Professional Documents
Culture Documents
Σχεδιάγραμμα ύλης
Σχεδιάγραμμα ύλης
Σχεδιάγραμμα ύλης
2
1. Τα δημογραφικά δεδομένα.
α. Ο πληθυσμός.
Έκταση: μικρή με πρώτη συνοριακή γραμμή Αμβρακικού (Άρτα) - Παγασητικού
κόλπου (Βόλος). Σταδιακά προστίθενται τα Ιόνια νησιά (1864) και η Θεσσαλία
(1881).
Πυκνότητα πληθυσμού κατά πολύ κατώτερη απ’ ό,τι στην Ευρώπη:
1828: 15 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χλμ.
1911: 43 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χλμ.
Συνθήκες που επηρεάζουν τη δημογραφική πυκνότητα: εξάντληση τόπου και
ανθρώπων.
γυμνά τα εδάφη γύρω από τις πόλεις (υπερβόσκηση και υλοτομία)
τα χωράφια εγκαταλειμμένα, εξαιτίας της αγρανάπαυσης
οικονομικές δυνατότητες περιορισμένες
πενιχρά τα παραγωγικά αποτελέσματα
σε περιόδους αστάθειας η καταστροφή ερχόταν εύκολα
π.χ. Κριμαϊκός πόλεμος: ναυτικός αποκλεισμός από Άγγλους και Γάλλους πείνα,
αρρώστια, ανθρώπινες απώλειες.
Παρ’ όλα αυτά ο πληθυσμός αυξανόταν με γρήγορους ρυθμούς, χωρίς να
εξαντλούνται οι δυνατότητες δημογραφικής εξέλιξης σε μια τόσο αραιοκατοικημένη
χώρα.
3
2. Οι παραγωγικές δυνάμεις μέσα και έξω από την Ελλάδα και η
«Μεγάλη Ιδέα»
4
Β. Η Ελληνική οικονομία κατά τον 19ο αι.
5
1. Το εμπόριο
Τα διακινούμενα είδη, είτε προς εξαγωγή είτε προς εισαγωγή, ήταν κυρίως αγροτικά
προϊόντα
β. Η εμπορική κίνηση
Εξαγωγές: τα αγροτικά προϊόντα αντιπροσώπευαν τα 2/3 της συνολικής αξίας των
εξαγόμενων ειδών με έντονα αυξητικές τάσεις, ώστε κατά την δεκαετία 1900 - 1910
αυτά να αντιπροσωπεύουν τα 3/4.
Εξαγόμενα προϊόντα: αγροτικά προϊόντα:
σταφίδα (1/2 των εξαγωγών)
*ελαιόλαδο
*κρασί (μετά το 1900)
πρώτες ύλες:
*μικρές ποσότητες φυτικών ειδών για βιομηχανική
επεξεργασία (βαμβάκι, καπνός)
*κατεργασμένα δέρματα (έως το 1880)
*μεταλλευτικά προϊόντα: μόλυβδος, μαγγανιούχα
μεταλλεύματα, σμύριδα, θηραϊκή γη
βιομηχανικά προϊόντα: ασήμαντες εξαγωγές
6
*δημητριακά και κυρίως σιτάρι
βιομηχανικά προϊόντα:
*υφάσματα και νήματα
*ορυκτά (άνθρακας)
*ξυλεία
*χημικά προϊόντα
*μηχανήματα
2. Η εμπορική ναυτιλία.
