσι πρὸς τὰς ψυχάς, αἱ δὲ ψυχαὶ περὶ αὐτὰς κατὰ

κύκλον ἐνεργήσουσι. καὶ γὰρ πᾶσα ψυχὴ κατὰ μὲν
τὸ νοερὸν ἑαυτῆς καὶ αὐτὸ τὸ ἓν τὸ ἀκρότατον κεκέν-
τρωται, κατὰ δὲ τὸ πλῆθος κυκλικῶς περιπορεύεται,
περιπτύξασθαι ποθοῦσα τὸν ἑαυτῆς νοῦν, – τοῖς δὲ
οὐρανίοις σώμασιν τὴν πρὸς τὸν νοῦν ἀφομοίωσιν,
Πρόκλος. De decem dubitationibus circa providentiam (4036: 012)

“Procli Diadochi tria opuscula”, Ed. Boese, H.Berlin: De Gruyter, 1960.
Sec. 30, γρ. 34
κακόν. καὶ οὐκ, ἐπειδὴ τῷ πάθει τὸ παθαίνεσθαι ἐστὶ κατὰ φύσιν, τὸ

κρατεῖσθαι λόγῳ ἐστὶ παρὰ φύσιν· καὶ τοῦτο γὰρ κατὰ φύσιν μειζόνως
τοῦ παρὰ τῆς οἰκείας αὐτῶν φύσεως ὑπάρχοντος. τῶν γὰρ ἀντικει-
μένων ὅπου τὸ μὲν κρεῖττον ἐστί, τὸ δὲ χεῖρον, τὸ χεῖρον, κἂν ἐνερ-
γοῦν ὡς πέφυκε τὰ ἑαυτοῦ πάσχῃ, τῷ κρείττονι δουλεῦον μεθίσταται
πρὸς τὸ ἄνω τῆς ἑαυτοῦ φύσεως. ἐπεὶ καὶ ὁ λόγος ἐνεργῶν ὡς λόγος
τὸ ἐν ἡμῖν θεῖοναὐτοῦ κρεῖττον ἐξελαύνει, καίτοι γε τὸ κατὰ φύσιν
ὑπάρχον αὐτῷ τῆς ἐνεργείας εἶδος ἐνεργεῖ· ἐκείνου δὲ ὅμως
κρατήσαντος,
μειζόνως ὁ λόγος ἔχει τὸ ἀγαθόν – ἕκαστον γὰρ τῶν ὄντων τὸ μὲν
σύστοιχον ἔχει ἑαυτῷ τὸ ἀγαθόν, τὸ δὲ μεῖζον ἀπὸ τοῦ κρείττονος· ὡς
νοῦς τὸ θείως ἐνεργεῖν, ὡς ψυχὴ τὸ νοερῶς, ὡς σῶμα τὸ αὐτοκινήτως·
καὶ
τὸ ἄλογον οὖν, ὡς μὲν τοιοῦτον ὄν, κατὰ φύσιν κινεῖται, καὶ θυμούμενον
καὶ ἐπιθυμοῦν, καὶ τοσοῦτον μᾶλλον, ὅσον μᾶλλον ἑκάτερον· παντὶ

γὰρ τὴν κατὰ φύσιν κίνησιν τὸ κατὰ φύσιν ἐπιτείνει. ὡς δὲ τῷ ἐν ἡμῖν
θείῳ συνὸν καὶ εἰς τὸ τὰ αὐτοῦ πράττειν ἐμποδὼν ἐκείνου γινόμενον
καὶ παρ' ἐκείνου δυνάμενον ἄλλου μετέχειν ἀγαθοῦ μείζονος, οὗ στέρεται
μέχρις ἂν τὴν ἑαυτοῦ κινεῖσθαι θέλῃ κίνησιν, δίδωσι τῷ λεγομένῳ παρὰ

λόγον κακῷ τὴν εἰς τὰς μερικὰςψυχὰς παρείσδυσιν.
Πρόκλος. De decem dubitationibus circa providentiam Sec. 39, γρ. 18
σώζουσαν τὸ γενόμενον. ὧν δὲ παρ' ἄλλων πάσχομεν, κἂν ἀδίκως

πάσχωμεν, ...ἀλλ' ὁ τοῦ παντὸς νόμος δίδωσι μὲν τοῖς μέρεσιν εἰς
ἄλληλα δρᾶν κατὰ τὴν αὐτῶν ὁρμήν· τοιαῦτα γὰρ πάντα τὰ εἰς ἓν
συντελοῦντα, τὰ μὲν φυσικῶς ποιοῦντα καὶ πάσχοντα, τὰ δὲ προαιρετι-
κῶς· ἕπεται δὲ δίκη πᾶσι καὶ τοῖς εὖ δρῶσι καὶ τοῖς κακῶς, καὶ τῷ πα-
560
θόντι κατ' ἀξίαν ὑπάρχει τὸ παθεῖν, καὶ τὸ ποιῆσαν οὐκ ἀμελεῖται παρὰ
τοῦ νόμου. καὶ γὰρ ὥσπερ ἐν τοῖς φυσικῶς ποιοῦσιν οὐ τὸ τυχὸν εἰς
τὸ τυχόνφασι ποιεῖν οὐδὲ πάσχειν ὑπὸ τοῦ τυχόντος τὸ τυχόν, οὑτωσὶ
κἀν τοῖς προαιρετικῶς ἐνεργοῦσιν οὐκ ἔοικε πάσχειν ὁ τυχὼν ὑπὸ τοῦ
τυχόντος, ἀλλ' ὑπὸ τοῦ ταχθέντος ἐν τῷ παντὶ πρὸς τὴν τοῦδε χρείαν·
ἀλλ' οὐδὲ τὸ ποιῆσαν ἀφεῖται τοῦ αὐτοκινήσεως τυχεῖν, εἰ καὶ ὄρ-
γανον γέγονε τοῦ παντός· τὸ γὰρ ποιὸν τῆς ὁρμῆς εἰς δίκην ἄγει τὸ
δρᾶσαν· οὐ γὰρ ὡς ἄψυχον ὄργανον ἦν, ἀλλ' ὡς ἑαυτὸ τῷ χρωμένῳ
συνάπτον. ὧν δὲ ἐκ μόνου τοῦ παντὸς πάσχομεν, εἴτε βελτιόνων εἴτε
χειρόνων, τὴν ἡμετέραν ἀξίαν αἰτιατέον· καὶ ταύτην ἢ πρὸς τὸν παρόντα
βίον ἀνενεκτέον – οἷον εἰ δεόμεθα χαλινοῦ τινος· πολλοὶ γὰρ καὶ διὰ
περιστάσεις ἀμείνους γεγόνασι – · ἢ εἰς τὸν παρελθόντα – οὐ γὰρ
ἐξ ἀρχῆς ἐγένοντο σπουδαῖοι, καὶ δεῖ καθάρσεως τῶν πρὸ τῆς ἀρετῆς
ἐπιτηδευμάτων· ἢ εἰς τὸν μέλλοντα, τῆς προνοίας ἀπαγούσης ἡμᾶς
τῶν ἀνθρωπίνων, ἵνα μόνην ἔχοντας τὴν ἀρετὴν τέλεον τὸν αὐτῆς
ἔρωτα ἐν ἡμῖν προστησώμεθα, μόνην ἀγαθὸν εἶναι πεισθέντες.
ὅπως ἡ πρόνοια τὸν μὲν ἀποφαίνει παρισωμένον τοῖς κρείττοσι, τὸν

δὲ συναριθμεῖ τοῖς τῆς ἀνθρώπου φύσεως χείροσι δι' ὧν κεχορήγηται,
ἐμπιπλάντα τὰ πάθη;
Ἄγε δὴ οὖν, ἀφέντες τὰς περὶ τοῦδε τοῦ σκέμματος ἐπιβολάς,
– – –
ἕβδομον τοῦτο τὸ πρόβλημα θεωρήσομεν· τῆς προνοίας καὶ εἰς ἐκεῖνα
διαβαινούσης, τίς ἡ ἐν ἐκείνοις ἀνισότης, οἷοντῶν μὲν εὐπαθούντων,
τῶν δὲ μή; – – –
τίς δ' αὖ καὶ ἐν τούτοις ἡ ἰσότης, ἀνομοίων ὄντων; ... καὶ τὰς κοινὰς
τούτων ... φθοράς – – – καὶ τὴν ἀλλήλων ἐδωδήν – – –
ἢ γάρ ἐστιτὶ καὶ ἐν τούτοις ἴνδαλμα ζωῆς αὐτοκινήτου ..., ἢ μηδέν,
ἀλλὰπᾶν τὸ ἐν αὐτοῖς εἶδος τῆς ψυχῆς τῷ σώματι συνκατασβέννυται
καὶ ταῖς ποιότησι καὶ τῷ ἐμφύτῳ θερμῷ ἔοικεν. – – –
(τὴν πρόνοιαν) – – – τὰς ἀλληλοφαγίας αὐτοῖς ἐφιεῖσαν, ὡς
καὶ ἐνἡμῖν τὰς κατ' ἀλλήλων ὁρμὰς κατὰ τὸν αὐτὸν τῆς δίκης ὅρον,
πλὴν ὅτι τὸν τῶν θηρίων τρόπονεἰς τὴν ἀλλήλων τροφὴν ἡ δι' ἀλλήλων
τιμωρία τελευτᾷ, χρημάτων καὶ κτημάτων οὐκ ὄντων παρ' αὐτοῖς εἰς
πλεονεξίας ἀφορμήν· μόνης δὲ τῆς κατὰ τῶν σωμάτων ἐπιθέσεως λει-
πομένης, οὐδέν ἐστιτοῖς σώμασι –

561
ὥστ' εἰ μὲν ἡ πρώτη τούτων σύστασις ἔχοι τοιάνδε τὴν ἐν τῷ παντὶ

μοῖραν, εἶναι αὐτοῖς καὶ βίον τοιόνδε καὶ φθορὰν ἑπομένην τῇ πρώτῃ
συστάσει· εἰ δὲ ἀλλοιοτέραν λάβοι τι γένεσιν, ἀλλοιοτέρων τυγχάνειν
καὶ τῶν ἐκεῖθεν εἰς αὐτὸ κατιόντων. κἂν ἄλληλα τοίνυν φθείρῃ, κἂν
ἀπ' ἄλλων τοῦτο πάσχῃ, κἂν κοινῇ μετ' ἀλλήλων, κἂν χωρίς, κἂν
ἥδηται, κἂν ἀλγύνηται· πάντα ταῦτα κινήσεσιν ἐπακολουθεῖ προτέραις,
αἷς τὰ ἀκυρότερα μέρη πάντως ἑπόμενα ἀνάγκη μηδὲν οἰκεῖον ἔχειν,
ἀλλὰ ταὐτὸν τῇ σκιᾷ πάσχειν παντοίως μετασχηματιζομένῃ κατὰ τὴν
τοῦ σώματος, οὗ ἐστι σκιά, κίνησιν· καὶ τὸ κατ' ἀξίαν ἐπ' αὐτῶν
τοιοῦτόν ἐστι, ὅτι τοιόνδε πλασθὲν τοιάνδε δεῖ τὴν ζωὴν ἔχειν, ἐπεὶ
καὶ ἐπὶ τῶν αὐτοκινήτων τὸ ποιὸν ἑκάστου τὴν αὐτοῦ ἀξίαν ἀφορίζειν
φαμέν· ἀλλὰ τοῦτο δὴ τὸ ποιὸνἐκείνοις μὲν παρ' ἑαυτῶν ἐστι, τοῖς δὲ
μὴ αὐτοκινήτοις παρ' ἄλλων.
Καὶ οὐ ζητητέον πάλιν διὰ τί τοῦτο μὲν ἐν τῇδε τῇ τάξει γέγονε
τοῦ παντός, τοῦτο δὲ ἐν ἄλλῃ, καὶ τὸ μὲν ἥδεται, τὸ δὲ λυπεῖται διὰ
τὴν τῆς ἑαυτοῦ συστάσεως ἀρχήν, ἢ τὸ παρὰ φύσιν ἢ τὸ κατὰ φύσιν
ἐπάγουσαν τῷ κατ' αὐτὴν συστάντι· τὸ γὰρ τοῦτο ζητεῖν, ἀρχήν
ἐστι ἀρχῆς ζητεῖν. ἀρχὴ γὰρ μόνως τῶν τοιούτων ἡ τοῦ παντὸς τάξις,
ἧς οὐ δεῖ προτέραν ζητεῖν ἐπὶ τῶν οὐκ ἐχόντων τὶ πρότερον οὐδ' ὅλως
ὄντων, οἰστικὴν δὲ ἀεί τινος οὖσαν, τοτὲ μὲν ἄλλου, τοτὲ δὲ ἄλλου,
πλάττειν τὸ γινόμενον κατὰ μόνην τὴν ἑαυτῆς ποίησιν. εἰ δέ τι καὶ
Πρόκλος. De malorum subsistentia (4036: 014)“Procli Diadochi tria

opuscula”, Ed. Boese, H.Berlin: De Gruyter, 1960.Sec. 33, γρ. 23
φησιν αὐτός– τρέφει, κακὸν δὲ οὐδὲν παρ' αὐτῆς μητρὸς οὔσης τοῖς
ἐξ αὐτῆς, μᾶλλον δὲ ἐν αὐτῇ γεννωμένοις.
Καὶ γὰρ τί ἂν δράσειεν εἰς ἄλλα τὸ ποιεῖν μὴ δυνάμενον; πῶς δὲ αὖ τὸ
ποιεῖν ἕξει τὸ ἄποιον καθ' ἑαυτό; πότερον δὲ ἄγει πρὸς ἑαυτὴν ἡ ὕλη
τὰς ψυχὰς ἢ παρ' ἑαυτῶν ἐκεῖναι ἄγονται καὶ χωρισταὶ γίνονταιδυνάμει
καὶ ἀδυναμίᾳ τῇ ἑαυτῶν; εἰ μὲν γὰρ παρ' ἑαυτῶν ἄγονται, τοῦτο ἦν
αὐταῖς τὸ κακόν, ἡ πρὸς τὸ χεῖρον ὁρμὴ καὶ ἡ ὄρεξις, ἀλλ' οὐχὶ ἡ ὕλη·
παντὶ γὰρ ἡ φυγὴ τοῦ κρείττονος κακόν, καὶ πολλῷ μᾶλλον ἡ πρὸς
τὸ χεῖρον· καὶ δι' ἀσθένειαν πάσχουσιν ἃ πάσχειν τὰς τοιαύτας δεῖ
κακῶς ἑλομένας. εἰ δὲ παρὰ τῆς ὕλης ἄγονται, ποῦ τὸ αὐτοκίνητόν ἐστι
καὶ αἱ τῆς ψυχῆς αἱρέσεις; – – –
εἰ πάσας ἄγει πρὸς ἑαυτὴν ἡ ὕλη καὶ ἐνοχλεῖ καὶ βιάζεται – – –
– – – Ἐν μὲν γὰρ τῷ Τιμαίῳ μητέρα[51a 4] καὶ τιθήνην
αὐτὴν τῆς γενέσεως[52d 4 – 5] καλῶν καὶ συναιτίαν[46c 7] τῆς
τοῦ κόσμου δημιουργίας – – –
ἐν δὲ τοῖς τοῦ Ἐλεάτου ξένου λόγοις αἰτίαν τῆς τοῦ παντὸς ἀταξίας
εἰς ὑποκειμένην φύσιν ἀνίησι, παρὰ μὲν τοῦ συνθέντος πάντα καλὰ
562
κεκτῆσθαιτὸν κόσμον λέγων, παρὰ δὲ τῆς ἔμπροσθεν ἕξεωςτὰ

ἐναντία τούτων ἐν αὐτῷ γένεσιν ἔχειν [Pl. pol. 273bc]. ἐν δὲ τῷ Φι-
λήβῳ καὶ αὐτὴν τὴν ὕλην καὶ πᾶσαν τὴν τοῦ ἀπείρου φύσιν ἐκ τοῦ
Φώτιος Βιβλιοθήκη (4040: 001)

“Photius. Bibliothèque, 8 vols.”, Ed. Henry, R.Paris: Les Belles Lettres,
1:1959; 2:1960; 3:1962; 4:1965; 5:1967; 6:1971; 7:1974; 8:1977.Codex
242, Bekker p. 341a, γρ. 17
ἀνακύπτει καὶ ἐκφαίνεται παλαιτάτου νεὼ ἀέτωμα. Ὅτι

ὁ Ἑρμείας γένος μὲν ἦν Ἀλεξανδρεύς, πατὴρ δ' Ἀμ-
μωνίου καὶ Ἡλιοδώρου. Οὗτος ἐπιεικὴς ἦν τὴν φύσιν καὶ
ἁπλοῦς τὸ ἦθος, ἠκροάσατο δὲ καὶ Συριανοῦ σὺν Πρό-
κλῳ. Φιλοπονίᾳ μὲν οὗτος οὐδενὸς ἦν δεύτερος, ἀγχί-
νους δὲ οὔτι σφόδρα ἦν οὐδὲ λόγων εὑρετὴς ἀποδεικτι-
κῶν, οὐδὲ γενναῖος ἄρα ζητητὴς ἀληθείας· οὔκουν οὐδ'
οἷός τε ἐγεγόνει πρὸς ἀποροῦντας κατὰ τὸ καρτερὸν
ἀνταγωνίζεσθαι, καίτοι ἐμέμνητο ὡς εἰπεῖν πάντων ὧν
τε ἀκηκόει τοῦ διδασκάλου ἐξηγουμένου καὶ τῶν ἐν βι-
βλίοις ἀναγεγραμμένων. Ἀλλὰ τὸ αὐτοκίνητον οὐ προς-
ήνθει τῇ πολυμαθίᾳ. Τὰ δὲ πρὸς ἀρετὴν εὖ ἤσκητο,
ὥστε μηδ' ἂν τὸν Μῶμον αὐτὸν ἐπιμωμήσασθαι μηδὲ μι-
σῆσαι τὸν Φθόνον. Οὗτος ἰδιώτου ποτὲ πωλοῦντος
αὐτῷ βιβλίον, καὶ ἔλαττον ἤπερ ἦν ἄξιον αἰτοῦντος, ἐπηνώρ-
θωσέ τε τὴν πλάνην καὶ πλείονος ἐωνήσατο. Καὶ οὐχ
ἅπαξ τὴν δικαιοσύνην ταύτην, ἧς τοῖς ἄλλοις οὐδέ τις
ἦν ἐπιστροφή, ἀλλὰ πολλάκις, ὁσάκις συνέβαινεν ἀγνοεῖν
τὸν πιπράσκοντα τὸ δίκαιον τίμημα, ἐπεδείκνυτο,
Φώτιος Βιβλιοθήκη Codex 251, Bekker p. 462b, γρ. 33
κάσθαι καὶ τὸ μηδὲν καὶ τὸ ἐπηλλαγμένως ἢ ὡς δεῖ

τὴν ἴσην ἀτοπίαν ἔχει, καὶ προνοίας πάσης ἐπ' ἴσης
ἐστὶν ἀναιρετικά. Ἥ τε γὰρ τοῦ πρὸς ἀξίαν ὑπόθεσις πάν-
τως συνεισάγει τὴν πρόνοιαν καὶ τὴν ἀπ' αὐτῆς εἱμαρ-
μένην· καὶ ἡ προνοητικὴ κρίσις, δίκῃ καὶ νόμῳ τὰ ἀν-
θρώπινα τάττουσα, τῆς αὐτεξουσίου ἡμῶν καὶ προαιρε-
τικῆς ἀρχῆς δεῖται. Ὥστε μέρος ἐστὶ τῆς ὅλης προνοίας ἡ
εἱμαρμένη τὸ πρὸς τὰς ἀνθρωπίνας ψυχὰς δικαστικῶς
ἁρμοζόμενον.
Ἀνθρωπίνων δὲ ψυχῶν ἐνέργεια ἡ αὐτο-
κίνητος προαίρεσις καὶ τὸ λεγόμενον ἐφ' ἡμῖν, ὃ δὴ
563
τοῖς θείοις δικασταῖς ὑπόθεσις εὔλογος γίνεται τῆς ἀνίσου

διανομῆς· τὸ δὲ τυχαῖον ὅλον τοῖς θνητοῖς καὶ ἀλό-
γοις ἀποδέδοται γένεσιν. Οὐ γὰρ καθ' ἕκαστον τεταγμένως,
οὐδὲ κατά τινα λελογισμένην ἀξίαν, ἐκ μὲν τοῦδε τοῦ
πυρὸς σβεννυμένου ἀὴρ γίνεται, ἐκ δὲ τοῦ ἀέρος παχυ-
νομένου ὕδωρ, οὐδὲ ἐκ τῶνδε μὲν τῶν σιτίων ἵππου σῶμα
ἢ κυνός, ἐκ τῶνδε δὲ ἄλλο τι· ἀλλὰ πάντα ἐκ πάντων
ταῖς προσπιπτούσαις μεταβολαῖς δύναται γίνεσθαι διὰ τὸ
κοινὸν τῆς ὕλης καὶ πρὸς πάντα εὐάγωγον, τοσοῦ-
τον τάξεως μετέχοντα καὶ θείας ἀνάγκης, ὥστε κατὰ γένος

Ὅτι φησίν, ἐπιστῆσαι ἄξιον ὡς ἡ ψυχὴ οὔτε ἐν τῇ
πρὸς νοῦν στροφῇ τὴν τοῦ ποτε ἀνοηταίνειν ἀσθένειαν
ἀφῄρηται, οὔτε ἐν τῇ ἐσχάτῃ κακίᾳ τὴν τοῦ αὖθις νοεῖν
δύναμιν καὶ ὀρθῶς μετανοεῖν. Φύσει γὰρ ἡ ἀνθρωπίνη
ψυχὴ τοιαύτη δημιουργηθεῖσα καὶ πρὸς τὴν θείαν εὐ-
ζωΐαν καὶ πρὸς τὴν θνητὴν γένεσιν ἐπιτηδείως ἔχει,
ἀνὰ μέρος ἑκατέραν προβάλλουσα δύναμιν, ἐπεὶ καὶ κατὰ
πρόνοιαν θεοῦ πρὸς ἄμφω γεγένηται. Οὕτω γὰρ τὸ μὲν
δύνασθαι αὐτὴν πολιτεύεσθαι κατ' οὐσίαν κέκτηται· τὸ δὲ
πλείονα χρόνον ἄνω διάγειν ἢ κάτω πρὸς τὴν αὐτο-
κίνητον αὐτῆς συμβαίνει διάθεσιν. Διὸ αἱ μὲν μυριε-
τεῖς αἱ δὲ τρισχιλιετεῖς περιόδους λέγονται ποιεῖσθαι, τῆς
ἀρετῆς ἐπιτεμνομένης τὴν πλάνην, καὶ τοῦ συντόνου τῶν
ἀγαθῶν ἔρωτος ὑφαιρουμένου τῆς περιγείου λειτουργίας
τὸ πολυχρόνιον.
καὶ μυρίων δεήσεται τῶν συνεργούντων εἰ μέλλοι τι

τούτων κατὰ νοῦν αὐτῷ γενήσεσθαι. Τὸ δὲ τὰ ἐναντιού-
μενα μὴ συμβῆναι καὶ τὰ συνεργοῦντα συμβῆναι οὐκ ἦν
ἐφ' ἡμῖν, ἀλλ' ἄλλης τινὸς καὶ μακρᾶς ὑποθέσεως καὶ
τῆς ἑπομένης ταύτῃ τάξεως, ἣν ἡ εἰμαρμένη ἐπιτε-
λεῖν λέγεται, κρίσις θεία οὖσα ἐν τοῖς οὐκ ἐφ' ἡμῖν, πρὸς
τὴν ἀξίαν ἀμοιβὴν τῶν ἐφ' ἡμῖν. Οὐ γὰρ ἀναιρεῖται τὸ
αὐτεξούσιον τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς, εἰ τὰ ἐκτὸς αὐ-
τῆς ἐπὶ τῷ θεῷ εἴη διανέμειν καὶ ἀποδιδόναι ἑκάστῳ
564
πρὸς τὴν ἀξίαν τῶν διαθέσεων. Μάλιστα γὰρ τῆς πρὸς

ἀρετὴν καὶ κακίαν αὐτοκινησίας ἡμῶν ἡ προνοητικὴ
εἱμαρμένη δεῖται· οὐ γὰρ ἄλλως ἔσται δικαία ἡ ἄνισος
διανομή, μὴ ὑπόθεσιν λαβοῦσα τὸ ἡμέτερον αὐτεξούσιον.
Ὅτι ἐν τῷ τέλει τοῦ Τιμαίου ὁ Πλάτων, φησί, περὶ
σωματικῶν παθῶν διαλεγόμενος καὶ τῆς τούτων θερα-
πείας, καθάρσεσι φαρμακευτικαῖς ἀπαγορεύει χρῆσθαι
προχείρως, διὰ τὸ δεῖν περιμένειν τὴν κατὰ φύσιν τῶν
νοσημάτων πέπανσιν καὶ μὴ ταῖς βιαίοις
Δαμάσκιος. Vita Isidori (ap. Sudam, Hesychium, Photium et e cod. Vat.

1950) (4066: 002)“Damascii vitae Isidori reliquiae”, Ed. Zintzen, C.
Hildesheim: Olms, 1967.Αποσ. 121, γρ. 1
Suda II 412, 26 s. v. Ἑρμείας

οὗτος ὁ φιλόσοφος, ἐπιεικὴς φύσει καὶ ἁπλοῦς τὸ ἦθος, φιλοσοφήσας δὲ
ὑπὸ τῷ μεγάλῳ Συριανῷ, φιλοπονίᾳ μὲν οὐδενὸς ἐλείπετο τῶν ἑταίρων,
οὐδὲ αὐτοῦ γε συνακροωμένου τοῦ πάνυ Πρόκλου τοῦ
διαδόχουγεγονότος
ὕστερον· οὐδὲ ἔρωτος μαθημάτων, οἷα παρέχεται φιλοσοφία τῷ ὄντι
ἀξιέραστα. ἀγχίνους δὲ καὶ ὀξὺς οὔτισφόδρα ἦν .....
ὥστε ὀμωμοκέναι λέγεται πρὸς τὸν Αἴγυπτον τελευτῶντα ἀθάνατον εἶναι
καὶ ἀνώλεθρον τὴν ψυχήν. ἐποίει δὲ τοῦτο τὸ θάρρος ἡ εὐζωΐα
ἀναινομένη
τὴν τοῦ σώματος φύσιν καὶ εἰς ἑαυτὴν ἐπιστρέφουσα καὶ
συναισθανομένη
τοῦ χωρισμοῦ καὶ ἄντικρυς ἤδη τῆς ἀθανασίας.
Suda I 420, 20 s. v. αὐτοκίνητον
τῷ δὲ Ἑρμείᾳ τῷ φιλοσόφῳ τὸ αὐτοκίνητον οὐ προσήνθει τῇ
πολυμαθίᾳ.
Suda II 413, 6; III 418, 16; II 412, 12 s. vv. Ἑρμείας et μῶμος et
ἑρμαῖον
ἦν γὰρ τὰ μὲν περὶ λόγους ἐνδεέστερος ἢ κατὰ τὴν ἀρκίβειαν, τὰ δὲ πρὸς
ἀρετὴν εὖ ἠσκημένος, ὥστε μηδ' ἂν τὸν Μῶμον αὐτὸν ἐπιμωμήσασθαι,

μηδ'
αὖ μισῆσαι τὸν Φθόνον· τοσαύτη πραότης ἐνῆν τῷ ἀνδρὶ καὶ τοιαύτη
δικαιο-
σύνη. τοιγαροῦν εἴ τι πρίαιτο τῶν πωλουμένων (συχνὸν δ' ἐπὶ βιβλίοις
τοῦτο
συνέβαινεν), ὁ μὲν πωλῶν ἰδιώτης ὤν, ἂν οὕτω τύχῃ, τίμημα μὲν ἀπῄτει
565
τῆς ἀξίας ἔλαττον, ὁ δὲ Ἑρμείας ἐπηνωρθοῦτο τὴν πλάνην, καὶ πλείονος

εἶναι φήσας ἄξιον τὸ βιβλίον τοσοῦτον ἂν ἐπέδωκεν,
Δαμάσκιος. Απορίαι καὶ λύσεις περὶ τῶν πρώτων ἀρχῶν[(4066:

003)“Damascii successoris dubitationes et solutiones, vols. 1 & 2”, Ed.
Ruelle, C.É.aris: Klincksieck, 1:1889; 2:1899, Repr. 1964.Τόμ. 1, p. 23,
γρ. 10
, ὁρῶμέν τι καὶ χωριστὸν εἶδος ἐφ' ἑαυτοῦ, καὶ εἰς ἑαυτὸ ἐπιστρεφόμενον,
οἷον τὸ τῆς λογικῆς ὑποστάσεως. Ἡ γοῦν ἡμετέρα ψυχὴ ἐφιστάνει ταῖς
οἰκείαις ἐνεργείαις καὶ ἐπανορθοῦται ἑαυτήν· οὐκ ἂν τοῦτό γε, εἰ μὴ
ἐπέστρεφε πρὸς ἑαυτήν· οὐκ ἂν δὲ τοῦτό γε, εἰ μὴ χωριστὴν εἶχε τὴν
οὐσίαν, ὡς καὶ Ἀριστοτέλειδοκεῖ· οὐκ ἄρα αὕτη
δεῖται τοῦ χείρονος. Ἀρχὴ αὕτη ἄρα τελεωτάτη; ἢ οὐ πάσας ὁμοῦ
προβάλλε-ται τὰς ἐνεργείας, ἀλλὰ τῶν πλείστων ἀεί ἐστιν ἐνδεής· ἡ δὲ
ἀρχὴ οὐδὲν ἔχειν βούλεται ἐνδεές· ἡ δέ ἐστιν οὐσία τῶν ἑαυτῆς ἐνεργειῶν
ἐλλιπής. Ἀλλ' ἡ οὐσία αἰώνιος, εἴποι τιςἄν, καὶ ἀνενδεὴς καὶ ἔχουσα τὰς
οὐσιώδεις
ἐνεργείας ἀνελλιπεῖς καὶ ἀεὶ τῇ οὐσίᾳ συνδρόμους κατὰ τὸ αὐτοκίνητόν
τε
καὶ ἀείζων, καὶ εἴη ἂν αὕτη ἀρχή. Ἀλλ' ἓν εἶδος ἡ ψυχὴ τὸ ὅλον καὶ μία
φύσις, πῆ μὲν ἀνενδεής, πῆ δὲ ἐνδεής· ἡ δὲ ἀρχὴ πάντη ἀνενδεής· ἡ ψυχὴ
ἄρα ἡ καὶ τὰς μεταβαλλομένας ἐνεργείας προβαλλομένη οὐκ ἂν εἴη ἀρχή,
ἥ γε κυριωτάτη. Δεῖ ἄρα καὶ πρὸ ταύτης εἶναι ἑτέραν, τὴν πανταχῆ
ἀμετά-
βλητον κατά τε οὐσίαν καὶ ζωὴν καὶ γνῶσιν, κατά τε πάσας δυνάμεις καὶ
ἐνεργείας, οἵαν τὴν ἀκίνητον καὶ αἰώνιον εἶναί φαμεν, αὐτὸν τὸν
πολυτίμητον
νοῦν ἐφ' ὃν καὶ Ἀριστοτέληςἀναβὰς ᾠήθη τὴν πρώτην ἀρχὴν εὑρηκέναι·
Δαμάσκιος. Απορίαι καὶ λύσεις περὶ τῶν πρώτων ἀρχῶν[Τόμ. 1, p. 29,

γρ. 1
διοικουμένων τὰ μὲν εἶναι μόνον δοκεῖ, τὰ δὲ τρέφεσθαι καὶ αὔξειν καὶ

τὰ
ὅμοια γεννᾶν· ἔστιν ἄρα τις αἰτία καὶ ἄλλη πρὸ τῆς εἰρημένης φύσεως ἡ
φυτικὴ αὕτη δύναμις· φανερὸν δὲ ὅτι πάντα ὅσα τῷ σώματι ἐπιγίγνεται
προϋποκειμένῳ ἀσώματά ἐστι καθ' ἑαυτά, εἰ καὶ σωματοειδῆ γίγνεται
566
κατὰ
μέθεξιν τοῦ ἐν ᾧ ἐστιν, ὡς ὑλικὰ λέγεταί τε καὶ ἔστι κατὰ τὴν ἀπὸ τῆς
ὕλης
πεπόνθησιν· καὶ αἱ ποιότητες ἄρα, καὶ αἱ φύσεις ἔτι μᾶλλον, καὶ ἔτι
μέντοι
μειζόνως ἡ φυτικὴ ζωὴ τὸ ἀσώματον διασώζουσι καθ' ἑαυτάς.
Ἀλλ' ἐπεὶ καὶ ἄλλην ἡ αἴσθησις ὑποδείκνυσι τρανεστέραν ζωὴν τῶν

κατὰ τὴν ὁρμὴν ἤδη καὶ τόπον κινουμένων, ταύτην πρὸ ἐκείνης θετέον;
ὡς
κυριωτέραν ἀρχὴν καὶ ὡς ἀμείνονός τινος εἴδους χορηγὸν τοῦ
αὐτοκινήτου ζῴου
προτερεύοντος φύσει τοῦ κατὰ γῆς ἐρριζωμένου φυτοῦ. Καὶ μὴν τὸ ζῷον
οὐκ
ἀκριβῶς αὐτοκίνητον· οὐ γὰρ ὅλον δι' ὅλου τοιοῦτον, ἀλλὰ μέρος μὲν
αὐτὸ
κινεῖ ἕν, μέρος δὲ κινεῖται· φαινόμενον ἄρα τοῦτό ἐστιν αὐτοκίνητον·
δεῖ ἄρα
πρὸ αὐτοῦ εἶναι τὸ ἀληθινὸν αὐτοκίνητον, ὃ καθ' ὅλον ἑαυτὸ κινοῦν ἐστι
καὶ
κινούμενον, ἵνα τούτου εἴδωλον ᾖ τὸ φαινόμενον. Καὶ δὴ τὴν κινοῦσαν
τὸ σῶμα
ψυχὴν κυριωτέραν θετέον αὐτοκίνητον οὐσίαν· διττὴ μὲν αὕτη, ἡ μὲν
λογική,
ἡ δὲ ἄλογος· ὅτι γὰρ καὶ τὴν λογικὴν ὑπαγορεύει ἡ αἴσθησις, φανερόν. Ἦ
οὐχὶ καὶ ἕκαστος ἑαυτοῦ συναισθάνεται τρανέστερον ἢ ἀμυδρότερον,

ἐπιστρε-
φομένου πρὸς ἑαυτὸν ἐν ἐπιμελείαις τε καὶ ζητήσεσιν ἑαυτοῦ καὶ
ἐπιστάσεσιν
ἑαυτοῦ ζωτικαῖς τε καὶ γνωστικαῖς; ἡ γὰρ ταῦτα δυναμένη οὐσία,
λογισμῷ

γρ. 11
πρὸς τὰς ἄλλοτε ἄλλας ὀρέξεις τε καὶ ὁρμάς; εἰ δὲ ἑαυτὴν κινεῖ,

ἐπιστρέφει
πρὸς ἑαυτήν· ἐπεὶ δὲ τοῦτο, χωριστή ἐστι καὶ οὐκ ἐν ὑποκειμένῳ ἡ
ἄλογος
ψυχή· λογικὴ ἄρα ἐστὶν εἴπερ εἰς ἑαυτὴν ὁρᾷ· καὶ γὰρ ὄψεται ἑαυτὴν ἐπι-
στρεφομένη πρὸς ἑαυτήν· καὶ γὰρ εἰς τὰ ἔξω τεινομένη εἰς τὰ ἔξω ὁρᾷ,
567
μᾶλλον δὲ σῶμα τὸ κεχρωσμένον, ἑαυτὴν δὲ οὐχ ὁρᾷ, ὅτι μήτε σῶμά

ἐστι,
μήτε κεχρωσμένον αὐτή γε ἡ ὄψις· οὐκ ἄρα ἐπιστρέφει πρὸς ἑαυτήν, οὐκ
ἄρα
οὐδέν, ἀλλ' ἢ ἄλογος· οὐδὲ γὰρ ἡ φαντασία τύπον ἑαυτῆς προβάλλεται,
ἀλλὰ
τοῦ αἰσθητοῦ, οἷον κεχρωσμένου σώματος· οὐδὲ ὄρεξις ἄλογος ὀρέγεται
αὐτῆς,
ἀλλ' ὀρεκτοῦ τινος, οἷον τιμῆς ἢ ἀντιλυπήσεως ἢ ἡδονῆς ἢ χρημάτων·
οὐκ
ἄρα κινεῖ ἑαυτήν. Ἀλλὰ μήποτε οὕτω κινεῖ, οὐχ ὡς ἑαυτὴν κινοῦσα, ἀλλ'
ὡς
ἀφ' ἑαυτῆς ἐπὶ τὰ ἔξω κινουμένη καὶ οἷον ἅπτουσα καὶ ταύτῃ
αὐτοκίνητος, ὅτι
ἀφ' ἑαυτῆς, οὐ μέντοι ὑφ' ἑαυτῆς κινεῖται· οὕτω γὰρ ἀξιοῦσι καὶ οἱ ἀμφὶ
τὸν
μέγαν Συριανὸνἀκούειν τὸ αὐτοκίνητον κοινότερον λεγόμενον ἔν τε τοῖς
Νόμοιςκαὶ τῷ Τιμαίῳ· διὰ τοῦτο γὰρ τὰ φυτὰ μὴ κινεῖσθαι, φησὶν ὁ

Τίμαιος, ὅτι μὴ μετέχει τῆς αὐτοκινήτου ψυχῆς, ὡς τά γε θηρία μετέχειν
κατὰ τόπον κινούμενα· ἀλλὰ οὐδὲν ἧττον ἀνάγκη πᾶν κινούμενον ἤτοι
ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖσθαι, ἢ ὑφ' ἑτέρου, καὶ τοῦτο διχῶς, ἢ ὑπὸ κρείττονος ὥς
φαμεν τάς τε ἀτόμους ἐνεργείας καὶ ὄντως ἀλόγους, ἢ ὑπὸ τινοσοῦν· οὐ

γὰρ
δὴ ὑπὸ τοῦ ἐν ᾧ ἐστι, σώματος ὄντος, καὶ τοὐναντίον ὑπ' αὐτῆς
Μήποτε οὖν αἱ ἐνέργειαι κινοῦντα ι ὑπὸ τῆς οὐσίας καὶ ταύτῃ αὐτο-
κίνητος ἡ ἄλογος ψυχή, ὡς οὖσα γεννητικὴ τῶν οἰκείων ἐνεργειῶν· ἀλλὰ

γρ. 2
ἀφ' ἑαυτῆς ἐπὶ τὰ ἔξω κινουμένη καὶ οἷον ἅπτουσα καὶ ταύτῃ
αὐτοκίνητος, ὅτι
ἀφ' ἑαυτῆς, οὐ μέντοι ὑφ' ἑαυτῆς κινεῖται· οὕτω γὰρ ἀξιοῦσι καὶ οἱ ἀμφὶ
τὸν
μέγαν Συριανὸνἀκούειν τὸ αὐτοκίνητον κοινότερον λεγόμενον ἔν τε τοῖς
Νόμοιςκαὶ τῷ Τιμαίῳ· διὰ τοῦτο γὰρ τὰ φυτὰ μὴ κινεῖσθαι, φησὶν ὁ

Τίμαιος, ὅτι μὴ μετέχει τῆς αὐτοκινήτου ψυχῆς, ὡς τά γε θηρία μετέχειν
κατὰ τόπον κινούμενα· ἀλλὰ οὐδὲν ἧττον ἀνάγκη πᾶν κινούμενον ἤτοι
568
ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖσθαι, ἢ ὑφ' ἑτέρου, καὶ τοῦτο διχῶς, ἢ ὑπὸ κρείττονος ὥς
φαμεν τάς τε ἀτόμους ἐνεργείας καὶ ὄντως ἀλόγους, ἢ ὑπὸ τινοσοῦν· οὐ

γὰρ
δὴ ὑπὸ τοῦ ἐν ᾧ ἐστι, σώματος ὄντος, καὶ τοὐναντίον ὑπ' αὐτῆς
Μήποτε οὖν αἱ ἐνέργειαι κινοῦντα ι ὑπὸ τῆς οὐσίας καὶ ταύτῃ αὐτο-
κίνητος ἡ ἄλογος ψυχή, ὡς οὖσα γεννητικὴ τῶν οἰκείων ἐνεργειῶν· ἀλλὰ
πρῶτον μὲν κοινὸν τοῦτο ἔσται πάσης οὐσίας καὶ τῆς ἑτεροκινήτου λεγο-
μένης, ἐπεὶ καὶ τὸ πῦρ οὕτως αὐτοκίνητον, ὡς οὐσία γεννητικὴ τῶν
ἀτόμων
σφετέρων ἐνεργειῶν, καὶ ἡ βῶλος ὁμοίως καὶ τὸ σκέπαρνον καὶ πᾶν ὅ τι
ἂν
ᾖ δυνάμενον ἐνεργεῖν· ἀεὶ γὰρ ἀπὸ τῆς οὐσίας ἡ ἴδιος ἐνέργεια πρόεισιν·
τοῦτο μὲν τοίνυν οὐκ ἂν ἔχοι λόγον οὕτω λεγόμενον. Μήποτε δὲ ἐπεὶ ἐν
ὑποκειμένῳ ὑπόκειται εἶναι τὸ τοιοῦτον εἶδος, οὐ καθ' αὑτὸ ληπτέον αὐτὸ
ὡς
ἐνεργοῦν, ἀλλὰ μετὰ τοῦ ὑποκειμένου ἐν ᾧ ἐστιν· ὡς γάρ ἐστιν, οὕτω καὶ
ἐνεργεῖ. Καθάπερ ἄρα τὸ διακρῖνον τὴν ὄψιν οὐκ ἦν ἡ λευκότης, οὐδὲ τὸ
σῶμα τὸ ἄποιον, ἀλλὰ τὸ συναμφότερον, οὕτω καὶ ἡ αἰσθητικὴ ἐνέργεια
οὔτε

γρ. 5
στὴν ἐνέργειαν ἔχουσα τὴν κινοῦσαν πρὸ τῆς κινουμένης. Οὐκ ἄρα τὸ
μὲν κινοῦν θετέον, τὸ δὲ κινούμενον, ἀλλ' ἓν τὸ ζῷον γεγονὸς σῶμα
αἰσθητικὸν ἢ σωματωθεῖσα αἴσθησις ταύτην ἐνεργεῖ τὴν δοκοῦσαν
αὐτοκίνητον ἐνέργειαν.
Εἰ γάρ ἐστι καὶ ἡ τοῦ συνθέτου ζῴου τις οὐσία, πάντως ἔτι καὶ σύνθετον
ἐνέργειαν, ζῴῳ τῷ ὅλῳ πρέπουσαν, ὅλην τινὰ καὶ αὐτὴν οὖσαν, ἐν ᾗ τι
καὶ
ἀσώματον ἐνορᾶται καὶ σωματοειδὲς ἅμα συγκεκραμένον, ὡς ἐν τῇ
διακρι-
τικῇ τῆς ὄψεως ἔνεστι τὸ συναμφότερον· διὸ καὶ πάσχομεν ὑπὸ τοῦ
λευκοῦ
σώματος ἑκατέρως, σωματικῶς διακρινόμενοι τὸ αἰσθητήριον, ἀσωμάτως
δὲ
τοῦ πάθους ἀντιλαμβανόμενοι, οἷον αὐτὸ γνωρίζοντες. Ὥσπερ οὖν τὸ
δρῶν σύν-
θετον, οὕτω καὶ τὸ πάσχον, ἡ ὄψις, σύνθετόν τί ἐστιν ἐκ δυνάμεως
ὀπτικῆς
ἀσωμάτου καὶ ὑποκειμένου σώματος. Τοιοῦτον ἄρα θετέον
569
αὐτοκινησίας εἶδος
ἐνεῖναι τῇ ὀπτικῇ δυνάμει, καὶ ὅλως εἰπεῖν τῇ αἰσθήσει, οἷον καθ' ἑαυτὸ
μὲν
μὴ ἐνεργεῖν, μηδὲ γὰρ ὑφίστασθαι, τῷ σώματι δὲ ἐγγενόμενον καὶ
ποιῶσαν
αὐτό, κατὰ δή τινα ἀξιολογωτέραν ποιότητα καὶ ἔλλαμψιν, ἀποτελεῖν τὸ
ὅλον
φαινόμενον αὐτοκίνητον. Διὰ τί δὲ φαινόμενον; ὅτι οὐκ ἀμερὲς καὶ τὸ
αὐτὸ
κινοῦν καὶ κινούμενον, ἀλλ' ὡς αἱ κεχωρισμέναι ἀλλήλων οὐσίαι, τρόπον
δὲ ἄλλον συνιοῦσαι, καθάπερ ἡ λογικὴ ψυχὴ καὶ τὸ ζῷον ἢ τὸ ὀστρέϊνον

ζῷον καὶ τὸ πνευματικόν, ἢ τοῦτο καὶ τὸ αὐγοειδές· καὶ γὰρ ἐπὶ τούτων
τῶν
συμπλοκῶν τὸ μὲν κινεῖ, τὸ δὲ κινεῖται, διότι οὐκ ἔστιν τὸ μὲν
ὑποκείμενον,
τὸ δὲ ἐν ὑποκειμένῳ, ὅταν δὲ οὕτως ἔχῃ τὸ σύνθετον εἶδος, οὔτε
ἑκάτερον

γρ. 11
οὔτε ὑπὸ σώματος· τί δὲ ἀλλὸ τὸ ὑφ' οὗκαὶ καθ'ὅ, δῆλον ἂν εἴη ῥᾳδίως·
διττὴ γὰρ ἡ κίνησις, ἡ μὲν ἐγγενομένη τῷ κινουμένῳ, πάθος αὐτοῦ γενο-
μένη, ἡ δὲ ἔξω οὖσα καὶ ἐκείνην ἐνδιδοῦσα· κινεῖται τοίνυν ὑπὸ ταύτης
μέν,
κατ' ἐκείνην δέ· εἰ γὰρ καὶ ὑπὸ ταύτης, ἐνδώσει τινὰ καὶ αὕτη κίνησιν
ἀφ' ἑαυτῆς, τῷ κινουμένῳ γε ὑφ' ἑαυτῆς· ἐκείνη ἄρα ἔσται τὸ πάθος καὶ ἡ
καθ' ἣν κινεῖται τὸ κινούμενον· καὶ ἐπ' ἄπειρον ἥξομεν.
Ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ ζωῆς ἀληθὴς ὁ λόγος ἐξεταζόμενος· ἡ μὲν γὰρ ζωο-
ποιεῖ, καὶ ζωὴν ἐνδίδωσι τῷ ὑφ' ἑαυτῆς ζωουμένῳ, ἡ δέ ἐστι καθ' ἣν ζῇ τὸ
ζωωθὲν ὑπ' ἐκείνης· εἰ γὰρ καὶ αὕτη ζωοποιεῖ, καὶ αὐτὴ δώσει ζωὴν
ἑτέραν· καὶ
τοῦτο ἐπ' ἄπειρον. Οὕτω δὴ καὶ τὸ τῆς αὐτοκινησίας εἶδος, τὸ μὲν ὑφ'
οὗτὸ
αὐτοκίνητον εἶναι δοκοῦν αὐτοκινητίζεται, τὸ δὲ καθ'ὃ τοιοῦτον εἶναι
δοκεῖ,
πάθος ὂν αὐτοκινησίας καὶ τοῦ μετασχόντος ἀχώριστον· τοιάδε γάρ τις
570
ζωὴ καὶ ἡ
αὐτοκίνητος φύσις, ψυχὴ γάρ· καὶ ἡ ψυχὴ δὲ διττή, ἡ μὲν γεννῶσα, ἡ δὲ
καθ' ἣν
οὐσίωται τὸ ἔμψυχον, ὃ καὶ ἔνδοθεν αὐτὸ ἐξ ἑαυτοῦ δοκεῖ κινεῖσθαι, οὐκ
ἐνόντος
τοῦ ὑφ' οὗκινεῖται, ἀλλὰ τοῦ καθ'ὅ, ὃ καλοῦμεν ἐμψυχίαν. Ἴσως δὲ καὶ
τούτοις συγχωρήσας τις οἰήσεται κοινὰ ταῦτα εἶναι καὶ τοῖς φυτοῖς καὶ
τοῖς
ἀψύχοις πράγμασι· καὶ γὰρ ἡ βῶλος ἐπὶ γῆν ἔνδοθεν κινεῖται καὶ τὰ φυτὰ
ὁμοίως· ἡ γὰρ φυτικὴ ψυχὴ ἐν αὐτοῖς, καθ' ἣν τρέφεται καὶ αὔξει καὶ
γεννᾷ
ὅμοια· καὶ ἔτι τὰ ἄλογα τὸν αὐτὸν ἔχει τρόπον, καὶ τὰ λογικὰ ζῷα τὸν
αὐτόν·
ὥστε οὐδὲν ὃ μὴ αὐτοκίνητον. Πρὸς δὴ τοῦτον ἐροῦμεν ὅτι ἔνδοθεν μὲν
κινεῖται

γρ. 7
αὐτοκίνητος, οὐδὲ τὰ ἄλογα ζῷα φανεῖται αὐτοκίνητα· εἰς γὰρ ἑαυτὰ οὐ

πέφυκεν ἐπιστρέφειν, οἷον ὄψις οὐχ ὁρᾷ ἑαυτήν· οὐδὲ φαντασία
φαντάζεται ὅτι φαντάζεται, καὶ ὁ Θυμὸς δὲ καὶ ἡ ἐπιθυμία πρὸς τὸ ἐκτὸς
ἔχει ὀρεκτὸν τὴν ὅλην καὶ πᾶσαν ἐνέργειαν· διόπερ ἐλέγομεν τὸ τοιοῦτον
αὐτοκίνητον ἔνδοθεν εἰς τὸ ἐκτὸς ἐνεργεῖν, οὐ κύκλῳ πρὸς ἑαυτό, κατ'
εὐθυωρίαν δὲ ἀτεχνῶς· τοῦτο γὰρ ἦν τὸ τῆς ζωῆς ταύτης εἶδος, ἅτε
ἀχώριστον ὂν τοῦ εὐθυτενοῦς ὑποκειμένου σώματος. Ὡς γὰρ κατὰ τὴν
φύσιν ἐνοῦσαν κινεῖται τὸ πῦρ ἄνω, καὶ κάτω ἡ γῆ, καὶ ὡς κατὰ τὴν
ψυχὴν τὴν φυτικὴν καὶ τὰ φυτὰ τρέφεται καὶ αὔξει καὶ γεννᾷ ὅμοια, καὶ
ταύτην ἐνοῦσαν, οὕτω καὶ τὰ θηρία κατὰ τὴν ἐνοῦσαν τῷ φυσικῷ τε καὶ
φυτικῷ αὐτῶν σώματι ζωὴν ὀρεκτικὴν καὶ συνουσιωμένην τῷ τοῦ ζῴου
εἴδει, κατὰ ταύτην οὖν ποιεῖται τὴν ἄλογον ἀτεχνῶς αὐτοκινησίαν.
Εἰ δέ τις ὁρῶν τὰ θηρία λογοειδῆ ὄντα καὶ ἀφίεντα λογοειδεῖς ἐνεργείας,
ὑπολαμβάνει καὶ ταῦτα μετέχειν τοῦ πρώτου αὐτοκινήτου, καὶ διὰ τοῦτο
ψυχὴν
ἔχειν πρὸς ἑαυτὴν ἐπιστρέφουσαν, τάχα μὲν συγχωρήσαιμεν αὐτῷ καὶ
ταῦτα
λογικὰ ποιοῦντι, πλὴν ὅτι οὐ καθ' ὕπαρξιν, ἀλλὰ κατὰ μέθεξιν, καὶ
ταύτην
ἀμυδροτάτην· ὥσπερ καὶ τὴν λογικὴν ψυχὴν φαίη τις ἂν νοερὰν κατὰ
μέθεξιν,
ἅτε τὰς κοινὰς ἐννοίας ἀεὶ προβεβλημένην ἀδιαστρόφους. Πάντως δὲ τὸ
571
χω-
ριστὸν ἐν πλάτει θησόμεθα, καὶ ὅπου μὲν τοῦτο πλεονάζειν, ὅπου δὲ
ἐκεῖνο
φήσομεν·