Ακμή της ναυτιλιακής και εμπορικής δραστηριότητας στις παράκτιες περιοχές της
νησιωτικής και της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Ευνοϊκοί παράγοντες:
* έξοδος της Ρωσίας στην Μαύρη Θάλασσα (ανάπτυξη των λιμανιών της περιοχής)
* συνθήκη Κιουτσούκ - Καϊναρτζή (ελληνικά πλοία υπό ρωσική σημαία διεξήγαγαν
το ρωσικό εμπόριο)
* Γαλλική Επανάσταση και Ναπολεόντειοι πόλεμοι:
1. διάσπαση του ηπειρωτικού αποκλεισμού των γαλλικών λιμανιών
μεγάλα κέρδη
2. εξαφάνιση των γαλλικών πλοίων από τη Μεσόγειο κενό που έσπευσαν
να καλύψουν οι Έλληνες ( στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου)
7
ισχυρές ελληνικές παροικίες στα κυριότερα εμπορικά κέντρα της περιοχής
(λιμάνια Νοτίου Ρωσίας, εκβολές Δούναβη, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη,
Αίγυπτος),
η ανοδική πορεία της ελληνικής ναυτιλίας
ως παραδοσιακή ναυτιλία με στόλο ιστιοφόρων αντιμετώπισε τον ανταγωνισμό
των ατμόπλοιων, παρ’ όλα αυτά ο αριθμός και η χωρητικότητα (μέγεθος) των
πλοίων αυξάνουν
ευνοϊκός παράγοντας: εθνικά δημόσια έργα για την εξυπηρέτηση της ελληνικής
ναυτιλίας: λιμάνια, φάροι, διάνοιξη Ισθμού της Κορίνθου, που κάνει
ασφαλέστερο και ταχύτερο τον πλου προς την Δύση.
1. Ορισμός:
ακίνητη και κυρίως έγγεια περιουσία, που προεπαναστατικά ανήκε στο Οθωμανικό
δημόσιο ή σε μουσουλμανικά ιδρύματα ή σε ιδιώτες, και με την επικράτηση της
επανάστασης πέρασαν στον έλεγχο του ελληνικού κράτους. Η έκτασή τους ήταν
περίπου 4 - 5.000.000 στρέμματα και αποτελούσαν το πρώτο κεφάλαιο των
επαναστατικών κυβερνήσεων.
8
α) τα δικαιώματα εκμετάλλευσής τους από πολλούς καλλιεργητές, που για το λόγο
αυτό κατέβαλλαν από τα προεπαναστατικά χρόνια την δεκάτη
β) η απευθείας εξαγορά τους από τους Οθωμανούς ιδιοκτήτες και μάλιστα σε χαμηλή
τιμή
γ) το οθωμανικό δίκαιο διέφερε σημαντικά από το ελληνικό κατά την περίοδο
προσαρμογής του σημειώνονταν ατασθαλίες και καταπατήσεις
Τα αποτελέσματά τους:
Μόνο ο 1ος στόχος επιτεύχθηκε σε ικανοποιητικό βαθμό.
2ος στόχος: μόνο το 50% του αντιτίμου πληρώθηκε τελικά στο κράτος επειδή:
1. περιορισμένες οι δυνατότητες και οι φιλοδοξίες των αγροτών για την
απόκτηση γης
2. μεγάλος ο πολυτεμαχισμός της γης
9
Νάξος (σμύριδα)
Μήλος (θειάφι)
Θήρα (θηραϊκή γη ως οικοδομικό υλικό)
μάρμαρο, κυρίως από το 1870 κ.ε.
αλυκές
Εθνική Τράπεζα:
α. ίδρυση:
1841, βασικοί
μέτοχοι: κεφάλαια από το εξωτερικό ( Εϋνάρδος, έλληνες έμποροι και
επιχειρηματίες της διασποράς, ξένες προσωπικότητες από τον χώρο της
οικονομίας και της πολιτικής), ελληνικό κράτος (20% του αρχικού κεφαλαίου)
θεμελιωτής και πρόεδρος: Γεώργιος Σταύρου
β. δραστηριότητα:
1. εκδοτικό δικαίωμα (έκδοση χαρτονομίσματος για λογαριασμό του ελληνικού
κράτους)
2. επιβολή της κυκλοφορίας του νομίσματος
3. καταπολέμηση τοκογλυφίας
6. Η βιομηχανία
10
Η διαφορά με τις εξελίξεις στην Κεντρική Ευρώπη: έλλειψη προϋποθέσεων για
ανάπτυξη οι προθέσεις έμεναν ανεφάρμοστες
ως το 1870: οι πρώτες κινήσεις για ανάπτυξη
ευκαιριακές και αποσπασματικές κινήσεις
δημιουργία μονάδων που στόχευαν στην εξυπηρέτηση τοπικών αναγκών
(εξέλιξη ελαιοτριβείων, αλευρόμυλων, βυρσοδεψείων και κλωστηρίων)
Όμως, η δραστηριότητα αυτή δεν οδήγησε σε περαιτέρω ανάπτυξη, για τους εξής
λόγους:
έλλειψη πιστώσεων
μικρή έκταση εγχώριας αγοράς
πίεση εισαγόμενων προϊόντων
έλλειψη πολυάριθμου, ειδικευμένου και φθηνού εργατικού δυναμικού
Οι τάσεις στα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ου:
1870: κύμα ίδρυσης νέων επιχειρήσεων, επέκτασης των παλαιών. Η τάση αυτή, όμως,
γρήγορα ανακόπηκε.