γρ. 3
ὅθεν καὶ ἀμφισβητήσιμός ἐστι πότερον αὐτοκίνητος ἢ ἑτεροκίνητός

ἐστι,
πολὺ γὰρ τὸ τῆς αὐτοκινησίας ἴχνος, ἀλλ' οὐχὶ τὸ ἀληθινόν τε καὶ εἰς
ἑαυτὸ
ἐπιστρεφόμενον, καὶ διὰ τοῦτο πάντη τοῦ ὑποκειμένου κεχωρισμένον, ἡ
δὲ
φυτικὴ ψυχὴ μέσως πως ἔχει· διὸ τοῖς μὲν δοκεῖ ψυχή τις εἶναι, τοῖς δὲ
φύσις. Ἀλλὰ γὰρ ταῦτα μὲν ἐπιπλέον ἐν ἄλλοις ἐξεταστέον, καὶ νῦν δὲ
εἰρήσθω
τοσαῦτα.
Πάλιν δὲ ἐπὶ τὰ προκείμενα μεταβατέον· τὸ δὴ τοιοῦτον αὐτοκίνητον,

ὃ τῷ ἑτεροκινήτῳ συμπέφυρται, πῶς ἂν εἴη πρῶτον; οὔτε γὰρ ἑαυτὸ ὑφ-
ίστησιν, οὔτε τελειοῖ ἑαυτὸ κατὰ τὸ ἀληθές, ἀλλὰ δεῖται πρὸς ἑκάτερον
ἑτέρου
τινός· καὶ ἔστι γε πρὸ αὐτοῦ τὸ ὄντως αὐτοκίνητον, οἷον καὶ ἡ αἴσθησις,
μᾶλλον δὲ ἡ τῶν φαινομένων ἐνάργεια δίδωσι τὸ ἀνθρώπειον, καὶ δῆλον
ὅτι
πᾶν λογικὸν εἶδος ἀπὸ τούτου ληψόμεθα νῦν· ὁλοσχερέστερον γὰρ τὰς
ἰδιό-
τητας πρόκειται λαβεῖν τῶν πραγμάτων.
Ἆρα οὖν ἀρχὴ τὸ κυρίως αὐτοκίνητον, καὶ οὐδενὸς ἐπιδεῖται κρείττονος
εἴδους; ἢ τὸ κινοῦν ἀεὶ πρὸ κινουμένου κατὰ φύσιν ἐστί, καὶ ὅλως ἅπαν
εἶδος
τὸ καθαρὸν τοῦ ἐναντίου πρὸ τοῦ συμμιγοῦς ἐκείνῳ καθ' ἑαυτὸ
ὑφέστηκεν,
καὶ τὸ καθαρὸν τοῦ συμμιγοῦς αἴτιον· τὸ γὰρ ἄλλῳ συνουσιωμένον καὶ
τὴν
ἐνέργειαν ἔχει τῇ ἐκείνου συμπεφυρμένην· ὥστε αὐτοκίνητον μὲν ἑαυτὸ
ποιήσει τόγε οὕτως ἔχον, ἅμα κινοῦν καὶ κινούμενον· κινοῦν δὲ μόνον
οὐκ ἂν ποιήσειεν·
572

γρ. 1
οἷον τὸ σῶμα, τὸ δὲ μόνον κινοῦν μὴ εἶναι πρὸ τοῦ συναμφοτέρου·

δῆλον
γὰρ ὅτι [ἐπεὶ] κρεῖττον ἔσται, ἐπειδὴ καὶ τὸ αὐτοκίνητον αὐτὸ ἑαυτὸ
καθὸ
κινεῖ κρεῖττόν ἐστιν, ἢ καθὸ κινεῖται. Δεῖ ἄρα πρῶτον εἶναι τὸ κινοῦν
ἀκί-
νητον, ὡς τρίτον τὸ μὴ κινοῦν κινούμενον, ὧν ἐν μέσῳ τὸ αὐτοκίνητον,
ὃ
δεῖσθαι τοῦ κινοῦντος ἐροῦμεν, ἵνα αὐτὸ ποιήσῃ κινητικόν· τὸ δὲ ἑαυτοῦ
κινη-
τικὸν ἐχέτω ἀφ' ἑαυτοῦ, εἰ βούλεταί τις· ὅλως δ' εἰ κινεῖται, οὐ μένει
κατά γε
τοσοῦτον ὅσον κινεῖται· εἰ δὲ κινεῖ, δεῖ μένον κινεῖν καθ' ὅσον κινεῖ·
οὐκοῦν
τὸ μένειν πόθεν ἕξει; ἀφ' ἑαυτοῦ γὰρ ἢ τὸ κινεῖσθαι μόνον, ἢ ἅμα τὸ
μένειν
καὶ κινεῖσθαι κατὰ ταὐτὸν ὅλον· ἀλλὰ τὸ μένειν ἁπλῶς, πόθεν; ἢ ἀπὸ τοῦ
μένοντος ἁπλῶς· τοῦτο δὲ ἦν τὸ ἀκίνητον αἴτιον· πρὸ ἄρα τοῦ

αὐτοκινήτου τὸ
ἀκίνητον ὑποθετέον ἡμῖν.
Σκεψώμεθα τοίνυν εἰ τὸ ἀκίνητον ἀρχή ἐστιν ἡ κυριωτάτη, καὶ πῶς

οἷόν τε εἶναι· τὸ γὰρ ἀκίνητον τοσαῦτά ἐστιν ἀκινήτως ὅσα τὸ
αὐτοκινήτως· οὐδὲν γὰρ αὐτοκίνητον δύναται πρῶτον εἶναι διὰ τὰς
εἰρημένας
αἰτίας· ἕκαστον δὲ τῶν ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ αὐτοκίνητόν τί ἐστιν·
προϋπάρχει ἄρα τούτου ἑκάστου τὸ ἕκαστον ἀκίνητον. Ἵνα δὲ σαφῶς
εἴπω ἃ λέγω, τὰ ἄλλα παραλιπών, ἐπὶ τριῶν ποιήσομαι τὸν λόγον· ὁρᾶται
γὰρ ἐν τῇ αὐτοκι-νήτῳ ψυχῇ τρία τοὐλάχιστον, οὐσιῶδες, ζωτικόν,
γνωστικόν, καὶ τούτων ἕκαστον αὐτοκίνητον δῆλον ὅτι. Καὶ γὰρ τὸ ὅλον
αὐτοκίνητον ὅλον, οὕτω καὶ

γρ. 24
573
κατ' εἶδος καὶ ἀριθμὸν ἀεὶ συμπεφυκυῖαν πλήρωσίν τε καὶ αὔξην, οὐ τὴν
αὐξομένην, ἀλλ' ἤδη πᾶσαν ηὐξημένην, καὶ ἔτι τὴν γέννησιν τῶν οἰκείων
φωτισμῶν, τὴν ἤδη γεγεννηκυῖαν αὐτούς, ταῦτα δὴ ἀνάλογον ἐκεῖ
ποιοῦσάν
τε καὶ συνέχουσαν. Ἕξει ἄρα καὶ τὴν ἄλογον ψυχήν, οὐ τὴν αἰσθητικὴν
μόνην,
ὥς φασιν, ἀλλὰ καὶ τὴν εἴσω κρατοῦσαν τὰ αἰσθητὰ οὐρανίαν καὶ
θεοπρεπῆ
φαντασίαν ἀεὶ τεταγμένην, ἀλλὰ καὶ τὴν ὀρεκτικήν, ἄλλον τρόπον οὖσαν
ἐκεῖ
θυμοειδῆ καὶ ἐπιθυμητικήν, ταύτην μὲν ἀπαθοῦσαν ἐπὶ τῇ θείᾳ ῥᾳστώνῃ
καὶ
εὐφρόσυνον ἀεὶ τοῦ ζῴου κατάστασιν, ἐκείνην δὲ χαίρουσαν ἐπὶ τῷ
τελείῳ καὶ
σεμνῷ τῆς κατὰ φύσιν τῷ κοσμικῷ ζῴῳ προσηκούσης ὑπεροχῆς. Ἀλλὰ
μὴν εἰ
λογικὸν ζῷον ὁ ἄνθρωπος, καὶ ψυχῆς λογιζομένης ἐξηρτημένον, πάντως
ἔτι
καὶ ὁ κόσμος τοιοῦτον· πολλῷ μειζόνως ἔχει ἄρα καὶ τὴν αὐτοκίνητον
προ-
εστῶσαν αἰτίαν ὄντως. Οὐ μόνον ἄρα φυσικήν, ἀλλὰ καὶ προαιρετικὴν
ποιεῖται
τὴν κύκλῳ κίνησιν, καὶ δῆλον ὡς ἀεὶ τεταγμένην καὶ οὐδέποτε τοῦ
οἰκείου
τέλους ἀποτυγχάνουσαν· τοῦτο γὰρ ὑπαγορεύει καὶ ἡ ἀστροθεάμων
ἱστορία
τῆς κοσμικῆς περιόδου. Τὸ μὲν οὖν πάλιν τὸ αὐτὸ καὶ πάλιν τῆς
κυκλοφορίας
ποιείτω κατὰ τὰς οἰκείας μεταβολὰς ἡ αὐτοκίνητος, ἄλλοτε ἄλλη
γιγνομένη
ἐνέργεια, τὸ δὲ ταὐτὸν ἀεὶ καὶ ἐν τῷ αὐτῷ καὶ περὶ τὸ αὐτὸ καὶ πρὸς τὸ
αὐτὸ
παντελῶς ἀπαράλλακτον ἐν τῷ παραλλάσσοντι, καὶ ἐν τῷ
μεταβαλλομένῳ ἀμετάβλητον, καὶ ἑστὼς ἐν τῷ κινουμένῳ. Τί ἄρα
παρέχεται τῷ παντί; ἡ γὰρ αὐτοκίνητος ψυχὴ μεταβαλλομένας ἐνεργείας
ποιεῖται· κινοῦσα γὰρ ἅμα κινεῖται· τὸ δὴ ἀκίνητον τῷ κόσμῳ πόθεν;

γρ. 2
φαντασίαν ἀεὶ τεταγμένην, ἀλλὰ καὶ τὴν ὀρεκτικήν, ἄλλον τρόπον οὖσαν
574
ἐκεῖ
θυμοειδῆ καὶ ἐπιθυμητικήν, ταύτην μὲν ἀπαθοῦσαν ἐπὶ τῇ θείᾳ ῥᾳστώνῃ
καὶ
εὐφρόσυνον ἀεὶ τοῦ ζῴου κατάστασιν, ἐκείνην δὲ χαίρουσαν ἐπὶ τῷ
τελείῳ καὶ
σεμνῷ τῆς κατὰ φύσιν τῷ κοσμικῷ ζῴῳ προσηκούσης ὑπεροχῆς. Ἀλλὰ
μὴν εἰ
λογικὸν ζῷον ὁ ἄνθρωπος, καὶ ψυχῆς λογιζομένης ἐξηρτημένον, πάντως
ἔτι
καὶ ὁ κόσμος τοιοῦτον· πολλῷ μειζόνως ἔχει ἄρα καὶ τὴν αὐτοκίνητον
προ-
εστῶσαν αἰτίαν ὄντως. Οὐ μόνον ἄρα φυσικήν, ἀλλὰ καὶ προαιρετικὴν
ποιεῖται
τὴν κύκλῳ κίνησιν, καὶ δῆλον ὡς ἀεὶ τεταγμένην καὶ οὐδέποτε τοῦ
οἰκείου
τέλους ἀποτυγχάνουσαν· τοῦτο γὰρ ὑπαγορεύει καὶ ἡ ἀστροθεάμων
ἱστορία
τῆς κοσμικῆς περιόδου. Τὸ μὲν οὖν πάλιν τὸ αὐτὸ καὶ πάλιν τῆς
κυκλοφορίας
ποιείτω κατὰ τὰς οἰκείας μεταβολὰς ἡ αὐτοκίνητος, ἄλλοτε ἄλλη
γιγνομένη
ἐνέργεια, τὸ δὲ ταὐτὸν ἀεὶ καὶ ἐν τῷ αὐτῷ καὶ περὶ τὸ αὐτὸ καὶ πρὸς τὸ
αὐτὸ
παντελῶς ἀπαράλλακτον ἐν τῷ παραλλάσσοντι, καὶ ἐν τῷ
μεταβαλλομένῳ
ἀμετάβλητον, καὶ ἑστὼς ἐν τῷ κινουμένῳ. Τί ἄρα παρέχεται τῷ παντί; ἡ
γὰρ
αὐτοκίνητος ψυχὴ μεταβαλλομένας ἐνεργείας ποιεῖται· κινοῦσα γὰρ ἅμα
κινεῖται· τὸ δὴ ἀκίνητον τῷ κόσμῳ πόθεν; εἰ μὲν ἀΐδιός ἐστι, τὸ πάντη

καὶ
ἀεὶ ἀκίνητον· εἰ δὲ πολυχρονιώτατον ζῷον (ἔστω γὰρ καὶ τοῦτο πρὸς τὸ
παρὸν ἀπὸ τῆς ... εἰλημμένον τὸ ἐν τῷ χρόνῳ τούτῳ μένον), ὡσαύτως ἀεὶ
κατὰ τὰ αὐτὰ ἀπαράλλακτον, ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ πρὸς ταὐτὸν
ἐπανακυκλούμενον
Δαμάσκιος. Απορίαι καὶ λύσεις περὶ τῶν πρώτων ἀρχῶν[

Τόμ. 1, p. 41, γρ. 3
ἐστὶν ἀεὶ καὶ εὐδαίμων ἀεί. Τοῦτο τοίνυν οὐκ ἂν ἔσχεν ἀφ' ἑαυτῆς· τὸ γὰρ
μεταβαλλόμενον αὕτη ὑφίστησιν· ἀλλὰ μετέσχε τῆς ἀκινήτου

575
προκαθημένης
αἰτίας· εἰ γὰρ τὸ ἀεὶ τεταγμένον καὶ σύμμετρον εἶχε κατὰ τὸ
τάχα ἂν καὶ ἡ ἀνθρωπίνη ψυχὴ ἀεὶ τελεία ἦν· αὐτοκίνητος γάρ, ἀμέλει
καὶ
ἀθάνατος καὶ ἀεικίνητος· οὐ μέντοι ἀεὶ κατὰτὰς μεταβατικὰς ἐνεργείας
ἀπαράλλακτος, διὰ τὸ πόρρω τῆς ἀκινήτου διεστάναι. Εἰ δὲ ὅλως
δέδεικται
πρὸ τοῦ αὐτοκινήτου τὸ ἀκίνητον, δεῖ ἄρα καὶ πρὸ τοῦ κοσμικοῦ
τὸ κοσμικὸν ἀκίνητον προεστάναι ἴδιον τῆς τοῦ κόσμου προεστώσης
ἀμετα-
βλήτου διοικήσεως, ὥσπερ καὶ ἑκάστου θείου ζῴου τὸ οἰκεῖον ἑκάστῳ
καὶ τῇ
ἰδιότητι σύστοιχον. Ἀλλὰ γάρ, ἵνα μὴ τανῦν τούτοις ἐνδιατρίβωμεν
ἔχουσι
πολλὰς ὑποψίας, πρὸ τοῦ ὅλου αὐτοκινήτου ἀκίνητον ὅλον
προθήσομεν· οὐ
γὰρ δήπου τὸ μὲν καταδεέστερόν ἐστι παντελές, τὸ δ' ὑπέρτερον μερικόν·
ἔσται ἄρα κόσμος ἀκίνητος πρὸ τοῦ αὐτοκινήτου· τῷ δὲ αὐτῷ λόγῳ καὶ
πρὸ
τοῦ διῃρημένου ὁ συνῃρημένος τε καὶ ἡνωμένος, πάντα ὢν κατὰ ἕνωσιν
ὅσα
κατὰ διάκρισιν ὁ πεπληθυσμένος, καὶ νῦν δὴ ῥηθεὶς αὐτοκίνητος, καὶ ἔτι
πλείω γε, εἰ οἷόν τε εἰπεῖν· ἀπὸ δὲ τοῦ κρυφίου τούτου διακόσμου ἐπ'
αὐτὸ
τὸ ἓν ἀνέβημεν· μὴ ἓν τὸ ἐλάχιστον ὑπολάβῃς, μηδέ τινα μίαν ἰδιότητα,
ὥσπερ ἓν εἶδος ἢ ἕνα νοῦν, ἢ ἕνα θεόν, ἢ πολλούς, ἢ πάντας θεοὺς μόνον
ἀλλὰ πάμμεγά τι ἕν, αὐτὸ τὸ ἁπλῶς ἕν, πάντων περιληπτικὸν τῶν ἀφ'
ἑαυτοῦ,

γρ. 16
Ἀλλ' ἐπεὶ ταῦτα καθόλου διώρισται, φέρε νῦν ἐπὶ τῶν πραγμάτων
αὐτὰ παραλάβωμεν. Τριχῆ γὰρ ἑκάστη διαιρεῖται, ἥ τε μονὴ καὶ πρόοδος
καὶ
ἐπιστροφή, ἑκάστη γὰρ ἢ οὐσιώδης ἐστὶν ἢ ζωτικὴ ἢ γνωστική.
Ὅτι μὲν γάρ ἐστιν ἐπιστρέφεσθαι κατὰ γνῶσιν, φανερόν· ἔστι γὰρ τὸ
γιγνῶσκον καὶ ἑαυτὸ καὶ τὰ πρὸ αὐτοῦ· ὅτι δὲ καὶ κατ' οὐσίαν, δηλοῖ τὸ
576
δεῖν εἶναί τι αὐθυπόστατον, ἀλλὰ μὴ μόνον ἑτέρωθεν ὑφιστάμενον. Ἢ

γὰρ
ἐπ' ἄπειρον, εἰ μηδὲν αὐθυπόστατον, ἢ μετὰ τὸ πάντη τὴν ὑπόστασιν
ἐκβε-
βηκὸς ὡς μηδαμῶς ὑφεστάναι μήτε ἀπ' ἄλλου μήτε ἀφ' ἑαυτοῦ, τὸ
ἑτέρωθεν
ὑφιστάμενον θήσομεν· καὶ τὸ ἀφ' ἑαυτοῦ ὑποβλέψομεν μέσον γε ὂν τῇ
ἑαυτοῦ
φύσει, καθάπερ τὸ αὐτοκίνητον τοῦ ἀκινήτου τε καὶ ἑτεροκινήτου μέσον
ὁμο-
λογοῦμεν. Εἰ γάρ τι καὶ ἑτέρωθεν ὑφιστάμενον κρεῖττον τοῦ ἀφ' ἑαυτοῦ,
ἀλλ' ἔστι τι, ὃ καὶ χεῖρον, ὅπερ ἐπὶ τῶν σωματοειδῶν ἀληθὲς εἰπεῖν. Δεῖ
δὲ
εἶναι τὸ φύσει κρεῖττον, εἴπερ καὶ τὸ χεῖρον.
Ἀλλ' ὅτι μέν ἐστι τὸ αὐθυπόστατον, καὶ αὖθις ἐπιζητήσομεν τοῦτό τε
καὶ ὅ τε τυγχάνει ὄν, καὶ καθ' ἣν ἐκφαίνεται τάξιν. Τοῦτο δὴ οὖν τὸ ἑαυτὸ
ὑφιστάνειν, ἐπιστρέφεσθαί ἐστιν αὐτὸ πρὸς ἑαυτὸ κατ' οὐσίαν· ἔσται ἄρα
καὶ
αὐτόζων κατὰ τὰς αὐτὰς αἰτίας, ὅπερ ἑαυτὸ ζωοποιεῖ. Καὶ οὐχ ἑτέρωθεν

γρ. 14
δείγματος φύσις· οὕτω τοίνυν καὶ τὸ ὠγκωμένον ὡς μὲν εἶδος ἐκεῖ,

ἀμέριστον
ὠγκωμένον· ἐνταῦθα δὲ ὠγκωμένον ὡς εἶδος μέν, μεριστὸν δὲ ὅμως, καὶ
ὠγκωμένον ὡς μεριστόν. Κοινὴ μὲν οὖν ἡ ἰδιότης ἑκατέρωθι, ἡ δὲ πρώτη
καὶ ἐσχάτη ὑπόστασις ἴδιος ἑκατέρων, καὶ ἡ τοῦ γενητοῦ καὶ ἡ τοῦ
ἀγενήτου
καὶ ἡ τοῦ ἐνύλου καὶ ἡ τοῦ ἀΰλου, καὶ ἡ τοῦ ἐγχρόνου καὶ ἡ τοῦ αἰωνίου·
οὐδὲ
ταῦτα ὡς αἱ ἰδιότητες, ἀλλ' ὡς γεννηθὲν καὶ γεννῆσαν, καὶ ὡς ὕπαρξιν καὶ
μέθεξιν, καὶ ὡς ἄν τις ἔχοι διορίζεσθαι γένεσιν καὶ οὐσίαν, οὐχ ὡς

ἰδιότητας
κοινάς, ἀλλ' ὡς ὑποστάσεις ἰδίας, ἄνω μὲν οὔσας, καὶ εἰς τὸ κάτω
προελθούσας.
Τοῦτο μὲν οὖν οὕτω διορίζομαι· ἕτερον δὲ ὡς τὸ αὐτὸ διοριούμεθα καὶ
ἐπὶ
παντὸς προαγομένου καὶ προάγοντος, οἷον τοῦ ἑτεροκινήτου κόσμου
παντὸς
577
ἀπὸ τοῦ αὐτοκινήτου προϊόντος, καὶ τοῦ αὐτοκινήτου ἀπὸ τοῦ

ἀκινήτου· πάντα
ὅσα ἐν τῷ πρώτῳ ἐστὶν ἀκινήτως, ἐν τῷ δευτέρῳ ἐστὶν αὐτοκινήτως καὶ
ἐν τῷ
τρίτῳ ἑτεροκινήτως, ὥστε ὄντα ἀπὸ ὄντων πρόεισι, καὶ ἀπὸ τῶν ἐνεργείᾳ.
Καὶ οὐ συμβαίνει τι ἄτοπον· οὐ γὰρ ταὐτὸν ἁπλῶς οὐδὲ ὡσαύτως τὸ

παράγον
καὶ παραγόμενον, ἀλλ' ὡδὶ μέν, ὡδὶ δὲ οὔ· τὸ γὰρ ἑτεροκίνητον καλὸν
ἀπὸ
τοῦ αὐτοκινήτου, καὶ τὸ αὐτοκίνητον ἀπὸ τοῦ ἀκινήτου· ὥστε εἴποις ἂν
καὶ ὂν
ἀπὸ ὄντος καὶ μὴ ὂν ἀπὸ μὴ ὄντος· ἔστι μὲν γὰρ ὡς τὸ αὐτό, ἔστι δὲ ὡς
οὔ·
καὶ τοῦτο μὲν ἐπὶ τῆς ὁμοειδοῦς εἶναι δοκούσης προόδου, καλὸν γὰρ ἀπὸ
καλοῦ.
Εἰ δὲ καὶ τὸ καλὸν ἀπὸ τοῦ ἀγαθοῦ, ἢ τὸ ἑτεροκίνητον αὐτὸ ἀπὸ τοῦ
αὐτο-
κινήτου, τὸ ἀπὸ τοῦ ἀκινήτου πάλιν ὡδὶ ὄντος καὶ ὡδὶ μὴ ὄντος, κατ'
αἰτίαν
μὲν ὄντος, καθ' ὕπαρξιν δὲ μὴ ὄντος· ἔστι γὰρ φύσει τὸ μὲν αἴτιον, τὸ δὲ

γρ. 19
νόες καὶ ᾗ δημιουργοί· ταῦτα γὰρ κοινὰ καὶ τοῖς ὁμοειδέσι σύνεστιν, οἷον
ταῖς
πολλαῖς Ἀφροδίταις· δημιουργικαὶ γὰρ αἵγε πάνδημοι αὐτῶν· καὶ νόες καὶ
θεαὶ πᾶσαι· καὶ δὴ καὶ Ἔρωτεςκαὶ Ἀφροδίταιοὕτως ὁμογενεῖς. Οὐ τοίνυν

τοῖς κοινοτέροις γένεσι τὸ ὁμοειδὲς ὁριστέον, ἀλλὰ ταῖς κυριωτέραις
ὑπάρξεσιν,
ἐφ' ὧν θεωρεῖται καὶ τὰ κύρια τῶν ὀνομάτων. Ἀφροδίταιμὲν ἄρα πᾶσαι
ὁμοειδεῖς μετά τινος ἑτερότητος, Ἔρωτεςδὲ καὶ Ἀφροδίταιἀνομοειδεῖς
μετά
τινος ταυτότητος· εἰσὶ δὲ γενικώτεραι ὁμοειδεῖς ἐπωνυμίαι καὶ
ἀνομοειδεῖς, αὗται
μὲν ὡς ἀπὸ ἑνάδος οὐσία, καὶ ἀπὸ οὐσίας ζωή, καὶ ἀπὸ ζωῆς νοῦς, καὶ
ἀπὸ νοῦ
ψυχὴ καὶ ἀπὸ ψυχῆς τὸ σωματοειδές, ἄλλον δὲ τρόπον ἀπὸ ἑνὸς τὸ
ἡνωμένον,
καὶ ἀπὸ τούτου τὸ διακρινόμενον, καὶ ἀπὸ τούτου τὸ διακεκριμένον· καὶ
578
μέχρι
τοῦ ταῦτα ἀκίνητον, εἶτα τὸ αὐτοκίνητον, εἶτα τὸ ἑτεροκίνητον, ἐκεῖναι
δὲ ὡς
ἀπὸ θεοῦ θεοί, καὶ ἀπὸ οὐσίας οὐσίαι, καὶ ἀπὸ ζωῆς ζωαί, καὶ ἀπὸ νοῦ
νόες,
καὶ ἀπὸ ψυχῆς ψυχαί, καὶ ἀπὸ τοῦ ἑνὸς φυσικοῦ ζῴου τὰ πολλὰ τοιαῦτα
ζῷα.
Τίς οὖν ἂν εἴη τῶν δυεῖν πρεσβυτέρα; πότερον ἡ ὁμοειδὴς ἢ ἀνομοειδής;
ἀλλ' εἰ τὸ ὅμοιον πρὸ τοῦ ἀνομοίου γεννᾶται, καὶ εἰ οἱ νοητοὶ θεοὶ πρὸ
τῶν
νοητῶν οὐσιῶν ἀπὸ τοῦ ἁπλῶς θεοῦ προΐασιν, καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἑξῆς ὁ
αὐτὸς
λόγος. Ἔτι δὲ εἰ ἡ μὲν ὑποβεβηκότα κόσμον ὑφίστησιν, οἷον τὴν νοερὰν
καὶ
νοητὸν ἀπὸ τοῦ νοητοῦ καὶ νοεροῦ, καὶ οὕτως ἑξῆς, ἡ δὲ τὸν αὐτὸν
κόσμον
ποιεῖ, οἷον ὁ Κρόνοςγεννᾷ τὸν τιτανικὸν ἑαυτοῦ διάκοσμον, γεννᾷ δὲ τὸν
δημιουργικὸν ὑποβεβηκότα· εἰ οὖν ταῦτα ἀληθῆ, δῆλον ὡς ἡ ὁμοειδὴς

πρεσβυ-
τέρα ἐστὶ τῆς ἀνομοειδοῦς.

Τόμ. 1, p. 248, γρ. 17
τὸ ὁμοειδὲς ἀναγκαῖον, ᾧ σύνεστι τὸ ἀνομοειδές· ἕκαστον γὰρ μένον

πρόεισι,
τὸ δὲ μένειν ἐν τῷ αἰτίῳ τὴν πρὸς ἐκεῖνο ποιεῖ ὁμοιότητα καὶ ταυτότητα.
Ταῦτα μὲν οὖν ἐπὶ τοσοῦτον ἀνήχθω τοῦ λόγου.
Τὰ δὲ ἐπέκεινα τῶν ἀπορημάτων ἑξῆς ἀνασκεψώμεθα. Περὶ μὲν γὰρ τῆς
ἀνομοειδοῦς τε καὶ ὁμοειδοῦς προόδου, ἣν ἔχουσι διαφοράν, εἴρηται
πρότερον,
καὶ οὐ χρὴ συγχεῖν τὰς προόδους, ἐπειδὴ ἑκατέρα ἔχει τι τῆς ἑτέρας. Περὶ
δὲ
τοῦ ἡνωμένου ῥητέον εἰ δεκτικόν ἐστι προόδου τινός, καὶ ταύτης ὁποίας.
Ὅτι μὲν γὰρ νοερὰ πρόοδός ἐστι, καὶ πολλοὶ νόες προέρχονται ἀπὸ τοῦ
ἑνὸς
579
νοῦ, δώσει τις εἰκότως. Οὐ μέντοι, ἀλλ' ἡμῖν καὶ τοῦτο ζητητέον, εἰ καὶ
νόες
πολλοί εἰσιν, εἰ καὶ ψυχαὶ πολλαί. Μήποτε γὰρ οἱ δεικνύντες λόγοι πρὸ
τοῦ
ἑτεροκινήτου δεῖν εἶναι τὸ αὐτοκίνητον, καὶ πρὸ τοῦ αὐτοκινήτου τὸ
ἀκίνητον,
ἀναγκάζουσιν ἡμᾶς ὑποθέσθαι νοῦν ἕνα πρὸ τῆς ψυχῆς, καὶ μίαν ψυχὴν
πάντα
ψυχοῦσαν μετὰ τὸν ἕνα νοῦν τεταγμένην.
Εἰ δὲ καὶ πρὸ τοῦ νοῦ τὴν ζωὴν ὁ λόγος ἀποδείκνυσιν εἶναι, καὶ πρὸ
ζωῆς
τὴν οὐσίαν, πάλιν ἀναγκάζει μίαν οὐσίαν καὶ μίαν ζωὴν προτετάχθαι τοῦ
ἑνὸς νοῦ. Τὰ δὲ αὐτὰ καὶ περὶ μιᾶς ἑνάδος εἴποι τις ἂν προτιθεμένης τῆς
μιᾶς
οὐσίας. Πόθεν οὖν δῆλον ὅτι πολλοὶ θεοὶ καὶ πολλαὶ οὐσίαι καὶ πολλαὶ
ζωαὶ καὶ πολλοὶ νόες καὶ πολλαὶ ψυχαὶ μετὰ τὰς οἰκείας μονάδας ἕκαστοι
ἀριθμοὶ προϊόντες; ἢ ἕνα μὲν ἀποδείξεως τρόπον, περὶ ὃν ὁ παρὼν
διατρίβει
λόγος, ἀπὸ τῶν εἴσω πολλῶν γονίμων ὄντων, καὶ τούτων προϊόντων, τῶν
ἐκτὸς ἤδη πληθυομένων κατὰ τὴν ἀνομοειδῆ πρόοδον, ἢ τὴν ὁμοειδῆ,
καθάπερ

γρ. 25
σθέντων, ἀλλ' ἔτι διοριζομένων, ἄλλως τε καὶ ἐν τῇ ἀκρότητι τῶν κάτω

δια-
κρίνεσθαι τὸ εἶναι λαχόντων. Τούτων μὲν οὖν ἅπτεσθαι καὶ εἰσαῦθις
ἀναγκαῖον
ἔσται πολλάκις.
Ἡμεῖς δὲ ἄλλον προχειρισώμεθα τρόπον λόγων περὶ τῶν αὐτῶν,

ἀπὸ τῶν κάτω καὶ ὑπὸ αἴσθησιν κειμένων ἐπανιόντες ἐπὶ τὰ πρώτιστα
τῶν
νοητῶν, εἴ τινα βεβαίωσιν τῇ ἑαυτῆς ἀληθείᾳ παράσχοιτο ἡμῖν καὶ ἡ ἀπὸ
τεκμηρίων αὐτὴ γιγνομένη κατὰ ἀνάλυσιν ἀπόδειξις. Ἐπιζητεῖ δὲ ὁ λόγος
οὐ
περὶ τῶν μονάδων αὐτῶν, ἀλλὰ περὶ τῶν ὑπὸ ἑκάστην πολλῶν
τεταγμένων
καὶ ἀφ' ἑκάστης δὴ προϊόντων.
580
Οὐκοῦν ὅτι μὲν πρὸ τοῦ ἑτεροκινήτου τὸ αὐτοκίνητον, καὶ πρὸ τούτου
τὸ
ἀκίνητον μέν, διακεκριμένον δέ, καὶ πρὸ τούτου τὸ διακρινόμενον, καὶ
ἔτι
πρὸ τούτου τὸ ἀδιάκριτον. Ἀλλὰ καὶ ἕτερον τρόπον, ὅτι πρὸ σώματος δεῖ
εἶναι ψυχὴν τὴν τὸ σῶμα κινοῦσαν καὶ ζωοποιοῦσαν, καὶ πρὸ ψυχῆς νοῦν
τὸν ἅμα πάντα γιγνώσκοντα καὶ οὐ μεταβατικῶς, καὶ πρὸ τοῦ νοῦ ζωή,
καὶ
πρὸ ζωῆς οὐσία. Ταῦτα μὲν τοίνυν ὑποκείσθω δεδειγμένα καὶ
ὡμολογημένα
πᾶσι τοῖς κλεινοτάτοις τῶν φιλοσόφων.
Ἀλλὰ ζητοῦμεν εἰ μετὰ τὴν μίαν οὐσίαν πολλαὶ οὐσίαι καὶ μετὰ τὴν μίαν
ζωὴν πολλαὶ ζωαί, καὶ μετὰ τὸν ἕνα νοῦν πολλοὶ νόες, καὶ μετὰ τὴν μίαν
ψυχὴν πολλαὶ ψυχαί. Μήποτε γὰρ εἴποι τις ἀπὸ μιᾶς ψυχῆς ἥκειν εἰς τὰ
πολλὰ σώματα πολλὰς ἐλλάμψεις,
Δαμάσκιος. Απορίαι καὶ λύσεις περὶ τῶν πρώτων ἀρχῶν Τόμ. 1, p. 259,
γρ. 7
ζωή, καὶ ἡ οὐσία· εἰ δὲ ἡ οὐσία, καὶ τὸ ἕν· τὸ γὰρ αὐτοτελὲς καὶ αὐτάρκες
καὶ ἐφ' ἑαυτοῦ ἱδρυμένον ἐν τοῖς ὑπερτέροις ἂν εἴη μᾶλλον ἢ ἐν τοῖς ὑπο-
δεεστέροις· εἰ ἄρα ἐν τούτοις, καὶ ἐν ἐκείνοις.
Λέγω δὲ τὸ καθ' ἑαυτό τε καὶ ἐν ἑαυτῷ οὐσιωμένον ἐπὶ τῶν πεφυκότων
ὧδε
ἔχειν· τοιαῦτα δὲ οὐσία καὶ ζωὴ καὶ νοῦς καὶ ψυχὴ καὶ σῶμα· διορίζομαι
δὲ
τοῦτο διὰ τὰ ἐν τούτοις ἔχοντα τὸ εἶναι, ἃ καλοῦμεν στοιχεῖα καὶ μέρη
καὶ εἴδη
καὶ λόγους τοὺς ἐν ψυχῇ καὶ τὰ τοῦ σώματος ἕτερα τοιαῦτα.
Τούτων δὲ οὕτως ἐχόντων, ὅτι μὲν τὰ σώματα πολλά ἐστιν, καὶ
διέστηκεν
ἀπ' ἀλλήλων καθ' ἕκαστα, φανερὸν καὶ τυφλῷ τὸ λεγόμενον· τὰ δὲ
ἔμψυχα
τούτων ἢ μιᾷ ψυχῇ ἐψύχωται κοινῇ πάντων, ἢ μετὰ τὴν μίαν εἰσὶ καὶ
πολλαὶ
ψυχαὶ ἑκάστου μία τις ἴδιος, οὐσία τις ἑκάστη αὐτοκίνητος. Ἀλλ' ὅτι μὲν
οὐ
μία πάντων ἡ ζωή, καὶ τοῦτο φανερόν· ἄλλης γὰρ ἄλλως αἰσθανόμεθα
ζωῆς.
Ἴδιοι μὲν οὖν αἱ ψυχώσεις ἑκάστων, ἤτοι δὲ ἐλλάμψεις εἰσὶν ἰδιούμεναι
581
πρὸς
τὰ ὑποκείμενα, ἢ ἀπὸ λόγων καθήκουσαι τῆς μιᾶς ψυχῆς ἰδιοτρόπων, ἐν
ὑπο-
κειμένῳ δὲ ἐγγιγνόμεναι τῶν σωμάτων ἑκάστῳ· τοῦτο δὲ ἀδύνατον, τὸ
γὰρ
αὐτὸ ἑαυτὸ κινοῦν πάντως ἐστὶ χωριστὸν τῶν ὑποκειμένων ἢ
ψυχουμένων
παρ' αὐτοῦ σωμάτων. Ἢ τούτοις μὲν οὐκ ἐμπεφύκασιν αἱ ἐλλάμψεις,
οὐδὲ
ἐν τούτοις ἔχουσι τὸ εἶναι, ἀποκρέμανται δὲ τῶν ἐλλαμπόντων, καὶ
ἐκείνων εἰσὶν εἴτε ἐνέργειαί τινες, εἴτε οὐσίαι δευτέραι συνηρτημέναι
ταῖς πρώταις, καὶ ἐκείνων ἀπορρέουσαι, ὡς τὰ φῶτα τῶν φωτιζόντων,
εἴτε ὅ τι βούλοιτό

γρ. 23
μὲν ἡ ἀπορία καὶ εἰσαῦθις ἡμᾶς περιμένει.

Βούλομαι δὲ κατὰ ἄλλην ἔφοδον λόγων ἀναδραμεῖν πάλιν κάτωθεν ἄνω,
διὰ τεκμηρίων ἀποδεικνὺς ὡς ἀναγκαῖον ἄρα μὴ μόνον τὰς μονάδας εἶναι

τὰς
ὑπερτέρας ἀεὶ πρὸ τῶν καταδεεστέρων, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀριθμοὺς
ἑκάστους τοὺς
ἀπὸ τῶν οἰκείων μονάδων διακρινομένους· οἷον ὃ νῦν δὴ ἔλεγον, ὅτι καὶ
ψυχαὶ
πολλαὶ γεγόνασι μετὰ τὴν μίαν, καὶ νόες μετὰ τὸν ἕνα πολλοί, καὶ ζωαὶ
καὶ
οὐσίαι πολλαὶ μετὰ τὴν μίαν ζωὴν καὶ οὐσίαν, ἐφ' οἷς πάλιν ἡ αὐτὴ ἡμῖν
ἀπορία ἀπαντήσεται περὶ τοῦ ἡνωμένου καὶ τοῦ ἑνός.
Ὅτι μὲν τοίνυν τρία τὰ ἐφεξῆς ἀναγκαῖον ὑποτίθεσθαι, τὸ ἑτερο-

κίνητον, τὸ αὐτοκίνητον, τὸ ἀκίνητον, ἱκανῶς, οἶμαι, καὶ οἱ παλαιότεροι
δει-
κνύουσιν. Εἰ γὰρ ὑφ' ἑτέρου κινεῖται τὸ κινούμενον σῶμα, οὐ γὰρ ὑφ'
ἑαυτοῦ,
ἢ σῶμα τὸ κινοῦν, καὶ αὐτὸ ὑφ' ἑτέρου, καὶ τοῦτο ἐπ' ἄπειρον, ἢ ὑπ'
ἀκινήτου·
καὶ πῶς τοῦτο ποτὲ μὲν κινήσει, ποτὲ δὲ οὔ; τὸ γὰρ ἑτεροκίνητον ἐν
μεταβολῇ
θεωρεῖται, τὸ δὲ ἀκίνητον οὐκ ἂν ἐξάρχοι μεταβολῆς, ἵνα μὴ καὶ αὐτὸ
μετα-
βάλλοι· ὑπόκειται δὲ ἀκίνητον· ἢ εἰ ταῦτα ἀδύνατα, τὸ αὐτοκίνητον
582
ἄρξει μεταβολῆς τῆς τε ἑαυτοῦ καὶ τῆς τοῦ ἑτεροκινήτου. Ἀνάγκη ἄρα
πρὸ τοῦ ἑτεροκινήτου τὸ αὐτοκίνητον ὑποτίθεσθαι· καὶ μὴν τὸ κινοῦν, ᾗ
κινεῖ, πάντως ἀκίνητον· εἰ γὰρ καὶ τοῦτο κινοῖτο, ἐπ' ἄπειρον ἥξομεν· εἰ
δὲ τὸ αὐτοκίνητον λέγοι τις εἶναι τὸ πρῶτον κινοῦν, ἀκίνητον ἂν εἴη,
καὶ οὐκ αὐτοκίνητον· εἰ δὲ ταὐτὸν ἅμα κινοῦν καὶ κινούμενον, καὶ ᾗ μὲν
κινοῦν, ἀκίνητον, ᾗ δὲ ὑφ' ἑαυτοῦ

γρ. 1
πολλαὶ γεγόνασι μετὰ τὴν μίαν, καὶ νόες μετὰ τὸν ἕνα πολλοί, καὶ ζωαὶ
καὶ
οὐσίαι πολλαὶ μετὰ τὴν μίαν ζωὴν καὶ οὐσίαν, ἐφ' οἷς πάλιν ἡ αὐτὴ ἡμῖν
ἀπορία ἀπαντήσεται περὶ τοῦ ἡνωμένου καὶ τοῦ ἑνός.
Ὅτι μὲν τοίνυν τρία τὰ ἐφεξῆς ἀναγκαῖον ὑποτίθεσθαι, τὸ ἑτερο-

κίνητον, τὸ αὐτοκίνητον, τὸ ἀκίνητον, ἱκανῶς, οἶμαι, καὶ οἱ παλαιότεροι
δει-
κνύουσιν. Εἰ γὰρ ὑφ' ἑτέρου κινεῖται τὸ κινούμενον σῶμα, οὐ γὰρ ὑφ'
ἑαυτοῦ,
ἢ σῶμα τὸ κινοῦν, καὶ αὐτὸ ὑφ' ἑτέρου, καὶ τοῦτο ἐπ' ἄπειρον, ἢ ὑπ'
ἀκινήτου·
καὶ πῶς τοῦτο ποτὲ μὲν κινήσει, ποτὲ δὲ οὔ; τὸ γὰρ ἑτεροκίνητον ἐν
μεταβολῇ
θεωρεῖται, τὸ δὲ ἀκίνητον οὐκ ἂν ἐξάρχοι μεταβολῆς, ἵνα μὴ καὶ αὐτὸ
μετα-
βάλλοι· ὑπόκειται δὲ ἀκίνητον· ἢ εἰ ταῦτα ἀδύνατα, τὸ αὐτοκίνητον
ἄρξει
μεταβολῆς τῆς τε ἑαυτοῦ καὶ τῆς τοῦ ἑτεροκινήτου. Ἀνάγκη ἄρα πρὸ τοῦ
ἑτεροκινήτου τὸ αὐτοκίνητον ὑποτίθεσθαι· καὶ μὴν τὸ κινοῦν, ᾗ κινεῖ,
πάντως
ἀκίνητον· εἰ γὰρ καὶ τοῦτο κινοῖτο, ἐπ' ἄπειρον ἥξομεν· εἰ δὲ τὸ
λέγοι τις εἶναι τὸ πρῶτον κινοῦν, ἀκίνητον ἂν εἴη, καὶ οὐκ αὐτοκίνητον·
εἰ δὲ
ταὐτὸν ἅμα κινοῦν καὶ κινούμενον, καὶ ᾗ μὲν κινοῦν, ἀκίνητον, ᾗ δὲ ὑφ'
ἑαυτοῦ
κινούμενον, αὐτοκίνητον, οὐκ ἔσται καθαρῶς ἀκίνητον, ἀλλὰ πρῶτον
μὲν τῶν
κινουμένων, ὅτι οὐχ ὑπὸ ἄλλου, ἀλλ' ὑφ' ἑαυτοῦ, ἔσχατον δὲ τῶν
κινούντων,
ὅτι οὐ μόνον ἐστὶ κινοῦν, ἀλλὰ καὶ κινούμενον. Δεῖ δὲ τὸ ἀμιγὲς πρὸς τὸ
583
χεῖρον πρὸ τοῦ μεμιγμένου τίθεσθαι ὡς πρῶτον· εἰ γὰρ δεῖ εἶναι πρὸ τοῦ
κινουμένου τὸ κινοῦν, ὅπερ ἐξ ἀνάγκης ἀκίνητον, οὐ δύναται πρῶτον
εἶναι

Τόμ. 1, p. 263, γρ. 2
ἔσται δὲ πρὸ τούτων καὶ ἀναπαρατεινόμενον πᾶσι τὸ ἕν· οὐ γὰρ ταὐτὸν

ἓν
καὶ ἡνωμένον· τοῦτο γὰρ ἦν τὸ ἀδιάκριτον.
Τούτων δὲ εἰς τοσοῦτον ὑπεμνησμένων, ἡ ζήτησις ἡμῖν προκείσθω

τῶν ὑφ' ἕκαστον γένος, οἷον πολλῶν εἰδῶν, εἰ καὶ ταῦτα πρὸς τοῖς κοινοῖς
ἀναγκάσει τις λόγος· προδιοριστέον δὲ καὶ ταῦτα πρὸς τούτοις

εἰρημένοις,
ἓν μὲν ὅτι τὰ μέρη τῷ οἰκείῳ ὅλῳ συνειδοποιεῖται, καὶ τῇ τοῦ ὅλου
ἐνεργείᾳ
καὶ τὴν τοῦ μέρους χαρακτηριστέον, οἷον τὸ δοξαστικὸν οὐ ταὐτὸν κατ'
εἶδος
τό τε τῆς θείας ψυχῆς, καὶ τὸ τῆς δαιμονίας καὶ τὸ τῆς ἀνθρωπίνης, ἀλλὰ
τὸ μὲν καὶ αὐτὸ ἀνθρώπινον, τὸ δὲ δαιμόνιον, τὸ δὲ θεῖον· ὁμοίως δὲ ἔχει

καὶ
λόγος ἕκαστος ὁ ἑκάστῃ· καὶ τὸ αὐτοκίνητον ἄρα ἄλλο καὶ ἄλλο κατ'
εἶδος,
ὥστε καὶ τὸ φαινόμενον αὐτοκίνητον εἴδει διάφορον, τὸ ἀπὸ τῆς ἄλλης
καὶ
ἄλλης καθῆκον. Οὐκοῦν καὶ ἀντιστρέψαντι ῥητέον ὅτι τὰ φαινόμενα
διάφορα
κατ' εἶδος ὄντα ἀπὸ διαφόρων κατ' εἶδος ἀληθινῶν προέρχεται· ὥστε τὰ
πολλὰ
εἴδη φαινόμενα τῶν πολλῶν ἀληθινῶν εἰδῶν ἐστι τεκμήρια, ἐπεὶ καὶ τὸ
κοινὸν
φαινόμενον τοῦ κοινοῦ ἀληθοῦς ἀποδεικτικόν. Εἰ τοίνυν ἁπλῶς τὸ
φαινόμενον
ἐν τῷ ἑτεροκινήτῳ αὐτοκίνητον, τεκμήριον ποιούμεθα τοῦ ἀληθοῦς
ὡς ἐν Φαίδρῳδείκνυται τελειότερον. Εἰ πολλὰ εἴη τὰ εἴδη τῶν
φαινομένων,
πολλὰ ἂν εἴη καὶ τὰ εἴδη τῶν ἀληθινῶν· ἕκαστον γὰρ φαινόμενον τοῦ
οἰκείου
ἀληθινοῦ τεκμήριον γίνεται, ὡς ἑκάστη εἰκὼν διαφέρουσα κατ' εἶδος
584
ὅλον τοῦ
οἰκείου παραδείγματος. Εἰ δὴ ἕκαστον ἔμψυχον φαινόμενόν ἐστιν

γρ. 2
καὶ τῷ ὄντι κοσμικόν· οὐ πᾶν δὲ ἔμψυχον τοιαύτας ἀποδίδωσιν ἐνεργείας,
οὐδὲ τοιοῦτον τὴν φύσιν ἐστίν, ἀλλὰ τὸ μὲν θεῖον, τὸ δὲ δαιμόνιον, τὸ δὲ

ἀνθρώπειον, καὶ τὸ μὲν Πυθαγόρουἔμψυχον, τὸ δὲ Κύλωνος, καὶ τὸ μὲν
Πλάτωνος, εἰ τύχοι, τὸ δὲ Κλέωνος. Ἀνάγκη ἄρα καὶ τὰς κυρίως αὐτο-
κινήτους ψυχὰς ἄλλας εἶναι καὶ ἄλλας τοῖς αὐτοῖς εἴδεσι, καὶ ἔτι
μειζόνως
διαφερούσας καὶ τὰ φαινόμενα αὐτοκίνητα· πολλαὶ ἄρα αἱ ψυχαὶ μετὰ
τὴν
μίαν καὶ ὅλην, ἀλλ' ἴσως οὐ συντεταγμέναι τοῖς ἐμψύχοις, χωρισταὶ δὲ
ἐφ' ἑαυτῶν οὖσαι, καὶ πόρρωθεν ἐλλάμπουσαι τὰς ἐμψυχίας, καθ' ἃς
ἔμψυχα
τὰ σώματα γίγνεται. Ἀλλ' εἰ καὶ ἀληθὲς ὑποθοῖτό τις εἶναι τὸ λεγόμενον,
οὐδὲν ἂν εἴη πρός γε τὸ παρόν· ὅτι γὰρ ἕκαστον ἔμψυχον οἰκείαν ἔχει
ψυχήν,
τὴν τὸ φαινόμενον αὐτοκίνητον αὐτῷ χορηγοῦσαν διάφορον, τοῦτο
ἠβούλετο
δεικνύναι ὁ λόγος, εἴτε πόρρωθεν, εἴτε ἔγγυθεν εἴτε ὅπη καὶ ὅπως τοῦτο
δια-
πράττοιτο· ἔπειτα ἄλλαι μέν εἰσιν αἱ τοῦ ἐμψύχου ἐνέργειαι ἀχώριστοι
καὶ
ζωώδεις, ἄλλαι δὲ αἱ τῆς ψυχῆς αὐτῆς ἢ μαχομένης τῷ ἐμψύχῳ, ἢ
ταττούσης
αὐτὸ καὶ διακοσμούσης, ἢ ἀναχωρούσης ἀπ' αὐτοῦ προτροπάδην, ἢ οὐδὲ
παρεῖναι δοκούσης διὰ τὸν πολὺν χωρισμόν. Καὶ ταῦτα ἐναργῆ ἐφ' ἡμῶν
γέ
ἐστιν, ἐπὶ δὲ τῶν δαιμονίων γενῶν ἧττον μὲν διὰ τὸ ἀφανές, ἤδη δὲ καὶ
πολλοὶ
τοιούτοις ἐγένοντο προστυχεῖς, ἐπὶ δὲ τῶν θείων δυσκολώτερον διακρῖναι
τάς τε τοῦ ἐμψύχου καὶ τὰς τῶν ψυχῶν ἐνεργείας, καὶ ἔτι τὰς αὐτῶν τῶν
θεῶν, ὧν ἐξημμέναι ψυχαί. Συλλογίσαιτο δ' ἂν ὅμως ἄν τις ῥᾳδίως τὰ
αὐτὰ καὶ περὶ τούτων· οὐ γὰρ ἡ μὲν ἡμετέρα ὡς ὀργάνῳ χρῆται τῷ
ἐμψύχῳ, ὡς
585

γρ. 26
ἡλίου, φέρε εἰπεῖν, οὐσία καὶ ὑπόστασις, ἀΐδιος οὖσα καὶ ἀμετάβλητος,
οὐκ
ἂν αἰώνιος εἴη. Πῶς γὰρ ἂν εἴη τὸ σῶμα αἰώνιον ἄλλο ἀλλαχοῦ διαστὰν
καὶ
διαπεφορημένον; ἀμέριστον γὰρ τὸ αἰώνιον καὶ κατὰ τόπον καὶ κατὰ
χρόνον.
Ταῦτα μὲν οὖν ἀληθῆ, καὶ ἀποδείκνυται ἡμῖν ἐν ἄλλοις ἀκριβέστερον.
Οὐ
μὴν τὸ φαινόμενον ἀκίνητον ἐπὶ τοῦτο ἡμᾶς ἀνάξει τὸ πρῶτον ἀκίνητον·
εἰ
γὰρ καὶ εἰς τοῦτο προσεχέστερον, ἀλλ' οὔτι γε καὶ εἰς πρῶτον καὶ
ἀληθινόν·
οὐ γὰρ τοῦτο τὸ ἀκίνητον ἐτιθέμεθα ἀντιδιαιροῦντες πρὸς τὸ
αὐτοκίνητόν τε
καὶ ἑτεροκίνητον, ὃ γενητὸν ὂν ἦν ἀμετάβλητον, ἀλλ' ὅπερ ὄντως
αἰώνιον ἢ
καὶ ὑπεραιώνιον· τοῦτο γὰρ ἦν τὸ ἀληθῶς καὶ πρώτως ἀκίνητον, ἐπεὶ τὸ
γενητόν, κἂν ᾖ ἀμετάβλητον, ἢ ἑτεροκίνητόν ἐστι (τοῦτο δέ ἐστιν ἐν τῷ
ἑτερο-
κινήτῳ φαινόμενον ἀκίνητον), ἢ αὐτοκίνητον, καὶ ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ
ἀκίνητον. Ὡς γοῦν τὸ ἀληθὲς ἑτεροκίνητον φαινόμενόν ἐστιν
οὕτω καὶ τὸ ἀληθὲς αὐτοκίνητον φαινόμενόν ἐστιν ἀκίνητον. Ὅ τι γὰρ ἡ
οὐσία
τῆς ψυχῆς οὔτε κινοῦν καὶ αὐτοκινούμενον· ᾗ δὲ κινούμενον, πῶς
αἰώνιον;
ἅμα δὲ ὂν κινοῦν καὶ κινούμενον, οὐκ ἂν εἴη κυρίως ἀκίνητον, καὶ ὃ
μόνως
ἀκίνητον οὐ μέντοι ἅμα καὶ κινούμενον. Τὸ γὰρ κινούμενον γενητοῦ
τινός ἐστι
σημαντικόν· διὸ καὶ τὸ αὐτοκίνητον αὐτογένητονἑρμηνεύεται·
γιγνόμενον
μὲν γάρ, ἀλλ' ὑφ' ἑαυτοῦ, καὶ ταύτῃ τοῦ ἑτεροκινήτου διαφέρον, καὶ
οὐκ ἀληθινόν ἐστιν, ἀλλὰ φαινόμενον ἐγκεκραμένον τῷ κινουμένῳ, ὡς
τὸ φαι-
586
νόμενον αὐτοκίνητον ἅμα καὶ ἑτεροκίνητον. Ὥσπερ οὖν τὸ ἐν ταῖς

ἐνεργείαις

Τόμ. 1, p. 266, γρ. 1
ἂν αἰώνιος εἴη. Πῶς γὰρ ἂν εἴη τὸ σῶμα αἰώνιον ἄλλο ἀλλαχοῦ διαστὰν
καὶ
διαπεφορημένον; ἀμέριστον γὰρ τὸ αἰώνιον καὶ κατὰ τόπον καὶ κατὰ
χρόνον.
Ταῦτα μὲν οὖν ἀληθῆ, καὶ ἀποδείκνυται ἡμῖν ἐν ἄλλοις ἀκριβέστερον.
Οὐ
μὴν τὸ φαινόμενον ἀκίνητον ἐπὶ τοῦτο ἡμᾶς ἀνάξει τὸ πρῶτον ἀκίνητον·
εἰ
γὰρ καὶ εἰς τοῦτο προσεχέστερον, ἀλλ' οὔτι γε καὶ εἰς πρῶτον καὶ
ἀληθινόν·
οὐ γὰρ τοῦτο τὸ ἀκίνητον ἐτιθέμεθα ἀντιδιαιροῦντες πρὸς τὸ
αὐτοκίνητόν τε
καὶ ἑτεροκίνητον, ὃ γενητὸν ὂν ἦν ἀμετάβλητον, ἀλλ' ὅπερ ὄντως
αἰώνιον ἢ
καὶ ὑπεραιώνιον· τοῦτο γὰρ ἦν τὸ ἀληθῶς καὶ πρώτως ἀκίνητον, ἐπεὶ τὸ
γενητόν, κἂν ᾖ ἀμετάβλητον, ἢ ἑτεροκίνητόν ἐστι (τοῦτο δέ ἐστιν ἐν τῷ
ἑτερο-
κινήτῳ φαινόμενον ἀκίνητον), ἢ αὐτοκίνητον, καὶ ἐν τῷ αὐτοκινήτῳ
ἀκίνητον. Ὡς γοῦν τὸ ἀληθὲς ἑτεροκίνητον φαινόμενόν ἐστιν
οὕτω καὶ τὸ ἀληθὲς αὐτοκίνητον φαινόμενόν ἐστιν ἀκίνητον. Ὅ τι γὰρ ἡ
οὐσία
τῆς ψυχῆς οὔτε κινοῦν καὶ αὐτοκινούμενον· ᾗ δὲ κινούμενον, πῶς
αἰώνιον;
ἅμα δὲ ὂν κινοῦν καὶ κινούμενον, οὐκ ἂν εἴη κυρίως ἀκίνητον, καὶ ὃ
μόνως
ἀκίνητον οὐ μέντοι ἅμα καὶ κινούμενον. Τὸ γὰρ κινούμενον γενητοῦ
τινός ἐστι
σημαντικόν· διὸ καὶ τὸ αὐτοκίνητον αὐτογένητονἑρμηνεύεται·
μὲν γάρ, ἀλλ' ὑφ' ἑαυτοῦ, καὶ ταύτῃ τοῦ ἑτεροκινήτου διαφέρον, καὶ
οὐκ ἀληθινόν ἐστιν, ἀλλὰ φαινόμενον ἐγκεκραμένον τῷ κινουμένῳ, ὡς
τὸ φαι-νόμενον αὐτοκίνητον ἅμα καὶ ἑτεροκίνητον. Ὥσπερ οὖν τὸ ἐν
ταῖς ἐνεργείαις τῶν ἐμψύχων αὐτοκίνητον ἀνῆγεν ἡμᾶς προσεχῶς ἐπὶ
τὴν οὐσιώδη φαινομένην
587

γρ. 7
φαινόμενα αὐτῶν ἀκίνητα κατ' εἶδος ἀλλήλων διοίσει, ὥστε καὶ ἐπὶ
διαφέροντα
κατ' εἶδος αἰτίας τὰ ἀληθῶς ἀκίνητα ἡμᾶς ἀνοίσει τὸν τεκμηριώδη
τρόπον.
Οὐκ ἄρα ταὐτὸν ἀκίνητον ἀναφανήσεται ἔκ τε τῆς ἐν τῇ ὅλῃ προλήψεως
τῆς
Κρόνουψυχῆς καὶ αὐτῆς τῆς τοῦ Κρόνουψυχῆς. Ἐκ μὲν ἄρα ταύτης ἐπὶ
κρόνιονἴδιον ἀκίνητον νοῦν, ἐκ δὲ ἐκείνης ἐπὶ μέρος τὸ ἐν τῷ ὅλῳ νῷ καὶ
τοῦτο
κρόνιον.Τῷ ἄρα πολλὰς εἶναι ψυχὰς αὐτοτελεῖς μετὰ τὴν καὶ ἀπ' αὐτῆς
προ-
ελθοῦσαν ἕπεται πολλοὺς εἶναι νόας αὐτοτελεῖς μετὰ τὸν ἕνα
προελθόντας.
Διὸ καὶ χρὴ ζητεῖν εἰ, κατὰ πᾶν φαινόμενον ἀκίνητον, καὶ ἀληθὲς
ὑποθησό-
μεθα. Οὕτω γὰρ ἔσται καὶ τῆς ἐμῆς ψυχῆς ἴδιος νοῦς αὐτοτελής. Καὶ τί
γὰρ
οὐχί, φαίη τις ἄν, εἴπερ καὶ κατὰ ἔμψυχον ἕκαστον, λέγω δὲ καθ' ἕκαστον
φαινόμενον αὐτοκίνητον, ἔστι ψυχή τις αὐτοτελὴς ἴδιος;

Ἀλλὰ τοῦτο μὲν ἡμᾶς περιμενέτω ἐζητημένον.
Νῦν δὲ πάλιν ἐκεῖνα προσεξετάσωμεν, εἰ μὴ μόνον δείκνυσιν ὁ

λόγος πολλοὺς νόας ἁπλῶς, ἀλλὰ καὶ συντεταγμένους ταῖς πολλαῖς
ψυχαῖς,
ὡς ὀργάνοις ἢ ὡς ὀχήμασιν; Ὅτι μὲν δὴ τὸ ἡλιακὸν φαινόμενον
ἀκίνητον
ἡλιακὸν αὐτοτελῆ νοῦν ἡμῖν ἀποδείκνυσι, καὶ πᾶν σεληναῖον αὖ
σεληνιακόν,
φανερόν. Εἰ δὲ ὁ μέν ἐστιν ἡλιακὸς μερικός, ὁ δὲ σεληνιακός, ὁ μὲν
ἐνδώσει
τῇ σελήνῃ, ὁ δὲ τῇ ἡλίου ψυχῇ τὸ φαινόμενον ἀκίνητον, καὶ διὰ τῆς
ἑτέρας ὁ
ἕτερος τοῖς φυσικοῖς εἴδεσι τὸ ἐπιβάλλον καὶ τούτοις ἴχνος ἢ εἴδωλον τοῦ
ἀκινήτου· συντάξεται ἄρα κατὰ οἰκειότητα ὁ μὲν τῇ ἡλίου, ὁ δὲ τῆς

σελήνης,
588

γρ. 21
οχούμενον· ὥστε καὶ φύσιν ἢ εἶδος ὅλον φυσικόν τε καὶ σωματοειδές, ἢ

εἶδος
ἁπλῶς ἔνυλον, ἢ εἶδος ἐγκόσμιον, ἥ τε ψυχὴ ἂν εἴη δικαίως ἡ ἐποχουμένη
τῷ τοιούτῳ ζῴῳ, καὶ πρὸ ταύτης ὁ νοῦς· καὶ ἔστι πρὸ πάντων ἡ ἑνάς.
Ἀμέλει θεοὺς ἐγκοσμίους καὶ θεοὺς αἰσθητοὺς καὶ θεοὺς ἐνύλους τρόπον
δή τινα καλοῦμεν τοὺς ἐσχάτους θεούς, οὐ δήπου ὡς οἱ

φιλόσοφοιδοκοῦσι
λέγειν, ἀπὸ τῶν ἐσχάτων ὀχημάτων εἰδοποιουμένους· οὐδὲν γὰρ ἀπὸ τοῦ
χείρονος οὔτε χαρακτηρίζεται οὔτε ὀνομάζεται κατὰ δίκην· ἀλλ' ὅτι
πανταχοῦ
πρὸ τῶν ἄλλων αἱ ἑνάδες τὰς ἰδιότητας προβαλλόμεναι μεταδιδόασι
τούτων
καὶ τοῖς οἰκείοις ὀχήμασιν· ὥστε πρῶτοι οἱ θεοὶ γεγόνασιν ἐγκόσμιοί τε
καὶ
ἔνυλοι καὶ αἰσθητοὶ καὶ σωματικοὶ τὸν ἑνιαῖον τρόπον, εἶτα μετ' αὐτοὺς
οἱ νοῖ
τὸν νοερόν, καὶ μετὰ τοὺς νόας αἱ ψυχαὶ τὸν αὐτοκίνητον, ἐφ' οἷς καὶ
αὐτὸ
προῆλθε καὶ ἀφ' ὧν ἐγεννήθη τὸ τοιοῦτον εἶδος, οὐ κατὰ μόνην ἰδιότητα,
ὥς
φαμεν, ἀλλ' ἤδη καὶ καθ' ὑπόστασιν τὴν ἐσχάτην, ἣν ἑτεροκίνητον καὶ
σῶμα
αὐτόθεν καὶ αἰσθήσει περίληπτον εἶναι ἀξιοῦμεν· τοῦτο γάρ ἐστιν ὃ καὶ
πάλαι
πρὸ τῶν φιλοσόφωνδιατεθρύληται καὶ δέδεικται, ὥσπερ ἰδιότης ἀγαθότης
οὖσα ἀπὸ θεῶν ἄρχεται. Τί γὰρ οὐκ ἂν εἴη γέννημα θεοῦ καὶ ἑνός; Τοῦτο
μὲν τοίνυν οὕτως ἡμῖν κείσθω διωρισμένον, καὶ πρὸς τὰ παρελθόντα καὶ
πρὸς
τὰ μέλλοντα χρήσιμον φαινόμενον.
Εἰ δὴ δεῖ ἀπὸ τοῦ φαινομένου αὐτοκινήτου εἰς τὸ ἀληθινὸν
ἀναδραμεῖν, πότερον ἔσται ἀληθέστερον τὸ συγκεκραμένον τῇ ἰδιότητι
τοῦ
ἑτεροκινήτου, καὶ εἰ καθ' ὑπόστασίν ἐστιν αὐτοκίνητον; ἢ τὸ κατ' ἄμφω
589

γρ. 29
καὶ τοῖς οἰκείοις ὀχήμασιν· ὥστε πρῶτοι οἱ θεοὶ γεγόνασιν ἐγκόσμιοί τε

καὶ
ἔνυλοι καὶ αἰσθητοὶ καὶ σωματικοὶ τὸν ἑνιαῖον τρόπον, εἶτα μετ' αὐτοὺς
οἱ νοῖ
τὸν νοερόν, καὶ μετὰ τοὺς νόας αἱ ψυχαὶ τὸν αὐτοκίνητον, ἐφ' οἷς καὶ
αὐτὸ
ὥς
σῶμα
πάλαι
πρὸς
τοῦ
τοιοῦτον κατά τε ἰδιότητα καὶ ὑπόστασιν αὐτοκίνητον, καὶ ὃ μόνον

αὐτοκί-
νητον, ἄλλο δὲ οὐδέν· ἢ ἐφ' ἑκάτερον μὲν ἡ μετάβασις, ἀλλὰ προσεχῶς
μὲν
διὰ τὸ συγγενέστερον εἰς τὸ μεθεκτόν, πορρωτέρω δὲ διὰ τὸ ἀληθέστερον
εἰς
τὸ ἀμέθεκτον. Οὕτως ἄρα καὶ ἀπὸ τοῦ φαινομένου ἀκινήτου
ἀναβησόμεθα
πρῶτον μὲν ἐπὶ τὸν ψυχικὸν νοῦν, τὸν κατὰ ἰδιότητα μόνην αὐτοκίνητον,
ἀκίνητον δὲ καθ' ὑπόστασιν, δεύτερον δὲ εἰς τὸν πάντη ἀκίνητον καὶ ὡς

ἀληθῶς τοιοῦτον· οὗτος δέ ἐστιν ὁ ἀμέθεκτος νοῦς. Καὶ δῆλον ὅτι πλῆθος
νόων
590

γρ. 1

ὥς
σῶμα
πάλαι
πρὸς
τοῦ
τοιοῦτον κατά τε ἰδιότητα καὶ ὑπόστασιν αὐτοκίνητον, καὶ ὃ μόνον

αὐτοκί-
νητον, ἄλλο δὲ οὐδέν· ἢ ἐφ' ἑκάτερον μὲν ἡ μετάβασις, ἀλλὰ προσεχῶς
μὲν
διὰ τὸ συγγενέστερον εἰς τὸ μεθεκτόν, πορρωτέρω δὲ διὰ τὸ ἀληθέστερον
εἰς
τὸ ἀμέθεκτον. Οὕτως ἄρα καὶ ἀπὸ τοῦ φαινομένου ἀκινήτου
ἀναβησόμεθα
πρῶτον μὲν ἐπὶ τὸν ψυχικὸν νοῦν, τὸν κατὰ ἰδιότητα μόνην αὐτοκίνητον,
ἀκίνητον δὲ καθ' ὑπόστασιν, δεύτερον δὲ εἰς τὸν πάντη ἀκίνητον καὶ ὡς

ἀληθῶς τοιοῦτον· οὗτος δέ ἐστιν ὁ ἀμέθεκτος νοῦς. Καὶ δῆλον ὅτι πλῆθος
νόων
τοιοῦτον, καὶ πλῆθος ψυχῶν. Ὡς γὰρ πολλὰ μετεχόμενα, οὕτω καὶ
ἀμέθεκτα
πολλὰ ἀναγκαῖον εἶναι. Ἑκάστη γὰρ μεθεκτὴ ἰδιότης οἰκείαν ἕξει
διακάθαρσιν
ἐν τῷ οἰκείῳ ἀληθέστερον καὶ πάντη τοιοῦτον οἷον βούλεται εἶναι τὸ
ἀληθινὸν

591
γρ. 16
Πῶς οὖν βιαζόμεθα νῦν τῷ λόγῳ τιθέντες οὐσίαν εἶναι μόνην τὴν
ἀδιάκριτον ἑνός τε καὶ ὄντος; ἢ πολλαχῶς ἕκαστον τούτων λέγεται, καὶ
πανταχοῦ τὴν αὐτὴν ἀναλογίαν σώζει πρὸς ἄλληλα· ἡ μὲν γὰρ ἐσχάτη
οὐσία,
τὸ ἄψυχον εἶδός ἐστιν ἀκίνητον καθ' αὑτό· εἰ δὲ καὶ τοῦτο κινοῖτο
φυσικῶς,
ζωή τις αὐτῷ γίγνεται καὶ αὐτὴ ἡ φύσις, οὐκ ἐῶσα αὐτὸ μένειν
ἀδιάκριτον,
ἐφ' ἑαυτοῦ κατεψυγμένον, ἀλλ' ἐκθερμαίνει τὴν οὐσίαν εἰς ἐνέργειαν τὴν
αὐτῆς
ἑαυτήν, καὶ ζέουσαν αὐτὴν οὐσίαν παρεχομένη, προστεθεῖσα δὲ ἡ
τελειωτέρα
ζωὴ φυτὸν ἐποίησε, καὶ ἐπὶ ταύτῃ ζῷον ἡ αἴσθησις ἤδη διακρίνασα καὶ
διαρθρώσασα τὴν ζωὴν εἰς οἰκεῖον ὅρον, ὥστε ἀπὸ τῶν ἄλλων ὡς
μάλιστα
χαρίζεσθαι τῇ πρὸς τὸ ἴδιον λύπῃ καὶ ἡδονῇ κρινόμενον. Ἄλλη δὲ οὐσία
καὶ
ζωὴ καὶ γνῶσις ἡ αὐτοκίνητος, εἰδητική τις καὶ αὕτη καὶ οὐκ ἄλλο τι ἢ
εἶδος,
ἐν ᾧ τὸ μὲν εἶναι, τὸ δὲ ζῆν, τὸ δὲ γιγνώσκειν διακέκριται ἀπ' ἀλλήλων, εἰ
καὶ συγκέκραται ἄλλως. Ἀλλ' ὅσον μὲν ἐν τῇ ψυχῇ γνωστικὸν

διακεκριμένον
ἐστὶ καὶ διακριτικὸν τῶν γνωστῶν κατὰ ὅρους οἰκείους, ὅσον δὲ ζωτικὸν
συμφύεται πρὸς ἕνωσιν ἀπὸ τῆς διακρίσεως, καὶ ἔστι ῥοή τις ἀεὶ πρὸς
ἑαυτὴν
συνεχής· διὸ καὶ τοῖς σώμασι παρέχεται συνοχήν τινα διαστηματικὴν
ἀμως-γέπως.
Ἔστι δὲ πρὸ τούτων ἡ ἀκίνητος οὐσία τοῦ νοῦ, καὶ ζωὴ ὁμοία καὶ γνῶσις
ὡσαύτως ἔχουσα, εἰδητικὰ πάντα καὶ ταῦτα· διακέκριται γὰρ ἀπ'
ἀλλήλων· ἀλλὰ τῇ μὲν γνωστικῇ φύσει τοῦτο κατὰ φύσιν· διὸ πρώτη
αὕτη γνῶσις καὶ ἡ ἁπλῶς, ἅτε νοῦν εἰδοποιοῦσα καὶ εἰδοποιουμένη κατὰ
τὸ διακεκριμένον·

γρ. 15
ἔχει καὶ πρὸς ταῦτα ἑκάτερα, ὡς τὴν μὲν ζωὴν διακρίνεσθαι μόνον, τὴν δὲ
οὐσίαν ἐν τῷ ἀδιακρίτῳ μένουσαν αὐτῷ τούτῳ μόνῳ τῶν μενόντων

592
διενεγκεῖν.
Ταῦτα μὲν οὖν διώρισταί που καὶ πρότερον. Τὰ δὲ νῦν πρὸς τὴν ἀπορίαν,
ὅταν οὐσίαν καὶ ζωὴν καὶ νοῦν ἢ γνῶσιν θεωρῶμεν, ἀντιδιῃρημένα πρὸς
ἄλληλα τὰ εἰδητικὰ αὐτῶν ὁρῶμεν ἰδιώματα, καὶ ὡς εἴδη τρία
λαμβάνομεν,
ὅμοιον εἰ καὶ τὸ ἓν λάβοι τις τὸ εἰδητικὸν ἢ τὸ ὄν, ἢ τὸ πέρας ἢ τὸ
ἄπειρον,
οὐ τὰς πρώτας ἀρχάς, ἀλλὰ μέρη ἄττα διειλημμένα, ταῖς ἀρχαῖς ὁμώνυμα,
ἀφ' ὧν καὶ τὰς ἀρχὰς ὀνομάζομεν φύσει οὔσας ἀνωνύμους· οὕτω γοῦν,
οἶμαι,
καὶ οὐσίαν καὶ ζωὴν καὶ γνῶσιν ἐννοούμενοι πάσας εἰδητικὰς καὶ διὰ
τοῦτο
ὀνομάζεσθαι πεφυκυίας ἢ ὁρίζεσθαι. Ἴσως δὲ οὐδὲ τὰς ἀκινήτους, ἀλλά
τινας
αὐτοκινήτους ἢ τυχὸν ἴσως ἑτεροκινήτους καὶ δοξαστὰς οἰόμεθα δεῖν
κατὰ
ταύτας ἐννοεῖν τε καὶ ὁρίζεσθαι καὶ ἐκείνας, ἀλλ' οὐ μόνον ὀνομάζειν
ὁμωνύμως
ἐκείνας καὶ παρενδείκνυσθαι κατὰ ἀναλογίαν μᾶλλον ἀπὸ τῶν εἰδητικῶν
τὰς
ὑπερειδέους. Ὅπερ τοίνυν ἡ οὐσία αὕτη πρὸς τὴν ζωὴν ταύτην, καὶ ἡ ζωὴ
πρὸς τὴν γνῶσιν, τοῦτό ἐστιν ἐν ταῖς πρώταις ὑποστάσεσιν τὸ πάντη εἰς
διάκρισιν ἀκίνητον πρὸς τὸ κινούμενον εἰς αὐτήν, καὶ τοῦτο πρὸς τὸ
κεκινη-
μένον. Ἔστι δὲ τὸ μὲν κεκινημένον εἰς διάκρισιν ὁ ἁπλῶς νοῦς, τὸ δὲ
ἡ ἁπλῶς ζωή, τὸ δὲ ἀκίνητον εἰς ταύτην ἡ ἁπλῶς οὐσία· καὶ ὁ μὲν ἁπλῶς
νοῦς
καὶ τὸ ἁπλῶς εἶδος ταὐτόν, ἡ δὲ ἁπλῶς ζωὴ καὶ ἡ εἰδητικὴ οὐ ταὐτόν·
ὑπερ-
είδεος γὰρ ἡ ἁπλῶς ζωή, ἡ δὲ οὐσία ἁπλῶς ὑπὲρ τὴν εἰδητικὴν οὐσίαν καὶ
ὑπὲρ τὴν ζωτικήν· διόπερ ἁπλῶς·
Δαμάσκιος. In Parmenidem (4066: 004)“Damascii successoris

dubitationes et solutiones, vol. 2”, Ed. Ruelle, C.É.Paris: Klincksieck,
1899, Repr. 1964.P. 46, γρ. 1
τίθησι καὶ τὸ μερικόν, καίτοι ἀνάπαλιν ἔχει· οὐ γὰρ εἰ ζῷον, ἄνθρωπος,

ἀλλ' εἰ ἄνθρωπος, ζῷον· εἰ μέντοι οὐ ζῷον, οὐδὲ ἄνθρωπος· οὕτω μὲν
593
τοίνυν
ἀπέφασκεν· καταφάσκει δὲ οὐ κατὰ φύσιν· οὐ γὰρ τῷ ὁλικωτέρῳ
συνεισάγει
τὸ μερικώτερον. Ἢ πρὸς μὲν τοῦτο ῥητέον ὅτι ἑκατέρωθι καλῶς ὁ
Παρμε-
νίδης, ἐκεῖ μὲν τῷ ὁλικωτέρῳ συναναιρῶν τὸ μερικώτερον, ἐνταῦθα δὲ
τῷ
αἰτίῳ συμπροάγων τὸ αἰτιατόν· ἐθάρρει γὰρ τῇ ἀκινήτῳ δυνάμει τῆς
αἰτίας,
ὡς εἰ παρείη καὶ τὸ ἀπ' αὐτῆς παρεσόμενον, ὡς εἴ τις βουλόμενος δεῖξαι
ἡμέραν ἐπιδείξειεν ἀνατείλαντα τὸν ἥλιον· ἐπὶ γὰρ τῶν ἀναγκαίων
πραγμά-
των αὕτη φύσις ἐστίν· ὃ καὶ δῆλον ὅτι οὐ λογικεύεται ὁ Πλάτων, ἀλλὰ
δι' αὐτῆς χωρεῖ τῆς τῶν ὄντων ἀληθείας. Ἔτι δὲ καὶ ἐπιστήμης ἴδιον τὸ
ἀπὸ
τῶν αἰτιῶν ἀποδεικνύναι τὰ αἰτιατά· ἀθάνατος γὰρ ἡ ψυχὴ, εἰ
αὐτοκίνητος,
καὶ εἰ ἔστι πρόνοια, κολάζονται οἱ πονηροί. Τὸ δὲ αὖ τρίτον, μιμεῖται ὁ
λόγος
τὴν τῶν ὄντων διακόσμησιν, ἐν ᾗ πρῶτα τὰ ὁλικώτερα πρόεισι τῶν
μερικω-
τέρων, καὶ τὰ μερικώτερα ἔχεται τῶν ὁλικωτέρων.
Πρὸς δὲ τὸ δεύτερον, ἓν μὲν ὅτι δυὰς πρὸ τριάδος· ἡ μὲν δὴ τριὰς

πολλὰ ἤδη· ἡ μέντοι δυὰς οὔπω μὲν πόλλα, ὅλον δὲ καὶ μέρη πάντως.
Δαμάσκιος. In Parmenidem P. 155, γρ. 1
Ἔτι τοίνυν τὸ πέμπτον, ἡ μέν ἐστι ζωή, ὡς μέση τεταγμένη νοῦ

καὶ οὐσίας, ἡ δὲ ὡς ἐν οὐσίᾳ ζωή, ἡ νοητή, ἡ δὲ ὡς ἐν νῷ, αὕτη ἡ νῦν
προ-
κειμένη, ἣν ζωογόνονἀνυμνοῦσιν. Ἡ μὲν οὖν νοητὴ ζωὴ οὐσία μᾶλλον
εἶναι
δοκεῖ ἢ ζωή, ἡ δὲ ζωή ἐστιν ὡς ἀληθῶς ἐκφανεῖσα, ἡ δὲ νοῦς εἶναι
βούλεται
μᾶλλον ἢ ζωή. Καὶ εἴη ἂν ἐπ' ἐσχάτοις ταύτης μὲν ἴχνος ἡ αἰσθητικὴ ζωή,
ὡς νοερᾶς· τῆς δὲ ἁπλῶς ζωῆς ἡ μετὰ τὴν αἴσθησιν, εἴτε τῶν φυτῶν ὡς οὐ
τρανοῦς οὔσης ἐν αὐτοῖς τῆς αἰσθήσεως, καθόσον ἡ ζωὴ ἐκφανής, εἴτε

καὶ αὕτη
μὲν τῆς νοερᾶς ἀπήχημα, ὡς αἰσθητική, ἡ δὲ τῶν φιλτρίδων καὶ τῶν
594
ἄλλων
αὐτοκινήτων εἶναι δοκούντων λίθων αὐτῆς τῆς ζωῆς, τῆς δὲ νοητῆς, ἡ
φύσις
οὐσία μᾶλλον ἢ ζωὴ εἶναι βουλομένη· τάχα δ' ἄν τις καὶ ὧδε λέγων οὐκ
ἂν
ἁμάρτοι τοῦ ἀληθοῦς. Τὸ μὲν φυτὸν ὡς ἔσχατον ζῷον, ἴχνος τοῦ πρώτου
ζῴου
τοῦ νοητοῦ, τῆς δὲ ὕπερ τὸ ζῷον ἐκεῖνο ζωῆς, ἡ τοῦ φυτοῦ καταδεεστέρα
φύσις· ὁλότης δὲ μετὰ τὸ ζῷον κατὰ ἀλήθειαν ζωῆς, ἡ ἄλογος, ἀμυδρὰν
ἔχουσα
γνῶσιν· ὡς ἐκείνη νοητὴ ἦν καὶ νοερά· τῆς δέ γε νοερᾶς, ἡ γενικὴ λογικὴ
ψυχή. Διὸ λογική ἐστι ζωή, ὡς ἐκείνη ἡ νοερά· μήποτε δὲ καὶ ταύτῃ
σώζοιμεν
ἂν τὴν ἀναλογίαν· ἔστω τὸ φυτὸν τῆς νοερᾶς ὡς αἰσθητικόν, τῆς δὲ
νοητῆς
καὶ νοερᾶς ἡ φύσις, τῆς δὲ νοητῆς ἡ γένεσις ἁπλῶς· κίνησις γὰρ καὶ ἡ
γένεσις.
Ταῦτα μὲν οὖν μικρὸν ὕστερον διοριοῦμεν, νῦν δὲ τὸ κινούμενον καὶ
ἑστώς.
κατὰ τοῦτο ὁρᾶται. Ἕτερον δὲ εἰ καὶ πανταχοῦ τὸ νοεῖν καὶ κίνησις καὶ
στάσις, ἀλλ' ὅπου μὲν πάντα κατὰ τὸ νοεῖν, ὅπου δὲ πάντα κατὰ στάσιν
καὶ κίνησιν, οἷον κινούμενα καὶ ἑστῶτα, ὅπου δὲ εἶναι πάντα καὶ
στοιχεῖα τῆς
νοερᾶς οὐσίας· εἰ γὰρ καὶ τὰ αὐτά, ἀλλ' ἐν μὲν τῷ πρώτῳ, ὡς ὄντα, ἐν δὲ
τῷ δευτέρῳ, ὡςκινούμενα καὶ ἑστῶτα, ἐν δὲ τῷ τρίτῳ, ὡς γιγνώσκοντα
καὶ γιγνωσκόμενα.
Ἀλλὰ μὴν πρὸς τὸ ἔνατον διώρισται μὲν τὰ ἀληθέστατα περὶ τούτων,

λεγέσθω δὲ καὶ νῦν ὅτι τὸ μὲν γεννᾶν ὅμοια νοερᾶς ἐστιν ἐπιστροφῆς καὶ
αὐθ-
υποστάτου εἰκών· καὶ ἔστω γε τὸ τοιοῦτον ἧκον ἀπὸ τῆς νοερᾶς
γονιμότητος·
τὸ δὲ αὐτοκίνητον εἶναι τῶν λίθων δοκοῦν ἀπὸ τῆς πηγαίας φύσεως· ἡ δὲ
ἁπλῶς, ἐν πᾶσιν εὐκινησίας, ἀπὸ τῆς ἁπλῶς καὶ ὑπὲρ πάντα ταῦτα ζωῆς.
Ἀλλὰ δὴ τὸ δέκατον ἐπισκεπτέον τὴν ἀπόδειξιν τῆς στάσεως. Ἀλλ'

ἐκεῖνο πάλιν προδιοριστέον ὅτι μετὰ τῆς ἀπὸ τῶν πρώτων προόδου, τῶν
ἀεὶ
δευτέρων καὶ τὴν αὐθυπόστατον αὐτῶν ἐνδείκνυται πρόοδον. Ἑκάστη
γὰρ
595
ἰδιότης ἀπὸ τῆς πρὸ αὐτῆς ἑαυτὴν προβάλλεται, ὥσπερ καὶ νῦν· ἀπὸ γὰρ
τοῦ
πρώτου ὁ δεύτερος ἐν ἑαυτῷ· ἀφ' ἑαυτοῦ δὲ τὸ ἀεὶ μένειν ἐν ἑαυτῷ. Καὶ
τοῦτο
πόθεν εἴληφεν; ἢ ἀπὸ τοῦ μὴ ἀραρὸς ἐν τῷ δευτέρῳ εἶναι τῷ ἐν ἑαυτῷ,
μηδὲ
καθ' ὕπαρξιν ὡς ἐν τῷ πρώτῳ. Βουληθεὶς οὖν ὁ δεύτερος ἐν ἑαυτῷ εἶναι,
ἁμηγέπη καὶ σχήματι καὶ οὐσίας συγκρίσει καὶ διακρίσει τινί, ὡς καὶ
αὐτὸς
ἠξίωσεν ἐν τοῖς εἰς Πλωτῖνον. Τί οὖν κωλύει; πῶς δὲ οὐκ ἀναγκαῖον καὶ
τὴν
ψυχὴν τὴν ἡμετέραν, ἀλλοιοῦσάν τε καὶ ἀλλοιουμένην ἑαυτήν, καὶ ὑφ'
ἑαυτῆς
οὕτως, ἄνω τε καὶ κάτω μεθίστασθαι; ᾗ οὐ τοῦτο καὶ ὁ
Ἀθηναῖοςἠβούλετο
ξένος, ἀέναον οὐσίαν εἶναι τὴν ψυχὴν ἀποφηνάμενος, καὶ ταύτῃ ἄρα τὸ
εἶδος
αὐτῆς ἐν γενέσει τινὶ καὶ ῥοῇ ὑφέστηκεν. Ἔτι τοίνυν κατιοῦσα μὲν εἰς
γένεσιν
προβάλλεται μυρίας ὅσας ζωάς, καὶ δηλονότι πρὸ τῶν ἐνεργουσῶν τὰς
οὐ-
σιώδεις, ἀνιοῦσα δὲ ἀναστέλλει μὲν ταύτας καὶ συναιρεῖ καὶ ἀφανίζει,
ἵστησι
δὲ αὐτὴν κατὰ τὸ ἡνωμένον ὡς μάλιστα καὶ ἀμέριστον. Αὐτὴ οὖν ἑαυτὴν
ἄγει
ἄνω καὶ κάτω ἔνδοθεν ἐκ πρύμνης, ἀπ' αὐτῆς ἄρα τῆς οὐσίας ἑαυτὴν
κινοῦσα.
Ἔτι δὲ ᾗ αὐτοκίνητος ἀεί ἐστιν τῷ αὐτοκινήτῳ χρωμένη, ἄνω καὶ κάτω
μεθ-
ίσταται· κατ' οὐσίαν ἄρα, τὸ γὰρ αὐτοκίνητον κατ' οὐσίαν κινεῖ καὶ
κινεῖται
τὸ αὐτό· οὐ γὰρ μόνῳ ζωτικῶς, ἢ οὕτω γε καὶ ὁ νοῦς αὐτοκίνητος. Πρὸς
δὲ
τούτοις αἰώνιος ἡ οὐσία ἡ ὅλως ἀμετάβλητος οὐδὲ ποτὲ μὲν εἰς γένεσιν
κάτεισιν, ποτὲ δὲ ἄνεισιν ἀπὸ γενέσεως· ἀεὶ δὲ ἄνω ἐστίν· εἰ δὲ τοῦτο, καὶ
ἐνέργειαν ἕξει τὴν ἀεὶ ἄνω· ὥστε ἀληθὴς ὁ Πλωτίνουλόγος, ὡς οὐ πᾶσα

κάτεισιν ἡ ψυχή· τοῦτον δὲ οὐ προΐεται· καὶ πῶς γὰρ οἷόν τε ἦν, τοῦ
ἑτέρου
ὄντος ἐν τῷ νοητῷ, θάτερον μέρος ἐν τῇ ἐσχάτῃ εἶναι κακίᾳ, καὶ ἡ ψυχῆς
596
ἄρα οὐσία κάτεισιν, ἀντὶ ἑνοειδοῦς μεριστοτέρα γενομένη, καὶ ἀντὶ

οὐσιώδους
γενεσιουργός; Ἔτι δὲ ᾗ ὅλη δι' ὅλης γενητὴ καὶ ἀγένητος, ὅλη ἂν ὁμοῦ
πάσας
ἠξίωσεν ἐν τοῖς εἰς Πλωτῖνον. Τί οὖν κωλύει; πῶς δὲ οὐκ ἀναγκαῖον καὶ
τὴν
ψυχὴν τὴν ἡμετέραν, ἀλλοιοῦσάν τε καὶ ἀλλοιουμένην ἑαυτήν, καὶ ὑφ'
ἑαυτῆς
οὕτως, ἄνω τε καὶ κάτω μεθίστασθαι; ᾗ οὐ τοῦτο καὶ ὁ
Ἀθηναῖοςἠβούλετο
ξένος, ἀέναον οὐσίαν εἶναι τὴν ψυχὴν ἀποφηνάμενος, καὶ ταύτῃ ἄρα τὸ
εἶδος
αὐτῆς ἐν γενέσει τινὶ καὶ ῥοῇ ὑφέστηκεν. Ἔτι τοίνυν κατιοῦσα μὲν εἰς
γένεσιν
προβάλλεται μυρίας ὅσας ζωάς, καὶ δηλονότι πρὸ τῶν ἐνεργουσῶν τὰς
οὐ-
σιώδεις, ἀνιοῦσα δὲ ἀναστέλλει μὲν ταύτας καὶ συναιρεῖ καὶ ἀφανίζει,
ἵστησι
δὲ αὐτὴν κατὰ τὸ ἡνωμένον ὡς μάλιστα καὶ ἀμέριστον. Αὐτὴ οὖν ἑαυτὴν
ἄγει
ἄνω καὶ κάτω ἔνδοθεν ἐκ πρύμνης, ἀπ' αὐτῆς ἄρα τῆς οὐσίας ἑαυτὴν
κινοῦσα.
Ἔτι δὲ ᾗ αὐτοκίνητος ἀεί ἐστιν τῷ αὐτοκινήτῳ χρωμένη, ἄνω καὶ κάτω
μεθ-
ίσταται· κατ' οὐσίαν ἄρα, τὸ γὰρ αὐτοκίνητον κατ' οὐσίαν κινεῖ καὶ
κινεῖται
τὸ αὐτό· οὐ γὰρ μόνῳ ζωτικῶς, ἢ οὕτω γε καὶ ὁ νοῦς αὐτοκίνητος. Πρὸς
δὲ
τούτοις αἰώνιος ἡ οὐσία ἡ ὅλως ἀμετάβλητος οὐδὲ ποτὲ μὲν εἰς γένεσιν
κάτεισιν, ποτὲ δὲ ἄνεισιν ἀπὸ γενέσεως· ἀεὶ δὲ ἄνω ἐστίν· εἰ δὲ τοῦτο, καὶ
ἐνέργειαν ἕξει τὴν ἀεὶ ἄνω· ὥστε ἀληθὴς ὁ Πλωτίνουλόγος, ὡς οὐ πᾶσα

κάτεισιν ἡ ψυχή· τοῦτον δὲ οὐ προΐεται· καὶ πῶς γὰρ οἷόν τε ἦν, τοῦ
ἑτέρου
ὄντος ἐν τῷ νοητῷ, θάτερον μέρος ἐν τῇ ἐσχάτῃ εἶναι κακίᾳ, καὶ ἡ ψυχῆς
ἄρα οὐσία κάτεισιν, ἀντὶ ἑνοειδοῦς μεριστοτέρα γενομένη, καὶ ἀντὶ
οὐσιώδους γενεσιουργός;
597
ταῦτα καὶ ταῖς θείαις ἁρμόσει ψύχαις· μεταβατικαὶ γὰρ καὶ ἐκείνων αἱ ἐν-
έργειαι· ἕτερον δέ, πῶς αὐτοκίνητος ἡ ψυχὴ οὖσα οὐχ ὅσον ἐστὶν ἀεί
ἐστιν
κατ' οὐσίαν· οἷον εἰ ἡνωμένη κατὰ τὸ αὐτοκίνητον, ἀεὶ ἡνωμένη· εἰ
διακεκρι-
μένη, ἀεὶ καὶ τοῦτο· εἰ δὲ ὁμοῦ ἀμφότερα ὥς τι μέσον, καὶ τοῦτο ἀεί, πῶς
οὖν
ἀλλοιοῦται παρὰ μέρος ᾗ γε οὐσία. Τρίτον δέ, τὸ μὲν ἡνωμένον καὶ
ὀλύμπιον
αὐτῆς εἶδος, εἰ προβάλλοι ποτὲ τὸ πεπληθυσμένον, ἧττον θαυμαστόν·
πῶς
δὲ τὸ ἐν τῇ γενέσει ἀπογεννήσει, ἢ προβαλεῖται τὸ ἑαυτοῦ κρεῖττον;
Οὕτω
γὰρ ἔσται τὰ δεύτερα αἴτια τῶν προτέρων αἴτια· οὕτω γὰρ δὴ καὶ τὰ αὐτὰ
αἴτια καὶ αἰτιατὰ ποιήσομεν. Τέταρτον ἐπὶ τούτοις, πότερον ταὐτὸν
ἀριθμῷ
τὸ εἶδος αὐτῆς ἀεὶ μένει, ἢ κατὰ εἶδος μόνον ταὐτόν, ἀεὶ τοῖς μέρεσιν
ἀπορρέον·
εἰ μὲν γὰρ τοῦτο, οὐκ ἂν εἴη τὰ ἀπορρέοντα αὐτοκίνητα, οὐδὲ τὸ μένον,
εἴπερ
ἄλλο καὶ ἄλλο καὶ τὸ κοινὸν τῇ μεταρροῇ τῶν μερῶν, εἰ δὲ ἐκεῖνο, πῶς
ἄν
τι εἴη ἐν αὐτῇ γιγνόμενον καὶ φθειρόμενον, εἰ μηδὲν ἀποβάλλει ἡ οὐσία;
Πρὸς μὲν οὖν τοῦτο ῥητέον τὸ εἶδος· καὶ γάρ ἐστιν ὅλη δι' ὅλης αὐτοκί-
νητος, ἀλλ' οὐ πάντη ὅμως ὡσαύτως. Ἀλλὰ συνοῦσα μὲν τοῖς κρείττοσιν
αὐτὴ
ἑαυτῆς ἐστι τελειοτέρα καὶ μονοειδεστέρα, συνοῦσα δὲ τοῖς χείροσιν
μερίζει
καὶ πολλαπλασιάζει ἑαυτὴν περὶ ἐκεῖνα, οἷον σπογγιά, οὐδὲν μὲν
ἀπολλῦσα
τοῦ εἶναι, μανουμένη δὲ μόνον καὶ πυκνουμένη· ἢ ὡς τὸ σῶμα αὐτῆς τὸ
ἡλίῳ ἄνω ἴῃ τὸ αὐγοειδὲς ὄχημα, μὴ καὶ αὐτὴν αὐτοῦ τὴν οὐσίαν εἶναι
θειο-
598
τέραν, καὶ ὅταν ἐν τῇ ἡλίου ψυχῇ ἡ ἡμετέρα ἱδρυθῇ, μὴ καὶ κατ' οὐσίαν
πάντως γίγνεσθαι τελειοτέραν ἢ ἄτοπον τὰς μὲν ἐνεργείας θειοῦσθαί
ποτε,
τὰς δὲ οὐσίας μηδέποτε. Καὶ ἐκ τῶν ἐναντίων ἄρα, οὐχ αἱ ἐνέργειαι
μόνον
ὑλοῦνται, ἀλλά τι καὶ ἡ οὐσία πάσχει ἀλλοῖον ὑφ' ἑαυτῆς, ἢ ὑπὸ τῆς κατὰ
τούτων θεῶν ἀνάγκης ἢ τῶν δαιμόνων. Καὶ μήποτε καὶ τοῦ κατ' εἶδος καὶ
ἀριθμὸν μένοντος μέση ἐστὶν ἡ ψυχῆς οὐσία. Καὶ μήποτε τὸ μὲν

ἀεὶ ἔχει ταὐτόν, ἐξομοιοῖ δὲ αὐτὸ ποτὲ μὲν τοῖς χείροσιν, ποτὲ δὲ τοῖς
κρείττοσιν. Καὶ προσάγει κατ' οὐσίαν ποτὲ μὲν τοῖς θεοῖς, ποτὲ δὲ τοῖς
θη-
ρίοις· καὶ οὕτω μὲν τὸ αὐτὸ ἀεί, τὸ δὲ τοιόνδε τῆς οὐσίας ἄλλοτε ἀλλοῖον.
Ἐν τούτῳ γὰρ ἔχει τὸ εἶναι τὸ αὐτοκίνητον ἐν τῷ ποιεῖν ἑαυτὸ ὅ τι ἂν

βού-
ληται· ποιεῖ δὲ πᾶν αὐτοκίνητον μένον ἀεί, καὶ πάντα ὂν κατ' αἰτίαν, καὶ
πάντα γιγνόμενον κατὰ προβολὴν ἄλλοτε ἄλλης οὐσίας, λέγω δὲ ἄλλοτε
ἀλλοίας. Περὶ μὲν δὴ τούτου καὶ αὖθις ἴσως ἐροῦμεν.
Πρὸς δὲ τὸ τρίτον φήσομεν νῦν ὅτι τὸ αὐτοκίνητόν ἐστιν πανταχοῦ τὸ
ἀλλοιοῦν ἑαυτὸ πρὸς τὸ χεῖρον καὶ κρεῖττον· ὥστε κἂν ἀπὸ χείρονος
εἴδους
αὐτὸ ἀναστὰν ἐπὶ τὸ κρεῖττον μετέβη, αὐτὸ ἑαυτὸ κεκίνηκεν ὡς
αὐτοκίνητον· οὕτω δὲ καὶ ἐπὶ τὸ χεῖρον. Οὐ γάρ ἐστιν, ἵνα καὶ πρὸς τὸν
δεύτερον ἀπαντήσωμεν, αὐτοκίνητον ἀγαθὸν ἢ κακόν, τό γε τῆς
ἡμετέρας προαιρέσεως, ἀλλ' αὐτοκίνητον ὀφεῖλον ἀγαθὸν εἶναι,
δυνάμενον δὲ καὶ πρὸς τὸ χεῖρον ἑαυτὸ κινεῖν.
ἀριθμὸν μένοντος μέση ἐστὶν ἡ ψυχῆς οὐσία. Καὶ μήποτε τὸ μὲν

ἀεὶ ἔχει ταὐτόν, ἐξομοιοῖ δὲ αὐτὸ ποτὲ μὲν τοῖς χείροσιν, ποτὲ δὲ τοῖς
κρείττοσιν. Καὶ προσάγει κατ' οὐσίαν ποτὲ μὲν τοῖς θεοῖς, ποτὲ δὲ τοῖς
θη-
ρίοις· καὶ οὕτω μὲν τὸ αὐτὸ ἀεί, τὸ δὲ τοιόνδε τῆς οὐσίας ἄλλοτε ἀλλοῖον.
Ἐν τούτῳ γὰρ ἔχει τὸ εἶναι τὸ αὐτοκίνητον ἐν τῷ ποιεῖν ἑαυτὸ ὅ τι ἂν

βού-
599
ληται· ποιεῖ δὲ πᾶν αὐτοκίνητον μένον ἀεί, καὶ πάντα ὂν κατ' αἰτίαν, καὶ
πάντα γιγνόμενον κατὰ προβολὴν ἄλλοτε ἄλλης οὐσίας, λέγω δὲ ἄλλοτε
ἀλλοίας. Περὶ μὲν δὴ τούτου καὶ αὖθις ἴσως ἐροῦμεν.
Πρὸς δὲ τὸ τρίτον φήσομεν νῦν ὅτι τὸ αὐτοκίνητόν ἐστιν πανταχοῦ τὸ
ἀλλοιοῦν ἑαυτὸ πρὸς τὸ χεῖρον καὶ κρεῖττον· ὥστε κἂν ἀπὸ χείρονος
εἴδους
αὐτὸ ἀναστὰν ἐπὶ τὸ κρεῖττον μετέβη, αὐτὸ ἑαυτὸ κεκίνηκεν ὡς
αὐτοκίνητον·
οὕτω δὲ καὶ ἐπὶ τὸ χεῖρον.
Οὐ γάρ ἐστιν, ἵνα καὶ πρὸς τὸν δεύτερον ἀπαντήσωμεν, αὐτοκίνητον
ἀγαθὸν
ἢ κακόν, τό γε τῆς ἡμετέρας προαιρέσεως, ἀλλ' αὐτοκίνητον ὀφεῖλον
ἀγαθὸν
εἶναι, δυνάμενον δὲ καὶ πρὸς τὸ χεῖρον ἑαυτὸ κινεῖν. Οὕτως ἄρα καὶ ἡ
οὐσία
οὔτε ἡνωμένον αὐτοκίνητον, οὔτε διακεκριμένον ἐστίν· οὐδὲ ὁμοῦ τὸ
συναμφό-
τερον, ἀλλὰ πεφυκὸς ἐπιτείνειν ἑαυτὸ καὶ ἀνιέναι πρὸς σύγκρισιν καὶ διά-
κρισιν, τουτέστι προσάγειν ἑαυτὸ τῷ τε θείῳ φωτὶ εἰς τελείωσιν τῆς
οὐσίας
(ἑνοῦται γὰρ ἐν τούτῳ καὶ ἡ οὐσία), καὶ αὖ πάλιν ἐπάγειν ἀπ' αὐτοῦ, ὅτε
τὸ μέγιστον αὐτῆς μάλιστα γυμνοῦται καὶ διελέγχεται, ἀποστερηθὲν τῆς
θείας ἑνώσεως. Εἰ γὰρ δεῖ συντόμως εἰπεῖν τὸ δοκοῦν, ἔχει μὲν ἡ ψυχὴ
ταὐτὸν εἶδος
κρισιν, τουτέστι προσάγειν ἑαυτὸ τῷ τε θείῳ φωτὶ εἰς τελείωσιν τῆς

οὐσίας
(ἑνοῦται γὰρ ἐν τούτῳ καὶ ἡ οὐσία), καὶ αὖ πάλιν ἐπάγειν ἀπ' αὐτοῦ, ὅτε
τὸ
μέγιστον αὐτῆς μάλιστα γυμνοῦται καὶ διελέγχεται, ἀποστερηθὲν τῆς
θείας
ἑνώσεως. Εἰ γὰρ δεῖ συντόμως εἰπεῖν τὸ δοκοῦν, ἔχει μὲν ἡ ψυχὴ ταὐτὸν
εἶδος
ἀεὶ τό γε μεριστὸν ὡς οἷόν τε· τοῦτο δὲ μένον ὅ ἐστιν πληροῦται
θειοτέρας
ἑνώσεως, ὅταν πελάσῃ θεῷ, ὅταν δὲ ἀποστῇ, ἀποβάλλει τὴν ἐνδοθεῖσαν
αὐτῇ οὐσίαν ἄνωθεν. Ἡ μὲνγὰρ ἔλλαμψις οὐσιοῖ τὴν ψυχὴν εἰς τὸ
ἄμεινον,
ἡ δὲ ἀπουσία φθείρει τὸ τοιοῦτον εἶδος αὐτῆς· ὅθεν καὶ τὸ αὐτοκίνητον
600
ἀμυ-
δρότερον γίγνεται.
Ὥστε καὶ πρὸς τὸ πρῶτον ἤδη ῥᾴδιον ἀποκρίνασθαι ὡς τὸ μὲν τῶν
κρειτ-
τόνων ψυχῶν αὐτοκίνητον πάντα ὁμοῦ ἑαυτὸ εἰδοποιεῖ, καὶ ταύτῃ γε
ὡσαύτως
ἀεὶ ἔχει. Εἰ δὲ καὶ μεταβαίνει ἀπ' ἄλλων νοητῶν ἐπὶ ἄλλα, συναλλοιοῦται
μέν
πη καὶ ἡ οὐσία ταῖς ἐνεργείαις, ἀλλ' οὐ πρὸς κακίαν ἢ ἀρετήν, οὐδὲ πρὸς
οὐσίαν καὶ γένεσιν. Τὸ δὲ ἡμέτερον ἓν πρὸς ταῦτα νῦν ὑπόκειται
ἀλλοιού-
μενον· εἰ δέ τι καὶ τῶν κρειττόνων γενῶν πάσχει τινὰ κάθοδον καὶ ἄνοδον
ἁμωσγέπως (ἤδη γάρ τοι καὶ τοιοῦτον ὁ θεῖος Ἰάμβλιχοςἐν τούτοις αὐτοῖς
ὑποτίθεται), ἀλλ' ἐκπρεπέστατον τὸ πάθος ἐν ταῖς ἡμετέραις ψυχαῖς. Διὸ