Τελευταία χρόνια του 19ου αι. και αρχές 20ου:
δημιουργία ενός βιομηχανικού δυναμικού σταθερού και πολυδιάστατου
τάσεις ανάπτυξης της βαριάς βιομηχανίας, μεταλλουργίας, ναυπηγικής και
τσιμεντοβιομηχανίας
ανασταλτικοί παράγοντες:
έλλειψη κεφαλαίων
διασπορά των υπαρχόντων σε πολλές δραστηριότητες
περιορισμένη εδαφικά και πληθυσμιακά βάση της οικονομικής ανάπτυξης
έλλειψη πρώτων υλών (βλ. ορυχεία)
» εργατικών χεριών
» τεχνικής και γενικής παιδείας
εξωτερικός ανταγωνισμός
7. Τα δημόσια έργα
11
1. για την επιβολή της τάξης και την εφαρμογή των νόμων σε όλη την επικράτεια
2. για την ενίσχυση του εσωτερικού και εξωτερικού εμπορίου και τον περιορισμό
της αυτοκατανάλωσης.
Αποτέλεσμα:
1. την εκτέλεση του έργου ανέλαβε το κράτος (άμεσα ή μέσω των δήμων).
2. για όλες τις παραπάνω δυσχέρειες ως το 1870, η κατασκευή του οδικού δικτύου
προχωρούσε αργά.
Τέλη 19ου αι.- αρχές 20ου: η κατασκευή οδικού δικτύου έγινε θέμα πρώτης
προτεραιότητας για τους εξής λόγους:
1. οικονομική ανάπτυξη
2. γρήγοροι ρυθμοί αστικοποίησης
3. δημιουργία κεντρικών σιδηροδρομικών αξόνων
4. ανάπτυξη εσωτερικού εμπορίου
Αποξηραντικά έργα:
το σημαντικότερο ήταν η αποξήρανση της λίμνης της Κωπαΐδας.
Θετικές συνέπειες:
α) αύξηση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων ώθηση στην αγροτική οικονομία
β) καταπολέμηση της ελονοσίας, που μάστιζε τους αγροτικούς πληθυσμούς
Έργα για την διευκόλυνση - ανάπτυξη της ναυτιλίας (και άρα και του εμπορίου):
12
8. Το δίκτυο των σιδηροδρόμων
13
β) το δίκτυο που κατασκευάστηκε:
* ξεκίνησε από τις πρώτες πρωθυπουργίες Τρικούπη (1882 - 1892), όταν
κατασκευάστηκαν 900 χλμ. σιδηροδρομικής γραμμής
* λόγω οικονομικών δυσχερειών, το δίκτυο ολοκληρώθηκε μόλις το
1909
* ήταν μετρικό: οι γραμμές είχαν πλάτος 1 μέτρο, ενώ οι διεθνείς προδιαγραφές
όριζαν 1,56 παρά τις εξαγγελίες ή τις φιλοδοξίες, σχεδιάστηκε για να
εξυπηρετήσει τοπικές ανάγκες κι όχι για να αποτελέσει τμήμα διεθνούς δικτύου
9. Τα εθνικά δάνεια
14
* αλλαγή ρυθμών ανάπτυξης από το 1860 κ.ε.
* ανάγκη ρευστότητας για δημόσιες επενδύσεις
3. Συνέπειες:
κατά την δεκαετία του 1880 ο δανεισμός διογκώθηκε η χώρα βρέθηκε να
χρωστά ποσά πολλαπλάσια του προϋπολογισμού της
Β] Ο Δ.Ο.Ε.