περὶ τούτων ὑπόκειται ἡ τρίτη ὑπόθεσις. Εἰ δὲ καὶ ἀλόγων ἔνιαι κατίασιν
εἴδωλον τοῦτο ἐκείνου, εἰ στάσις τὰς ἐνεργείας πρόεισιν ἀπὸ τοῦ

αἰωνίου· καὶ
γὰρ ἐν τοῖς σώμασι τὸ νῦν εἴδωλον αἰῶνος. Πρὸς δὲ τὸ πρότερον, ὅτι
πανταχοῦ
ἡ αὐτὴ οὐσία πάρεστιν αἰώνιος οὖσα καὶ ἐν τοῖς ἐσχάτοις οὕτω μὲν ἄν τις
πιθανολογοῖτο, εἰ περὶ τὰς ἐνεργείας ὁρῴη τὴν γένεσιν· εἰ δὲ περὶ τὴν

οὐσίαν
καὶ ταύτην, πῶς τὸ ἐξαίφνης αὐτῷ προβήσεται καὶ τὸ ἄχρονον; Ἆρα οἷον
κέντρον εἴη ἂν τῆς γενέσεως τοῦτο περὶ αὐτὸ κυκλουμένης; καὶ πῶς
ἔσται
ποτὲ ἐν τῇ ἐσχάτῃ ζωῇ κατὰ τὸ κέντρον ἀπογυμνωθεῖσα τῆς γενέσεως;
Πῶς
δὲ καὶ ἐν τῷ μέσῳ τῶν γιγνομένων κινήσεων καὶ στάσεων τὸ ἐξαίφνης
συνίς-
ταται; τούτων γὰρ ὑπερανέχει τὸ ἄχρονον, κέντρον γε ὄν, ἀλλ' οὐκ ἐν τῇ
περι-
φερείᾳ τεταγμένον. Πῶς δὲ οὐ διασπάσομεν τὴν ψυχὴν εἰς ὂν καὶ
γιγνόμενον,
ἄλλο καὶ ἄλλο μόριον; Τί δὲ ἔσται τὸ αὐτοκίνητον; εἰ μὲν γὰρ τὸ
601
οὐκ ἂν εἴη τὸ ὂν αὐτῆς αὐτοκίνητον, ἀλλ' ἀκίνητον· εἰ δὲ τὸ ὄν, οὐκ ἂν

εἴη τὸ
γιγνόμενον, ἀλλ' ἑτεροκίνητον. Καὶ τί ἂν εἴη τὸ ἐξαίφνης ἄλλο παρὰ τὸ
αἰώνιον
ἔγχρονον καὶ ὂν ἢ γιγνόμενον; Μήποτε οὖν ἀσφαλέστατον μῖξαι τῷ
ἑτέρῳ
ἑκάτερον· οὐδὲν γὰρ ἐν τῇ ψυχῇ καθαρὸν καὶ ἄκρατον· ἀμέλει καὶ τὸ
μεριστὸν
αὐτῆς ἀμέριστόν ἐστιν, καὶ τὸ ἀμέριστον μεριστόν. Καὶ τὸ ὂν ἄρα
καὶ τὸ γιγνόμενον αὖ πάλιν ὄν· καὶ διὰ τοῦτο ποτὲ μὲν οὐσίαναὐτὴν
καλεῖ,
ποτὲ δὲ γένεσιν ὁ Πλάτων. Οὕτως ἄρα οὔτε ἄχρονον πάντη, οὔτε
ἔγχρονον,
ἀλλ' ὁμοῦ καὶ τὸ ἄχρονον ἔγχρονον, καὶ τὸ ἔγχρονον ἄχρονον. Οὕτω γὰρ
λέγομεν αὐτὴν ἓν καὶ οὐχ ἕν, καὶ πολλὰ καὶ οὐ πολλά, καὶ μετέχον ἄρα
χρόνου καὶ οὐ μετέχον, καὶ κινούμενον καὶ ἑστώς, καὶ οὔτε κινούμενον
οὔτε
ἔγχρονον καὶ ὂν ἢ γιγνόμενον; Μήποτε οὖν ἀσφαλέστατον μῖξαι τῷ

ἑτέρῳ
ἑκάτερον· οὐδὲν γὰρ ἐν τῇ ψυχῇ καθαρὸν καὶ ἄκρατον· ἀμέλει καὶ τὸ
μεριστὸν
αὐτῆς ἀμέριστόν ἐστιν, καὶ τὸ ἀμέριστον μεριστόν. Καὶ τὸ ὂν ἄρα
καὶ τὸ γιγνόμενον αὖ πάλιν ὄν· καὶ διὰ τοῦτο ποτὲ μὲν οὐσίαναὐτὴν
καλεῖ,
ποτὲ δὲ γένεσιν ὁ Πλάτων. Οὕτως ἄρα οὔτε ἄχρονον πάντη, οὔτε
ἔγχρονον,
ἀλλ' ὁμοῦ καὶ τὸ ἄχρονον ἔγχρονον, καὶ τὸ ἔγχρονον ἄχρονον. Οὕτω γὰρ
λέγομεν αὐτὴν ἓν καὶ οὐχ ἕν, καὶ πολλὰ καὶ οὐ πολλά, καὶ μετέχον ἄρα
χρόνου καὶ οὐ μετέχον, καὶ κινούμενον καὶ ἑστώς, καὶ οὔτε κινούμενον
οὔτε
ἑστώς, καὶ δὴ καὶ γιγνόμενον καθόλου καὶ ἀπολλύμενον, καὶ οὔτε
οὔτε ἀπολλύμενον, ὥστε καὶ ἀκίνητον κατὰ τὸ αἰώνιον, καὶ ἑτεροκίνητον
κατὰ
τὸ ἔγχρονον, καὶ αὐτοκίνητον ἄρα κατὰ τὸ σύγκρατον. ᾟ γὰρ κινοῦν,
ἀκίνητον,
καὶ ᾗ κινούμενον, ἑτεροκίνητον, ᾗ δὲ τὸ αὐτὸ ἄμφω, αὐτοκίνητον. Διὸ
μετὰ
602
τοῦ ἀμεταβλήτου ἔχει τὸ μεταβαλλόμενον, ὡς μετὰ τοῦ κινοῦντος τὸ

κινού-
μενον· ὥστε καὶ αὐτομετάβλητος, καὶ ἀειμετάβλητος ἄρα, οὕτως τὸ
τούτῳ
ἔχουσα τὸ εἶναι ἀεί, ἐν τῷ συναλλοιοῦν πως ἑαυτήν, κατὰ τὸ
αὐτομετάβλητον
τῆς οὐσίας, οἷον ποτὲ μὲν μᾶλλον συναιρουμένην, ποτὲ δὲ ἧττον. Ἡ μὲν
δὴ
ψυχῆς οὐσία συγκέκραται παντάπασιν ἐξ ἀμφοῖν, καὶ οὐδέτερον τοῦ
ἑτέρου
χωρίς· ταὐτὸν γάρ πως ἑκάτερον τῷ ὑποκειμένῳ, εἰ καὶ τῇ στοιχειώδει
ἰδιό-
τητι, ἄλλο καὶ ἄλλο καὶ ὁμοῦ τῆς ψυχῆς καταφατικόν τε καὶ ἀποφατικόν,
ὡς ἂν εἴποι τις. Ὁ μέντοι λόγος ἰδίᾳ μὲν τὸ γιγνόμενον αὐτῆς καὶ
ἔγχρονον παρα-δίδωσι διὰ τῶν καταφάσεων· τὸ δὲ ἀληθές, μία τούτων ἡ
σύγκρατος ἰδέα καὶ
ἔστι τὸ μεταβαλλόμενόν πως καὶ ἔνδον τῆς οὐσίας· ἀλλὰ μάλιστα

διαφαίνεται
παρ' ἡμῖν ἡ μεταβολή. Καὶ ἔτι ἄλλως μὲν ἐκεῖναι μεταβάλλονται, καὶ ἀγε-
νήτως καὶ ἐπ' ἐλάχιστον, αἱ δὲ ἡμέτεραι πρὸς γένεσιν καὶ οὐσίαν
ἀμείβονται,
καὶ πρὸς κακίαν καὶ ἀρετήν, καὶ παραλύουσιν ἐπὶ μᾶλλον τὴν ἕνωσιν. Ἐκ
δὲ
τρίτων ἐκεῖναι μὲν τῇ οὐσίᾳ μᾶλλον ἢ τῇ γενέσει εἰδοποιοῦνται, ἢ ἐπίσης
ἀμφοῖν, αἱ δὲ ἡμέτεραι πολλαὶ τῇ γενέσει συνυπέστησαν, ἅτε οὐδὲ ἐξ
ἀκη-
ράτων τὸ πάμπαν ὑποστᾶσαι στοιχείων κατὰ τὸν Τίμαιον.
Καὶ μὴν πρὸς τὸ τρίτον καὶ δέκατον ἀεικίνητος μὲν ἡ ψυχή, ἀλλὰ
ταὐτὸν εἰπεῖν, ἀειγένητος ὄντως καὶ αὐτογένητος· ἐν δὲ τῇ γενέσει καὶ
στάσις
ἔνεστι μετὰ τῆς κινήσεως· ὥστε κἂν ἵστηται κατὰ τὸ “αὐτοκίνητον
ἵσταται”,
ἅτε ἑαυτὴν ἱστῶσα, ἤ, εἰ βούλει λέγω, κινοῦσα πρὸς στάσιν ἢ κατά γε
στάσιν.
Ἔτι δὲ τὸ τρίτον κατὰ μὲν τὴν ἰδιότητα τοῦ ἐξαίφνης ἀκίνητός ἐστιν,
κατὰ
δὲ τὴν γένεσιν αὐτοκίνητος· κατὰ δὲ τὸ σύγκρατον εἶδος, ἀκίνητον ἔχει
τὸ
αὐτοκίνητον, ὡς καὶ τὸ γενητὸν ἀγένητον.
603
Ἀλλὰ καὶ τὸ τέταρτον καὶ δέκατον ἐπιλυόμεθα λέγοντες ὅτι καὶ τὰς
ἄλλας κινήσεις ἐν ταῖς ἀνόδοις τε καὶ καθόδοις ἑώρα· ἅμα γὰρ
ἀλλοιοῦται, καὶ
ἤτοι ἄνω ἐστίν, ἢ κάτω, ἤ που ἐν τῷ μέσῳ κατὰ τὸ εἶδος τῆς ἀλλοιώσεως.
Διὸ πανταχοῦ παροῦσαν τὴν τοπικὴν κίνησιν παρέλειπεν ἰδίᾳ ὀνομάσαι,

ἐπεὶ καὶ τὸ κινούμενον καὶ ἑστώς, ὡς κοινῇ πάντη παρόν, οὐκ ἰδίᾳ
συνήγαγεν,
ῥέοντος καὶ ἀπορρέοντος σώματος. Ἔσται γὰρ καὶ ὁσάκις μεταβάλλεται

ἡ ἐν-
έργεια καὶ ἡ οὐσία μεταβαλλομένη. Καὶ περὶ μὲν τῆς ἡμετέρας ψυχῆς
ἧττον
ἴσως χαλεπόν· τὰ αὐτὰ δὲ συμβήσεται καὶ περὶ τὴν θείαν, τὸ ἀνίδρυτον
τῆς
οὐσίας, τὸ ἀεὶ πολλαχοῦ μεταρρέον, καὶ οὐδέποτε ἐν τῷ αὐτῷ εἴδει τεταγ-
μένον. Ἐν γὰρ τῷ διαλλάττοντι τῶν ἐνεργειῶν καὶ αἱ διαφοραὶ
καθίστανται
τῆς οὐσίας· ὥστε καὶ ὅσαι εἰσὶν ἐν τῇ ὅλῃ περιόδῳ ἐνέργειαι, τοσαῦται
καὶ οὐσίαι αὐτῆς γενήσονται.
Δεύτερον δὲ πῶς ἔτι ἀθάνατος ἡ ψυχὴ καὶ ἄπειρον ἔχουσα δύναμιν,
ὅπερ ἐδείκνυμεν ἐν τοῖς εἰς τὸν Τίμαιον, εἰ ἄλλη καὶ ἄλλη ἀεὶ αὐτῆς
οὐσία, μένει δὲ οὐδεμία ἐπ' ἄπειρον.
Τρίτον ἀπολοῦμεν τὸ αὐτοκίνητον αὐτῆς· εἰ γὰρ τὸ ὅλον μένει τῶν
μερῶν
μεταβαλλομένων, καὶ οὐ μένει ἡ αὐτὴ κατὰ ἀριθμόν, ἀλλὰ μόνον κατ'
εἶδος,
ὥστε οὐχ ἑαυτὴν ὑποστήσει. Πάντη δὲ ἑτεροκίνητος ἔσται ἡ μένουσα
κατὰ
ἀριθμόν, τῷ μὲν κινήσειτῷ ἀεὶ μένοντι, τῷ δὲ κινήσεταιτῷ μεταρρέοντι.
Καὶ οὐκ ἄρα ὅλη αὐτοκίνητός ἐστι· τὸ δὲ αὐτοκίνητον οὔποτε ἑαυτὸ
ἀπολείπει,
αὐτὸ γάρ ἐστιν τὸ αὐτὸ ἀεί. Οὐκ ἄρα μεταβληθήσεται, οὐδὲ ὁπωστιοῦν·
εἰ δὲ
μή, ἄλλο καὶ ἄλλο ἔσται· οὐκ ἄρα αὐτό. Ἔτι δεῖ αὐτὸ εἶναι ὅ ἐστιν, ἵνα
κινῇ
ἑαυτό, ᾗ δὲ ἄλλο καὶ ἄλλο γένηται, ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ μετεβλήθη, ἢ ὑπὸ
604
ἄλλου.
Εἰ μὲν οὖν ὑπ' ἄλλου, οὐκ αὐτοκίνητον· εἰ δὲ ὑφ' ἑαυτοῦ ἦν ὅτε ἦν
μένον. Ἐν γὰρ τῷ διαλλάττοντι τῶν ἐνεργειῶν καὶ αἱ διαφοραὶ

καθίστανται
τῆς οὐσίας· ὥστε καὶ ὅσαι εἰσὶν ἐν τῇ ὅλῃ περιόδῳ ἐνέργειαι, τοσαῦται
καὶ
οὐσίαι αὐτῆς γενήσονται.
Δεύτερον δὲ πῶς ἔτι ἀθάνατος ἡ ψυχὴ καὶ ἄπειρον ἔχουσα δύναμιν,
ὅπερ
ἐδείκνυμεν ἐν τοῖς εἰς τὸν Τίμαιον, εἰ ἄλλη καὶ ἄλλη ἀεὶ αὐτῆς οὐσία,
μένει
δὲ οὐδεμία ἐπ' ἄπειρον.
Τρίτον ἀπολοῦμεν τὸ αὐτοκίνητον αὐτῆς· εἰ γὰρ τὸ ὅλον μένει τῶν
μερῶν
μεταβαλλομένων, καὶ οὐ μένει ἡ αὐτὴ κατὰ ἀριθμόν, ἀλλὰ μόνον κατ'
εἶδος,
ὥστε οὐχ ἑαυτὴν ὑποστήσει. Πάντη δὲ ἑτεροκίνητος ἔσται ἡ μένουσα
κατὰ
ἀριθμόν, τῷ μὲν κινήσειτῷ ἀεὶ μένοντι, τῷ δὲ κινήσεταιτῷ μεταρρέοντι.
Καὶ οὐκ ἄρα ὅλη αὐτοκίνητός ἐστι· τὸ δὲ αὐτοκίνητον οὔποτε ἑαυτὸ
ἀπολείπει,
αὐτὸ γάρ ἐστιν τὸ αὐτὸ ἀεί. Οὐκ ἄρα μεταβληθήσεται, οὐδὲ ὁπωστιοῦν·
εἰ δὲ
μή, ἄλλο καὶ ἄλλο ἔσται· οὐκ ἄρα αὐτό. Ἔτι δεῖ αὐτὸ εἶναι ὅ ἐστιν, ἵνα
κινῇ
ἑαυτό, ᾗ δὲ ἄλλο καὶ ἄλλο γένηται, ἢ ὑφ' ἑαυτοῦ μετεβλήθη, ἢ ὑπὸ
ἄλλου.
Εἰ μὲν οὖν ὑπ' ἄλλου, οὐκ αὐτοκίνητον· εἰ δὲ ὑφ' ἑαυτοῦ ἦν ὅτε ἦν
ἀμετάβλητον, οὐκ ἄρα μεταβάλλει, ᾗ μετεβλήθη ἑαυτό· εἰ δὲ ἅμα, ἔσται
ἅμα ἀμετάβλητον καὶ μεταβαλλόμενον.
Χωρὶς δὲ τούτων τέταρτον ἀπορητέον εἰ τὸ οὐράνιον σῶμα ἄλλοτε ἄλλο
τῷ
εἴδει γίγνεται, ἢ ταὐτὸν εἶδος ἀεὶ κατὰ ἀριθμόν, ὡς ἐδείκνυμεν ἐν τοῖς εἰς
Τίμαιον. Εἰ γὰρ τοῦτο, πῶς οὐχὶ πολλῷ μᾶλλον ἡ θεία ψυχὴ καὶ κατὰ
ἀριθμὸν ταὐτὸν εἶδος φυλάξει; Ἔτι δὲ εἰς τὸ οὐράνιον μήτε συγκρίνεται
μήτε
605

τοιόνδε κατὰ τὴν οὐσιώδη μέθεξιν καὶ εἴσω τοῦ ὅλου χωροῦσαν εἴδους·
ὥστε
αἱ ἀεὶ ἐνέργειαι ἀλλοιουμένην μὲν αὐτὴν ἀπελέγχουσιν, καὶ ὡς ἀπ'
ἀλλοιου-
μένης προΐασιν, οὐ κινοῦσι δὲ αὐτῆς τὸ κατὰ ἀριθμὸν εἶδος, ᾗ οὐδὲ ὡς
ἀπὸ
τοιούτου προΐασιν, ἅτε μεταβαλλόμεναι. Ὅλη μέντοι δι' ὅλης τοιάδε,
μήποτε
δὲ καὶ ὡς ἀπὸ ἀμεταβλήτου, ἀλλ' ἤδη τὴν μεταβολὴν ὠδίνοντος· τοιοῦτον
γὰρ
καὶ τὸ ἀμετάβλητον τῆς ψυχῆς, ἐπεὶ οὐδὲ χωρὶς μὲν τὸ ἀλλοιούμενον,
χωρὶς
δὲ τὸ ἀναλλοίωτον ἐλέγομεν, ἀλλὰ ταὐτόν, κατὰ ἄλλο δὲ καὶ ἄλλο
ταὐτόν,
ἀμετάβλητον ἅμα καὶ μεταβαλλόμενον.
Πρὸς δὲ τὰ δεύτερα φήσωμεν ὅτι μένει ἐπ' ἄπειρον τὸ ψυχῆς εἶδος ἀεὶ τὸ
αὐτό, ἄλλοτε καὶ ἄλλως διατιθέμενον τὸν εἰρημένον τρόπον.

Πρὸς δὲ τὰ τρίτα τῶν ἀπορημάτων, ὅτι οὐδὲν ἧττον αὐτοκίνητος ἡ
ψυχή,
ἅτε κατὰ ἀριθμὸν ὅλη ἀεὶ μένουσα· καὶ κατ' αὐτὸ δὲ τὸ ἀλλοιούμενον,
οὔτ' ἀλ-
λοιωτός ἐστιν, ἑαυτὴν γὰρ ἑκάσταις προσάγει ταῖς ἀλλοιώσεσι· πλὴν ὅτι
ἡ ἡμετέρα καὶ ἀκουσίως ἀλλοιοῦταί ποτε, εἰ καὶ τὸ ἐνδόσιμον αὐτῇ
παρέσχετο ἐξ ἀρχῆς τῆς ἀκουσίου καὶ βιαίας ἀλλοιώσεως.
Καὶ μὴν πρὸς τὰ τέταρτα ῥᾴδιον εἰπεῖν ὅτι πολλῷ μᾶλλον τοῦ οἰκείου
σώματος ἡ ψυχὴ μένει κατὰ ἀριθμόν, ἅτε καὶ τὸ αἰώνιον ἔχουσα
ἐγκεκραμένον.
Δαμάσκιος. Σχόλια στον Φαίδωνα του Πλάτωνα. (versio 1) (4066:

005)“The Greek commentaries on Plato's Phaedo, vol. 2 [Damascius]”,
Ed. Westerink, L.G.Amsterdam: North–Holland, 1977.Sec. 21, γρ. 1
ἀποδιδράσκοντες· εἰ ἄρα τὸ συναμφότερον, ὑπεύθυνοι.

ιθʹ. – [62c1 – 4] Πῶς ἐκ τῶν ἀνθρωπίνων τὰ περὶ τοὺς θεοὺς εἰκάζει
ἔχειν
ὁμοίως; οὐ γὰρ δὴ καὶ ἐκεῖνοι ἐμπαθεῖς. – Ἢ ἀπὸ τῶν κατὰ λόγον
εἰκάζει
πολιτικῶς τε καὶ οἰκονομικῶς· δῆλον γὰρ ὅτι πάσης κοσμητικῆς
ἐπιμελείας
606
τὰ παραδείγματα ἐν θεοῖς προείληπται. ἡ δὲ ἀγανάκτησις ἐπ' αὐτῶν καὶ ἡ

τιμωρία ἀλλοῖον νοείσθω τρόπον, ἡ μὲν ἀναστολὴ οὖσα τοῦ οἰκείου
φωτός,
ἡ δὲ τιμωρία δευτέρα πρόνοια περὶ τὴν ἀποφοιτήσασαν ψυχὴν κολαστική
τις.
κʹ. – Ὅτι εἰ τιμωροῦνται οἱ ἐξάγοντες, ἀναγκαῖον εἶναί που αὐτῶν τὰς
ψυχάς, ἵνα καὶ τιμωρῶνται· ὥστε προαποπέφανται καὶ διὰ τούτου
χωριστὴ
ἡ ψυχή.
καʹ. – Ὅτι εἰ παρὰ γνώμην θεῶν ἐξάγομεν, αὐτοκίνητός ἐστιν ἡμῶν ἡ
ψυχή, οἰκεία γὰρ ἡ ὁρμή· καὶ εἰ τιμωροῦνται ἡμᾶς, ἑτεροκίνητοί ἐσμεν,
ἑτέρωθεν
γὰρ ἀναγκαζομένων ἐστὶν ἡ ἐπιτίμησις.
κβʹ. – [62c7 – 8] Ὅτι ἐξάγει μὲν καὶ ὁ σὺν ἀνάγκῃ, συγγνώμης δὲ
ἀξιοῦται,
ὅτι μετὰ τοῦ θεοῦ. ἀνάγκην δὲ μόνον ἀκουστέον τὴν τοῦ σπουδαίου.
Μήποτε δὲ καὶ πᾶσαν.
κγʹ. – Ὅτι τὸ αὐτεξούσιον ἡμῶν ὅσῳ μᾶλλον δουλεύει τοῖς θεοῖς,
τοσούτῳ
μᾶλλον ἐνεξουσιάζει πλείοσιν· ὅσῳ δὲ ἐκείνων ἀφίσταται πρὸς ἑαυτό,
Δαμάσκιος. Σχόλια στον Φαίδωνα του Πλάτωνα. (versio 1) Sec. 169, γρ.
5
Ταρτάρῳ. καὶ δῆλον ὅτι τὰ ἄκρα ὁ λόγος παρείληφεν, πολὺ δὲ καὶ τὸ ἐν

μέσῳ
πλάτος. ἀνάλογον δέ μοι σκόπει καὶ τὰς διὰ φιλοσοφίας ἀνόδους, εἰ καὶ
μὴ
ἀκριβῆ μηδὲ κατὰ τὴν ἀπόρρητον ἕνωσιν ποιοῦνται τὴν συναφήν. εἰ δὲ
μετιών
τις φιλοσοφίαν μαλακώτερον οὐ καρποῦται τὸ τέλος αὐτῆς, δῆλον ὡς καὶ
τελεστικῇ ἐνδιατρίβων ἰδιωτικῶς οὐκ ἀμήσει τὸν καρπὸν αὐτῆς οὐδὲ

οὗτος.
ρξζʹ. – [69c6] Ὅτι τὸ μὲν ‘κεῖσθαι’ τὴν εἰς ἑτεροκίνητον πάρεσιν δηλοῖ
τῆς
ψυχῆς οἷον σῶμα γενομένης, τὸ δὲ ‘μετὰ θεῶν οἰκεῖν’ συμπολιτεύεσθαί
φησι
τοῖς θεοῖς καὶ συνοικονομεῖν. τί οὖν τὸ λόγιον βούλεται [frg. 130.2]
’ἐν δὲ θεῷ κεῖνται πυρσοὺς ἕλκοντες ἀκμαίους’;
ἢ τοῦτο μεῖζον καὶ παντὸς αὐτοκινήτου τελεώτερον, οἷον ὑπερφυὲς
ἑτεροκίνητον.
607
ρξηʹ. – [69c8 – d1] Ὅτι ὁ νάρθηξ σύμβολός ἐστι τῆς ἐνύλου

δημιουργίας καὶ
μεριστῆς ὡς ψευδώνυμον εἶδος· ‘ξύλον’ γὰρ ‘καὶ οὐ ξύλον’.
Κάλλιον δὲ διὰ τὴν ὅτι μάλιστα διεσπασμένην συνέχειαν, ὅθεν καὶ
Τιτανικὸν
τὸ φυτόν· καὶ γὰρ τῷ Διονύσῳ προτείνουσιν αὐτὸν ἀντὶ τοῦ πατρικοῦ
σκήπτρου,
καὶ ταύτῃ προκαλοῦνται αὐτὸν εἰς τὸν μερισμόν. καὶ μέντοι καὶ
ναρθηκοφοροῦσιν
οἱ Τιτᾶνες· καὶ ὁ Προμηθεὺς ἐν νάρθηκι κλέπτει τὸ πῦρ, εἴτε τὸ οὐράνιον
φῶς
εἰς τὴν γένεσιν κατασπῶν, εἴτε τὴν ψυχὴν εἰς τὸ σῶμα προάγων, εἴτε τὴν
θείαν
ἔλλαμψιν ὅλην ἀγένητον οὖσαν εἰς τὴν γένεσιν προκαλούμενος. διὰ δὴ
τοῦτο καὶ
ὁ Σωκράτης τοὺς πολλοὺς καλεῖ ‘ναρθηκοφόρους’ Ὀρφικῶς, ὡς ζῶντας
Τιτανικῶς.
8
κʹ. – Ὅτι τοσαῦται αἱ ἀναμνήσεις κατὰ εἶδος, ὅσαι αἱ γνώσεις· νοερά,

ὡς
ἐν Φαίδρῳ [249b6 – c6]· διανοητική, ὡς ἐν Μένωνι [81c5 – d5]·
δοξαστική, ὡς
ἐπὶ τῶν ἀναμιμνησκομένων τῆς προβιοτῆς.
καʹ. – Ὅτι οὐ τὰ καθ' ἕκαστα δι' ἑαυτῶν αὐτὰ κρίνομεν· ἐσφαλμένα γὰρ
ταῦτα καταλαμβάνομεν, καὶ ὅτι ἔσφαλται ταῦτα καταλαμβάνομεν. ἀλλ'
οὐδὲ
πρὸς τὰ ἐν τούτοις κοινὰ ἀναφέρομεν· τὰ γὰρ τῶν ἐσφαλμένων κοινὰ καὶ
αὐτὰ
ἐσφαλμένα, ἐν αὐτοῖς ἔχοντα τὸ εἶναι τοῖς ἐσφαλμένοις. οὐ τοίνυν οὐδὲ
τὰ
ὑστερογενῆ· τῶν γὰρ ἐσφαλμένων ἡ ἀφαίρεσις ἐσφαλμένα παρέχεται.
ἀνάγκη
ἄρα τοὺς κανόνας εἶναι πρὸ τῶν κρινομένων. ἤτοι οὖν ἐν τῇ φύσει·
ἔνυλος δὲ
καὶ ἡ φύσις, καὶ οὐκ ἀκριβοῖ τὴν τῶν εἰδῶν οὐσίαν ἅτε μεριστὴ καὶ
σωματοειδής.
ὥσπερ δὲ πρὸ τῆς φύσεως ἀνάγκη τὴν ψυχὴν ὑποτίθεσθαι ὡς
ἑτεροκινήτου, οὕτω καὶ τὰ τῆς ψυχῆς εἴδη τῶν φυσικῶν προγενέστερα·
608
καὶ δὴ
καὶ πρὸ τῶν αὐτοκινήτων τὰ ἀκίνητα. κινεῖται δὲ πρῶτα ἐν ἡμῖν τὰ
οἰκεῖα
καὶ προσεχῆ καὶ ἡ ἀπὸ τῶν αἰσθητῶν μετάβασις εἰς ταῦτα συμμετροτέρα·
καὶ γὰρ διὰ τούτων εἰς τὰ νοητὰ μεταβαίνομεν ὀψέ ποτε καὶ μόλις. ὅθεν
δὴ καὶ ὁ Σωκράτης εἰς τὰ ψυχικὰ ἡμᾶς ἀνάγει ἐν τούτοις ἀπὸ τῶν
αἰσθητῶν δι' ἀναμνήσεως. καὶ δῆλός ἐστι τοῦτο ποιῶν· ‘ἡμετέραν’ γὰρ
εἶναί φησι τὴν τῶν εἰδῶν τούτων οὐσίαν [76e1].
10
ἐπὶ τῶν ἀναμιμνησκομένων τῆς προβιοτῆς.

καʹ. – Ὅτι οὐ τὰ καθ' ἕκαστα δι' ἑαυτῶν αὐτὰ κρίνομεν· ἐσφαλμένα γὰρ
ταῦτα καταλαμβάνομεν, καὶ ὅτι ἔσφαλται ταῦτα καταλαμβάνομεν. ἀλλ'
οὐδὲ
πρὸς τὰ ἐν τούτοις κοινὰ ἀναφέρομεν· τὰ γὰρ τῶν ἐσφαλμένων κοινὰ καὶ
αὐτὰ
ἐσφαλμένα, ἐν αὐτοῖς ἔχοντα τὸ εἶναι τοῖς ἐσφαλμένοις. οὐ τοίνυν οὐδὲ
τὰ
ὑστερογενῆ· τῶν γὰρ ἐσφαλμένων ἡ ἀφαίρεσις ἐσφαλμένα παρέχεται.
ἀνάγκη
ἄρα τοὺς κανόνας εἶναι πρὸ τῶν κρινομένων. ἤτοι οὖν ἐν τῇ φύσει·
ἔνυλος δὲ
καὶ ἡ φύσις, καὶ οὐκ ἀκριβοῖ τὴν τῶν εἰδῶν οὐσίαν ἅτε μεριστὴ καὶ
σωματοειδής.
ὥσπερ δὲ πρὸ τῆς φύσεως ἀνάγκη τὴν ψυχὴν ὑποτίθεσθαι ὡς
ἑτεροκινήτου, οὕτω καὶ τὰ τῆς ψυχῆς εἴδη τῶν φυσικῶν προγενέστερα·
καὶ δὴ
καὶ πρὸ τῶν αὐτοκινήτων τὰ ἀκίνητα. κινεῖται δὲ πρῶτα ἐν ἡμῖν τὰ
οἰκεῖα
καὶ προσεχῆ καὶ ἡ ἀπὸ τῶν αἰσθητῶν μετάβασις εἰς ταῦτα συμμετροτέρα·
καὶ γὰρ διὰ τούτων εἰς τὰ νοητὰ μεταβαίνομεν ὀψέ ποτε καὶ μόλις. ὅθεν
δὴ καὶ ὁ Σωκράτης εἰς τὰ ψυχικὰ ἡμᾶς ἀνάγει ἐν τούτοις ἀπὸ τῶν
αἰσθητῶν δι' ἀναμνήσεως. καὶ δῆλός ἐστι τοῦτο ποιῶν· ‘ἡμετέραν’ γὰρ
εἶναί φησι τὴν τῶν εἰδῶν τούτων οὐσίαν [76e1].
609
5
λβʹ. – Ὅτι μία μὲν κοινὴ τρίοδος ἡ ἀπὸ τοῦ αἰθέρος ἀπάγουσα ἢ ἄνω ἢ
κάτω ἢ εἰς τὸ μεταξύ· καὶ ἑκάστη τούτων ἔσχισται τριαδικῶς, ἡ μὲν ἄνω
εἰς
τὸ πλανώμενον, εἰς τὸ ἀπλανές, εἰς τὸ Ὀλύμπιον, ἡ δὲ κάτω εἰς τὸν
Ἀχέροντα,
εἰς τὸν Κωκυτόν, εἰς τὸν Πυριφλεγέθοντα, ἡ δὲ μεταξὺ εἰς ἀέρα, εἰς
ὕδωρ, εἰς γῆν.
πολὺς δὲ καὶ ὁ Ὀρφεὺς τὰ τοιαῦτα κηρύττων [frg. 123].
λγʹ. – [108a6 – b3] Ὅτι αἱ μὲν καὶ γνώσει καὶ ὀρέξει καλῶς διακείμεναι
ἑκουσίως ἕπονται τῷ ἡγεμόνι ἀσμενίζουσαι τὴν δίκην, αἱ δὲ ἀκοσμοῦσαι
καὶ
ἀγνοοῦσαι ἀντιτείνουσι. πῶς οὖν ‘ἄγονται’; – Ἢ ὡς ἑτεροκινήτοις τότε
χρῆται ὁ ἄγων.
Μήποτε δὲ καὶ ταύταις ὡς αὐτοκινήτοις, ὁπωσοῦν ἀνακινῶν τὰς κατὰ
φύσιν
αὐτῶν ἐννοίας, εἰ καὶ ἐνίοτε ἀντιτείνουσιν.
λδʹ. – [108b3 – 4] Διὰ τί εἰς τὸν αἰθέριον συλλέγονται τόπον; οἵ τε γὰρ
δικασταὶ πάντα ὁρῶσι πανταχοῦ καὶ αἱ ψυχαὶ πανταχοῦ οὖσαι δύνανται
τυγχάνειν
τῆς ψήφου. – Ἢ πρῶτον μὲν αἱ ψυχαὶ ἀπαλλαγεῖσαι τῶν χειρόνων τόπων
ἐπιτηδειότεραι γίγνονται· δεύτερον ἄλλοι ⟦δι'⟧ ἄλλων τόπων πρὸς τόνδε

ἢ τήνδε
τὴν ἔλλαμψιν ἐπιτηδειότεροι· τρίτον ὅτι καὶ μᾶλλον ἐν ἱεροῖς τόποις
βουλόμεθα
προσιέναι τοῖς θεοῖς, καίτοι πανταχοῦ εἰσιν.
λεʹ. – [108b3 – c5] Ὅτι διίστησι τὰς ἀντικειμένας ζωάς, ἐξ ὧν καὶ τὰς
μέσας δίδωσιν ἐννοεῖν. καὶ τὰς μὲν ἐκτρέπονται αἱ ἄλλαι ψυχαὶ ὡς
μυσαράς, τὰς δὲ ἄγανται·
Δαμάσκιος. In Philebum (4066: 006)“Damascius. Lectures on the

Philebus wrongly attributed to Olympiodorus”, Ed. Westerink, L.G.
Amsterdam: North–Holland, 1959, Repr. 1982.Sec. 256, γρ. 6
τμῆμα ‘ἀΐδιον’ ὡς θεῖον ὂν καὶ πάντῃ ἀγένητον, οὗ σύμβολον τὸ ‘ἀΐδιον’·
τῆς δὲ δευτέρας δυάδος τὸ μὲν πρῶτον ἐν τοῖς νοεροῖς, ὅπερ ἐστὶ τῆς
οὐσίας τὸ ἔσχατον, τὸ δὲ δεύτερον ἐν ταῖς ψυχαῖς· τῆς δὲ τρίτης δυάδος
τὸ μὲν ἐν ψυχαῖς, τὸ δὲ ἐν ζῶσι σώμασιν. ἀεὶ οὖν ἐν ἑκάστῃ δυάδι τὸ
610
................ ζεύγνυται γένος, τὸ δὲ δεύτερον .............

σνγʹ. Ὅτι κατὰ τὸν ἡμέτερον καθηγεμόνα ἡ μὲν πρώτη δυὰς εἰς τὸ
μικτὸν διαιρεῖται καὶ τὸ ὑπὲρ τοῦτο, ὃ καλεῖ ‘ἀΐδιον’ ὡς ὑπὲρ τὸ μικτόν·
ὃ κατὰ μὲν τὸ πέρας ‘μέτρον’ ἐστί, κατὰ δὲ τὸ ἄπειρον ‘μέτριον’, κατὰ
δὲ τὸ ᾠὸν ‘καιρός’, ὁ γὰρ καιρὸς τὸ πάντων ἐστὶ μετρητικὸν ἤτοι γεν-
νητικόν· τὸ δὲ μικτὸν κατὰ τὰς τούτων μεθέξεις. ἡ δὲ δευτέρα δυὰς
κατά τε τὴν ἀκίνητον καὶ τὴν αὐτοκίνητον γνῶσινἅπασαν. ἡ δὲ
τρίτη κατὰ τὴν ἡδονὴν ἅπασαν, καθαράν τε καὶ ἀκάθαρτον.
σνδʹ. Ὅτι ὁ μὲν μικτὸς βίος ἔχει τὰς τοῦ αἱρετοῦ ἰδιότητας, μόνος
γὰρ τέλεός τε καὶ ἱκανός ἐστι καὶ ἐφετός· ὁ δὲ νοῦς τὰς γνωστικὰς
ἰδιότητας ἔχει· ἡ δὲ ψυχὴ πρώτη τὰς ἡδονικάς. εἰ γὰρ καὶ ἔστιν ἐν τῷ
νῷ ἡ ἡδονή, ἀλλ' οὐσία ἐστὶ τοῦ νοῦ καὶ οἶον νόησις· οὐδὲν γὰρ ἐν αὐτῷ
διῃρημένον οὕτως ὥστε κατ' ἄλλο μὲν νοεῖν, κατ' ἄλλο δὲ ἥδεσθαι.
σνεʹ. Ὅτι λογικοῖς μὲν τέλος τὸ ἀγαθόν, ἀλόγοις δὲ ζῴοις ἡ ἡδονή.
Μήποτε καὶ ἐκείνοις τὸ ἀγαθόν, εἰ καὶ μᾶλλον ἡ ἡδονὴ κατὰ τὴν
ὁρμὴν ὁρᾶται· οἷον ὅταν τοῦ εἶναι ἐφίενται, ἢ ὅταν ὁ κύων καταφρο-
νήσας τοῦ ἄρτου τῷ ἀλλοτρίῳ προσυλακτεῖ.
Δαμάσκιος. Vita Isidori (ap. Photium, Bibl. codd. 181, 242) (4066: 007)
“Damascii vitae Isidori reliquiae”, Ed. Zintzen, C.Hildesheim: Olms,
1967.Αποσ. 74, γρ. 9
Λιβυκῆς στρουθοῦ τὰ κρέα ἁρπάσαντα.

ὀρυττόντων δὲ ἀνακύπτει καὶ ἐκφαίνεται παλαιτάτου νεὼ ἀέτωμα.
ὅτι ὁ Ἑρμείας γένος μὲν ἦν Ἀλεξανδρεύς, πατὴρ δ' Ἀμμωνίου καὶ
Ἡλιοδώρου.
οὗτος ἐπιεικὴς ἦν τὴν φύσιν καὶ ἁπλοῦς τὸ ἦθος, ἠκροάσατο δὲ καὶ
Συριανοῦ σὺν Πρόκλῳ. φιλοπονίᾳ μὲν οὗτος οὐδενὸς ἦν δεύτερος,
ἀγχίνους δὲ οὔτι σφόδρα ἦν οὐδὲ λόγων εὑρετὴς ἀποδεικτικῶν, οὐδὲ
γενναῖος
ἄρα ζητητὴς ἀληθείας· οὔκουν οὐδ' οἷός τε ἐγεγόνει πρὸς ἀποροῦντας
κατὰ
τὸ καρτερὸν ἀνταγωνίζεσθαι, καίτοι ἐμέμνητο ὡς εἰπεῖν πάντων ὧν τε
ἀκηκόει τοῦ διδασκάλου ἐξηγουμένου καὶ τῶν ἐν βιβλίοις
ἀναγεγραμμένων.
ἀλλὰ τὸ αὐτοκίνητον οὐ προσήνθει τῇ πολυμαθίᾳ.
τὰ δὲ πρὸς ἀρετὴν εὖ ἤσκητο, ὥστε μηδ' ἂν τὸν Μῶμον αὐτὸν
ἐπιμωμήσα-
σθαι μηδὲ μισῆσαι τὸν Φθόνον.
οὗτος ἰδιώτου ποτὲ πωλοῦντος αὐτῷ βιβλίον καὶ ἔλαττον ἤπερ ἦν ἄξιον
αἰτοῦντος, ἐπηνώρθωσέ τε τὴν πλάνην καὶ πλείονος ἐωνήσατο. καὶ οὐχ
611
ἅπαξ τὴν δικαιοσύνην ταύτην, ἧς τοῖς ἄλλοις οὐδέ τις ἦν ἐπιστροφή,

ἀλλὰ πολλάκις, ὁσάκις συνέβαινεν ἀγνοεῖν τὸν πιπράσκοντα τὸ δίκαιον
τίμημα, ἐπεδείκνυτο, οὐ κατὰ τοὺς ἄλλους ἀγαπῶν τὸ ἕρμαιον, οὐδὲ
οἰηθεὶς ἄρα μηδὲν ἀδικεῖν, εἰ ἑκὼν παρ' ἑκόντος ὁτιοῦν ἐωνήσατο.
καὶ γὰρ ἐνέδραν τινὰ ἐνεῖναι τῷ πράγματι καὶ ἀπάτην, οὐ λέγουσαν τὸ
ψεῦδος, ἀλλὰ σιωπῶσαν τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἀδικίαν οὖσαν λανθάνειν τοὺς
Δαμάσκιος. Σχόλια στον Φαίδωνα του Πλάτωνα. (versio 2) (4066:

008)“The Greek commentaries on Plato's Phaedo, vol. 2 [Damascius]”,
Ed. Westerink, L.G.Amsterdam: North–Holland, 1977.Sec. 102, γρ. 2
Δεύτερον δέ, εἰ καὶ μὴ ἰσχυρὸν τὸ ἐπιχείρημα, ἀλλ' οὖν δεύτερον τὸ

ἀπολιπούσης
τῆς ψυχῆς τὸν βίον ἀργήσειν τὸν δαίμονα. τί γὰρ κωλύει κατ' εἶδος αὐτὸν
ἐπιτροπεύειν τὴν ἀεὶ τοιαύτην ζωήν, ἀλλ' οὐχὶ τὴν τῷ ἀριθμῷ; ἐπεὶ καὶ
ἄλλως
τὸ αὐτὸ ἄτοπον· ἀναχθήσονται γὰρ καὶ πᾶσαι, ὥστε ἀργήσει· εἰ δὲ μὴ
πᾶσαι,
ἵνα μὴ ἀργήσῃ, τὸ αὐτεξούσιόν πως τῶν ψυχῶν κωλυθήσεται.
Τρίτον, φησίν, οὐ ψυχὴν εἴληχεν, ἀλλὰ βίον· τί δὲ κωλύει τὸν αὐτὸν βίον
πλείους αἱρεῖσθαι ψυχάς; ὥστε σαφῶς διὰ τούτου τοῦ ἐπιχειρήματος

ἀνατρέπει
τὸ δεύτερον.
ρβʹ. – [107d7] Ὅτι ‘ἐπιχειρεῖ’ μὲν ‘ἄγειν’ ὡς κινῶν μὲν τὰς ἐννοίας καὶ
φαντασίας, ἐνδιδοὺς δὲ καὶ τῷ αὐτοκινήτῳ· κινήσαντος δὲ τοῦ δαίμονος
ἡ μὲν
ἑκουσίως ἕπεται, ἡ δὲ βιαιότερον, ἡ δὲ μέσως.
ργʹ. – [107d6 – 7] Πῶς νῦν ὁ δαίμων ‘εἴληχεν’; καίτοι ἐν Πολιτείᾳ ἔφη·
‘οὐχ
ὑμᾶς δαίμων λήξεται, ἀλλ' ὑμεῖς δαίμονα αἱρήσεσθε’ [X 617e1]. – Ἢ
κατὰ
τὸν βίον ὃν ἡ ψυχὴ ὑπέδυ· τοῦ γὰρ εἴδους προέστηκεν, ἐκείνη δὲ αὐτόθεν
ἑαυτὴν
ὑποτάττει τῷδε ἢ τῷδε τῷ δαίμονι.
ρδʹ. – [107d8] Ὅτι τὸ κοινὸν καὶ διάφορον λέγει, δηλοῖ τὸ ‘συλλεγῆναι’
καὶ ‘διαδικάζεσθαι’.
Δαμάσκιος. Σχόλια στον Φαίδωνα του Πλάτωνα. (versio 2)

Sec. 147, γρ. 15
612
Ἀλλὰ πῶς οἷόν τε τὴν ὅλην; πολλὰς γὰρ ἐν τῇ μιᾷ ποιοῦνται αἱ ψυχαί.
ἀλλ' οὐδέ, ὥς φησιν ὁ ἐξηγητής, τὴν τοῦ οὐρανοῦ, μακρὰ γὰρ καὶ αὕτη·
οὐδὲ
τῶν οὐρανίων τινά, οἷον τὴν δραστικωτάτην, συμβαίνει γὰρ τότε ψυχὴν
νεωστὶ
προσάψασθαι τοῦ Ταρτάρου χρόνου δεομένην· ἀλλ' οὐδὲ τὴν τοῦ
ἀγελάρχου
θεοῦ, οἷον Ἡλίου ἢ Κρόνου ἤ τινος ἄλλου, μεγάλη γὰρ καὶ αὕτη. ἀλλὰ
τὴν
ἑαυτῆς ἑκάστη, καθ' ἣν τὸ ἑκάστης ἄκρον καὶ ἔσχατον πεπέρασται τῆς
περιαγωγῆς, ἄν τε ἐπὶ τὸ νοητὸν ἄν τε ἐπὶ τὸν Τάρταρον ἀφίκηται, μεθ' οὗ
πέφυκε μέτρου ἀρετῆς ἢ ἐπιστήμης.

Δύναται δέ τις εἰπεῖν καὶ ὅτι ὅσον ἐφ' ἑαυταῖς οὔποτε ἐκβαίνουσιν,
οὐκέτι
γὰρ ἑαυταῖς δύνανται βοηθεῖν, ἀλλ' ὡς ἑτεροκίνητοι σῴζονται· διὸ καὶ
‘ῥιπτεῖσθαι’
λέγονται εἰς τὸν Τάρταρον, ἀλλ' οὐκ ἀπιέναι, ἅτε παραπολωλεκυῖαι τὸ
Λέγε δὲ καὶ ὅτι ‘ἀνίατα’ πλημμελήσασαι εἰκότως λέγονται μηδέποτε
τυγχάνειν
ἰάσεως.
Ἴσως δὲ κολαστικῷ τινι καὶ δαιμονίῳ τρόπῳ ἔννοιαι αὐταῖς ἐνδίδονται
πρὸς
τιμωρίαν τῆς μηδέποτε ἀφέσεως.
Μήποτε δὲ πρὸς τὰς ἰσχούσας ἀνακωχήν τινα τοῦ Ταρτάρου λέγει τὸ
μηδέποτε
ἐκείνας ἐκβαίνειν κατὰ συνέχειαν μίαν ἐπεχομένας.
ρμηʹ. – [114a7 – b6] Πῶς δέονται οἱ ἠδικηκότες τῶν ἠδικημένων ἐν τῇ
Ἀχερουσιάδι λίμνῃ; οὔτε γὰρ ἐκεῖ πάντως οἱ ἠδικημένοι, ἀλλ' ἢ ἐνταῦθα
ἢ
ἀλλαχοῦ που ἀνηγμένοι, ἢ καὶ ἐν τῷ Ταρτάρῳ ἔνιοι μεγάλα τυχὸν ἴσως
ἕτερα
καὶ αὐτοὶ ἠδικηκότες. οὔτε τοίνυν ἐκεῖ πάντως· καὶ μέντοι εἰ ἐκεῖ, ἔτι
τούτου
Δαμάσκιος. Σχόλια στον Φαίδωνα του Πλάτωνα. (vers2) Sec. 151, γρ. 4
613
ρνʹ. – [115a6 – 8] Τίνων σύμβολα τὰ περὶ τοὺς ἀποιχομένους πάτρια

Ἀττικά;
– Τὸ μὲν οὖν καμμύειν τοῦ παύειν μὲν τῆς ἔξω ἐνεργείας, πρὸς δὲ τὴν
εἴσω
ἐπιστρέφειν· τὸ δὲ ἐπὶ γῆς τιθέναι τοῦ ἀναμιμνήσκειν ὅπως ἂν τοῖς ὅλοις
ἡ
ψυχὴ συναφθείη· τὸ δὲ λούειν τοῦ ἀποκαθαίρειν τῆς γενέσεως· τὸ δὲ
μυρίζειν
τοῦ ἀποσπᾶν μὲν τοῦ βορβόρου τῆς ὕλης, τὴν δὲ θείαν ἐπίπνοιαν
προκαλεῖσθαι·
τὸ δὲ καίειν τοῦ περιάγειν εἰς τὸ ἄνω καὶ τὸ ἀμέριστον· τὸ δὲ ἐντιθέναι τῇ
γῇ
τοῦ συνάπτειν τοῖς νοητοῖς.
ρναʹ. – Διὰ τί μὴ ἐμμένει τοῖς πατρίοις; – Ἢ ἴσως οὐκ ἔλουον τοὺς
βιαιοθανάτους.
Ἄμεινον δὲ λέγειν ὡς ἐνδείκνυται χρῆναι καὶ τὰ περὶ τὸ σῶμα καθαίρειν
αὐτοκινήτως καὶ πρὸ τοῦ θανάτου.
ρνβʹ. – [115e4 – 6] Ὅτι ‘τὸ μὴ καλῶς λέγειν’ ἀλλὰ ἀλλοτριονομεῖν,
πρῶτον
μὲν οὐ καλόν, ὅπερ δὴ καὶ λέγεται, οἷον τὸ φάσκειν ὅτι Σωκράτης
τέθνηκεν,
ἀλλ' οὐχὶ τὸ τούτου σῶμα· δεύτερον δὲ καὶ συνήθειαν ἐμποιεῖ τῆς ζωῆς
πρὸς
τὸ αἰσχρόν· ἔπειτα οἰκειοῦται πρὸς δαίμονας τοὺς χαίροντας τοῖς
τοιούτοις. ρνγʹ. – [117b6 – c3] Ὅτι ἐπεχείρησε μὲν σπεῖσαι ἀπὸ τῆς
κύλικος ἐννοήσας καὶ τὴν τοιαύτην ἰδιότητα τῶν θεῶν, τὴν θανατηφόρον·
ἐπέσχε δὲ τὰ πάτρια λογισάμενος οὐ τιμήσαντα ταύτην. τὸ μέντοι
εὔξασθαι πᾶσιν ἦν καὶ ἐπὶ πᾶσι κοινόν·
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα. (4083: 001)“Eustathii

archiepiscopi Thessalonicensis Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα. pertinentes,
vols. 1–4”, Ed. van der Valk, M.Leiden: Brill, 1:1971; 2:1976; 3:1979;
4:1987.Τόμ. 1, p. 91, γρ. 25
φέρειν, ὡς φανερὸν ἔσται καὶ ὅπου λέγει τις παρὰ τῷ ποιητῇ μηδὲν ἔχειν
ἐν
Τροίᾳ, ὅπερ ἂν ἄγοιεν ἢ φέροιεν οἱ ἐχθροί, τοῦτο δὲ δηλοῦται καὶ ἐν τῷ
»ἄγομαι, φέρομαι, τὰ χρήματ' ἐνεχυράζομαι». καί φασί τινες τὸ μὲν ἄγειν
ἐπὶ
ἐμψύχων λέγεσθαι καὶ τὸ ἄγεσθαι, τὸ δὲ φέρεσθαι καὶ φέρειν ἐπὶ ἀψύχων·
ὅθεν καὶ φορεῖον καὶ φοράδην ἐπίρρημα καὶ φέρτρον ἡ νεκροφόρος

614
κλίνη καὶ
φορεῖν σκῆπτρον ἤτοι φέρειν, ὃ καὶ φοραίνειν ὁ ποιητὴς λέγεσθαι οἶδεν,
ὡς ἐκ
τοῦ φορῆναι φαίνεται. ἕτεροι δὲ ὁρῶντες τοῦτο πολλαχοῦ ἀληθῶς
διαφωνοῦν
φασιν, ὅτι ἄγειν λέγεται τὸ ἐπὶ νηὸς ἢ ἅρματος. οἳ τί ἂν εἴποιεν πρὸς τὸ
«βοῦν
ἀγέτην κεράων» καὶ πρὸς τὰ ὅμοια; κάλλιον οὖν λέγουσιν οἱ πρῶτοι πλὴν
ἐκ τοῦ
πλεονάζοντος καὶ αὐτοί. εἰ γὰρ καὶ φανερῶς διαφέρει τὰ ῥηθέντα, καθὰ
δηλοῖ
καὶ τὸ «τὰ μὲν ἦγον, τὰ δὲ ἔφερον», ὡς δοκεῖν ἄγεσθαι μὲν τὰ
αὐτοκίνητα,
φέρεσθαι δὲ τὰ βασταζόμενα, ὅμως ἔστιν ὅτε ἀδιαφοροῦσιν, ὡς ἀντὶ
ἀλλήλων
λαμβάνεσθαι καὶ ἐπὶ ἑτέρων δέ τινων σημαινομένων τίθεσθαι, ὡς
πολλαχοῦ
φανήσεται, [καὶ μάλιστα παρὰ τοῖς ὕστερον, οἳ καὶ τὸ προσφέρειν καὶ τὸ
προσάγειν ἀδιαφορεῖν οἴδασιν.] (v. 102) Ὅτι οἱ μὲν ἄλλοι τῶν ἐν τῇ
Τροίᾳ
ἡγεμόνων βασιλεῖς λέγονται καὶ κρείοντες, Ἀγαμέμνων δὲ καὶ
εὐρυκρείων
[συνθέτως ἢ εὐρὺ κρείων ἐν παραθέσει, περὶ οὗ κανών τις ἐν τοῖς ἑξῆς
ῥηθήσεται.
προϋπάρχει δὲ τούτων ὁ κρέων, οὗ θηλυκὸν ἡ κρέουσα. κατὰ δὲ τὸ
εὐρυκρείων
σύγκειται καὶ ἁλικρείων ὁ τῆς ἁλὸς ἄρχων. ἔστι δὲ εὐρυκρείων] ὁ εὐρὺ
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα. Τόμ. 2, p. 718, γρ. 21
γίνεται, ὡς ἀπὸ τοῦ ἔλπω τὸ ἔολπα. Τῶν δὲ εἰρημένων τριῶν ἐπῶν τὸ μὲν
»ἴση μοῖρα» καὶ ἑξῆς, καὶ «ἐν δὲ ἰῇ τιμῇ» καὶ ἑξῆς, περὶ τὰ κατὰ ζωὴν
στρέφε-
ται, ὁ δὲ τρίτος στίχος περὶ τὰ ἐν τῷ τέλει τοῦ ζῆν, ποικιλλομένου καὶ
οὕτω
τοῦ ποιητοῦ. [Καὶ ἄλλως δὲ εἰπεῖν, τὸ μὲν «ἴση μοῖρα μένοντι» καὶ ἑξῆς
ἐκ
ποσότητος εἴληπται τοῦ κατὰ γέρας, τὸ δὲ «ἐν ἰῇ τιμῇ» καὶ ἑξῆς ἐκ
ποιότητος
τῆς κατὰ τιμήν, τὸ δὲ «κάτθαν' ὁμῶς» καὶ ἑξῆς ἐκ τοῦ κατὰ βίον
πέρατος].
(v. 321 s.) Ὅτι Ἀχιλλεὺς τὸ ἑαυτοῦ αὔταρκες δεικνύων, ἔτι δὲ καὶ τὸ
615
φιλο-
κίνδυνον καὶ φερέπονον, φησίν, ὅτι «οὐδέ τι μοι περίκειται», ἀντὶ τοῦ
περισσόν τι καὶ ὡς κειμήλιον κεῖται, «ἐπεὶ πάθον ἄλγεα θυμῷ, αἰεὶ ἐμὴν
ψυχὴν παραβαλλόμενος πολεμίζειν». [Ἔνθα ὅρα ὅτι Ὁμήρου ἐν τῷ
«κειμήλιά τε πρόβασίν τε» ὁρίσαντος τὸν πλοῦτον γοργῶς ἐν ἀκινήτοις
καὶ αὐτοκινήτοις ἀντιθετικῷ σχήματι. – Ἀντίκειται γὰρ τοῖς κειμένοις τὰ
προβαίνοντα. – τὸ »οὐ περίκειται» οὐδετέρου στερεῖ τὸν Ἀχιλλέα.
Κειμήλιά τε γὰρ αὐτῷ κεῖται, εἰ καὶ μὴ περιττά, καὶ πρόβασιν δὲ ἔχει τὴν
ἐν ζῴοις δηλαδὴ σπουδῆς ἀξίοις.
Οὐδ' ὅλως γὰρ ἀπέφησε ταύτην ὁ ἥρως. (v. 323 – 6) Ἐπὶ δὲ τούτοις] ὁ
Ἀχιλλεὺς λέγει καὶ παραβολὴν ταύτην «ὡς δ' ὄρνις ἀπτῆσι νεοσσοῖσι
προφέρῃσι μάστακα, ἐπεί κε λάβῃσι, κακῶς δ' ἄρα οἱ πέλει αὐτῇ». Οὐ
γὰρ ἀπόνως ὡς τὰ τετράποδα γάλακτι τρέφει, ἀλλὰ τῷ στόματι
κάμνουσα.
διεγράφησαν, ἢ πρὸς ὑπόδειξιν τοῦ μηδὲν προσίστασθαι τῷ Ἡφαίστῳ εἰς

οὕτω
θαυμαστὸν ἔργον τὴν τῶν ποδῶν κυλλότητα. (v. 372) Ὅτι τὸν Ἥφαιστον
»ἱδρώοντα» εὗρεν ἡ Θέτις «ἑλισσόμενον περὶ φύσας, σπεύδοντα», ταῦτα

δὴ τὰ
τῶν σπουδαίως πονουμένων χαλκέων. προέθετο γὰρ ὁ πολυφωνότατος
ποιητὴς
ἐνταῦθα καὶ τὰ κατὰ τοὺς χαλκεῖς ἐκφράσαι, ὡς ἂν καὶ τοιούτοις λόγοις
ἐγγυμνάσῃ τὴν ἑαυτοῦ γραφήν. (v. 373 – 77) Ὅτι τρίποδας «ἐείκοσι
πάντας
ἔτευχεν» Ἥφαιστος «ἑστάμεναι περὶ τοῖχον ἐϋσταθέος μεγάροιο, χρύσεα
δέ
σφ' ὑπὸ κύκλα ἑκάστῳ πυθμένι θῆκεν, ὄφρα οἱ αὐτόματοι θεῖον δυσαίατ'
ἀγῶνα», ἢ «δύσονται ἀγῶνα», «ἠδ' αὖτις πρὸς δῶμα νεοίατο, θαῦμα
ἰδέσθαι». Ἦν γὰρ τῷ ὄντι θαυμαστὸν αὐτομάτως κινεῖσθαι τρίποδας ὡς
οἷά
τινας αὐτοκινήτους θέοντας κατὰ τὰ ὑποκείμενα κύκλα, ὅ ἐστι κατὰ τοὺς
τροχίλους, οἳ ὡς εἰκός, ἐνείροντο τοῖς τῶν λεβήτων ποσίν, ὡς ἂν εἴς τε

τὴν τῶν
θεῶν ἄθροισιν δύωνται, τοῦτο γὰρ ὁ θεῖος ἀγών, καὶ οἴκαδε αὖθις εἰς τὰ
ἑαυτῶν ἀπονέωνται δίκην ἐμψύχων. τοιαῦτα γὰρ ὑποτίθενται εἶναι τὰ
ἡφαιστότευκτα. ἰστέον γὰρ ὅτι τερατωδῶς ἐμψύχους τοὺς τρίποδας ὁ
ποιητὴς
616
πλάττει καὶ αὐθορμήτους ὡς οἷον βαδίζοντας διὰ τῶν ὑποκειμένων

τροχίλων. διὸ καί τις τῶν παλαιῶν – Διονύσιος δὲ ἦν ἐκεῖνος –
αὐτοκίνητα
καὶ τὰ ἐπὶ τῆς Ἀχιλλέως ἀσπίδος ὑπώπτευσεν ἡφαιστότευκτα ζῷα τὰ ἐν
τοῖς
ἑξῆς δηλωθησόμενα, εἰ καὶ ἀντέλεγε, φασίν, Ἀριστόνικος.
ἔτευχεν» Ἥφαιστος «ἑστάμεναι περὶ τοῖχον ἐϋσταθέος μεγάροιο, χρύσεα

δέ
σφ' ὑπὸ κύκλα ἑκάστῳ πυθμένι θῆκεν, ὄφρα οἱ αὐτόματοι θεῖον δυσαίατ'
ἀγῶνα», ἢ «δύσονται ἀγῶνα», «ἠδ' αὖτις πρὸς δῶμα νεοίατο, θαῦμα
ἰδέσθαι». Ἦν γὰρ τῷ ὄντι θαυμαστὸν αὐτομάτως κινεῖσθαι τρίποδας ὡς
οἷά
τινας αὐτοκινήτους θέοντας κατὰ τὰ ὑποκείμενα κύκλα, ὅ ἐστι κατὰ τοὺς
τροχίλους, οἳ ὡς εἰκός, ἐνείροντο τοῖς τῶν λεβήτων ποσίν, ὡς ἂν εἴς τε

τὴν τῶν
θεῶν ἄθροισιν δύωνται, τοῦτο γὰρ ὁ θεῖος ἀγών, καὶ οἴκαδε αὖθις εἰς τὰ
ἑαυτῶν ἀπονέωνται δίκην ἐμψύχων. τοιαῦτα γὰρ ὑποτίθενται εἶναι τὰ
ἡφαιστότευκτα. ἰστέον γὰρ ὅτι τερατωδῶς ἐμψύχους τοὺς τρίποδας ὁ
ποιητὴς
πλάττει καὶ αὐθορμήτους ὡς οἷον βαδίζοντας διὰ τῶν ὑποκειμένων
τροχίλων. διὸ καί τις τῶν παλαιῶν – Διονύσιος δὲ ἦν ἐκεῖνος –
αὐτοκίνητα
καὶ τὰ ἐπὶ τῆς Ἀχιλλέως ἀσπίδος ὑπώπτευσεν ἡφαιστότευκτα ζῷα τὰ ἐν
τοῖς
ἑξῆς δηλωθησόμενα, εἰ καὶ ἀντέλεγε, φασίν, Ἀριστόνικος. Σημείωσαι δὲ
ὅτι τὰ
τοιαῦτα ὑποπτεύονται καὶ λαλοῦνται οὕτω διὰ τὸ τῶν χαλκευομένων
τεχνικώτατον, ὡς μικροῦ δοκεῖν τὰ εἴδωλα ἔμψυχα εἶναι, ὁποῖόν τι καὶ
περὶ
Ῥοδίων ἱστόρηται, οἷς ἔγεμέ ποτε τοιαύτης τέχνης ἡ νῆσος. καὶ τὰ ζῴδια
ἐδόκουν μικροῦ καὶ κινηθήσεσθαι ἄν. διὸ καὶ ἁλύσεσιν ἐξεδέσμουν αὐτά,
ἵνα
δῆθεν μὴ κινηθέντα φύγοιεν. ᾐνίττοντο δὲ ἄρα οἱ νησιῶται διὰ τοῦ
τοιούτου
δεσμοῦ τὸ παρ' ὀλίγον αὐτοκίνητον τῶν ἀγαλμάτων ἐκείνων, ὁποῖά τινα
καὶ
Δαίδαλος ποιεῖν μυθεύεται. Ἰστέον δὲ ὅτι καὶ ἐν τῷ «ἐείκοσι πάντας»
πλεονάζει
617
συνήθως τῷ ποιητῇ τὸ «πάντας». (v. 374) Τὸ δὲ «περὶ τοῖχον» βιωτικόν

ἐστιν,
θεραπαινίδας αὐτὸς ἐδημιούργησεν ἑαυτῷ Ἥφαιστος, οἷα ἔμψυχα, ὡς

προερρέθη, χαλκεύειν εἰδώς, ὁ καὶ τῇ καθ' Ἡσίοδον Πανδώρᾳ
συμβαλόμενός τι
πρὸς γένεσιν. καὶ ταῦτα δὲ λέγει προοικονομῶν τεχνικῶς τὴν
δηλωθησομένην
ἔμψυχον τοῦ Ἡφαίστου κλυτοτεχνίαν. ἡ μέντοι ἀλληγορία ὑπουργοὺς
Ἡφαίστου χρυσᾶς τοιαύτας νεάνιδας δηλοῖ τὰς κατὰ τὸ πῦρ ἐνεργείας
καὶ τὴν
αὐτοῦ φύσιν, χρυσοειδῆ τε οὖσαν καὶ τὰς κατ' αὐτὸ τέχνας ἐμφρόνως
ὥσπερ
ἀνύουσαν. διὸ προΐων καὶ τὰς φύσας οἷον ἐψύχωσεν, εἴγε τρέψας αὐτὰς
εἰς πῦρ
ἐκέλευσεν ὡς νοούσας ἐργάζεσθαι. καὶ αὐταὶ φυσῶσι παντοίαν πνοὴν
ἐξανιεῖσαι,
ὡς ὁ Ἥφαιστος ἐθέλοι, ἐξ ὧν δῆλον ὡς ἔμψυχα καὶ τὰ ἐργαλεῖα ὁ μῦθος
τῷ
Ἡφαίστῳ πλάττει, καὶ οὐκ αὐτοκίνητα μόνον, ἀλλὰ καὶ φρονοῦντα. εἰ δὲ
αὐτὰ
τοιαῦτα φαίνεται, ὁποῖα ἐλπιστέον ἔσεσθαι τὰ ἡφαιστότευκτα ζῷα, ἢ
πάντως
ζῶντα ζῷα; διὸ καὶ τὰ ἐπὶ τῆς τοῦ Ἀχιλλέως ἀσπίδος ζῷα, ὡς καὶ πρὸ
βραχέων
ἐρρέθη, αὐτοκίνητα πρός τινων ὑπενοήθησαν. (v. 421) Τὸ δὲ «ἀμφίπολοι
ῥώοντο ἄνακτι» ποιητικῶς παραφράζων φησὶν «ὕπαιθα ἄνακτος

ἐποίπνυον»,
ἤγουν ἐπονοῦντο ἔμπροσθεν τοῦ Ἡφαίστου. ταὐτὸν γὰρ τὸ ῥώεσθαι καὶ
τὸ
πονεῖσθαι, ἤγουν τὸ ἐρρωμένως καὶ μετὰ πόνου τι ποιεῖν. Περὶ δὲ τοῦ
ὕπαιθα
προείρηται. [Ἰστέον δὲ ὅτι ἐκ τῶν Ὁμηρικῶν χρυσέων νεανίδων τῶν τοῦ
Ἡφαίστου ὁρμηθεὶς ὁ Κωμικὸς Ἄλεξις τοὺς ἐκ πυρὸς σπινθῆρας κύνας
Ἡφαίστου ἔφη ἐν τῷ «καίεταί μοι τὸ πῦρ ἤδη», τουτέστιν ἐξάπτεται,
«πυκνοὶ δ'
ᾄττουσιν Ἡφαίστου κύνες», καὶ ὅτι φύσας μὲν καὶ χρυσέας νεάνιδας
ἐτόλμησε
618
Κήρ, ἄλλον ζωὸν ἔχουσα νεούτατον, ἄλλον ἄουτον, ἄλλον τεθνειῶτα

κατὰ
μόθον ἕλκε ποδοῖιν. (v. 538) Εἶτα φράζων καὶ ὅπως ἐσκεύαστο ἡ Κήρ,
ἐπάγει
»εἷμα δ' ἔχ' ἀμφ' ὤμοισι δαφοινεὸν αἵματι φωτῶν», διὰ τὰ ἐν πολέμῳ
δηλαδὴ
αἵματα. καὶ τάχα ἡ εἰκὼν αὕτη ἔπεισε τοὺς Λάκωνας ἐν μάχῃ χρᾶσθαι
ταῖς πορ-
φυρίσιν. ὅτι δὲ Ὁμηρικῷ ζήλῳ καὶ ἡ τοῦ Ἡσιόδου ἀσπὶς τοιαῦτα
δαιμόνια ἔχει
ὁμιλοῦντα τῇ μάχῃ, ὁ ἐντυχὼν εἴσεται. (v. 539 s.) Εἶτα δηλῶν ὁ ποιητὴς
μὴ
ἐψυχῶσθαι τὰ ἡφαιστότευκτα ζῷα ἐνταῦθα, καθά τινες πλέον τοῦ
δέοντος τερα-
τεύονται, ἐπάγει «ὡμίλευν δ' ὥς τε ζωοὶ βροτοὶ ἠδ' ἐμάχοντο, νεκρούς τ'
ἀλλή-
λων ἔρυον κατατεθνειώτων». ἴσως δὲ καὶ μηχανῇ τινι ἐκινοῦντο,
ἔκκρουστα
ὄντα καὶ οὐ διόλου προσηλωμένα τῷ σάκει. καὶ οὕτω ἐφάνταζον τοῖς
ὁρῶσι τὸ
αὐτοκίνητον, ὁποῖον δή τι πλάττει καὶ Αἰσχύλος ἐν τοῖς Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας.
Ὅρα
δὲ καὶ ἐνταῦθα τὸ ὁμιλεῖν, καιριωτάτην λέξιν ἐπὶ μάχης, ὅτε ὁμοῦ αἱ
τακτικαὶ
ἶλαι γίνονται. (v. 537) Τὸ δὲ «κατὰ μόθον ἕλκε ποδοῖϊν» ἐσχημάτισται. τὸ
γὰρ
κοινὸν καὶ ἀκόλουθον ἦν εἰπεῖν ἕλκουσα, ἵνα ἦν οὕτω, ἄλλον ζωὸν
ἔχουσα, ἄλλον δὲ ἕλκουσα ποδῶν. (v. 538) Τὸ δὲ «δαφοινεόν» ὀξύνεται
ὁμοίως
Ευστάθιος.Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια. (4083: 003)“Eustathii

archiepiscopi Thessalonicensis commentarii ad Homeri Odysseam, 2
vols. in 1”, Ed. Stallbaum, G.Leipzig: Weigel, 1:1825; 2:1826, Repr.
1970.Τόμ. 1, p. 83, γρ. 22
αὕτη ἐχθρός φασιν, ὁ πρότερον φίλος. δυσμενὴς, ὁ πρὸς τὸν ποτὲ φίλον
ἔχθραν τηρῶν καὶ δυσδιάλ-
619
λακτος. πολέμιος δὲ, ὁ δι' ὅπλων χωρῶν πρὸς τὸν πέλας. Τὸ δὲ κάκ' ἔρεζε
δι' ἑνὸς ρ, κοινόν ἐστιν.
Ἀττικὸν μέντοι, τὸ ἔῤῥεζε. τούτου δὲ, πάντως καὶ μέσος κοινὸς
παρακείμενος, ἔρογα. ἀφ' οὗ ἐν μεταθέ-
σει, τὸ ἔοργα. (Vers. 74.) Ὅτι πρὸς τοὺς ὀτρύνοντας βλάπτεσθαι καὶ
δαπανᾶσθαι τὰ ἀλλότρια,
ἐρεῖ ἂν ὁ προσήκων, τὰ ὑπὸ Τηλεμάχου πρὸς τοὺς Ἰθακησίους λεχθέντα.
ἐμοὶ δέ κε κέρδιον εἴη, ὑμέας
ἐσθέμεναι κειμήλιά τε πρόβασίν τε. εἴχ' ὑμεῖς φάγοιτε, τάχ' ἄν ποτε καὶ
τίσις εἴη. τόφρα γὰρ ἂν κατὰ
ἄστυ ποτιπτυσσοίμεθα μύθῳ, χρήματ' ἀπαιτίζοντες, ἕως κ' ἀπὸ πάντα
δοθείη. νῦν δέ μοι ἀπρήκτους
ὀδύνας ἐμβάλλετε θυμῷ. Σημείωσαι δὲ ὡς ἡ ῥηθεῖσα ἔννοια, λύσις ἐστὶν
ἀντιθέσεως. ἐπεὶ γὰρ εἰκὸς
τοὺς Ἰθακησίους εἰπεῖν ὡς ἡμεῖς οὐδὲν δαπανῶμεν, λύων ὁ Τηλέμαχος,
κέρδιον αὐτῷ εἶναι τοῦτο φησίν.
εἶτα καὶ κατασκευάζει τὴν τοιαύτην πρότασιν. (Vers. 75.) Σημείωσαι δ' ἐν
τούτοις ὅτι κειμήλια μὲν
ἔφη, τὰ κείμενα. ὅ ἐστι τὰ παρ' ἡμῖν ἀκίνητα. πρόβασιν δὲ, ἅπερ ἡμεῖς
φαμὲν αὐτοκίνητα, τὰ διὰ
ποδῶν προβαίνοντα. ἐξ οὗ ἰδίως κατά τινα ἐξοχὴν, ἐκλήθησαν τὰ
πρόβατα. (Vers. 77.) Προσπτύσσε-
σθαι δὲ μύθῳ, τὸ λόγοις συμπλέκεσθαι. ἀπὸ μεταφορᾶς τῶν
πτυσσομένων σωμάτων, οἷς πελάζοντά εἰσιν
ἀλλήλοις τὰ μόρια. ἴσως δὲ καὶ κλόνον τινὰ δικαστικὸν αἰνίττεται τὸ
προσπτύσσεσθαι. οὕτω γὰρ καὶ ἔγχεα
πτυσσόμενα ἐν Ἰλιάδι ἔφη ὁ ποιητής. οἱ δέ γε μεθ' Ὅμηρον, ἐπὶ
φιλήματος ἢ σωματικῆς περιπλοκῆς
τιθέασι τὸ προσπτύσσεσθαι. (Vers. 78.) Τὸ δὲ ἀπαιτίζω, παραγωγὴν ἔχει.
ὁποίαν καὶ τὸ νεμεσίζω
καὶ πολεμίζω. διαφέρει δὲ τοῦ αἰτεῖν τὸ ἀπαιτεῖν, ὡς καὶ τοῦ διδόναι τὸ
ἀποδιδόναι. αἰτεῖ μὲν γάρ τις
καὶ δίδωσι, τὸ μὴ χρεωστούμενον. ἀπαιτεῖ δὲ ἢ ἀποδίδωσι, χρέος. ὡς καὶ
ἐνταῦθα Τηλέμαχος μὲν,
ἀπαιτίζοι ἄν. Ἰθακήσιοι δὲ, ἀποδοῖεν ἂν πάντα. τοῖς μέντοι κωμικοῖς οἷα
ἐχρήγησε παίγνια τὸ δημο-
σθενικὸν ἀποδοῦναι, ἱστορεῖ σὺν ἑτέροις, καὶ ὁ Ἀθήναιος. Ἀπρήκτους δὲ
ὀδύνας λέγει, ἐφ' αἷς οὐκ
ἔστιν ἐκδίκησις. αἳ καὶ μαψιδίως λέγοιντο ἂν γίνεσθαι. κατὰ τὸ,
εἰλαπινάζουσι πίνουσί τε αἴθοπα
620
Theodoretus Scr. Eccl., Theol., Graecarum affectionum curatio (4089:

001)“Théodoret de Cyr. Thérapeutique des maladies helléniques, 2 vols.”,
Ed. Canivet, P.Paris: Cerf, 1958; Sources chrétiennes 57.Book 5,τμ. 17,
γρ. 2
ὧν πρὸ τοῦ σώματος οὐ μετέλαχεν. Ἀνθ' ὅτου δὴ οὖν τεθάφθαι

αὐτὴν ἐν τῷ σώματι καθάπερ ἐν σήματι ἔφη;
Διὰ μὲν οὖν τούτων σαφῶς ἔγνωμεν, ὡς οὐ μόνον ἀλλήλοις,
ἀλλὰ καὶ σφίσιν αὐτοῖς περὶ τῶν αὐτῶν ἐναντία γεγραφήκασιν·
ἵνα δὲ τὴν πολλὴν αὐτῶν καταμάθωμεν ἔριν, φέρε πάλιν ἐπι-
δείξωμεν, τίνα περὶ ψυχῆς οἱ πολυθρύλητοι τῶν φιλοσόφων ἐδό-
ξασαν, καὶ ὅπως αὐτοὺς ἡ κενὴ δόξα, κατὰ τὸν Τίμαιον, «ἔριδι
ξυνέηκε μάχεσθαι». Ἃ δέ γε ξὺν Θεῷ λέξω, ἐκ τῶν Πλου-
τάρχῳ καὶ Πορφυρίῳ καὶ μέντοι καὶ Ἀετίῳ ξυγγεγραμμένων
ἐρῶ. Θαλῆς τοίνυν κέκληκε τὴν ψυχὴν ἀκίνητον φύσιν· Ἀλκμὰν
δὲ αὐτὴν αὐτοκίνητον εἴρηκεν· ὁ δέ γε Πυθαγόρας ἀριθμὸν ἑαυ-
τὸν κινοῦντα · ξυνεφώνησε δὲ τῷ λόγῳ καὶ Ξενοκράτης· ὁ δὲ
Πλάτων οὐσίαν νοητὴν ἐξ ἑαυτῆς κινητήν· ὁ δὲ Σταγειρίτης
ἐντελέχειαν πρώτην σώματος φυσικοῦ ὀργανικοῦ, δυνάμει ζωὴν
ἔχοντος· ἐντελέχειαν δὲ τὴν ἐνέργειαν κέκληκεν· Κλέαρχος δὲ
τῶν τεττάρων εἶναι στοιχείων τὴν ἁρμονίαν· Ἀναξιμένης δὲ καὶ
Ἀναξίμανδρος καὶ Ἀναξαγόρας καὶ Ἀρχέλαος ἀερώδη τῆς
ψυχῆς τὴν φύσιν εἰρήκασιν. Οἱ δέ γε Στωϊκοὶ πνευματικήν,
πλείστου μετέχουσαν τοῦ θερμοῦ. Παρμενίδης δὲ καὶ Ἵππασος
καὶ Ἡράκλειτος πυρώδη ταύτην κεκλήκασιν·
Κύριλλος θεολόγος. Expositio in Psalmos (4090: 100); MPG 69.

Τόμ. 69, p. 1173, γρ. 16
παραδοῦναι λέγεται. Πέπονθε δὲ καὶ ὁ Υἱὸς οὐκ ἐξ

ἀνάγκης, ἀλλ' ἑκών· ἦν γὰρ αὐτῷ τὸ πάθος τῷ κόσμῳ
σωτήριον. Τοῦτον οὖν, φησὶ, τὸν κατὰ τὴν σὴν εὐδο-
κίαν ἐν παταγμοῖς διὰ τὸ πάθος γενόμενον αὐτοὶ
οὐ παραδεξάμενοι, ἔξω που τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας
ἀπήλασαν. Οὐχ ὅτι οὖν ὁ Πατὴρ, ἀλλ' ὅτι κρεῖττον
οἰκονομούμενος εἰς θάνατον, καθὼς προώριστο, παρ-
έδωκε τὸν Υἱὸν, ἀνεύθυνοι ἂν εἶεν διὰ τοῦτο οἱ ταύτῃ
ὑπηρετησάμενοι τῇ βουλῇ. Οὐ γὰρ ἀρέσαι Θεῷ σπεύ-
δοντες τοῦτο ποιεῖν ἐδοκίμασαν, ἀλλὰ ψυχῆς αὐτοκι-
νήτῳ παρανομοῦντες βουλῇ καὶ φθόνῳ στρατηγού-
μενοι φονικῷ, τοῦτο κατεπράξαντο. Εἶτα ἐπάγει, ὅτι
621
»Ἐπὶ τὸ ἄλγος τῶν τραυμάτων μου προσέθηκαν.»

Ἐπειδὴ αὐτὸς μὲν ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν, οἱ δὲ θανάτῳ
περιέβαλον· ἢ ὅτι οὐ μόνον ἀπέκτειναν, ἀλλὰ καὶ
τὴν ἀνάστασιν αὐτοῦ διέβαλον καὶ ἐσυκοφάντησαν·
διὰ τοῦτο πάλιν αὐτοῖς ἐπαρᾶται τὰ ἑξῆς.
Πρόσθες ἀνομίαν ἐπὶ τὴν ἀνομίαν αὐτῶν.
(A f. 350 b, E f. 134. Κυρίλλου καὶ Εὐσεβίου.)
Τοῦτό φησιν διὰ τὴν πρόσθεσιν τῆς Ἱερουσαλήμ.
Κύριλλος θεολόγος. De sancta trinitate [Sp.] (4090: 123); MPG 77.

Τόμ. 77, p. 1129, γρ. 28
μεν (οὕτω γὰρ ἂν καθαιρῆται πρὸς ταπεινότητα τὸ

μεγαλεῖον τῆς θείας φύσεως, εἰ καθ' ὁμοιότητα τοῦ
ἡμετέρου πνεύματος καὶ τὸ ἐν αὐτῷ Πνεῦμα ὑπο-
νοοῖτο), ἀλλὰ δύναμιν οὐσιώδη, αὐτὴν ἐφ' ἑαυτῆς
ἐν ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουμένην, ἐκ τοῦ Πατρὸς
προερχομένην, καὶ ἐν τῷ Λόγῳ ἀναπαυομένην, καὶ
αὐτοῦ οὖσαν ἐκφαντικήν· οὔτε χωρισθῆναι τοῦ Θεοῦ,
ἐν ᾧ ἐστι, καὶ τοῦ Λόγου ᾧ συμπαρομαρτεῖ, δυνα-
μένην· οὔτε πρὸς τὸ ἀνύπαρκτον ἐλθεῖν ἀνεχομένην·
ἀλλὰ καθ' ὁμοιότητα τοῦ Λόγου καθ' ὑπόστασιν οὖ-
σαν, ζῶσαν, προαιρετικὴν, αὐτοκίνητον, ἐνεργὸν,
πάντοτε τὸ ἀγαθὸν θέλουσαν, καὶ πρὸς πᾶσαν πρό-
θεσιν σύνδρομον ἔχουσαν τῇ βουλήσει τὴν δύναμιν·
μήτε ἀρχὴν ἔχουσαν, μήτε τέλος. Οὐ γὰρ ἐνέλειψέ
ποτε τῷ Πατρὶ Λόγος, οὐδὲ τῷ Λόγῳ Πνεῦμα. Οὕτω
διὰ μὲν τῆς κατὰ φύσιν ἑνότητος ἡ πολύθεος τῶν
Ἑλλήνων ἐξαφανίζεται πλάνη· διὰ δὲ τῆς τοῦ Λόγου
παραδοχῆς καὶ τοῦ Πνεύματος, τῶν Ἰουδαίων καθαι-
ρεῖται τὰ δόγματα· ἑκατέρας τε αἱρέσεως παραμένει
τὸ χρήσιμον, ἐκ μὲν τῆς Ἰουδαϊκῆς ὑπολήψεως,
Κύριλλος θεολόγος. Contra Julianum (lib. 1–2) (4090: 176)

“Cyrille d'Alexandrie. Contre Julien, tome 1: livres 1 et 2”, Ed.
Burguière, P., Évieux, P.Paris: Cerf, 1985; Sources chrétiennes 322.
Book 1,τμ. 42, γρ. 10
Πυθαγόρας γοῦν φησιν· «Ὁ μὲν θεὸς εἶς, αὐτὸς δὲ

οὐχ ὥς τινες ὑπονοοῦσιν ἐκτὸς τᾶς διακοσμήσιος, ἀλλ' ἐν αὐτῷ
ὅλος ἐν ὅλῳ τῷ κύκλῳ ἐπισκοπῶν πάσας γενεάς ἐστι, κρᾶσις
622
ὢν τῶν ὅλων αἰώνων, καὶ φῶς τῶν αὑτοῦ δυνάμεων καὶ ἔργων,
ἀρχὰ πάντων, ἐν οὐρανῷ φωστήρ, καὶ πάντων πατήρ, νοῦς καὶ
ψύχωσις τῶν ὅλων, κύκλων πάντων κίνασις.» Ἰδοὺ δὴ σαφῶς
ἕνα τε εἶναι λέγει τὸν τῶν ὅλων Θεόν, καὶ πάντων ἀρχήν,
ἐργάτην τε τῶν αὑτοῦ δυνάμεων, φωστῆρα καὶ ψύχωσιν – ἤτοι
ζωοποίησιν – τῶν ὅλων, καὶ κύκλων πάντων κίνησιν· αὐτοκί-
νητον γὰρ οὐδέν, παρῆκται δὲ τὰ πάντα παρ' αὐτοῦ, καὶ τὴν ἐκ
τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι κίνησιν λαχόντα φαίνεται.
Ὁ δὲ Πλάτων ὧδέ πη φθέγγεται· «Τὸν γὰρ πατέρα καὶ
ποιητὴν τοῦδε τοῦ πάντος εὑρεῖν τε ἔργον, καὶ εὑρόντα εἰς
πάντας ἐξειπεῖν ἀδύνατον». Ὀρθῶς δὴ μάλα· «Δόξα γὰρ
Κυρίου κρύπτει λόγον», κατὰ τὸ γεγραμμένον, καὶ πᾶς περὶ
αὐτοῦ λόγος ἀσθενεῖ καὶ τῆς ἀξίας κατόπιν ἔρχεται· ἔστι γὰρ
ἁπάσης ἐννοίας ἐπέκεινα, βλέπομεν δὲ δι' ἐσόπτρου καὶ ἐν
αἰνίγματι τὰ περὶ αὐτοῦ, καθά φησιν ὁ πάνσοφος Παῦλος.
Πορφύριος δέ φησιν ἐν βιβλίῳ τετάρτῳ ‘Φιλοσόφου
ἱστορίας’ δοξάσαι τε τὸν Πλάτωνα καὶ μὴν καὶ φράσαι πάλιν
Κύριλλος θεολόγος. Contra Julianum (lib. 1-2) Book 1,τμ. 46, γρ. 31
τί δέ, ὦ μέγιστε ἀγαθὸς δαίμων, τούτῳ τῷ ὀνόματι ἐκλήθη

ἀπὸ τοῦ πάντων Κυρίου;» – φησί· «Καὶ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν
εἶπον, σὺ δὲ οὐ συνῆκας. Φύσις τοῦ νοεροῦ αὐτοῦ Λόγου φύσις
ἐστὶ γεννητικὴ καὶ δημιουργητική· τοῦτο ὥσπερ αὐτοῦ ἢ
γέννησις, ἢ φύσις, ἢ ἔθος, ἢ ὃ θέλεις αὐτὸ καλεῖν κάλει, τοῦτο
μόνον νοῶν ὅτι τέλειός ἐστιν ἐν τελείῳ, καὶ ἀπὸ τελείου τέλεια
ἀγαθὰ ἐργάζεται καὶ δημιουργεῖ καὶ ζωοποιεῖ. Ἐπειδὴ οὖν
τοιαύτης ἔχεται φύσεως, καλῶς τοῦτο προσηγόρευται.» Καὶ ὁ
αὐτὸς ἐν λόγῳ πρώτῳ τῶν ‘Πρὸς τὸν Τὰτ διεξοδικῶν’ οὕτω
λέγει περὶ Θεοῦ· «Ὁ τοῦ δημιουργοῦ Λόγος, ὦ τέκνον,
ἀΐδιος, αὐτοκίνητος, ἀναυξής, ἀμείωτος, ἀμετάβλη-
τος, ἄφθαρτος, μόνος, ἀεὶ ἑαυτῷ ὅμοιός ἐστιν, ἴσος δὲ
καὶ ὁμαλός, εὐσταθής, εὔτακτος, εἷς ὢν μετὰ τὸν
προεγνωσμένον Θεόν»· σημαίνει δέ, οἶμαι, διά γε τουτουὶ
τὸν Πατέρα.
Ἀπόχρη μὲν οὖν ταυτὶ πρὸς ἐντελεστάτην ἀπόδειξιν
τοῦ, ὅτι τὸν μονογενῆ τοῦ Θεοῦ Λόγον ἐννενοήκασι καὶ αὐτοί.
Δεῖν δὲ οἶμαι οἷς ἔφην προσεπενεγκεῖν καὶ τὰ περὶ τοῦ ἁγίου
Πνεύματος παρ' αὐτῶν εἰρημένα.
Πορφύριος γάρ φησι, Πλάτωνος ἐκτιθέμενος δόξαν, ἄχρι
τριῶν ὑποστάσεων τὴν τοῦ θείου προελθεῖν οὐσίαν, εἶναι δὲ τὸν
623
Etymologicum Gudianum, Etymologicum Gudianum (ἀάλιον – ζειαί)

(4098: 001)“Etymologicum Gudianum, fasc. 1 & 2”, Ed. de Stefani, A.
Leipzig: Teubner, 1:1909; 2:1920, Repr. 1965.Alphabetic entry alpha, p.
9, γρ. 13
Ἀγγελιαφόρος· πρεσβευτής.
Ἀγγελίης· ἄγγελος.
Ἄγγελος· παρὰ τὸ ἄγω ἐγένετο ἄγελος καὶ κατὰ προσθήκην τοῦ
γἄγγελος· ἢ παρὰ τὸ διαγγέλλεσθαί τι δι' αὐτοῦ· ἢ παρὰ τὸ εἰς
ἀγγελίαν πέμπεσθαι ἐκ θεοῦ ἐπὶ γῆς ἢ ἐξ ἀνθρώπου πρὸς ἄνθρωπον.
[καὶ] διὰ τοῦτο καὶ εὐαγγελισταὶ εἴρηνται παρὰ τὸ εὖ ἀγγέλλειν ἡμῖν,
ἤγουν καλόν. ‖ “ἄγγελος ἤγαγεν” ἀντὶ τοῦ ἐκόμισεν· φέρεται γὰρ ὡς
αὐτοκίνητον τὸ ἔμψυχον, κομίζεται δὲ τὸ ἄψυχον.
{Πτολεμαίου} Ἄγεινκαὶ φέρεινδιαφέρει· ἄγεται μὲν γὰρ τὰ ἔμψυχα,
φέρεται δὲ τὰ ἄψυχα βαστακτῇ. καὶ Ὅμηρος E 483sq.“οὐ τί μοι
ἐνθάδε τοῖον, Οἷον κ' ἠὲ φέροιεν Ἀχαιοὶ ἤ κεν ἄγοιεν”, καὶ πάλιν
δ 622“οἱ δ' ἦγον μὲν μῆλα, φέρον δ' εὐήνορα οἶνον”.
Ἀγαυός· [Ἀγαμέμνων] σημαίνει τρία· τὸν γενναῖον καὶ θαυμαστόν,
οἷον Δ 534“μέγαν περ ἐόντα καὶ ἴφθιμον καὶ ἀγαυόν”· σημαίνει
δὲ καὶ ὄνομα κύριον, ὡς τὸ Ω 251“Δηίφοβον τε καὶ Ἱππόνοον καὶ
δῖονἈγαυόν”· σημαίνει δὲ καὶ ὄνομα ἔθνους, Ν 5“Μυσῶν τ'
ἀγχεμάχων καὶ Ἀγαυῶν ἱππημολγῶν”.
Julianus Scr. Eccl., Commentarius in Job “Der Hiobkommentar des

Arianers Julian”, Ed. Hagedorn, D.Berlin: De Gruyter, 1973; Patristische
Texte uns Studien 14.P. 283, γρ. 11
ἄρχεται περὶ τοῦ Λευιαθὰν διηγεῖσθαι τοῦ ζῴου, ὅπερ ἔχει τὴν μεγάλην
ἰσχὺν καὶ δύναμιν ἐν ὀσφύι καὶ ἐπ' ὀμφαλοῦ γαστρός· εἰ δὲ ἐπὶ τοῦ
διαβόλου, τῷ διὰ τούτων τῶν μερῶν ἐνεργεῖν αὐτὸν ἐντοῖς φιληδόνοις
καὶ χαίρειν ἐπὶ τοῖς λαγνι-στάτοις τῶν ἀνδρῶν παθήμασι κατὰ τὸ
εἰρημένον· πνεύματι πορνείας ἐπλανή-θησαν, τὸν δὲ κύριον οὐκ
ἐπέγνωσαν. 40,17 ἔστησεν οὐρὰν αὐτοῦ ὥσπερ κυπάρισσον, τὰ δὲ νεῦρα
αὐτοῦ ὥσπερ σχοι-νία συμπέπλεκται. ἐν τούτοις τὸ θηρίον διαγράφει τὸ
παμμεγέθες, ἐν ᾧ ὁ διάβολος μάλιστα κατ-οικεῖ, ὃοἱ δὲ αὐτὸν τὸν
διάβολον εἶναί φασιν. οὐδὲν δὲ ἄτοπον κατὰ ἀμφό-
τερα νοεῖσθαι· πολλὰ γὰρ τῶν ἐν ταῖς γραφαῖς δυϊκῶν πραγμάτων
ἐμφάσεις ἔχει. εἰ μὲν οὖν περὶ τοῦ ζῴου λέγει τὸ ἔστησεν οὐράν,τὸ
αὐτοκίνητον ἐρεῖ, εἰ δὲ περὶ τοῦ διαβόλου, τὴν διάθεσιν αὐτοῦ σημαίνει
624
ἣν ἔχει περὶ τὴν κακόνοιαν. νεῦρα δὲ αὐτοῦ ὥσπερ σχοινία ἐπὶ μὲν τοῦ
ζῴου τὴν τῶν φλεβῶν καὶ ἀρτηριῶν καὶ τῶν πολυσχιδῶν νεύρων τὴν
πλοκὴν ἐξηγεῖται· ἐπὶ δὲ τοῦ διαβόλου τὸ πολύπλοκον τῆς κακίας καὶ τῆς
εἰς ἀνθρώπους ἀδικίας δεικνύει.
40,18 αἱ πλευραὶ αὐτοῦ ὡς πέτραι χαλκαῖ, ἡ δὲ ῥάχις αὐτοῦ σίδηρος
χυτός. ἐπὶ μὲν τοῦ ζῴου τὴν στερρότητα σημαίνει τῆς κατασκευῆς, ἐπὶ δὲ
τοῦ διαβό-λου τὸ ἄτεγκτον αὐτοῦ καὶ ἀμείλικτον τῆς κατὰ ἀνθρώπων
ὀργῆς· ἐκεῖνοςγὰρ ἀνθρωποκτόνοςἐστιν ἀπ' ἀρχῆς.
Σωφρόνιος γραμματικός. Excerpta ex Joannis Characis

commentariis in Theodosii Alexandrini canones (4149:
001)“Grammatici Graeci, vol. 4.2”, Ed. Hilgard, A.Leipzig: Teubner,
1894, Repr. 1965.P. 411, γρ. 22
τὸ μὴ ἔχειν βούλησιν ψυχῆς, καὶ ὅτι δίχα συνδέσμου μεθ' ἑτέρου λέγεται
ῥήματος, οἷον θέλω γράφειν, οὓς σὺν θεῷ ἀνατρέψομεν, δευτέραν εἴληφε
τάξιν· οὐδεὶς γὰρ περὶ τῆς ὁριστικῆς ἀμφέβαλλεν, εἰ ῥῆμά ἐστιν. Δευ-
τέρα ἡ ἀπαρέμφατος, ἣ καὶ πρώτη εἶναι ὀφείλει· τρίτη ἡ εὐκτική, καὶ
προτέτακται τῆς προστακτικῆς ὡς ἔχουσα τρία πρόσωπα· ἡ γὰρ τρία
ἔχουσα πρόσωπα εὐλόγως προτέτακται τῆς δύο ἐχούσης. Τετάρτη ἡ
προστακτική· καὶ ἴσως ἀπορήσειεν ἄν τις λέγων, εἰ διὰ τοῦτο
προτετάχθαι
τῆς προστακτικῆς τὴν εὐκτικὴν ὁ λόγος ἐδικαίωσε, διὰ τὸ τὴν μὲν δύο
ἔχειν πρόσωπα, τὴν δὲ τρία, διατί οὐχὶ καὶ ἡ ὑποτακτικὴ ταύτης προ-
ταγήσεται. Φαμὲν δέ, ὅτι ἑτέρῳ προτετίμηται λόγῳ ἡ προστακτική, καθὸ
αὐτοσύστατος καὶ αὐτοκίνητός ἐστιν, ἡ δὲ ὑποτακτικὴ ἑτεροσύστατος·
οὐ γὰρ ἂν συσταίη χωρὶς ὧν συντάσσεται συνδέσμων. Ἐν οἷς σὺν θεῷ ἡ
πρᾶξις.
Vitae Arati Et Varia De Arato, Ἐξ ἑτέρων σχολίων εἰσαγωγή (=

Anonymus I) (e cod. Vat. gr. 191) (4161: 012)“Commentariorum in
Aratum reliquiae”, Ed. Maass, E.Berlin: Weidmann, 1898, Repr. 1958.
Sec. 4, γρ. 5
Εἰ ζῶια τρέφει ὁ αἰθήρ.
Ὁ μὲν ποιητής που λέγει (Il XVII 425) ‘δι' αἰθέρος ἀτρυ-
γέτοιο’ ἄγονον καὶ ἄκαρπον, ὥς τινες, αὐτὸν αἰνιττόμενος (ἧς
γνώμης κινδυνεύει καὶ ὁ Πίνδαρος εἶναι λέγων [Ol I 10] ‘ἐρήμας
625
δι' αἰθέρος’), εὑρίσκομεν δὲ αὐτὸν ζωογονοῦντα καὶ ζῶια ἔχοντα,

μάλιστα τοὺς πλάνητας, διὰ τὸ αὐτοκίνητον. καὶ Ὅμηρος (Il
III 277) ‘Ἠέλιος – ὃς πάντ' ἐφορᾶις καὶ πάντ' ἐπακούεις’ ζῶιον
εἰπὼν ἔδειξε τὸν ἥλιον. τί οὖν λέγομεν ἀτρύγετον; οὐ τὸ ἄκαρ-
πον καὶ ἄγονον; ἔοικε δὲ καὶ διὰ τὴν τάξιν τοῦ παντὸς καὶ τὴν
φύσιν. Ὅμηρος οὖν καταμίγνυσι τὸ μυθῶδες τῶι φυσικῶι· ὁ
γὰρ Ζεύς, ὅν φαμεν εἶναι τοῦ παντὸς δημιουργόν, πρὸς τὸν ἀέρα
τὴν Ἥραν λέγει (Il XV 18 sq.)·
ἦ οὐ μέμνηι, ὅτε τ' ἐκρέμω ὑψόθεν, ἐκ δὲ ποδοῖιν
Σχόλια στον Διονύσιο Θράκα. Artem Grammaticam, Commentarius

(sub auctore Melampode vel Diomede) (4175: 002)
“Grammatici Graeci, vol. 1.3”, Ed. Hilgard, A.Leipzig: Teubner, 1901,
Repr. 1965.P. 50, γρ. 1
τὴν μήκυνσιν τὴν διὰ τῶν συμφώνων. Καὶ περὶ μὲν τοῦ εἰς δύο σύμ-
φωνα λήγειν καὶ δι' αὐτῶν μηκύνεσθαι τὸ βραχὺ φωνῆεν ἀρκούντως
λέλεκται.
Ζητήσειε δ' ἄν τις ἐπιμελὴς εἰς τὰ τοιαῦτα περιέργως, τίνος ἕνεκεν
εἰς τρία σύμφωνα οὐδέποτε λήγει συλλαβή, ἀλλὰ πρὸ μὲν ἑνὸς ἢ δύο
φωνηέντων εὑρήσεις τρία σύμφωνα ἐν μιᾷ συλλαβῇ, πρὸ ἑνὸς μέν, ὡς
ἐπὶ τοῦ στραβός, πρὸ δύο δέ, ὡς ἐπὶ τοῦ στρουθός, μετὰ δὲ φωνῆεν
ἓν ἢ δύο σύμφωνα οὐχ εὑρίσκεται, ὡς προείρηται, τρία λήγοντα ἐν μιᾷ
συλλαβῇ. Τὴν αἰτίαν οὖν ἐμάθομεν εἶναι ταύτην, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ φυσικήν
τε καὶ ἀναγκαίαν. Τὰ μὲν γὰρ φωνήεντα ἔοικεν ἐργάταις, τὰ δὲ σύμ-
φωνα φορτίοις, ὡς τὰ μὲν αὐτοκίνητα ὡς ἂν εἴποι τις καὶ αὐτόφωνα,
τὰ δὲ ὡς ἑτεροκίνητα καὶ σὺν ἑτέροις ἐκφωνούμενα, αὐτὰ δὲ καθ' ἑαυτὰ
τοῦ προφορικοῦ μὴ τυγχάνοντα· ὡς οὖν οἱ ἐργάται ἐπὶ μὲν τῶν ὤμων
καὶ ἐπὶ τοῦ νώτου ὄπισθεν πλείω φόρτον δύνανται ἐπιφέρεσθαι ἤπερ
ἔμπροσθεν ἐπὶ τῶν χειρῶν, οὕτω καὶ τὰ φωνήεντα ὄπισθεν μὲν τρία
σύμφωνα φέρειν δύνανται, ἔμπροσθεν δὲ ὡς ἂν εἴποι τις διὰ τῶν χει-
ρῶν τριῶν συμφώνων φόρτον καὶ βάρος οὐ δύνανται ἀνθέλκειν. Καὶ
μὴ εἴποι τις τὸ στράγξ ὅτι τὸ ξἔχον τὸ διπλοῦν δοκεῖ μετὰ τοῦ ἑνὸς
τρία ἔχειν σύμφωνα· ἀπεδείχθη γὰρ ταῦτα μὴ συγκεῖσθαι ἐκ δύο συμφώ-
νων, ἀλλ' εἶναι μακρὰ σύμφωνα.
Σχόλια στον Διονύσιο Θράκα. Artem Grammaticam, Scholia

Vaticana (partim excerpta ex Georgio Choerobosco, Georgio (4175: 004)
“Grammatici Graeci, vol. 1.3”, Ed. Hilgard, A.Leipzig: Teubner, 1901,
Repr. 1965.P. 111, γρ. 8
626
σαρα, ἀποτελεσματικόν, πρακτικόν, ὀργανικόν, θεωρητικόν. Καὶ ἀπο-