15
συνολικό ποσό 28.000.000 - 30.000.000 δρχ
στόχοι:
α) η εκπλήρωση των υποχρεώσεων της Ελλάδας προς την Οθωμανική αυτοκρατορία
(πληρωμή της πολεμικής αποζημίωσης περίπου 92. 000.000 δρχ)
β) η εξυπηρέτηση των άλλων δανείων
ενέργειες:
α) ξεκίνησε την λειτουργία το 1898 και ενέργησε για την χορήγηση δανείου που
δόθηκε, αφού εγγυήθηκαν οι Μεγάλες Δυνάμεις: αντιμετώπισε με αυτό τις τρέχουσες
ανάγκες: δηλαδή εξασφάλισε την αποπληρωμή των δανείων
β) λειτούργησε ως τεχνικό συμβουλευτικό σώμα συνέβαλε στην βελτίωση των
επιδόσεων της ελληνικής οικονομίας
κατά τον 19ο αιώνα οι οικονομικές δραστηριότητες των Ελλήνων είχαν εξαπλωθεί σε:
Ανατολική Μεσόγειο
Μαύρη Θάλασσα: στην Ν. Ρωσία, τις εκβολές του Δούναβη και την
Κωνσταντινούπολη οι οικονομικές δραστηριότητες βρίσκονταν σε ελληνικά χέρια
16
αυτό το ισχυρό κεφάλαιο αποτελούσε μια μεγάλη ελπίδα για το περιορισμένο
ελληνικό κράτος
2. οι τοποθετήσεις:
α) προάγγελος των μελλοντικών τοποθετήσεων: αγορά ακινήτων, λαμπρά
νεοκλασικά αρχοντικά σε περιοχές με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα
17
β) κριτήριο για την τοποθέτηση κεφαλαίων: η αξιοποίηση ευκαιριών για
υψηλά κέρδη:
γ) οι επενδύσεις:
αγορά των μουσουλμανικών τσιφλικιών της Θεσσαλίας, μετά την
ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος
εμπόριο
μεταλλευτικές δραστηριότητες
δημόσια έργα της τρικουπικής περιόδου
δανεισμός του δημοσίου (δηλ. του κράτους)
* δεν ήταν μια σταθερή βάση, για να αναπτυχθεί η ελληνική οικονομία (είχαν οι
επενδύσεις τους ευκαιριακό και κερδοσκοπικό χαρακτήρα)
* όμως η παρουσία του είχε και θετικά αποτελέσματα:
18
α) ενίσχυε την ρευστότητα
β) έδινε προσωρινές, αλλά αναγκαίες λύσεις στην έλλειψη κεφαλαίων
γ) βοήθησε στον εκχρηματισμό της ελληνικής οικονομίας
19
Β. Χειραφέτηση και αναμόρφωση (1844 – 1880)
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1843 έγινε επανάσταση του λαού και του στρατού με βασικό
αίτημα να παραχωρήσει ο Όθωνας Σύνταγμα. Η επίδραση της επανάστασης στα
κόμματα:
1. τα κόμματα εξέφρασαν σαφώς την ιδεολογία τους και άρχισαν να παίζουν ενεργό
ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας.
2. κατά την διάρκεια των συζητήσεων για το Σύνταγμα έγιναν σαφέστερες και οι
μεταξύ τους διαφορές
3. ομοιότητα μεταξύ τους: όλα ήταν α) υπέρ του Συντάγματος και β) ζητούσαν
περιορισμό των εξουσιών του βασιλιά.
Το νέο Σύνταγμα
Α. Τα φιλελεύθερα στοιχεία του Συντάγματος: αναγνωρίζονται ατομικές ελευθερίες:
1. ισονομία
2. απαγόρευση της δουλείας
3. απαραβίαστο του οικογενειακού ασύλου
4. ελευθεροτυπία
5. προστασία της ιδιοκτησίας
6. δωρεάν παιδεία
Όμως δεν αναγνωριζόταν το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι: αυτό
εμπόδιζε τη δημιουργία κομμάτων
Δ. Η νομοθετική εξουσία: ασκείται από την Βουλή και τη Γερουσία. Τα μέλη της
Γερουσία ήταν ισόβια και διορίζονταν από τον βασιλιά.
20
1. οι πολίτες και τα κόμματα μπορούσαν να συμμετέχουν στο δημόσιο βίο και να
διεκδικούν τα συμφέροντά τους
2. φυσικά τα κόμματα και η ηγεσία τους μιμούνταν ξένα πρότυπα, ελαφρώς
προσαρμοσμένα στις ανάγκες στις ελληνικής κοινωνίας.
3. παρά ωστόσο την μίμηση αυτή ο κοινοβουλευτισμός αναπτύχθηκε στην Ελλάδα
και τελικά διαμορφώθηκε ανεξάρτητα.
4. πάντως τα τότε κόμματα δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν ως δεξιά ή αριστερά,
προοδευτικά ή συντηρητικά.
3. Η νέα γενιά:
21
1. φορολογική μεταρρύθμιση
2. έργα υποδομής
3. ίδρυση αγροτικών τραπεζών
4. απλούστερη διοίκηση
Στην επανάσταση συμμετείχαν:
Αξιωματικοί
Άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίου που αισθάνονταν κοινωνικά αποκλεισμένοι
Άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων
Η επανάσταση πέτυχε και ο Όθωνας φεύγει από την Ελλάδα
Μετά την Επανάσταση έγιναν εκλογές για να αναδειχθεί Βουλή, η οποία θα έκανε
αναθεώρηση του Συντάγματος. Η σύνθεση της Βουλής ήταν η ακόλουθη:
1. οι πεδινοί: είχαν αρχηγό τον Δημήτριο Βούλγαρη
a. υπονόμευαν την Βουλή
b. θέλησε να δημιουργήσει σώμα «πραιτοριανών» - τραμπούκων για να
παραμείνει στην εξουσία
c. οπαδοί του ήταν: οι παράνομα διορισμένοι που φοβούνταν μήπως
χάσουν τη θέση τους, άνεργοι πτυχιούχοι και μικροκαλλιεργητές
2. οι ορεινοί, με επικεφαλής τους Γρίβα και Κανάρη. Ήθελαν να αντισταθούν στην
πολιτική των πεδινών και οπαδοί τους ήταν: κτηνοτρόφοι, έμποροι και
πλοιοκτήτες
3. Εθνικόν Κομιτάτον, με τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη: εκσυγχρονισμός,
οικονομική ανάπτυξη και πολιτισμική εξάπλωση των Ελλήνων στην Οθωμανική
Αυτοκρατορία.
4. εκλεκτικοί: αποτελούνταν από λόγιους σημαντικούς πολιτικούς και αξιωματικούς.
Στήριζαν σταθερές κυβερνήσεις.
Το νέο Σύνταγμα:
1. αλλαγή πολιτεύματος: βασιλευομένη δημοκρατία
2. κατοχυρώνεται η λαϊκή κυριαρχία
3. μυστική ψηφοφορία με σφαιρίδια
4. ανεξαρτησία δικαιοσύνης
5. δικαίωμα συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι: έτσι διευκολυνόταν η δημιουργία
κομμάτων
22
Από τη χρεοκοπία στο στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί
23
5. Ο στρατιωτικός Σύνδεσμος και η επανάσταση στο Γουδί, το 1909:
a. Το κίνημα έγινε στις 15 Αυγούστου 1909 από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο.
b. Τι ήταν ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος: μια μυστική οργάνωση στρατιωτικών
που είχαν τα εξής αιτήματα:
i. Μεταρρυθμίσεις στον στρατό
ii. Την δημόσια διοίκηση, την δικαιοσύνη
iii. Την εκπαίδευση
iv. Την δημοσιονομική πολιτική – οικονομία
Οι στρατιωτικοί αυτοί δεν θέλησαν να επιβάλλουν δικτατορία, αλλά να
πιέσουν τους πολιτικούς να πάρουν μέτρα.
c. Με αφορμή το κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου, στις 14 Σεπτεμβρίου
1909 τα επαγγελματικά σωματεία της Αθήνας έκαναν μεγάλη διαδήλωση
με τα ίδια αιτήματα και επέδωσαν ψήφισμα στο παλάτι ζητώντας
ικανοποίηση των αιτημάτων τους.
d. Το αποτέλεσμα του Στρατιωτικού Συνδέσμου:
i. Η Βουλή πραγματικά ψήφισε πολλούς νόμους, που έφερναν ριζικές
αλλαγές
ii. Τον Φεβρουάριο του 1910 αναθεωρήθηκε το Σύνταγμα
Πριν από τις εκλογές του 1910 δεν υπήρχε κάποιο μεγάλο κόμμα που να υποστηρίζει
τις μεταρρυθμίσεις του Στρατιωτικού Συνδέσμου.