τελεσματικαὶ μέν εἰσι τέχναι, ὅσαι εἰς συντέλειαν ἤγουν εἰς τὸ συμφέρον
ἀπαρτίζουσι καὶ συμπεραίνουσι πᾶν τὸ κατασκευαζόμενον τὸ ἐξ ἑνὸς ἢ
καὶ πλειόνων, ἐξ ἑνὸς μέν, ὥσπερ ἡ τεκτονικὴ καὶ ἡ χαλκευτική· καὶ
γὰρ ἡ τεκτονικὴ ἐξ ἑνὸς μέρους κατασκευάζεται, ἐκ τῶν ξύλων, καὶ ἡ
χαλκευτικὴ ἐξ ἑνός, ἐκχαλκοῦ· ἐκ πλειόνων δέ, ὥσπερ ἡ οἰκοδομικὴ
ἐκ πλειόνων κατασκευάζεται, ἀπὸ ἀσβέστου καὶ λίθων, καὶ ἡ ὑφαντικὴ
ἐξἐρίου καὶ διαφόρων ὑφασμάτων· αἱ δὲ τοιαῦται κριτὴν ἔχουσι τὸν
χρόνον· ἐφ' ὅσον γὰρ ἂν ὁ χρόνος διατηρῇ αὐτάς, ἐπὶ τοσοῦτον μένου-
σιν. Πρακτικαὶ δέ εἰσιν, αἵτινες κατὰ πράξεως κίνησιν γίνονται· τούτων
δὲ τάξεις εἰσὶ πέντε, αὐτοκίνητος, ἀντίπαλος, στοχαστική, μεθοδική,
ὑπουργηματική. Καὶ αὐτοκίνητος μέν ἐστιν ἡ ἐξ αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου
καθ' ἑαυτὸν κινουμένου συνεστῶσα, ὥσπερ ἡ ὀρχηστική· ταύτην γὰρ
ὁ ἄνθρωπος κινούμενος συνίστησιν· ἀντίπαλος δέ ἐστιν ἡ πρὸς ἕτερον
ἀντιτεταγμένη ἤτοι ἄνοπλον ἢ ἔνοπλον, ἄνοπλον μέν, οἷον παλαιστικὴ
καὶ παγκρατιαστική, ἔνοπλον δέ, οἷον ὁπλομαχία καὶ πυκτική· καὶ γὰρ
οἱ πύκται βύρσας ἐπιτιθέασι ταῖς χερσὶν αὑτῶν καὶ οὕτω γυμνάζονται·
στοχαστικὴ δέ ἐστιν ἡ κατὰ στοχασμόν ὡρισμένον γινομένη, ὥσπερ ἡ
ῥητορικὴ καὶ ἡ ἀκοντιστική· μεθοδικὴ δέἐστιν ἡ μεθόδῳ τινὶ πραττο-
μένη, ὥσπερ ἡ κυνηγετικὴ καὶ ἡ ἁλιευτική· αὗται γὰρ διὰ μεθόδου τινὸς
γίνονται· ὑπουργηματικὴ δέ ἐστιν ἡ μεθ' ὑπουργίας ἑτέρων δρωμένη,
Σχόλια στον Διονύσιο Θράκα. Artem Grammaticam, Scholia Vaticana

(partim excerpta ex Georgio Choerobosco, Georgio quodam, Porphyrio,
Melampode, Stephano, Diomede P. 111, γρ. 9
τελεσματικαὶ μέν εἰσι τέχναι, ὅσαι εἰς συντέλειαν ἤγουν εἰς τὸ συμφέρον
ἀπαρτίζουσι καὶ συμπεραίνουσι πᾶν τὸ κατασκευαζόμενον τὸ ἐξ ἑνὸς ἢ
καὶ πλειόνων, ἐξ ἑνὸς μέν, ὥσπερ ἡ τεκτονικὴ καὶ ἡ χαλκευτική· καὶ
γὰρ ἡ τεκτονικὴ ἐξ ἑνὸς μέρους κατασκευάζεται, ἐκ τῶν ξύλων, καὶ ἡ
χαλκευτικὴ ἐξ ἑνός, ἐκχαλκοῦ· ἐκ πλειόνων δέ, ὥσπερ ἡ οἰκοδομικὴ
ἐκ πλειόνων κατασκευάζεται, ἀπὸ ἀσβέστου καὶ λίθων, καὶ ἡ ὑφαντικὴ
ἐξἐρίου καὶ διαφόρων ὑφασμάτων· αἱ δὲ τοιαῦται κριτὴν ἔχουσι τὸν
χρόνον· ἐφ' ὅσον γὰρ ἂν ὁ χρόνος διατηρῇ αὐτάς, ἐπὶ τοσοῦτον μένου-
σιν. Πρακτικαὶ δέ εἰσιν, αἵτινες κατὰ πράξεως κίνησιν γίνονται· τούτων
δὲ τάξεις εἰσὶ πέντε, αὐτοκίνητος, ἀντίπαλος, στοχαστική, μεθοδική,
ὑπουργηματική. Καὶ αὐτοκίνητος μέν ἐστιν ἡ ἐξ αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου
καθ' ἑαυτὸν κινουμένου συνεστῶσα, ὥσπερ ἡ ὀρχηστική· ταύτην γὰρ
ὁ ἄνθρωπος κινούμενος συνίστησιν· ἀντίπαλος δέ ἐστιν ἡ πρὸς ἕτερον
ἀντιτεταγμένη ἤτοι ἄνοπλον ἢ ἔνοπλον, ἄνοπλον μέν, οἷον παλαιστικὴ
627
καὶ παγκρατιαστική, ἔνοπλον δέ, οἷον ὁπλομαχία καὶ πυκτική· καὶ γὰρ
οἱ πύκται βύρσας ἐπιτιθέασι ταῖς χερσὶν αὑτῶν καὶ οὕτω γυμνάζονται·
στοχαστικὴ δέ ἐστιν ἡ κατὰ στοχασμόν ὡρισμένον γινομένη, ὥσπερ ἡ
ῥητορικὴ καὶ ἡ ἀκοντιστική· μεθοδικὴ δέἐστιν ἡ μεθόδῳ τινὶ πραττο-
μένη, ὥσπερ ἡ κυνηγετικὴ καὶ ἡ ἁλιευτική· αὗται γὰρ διὰ μεθόδου τινὸς
γίνονται· ὑπουργηματικὴ δέ ἐστιν ἡ μεθ' ὑπουργίας ἑτέρων δρωμένη,
ὥσπερ ἡ ἡνιοχευτικὴ καὶ ἡ κυβερνητική·
Σχόλια στον Διονύσιο Θράκα. Artem Grammaticam, Scholia Vaticana

(partim excerpta ex Georgio Choerobosco, Georgio quodam, Porphyrio,
Melampode, Stephano, Diomede P. 118, γρ. 4
ξεως, ἀλλὰ συλλαβῆς, ἡ δὲ ὀξεῖα κύριός ἐστι τόνος· κύριοι γὰρ τόνοι τῶν
λέξεων
δύο εἰσίν, ἡ ὀξεῖα καὶ ἡ περισπωμένη· καὶ δῆλον, εἴ γε ἐν τῇ συλλαβῇ, ἐν
ᾗ ἐστιν
ὁ κύριος τόνος τῶν λέξεων, οὐχ εὑρίσκομεν βαρεῖαν, ἀλλ' ἢ ὀξεῖαν ἢ
περισπωμένην·
ὅσον δὲ λέξις συλλαβῆς ἀνδρειότερον, τοσοῦτον καὶ ἡ ὀξεῖαν ἢ
περισπωμένην·
Καὶ ἡ ψιλὴ δὲ τῆς δασείας ἀσθενεστέρα ἐστίν, εἴ γε δασέος μὲν
πνεύματος ἐπιφερο-
μένου τρέπεται τὸ ψιλὸν εἰς τὸ δασὺ ἀντίστοιχον, ἅτε δὴ ἀσθενέστερον
ὄν, οἷον
Γ 95ὣς ἔφαθ', οἱ δ' ἄρα πάντες, ψιλοῦ δὲ πνεύματος ἐπιφερομένου οὐ
τρέ-
πεται τὸ δασὺ εἰς τὸ ψιλὸν ἀντίστοιχον, ἅτε δὴ ἰσχυρότερον ὄν,οἷον ἀμφὶ
αὐτόν
ex. gr. Β 417ἀμφ' αὐτόν, ἀμφὶ ἀγαθόν Π 165. Ρ 388ἀμφ' ἀγαθόν.]
Ἴδιον δὲ λέγεται τὸ μόνῳ τινὶ ὑπάρχον, οἷον ἴδιον ἡλίου τὸ φω-
τίζειν, ζῴου τὸ αἰσθάνεσθαι, ψυχῆς δὲ τὸ αὐτοκίνητον.
Ὀφείλομεν δὲ γένη ἐν τῷ ὅρῳ τιθέναι τὰ ἐγγυτάτω, οὐ τὰ πορ-
ρωτέρω· οὐ θέλει γὰρ ὁτὸν ἄνθρωπον ὁρίζων λέγειν, ὅτι ἄνθρωπός
ἐστιν οὐσία λογικὴ θνητὴ καὶ τὰ ἑξῆς, ἐπειδὴ τὸ οὐσία ἀπέχει, κἂν γένος
τοῦ ἀνθρώπου ἐστί· διὰ μέσου γὰρτοῦ ζῴου ἐστὶ [τὸ] γένος τοῦ ἀν-
θρώπου ἡ οὐσία, δέον τὸν ὁριζόμενον τῷ ἐγγυτάτω γένει κεχρῆσθαι,
λέγω δὴ τῷ ζώῳ. Ὅθεν ὁ Χαῖριςοὐκ ὀρθῶς ὡρίσατο τὴν γραμματι-
κήν, λέγων «γραμματική ἐστιν ἕξις ἀπὸ τέχνης καὶ ἱστορίας διαγνωστικὴ
τῶν παρ' Ἕλλησι λεκτῶν»· καὶ γὰρ ἀπέχοντι γένει ἐχρήσατο, διὰ μέσου
γὰρ τῆς τέχνης ἐστὶν ἡ ἕξις τῆς γραμματικῆς γένος· τῆς μὲν γὰρ γραμ-
ματικῆςγένος ἐστὶν ἡ καθόλου τέχνη, τῆς δὲ τέχνης ἡ ἕξις,
628
Σχόλια στον Διονύσιο Θράκα. Artem Grammaticam, Scholia

Londinensia (partim excerpta ex Heliodoro) (4175: 006)“Grammatici
Graeci, vol. 1.3”, Ed. Hilgard, A.Leipzig: Teubner, 1901, Repr. 1965.
P. 517, γρ. 17
παιδία ἐλλείπουσι τοῖς ὀδοῦσι, καὶ ἐπὶ τῶν ἀσταχύων, ὅτι ἐλλείπουσι
τῷ κόκκῳ καὶ τῷ ἀθέρι. Καὶ ἐνταῦθα πάλιν ἐπὶ τοῦ «ὁ ἄνθρωπος κα-
λῶς περιπατεῖ» οὔτε κατὰ πάθος ἐστὶν ἡ ἔλλειψις οὔτε κατὰ αὔξησιν·
ἀλλὰ λέγουσιν, ὅ τι καὶ ὁ Πλάτων λέγει ubi?, ἀναλογίαν εἶναι τοῦ
λόγου πρὸς τὸ ζῷον· ὥσπερ γὰρ ἔχει τὸ ζῷον σῶμα καὶ ψυχήν, οὕτω
καὶ ὁ λόγος ἔχει σῶμα καὶ ψυχήν, καὶ ἀναλογεῖ μὲν τῷ σώματι ἡ λέξις
καὶ ἡ φράσις καὶ ἡ σύνταξις, τῇ δὲ ψυχῇ τὸ σημαινόμενον· καὶ ὥσπερ
τῶν ἐμψύχων τὰ μέν ἐστιν ἁπλᾶ, τὰ δὲ σύνθετα, τὰ δὲ περαιτέρω σύν-
θετα – ἁπλᾶ μέν, ὡςτὸ φυτόν, ἔχει γὰρ τὴν αὐξητικὴν δύναμιν καὶ
τὴν θρεπτικήν, σύνθετα δέ, ὡς τὰ ζῳόφυτα, ὥσπερ σπόγγος καὶ μύκητες,
ἔτι δὲ περαιτέρω σύνθετα, ὥσπερ τὰ αὐτοκίνητα – οὕτω τῶν λόγων
οἱ μέν εἰσιν ἁπλοῖ, ὡς οἱ διμερεῖς, οἱ δὲ σύνθετοι, ὡς οἱ τριμερεῖς καὶ
τετραμερεῖς, ἔτι δὲ περαιτέρω σύνθετοι οἱ ἄχρι τῶν ὀκτὼ μερῶν· ὅταν
οὖν εὑρεθῇ λόγος διμερής, ἔχει τὴν ἰδίαν τελειότητα, καὶ οἱ σύνθετοι
ὁμοίως καὶ οἱ ἔτι περαιτέρω σύνθετοι.
Ἀλλ' ἔστι πρὸς τοῦτο εἰπεῖν· εἰ τῶν λόγων οἱ μέν εἰσιν ἁπλοῖ,
τουτέστι διμερεῖς, οἱ δὲτριμερεῖς, οἱ δὲ ὀκταμερεῖς, ὥσπερ ἐὰν ἐρω-
τηθῶμεν ποσαγράμματός ἐστιν ἡ συλλαβή, οὐκ ἀποκρινόμεθα ὡς ἔτυχεν,
ἀλλ' ἐξετάζομεν καὶ λέγομεν «ποία;» οὕτως ἐχρῆν ἡμᾶς, ἐρωτωμένους

ποσαμερὴς ὁ λόγος, μὴ ὡς ἔτυχεν ἀποκρίνασθαι, ἀλλ' ἐξετάσαι ποῖον
λέγειςλόγον, εἴτε ἁπλοῦν, εἴτε σύνθετον, εἴτε τὸν περαιτέρω
Anonymi In Aristotelis Sophisticos Elenchos Phil., In Aristotelis

sophisticos elenchos Παραφράσεις. (4193: 012)“Anonymi in Aristotelis
sophisticos elenchos Παραφράσεις. ”, Ed. Hayduck, M.Berlin: Reimer,
1884; Commentaria in Aristotelem Graeca 23.4.Sec. 95, γρ. 11
καὶ τὰς ἀληθεῖς δόξας καὶ δοκούσας ἢ τοῖς πᾶσιν ἢ τοῖς πλείστοις ἢ τοῖς
σοφοῖς καὶ τὰς καθόλου ἀποφάσεις, ὡς ἡ διάμετρος ἀσύμμετρος τῇ
πλευρᾷ),
κἂν μὴ τὸ ναὶ ἢ τὸ οὒ ἀφωρισμένως ἀποδοίη τις ἀλλ' ὡς περὶ ἀδήλου
καὶ αὐτὸς σκέπτοιτο, οὐδεὶς ἐπείξει λόγος πρὸς τὴν ἀπόκρισιν. ἔτι ἔνθα
τὸ ἀληθὲς ἀμφιδοξεῖται, μεταφέρων ἄν τις ἐπὶ τὸ ἐναργέστερον καὶ ἐν ᾧ
οὐδὲν ἧττον τὸ προκείμενον ἕψεται, λάθῃ περὶ τούτων τῇ ἀμείψει τῶν
629
ὀνομάτων δράσας ὃ προὔθετο. διὰ μὲν γὰρ τὸ ἄδηλον εἶναι ὁποτέρως ἔχει
τὸ ἀληθές, οὐ δόξει σοφίζεσθαι, διὰ δὲ τὸ ἀμφιδοξεῖν οὐ δόξει

ψεύδεσθαι.
ἡ γὰρ μεταφορὰ ποιήσει τὸν λόγον ἀνεξέλεγκτον, οἷον ἐπεὶ περὶ ψυχῆς τὸ
αὐτοκίνητον ἀληθὲς μέν, ἀμφιδοξεῖται δέ, εἴ τις μεταλάβοι ἀντὶ τούτου

τὸ
ἀεικίνητον, τὸ εἰρημένον ἐποίησεν. ἐναργέστερον γὰρ καὶ μᾶλλον
συγκε-
χώρηται, οὐδὲν δ' ἧττον ἐν τούτῳ καὶ τὸ αὐτοκίνητον καὶ ἀθάνατον συν-
εκφαίνεται.
Ἔτι ὅσα ἄν τις ἀμφιδοξοῦντα προαισθάνοιτο τῶν ἐρωτημάτων προεν-
στατέον καὶ προαγορευτέον, ὡς οὐχ οὕτως ἔχει ὡς αὐτὸς βούλει· οὕτω
γὰρ ἂν τὸν πυνθανόμενον μάλιστα συμπερᾶναι κωλύσειε μόνον οὐ
δεσμὸν τοῖς χείλεσιν ἐπιθέμενος. Ἤδη δὲ καὶ τὴν τῆς λύσεως μέθοδον
τῶν σοφισμάτων παραδοῦναι προτεθυμήμεθα, καίτοι κἀν ταῖς ἀρχαῖς
ἐκθέμενοι καὶ ἕκαστον παραδι-δόν|τες τῶν τρόπων τὴν αἰτίαν ὅθεν τὸ
ψεῦδος ἐφερμηνεύομεν·
Anonymus De Philosophia Platonica Phil., Prolegomena philosophiae

Platonicae (fort. auctore Elia, olim sub auctore Olympiodoro) (4227:
001)“Anonymous prolegomena to Platonic philosophy”, Ed. Westerink,
L.G.Amsterdam: North–Holland, 1962.Sec. 27, γρ. 13
ὁ Πλάτων, πεντεκαίδεκα τοίνυν κέχρηται τρόποις διδασκαλικοῖς· τῷ

ἐνθουσιαστικῷ, τῷ ἀποδεικτικῷ, τῷ ὁριστικῷ, τῷ διαιρετικῷ, τῷ ἀνα-
λυτικῷ, τῷ τεκμηριώδει, τῷ εἰκονικῷ, τῷ παραδειγματικῷ, τῷ ἐπαγω-
γικῷ, τῷ ἀναλογικῷ, τῷ ἀριθμητικῷ, τῷ κατὰ ἀφαίρεσιν, τῷ κατὰ
πρόσθεσιν, τῷ ἱστορικῷ, τῷ ἐτυμολογικῷ.
Καὶ τῷ μὲν ἐνθουσιαστικῷ κέχρηται ἐν τῷ Φαίδρῳ νυμφόληπτος
γενόμενος καὶ ἐν τῷ ηʹ τῶν Πολιτειῶν περὶ Μουσῶν διαλεγόμενος καὶ
ἐν τῷ Τιμαίῳ ὑποκρινόμενος τὸν δημιουργὸν διαλεγόμενον πρὸς τὰ
οὐράνια, καὶ ἐν ἄλλοις δέ τισιν.
Τῷ δ' ἀποδεικτικῷ πάλιν ἐν τῷ Φαίδωνι δεικνὺς τὴν ἀθανασίαν τῆς
ψυχῆς διὰ μέσου τοῦ αὐτοκινήτου.
Τῷ δ' ὁριστικῷ ἐν πᾶσι σχεδὸν τοῖς διαλόγοις, αὐτός τε ὁριζόμενος
καὶ τοὺς προσδιαλεγομένους ὁρίζεσθαι παρασκευάζων.
Τῷ δὲ διαιρετικῷ κέχρηται ἐν τῷ Σοφιστῇ, λέγων, ὡς καὶ ἀνωτέρω
εἰρήκαμεν, ὡς οὐδὲν καυχήσεται διαφυγὸν τὴν διαιρετικὴν μέθοδον τὴν
τοῖς ἀνθρώποις ἐκ θεοῦ δοθεῖσαν διὰ μέσου Προμηθέως.
630
Τῷ δ' ἀναλυτικῷ ἐν Τιμαίῳ κέχρηται ἀναλύων τὰ φυσικὰ πάντα εἰς

δεξαμενὴν καὶ εἶδος (δεξαμενὴν καλῶν τὴν ὕλην), τὸ δὲ εἶδος πάλιν
εἰς σχήματα, τὰ δὲ σχήματα εἰς τρίγωνα,
Joannes Rhet., Commentarium in Hermogenis librum περὶ ἰδεῶν

(4235: 002)“Rhetores Graeci, vol. 6”, Ed. Walz, C.Stuttgart: Cotta, 1834,
Repr. 1968.6, P. 264, γρ. 11
Συριανοῦ καὶ ἑτέρων.
ριαʹ. Ἀλλ' ἡ μὲν τραχύτης κατὰ μειζόνων

προσώπων.Σχεδὸν μόνη αὕτη διαφορὰ τραχύτητος
καὶ σφοδρότητος ἐν πᾶσιν.
ριβʹ. Ἢ καθ' ὧν καὶ οἱ ἀκούοντες δέξαιντ'
ἂν ἡδέως,διὰ τὸ κατὰ ἐλαττόνων εἶναι προσώπων, καὶ
καθ' ὧν ἂν οἱ ἀκούοντες ἡδέως δέξαιντ' ἄν· ἐν γὰρ τῇ
τραχύτητι λειαίνειν καὶ περιστέλλειν δεῖ τὴν ἐπιτίμησιν,
ἐπειδὴ κατὰ μειζόνων γίνεται προσώπων, ὡς οἱ περὶ υἱοῦ
καί τινες τῶν ἄλλων θεολογικῶν ἐρωτήσεις ἔχοντες καὶ
ἀποκρίσεις· φιλοσοφίας δὲ, ὡς τὸ ἀεικίνητον αὐτοκίνητον,
τὸ αὐτοκίνητον ἀθάνατον, καὶ τὰ ὅμοια· τροχαλὴ γὰρ
ἔννοια καὶ συμπεπλεγμένη ταῖς λέξεσιν· ἡ κατὰ πάντα
ταῦτα γοργότης τῷ κοινῷ λόγῳ ἐναντιοῦται λαμπρό-
τητι τρόπον τινὰ, ὡς ἓν νοούμενα, ὡς γοργότης τῷ
κοινῷ λόγῳ, ἰδίως δὲ λαμπρότητι ἐναντίον οὐχ ἡ ἐν ῥη-
τορικῇ γοργότης, οὐδ' ἡ φιλόσοφος, ἀλλ' ἡ ἐν διαλεκτι-
κῇ· ἡ μὲν οὖν φιλόσοφος γοργότης, ὅτι σεμνὰς ἔχει τὰς
ἐννοίας, λαμπρὸν τὸ πρᾶγμα δείκνυσι, κἂν δοκῇ τρέχειν,
ὥσπερ καὶ ἡ λαμπρότης, λαμπρὸν δὲ λαμπρῷ οὐκ ἐναν-
τίον, οὐδ' ἡ ἐν φιλοσοφίᾳ ἄρα γοργότης τῇ ἐν ῥητορικῇ
Joannes Rhet., Commentarium in Hermogenis librum περὶ ἰδεῶν

6, P. 264, γρ. 12
ριαʹ. Ἀλλ' ἡ μὲν τραχύτης κατὰ μειζόνων

προσώπων.Σχεδὸν μόνη αὕτη διαφορὰ τραχύτητος
καὶ σφοδρότητος ἐν πᾶσιν.
ριβʹ. Ἢ καθ' ὧν καὶ οἱ ἀκούοντες δέξαιντ'
ἂν ἡδέως,διὰ τὸ κατὰ ἐλαττόνων εἶναι προσώπων, καὶ
καθ' ὧν ἂν οἱ ἀκούοντες ἡδέως δέξαιντ' ἄν· ἐν γὰρ τῇ
631
τραχύτητι λειαίνειν καὶ περιστέλλειν δεῖ τὴν ἐπιτίμησιν,

ἐπειδὴ κατὰ μειζόνων γίνεται προσώπων, ὡς οἱ περὶ υἱοῦ
καί τινες τῶν ἄλλων θεολογικῶν ἐρωτήσεις ἔχοντες καὶ
ἀποκρίσεις· φιλοσοφίας δὲ, ὡς τὸ ἀεικίνητον αὐτοκίνητον,
τὸ αὐτοκίνητον ἀθάνατον, καὶ τὰ ὅμοια· τροχαλὴ γὰρ
ἔννοια καὶ συμπεπλεγμένη ταῖς λέξεσιν· ἡ κατὰ πάντα
ταῦτα γοργότης τῷ κοινῷ λόγῳ ἐναντιοῦται λαμπρό-
τητι τρόπον τινὰ, ὡς ἓν νοούμενα, ὡς γοργότης τῷ
κοινῷ λόγῳ, ἰδίως δὲ λαμπρότητι ἐναντίον οὐχ ἡ ἐν ῥη-
τορικῇ γοργότης, οὐδ' ἡ φιλόσοφος, ἀλλ' ἡ ἐν διαλεκτι-
κῇ· ἡ μὲν οὖν φιλόσοφος γοργότης, ὅτι σεμνὰς ἔχει τὰς
ἐννοίας, λαμπρὸν τὸ πρᾶγμα δείκνυσι, κἂν δοκῇ τρέχειν,
ὥσπερ καὶ ἡ λαμπρότης, λαμπρὸν δὲ λαμπρῷ οὐκ ἐναν-
τίον, οὐδ' ἡ ἐν φιλοσοφίᾳ ἄρα γοργότης τῇ ἐν ῥητορικῇ
ἐναντίον, ἡ δὲ ἐν ῥητορικῇ πάλιν,
Anonymi De Astrologia Dialogus Astrol., De astrologia dialogus (=

Hermippus) (fort. auctore Joanne Catrario) (4374: 001)
“Anonymi christiani Hermippus De astrologia dialogus”, Ed. Kroll, W.,
Viereck, P.Leipzig: Teubner, 1895; Bibliotheca scriptorum Graecorum et
Romanorum Teubneriana.P. 28, γρ. 17
παρακολουθήματα πρὸτῶν μὴ κατ' ἀνάγκην ἀλλ'

αὐθαιρέτως συμβαινόντων ἀναγκαῖα παρεῖναι παντὶ
καὶ ὠφελιμώτερα. εἶτ' ἐπειδὴ πᾶσα ζωὴ καὶ πρᾶξις
ἀνθρωπίνη κατὰ τὸν βίον πέρας λαμβάνει καὶ οὐκ εἰς
ἀπέραντον φέρεται, τούτου χάριν ὁ τοῦ Κρόνου ὅτι
πορρωτάτω τοῦ ἡλίου ἤρτηται· ἡ γὰρ ζωὴ τῷ θανάτῳ
καὶ ἡ πρᾶξις τῇ ἀργίᾳ ἀντίκειται.
ιηʹὩς μὲν οὖν οὐκ εἰσὶν ἀΐδια τούτοις τὰ σώ-
ματα, καὶ ἡ ἀνώμαλος αὐτῶν πορεία σαφέστατα δείκνυσι
καὶ τὸ πάθεσιν ἐμπίπτειν, ὥσπερ ἡ σελήνη κατὰ τὴν
ἔκλειψιν. ὅτι δὲ οὐχ οἷς αὐτοκίνητα, τούτοις καὶ
ἀεικίνητα καὶ διὰ τοῦτο ἀθάνατα, ὥς τινες τῶν Ἑλλή-
νων ἐδόξασαν, οὐ πολλαῖς ἄν τις χρησάμενος ἀπο-
δείξεσιν αὐτοὺς ἀπελέγξειεν, ὥσπερ ἂν εἴ τις καὶ τὸ
ζῷον αὐτοκίνητον εἶναι λέγοι καὶ διὰ τοῦτο ἀθάνατον.
ἀλλὰ τοῦτο μὲν καὶ ἡ ὄψις καὶ ἡ πεῖρα σαφῶς μαρτυρεῖ
ὅτι οὐκ ἀθάνατον πέπλασται· ἐκεῖνα δὲ ὡς πρότερά τε
ὄντα καὶ μονιμώτερα, τὴν μὲν αὐτῶν ἀρχὴν ἰδεῖν οὐκ
632
ἔσχον οἱ ἄνθρωποι· ὧν δὲ τὴν ἀρχὴν οὐκ εἶδον, οὐδὲ

τέλος ὄψεσθαι ᾤοντο. καὶ πῶς ἂν ἐγχωροίη
Anonymi De Astrologia Dialogus Astrol., De astrologia dialogus (=

Hermippus) (fort. auctore Joanne Catrario) P. 28, γρ. 21
ἀπέραντον φέρεται, τούτου χάριν ὁ τοῦ Κρόνου ὅτι

πορρωτάτω τοῦ ἡλίου ἤρτηται· ἡ γὰρ ζωὴ τῷ θανάτῳ
καὶ ἡ πρᾶξις τῇ ἀργίᾳ ἀντίκειται.
ιηʹὩς μὲν οὖν οὐκ εἰσὶν ἀΐδια τούτοις τὰ σώ-
ματα, καὶ ἡ ἀνώμαλος αὐτῶν πορεία σαφέστατα δείκνυσι
καὶ τὸ πάθεσιν ἐμπίπτειν, ὥσπερ ἡ σελήνη κατὰ τὴν
ἔκλειψιν. ὅτι δὲ οὐχ οἷς αὐτοκίνητα, τούτοις καὶ
ἀεικίνητα καὶ διὰ τοῦτο ἀθάνατα, ὥς τινες τῶν Ἑλλή-
νων ἐδόξασαν, οὐ πολλαῖς ἄν τις χρησάμενος ἀπο-
δείξεσιν αὐτοὺς ἀπελέγξειεν, ὥσπερ ἂν εἴ τις καὶ τὸ
ζῷον αὐτοκίνητον εἶναι λέγοι καὶ διὰ τοῦτο ἀθάνατον.
ἀλλὰ τοῦτο μὲν καὶ ἡ ὄψις καὶ ἡ πεῖρα σαφῶς μαρτυρεῖ
ὅτι οὐκ ἀθάνατον πέπλασται· ἐκεῖνα δὲ ὡς πρότερά τε
ὄντα καὶ μονιμώτερα, τὴν μὲν αὐτῶν ἀρχὴν ἰδεῖν οὐκ
ἔσχον οἱ ἄνθρωποι· ὧν δὲ τὴν ἀρχὴν οὐκ εἶδον, οὐδὲ
τέλος ὄψεσθαι ᾤοντο. καὶ πῶς ἂν ἐγχωροίη τὸ ἀπὸ
[τοῦ] τόπου εἰς τόπον μεθιστάμενον καὶ τρεπόμενον
ἀλλοίωσίν τινα καὶ μεταβολὴν τῆς οἰκείας μὴ δέξασθαι
φύσεως; ὅλως γὰρ οἶμαι καὶ τὸ γεννητὸν καὶ τρεπτὸν
ἐκεῖθεν τὴν ἀρχὴν ἔσχηκε·
Magica, Papyri magicae (5002: 001)“Papyri Graecae magicae. Die

griechischen Zauberpapyri, vols. 1–2, 2nd edn.”, Ed. Preisendanz, K.,
Henrichs, A.Stuttgart: Teubner, 1:1973; 2:1974.Preisendanz number 4,
γρ. 1157
τῶν θεῶν, ὁ τὸν κόσμον καταρτισάμενος

αρεω πιευα, ὁ τὴν ἄβυσσον θησαυρίσας
ἀοράτῳ θέσεως ἑδράσματι περω Μυσὴλ
ο πεντωναξ, ὁ διαστήσας οὐρανὸν
καὶ γῆν καὶ τὸν μὲν οὐρανὸν πτέρυξιν
χρυσείαις αἰωνίαις σκεπάσας ρωδηρυ
ουωα, τὴν δὲ γῆν ἑδράσμασιν αἰω-
νίοις στηρίσας αληιοωα, ὁ τὸν αἰθέρα
ἀνακρεμάσας μετεώρῳ ὑψώματι αϊε-
633
ωη ϊουα, ὁ τὸν ἀέρα διασκεδάσας πνο-

αῖς αὐτοκινήτοις ωϊε ουω, ὁ τὸ ὕδωρ
κυκλοτερὲς περιενέγκας ωρηπηλυα,
ὁ τοὺς πρηστῆρας ἀνάγων ωρισθαυα,
ὁ βροντάζων θεφιχυωνηλ, ὁ ἀστράπτων
ουρηνες, ὁ βρέχων οσιωρνι φευγαλγα,
ὁ σείων περατωνηλ, ὁ ζωογονῶν
αρησιγυλωα, ὁ θεὸς τῶν Αἰώνων· μέγας
εἶ, κύριε, θεέ, δέσποτα τοῦ παντός αρχιζω
νυον θηναρ μεθωρ παρυ φηζωρ
θαψαμυδω· μαρωμι χηλωψα:‘
Σχόλια στον Αριστοτέλη . , Scholia in Aristotelis sophisticos elenchos

(scholia recentiora) (e cod. Vat. Urb. gr. 35) “”Vaticanus Urbinas Graecus
35. An edition of the scholia on Aristotle's sophistici elenchi””, Ed.
Bülow–Jacobsen, A., Ebbesen, S., 1982; Cahiers de l'Institut du moyen–
âge grec et latin 43.Bekker p. 17, γρ. 176b20-21m, γρ. of scholion 2
τῶι δ' οὐκ· τῆ ψυχῆ /τλγ/ ἂν ὁ λόγος ἀληθὴς ἦι· ὁ λέγων τῆ

ψυχῆ μηδὲν εἶναι ἐναντίον /τλγ/ ὡς αἱ γνῶμαι· τῶν πολλῶν ἢ τῶν
σοφῶν /(τλδ)/ τὰς ὅλας ἀποφάσεις· ἤτοι τὰς κα-
θόλου /τλδ/ ἔτι οὗ τὸ ἀληθὲς· νόει ἀπὸ κοινοῦ
τὸ οὐ ψεύδεσθαι ἂν, φαῖεν τὸν μὴ συγχωροῦντα τὰ ἀμφίδοξα: –
οὗ τὸ ἀληθὲς ἀμφιδοξεῖται) ἀθάνατος αὐτοκίνητος ἡ ψυχή
πθνητή ἀχώριστος ἐστὶ τοῦ σώματος
οὐ κινεῖται ἀφ' ἑαυτῆς ἡ ψυχή π πτὰ ὀνόματα· καὶ τὸ ναὶ καὶ τὸ οὔ
ἡ γὰρ μεταφορὰ· ἡ ἀμφιπάθησις
Scholia In Euclidem, Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

recentiora) (5022: 001)“Euclidis opera omnia, vols. 5.1–5.2, 2nd edn.”,
Ed. Stamatis, E.S. (post J.L. Heiberg)Leipzig: Teubner, 1977.Book 1,
scholion 1, γρ. 555
μένων ἢ ἀφαιρουμένων ἢ προστιθεμένων τινῶν. σχῆμά

ἐστιν καὶ τὸ κατὰ τέχνην γινόμενον καὶ τὸν ἐν αὐτῇ λόγον,
τῆς χαλκευτικῆς, εἰ τύχοι, ἢ ἑτέρας τινός. ἔτι δὲ σεμνότε-
ρον τούτων ἐστὶ τὰ ὑπὸ τῆς φύσεως γενόμενα· ὧν τὰ μὲν
634
ὑπὸ σελήνην ἔχει τὸν πολυειδῆ σχηματισμόν, τὰ δ' ἐν

οὐρανῷ· διαφοραὶ γὰρ καὶ ἐν τοῖς θείοις εἰσὶ σώμασι, καθ'
ἃς εὐρύθμως κινούμενα τὴν νοερὰν καὶ ἄχραντον ἀπομιμοῦν-
ται γνῶσιν, ταῖς περιφοραῖς καὶ τοῖς τοιοῖσδε σχηματις-
μοῖς καταγράφοντες τὴν ἀσώματον τῶν θεῶν βούλησιν.
ἔστι δὲ αὖ καὶ τούτων ἐπέκεινα κάλλει καὶ καθαριότητι
προὔχοντα τῶν ψυχῶν σχήματα αὐτοκίνητα πρὸς τῶν ἑτερο-
κινήτων καὶ ἀδιάστατα πρὸ τῶν διαστατῶν ὑφεστῶτα,
ζωῆς πλήρη καὶ γνώσεως ὑπάρχοντα. περὶ τούτου καὶ ὁ
Τίμαιος ἡμᾶς ἀνεδίδαξεν· πρὸ δὲ τούτων ἐστὶ τὰ νοερὰ
πάντη μὲν ὑπερέχοντα τῶν αἰσθητῶν, γόνιμα δὲ καὶ τε-
λεσιουργὰ καὶ δραστήρια καὶ πᾶσιν ἐξ ἴσου παρόντα καὶ
τοῖς μὲν ψυχικοῖς τὴν ἕνωσιν ἐπάγοντα, τὴν δ' ἐν τοῖς σώμα-
σιν παράλλαξιν ἀνακαλούμενα ἐπὶ τὸν οἰκεῖον ὅρον. ἔστι δὲ
ἄρα καὶ τὰ τούτων ἐξῃρημένα, καὶ πολὺ θειότερα τὰ ἐν
αὐτοῖς ὑφεστῶτα τοῖς θεοῖς, ἐποχούμενα μὲν τοῖς νοεροῖς
σχήμασιν, πέρας δὲ καὶ ὅρον πᾶσιν ἐπάγοντα κατὰ ταὐτά,
Scholia In Euclidem, Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

recentiora) Book 1, scholion 1, γρ. 631
ψυχὴν κατὰ κύκλον ἐπιστρέφειν πρὸς νοῦν φαμεν. καὶ

ὅλως, ὅπερ ἡ γένεσις πρὸς οὐρανόν, τοῦτο ψυχὴ πρὸς νοῦν.
καὶ γὰρ εἰκὼν νοῦ μὲν οὐρανός, γένεσις δὲ ψυχῆς. ὥστε
πάντων τῶν θειοτέρων εἰκὼν ὁ κύκλος· θεοῖς μὲν γὰρ ἐπι-
στροφὴν καὶ ἕνωσιν καὶ μονὴν παρέχεται, τὰς μὲν ἄκρας
αὐτῶν δυνάμεις καὶ ἐφετὰς σταθερῶς ὡς κέντρῳ καθ-
ιδρύων, τὰ δὲ πλήθη τῶν δυνάμεων τὸ περὶ αὐτὰς ἐνεργεῖν
παρέχων, ταῖς δὲ νοεραῖς οὐσίαις τὸ διαιωνίως ἐνεργεῖν καὶ
πρὸς ἑαυτὰς ἐπιστρέφειν καὶ παρ' ἑαυτῶν πληροῦσθαι τῆς
γνώσεως. ταῖς δὲ ψυχαῖς ἐπιλάμπει τὸ αὐτόζωον, τὸ
αὐτοκίνητον, τὸ πρὸς νοῦν ἐπιστρέφεσθαι, τὸ τὰς οἰκείας
περιόδους ἀνελίσσειν, τοῖς δὲ οὐρανίοις σώμασι τὴν πρὸς
τὸν νοῦν ἀφομοίωσιν, τοῖς δ' ὑπὸ σελήνην τὴν ἐν ταῖς
μεταβολαῖς πρόοδον καὶ τὸ ἐν τοῖς γενητοῖς ἀγέννητον καὶ
τὴν ἀείδιον παλιγγενεσίαν καὶ τὴν πρὸς τὸν οὐρανὸν ἀφ-
ομοίωσιν, τοῖς δέ γε παρὰ φύσιν λεγομένοις ὅρον καὶ τάξιν
ἐπιτίθησι. οὐ γὰρ εὐφορίαι μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀφορίαι κατὰ
περιτροπὰς συνίστανται, ὥς φησιν ὁ ἐν Πολιτείᾳ τῶν μου-
σῶν λόγος. καὶ πάντα δὲ τὰ κακά, εἰ καὶ ἀπέρριπται πόρρω
που ἀπὸ θεῶν εἰς τὸν θνητὸν καὶ ἀεὶ μεταβαλλόμενον τό-
πον, ἀλλ' οὖν περιπολεῖ, φησὶν ὁ Σωκράτης. οὐδὲν ἄμοιρον
635
Anonymi In Hermogenem Rhet., Introductio in prolegomena

Hermogenis artis rhetoricae (fort. auctore Marcellino Gramm. et Rhet.)
(5024: 005)“Prolegomenon sylloge”, Ed. Rabe, H.Leipzig: Teubner,
1931; Rhetores Graeci 14.Τόμ. 14, p. 285, γρ. 15
διηγήσασθαι πρὸς πίστιν, ἀγωνίσασθαι πρὸς ἀπόδειξιν,

ἀνακεφαλαιώσασθαι δὲ πρὸς ἀνάμνησιν.
Τέλος δὲ τῆς ῥητορικῆς οὐ τὸ ἁπλῶς πεῖσαι ἀλλὰ τὸ
πιθαναῖς χρήσασθαι μεθόδοις· ὥσπερ γὰρ ὁ ἰατρός,
κἂν μὴ ὑγιάσῃ, ταῖς δὲ ὑγιαστικαῖς χρήσηται μεθό-
δοις, ἰατρός ἐστι, καὶ ὁ φιλόσοφος, κἂν μὴ πάντας ποιή-
σῃ καλοὺς καὶ ἀγαθούς, φιλόσοφός ἐστιν, οὕτω καὶ ὁ
ῥήτωρ, κἂν μὴ πείσῃ, πιθαναῖς δὲ χρήσηται μεθόδοις,
ῥήτωρ ἐστίν. εἰκότως δὲ συμβαίνει τῷ φιλοσόφῳ καὶ
τῷ ῥήτορι τῷ μὲν μὴ ποιεῖν, τῷ δὲ μὴ πείθειν· ὑπό-
κειται γὰρ ψυχὴ αὐτοπροαίρετος, αὐτοκίνητος, αὐτεξ-
ούσιος, παλίμβολος, θᾶττον ἀφ' ἑτέρου εἰς ἕτερον με-
ταπίπτουσα καὶ μᾶλλον ἐπιρρεπῶς ἔχουσα πρὸς τὸ ἑαυ-
τῇ πείθεσθαι ἢ ἑτέροις.
Anonymi In Hermogenem Rhet., Commentarium in librum περὶ

στάσεων (5024: 018)“Rhetores Graeci, vol. 7.1”, Ed. Walz, C.
Stuttgart: Cotta, 1834, Repr. 1968.Τόμ. 7, p. 218, γρ. 17
μᾶλλον οἷον ἥδυσμά τι τῷ ῥητορικῷ συλλογισμῷ ἀπὸ

τοῦ τῆς φιλοσοφίας ἀπολαβὼν συλλογισμοῦ παραμί-
ξαιμι, καὶ τιμήσω τοῦτον ἀπὸ τοῦ φύσαντος· ἐκεῖ-
θεν γὰρ αὐτῷ τὸ οὕτως ὀνομασθῆναι προσγέγονεν· ὡς
γὰρ ἐκεῖνος συλλέγει τὸ ἀληθὲς καὶ τὸ κυρίως καλὸν ἢ
φαῦλον καὶ δηλοποιὸς τῶν ἀδήλων ποιῶν συμπερα-
σμάτων καθίσταται, οὕτως καὶ οὗτος· συλλέγει τὸ δο-
κοῦν ἀληθὲς καὶ τὸ ἐν ὑπολήψει καλὸν ἢ κακὸν, καὶ
πιθανουργὸς τῶν ἀπιθάνων προβλημάτων καθίσταται,
οἷον ὅτι ἐκεῖνος συνάγει, ὅτι ἀθάνατος ἡ ψυχή· συν-
άγει δὲ οὕτως· ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος πρὸς τὴν ἐπ' ἄμφω
τοῦ καλοῦ τε καὶ τοῦ ἐναντίου ῥοπήν· τὸ αὐτοκίνητον
πρὸς τὴν ἐπ' ἄμφω τοῦ καλοῦ τε καὶ τοῦ ἐναντίου ῥο-
πὴν ἀθάνατον, ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος· οὗτος συμπε-
ραίνει, ὅτι τὸν ἐκ πόρνου λέγειν οὐ χρὴ, συμπεραίνει δὲ
οὕτως· ὁ πόρνος τὸν αὐτὸν τῇ πόρνῃ βίον ἐπιδεικνύμε-
636
νος φαίνεται· τὸν ἐκ πόρνης λέγειν ὁ νόμος οὐ συγχω-

ρεῖ, τὸν ἐκ πόρνου ἄρα λέγειν ὁ νόμος οὐ συγχωρεῖ· καὶ
τοῦτο τὸ δι' ὅλης κατασκευαζόμενον τῆς στάσεως· καὶ
ἔστι τὸ μὲν τοῦ κυρίως καὶ ἀψευδῶς ἀληθοῦς· τὸ δὲ τοῦ
δοκοῦντος εἶναι δικαίου τε καὶ καλοῦ·
Anonymi In Hermogenem Rhet., Commentarium in librum περὶ

εὑρέσεως (5024: 019)“Rhetores Graeci, vol. 7.2”, Ed. Walz, C.
Stuttgart: Cotta, 1834, Repr. 1968.Τόμ. 7, p. 764, γρ. 7
μενα μόρια συστρέψας ἐπενέγκῃς τι, ἐνθυμηματικῶς

ἐξοίσεις. Νεοκλῆς δὲ οὕτω φησί· τοῦ δὲ ἐνθυμήματος
τὸ ἐπιχείρημα ταύτῃ διαφέρει, ᾗ τὸ μὲν ἐπιχείρημα καὶ
τὴν τῶν λημμάτων παραμυθίαν παρέχει· τὸ δὲ ἐνθύ-
μημα ἐφ' ὁμολογουμένοις τισὶν πρόεισιν. ὁ δὲ συλλο-
γισμὸς, ὥς φησι Νεοκλῆς, δισσῶς ἐκφέρεται· ἢ γὰρ τὸ
ζητούμενον τίθεται, ἔπειτα τὰ λήμματα καὶ τὸ ἐπισυν-
δέον ἐπιφέρεται, οἷον ψυχὴ πᾶσα ἀθάνατος, τὸ γὰρ
ἀεικίνητον ἀθάνατον, ἢ πρὸ τοῦ ζητουμένου τῶν λημ-
μάτων τιθεμένων· ἐπιφέρεται τότε τὸ ζητούμενον, οἷον
ἡ ψυχὴ αὐτοκίνητος, τὸ αὐτοκίνητον ἀεικίνητον· τοῦτο
δὲ ἀθάνατον ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος· τὸ δὲ αὐτὸ, φησὶ,
πρᾶγμα ὅταν μὲν προτιθῆται, καλεῖται πρότασις, ὅταν
δὲ ἐπιφέρηται, ἐπιφορά· οὐδέποτε δὲ ἄνευ τῆς προτά-
σεως ἐπιφορὰ ἐπάγεται. Δημοσθένης μέντοι τοῦτο πε-
ποίηκε, μὴ προθεὶς γὰρ πρότασιν, ὅτι καλλίων Καλλίας
Θεμιστοκλέους, κοινὴν τοῖς λήμμασιν ἐπήγαγε τὴν ἐπι-
φοράν. τοῦτο δὲ ποιητέον, ὅταν τὴν ἐναντίαν γνώμην,
οἷς ἂν μέλλῃς λέγειν, οἱ ἀκούοντες ἔχωσιν· συνέστηκε
δὲ ὁ συλλογισμὸς, ὥς φησι Νεοκλῆς, ἐκ προτάσεως καὶ
ἐκ τοῦ καθηγουμένου τῆς προτάσεως.
Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα. “Scholia Graeca in Homeri Iliadem

(scholia vetera), vols. 1–5, 7”, Ed. Erbse, H.Berlin: De Gruyter, 1:1969;
2:1971; 3:1974; 4:1975; 5:1977; 7:1988.Book of Iliad 18, verse 483-606,
γρ. of scholion 28
... ὁ καὶ Βουζύγης ἔζευξε. τρίπολον(542) δὲ τὴν ἄρουράν φησιν,

ἐπεὶ Τριπτόλεμος πρῶτος ἔσπειρε σῖτον, ὃν βασιλέα φησίν (sc. 556)·
ἐν δέ τισιν ἐγράφετο μετὰ τὸν ἤμων ὀξείας δρεπάνας(551)
637
“καρπὸν Ἐλευσινίης Δημήτερος ἀγλαοδώρου” (Σ 551 a). καὶ βοῦν

φησι (sc. 559) θύεσθαι· ἐκεῖσε γὰρ πρῶτος ἔθυσε βοῦν Θαύλων
φυγαδευθείς. οἶνον (cf. 561 – 8) τὲ Ἰκάριος εὗρεν. ὁ δὲ χορὸς (cf.
590 – 8) ὁ πεμφθεὶς μετὰ Θησέως ἐπὶ Κρήτην. | συμβουλευτικὰ δέ ἐστι
πάντα· ἡ γὰρ εἰρηνευομένη πόλις ὑπονοεῖν παρέχει Τρωσίν, ὅσων ἂν
ἀπέλαυσαν ἀγαθῶν, εἰ εἰρήνευον, ἡ δὲ πολεμουμένη τὴν διχόνοιαν
αὐτῶν· κἀκεῖ γὰρ οἱ μὲν τὰ Πάριδος, οἱ δὲ τὰ Ἀντήνορος ἐφρόνουν.
καὶ οἱ μὲν περὶ Διονύσιον (fr. 46 Schm.) φασὶν αὐτοκίνητα αὐτὰ εἶναι
ὡς τοὺς τρίποδας (cf. Σ 373 – 7), οἱ δὲ περὶ Ἀριστόνικον ἐναντιοῦνται,
ἐπεὶ μή εἰσι παρὰ θεοῖς. τί οὖν οἱ κύνες Ἀλκινόου (cf. η 91 – 4);
τοῦτο πλάσμα ἦν. ἀλλὰ καὶ τοῦτο πλάσμα· δίδονται γοῦν τῷ ναυ-
αγεῖν μέλλοντι Ὀδυσσεῖ (cf. μ 416 – 25). ἆρα δὲ ἄτρωτα τὰ Ἡφαιστό-
τευκτα; καὶ πῶς οὐκ ἄτοπον τοὺς μὲν θεοὺς τιτρώσκεσθαι, τὰ δὲ
ἔργα αὐτῶν μή; οὐ γὰρ ἂν ἐδέησε πεντάπτυχον ποιῆσαι τὴν ἀσπίδα.
Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα. Book of Iliad 23, verse 503-4, γρ. of
scholion 4
ex. πρήσσοντε κέλευθον:κατεχρήσατο. Aim

ex. αἰεὶ δ' ἡνίοχον κονίης ῥαθάμιγγες ἔβαλλον: ἡνί-
οχοντὸν Διομήδην, b(BCE3E4)T ὡς “θρασὺν ἡνίοχον φορέον-
τες / Ἕκτορα” (Θ 89 – 90). T τί οὖν ἄτοπον, εἰ τοὺς ἡνιόχους
καὶ “ἱππῆας” ἐν τῇ Λ (sc. 151, cf. Λ 52 al.) καλεῖ; b(BCE3E4)T
ἔστι δὲ τὸ αἰείὡς τὸ “αἰεὶ δὲ πυραὶ νεκύων καίοντο” (Α 52). T
ex. ἅρματα δὲ χρυσῷ πεπυκασμένα κασσιτέρῳ
τε /ἵπποις ὠκυπόδεσσιν ἐπέτρεχον:διὰ τῆς πολυτελείας θαυ-
μαστὴν δείκνυσι τὴν θέαν. ἐψύχωσε δὲ αὐτά, ὡς καὶ αὐτῶν ὁρμώντων
αὐτοκινήτως. T
Ariston | Did. ἐπέτρεχον:ὅτι τὰ ἅρματα (cf. Ψ 503) ἐπέτρεχονκαὶ
οὐκ ἐπέτρεχεν. | οὕτως δὲ διὰ τοῦ ο. Aim
ex. οὐδέ τι πολλή / γίνετ' ἐπισσώτρωνἁρ-
ματροχιὴ κατόπισθεν:ὡς μὴ πάνυ χαράσσειν τὴν γῆν.
μέτρον δὲ ἔχουσα ἡ ὑπερβολὴ πιστεύεται. T
μετὰ τάχους γὰρ διαβαίνοντες οἱ τροχοὶ οὐ πάνυ τὴν
γῆν ἐχάρασσον. b(BCE3E4)
ex. ἐν λεπτῇ κονίῃ:μᾶλλον ἐμφαίνει τὴν κουφότητα. T
Did. (?) πετέσθην:ἐν ἄλλῳ “πέτεσθον”. Aim
ex. στῆ:ἀντὶ τοῦ τοῦ δρόμου ἐπαύσατο.
638
Σχόλια στον Όμηρο Ιλιαδα. (scholia vetera et recentiora e cod.

Genevensi gr. 44) (5026: 003)“Les scolies genevoises de l'Iliade, vol. 1”,
Ed. Nicole, J.Geneva: Georg, 1891, Repr. 1966.Book of Iliad 15, verse
531, γρ. of scholion 1
[Κυθήριον] Κύθηρα δὲ νησίδιον – τὴν θεόν.

πᾶσαν δὴ τὴν εἰς τὸν πόλεμον ἡμῶν προθυμίαν θεός τις κωλύει
καὶ παρασπᾶται
κλῆρος] χωρικὴ – διενέμοντο.
βέλτιον πρὸς βραχὺ – ταλαιπωρεῖν καὶ καταπονεῖσθαι.
[Κυλλήνιον] Ἀρκάδα – ὁμώνυμος.
ὕπαιθα] τὴν πυρωτικὴν καὶ ὀξεῖαν ὁρμὴν ἐκείνου οὗτος ἐξέ-
κλινεν.
[ἤγαγεν] ἀντὶ τοῦ ἐκόμισε· φέρεται γὰρ ὡς αὐτοκίνητον τὸ ἔμ-
ψυχον, κομίζεται δὲ τὸ ἄψυχον.
[κύμβαχον] τὸ κατ' ἄκρον κενὸν τῆς περικεφαλαίας, ᾧ ἐμβάλ-
λεται ὁ λόφος. λόφος δὲ αὐτὸ τὸ ἐπανάστημά φησιν.
[κασιγνήτοισι] νῦν πᾶσι τοῖς συγγενέσι· σημειοῦται γὰρ ὅτι
τοὺς ἀνεψιοὺς – ὁ δὲ Πηλέως.
[καὶ αἰδῶ θέσθε] καὶ αἰδεῖσθε, ἵνα μὴ πρὸς τοὺς ἄλλους ἀν-
θρώπους κακὸς διαδοθῇ περὶ ὑμῶν λόγος.
[ἀνεμοτρεφές] ὑπὸ ἀνέμου ηὐξημένου – Πλούταρχος
ἐν μελέταις Ὁμηρικαῖς.
Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα. (= D scholia) (5026: 017)

“Homeri Ilias, 2 vols.”, Ed. Heyne, C.G.Oxford: Oxford University Press,
1834.Book of Iliad 16, verse 153, γρ. of scholion 4
Ἠετίωνος πόλιν.Θήβας τὰς Ὑποπλακίους λέγει.

Ἤγαγεν.Ἀντὶ τοῦ, ἐκόμισε. Φέρεται γὰρ ὡς αὐτοκίνητον τὸ ἔμψυχον·
κομίζεται δὲ τὸ ἄψυχον.
Scholia In Oppianum, Scholia et glossae in halieutica (scholia vetera et

recentiora) (5032: 002)“Scholia et paraphrases in Nicandrum et
Oppianum in Scholia in Theocritum (ed. F. Dübner)”, Ed. Bussemaker,
U.C.Paris: Didot, 1849.Hypothesis-book 1, scholion 763, γρ. 2
ἄπειρα, ἐστερημένα, ἀδύνατα, ἄπορα ὄντα φυγῆς, ἐστε-

639
ρημένα ὄντα φυγῶν, ἀσθενῆ, ἐστερημένα φυῆς, ἐστε-

ρημένα δυνάμεως.
Ἐσθίει· τρώγει. οἷο· ἰδίου, ἑοῖο, καὶ ἀποβολῇ
τοῦ ε οἷο, τοῦ ἰδίου τέκνου· ἑοῖο ἦν· ἀφαιρέσει τοῦ
ε οἷο.
Ἔστι· ζῶα δῆλον ἕτερα, εἰσίν. γάμοισι· συν-
ουσίαις. φυτεύεται· γεννᾶται, ἀναδίδονται. γονῇσι·
γένναις, ὠοῖς, ἀποῤῥοαῖς.
Τίκτεται· γεννᾶται. αὐτοτέλεστα· αὐτοφυῆ,
αὐτοκίνητα, αὐτόπρακτα. αὐτοκέλευθα· αὐτοφυῆ,
αὐτενέργητα, αὐτογέννητα· γράφεται αὐτοτέλεστα.
αὐτόῤῥεκτα· αὐτόματα, αὐθύπαρκτα, αὐτόπρακτα,
αὐτοκατασκεύαστα, αὐτόματα, αὐτοφυῆ. γένεθλα·
γεννήματα.
Scholia In Oppianum, Scholia et glossae in halieutica (scholia vetera et

recentiora) Hypothesis-book 2, scholion 604, γρ. 2
.
Δαίνυσθαι· ἐσθίειν, ὥστ' εὐωχεῖσθαι. γυρωθέντα·
καμφθέντα, ὀγκωθέντα, ἐπικαμφθέντα.
Κυρτοῦνται· κάμπτονται. κυρτοῦται· ἐξογκοῦ-
ται. λύθρον· αἷμα, τὸ σεσημμένον αἷμα. ἐφέλκεται·
ἐπισύρεται. ἀνίησιν· ἀφίησι, παύονται.
Ζωρόν· γλυκὺν, θερμὸν, ἄκρατον ἢ ζωτικὸν
αἷμα, τὸ ζωὴν ἐμποιοῦν. αὖ· ἔξω, εἰς τοὐπίσω. ἐρύ-
σαντα· ἑλκύσαντα, ἑρπετὰ δηλονότι.
Αὐτοκύλιστα· μόνα, αὐτόματα, ἑκούσια, αὐ-
τοκίνητα, μετὰ τὸ κορεσθῆναι. πέση· πέσωσιν, ἐκπί-
πτουσιν.
Πρόσθε· πρότερον. χαλᾷ· ἐνδίδει, ἐνδίδωσιν.
μένος· προθυμία.
Ἔμαρψεν· ἔλαβεν. ὑπό· κατά. δαιτρεύσωνται·
καταφάγωσιν.
Προλίπωσιν· ἀφήσουσιν. ἀναπνεύσῃ· ὁ δελφὶς
ἄνεσιν λάβῃ, καὶ ἐλευθερωθῇ τοῦ πολέμου τῶν ἀμιῶν,
ἢ τῆς ὀδύνης τῶν ὀδυνῶν (sic). πόνοιο· κόπου.
Λύσσαν· μανίαν. ἐπόψεαι· ἴδῃς. ἡγητῆρος·
Scholia In Platonem, Scholia in Platonem (scholia recentiora Arethae)

640
(5035: 002)“Scholia Platonica”, Ed. Greene, W.C.Haverford,

Pennsylvania: American Philological Association, 1938.Dialogue Grg,
Stephanus p. 454c,c1, γρ. 5
v. 1 ἐν τῷ Τιμαίῳ (51 d) καθάπερ ἐνταῦθα διαιρεῖ τὰς δόξας

v. 2 ἡμῶν εἰς πίστιν καὶ μάθησιν καὶ τὴν μὲν .........τέραν,
τὴν δὲ ῥητο-
v. 3 ρικωτέραν· ἐν γὰρ τῇ πίστει ........... μαθή-
v. 4 σει, καὶ τὴν μάθησιν ..............
διδάσκων
μάθησις
μανθάνων
ἐνέργημα ἔσωθεν
αὐτοκίνητος
εἰς τὴν φύσιν τὰ πράγματα
ἀναφέροντα
πείθων
πίστις
αἰσθάνων
ἐνέργημα ἔξωθεν
ἑτεροκίνητος
εἰς ἄλλον τὸν πείσοντα
δοξάζειν.
Doctrina Patrum, Doctrina patrum (fort. auctore Anastasio Sinaïta vel

Anastasio Apocrisiario) (7051: 001)“Doctrina patrum de incarnatione
verbi”, Ed. Diekamp, F.Münster: Aschendorff, 1907.P. 65, γρ. 23
Λουκίου Ἀλεξανδρείας τοῦ Ἀρειανοῦ ἐκ τοῦ εἰς τὸ πάσχα λόγου.

Ποῦ τοίνυν ἔδει ψυχῆς, ἵνα τέλειος ἄνθρωπος συμπρος-
κυνῆται θεῷ; διὰ τοῦτο βοᾷ τὴν ἀλήθειαν Ἰωάννης· “ὁ λόγος
σὰρξ ἐγένετο”, ἀντὶ τοῦ· συνετέθη σαρκί, οὐ μὴν ψυχῇ,
καθάπερ οἱ νῦν τὴν πίστιν καπηλεύοντες λέγουσιν, ἀλλ' ἥνωτο
μὲν τῷ σώματι καὶ εἷς γέγονε μετ' αὐτοῦ. ἐπεὶ πῶς Χριστός,
εἰ μὴ ἓν πρόσωπον, μία σύνθετος φύσις, καθάπερ τὸν ἐκ
ψυχῆς καὶ σώματος ἄνθρωπον γνωρίζομεν; εἰ δὲ καὶ ψυχὴν
εἶχεν, ὡς οἱ νόθοι τὰ νόθα νῦν τὰς ἐκκλησίας διδάσκουσι,
μάχεται τὰ κινήματα θεοῦ καὶ ψυχῆς. αὐτοκίνητον γὰρ τούτων
ἑκάτερον καὶ πρὸς ἐνεργείας διαφόρους ἀγόμενον.
641

Anastasio Apocrisiario) P. 265, γρ. 28
γορίαν, καὶ πρὸς ὕπαρξιν μὲν ὑποκεῖσθαι λέγουσι

τὴν οὐσίαν τοῖς συμβεβηκόσι, πρὸς κατηγορίαν δὲ
τὰ μερικὰ τοῖς καθόλου.
Γ Ὑπόκρισίςἐστιν ἦθος πεπλασμένον, λανθάνουσα πικρία.
Χρόνοςἐστὶν ἡλίου κίνησις· ἡλίου πορεία μέτρον φορᾶς.
Χριστόςἐστιν ἐναντίων οὐσιῶν μοναδικὸν πρόσωπον.
Χριστόςἐστι σύμβολον θεότητος καὶ ἐμψύχου σαρκὸς
ἄτρεπτος ἕνωσις.
Χριστιανισμόςἐστιν εὐαγγελικῶν προσταγμάτων
φυλακή.
Ψυχὴ οὐσία ἀσώματος αὐτοκίνητος.
Ψυχὴ ἄϋλος οὐσία ἀθάνατος.
Ψυχὴν καὶ ἄγγελον καὶ δαίμονα νόησον ἐκεῖνα εἶναι
τὰ ὕλης καὶ παχύτητος καὶ βάρους χωρίς.
Ψυχή ἐστι γενητὴ οὐσία ζῶσα νοερά, σώματος κινητική.
Ὥρα ἐστὶ ῥοπῶν διαφόρων συνδρομή.
Ὥρα ἐστὶν ἡ τὸν ἡλίου δρόμον ἐμφαίνουσα κατανόησις.

ἀνθρωπίνης οὐσίας τὴν τελειότητα, εἰ μήτοιγε τὸ οὐσιῶδες

θέλημα, δι' οὗ καὶ ἡ τῆς αὐτεξουσιότητος ἐν ἡμῖν χαρα-
κτηρίζεται δύναμις. οὕτως ἐχέτω καὶ ἡ οὐσιώδης ἐνέργεια.
Τοῦ μακαρίου ἀββᾶ Μαξίμου.
Ἄνουν καὶ ἄλογον αὐτὸν ἀποφαίνουσιν, ὡς τῆς ἡμετέρας
γνώρισμα λογικῆς καὶ νοερᾶς οὐσίας, φημὶ δὴ τὴν κατὰ
φύσιν αὐτεξούσιον θέλησιν, ἀκυροῦντες αὐτοῦ καὶ ἀπο-
σκευάζοντες.
Τοῦ ἁγίου Ἱππολύτου.
Ἐνέργεια φυσικὴ τῆς νοερᾶς ψυχῆς ἐστιν ἡ κατὰ φύσιν
αὐτῆς αὐτοκίνητος καὶ πρώτη δύναμις ἤγουν ὁ ἀεικίνητος
λόγος φυσικῶς αὐτῇ πηγαζόμενος.
Τοῦ ὁσίου Κλήμεντος τοῦ Στρωματέως.
Θέλησίς ἐστι φυσικὴ αὐτοκράτορος νοῦ κίνησις αὐτεξ-
ούσιος. – Θέλησίς ἐστι φυσικὴ νοῦς περί τι αὐθαιρέτως
642
κινούμενος. – Αὐτεξουσιότης ἐστὶ νοῦς κατὰ φύσιν κινούμενος.

Ἀπολιναρίου Λαοδικείας ἐκ τοῦ πρὸς Ἰουλιανὸν τὸν ἑαυτοῦ

μαθητὴν λόγου, οὗ ἡ ἀρχή· Χαίρω, δοκεῖ μοι, γράφων τι περὶ
τῆς γνώσεως τοῦ Χριστοῦ.
Δακτύλῳ γλύφουσι πέτραν οἱ δύο νόας ἐπὶ Χριστοῦ
δογματίζοντες, θεῖόν φημι καὶ ἀνθρώπινον. εἰ γὰρ πᾶς
νοῦς αὐτοκράτωρ ἐστὶν ἰδικῷ θελήματι κατὰ φύσιν κινού-
μενος, ἀδύνατόν ἐστιν ἐν ἑνὶ καὶ τῷ αὐτῷ ὑποκειμένῳ δύο
τοὺς τἀναντία θέλοντας ἀλλήλοις συνυπάρχειν, ἑκατέρου τὸ
θεληθὲν ἑαυτῷ καθ' ὁρμὴν αὐτοκίνητον ἐνεργοῦντος.
Τοῦ αὐτοῦ ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου.
Οὐδὲ τοῦτο συνιδεῖν ἠδυνήθησαν, καίτοι πᾶσιν ὂν κατα-
φανές, ὅτι ὁ μὲν θεῖος νοῦς αὐτοκίνητός ἐστι καὶ ταυτο-
κίνητος (ἄτρεπτος γάρ), ὁ δὲ ἀνθρώπινος αὐτοκίνητος μέν,
οὐ ταυτοκίνητος δὲ (τρεπτὸς γάρ), καὶ ὅτιπερ ἀτρέπτῳ νῷ
τρεπτὸς οὐ μίγνυται νοῦς εἰς ἑνὸς ὑποκειμένου σύστασιν.
στασιασθήσεται γὰρ τοῖς τῶν ἐξ ὧν ἐστι διελκόμενος ἐναντίοις
θελήμασι. δι' ἣν αἰτίαν ἡμεῖς ἕνα τὸν Χριστὸν ὁμολογοῦμεν
καὶ μίαν ὡς ἑνὸς αὐτοῦ τήν τε φύσιν καὶ τὴν θέλησιν καὶ
τὴν ἐνέργειαν προσκυνοῦμεν, θαύμασιν ὁμοῦ καὶ παθήμασι

τῆς γνώσεως τοῦ Χριστοῦ.

Δακτύλῳ γλύφουσι πέτραν οἱ δύο νόας ἐπὶ Χριστοῦ
δογματίζοντες, θεῖόν φημι καὶ ἀνθρώπινον. εἰ γὰρ πᾶς
νοῦς αὐτοκράτωρ ἐστὶν ἰδικῷ θελήματι κατὰ φύσιν κινού-
μενος, ἀδύνατόν ἐστιν ἐν ἑνὶ καὶ τῷ αὐτῷ ὑποκειμένῳ δύο
τοὺς τἀναντία θέλοντας ἀλλήλοις συνυπάρχειν, ἑκατέρου τὸ
θεληθὲν ἑαυτῷ καθ' ὁρμὴν αὐτοκίνητον ἐνεργοῦντος.
Τοῦ αὐτοῦ ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου.
Οὐδὲ τοῦτο συνιδεῖν ἠδυνήθησαν, καίτοι πᾶσιν ὂν κατα-
φανές, ὅτι ὁ μὲν θεῖος νοῦς αὐτοκίνητός ἐστι καὶ ταυτο-
643
κίνητος (ἄτρεπτος γάρ), ὁ δὲ ἀνθρώπινος αὐτοκίνητος μέν,

οὐ ταυτοκίνητος δὲ (τρεπτὸς γάρ), καὶ ὅτιπερ ἀτρέπτῳ νῷ
τρεπτὸς οὐ μίγνυται νοῦς εἰς ἑνὸς ὑποκειμένου σύστασιν.
στασιασθήσεται γὰρ τοῖς τῶν ἐξ ὧν ἐστι διελκόμενος ἐναντίοις
θελήμασι. δι' ἣν αἰτίαν ἡμεῖς ἕνα τὸν Χριστὸν ὁμολογοῦμεν
καὶ μίαν ὡς ἑνὸς αὐτοῦ τήν τε φύσιν καὶ τὴν θέλησιν καὶ
τὴν ἐνέργειαν προσκυνοῦμεν, θαύμασιν ὁμοῦ καὶ παθήμασι
σώζουσαν.

καταφωτίσας μυστήριον, ὡς ἓν καὶ μόνον οὐσίας μονάδι

τιμήσας καὶ φύσεως καὶ τοὺς κομψείᾳ λόγων αὐτὸ διαιροῦντας
ἀλλοτρίους τῆς ἐν αὐτῷ κεκρυμμένης σοφίας ἀποδείξας.
Πολέμωνος μαθητοῦ Ἀπολιναρίου ἐκ τῆς πρὸς Ἰουλιανὸν συμ-
μαθητὴν αὐτοῦ δογματικῆς ἐπιστολῆς, ἧς ἡ ἀρχή· Μανίας ὁ
τῶν διφυσιτῶν πεπλήρωται λόγος καὶ τρόπος.
Οἱ τὸν Ἀθανάσιον ἐπὶ γνώσει θαυμάσαντες τῇ τε
Βασιλείου καὶ Γρηγορίου εὐγλωττίᾳ καθηδονευθέντες τῷ τῆς
διαιρέσεως κατεπόθησαν χάσματι, σὺν ἐκείνοις τὸν ἕνα Χρι-
στὸν ἤγουν τὴν συντεθεῖσαν σαρκὶ μίαν τοῦ λόγου φύσιν
δύο φύσεις ἔχειν νοερὰς αὐτοκινήτους καὶ δύο θελήσεις καὶ
τοσαύτας ἐνεργείας ἀποφηνάμενοι, μὴ σκοπήσαντες, ὅτι ἡ
μία φύσις οὐδέποτε γίνεται διφυὴς οὔτε δυάδι κατατέμνεται
θελημάτων πρὸς ἀνομοίους ἐνεργητικὰς ἐκφερομένη κινήσεις.
ἀλλ' εἴπερ εἷς ἐστιν ὁ τοῦ θεοῦ λόγος, μία πάντως αὐτοῦ
ὡς ἑνὸς καὶ ἡ φύσις καὶ ἡ θέλησις καὶ ἡ τῶν θαυμάτων
τε καὶ παθημάτων ἐνεργητικὴ καθέστηκε κίνησις.

οὐκ ἂν τοῦτο γεγονώς, εἰ φύσει συνθέσεως ἦν ἀνεπίδεκτος,

εἰ δὲ τὴν φύσιν γέγονε σύνθετος, δηλονότι καὶ τὴν βούλησιν
καὶ τὴν ἐνέργειαν· πῶς οὖν ταυτὸν τῷ πατρὶ τῷ κατ' οὐδένα
λόγον ἐπιδεχομένῳ σύνθεσιν ὁ πεφηνὼς ταύτης δεκτικός;
Τοῦ αὐτοῦ ἐκ τῶν αὐτῶν.
Εἰ μόνος ἐστίν, ὡς εἷς φύσει ἀλλ' οὐκ ἀριθμῷ, ὁ υἱός,
μία αὐτοῦ ἡ φύσις ἐστὶ καὶ ἡ βούλησις καὶ ἡ ἐνέργεια.
ἐν δὲ μιᾷ δύο ποτ' ἂν οὐ γενήσεται φύσεις, κἂν γέγονε
644
σάρξ, ἐπεὶ τοῦ φύσει μόνος υἱὸς εἶναι σαφῶς διαπέπτωκεν.

Εὐνομίου ἐκ τῆς πρὸς Ζώσιμον μοδεράτορα ἐπιστολῆς.
Ἑνὶ δὲ λόγῳ τὸ ζητούμενον εἰπεῖν, ἐξ αὐτοκινήτων οὐ
γίνεται σύνθεσις· ἰδικὴν γὰρ ἑκατέρων ὡς νοερὰν τὴν ἐκ
φύσεως ἐπάγει θέλησιν, κατ' ἐξουσίαν περὶ τὸ δοκοῦν ἐνερ-
γουμένην. πῶς οὖν σύνθεσις ἐναντίοις ἐκ φύσεως διασπωμένη
θελήμασι πρὸς ἀνομοίους ἐνεργείας;
Εἰρηναίου Ἁρπάσου ἐξ ὧν ἔγραψε κατὰ τῆς ἐν Χαλκηδόνι
συνόδου καὶ τοῦ ἁγίου Λέοντος, ἡνίκα τὸ Ζήνωνος
ἑνωτικὸν προσεδέξατο.
Καὶ τάχα οὐδεὶς τῆς ἐπαρχίας ἡμῶν, τάχα οὐδεὶς τῶν
ὑφ' ἡλίῳ ἔχει βάπτισμα ἢ χειροτονίαν, ὅσον τὸ ἐπ' αὐτοῖς,
ἐὰν μὴ νῦν, ὡς προεῖπον, ἀναθεματίσαντες τοὺς ὀρθῶς ἡμῖν

οὐσιῶν στομώσῃ πρὸς ἀτρεψίαν τῷ μυστηρίῳ τῆς αὐτοῦ σωματώσεως,

ἧς ἔργον ἡ τῶν ὅλων ἐστὶν εἰς αὐτὸν ἀνακεφαλαίωσις. μεμένηκεν
οὖν καὶ σαρκωθεὶς κατὰ τὴν φύσιν θεὸς ὑπεράπειρος, τὴν ἑαυτῷ
συγγενῆ καὶ κατάλληλον ἔχων ἐνέργειαν, τῆς μὲν θεότητος οὐσιωδῶς
ἐκφυομένην, διὰ δὲ τῆς αὐτοῦ παναγίας σαρκὸς ἐν τοῖς θαύμασιν
οἰκονομικῶς ἐκφαινομένην, ἵνα πιστευθῇ θεὸς εἶναι, δι' ἀσθενοῦς
φύσει σαρκὸς αὐτουργῶν τὴν τοῦ παντὸς σωτηρίαν.
Τοῦ αὐτοῦἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου. γʹ.
Κἀμοὶ γάρ, ἵνα τρανώσω παραδείγματι τὸ περὶ τοῦ σωτῆρος
λεχθέν, ὁ φυσικός μου λόγος συγγενής ἐστι καὶ κατάλληλος ὄντι λο-
γικῷ τε καὶ νοερῷ τὴν ψυχήν, ἧς κατὰ φύσιν ἐστὶν αὐτοκίνητος
ἐνέργειά τε καὶ πρώτη δύναμις ἀεικίνητος ὁ λόγος φυσικῶς αὐτῆς
πηγαζόμενος, ὃν ῥηματίσας τε καὶ γραμμαῖς εὖ χαράξας γλώσσῃ
μὲν ὀργανικῶς, ὅτε δεῖ, προφέρω καὶ γράμμασι τεχνικῶς διὰ τῶν
ἀνομοίων μὴ τραπέντα. οὐ γὰρ γλώσσης καὶ γραμμάτων ὁ φυσικός
μου λόγος ἐστί, κἂν δι' αὐτῶν αὐτοῦ ποιοῦμαι τὴν προφοράν, ἀλλ'
ἐμοῦ τοῦ κατὰ φύσιν λαλοῦντος καὶ δι' ἀμφοῖν αὐτὸν ὡς ἐμὸν
ἐκφωνοῦντος, τῆς μὲν νοερᾶς μου ψυχῆς φυσικῶς ἀεὶ πηγαζόμενον,
διὰ δὲ τῆς σωματικῆς μου γλώσσης ὀργανικῶς, ὡς ἔφην, ὅτε χρή,
προφερόμενον. ὥσπερ οὖν ἐφ' ἡμῶν, ὅσον εἰκάσαι τὸ παντελῶς
ἀνείκαστον, διὰ τῆς σωματικῆς ἡμῶν γλώσσης ἀτρέπτως ἡ κατὰ
Σούδα λεξικόν. (9010: 001)“Suidae lexicon, 4 vols.”, Ed. Adler, A.

Leipzig: Teubner, 1.1:1928; 1.2:1931; 1.3:1933; 1.4:1935, Repr.
645
1.1:1971; 1.2:1967; 1.3:1967; 1.4:1971; Lexicographi Graeci 1.1–1.4.

Alphabetic letter alpha, entry 2629, γρ. 8
Ἀντεπῄει:ἀντεπήρχετο.
Ἀντεπεξελθεῖν·δοτικῇ. καὶ Ἀντεπεξέρχομαι·δοτικῇ.
Ἀντεπιτίθησιν:ἀντὶ τοῦ ἀντεπιστέλλει. Ἰσαῖος.
Ἀντεπιχειρεῖν·παρὰ Ἀριστοτέλει ἀντεπιχειρεῖν λέγεται. ἔστι
δὲ ἀντεπιχειρεῖν τὸ πρὸς τὰ λεγόμενα μὲν μὴ φέρειν ἔνστασιν, ἐπι-
χειρεῖν δὲ δι' ἄλλων τινῶν καὶ αὐτὸν πάλιν καὶ συλλογίζεσθαι, ὅτι μὴ
ἀληθὲς τὸ δεικνύμενον. ὁ γὰρ πρὸς μὲν τὸ δεικνύναι λόγος, ὅτι ἡ
ψυχὴ οὐκ ἀθάνατος, διὰ τὸ εἶδος αὐτὴν ἔνυλον εἶναι, μηδὲν δ' ἔνυλον
εἶδος χωριστὸν εἶναι τῆς ὕλης, μὴ ἐνιστάμενος, δεικνύναι δὲ πειρώμενος
δι' ἄλλων τινῶν πάλιν αὐτὴν ὅτι ἔστιν ἄφθαρτος, ἤτοι διὰ τοῦ λαμ-
βάνειν, ὅτι αἱ μαθήσεις ἀναμνήσεις, ἢ ὅτι αὐτοκίνητος, ἀντεπιχειρεῖ,
οὐκ ἐνίσταται.
Σούδα λεξικόν. Alphabetic letter alpha, entry 4497, γρ. 1
ἢ ἀπὸ τοῦ παρόντος χρόνου. οἱ δὲ Ῥωμαῖοι αὐτόθεν ἐλπίσαντες

ἤδη τὴν παρεμβολὴν αἱρήσειν. ἀντὶ τοῦ ἐκ παραχρῆμα. καὶ Θου-
κυδίδης· χειμὼν ἦν, καὶ τοῖς Ἀθηναίοις τὸν πόλεμον αὐτόθεν ποιεῖσθαι
οὔπω ἐδόκει.
Αὐτοκακὸν ἔοικε τῷδε:ἄκρως καὶ καθ' ὑπερβολὴν ἔοικε
τῷδε εὔνους.
Αὐτοκέλευστος:αὐθόρμητος. Ἀρριανός· κρότος τε ἀθρόως,
οὐκ ἐκ παραγγέλματος, ἀλλ' αὐτοκέλευστος ὡρμήθη.
Αὐτοκέραστον:οἷον εὐκέραστον, συμμέτρως κεκραμένον.
Αὐτοκίνητον.αὐτοφυές. τῷ δὲ Ἑρμείᾳ τῷ φιλοσόφῳ τὸ
αὐτοκίνητον οὐ προσήνθει τῇ πολυμαθείᾳ.
Αὐτοκλείδης·Κηδωνίδης καὶ Αὐτοκλείδης καὶ Θέρσανδρος
ὡς παιδερασταὶ σφοδροὶ διεσύροντο.
Αὐτοκόμου·Ἀριστοφάνης Βατράχοις περὶ Αἰσχύλου· φρίξας δ'
αὐτοκόμου λοφιᾶς λασιαύχενα χαίτην. ὡς εἶπεν, ὀργισθεὶς ὥσπερ σῦς.
πᾶν τὸ ἐπισκύνιον κάτω ἕλκεται.
Αὐτοκράτης,Ἀθηναῖος, κωμικὸς ἀρχαῖος. τῶν δραμάτων
αὐτοῦ Τυμπανισταί. ἔγραψε καὶ τραγῳδίας πολλάς.
Αὐτοκράτωρ:δεσπότης, ἄρχων.
Σούδα λεξικόν. kappa, entry 1640, γρ. 38
ὑγίανσιν κατὰ φύσιν, παρὰ φύσιν δὲ τὴν οἷον νόσανσιν, ὅτι ἡ μὲν ἐπὶ
τὸ κατὰ φύσιν ἄγει, ἡ δὲ ἐπὶ τὸ παρὰ φύσιν. τὸ γὰρ πρώτως
646
κινοῦν, εἰ μὲν σῶμα εἴη, καὶ αὐτὸ κινεῖται. κινεῖ γὰρ καὶ ἡ βακτηρία
τὴν θύραν καὶ τὴν βακτηρίαν ἡ χείρ, οὐδ' αὐτὴ μένουσα ἀκίνητος,
ἀλλὰ κινουμένη. ἂν δὲ τὸ πρώτως κινοῦν ἀσώματον ᾖ, οὐδεμία
ἀνάγκη καὶ αὐτὸ κινεῖσθαι ἐν τῷ ἕτερον κινεῖν, ἐπεὶ καὶ τὸ θεῖον
κινοῦν τὸ πᾶν ἀκίνητόν ἐστιν, ἑστῶσαν ἔχον καὶ οὐσίαν καὶ δύναμιν
καὶ ἐνέργειαν. ἄλλως τε δὲ οὐδὲν τῶν ὀρεκτῶν κινοῦν κινεῖται·
ὥσπερ οὐδὲ τὸ κάλλος, πολλάκις τὸν ἐραστὴν κινοῦν, οὐ κινεῖται·
οὐδὲ ἡ εἰκὼν κινοῦσα τὸν εἰς αὐτὴν ἀφορῶντα· καὶ ἕτερα τοιαῦτα.
ὅτι Πλάτων αὐτοκίνητον λέγων τὴν ψυχὴν οὐ τὴν κατὰ τόπον
κίνησιν λέγει. ὅτι ἡ ψυχὴ μεταβάλλει πολλάκις ἐκ τοῦ δυνάμει εἰς
τὸ ἐνεργείᾳ, ὡς ἐκ τοῦ μὴ εἰδέναι τόδε εἰς τὸ εἰδέναι. εἰ δὲ μετα-
βάλλει, καὶ κινεῖται. ἔστι δὲ ἡ τοιαύτη κίνησις καὶ μεταβολὴ γένεσίς
τις· ἀλλ' οὐχ ἁπλῶς οὐσίας γένεσις. διαφέρει δὲ κίνησις ἐνεργείας. ἡ
μὲν γὰρ κίνησις ἀτελής ἐστιν ἐνέργεια, ἡ δὲ ἐνέργεια ἀθρόα ἐστί· διὸ
καὶ τὰ θεῖα ἄνευ δυνάμεως ἐνέργειαί εἰσι. ζητεῖται δέ, πότερον δύο
εἰσὶν αἱ κινήσεις ἐν τῷ κινοῦντι καὶ κινουμένῳ ἢ μία, καὶ τίνος ἂν
εἴη ἡ κίνησις, τοῦ κινοῦντος ἢ τοῦ κινουμένου. καί φασιν, ὅτι τοῦ
κινουμένου· ἐκεῖνος γάρ ἐστιν ὁ ἐκ τοῦ ἀτελοῦς εἰς τὸ τέλειον προ-
βαίνων, οὐχ ὁ κινῶν, ὡς ἐπὶ τοῦ μαθητοῦ ἔχει καὶ διδασκάλου·
Σούδα λεξικόν. kappa, entry 1640, γρ. 61
ἀπὸ τοῦ ἀτελοῦς ἐπὶ τὸ τέλειον καὶ οὐκ ἔχει τὴν ἐνέργειαν ἀθρόαν,
οὐδέ ἐστιν ἄνευ δυνάμεως. ἄλλως τε ἐν οἷς τὸ πρότερον καὶ ὕστερον,
ἐν τούτοις καὶ χρόνος· ἐν οἷς δὲ χρόνος, ἐν τούτοις καὶ κίνησις· καὶ
γὰρ ἐπαλλάττουσι ταῦτα· διὸ καὶ ἐν οἷς κίνησις, ἐν τούτοις καὶ χρό-
νος. ἔστι δὲ ἐν ψυχῇ τὸ πρότερον καὶ ὕστερον· κίνησις ἄρα. ὅτι δὲ
ἐν τῇ ψυχῇ τὸ πρότερον καὶ ὕστερον· μέτεισι γοῦν ἀπὸ προτάσεως
ἐπὶ συμπεράσματα, καὶ οὐ πάντα ἅμα γινώσκει, ἀλλ' ἄλλο πρὸ ἄλλου,
οὐδὲ πάντων ἅμα ὧν οἶδε τὴν προχείρησιν ποιεῖται, ἀλλὰ τοῦ μὲν
πρότερον τοῦ δὲ ὕστερον, καὶ καθόλου μέτεισιν ἀπὸ ἀρετῆς εἰς κακίαν
καὶ ἀπὸ ἀγνωσίας εἰς γνῶσιν. καλῶς οὖν ὁ Πλάτων ἀπένειμεν αὐτῇ
τὸ αὐτοκίνητον. καὶ Ἀριστοτέλης δὲ ἀκίνητον ταύτην εἰπών, οὐ
ταύτην εἶπε τὴν κίνησιν μὴ προσεῖναι αὐτῇ, ἀλλὰ μηδεμίαν τῶν
φυσικῶν καὶ συνεγνωσμένων ἡμῖν κινήσεων. καὶ γὰρ οὔτε αὔξεται
οὔτε μειοῦται οὔτε κατὰ ποιότητα ἢ ποσότητα μεταβάλλει, ἀλλὰ κατ'
ἄλλας τινὰς κινήσεις τὰς νοητικὰς καὶ μάλιστα ζωτικάς. κινεῖται δὲ ἡ
ψυχὴ κατὰ ἀλλοίωσιν, ὡς ἀπὸ τῆς διαθέσεως εἰς ἕξιν μεταβάλλουσα,
ἐξ ἀνεπιστημοσύνης εἰς ἐπιστήμην. ὁ δὲ Ἀριστοτέλης μὴ κινεῖσθαι
ταύτην ἔφησεν, ὡς πρὸς τὰς σωματικὰς κινήσεις ἀποβλέπων. εἰ γὰρ
κινεῖται ἡ ψυχὴ μὴ κατὰ συμβεβηκός, ὑπάρχοι ἂν καὶ τόπος αὐτῇ· πᾶσαι
647
γὰρ αἱ κινήσεις ἐν τόπῳ, δηλονότι αἱ σωματικαί· πᾶν γὰρ τὸ ἐν τόπῳ

σῶμά ἐστι. τῶν κινουμένων...
Μηχανικός
Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα. “Scholia Graeca in Homeri Iliadem

(scholia vetera), vols. 1–5, 7”, Ed. Erbse, H.Berlin: De Gruyter, 1:1969;
2:1971; 3:1974; 4:1975; 5:1977; 7:1988.Book of Iliad 20, verse 36a2, line
of scholion 1
...τοὺς ἐν τῇ ξηρᾷ πολεμοῦσιν. ex. ἐριούνης:ὁ ἐρευνητικός· λόγος γάρ

ἐστιν. ἢ ὁ μέγιστα ὠφελῶν, πλεονάζοντος τοῦ οἱ δὲ τραγικοὶ (fr. ad. 588
N.2) τὸν καταχθόνιον. ἐπεὶ οὖν μετὰ λόγου ποιοῦνται τὴν μάχην οἱ
Ἕλληνες, βοηθεῖ αὐτοῖς, ἅμα δὲ καὶ διὰ Κυλλήνην. Did.
κέκαστο:Ἀρίσταρχος “κέκασται”, οὐ διὰ τοῦ οκέκαστο.. Ἥφαιστος δ'
ἅμα τοῖσι κίε:πολέμιος Ἄρει, φίλος Ἀθηνᾷ. “Ἥφαιστος δέδαεν καὶ
Παλλὰς Ἀθήνη” (ζ 233) καὶ “μητρὶ φίλῃ ἐπίηρα φέρων” (Α 572). καὶ ὅτι
τεχνικὸν τὸ Ἑλληνικόν. Ἥφαιστος δὲ διὰ τὸ φρόνιμος καὶ μηχανικὸς
καὶ τεχνίτης εἶναι, οἷοι καὶ Ἕλληνες.
Αρχιμήδης Γεωμέτρης. Quadratura parabolae Volume 2, pa 175, line 3
ΒΔΚΗ τραπέζιον ποτὶ τὸ Λ, κρεμάσθω δὲ τὸ ΒΔΗΚ τραπέζιον ἐκ τοῦ

ζυγοῦ κατὰ τὰ Β, Η σαμεῖα, κρεμάσθω δὲ καὶ τὸ Ζ χωρίον κατὰ τὸ Α καὶ
ἰσορροπείτω τῷ ΒΔΚΗ τραπεζίῳ οὕτως ἔχοντι ὡς νῦν ὑπόκειται. Φαμὶ τὸ
Ζ χωρίον ἔλασσον εἶμεν τοῦ Λ. Τετμάσθω γὰρ ἁ ΑΓ κατὰ τὸ Ε οὕτως
ὥστε, ὃν ἔχει λόγον ἁ διπλασία τᾶς ΔΒ καὶ ἁ ΚΗ ποτὶ τὰν διπλασίαν τᾶς
ΚΗ καὶ τὰν ΒΔ, τοῦτον ἔχειν τὰν ΕΗ ποτὶ τὰν ΒΕ, καὶ διὰ τοῦ Ε παρὰ
τὰν ΒΔ ἀχθεῖσα ἁ ΕΝ τετμάσθω δίχα κατὰ τὸ Θ· τοῦ δὴ ΒΔΗΚ
τραπεζίου κέντρον ἐστὶ τοῦ βάρεος τὸ Θ· δέδεικται γὰρ τοῦτο ἐν τοῖς
Μηχανικοῖς. Ἢν οὖν τὸ ΒΔΗΚ τραπέζιον κατὰ μὲν τὸ Ε κρεμασθῇ,
ἀπὸ δὲ τῶν Β,
Αρχιμήδης Γεωμέτρης. Fragmenta Fragment 14, line 3
Pappus VIII, 24 p. 1068, 19. ἀπεδείχθη γὰρ ἐν τῷ Περὶ ζυγῶν

648
Ἀρχιμήδουςκαὶ τοῖς Φίλωνος καὶ Ἥρωνος Μηχανικοῖς, ὅτι οἱ μείζονες

κύκλοι κατακρατοῦσιν τῶν ἐλασσόνων κύκλων, ὅταν περὶ τὸ αὐτὸ
κέντρον ἡ κύλισις αὐτῶν γίνηται. Pappus VIII, 19 p. 1060, 2. τῆς αὐτῆς
δέ ἐστιν θεωρίας τὸ δοθὲν βάρος τῇ δοθείσῃ δυνάμει κινῆσαι· τοῦτο γὰρ
Ἀρχιμήδους μὲν εὕρημα λέγεται μηχανικόν, ἐφ' ᾧ λέγεται εἰρηκέναι· δός
μοι, φησί, ποῦ στῶ, καὶ κινῶ τὴν γῆν.
Αθηναίος Δειπνοσοφιστές. Athenaei Naucratitae deipnosophistarum

libri xv, 3 vols.”, Ed. Kaibel, G.Leipzig: Teubner, 1–2:1887; 3:1890,
Repr. 1–2:1965; 3:1966.Book 5, Kaibel paragraph 40, line 38
..., Ἀρχιμήδης ὁ μηχανικὸς μόνος αὐτὸ κατήγαγε δι' ὀλίγων σωμάτων.
Αθηναίος Δειπνοσοφιστές. Book 5, Kaibel paragraph 43, line 36
... δυσχερῶς δὲ ὁ πρῶτος εὑρέθη ἐν τοῖς ὄρεσι τῆς Βρεττίας ὑπὸ συβώτου
ἀνδρός· κατήγαγε δ' αὐτὸν ἐπὶ θάλατταν Φιλέας ὁ Ταυρομενίτης
μηχανικός. ἡ δὲ ἀντλία καίπερ βάθος ὑπερβάλλον ἔχουσα δι' ἑνὸς ἀνδρὸς
ἐξηντλεῖτο διὰ κοχλίου, Ἀρχιμήδους ἐξευρόντος. ὄνομα δ' ἦν τῇ νηὶ
Συρακοσία·
Αθηναίος Δειπνοσοφιστές. (epitome) (0008: 003)“Athenaei

ipnosophistarum epitome, vols. 2.1–2.2”, Ed. Peppink, S.P.Leiden: Brill,
2.1:1937; 2.2:1939.Volume 2,1, page 77, line 26
... τούτοις δ' ἐν πλεκτοῖς γυργάθοις διὰ τροχιλίων εἰς τὰ θωρακία λίθοι
παρεβάλοντο καὶ βέλη διὰ τῶν παίδων. ἄγκυραι δ' ἦσαν ξύλιναι μὲν
τέσσαρες, σιδηραῖ δ' ὀκτώ. τῶν δὲ ἱστῶν ὁ μὲν δεύτερος καὶ τρίτος
εὑρέθησαν, δυσχερῶς δὲ ὁ πρῶτος εὑρέθη ἐν τοῖς ὄρεσι τῆς Βρεττανίας
ὑπὸ συβώτου ἀνδρός· κατήγαγε δ' αὐτὸν ἐπὶ θάλασσαν Φιλέας ὁ
Ταυρομενείτης μηχανικός. ἡ δὲ ἀντλία καίπερ βάθος ὑπερβάλλον ἔχουσα
δι' ἑνὸς ἐξηντλεῖτο διὰ κοχλίου, Ἀρχιμήδους ἐξευρόντος. ὄνομα δ' ἦν τῇ
νηὶ Συρακοσία· ὅτε δ' αὐτὴν ἐξέπεμπεν Ἱέρων, Ἀλεξανδρείαναὐτὴν
μετωνόμασεν. ἐφόλκια δ' ἦσαν αὐτῇ κέρκουρος τρισχίλια τάλαντα
δέχεσθαι δυνάμενος ἐπίκωπος. ἁλιάδες τε καὶ σκάφαι πλείους.
Πλούταρχος. Pericles Chapter 27, Sec. 3, line 5
..., δαπάνῃ καὶ χρόνῳ μᾶλλον ἢ τραύμασι καὶ κινδύνοις τῶν πολιτῶν
περιγενέσθαι καὶ συνελεῖν τὴν πόλιν βουλόμενος. ἐπεὶ δὲ δυσχεραίνοντας
τῇ τριβῇ τοὺς Ἀθηναίους καὶ μάχεσθαι προθυμουμένους ἔργον ἦν
κατασχεῖν, εἰςὀκτὼ μέρη διελὼν τὸ πᾶν πλῆθος ἀπεκλήρου, καὶ τῷ
649
λαχόντι τὸν λευκὸν κύαμον εὐωχεῖσθαι καὶ σχολάζειν παρεῖχε τῶν ἄλλων
τρυχομένων. διὸ καί φασι τοὺς ἐν εὐπαθείαις τισὶ γενομένους λευκὴν
ἡμέραν ἐκείνην ἀπὸ τοῦ λευκοῦ κυάμου προσαγορεύειν. Ἔφορος
(FGrH 70 F 194) δὲ καὶ μηχαναῖς χρήσασθαι τὸν Περικλέα, τὴν
καινότητα θαυμασταῖς, Ἀρτέμωνος τοῦ μηχανικοῦ παρασχόντος, ὃν
χωλὸν ὄντα καὶ φορείῳ πρὸς τὰ κατεπείγοντα τῶν ἔργων
προσκομιζόμενον ὀνομασθῆναι Περιφόρητον
Λουκιανός. Hippias “Lucian, vol. 1”, Ed. Harmon, A.M.Cambridge,

Mass.: Harvard University Press, 1913, Repr. 1961.Sec. 2, line 17
... καταφλέξαντα τῇ τέχνῃ. καὶ Θαλῆς δὲ ὁ Μιλήσιος πρὸ αὐτῶν

ὑποσχόμενος Κροίσῳ ἄβροχον διαβιβάσειν τὸν στρατὸν ἐπινοίᾳ κα-τόπιν
τοῦ στρατοπέδου μιᾷ νυκτὶ τὸν Ἅλυν περιήγαγεν, οὐ μηχανικὸς οὗτος
γενόμενος, σοφὸς δὲ καὶ ἐπινοῆσαι καὶ συνεῖναι πιθανώτατος. τὸ μὲν γὰρ
τοῦ Ἐπειοῦ πάνυ ἀρχαῖον, ὃς οὐ μόνον τεχνήσασθαι τοῖς Ἀχαιοῖς τὸν
ἵππον, ἀλλὰ καὶ συγκαταβῆναι αὐτοῖς ἐς αὐτὸν λέγεται.
Ήρων Fragmenta de horoscopiis “Heronis Alexandrini opera quae

supersunt omnia, vol. 1”, Ed. Schmidt, W.Leipzig: Teubner,
1899.Fragment 1, line 2
ΠΕΡΙ ΥΔΡΙΩΝ ΩΡΟΣΚΟΠΕΙΩΝ

... ὅπως συμβαίνει καθ' ὁμαλὴν ῥύσιν ὕδατος ἐκλαβεῖν χρόνον, λέγομεν
ὅσα καὶ Ἥρων ὁ μηχανικὸς ἐν τοῖς Περὶ ὑδρίων ὡροσκοπείων ἐδίδαξε.
’Κατασκευάζεται γὰρ ἀγγεῖόν τι ἔχον ὀπὴν ὡς ἂν κλεψύδρα, δι' ἧς
ὁμαλῶς, ὡς ἔθος, δύναται τὸ ὕδωρ
ἐκρεῖν. ὅπερ προκατασκευάζεται τὴν ἀρχὴν τῆς ἐκρύσεως ἔχον ὅτε
πρῶτον ἐκ τοῦ ὁρίζοντος ὁ ἥλιος τὴν πρώτην ἀκτῖνα προσβάλλει, καὶ τὸ
ῥεῦσαν ὕδωρ ἐν ᾧ χρόνῳ
ὁ δίσκος ὑπὲρ τὸν ὁρίζοντα γίνεται φυλάττεται χωρίς, εἶτα τὸ ἐφεξῆς ἐν
ὅλῳ τῷ νυχθημέρῳ μέχρι τῆς ἑτέρας
Αρχύτας. Testimonia “Die Fragmente der Vorsokratiker, vol. 1, 6th

edn.”, Ed. Diels, H., Kranz, W.Berlin: Weidmann, 1951, Repr.
1966.Fragment 10a, line 9
Ἀ. Ταραντῖνος τὰ ἄλλα καὶ μηχανικὸς ὢν ἐποίησεν περιστερὰν ξυλίνην

πετομένην, ἣν ὁπότε καθίσειεν, οὐκέτι ἀνίστατο. μέχρι γὰρ τούτου...
ΑΘηναίος τακτικός μηχανικός. De machinis “Griechische

Poliorketiker, vol. 1”, Ed. Schneider, R.Berlin: Weidmann, 1912;
650
Abhandlungen der königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu

Göttingen, Philol.–hist. Kl., N.F. 12, no. 5.Sec. 29, line 9
Κτησίβιος δὲ ὁ Ἀσκρηνὸς ὁ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ μηχανικὸς ἐν τοῖς

Ὑπομνήμασι κατεχώρισεν, ὥστε ἐπὶ τεῖχος ἄνευ κλίμακος ἀναβαίνειν διὰ
μηχανήματος τοιούτου. Φησί· δεῖ κατασκευάσαι ἅμαξαν τετράκυκλον καὶ
ἐπ' αὐτῆς πῆξαι ξύλον πλάγιον τετράγωνον, ἐκκοπὰς ἔχον στρογγύλας ἐξ
ἑκατέρου μέρους, κινούμενον εἰς δύο ξύλα ὄρθια, καὶ περὶ αὐτὸ σύριγγα
περιθεῖναι κηλωνευομένην...
Φαβωρίνος. Fragmenta “Favorino di Arelate. Opere”, Ed. Barigazzi,

A.Florence: Monnier, 1966.Fragment 93, line 1
Ἀρχύτας Ταραντῖνος τὰ ἄλλα καὶ μηχανικὸς ὢν ἐποίησεν περιστερὰν

ξυλίνην πετομένην· ὁπότε καθίσειεν, οὐκέτι ἀνίστατο. μέχρι γὰρ
τούτου ....
Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου. Recensio β “Der griechische

Alexanderroman. Rezension β”, Ed. Bergson, L.Stockholm: Almqvist &
Wiksell, 1965.Book 1, Sec. 31, line 37
... προσαγορεύσας αὐτοὺς Ἀλεξανδρεῖς. ἦσαν δὲ ἀρχέποδες τῶν κωμῶν
Εὐρύλιχος καὶ Μέλανθος, ὅθεν καὶ ἡ ὀνομασία ἔμεινεν. Σκέπτεται δὲ
Ἀλέξανδρος καὶ ἑτέρους ἀρχιτέκτονας τῆς πόλεως, ἐν οἷς ἦν Νουμήνιος
ὑδατικὸς λατόμος καὶ Κλεομένης μηχανικὸς Ναυκρατίτης καὶ Καρτερὸς
Ὀλύνθιος.
Πασχάλιον χρονικόν. “Chronicon paschale, vol. 1”, Ed. Dindorf,

L.Bonn: Weber, 1832; Corpus scriptorum historiae Byzantinae.Page 332,
line 6
κεʹ. ὑπ. Σκιπίωνος τὸ βʹ καὶ Ῥούφου. Ἀρχιμήδης μηχανικὸς ἐγνωρίζετο.

κϛʹ. ὑπ. Κατούλου καὶ Φίλωνος.
Damianus Scriptor De Opticis, Optica “Damianos Schrift über Optik”,

Ed. Schöne, R.Berlin: Reichsdruckerei, 1897.Sec. 14, line 5
... πρὸς γὰρ ἴσας γίνονται γωνίας ἀεί, αἳ δὴ καὶ συνίστανται πρὸς ἐκεῖνο,
ἀφ' οὗπερ ἀνακλῶνται ἢ διακλῶνται αἱ τῆς ὄψεως τῆς ἡμετέρας ἀκτῖνες.
ἀπέδειξε γὰρ ὁ μηχανικὸς Ἥρων ἐν τοῖς αὐτοῦ κατοπτρικοῖς, ὅτι αἱ πρὸς
ἴσας γωνίας κλώμεναι εὐθεῖαι ἐλάχισταί εἰσι τῶν μέσων τῶν ἀπὸ τῆς
αὐτῆς αὶ ὁμοιομεροῦς γραμμῆς πρὸς τὰ αὐτὰ κλωμένων πρὸς ἀνίσους
651
γωνίας. τοῦτο δὲ ἀποδείξας φησὶν ὅτι εἰ μὴ μέλλοι ἡ φύσις μάτην

περιάγειν τὴν ἡμετέραν ὄψιν...
Γεώργιος Κεδρηνός. Compendium historiarum “Georgius Cedrenus

Ioannis Scylitzae ope, 2 vols.”, Ed. Bekker, I.Bonn: Weber, 1:1838;
2:1839; Corpus scriptorum historiae Byzantinae.Volume 2, page 37, line
3
... τῷ αὐτῷ χρόνῳ Κροῦμος ὁ τῶν Βουλγάρων ἀρχηγὸς τὴν Σαρδικὴν

παρέλαβε, καὶ χιλιάδας ϛʹ στρατιω-τῶν κατέσφαξεν. ὁ δὲ Νικηφόρος
δῆθεν κατ' αὐτοῦ ἐξελθὼν ἀξιόλογον μὲν οὐδὲν ἐποίησε, τοῖς δὲ
περισωθεῖσιν ἐκ τῆς φυγῆς ἄρχουσιν αἰτοῦσι λόγον σωτηρίας μὴ δοὺς
τοῖς ἐχθροῖς προσφυγεῖν ἐβιάσατο, ἐν οἷς ἦν Εὐθύμιος σπαθάριος
μηχανικός. στάσεως δὲ ἐπ' αὐτῷ γινομένης, δώροις τοὺς πλείονας
ὑποκλέψας ὕστερον ἐκάκωσε δημεύσεσι καὶ ἐξορίαις καθυποβαλών...
Κωνσταντίνος 7ος Πορφυρογέννητος. De strategematibus (olim sub

auctore Herone Byzantio) “Griechische Poliorketiker”, Ed. Schneider,
R.Berlin: Weidmann, 1909, Repr. 1970; Abhandlungen der königlichen
Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philol.–hist. Kl., N.F. 11,
no. 1.Wescher page 271, line 7
...ἀνίστωνται μηχανήματα τὴν ἐπὶ τὸ τεῖχος ὁδοποιοῦντα ἐπίβασιν.

Ἐνεργὴς δὲ πρὸς τὴν τοιαύτην χρείαν καὶ ὁ προρρηθεὶς αὐλὸς φανήσεται
σύμμετρος ὢν τῷ μεγέθει πρὸς τὰ ἐπιζευχθέντα πλοῖα, ἐὰνἐπὶ τῶν ὀρθίως
ἐστηριγμένων ἐπανάγηται μετακινούμενος, ὡς προδέδεικται, ἢ ἐπὶ τοῦ
λεγομένου καρχησίου δυνάμενος ἐπὶ αὐτοῦ τὰς ἓξ ποιεῖσθαι κινήσεις,
καθάπερ καὶ αἱ λεγόμεναι γέρανοι· ἢ καὶ ἐπὶ κατακλεῖδος ἐπάνω
στύρακος ἐπικειμένης, τοῦ στύρακος δι' ἐργάτου τὴν περιστροφὴν πρὸς
ὕψος καὶ τὸ πετήσωμα
ποιουμένου. Οὕτως οὖν καὶ Δᾶμις ὁ Κολοφώνιος ἐπὶ στυράκων τὰς
σαμβύκας ἐτίθει, ὡς ὁ μηχανικὸς Βίτων ἐν τοῖς αὐτοῦ Πολιορκητικοῖς
ὑπομνήμασι. Τὰ δὲ ῥηθέντα ἐσχηματισμένα πάντα ἔκκειται.
Patria Constantinopoleos, Διήγησις περὶ τῆς Ἁγίας Σοφίας

“Scriptores originum Constantinopolitanarum, pt. 1”, Ed. Preger,
T.Leipzig: Teubner, 1901, Repr. 1975.Sec. 8, line 3
Ὑπῆρχον δὲ τεχνῖται μαΐστορες ἑκατόν, ἔχοντες ἕκαστος αὐτῶν ἀνὰ

ἑκατὸν ἀνδρῶν, ὁμοῦ γινόμενοι χιλιάδες δέκα. Καὶ οἱ μὲν πεντήκοντα
μαΐστορες μετὰ τοῦ λαοῦ αὐτῶν τὸ δεξιὸν μέρος ᾠκοδόμουν, οἱ δὲ ἕτεροι
652
πεντήκοντα ὁμοίως τὸ εὐώνυμον μέρος ᾠκοδόμουν διὰ τὸ εἰς ἔριν καὶ

σπουδὴν ταχέως κτίζεσθαι τὸ ἔργον. Τὸ δὲ σχῆμα τοῦ ναοῦ ἄγγελος
κυρίου ἔδειξε κατ' ὄναρ τῷ βασιλεῖ. Ὑπῆρχε δὲ ὁ πρωτοοικοδόμος
Ἰγνάτιοςμηχανικὸς καὶ λίαν φρονήσεως ἀντεχόμενος καὶ εἰς τὸ ἐγεῖραι
ναοὺς ἐπιτήδειος.
Patria Constantinopoleos, Διήγησις περὶ τῆς Ἁγίας Σοφίας Sec. 10, li 7
Ἀνεγείραντες δὲ τὰς ἀψίδας τῶν τε ὑπερῴων εὐωνύμων τε καὶ δεξιῶν

καὶ ταύτας στεγάσαντες κεφαλικὰς ἀψίδας, ὡρίσθη ἀγαγεῖν μιλιαρίσια
ἐκ τοῦ παλατίου τῷ κρατοῦντι ἡμέρᾳ σαββάτου· ἦν γὰρ ὥρα τρίτη τῆς
ἡμέρας καὶ προσέταξεν ὁ Στρατήγιος τοῦ ἐξελθεῖν τοὺς ἐργάτας καὶ
τεχνίτας εἰς τὸ ἄριστον· κατερχόμενος δὲ καὶ ὁ προρρηθεὶς Ἰγνάτιος, ὁ
πρῶτος τῶν οἰκοδόμων, ὁ μηχανικός, κατέλιπεν τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἄνωθεν,
ἐν ᾧ ἔκτιζον δεξιὸν μέρος ἄνωθεν τῶν ὑπερῴων, εἰς τὸ ὁρᾶν τὰ πρὸς
οἰκοδομὴν ἐργαλεῖα ἅπαντα...
Ιωάννης Ζωναράς. Epitome historiarum (lib. 13–18) “Ioannis Zonarae

epitomae historiarum libri xviii, vol. 3”, Ed. Büttner–Wobst, T.Bonn:
Weber, 1897; Corpus scriptorum historiae Byzantinae.Page 315, line 7
.... Ἄραψ γάρ τις μηχανικὸς καὶ περὶ ταύτας δεξιὸς προσῆλθε τῷ
Νικηφόρῳ ποτὲ καὶ τῷ θείῳ βαπτίσματι τελεσθείς, μὴ τυχὼν δὲ προνοίας
ἀξιολόγου διὰ τὴν ἐκείνου γλισχρότητα, εἶτα καὶ ἐπεγκαλέσας ἐκείνῳ διὰ
τὸ ἀπρονόητον, ἐτύφθη σφοδρότατα. ἐξ ἀπονοίας οὖν τοῖς Βουλγάροις
προσκεχωρήκει, καὶ δι' αὐτοῦ πᾶσαν οἱ βάρβαροι μηχανὴν ἐργάζεσθαι
μεμαθήκασιν.
Ιωάννης Φιλόπονος. In Aristotelis libros de anima commentaria

“Ioannis Philoponi in Aristotelis de anima libros commentaria”, Ed.
Hayduck, M.Berlin: Reimer, 1897; Commentaria in Aristotelem Graeca
15.Volume 15, page 308, line 11
p. 417b26 Ὁμοίως δὲ τοῦτ' ἔχει κἀν ταῖς ἐπιστήμαις τῶν αἰσθητῶν,

καὶ διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν.Οὐ μόνον, φησίν, ἡ αἴσθησις περὶ τὰ κατὰ
μέρος καὶ αἰσθητὰ ἔχουσα δεῖται τῶν ἔξωθεν παρόντων, ἵνα ἐνεργήσῃ,
ἀλλὰ καὶ αὐταὶ αἱ περὶ τὰ αἰσθητὰ ἔχουσαι ἐπιστῆμαι οὐκ ἐφ' ἑαυταῖς
ἔχουσι τὸ ἐνεργῆσαι, ὅταν βούλωνται, ἀλλὰ δεῖ καὶ ἐπὶ τούτων ὥσπερ καὶ
ἐπὶ τῆς αἰσθήσεως παρεῖναι ἔξωθεν περὶ ὃ ἡ ἀπ' αὐτῶν ἐνέργεια γίνεται.
καὶ γὰρ καὶ αὗται περὶ τὰ καθ' ἕκαστα καὶ ἔξω καὶ ἐν ἰδίᾳ ὑποστάσει
καταγίνονται, οἷον ὁ πολιτικός, ὁ μηχανικὸς καὶ ἁπλῶς οἱ κατὰ μέρος
τεχνῖται·
653
Elias Phil., In Porphyrii isagogen “Eliae in Porphyrii isagogen et

Aristotelis categorias commentaria”, Ed. Busse, A.Berlin: Reimer, 1900;
Commentaria in Aristotelem Graeca 18.1.Page 5, line 15
... οἷον ὡς ἵνα εἴπω ‘ὁ ἄνθρωπος ζῷον’, ἰδοὺ τῇ λέξει ἐνέλειπον,

ἐπλεόνασα δὲ τῷ πράγματι συμπεριλαβὼν ἀγγέλους καὶ ἄλλα ζῷα. εἰ δὲ
πάλιν εἴπω ‘ὁ ἄνθρωπός ἐστι ζῷον λογικὸν θνητὸν νοῦ καὶ ἐπιστήμης
δεκτικὸν μηχανικόν’, ἐπλεόνασα μὲν τῇ λέξει, τῷ δὲ πράγ-
ματι ἐνέλιπον, φημὶ τῷ ὁριστῷ, διότι οὐ πᾶς ἄνθρωπος μηχανικός· εἴ τι
μὲν γὰρ μηχανικόν, ἄνθρωπος, οὐκ εἴ τι δὲ ἄνθρωπος, μηχανικόν. τότε
οὖν ἀντιστρέφουσιν, ὅτε μήτε ἐλλείπωσι μήτε πλεονάζωσιν. ἐν οἷς καὶ τὸ
δεύτερον κεφάλαιον.
Πρόκλος. Hypotyposis astronomicarum positionum “Procli Diadochi

hypotyposis astronomicarum positionum”, Ed. Manitius, C.Leipzig:
Teubner, 1909, Repr. 1974.Chapter 4, Sec. 73, line 4
Ἐκκείσθωσαν οὖν καὶ αἱ τῶν ἀρχαίων τηρήσεις, καὶ ἡ κατασκευὴ τῆς

Ἱππαρχείου διόπτρας. καὶ πρῶτον, ὅπως συμβαίνει καθ' ὁμαλὴν ῥύσιν
ὕδατος ἐκλαβεῖν χρόνον, λέγομεν, ὅσα καὶ Ἥρων ὁ μηχανικὸς ἐν τοῖς
περὶ ὑδρίων ὡροσκοπείων ἐδίδαξε. κατασκευάζεται γὰρ ἀγγεῖόν τι ἔχον
ὀπήν, ὡς ἂν κλεψύδρας, δι' ἧς ὁμαλῶς, ὡς ἔθος ἐστί, δύναται τὸ ὕδωρ
ἐκρεῖν, ὅπερ προκατασκευάζεται τὴν ἀρχὴν τῆς ἐκρύσεως ἔχον, ὅτε
πρῶτον ἐκ τοῦ ὁρίζοντος ὁ ἥλιος τὴν πρώτην ἀκτῖνα προσβάλλει. καὶ τὸ
ῥεῦσαν ὕδωρ ἐν ᾧ χρόνῳ ὁ δίσκος ὅλος ὑπὲρ τὸν ὁρίζοντα γίνεται,
φυλάττεται χωρίς...

“Procli Diadochi in primum Euclidis elementorum librum commentarii”,
Ed. Friedlein, G.Leipzig: Teubner, 1873.Page 241, line 19
...εἰ ἄρα δέδοται ἴσα τάδε τοῖσδε, συναποδείκνυται καὶ ὅτι πάντα πᾶσιν
ἴσα. καὶ οὗτος πρῶτος ἀναφαίνεται τρόπος τῆς γνώσεως τῶν ἴσων πάντη
τριγώνων. Ἀλλὰ περὶ μὲν τῆς ὅλης ἀποδείξεως τοσαῦτα· Κάρπος δὲ ὁ
μηχανικὸς ἐν τῇ ἀστρολογικῇ πραγματείᾳ τὸν περὶ τῶν προβλημάτων
καὶ θεωρημάτων λόγον ἀνακινήσας – εἰ μὲν κατὰ καιρὸν ἢ μή, παρ-
είσθω πρὸς τὸ παρόν – ἐμβαλὼν δὲ ὅμως εἰς τὴν τούτων διάκρισιν τῇ
τάξει πρότερον τὸ προβληματικὸν γένος εἶναί φησι τῶν θεωρημάτων. τὰ
γὰρ ὑποκείμενα, περὶ [ἃ] τὰ συμπτώματα ζητεῖται,
Πρόκλος. In primum Euclidis elementorum librum commentarii Page

305, line 24
654
Prop. XVI, theor. VIIII. Παντὸς τριγώνου μιᾶς πλευρᾶς

προσεκβληθείσης ἡ ἐκτὸς τοῦ τριγώνου γωνία ἑκατέρας τῶν ἐντὸς
καὶ ἀπεναντίον μείζων ἐστίν.
Ταύτην τὴν πρότασιν οἱ μὲν ἐλλειπῶς προενεγκάμενοι χωρὶς τοῦ μιᾶς
πλευρᾶς προσεκβληθείσης ἀφορμὴν παρέσχον ἴσως μὲν καὶ ἄλλοις τισίν,
αὐτὰρ καὶ Φιλίππῳ, καθάπερ φησὶν ὁ μηχανικὸς Ἥρων, διαβολῆς. οὐ
γὰρ πάντως, ᾗ τρίγωνόν ἐστιν, καὶ ἐκτὸς ἔχει γωνίαν. ὅσοι δὲ περιγράφειν
τὴν αἰτίασιν ταύτην ἠθέλησαν, μετὰ τῆς ἐκκειμένης προσθήκης ταύτην
παραδεδώκασιν συνήθους οὔσης τῷ γεωμέτρῃ. καὶ γὰρ ἐν τῷ πέμπτῳ
θεωρήματι τὰς ὑπὸ τὴν βάσιν τῶν ἰσοσκελῶν γωνίας ἴσας ἀποδεῖξαι
βουλόμενος προσέθηκεν ὅτι καὶ προσεκβληθεισῶν ἴσων εὐθειῶν αἱ ὑπὸ
τὴν βάσιν γωνίαι ἴσαι εἰσίν...
Πρόκλος. In primum Euclidis elementorum librum commentarii Page

346, line 13
Τοιαύτη μὲν ἡ ἀπόδειξις ἡ Μενελάου, Ἥρων δὲ ὁ μηχανικὸς

οὑτωσὶ οὐ δι' ἀδυνάτου τὸ αὐτὸ δείκνυσιν. ἔστω τρίγωνα τὰ
αβγ δεζκαὶ αἱ ὑποθέσεις αἱ αὐταὶ ἔστωσαν. καὶ ἐπεὶ μείζων..
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Scholia in nubes (scholia recentiora

Eustathii, Thomae Magistri et Triclinii) Prolegomena de comoedia.
Scholia in Acharnenses, Equites, Nubes”, Ed. Koster, W.J.W.Groningen:
Bouma, 1974; Scholia in Aristophanem 1.3.2.Argumentum-dramatis
personae-scholion sch th-tr nub, verse 180, line 2
... ὁ ⌈Θαλὴς Θαλῆς οὗτος Μιλήσιος ἦν, εἷς τῶν ἑπτὰ σοφῶν.
οὗτος ἄκρος μηχανικὸς ἦν. ⌈στρατεύοντος δὲ [στρατεύσαντος
γὰρ τοῦ Κροίσου πρὸς Κῦρον καὶ μὴ δυναμένης τῆς στρατιᾶς αὐτοῦ
διαβῆναι τὸν Ἅλυν ποταμὸν μέγιστον ὄντα τοιόνδε τι μηχανᾶται. ἄνω τῆς
στρατιᾶς ἰὼν τέμνει τὸν ποταμὸν ἑτέρωσε ῥεῖν· οὐ πάντα, ἀλλὰ τὸ

ῥεῖθρον αὐτοῦ σχισθὲν τὸ μὲν ἓν εἰς τὴν ἀρχαίαν πορείαν ἐχώρει,
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Scholia in nubes (scholia anonyma

recentiora) “Prolegomena de comoedia. Scholia in Acharnenses, Equites,
Nubes”, Ed. Koster, W.J.W.Groningen: Bouma, 1974; Scholia in
Aristophanem 1.3.2.Play sch recent nub, verse 180d alpha, line 3
ὁ Θαλῆς ... (3) γὰρ Κροίσου ... οὐ μόνον ὁ Θαλῆς, ἀλλὰ καὶ ὁ Θάλης τοῦ
655
Θάλητος. ὥσπερ γὰρ Ἑρμέας, Ἑρμῆς, οὕτω καὶ Θαλέας Θαλῆς, καὶ διὰ
τοῦτο περισπᾶται. ὁ Θαλῆς οὗτος ἦν ⌈εἷς Va τῶν ζʹ σοφῶν, Μιλήσιος ὤν·
ἦν δὲ πρῶτος ἐν ἐκείνοις διδάξας τοῖς καιροῖς περὶ τῶν οὐρανίων· ⌈ἀλλὰ
καὶ ⌈γεωμέτρης ἄριστος ⌈μηχανικὸς δὲ ἄκρος ἦν καὶ ⌈μηχανικὸς πάνυ.
[φυσικός.] οὗτος ὁ Θαλῆς Μιλήσιος ἦν, εἷς ὢν τῶν παλαιῶν ἑπτὰ σοφῶν,
ὃς ἐδίδαξε πρῶτος τὰ μαθηματικά· ἦν δὲ καὶ ἄκρος μηχανικός. τὸν
Θαλῆν] τὸν μετεωροσκόπον , τὸν παλαιὸν γεωμέτρην ἤγουν τὸν
φιλόσοφον , τὸν σοφόν . θαυμάζομεν] θαυμάζω τὸ ἐκπλήττομαι καὶ
θαυμάζω τὸ μετὰ θαύματος δίδωμι ), διὰ θαύματος ἔχομεν ἐν θαύματι
ἔχομεν ἀνύσας] διελθών .
Σχόλια στον Αριστοφάνη. Scholia in ranas (scholia vetera) “Scholia

Graeca in Aristophanem”, Ed. Dübner, F.Paris: Didot, 1877, Repr.
1969.Argumentum-scholion sch ran, verse 1451, line 3
ἀμαθέστερόν πως εἰπὲ: ⟦Ἀγροικότερον καὶ παχύτερον.⟧ ἀπαιδευτότερον,

ἢ κοινότερον. παρὰ τὴν παροιμίαν σαφέστερόν μοι κἀμαθέστερον
φράσον. εὖ γ' ὦ Παλάμηδες: [Πρὸς τὸν Εὐριπίδην· ὅτι εἰκὸς ἐκ
Παλαμήδους πεπλάσθαι ταῦτα.] ⟦ἢ ἐπειδὴ ὁ Παλαμήδης μηχανικὸς καὶ
ἐφευρετὴς ἦν. εὗρε δὲ καὶ οὗτος μηχανὴν σωτηρίας τῇ πόλει. διὰ τοῦτο
Παλαμήδην τοῦτον καλεῖ.⟧
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΝ
ἀεικίνητον, 16, 17, 19, 20, 30, 33, 36, 37, ἀεικινήτου, 130, 139, 158, 188, 295, 296,
38, 44, 52, 53, 58, 60, 61, 62, 67, 73, 77, 338, 408
81, 82, 94, 107, 109, 111, 124, 129, 133, ἀκίνητον, 9, 16, 17, 23, 24, 25, 31, 35, 38,
140, 141, 142, 147, 148, 149, 150, 153, 74, 77, 88, 89, 90, 98, 100, 101, 103,
158, 168, 188, 194, 201, 333, 334, 335, 144, 145, 146, 157, 163, 166, 168, 179,
336, 337, 338, 340, 341, 344, 347, 348, 181, 185, 214, 217, 220, 221, 222, 223,
354, 355, 392, 393, 395, 396, 401, 402, 225, 226, 227, 228, 229, 243, 244, 245,
403, 404, 406, 408, 439, 440, 441, 447, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 254, 255,
448, 453, 456, 457, 615, 616, 617, 622 256, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 269,
ἀεικίνητον αὐτοκίνητον, 20, 148 270, 271, 272, 273, 277, 280, 281, 290,
ἀεικίνητος, 52, 58, 83, 93, 107, 123, 133, 293, 294, 296, 297, 298, 299, 300, 303,
150, 151, 152, 153, 311, 334, 341, 344, 306, 307, 308, 309, 323, 324, 329, 354,
439, 440, 447, 453, 507, 562, 589, 628, 355, 374, 375, 376, 379, 424, 425, 437,
631 460, 472, 473, 474, 475, 476, 478, 487,
656
488, 502, 512, 521, 531, 553, 560, 561, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62,
562, 565, 566, 567, 569, 572, 573, 574, 67, 68, 69, 72, 73, 75, 76, 77, 78, 79, 80,
576, 577, 578, 579, 587, 588, 589, 596, 82, 85, 86, 88, 89, 90, 94, 97, 98, 99,
606, 633 100, 102, 105, 107, 108, 109, 112, 114,
ἀμετάβλητον, 23, 123, 234, 328, 329, 115, 116, 117, 118, 122, 124, 125, 127,
380, 489, 561, 562, 572, 573, 591 132, 133, 134, 135, 137, 139, 140, 141,
ἀντικινεῖσθαι, 98, 255, 256 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149,
Ἀριστοτέλης, 17, 24, 36, 37, 69, 77, 88, 150, 151, 153, 154, 155, 156, 157, 158,
89, 104, 106, 115, 134, 141, 142, 143, 159, 160, 163, 164, 165, 166, 167, 169,
144, 145, 156, 157, 167, 169, 170, 174, 170, 172, 173, 176, 177, 178, 179, 180,
175, 177, 179, 180, 205, 206, 207, 213, 181, 182, 184, 190, 192, 195, 198, 201,
214, 217, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 203, 206, 208, 209, 210, 211, 212, 214,
228, 229, 232, 234, 235, 250, 251, 252, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 225,
253, 255, 270, 271, 272, 281, 282, 283, 226, 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233,
284, 285, 287, 288, 289, 301, 302, 306, 234, 235, 236, 238, 239, 240, 241, 242,
310, 311, 312, 314, 331, 332, 346, 354, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250,
361, 413, 415, 420, 421, 428, 432, 437, 251, 252, 253, 254, 255, 256, 257, 258,
442, 443, 453, 464, 540, 633 259, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266,
Ἀρτέμωνος, 635 267, 268, 269, 270, 271, 272, 273, 274,
ἀρχὴ τῆς κινήσεως, 19, 97, 139, 140, 141, 275, 276, 277, 278, 279, 281, 282, 283,
142, 155, 156, 157, 381, 382 284, 285, 286, 287, 288, 289, 290, 291,
ἀρχὴν κινήσεως, 245, 246, 281, 282, 283, 292, 293, 294, 299, 300, 301, 302, 303,
387, 391 304, 305, 306, 307, 308, 309, 311, 314,
Αρχιμήδης, 633, 634 317, 318, 319, 324, 325, 327, 328, 332,
Ἀρχιμήδους, 634, 635 333, 334, 335, 336, 337, 338, 340, 341,
Αρχύτας, 636 343, 344, 347, 348, 351, 352, 353, 354,
ἀτμὸς, 32 355, 356, 357, 358, 359, 360, 361, 363,
αὐτεξουσιότης καὶ* αὐτοκινησία, 199 365, 366, 367, 368, 369, 370, 371, 372,
αὑτὸ κινεῖν, 99, 302, 303 373, 374, 375, 378, 379, 382, 383, 385,
αὐτοκινησίᾳ, 67, 159, 468 386, 387, 388, 389, 390, 391, 392, 393,
αὐτοκινησίαν, 119, 129, 150, 151, 152, 394, 395, 396, 400, 401, 402, 403, 404,
158, 286, 289, 388, 470, 490, 503, 523, 406, 407, 408, 409, 410, 411, 413, 414,
526, 558 415, 420, 424, 425, 426, 429, 431, 436,
αὐτοκίνησις ἢ αὐτοδύναμις, 196 437, 439, 440, 441, 442, 443, 446, 447,
αὐτοκίνητα, 21, 31, 34, 67, 100, 101, 104, 448, 453, 454, 460, 461, 462, 463, 464,
105, 115, 149, 157, 187, 205, 206, 236, 465, 466, 471, 472, 473, 474, 475, 476,
237, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 292, 477, 480, 481, 483, 485, 486, 487, 488,
293, 294, 298, 306, 320, 323, 324, 331, 490, 491, 495, 496, 503, 504, 508, 509,
364, 365, 369, 370, 371, 372, 373, 374, 510, 511, 512, 514, 515, 520, 521, 522,
375, 382, 472, 473, 477, 484, 508, 516, 525, 527, 529, 530, 531, 532, 533, 540,
518, 519, 520, 522, 527, 544, 558, 571, 542, 545, 550, 552, 554, 555, 556, 557,
584, 600, 602, 603, 605, 612, 614, 618, 558, 559, 561, 562, 563, 564, 565, 566,
620, 623, 625 567, 569, 570, 571, 572, 573, 574, 575,
αὐτοκίνητα ὑφ' ἑαυτοῦ κινεῖται, 206 576, 577, 581, 582, 583, 584, 585, 586,
αυτοκίνητο, 10, 11, 12, 13, 14, 15 587, 588, 589, 590, 591, 594, 595, 596,
αὐτοκίνητοι, 56, 135, 154, 155, 320, 418, 597, 598, 603, 604, 606, 607, 609, 610,
419, 459, 493, 494, 530, 539, 541, 542, 611, 614, 615, 616, 617, 618, 621, 622,
543, 544 624, 625, 627, 628, 629, 632, 633
αὐτοκίνητον, 9, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, αὐτοκίνητόν, 17, 18, 21, 22, 25, 33, 45,
22, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 34, 35, 71, 78, 81, 83, 85, 86, 98, 113, 127, 128,
36, 37, 38, 40, 41, 44, 46, 48, 49, 50, 51, 136, 154, 158, 238, 252, 253, 258, 259,
657
260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 272, 479, 504, 532, 533, 534, 545, 548, 554,
273, 274, 296, 310, 319, 325, 326, 352, 555, 558, 560, 562, 564, 566, 571, 576,
393, 457, 458, 488, 549, 553, 560, 572, 577, 593, 616
573, 585 αὐτοκινήτῳ, 16, 17, 23, 29, 58, 90, 100,
αὐτοκίνητον ἀεικίνητον, 20, 147, 148, 101, 104, 107, 110, 120, 129, 137, 138,
334, 340, 341, 403, 622 160, 194, 208, 209, 210, 227, 228, 229,
αὐτοκίνητον ἅμα καὶ ἑτεροκίνητον, 573, 254, 257, 258, 259, 260, 261, 280, 281,
574 308, 329, 337, 338, 392, 433, 434, 450,
αὐτοκίνητον ἐκινεῖτο, 100 492, 522, 560, 572, 573, 582, 583, 598
αὐτοκίνητον κινεῖ, 98 αὐτοκινήτων τὰ ἑτεροκίνητα, 321
αυτοκίνητος, 12, 13, 14, 15 αὐτόματον, 112
αὐτοκίνητος, 11, 12, 16, 19, 20, 23, 24, Βίτων, 638
25, 32, 36, 45, 46, 47, 70, 71, 72, 74, 75, Γρηγόριος Θαυματουργός, 16, 17, 129
76, 77, 81, 83, 84, 92, 93, 96, 106, 110, Δαμάσκιος, 552, 553, 554, 555, 556, 557,
111, 122, 126, 129, 130, 133, 137, 138, 558, 559, 560, 561, 562, 563, 564, 566,
140, 141, 142, 146, 147, 148, 150, 151, 567, 568, 569, 570, 571, 572, 573, 574,
152, 153, 155, 156, 161, 164, 165, 166, 575, 576, 577, 578, 579, 580, 581, 582,
167, 171, 174, 175, 176, 183, 199, 200, 583, 584, 585, 586, 587, 588, 589, 590,
207, 211, 212, 215, 221, 222, 235, 289, 591, 592, 593, 594, 595, 596, 597, 598,
305, 310, 311, 313, 316, 318, 319, 322, 599
329, 333, 334, 335, 336, 337, 338, 339, δύναμιν, 18, 19, 23, 27, 28, 30, 56, 74, 94,
340, 341, 342, 345, 347, 348, 349, 350, 103, 112, 113, 120, 123, 130, 132, 137,
355, 358, 360, 361, 362, 365, 384, 393, 161, 175, 183, 190, 191, 192, 195, 196,
395, 396, 404, 406, 412, 413, 427, 431, 204, 205, 206, 207, 277, 303, 304, 318,
433, 434, 438, 439, 440, 441, 442, 443, 321, 328, 331, 356, 371, 372, 373, 374,
447, 452, 456, 457, 467, 478, 479, 482, 375, 390, 391, 398, 399, 426, 427, 429,
486, 488, 492, 493, 499, 500, 506, 507, 447, 448, 461, 475, 476, 477, 478, 480,
517, 525, 529, 530, 535, 555, 557, 558, 482, 491, 492, 493, 507, 514, 517, 520,
561, 562, 568, 578, 580, 582, 583, 589, 525, 531, 532, 538, 543, 551, 590, 607,
592, 609, 612, 613, 619, 621, 622, 626, 610, 614, 632
627, 628, 629, 630, 631 δύναμις, 18, 30, 33, 45, 56, 73, 81, 93,
αὐτοκίνητός, 17, 20, 32, 45, 78, 79, 81, 111, 113, 133, 158, 174, 180, 184, 190,
129, 149, 159, 171, 172, 173, 318, 319, 213, 306, 318, 390, 398, 426, 427, 429,
349, 359, 360, 390, 401, 402, 404, 428, 432, 444, 459, 484, 553, 628, 631
439, 441, 454, 455, 457, 458, 526, 537, δύναμις ὁ καταδεέστερος ἵππος, 158
590, 591, 592, 611, 628, 629 δύναμις ὁ κρείττων τῶν ἵππων, 158
αὐτοκίνητός ἐστι, 149, 159, 173, 439, ἐνέργεια, 57, 63, 64, 65, 74, 94, 95, 96,
441, 455, 537, 590, 591, 628, 629 106, 111, 152, 168, 169, 170, 184, 199,
αὐτοκινήτου, 20, 23, 26, 38, 40, 41, 43, 237, 314, 315, 316, 348, 388, 400, 459,
62, 68, 85, 86, 91, 100, 101, 130, 139, 482, 487, 490, 541, 550, 555, 561, 562,
140, 141, 142, 146, 150, 151, 153, 162, 628, 630, 632
177, 179, 211, 212, 214, 216, 218, 225, ἐνέργειαν, 23, 24, 31, 57, 124, 126, 132,
227, 228, 229, 230, 235, 238, 239, 240, 152, 153, 162, 166, 169, 170, 175, 184,
241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 250, 188, 195, 196, 199, 212, 229, 231, 232,
251, 255, 256, 257, 258, 259, 260, 261, 234, 257, 258, 259, 260, 261, 278, 279,
262, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269, 303, 310, 314, 321, 328, 354, 366, 367,
276, 280, 281, 305, 309, 312, 317, 323, 371, 372, 373, 374, 375, 388, 390, 410,
325, 326, 327, 328, 329, 338, 347, 350, 414, 428, 444, 446, 462, 478, 482, 487,
368, 378, 379, 391, 393, 398, 408, 420, 488, 490, 491, 502, 503, 512, 515, 523,
421, 422, 423, 424, 425, 427, 432, 435, 530, 531, 537, 556, 558, 559, 578, 582,
445, 449, 460, 461, 462, 463, 464, 468, 583, 606, 628, 629, 630, 632
658
Ερμίας, 18, 19, 136, 137, 138, 139, 140, 288, 289, 294, 295, 296, 297, 300, 303,
141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 316, 325,
150, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 326, 327, 328, 354, 355, 359, 360, 363,
158, 159 365, 366, 367, 368, 369, 378, 379, 381,
ἐστι τὸ αὐτοκίνητον, 144, 145, 158 382, 383, 384, 388, 389, 413, 449, 455,
ἑτεροκίνητον, 20, 24, 25, 137, 138, 143, 457, 458, 460, 461, 487, 512, 530, 534,
144, 148, 153, 157, 159, 166, 176, 180, 537, 542, 554, 557, 559, 569, 570, 582,
191, 222, 292, 303, 319, 322, 323, 324, 583, 632
392, 420, 421, 425, 427, 435, 437, 450, κινεῖν, 32, 48, 49, 50, 51, 68, 75, 78, 88,
468, 474, 475, 476, 479, 487, 488, 491, 89, 91, 98, 100, 101, 103, 104, 105, 121,
522, 526, 527, 564, 565, 569, 572, 573, 145, 153, 154, 170, 207, 208, 209, 210,
575, 576, 577, 587, 588, 593 220, 238, 240, 241, 242, 247, 248, 249,
ἑτεροκίνητόν, 20, 176, 317, 318, 522, 250, 251, 252, 253, 255, 256, 257, 258,
572, 573 259, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266,
ἑτεροκίνητον φαινόμενόν, 572, 573 267, 268, 269, 270, 271, 272, 273, 274,
ἑτεροκίνητος, 110, 111, 150, 151, 184, 275, 276, 282, 283, 284, 285, 286, 287,
491, 495, 496, 529, 590, 591 288, 292, 293, 294, 295, 296, 297, 298,
ἑτεροκινήτου, 19, 20, 143, 144, 145, 146, 302, 303, 304, 305, 307, 308, 309, 316,
158, 177, 226, 227, 228, 229, 292, 415, 346, 351, 352, 354, 355, 359, 360, 363,
424, 425, 545, 555, 563, 564, 566, 567, 365, 366, 367, 368, 378, 379, 382, 384,
569, 570, 573, 574, 576, 577, 594, 595 391, 393, 447, 448, 450, 466, 470, 471,
ἑτεροκινήτῳ, 110, 158, 424, 425, 491, 472, 473, 475, 476, 477, 488, 495, 496,
559, 571 499, 500, 505, 512, 530, 560, 585, 632
Ευστάθιος, 600, 601, 602, 603, 604, 605 κινεῖν ἑαυτὸ κινούμενον, 208, 209
Ήρων, 9, 635 κινεῖσθαι, 15, 17, 19, 20, 45, 51, 65, 66,
Ἥρων, 635, 637, 639, 640 68, 71, 72, 74, 75, 76, 77, 79, 83, 84, 85,
Ἥρωνος, 634 86, 88, 89, 90, 96, 98, 99, 100, 101, 102,
Ἥφαιστος, 602, 603, 633 103, 104, 105, 121, 127, 128, 134, 143,
Ἡφαίστου, 31, 422, 423, 603 144, 146, 147, 149, 154, 163, 164, 169,
Θαλῆς, 17, 36, 77, 94, 606, 635, 641 170, 179, 196, 205, 206, 207, 208, 209,
Ἰγνάτιοςμηχανικὸς, 638 210, 218, 225, 226, 227, 228, 229, 234,
Ιωάννης Φιλόπονος, 331, 332, 333, 334, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 243, 244,
335, 336, 337, 338, 339, 340, 341, 342, 245, 246, 247, 248, 249, 251, 252, 253,
343, 344, 345, 346, 347, 348, 349, 350, 254, 255, 256, 264, 265, 266, 267, 268,
351, 352, 353, 354, 355, 356, 357, 358, 269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276,
359, 360, 361, 362, 363, 364, 365, 366, 277, 278, 280, 285, 286, 287, 288, 290,
367, 368, 369, 370, 371, 372, 373, 374, 293, 294, 295, 296, 297, 298, 303, 304,
375, 376, 377, 378, 379, 380, 381,382, 305, 306, 307, 308, 309, 310, 312, 313,
383, 384, 385, 386, 387, 388, 389, 390, 316, 317, 323, 324, 325, 326, 336, 350,
391, 392, 393, 394 351, 354, 355, 356, 357, 359, 360, 361,
Κάρπος, 640 363, 365, 366, 367, 368, 385, 392, 393,
κινεῖ, 9, 16, 21, 22, 24, 35, 45, 71, 73, 75, 398, 400, 409, 410, 446, 448, 450, 460,
76, 77, 78, 81, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 94, 461, 462, 463, 465, 471, 472, 473, 474,
97, 98, 99, 100, 101, 105, 154, 155, 168, 475, 476, 477, 499, 500, 504, 505, 510,
170, 171, 173, 190, 206, 207, 209, 210, 511, 512, 521, 537, 547, 555, 557, 560,
220, 221, 226, 227, 228, 229, 237, 238, 602, 632, 633
239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, κινεῖσθαί, 35, 44, 102, 176, 225, 226, 227,
250, 251,252, 253, 254, 255, 256, 257, 228, 242, 243, 247, 290, 291, 304, 307,
258, 259, 260, 261, 262, 266, 267, 268, 461, 462
269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276, κινεῖται, 9, 16, 20, 21, 22, 24, 33, 35, 45,
277, 281, 282, 283, 284, 285, 286, 287, 67, 68, 69, 71, 72, 75, 76, 77, 81, 82, 84,
659
85, 86, 87, 89, 90, 97, 99, 100, 101, 102, 447, 448, 450, 454, 459, 461, 462, 471,
103, 105, 123, 127, 128, 147, 148, 154, 472, 473, 474, 475, 477, 479, 480, 483,
155, 156, 164, 167, 168, 169, 170, 171, 486, 503, 504, 505, 513, 515, 521, 525,
172, 173, 185, 190, 205, 206, 207, 220, 536, 537, 539, 540, 589
221, 225, 230, 234, 236, 237, 238, 240, κινήσεως αἴτιον, 217, 297, 298
241, 242, 245, 246, 247, 248, 249, 250, κινήσεως τάξιν, 216
251, 252, 253, 254, 255, 257, 258, 259, κίνησιν, 16, 17, 28, 33, 36, 37, 39, 42, 45,
260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 48, 56, 68, 71, 72, 74, 78, 80, 81, 82, 83,
268, 269, 271, 272, 273, 274, 275, 276, 95, 96, 98, 99, 102, 104, 106, 112, 114,
277, 278, 280, 281, 282, 283, 284, 285, 119, 124, 127, 128, 129, 147, 148, 149,
286, 287, 288, 290, 291, 296, 299, 300, 154, 155, 163, 166, 169, 170, 171, 190,
301, 302, 303, 304, 305, 307, 308, 309, 193, 194, 196, 203, 205, 206, 207, 214,
310, 311, 315, 316, 318, 319, 323, 324, 215, 216, 220, 224, 225, 226, 227, 228,
325, 326, 327, 328, 336, 354, 356, 357, 229, 230, 231, 233, 234, 235, 236, 242,
358, 359, 360, 361, 362, 363, 365, 366, 243, 244, 252, 256, 257, 258, 259, 260,
367, 368, 369, 376, 378, 379, 380, 382, 261, 262, 266, 267, 268, 269, 270, 271,
383, 389, 392, 393, 446, 448, 449, 459, 272, 273, 282, 283, 284, 285, 286, 287,
461, 462, 472, 473, 474, 475, 485, 486, 288, 292, 294, 295, 296, 297, 298, 300,
487, 488, 511, 512, 521, 523, 530, 533, 301, 302, 303, 305, 307, 308, 311, 312,
546, 547, 554, 555, 557, 558, 559, 561, 321, 323, 324, 336, 350, 351, 352, 353,
562, 569, 582, 583, 594, 595, 620, 632, 354, 355, 356, 357, 358, 360, 364, 365,
633 377, 378, 379, 382, 383, 385, 388, 389,
κινεῖται ἀφ' ἑαυτῆς, 173 390, 409, 410, 413, 442, 443, 446, 448,
κινεῖται τὰ φορητὰ, 128 463, 470, 479, 480, 486, 499, 500, 503,
κινήσεις, 22, 43, 69, 85, 86, 87, 99, 102, 504, 512, 523, 528, 531, 532, 533, 535,
113, 118, 119, 134, 142, 143, 144, 147, 537, 546, 547, 549, 557, 561, 581, 589,
154, 155, 168, 208, 209, 210, 225, 226, 608, 612, 613, 632, 633
228, 229, 235, 237, 289, 295, 298, 299, κίνησιν κινεῖν ἀκίνητα, 297
312, 316, 318, 319, 327, 328, 354, 355, κίνησις, 27, 56, 57, 63, 64, 65, 66, 68, 69,
356, 380, 381, 382, 391, 449, 466, 470, 74, 75, 94, 95, 96, 97, 104, 106, 121,
477, 478, 480, 487, 501, 511, 512, 532, 146, 147, 149, 150, 151, 153, 154, 155,
533, 538, 543, 589, 629, 632, 633 161, 168, 169, 170, 171, 179, 195, 199,
κινήσεις καὶ μεταβολαί, 102 200, 206, 207, 215, 216, 223, 224, 233,
κινήσεως, 17, 19, 21, 28, 33, 39, 42, 49, 234, 235, 237, 239, 240, 241, 256, 257,
50, 52, 53, 54, 55, 60, 63, 64, 65, 68, 73, 267, 268, 269, 290,292, 294, 295, 297,
78, 80, 82, 85, 86, 87, 88, 95, 96, 97, 299, 300, 301, 303, 306, 307, 308, 312,
100, 101, 102, 104, 109, 114, 123, 126, 314, 316, 328, 354, 356, 358, 359, 360,
128, 133, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 361, 377, 378, 380, 382, 384, 388, 390,
145, 146, 148, 155, 156, 157, 158, 169, 409, 410, 413, 437, 441, 442, 445, 446,
170, 181, 193, 195, 203, 206, 208, 209, 447, 450, 460, 465, 470, 477, 482, 486,
210, 214, 215, 216, 217, 219, 222, 223, 503, 512, 523, 531, 534, 535, 537, 538,
224, 229, 230, 232, 235, 237, 238, 240, 540, 543, 557, 581, 627, 628, 630, 632
241, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, κινητικὴν, 29, 36, 48, 49, 50, 94, 190,
250, 251, 257, 258, 259, 260, 281, 282, 207, 353, 390, 527
283, 284, 287, 290, 291, 292, 293, 294, κινητὸν, 16, 17, 24, 129, 178, 185, 310
295, 296, 297, 298, 302, 303, 304, 305, κινητῶν ἢ ἀκινήτων ἢ αὐτοκινήτων, 185
306, 307, 309, 310, 311, 312, 314, 316, κινούμενα, 9, 16, 21, 22, 35, 73, 74, 98,
320, 321, 323, 324, 346, 350, 353, 355, 101, 102, 104, 168, 191, 205, 206, 207,
356, 357, 364, 365, 368, 374, 375, 376, 208, 209, 210, 222, 223, 230, 239, 240,
381, 382, 384, 385, 386, 387, 388, 389, 241, 266, 267, 268, 269, 290, 292, 293,
390, 391, 392, 393, 413, 441, 444, 445, 294, 296, 297, 306, 316, 325, 326, 331,
660
352, 357, 369, 380, 394, 446, 448, 472, 352, 353, 357, 362, 369, 377, 381, 382,
473, 474, 475, 492, 503, 505, 555, 581, 406, 532, 533, 555,606
620 κινοῦντος, 20, 21, 22, 35, 51, 85, 86, 87,
κινούμενον, 17, 20, 21, 22, 35, 45, 48, 51, 89, 90, 97, 98, 103, 119, 129, 163, 164,
60, 64, 65, 66, 74, 78, 84, 85, 86, 88, 89, 184, 194, 205, 207, 230, 236, 238, 239,
90, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 105, 109, 240, 241, 242, 247, 254, 259, 260, 261,
129, 145, 148, 167, 174, 194, 203, 205, 262, 263, 264, 265, 269, 270, 271, 272,
207, 208, 209, 210, 222, 227, 228, 229, 273, 274, 275, 276, 279, 299, 300, 302,
230, 231, 232, 235, 236, 238, 239, 240, 303, 304, 306, 307, 308, 309, 310, 316,
241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 327, 328, 365, 368, 369, 370, 511, 559,
249, 250, 251, 254, 255, 256, 266, 267, 588, 632
268, 269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, Κλεομένης, 636
276, 277, 278, 279, 280, 281, 282, 283, Κτησίβιος, 636
287, 288, 292, 293, 295, 297, 298, 299, κυκλοφορούμενον, 28, 384, 389
303, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 316, λέγεσθαι αὐτοκίνητον, 98, 366, 367
319, 321, 323, 324, 325, 326, 327, 328, μηχάνημα, 24, 182
357, 359, 360, 361, 365, 366, 367, 368, Μηχανικοῖς, 634
369, 370, 378, 379, 381, 383, 384, 385, μηχανικόν, 634, 639
388, 389, 390, 392, 393, 394, 450, 457, μηχανικὸς, 633, 634, 635, 636, 637, 638,
458, 461, 466, 471, 473, 474, 475, 482, 639, 640, 641
486, 487, 511, 512, 521, 526, 537, 540, μηχανικοῦ, 635
554, 555, 556, 557, 559, 569, 572, 573, Ὅμηρος, 27, 31, 134, 200, 320, 431, 497,
579, 581, 588, 589 609, 611
κινούμενον συνεχές, 100, 101 Παλαμήδης, 641
κινοῦν, 21, 22, 24, 35, 45, 51, 60, 70, 71, πᾶν γὰρ αὐτοκίνητον ἀεικίνητόν ἐστι, 337
74, 81, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 98, 99, περιφορά ἐστι κίνησις ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ,
100, 101, 103, 105, 109, 148, 184, 203, 195
204, 205, 206, 207, 208, 209, 210, 214, Πλάτων, 17, 19, 28, 36, 38, 43, 44, 57, 77,
222, 226, 227, 228, 229, 230, 238, 239, 105, 106, 107, 121, 125, 134, 136, 140,
240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 141, 142, 143, 144, 149, 157, 163, 164,
248, 249, 250,251, 252, 253, 254, 255, 168, 169, 170, 172, 179, 180, 181, 202,
256, 257, 258, 270, 271, 272, 273, 274, 217, 219, 223, 224, 225, 226, 227, 228,
275, 276, 277, 278, 279, 281, 282, 283, 229, 234, 281, 282, 283, 284, 285, 286,
287, 288, 290, 291, 292, 293, 294, 295, 302, 303, 310, 315, 340, 341, 347, 351,
296, 297, 298, 299, 300, 301, 302, 303, 352, 353, 354, 355, 361, 384, 388, 389,
304, 305, 306, 307, 308, 309, 310, 313, 390, 392, 393, 395, 407, 408, 413, 426,
319, 323, 324, 325, 326, 350, 351, 354, 427, 428, 439, 440, 461, 462, 465, 480,
355, 356, 357, 361, 365, 366, 367, 369, 484, 485, 508, 523, 524, 528, 529, 536,
379, 381, 382, 383, 391, 392, 393, 446, 539, 551, 580, 587, 588, 606, 608, 614,
448, 450, 460, 461, 466, 473, 474, 475, 615, 632, 633
476, 487, 508, 509, 511, 512, 554, 556, Πλάτωνα, 39, 40, 42, 43, 48, 49, 61, 62,
559, 568, 569, 572, 573, 588, 632 159, 168, 176, 208, 209, 210, 214, 215,
κινοῦν ἢ κινεῖσθαι, 98 222, 225, 281, 287, 288, 303, 314, 351,
κινοῦν καὶ τὸ κινούμενον διαφέροντα, 352, 354, 355, 384, 387, 393, 413, 426,
205 437, 440, 445, 446, 460, 513, 518, 540,
κινοῦντα, 17, 19, 22, 36, 37, 38, 48, 49, 608
50, 51, 77, 78, 90, 91, 98, 104, 124, 143, Πλούταρχος, 16, 26, 27, 28, 29, 30, 624
144, 168, 169, 237, 239, 240, 241, 242, Συμπλίκιος., 202, 203, 204, 205, 206, 207,
243, 267, 268, 269, 289, 290, 291, 292, 208, 209, 210, 216, 217, 218, 219, 220,
298, 304, 306, 323, 324, 325, 326, 351, 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228,
229, 230, 231, 232, 233, 234, 235, 236,
661
237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα, 600, 601,
245, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 602, 603, 604, 623, 624, 633
253, 254, 255, 256, 257,258, 259, 260, Ταυρομενείτης, 635
261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 268, Φιλέας ὁ Ταυρομενίτης, 634
269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276, Φορά ἐστι κίνησις ἐκ τόπου εἰς τόπον,
277, 278, 279, 280, 281, 282, 283, 284, 195
285, 286, 287, 288, 289, 290, 291, 292, φορᾶς δηλωτικόν, 26, 91
293, 294, 295, 296, 297, 298, 299, 300, φορητά, 82, 127
301, 302, 303, 304, 305, 306, 307, 308, Χρόνος ἐστὶ μέτρον, 195
309, 310, 311, 312, 313, 314, 315, 316,
317, 318, 319, 320, 321, 322, 323, 324,
325, 326, 327, 328, 329, 330
TLG Texts doing_search αυτοκιν tlg Go
UTF-8 search TLG Texts

Οδυσσέας Γκιλής. ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΝ-Αεικίνητον, ... Αποσπασματα Από Αρχαία Κείμενα. Θεσσαλονίκη 2018

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Οδυσσέας Γκιλής. ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΝ-Αεικίνητον, ... Αποσπασματα Από Αρχαία Κείμενα. Θεσσαλονίκη 2018

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Οδυσσέας Γκιλής. ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΝ-Αεικίνητον, ... Αποσπασματα Από Αρχαία Κείμενα. Θεσσαλονίκη 2018

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Συριανός. Αριστοτέλης, σχόλια Μετά τα Φυσικά.................................................................409

Σχετικό θέμα είναι και η εργασία μου «αυτόματος-αυτόματον¨.

Το αυτοκίνητο στην Αρχαία Ελλάδα. Έκθεση του

Εκατοντάδες επισκέπτες που βρέθηκαν τις τελευταίες ημέρες στα

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η έκθεση, μέσα από τη διατύπωση

Υπήρξε αυτοκίνητο στην αρχαία Ελλάδα και μάλιστα με αυτόματη

Χρησιμοποιήθηκαν η ιμαντοκίνηση, η οδοντοκίνηση και η αλυσοκίνηση

αντίστροφο; Χρησιμοποιήθηκαν έμβολα και κύλινδροι, βαλβίδες

H συγκεκριμένη έκθεση (με λειτουργικά εκθέματα, αναλυτικά σχέδια και

Η πορεία του δυτικού τεχνολογικού πολιτισμού, όπως ο κ. Κοτσανάς

Η εξέλιξη της σημερινής τεχνολογίας, λοιπόν, διευκρινίζει ο ίδιος, θα

Λεξικόν Δημητράκου. Τόμος Γ΄. 1198

Αυτοκινητιστής, αυτοκινητοδρόμιον, αυτοκίνητον, αυτοκίνητος, Αριστ.

Αριστοτέλης Φυσικά. (4 B.C.) Bekker p. 258a γρ. 2.

...ὅλον ὑφ’ ὅλου κινεῖται, κατὰ συμβεβηκὸς ἂν ταῦτα κινοῖ

Ήρων μηχανικός. Ορισμοί. Heronis lexandrini opera quae supersunt

Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς (Αλεξάνδρεια, πιθ. 10 μ.Χ. - Αλεξάνδρεια, πιθ. 75 μ.Χ.)

6. Πνευματικά Α και Β, με τα αυτόματα πνευματικά και υδραυλικά συστήματα.

Λεξικόν Δημητράκου τόμ. Γ. Σελ 1198. Αυτοκίνητος, Αριστ. Φυσ. 258..

Λεξικά Νεοελληνικής γλώσσας. Τριανταφυλλίδη,

Λεξικό Τριανταφυλλίδη αυτοκινητάδα η [aftokinitáδa] Ο25α : διαδρομή

[αυτοκίνητ(ο) -άδα] Λεξικό Γεωργακά αυτοκινητάδα [aftocinitá∂a] η,

 ① trip or ride in a car, car ride (syn αυτοκινητοδρομία 1):

 του αρέσει η ~ ② in adv function by car:

o πήγανε στην εξοχή ~ [der of αυτοκίνητο w. suff -άδα2]

o τ' αυτοκινητάκια της Aσφάλειας τρέχουν

 ② specif, pl Dodg 'em cars (syn phr συγκρουόμενα αυτοκίνητα)

[Λεξικό Τριανταφυλλίδη] αυτοκινητικός -ή -ό [aftokinitikós] Ε1 :

[λόγ. αυτοκίνητ(ον) -ικός (διαφ. το ελνστ. αὐτοκινητικός `που κινείται

[fr kath αυτοκινητικός ← PatrG 'self-moving' (Dionys. Areop., 5th

[λόγ. αυτοκίνητ(ον) -ισμός μτφρδ. γαλλ. automobilisme (-isme = -ισμός)]

 automobile, car, auto, e.g. αυτοκινητοαγορά,

Ευρώπη. β. εργοστάσιο κατασκευής αυτοκινήτων: Εργάζεται σε μια ~ στη

[λόγ. αυτοκίνητ(ον) -ο- + βιομηχανία]

[λόγ. αρχ. αὐτοκίνητος]

 self-moving, self-propelled, automotive (syn

o αυτοκίνητο όχημα, ποδήλατο |

o η ψυχή .. είναι ουσία απλή, αόρατη, .. άχρονη,

o ό,τι είπαν οι Έλληνες για το αυτοκίνητο και υλικό

o poem αυτοκίνητες πάντα ανοιγοκλειούνε | οι τρεις

[fr kath αυτοκίνητος ← postmed, ByzG (also pap) ← PatrG, K,

Αυτοκίνητο Από τη Βικιπαίδεια.

Αυτοκίνητο ονομάζεται κάθε τροχοφόρο επιβατικό όχημα με

αυτακίνητο (το) {αυτοκινήτ-ου [ -ων} τετράτροχο (ή σπανιότ τρίτροχο)

[ΕΤΥΜ αρχ επίθ αυτοκίνητος αύτο- + κινητός κινούμαι (-έο-). Η

(χώρας, περιοχής, ηπείρου κ.λπ.): η ιταλική /ενρωπα'ική / παγκόσμια ~.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ αυτοκίνητο, κάρο - automobile,

Λύσανδρου Γ. Χ. Κώνστα. Συναγωγή νέων λέξεων.

Αυτοκινείσθαι, αυτοκινητικότης, αυτοκίνητως.

Ετυμολογικό Γ. Μπαμπινιώτη. Αυτοκίνητο. λόγ. φρ. αυτοκίνητον

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ αυτοκίνητο, κάρο -

...εὐθύγραμμοι τὰς τῶν αἰσθητῶν προϊσταμένας καὶ τὴν

ψυχαῖς ἐπιλάμπει τὸ αὐτόζωον, τὸ αὐτοκίνητον, τὸ

Χρονολογική ταξινόμηση αποσπασμάτων

1. Αριστοτέλης Φυσικά. (4 B.C.) Bekker p. 258a γρ. 2

...ὅλον ὑφ’ ὅλου κινεῖται, κατὰ συμβεβηκὸς ἂν ταῦτα κινοῖ

Πρώτη αναφορά-χρήση της λέξης αυτοκίνητον, στον Αριστοτέλη ,