24
iii. Εκσυγχρονιστές : 112
4. Ο Βενιζέλος πρωθυπουργός:
a. Ο βασιλιάς δίνει στον Βενιζέλο εντολή σχηματισμού κυβέρνησης.
b. Όμως ο Βενιζέλος με τους 112 εκσυγχρονιστές βουλευτές δεν μπορούσε
να εξασφαλίσει ψήφο εμπιστοσύνης.
c. Έτσι, αφού συνεννοήθηκε με τον βασιλιά διέλυσε και προκήρυξε νέες
εκλογές. Τα άλλα κόμματα θεώρησαν ότι αυτή η ενέργεια ήταν
αντισυνταγματική και γι’ αυτό ως ένδειξη διαμαρτυρίας απείχαν από τις
εκλογές.
d. Το αποτέλεσμα των νέων εκλογών: το κόμμα του Βενιζέλου έχει
συντριπτική πλειοψηφία: 307 έδρες από τις 362 της Βουλής. Έχοντας
τέτοια ισχυρή πλειοψηφία μπορούσε πια να προχωρήσει σε
μεταρρυθμίσεις, χωρίς να αντιμετωπίζει αντιρρήσεις από την
αντιπολίτευση.
25
v. Αναθεώρηση του κανονισμού της Βουλής, έτσι ώστε οι υπουργοί
να διαθέτουν περισσότερο χρόνο στις κοινοβουλευτικές
συζητήσεις.
6. μόλις ολοκληρώθηκε το έργο της νέας Βουλής το 1912, έγιναν νέες εκλογές, όπου
πήραν μέρος όλα τα κόμματα. Και πάλι είχε την πλειοψηφία: 145 βουλευτές για
το κόμμα Φιλελευθέρων, ενώ οι αντίπαλοί του 36.
Τα αντιβενιζελικά κόμματα
Β. Ποια ήταν:
1. Το κόμμα του Δημητρίου Ράλλη τα πιο αδιάλλακτα
2. Το κόμμα του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη
3. Το κόμμα του Γεωργίου Θεοτόκη: πιο διαλλακτικό
26
4. απευθυνόταν στα μεσαία και κατώτερα στρώματα των πόλεων καθώς και
στους μικροκαλλιεργητές, επειδή ο Βενιζέλος έδειχνε να ευνοεί κυρίως τα
ανώτερα στρώματα
5. ήθελε ενίσχυση της παραγωγής και αύξηση των θέσεων εργασίας: έτσι : α) θα
εξοικονομούνταν χρήματα απαραίτητα για στρατιωτικούς εξοπλισμούς β) θα
καταπολεμούνταν η διαφθορά και οι πελατειακές σχέσεις.
6. αλλά δεν είχε συγκεκριμένο πρόγραμμα για το πώς θα γινόταν αυτή η
οικονομική ανάπτυξη.
Τα αριστερά κόμματα
27
28
Ο εθνικός διχασμός
29
6) Πάντως ο εθνικός διχασμός φτάνει στο αποκορύφωμά του, καθώς το 1920
γίνεται απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου από 2 απότακτους
αξιωματικούς. Και μόλις αυτό έγινε γνωστό στην Αθήνα, παρακρατικοί
σκοτώνουν ένα σημαντικό στέλεχος της αντιπολίτευσης, τον Ίωνα Δραγούμη
* Ο πόλεμος λήγει για την Ελλάδα με την Συνθήκη των Σεβρών, η οποία
αποτελούσε για την χώρα και τον Βενιζέλο τη μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία.
Γιατί με αυτήν η δημιουργούνταν η Ελλάδα των 2 Ηπείρων και των 5 Θαλασσών.
Έτσι φαινόταν πως η Μεγάλη Ιδέα γινόταν πραγματικότητα.
* Αμέσως μετά προκηρύχθηκαν εθνικές εκλογές, στις οποίες έλαβε μέρος το κόμμα
των Φιλελευθέρων και τα κόμματα της Αντιπολίτευσης ως συνασπισμός. Τις
εκλογές κέρδισε η Αντιπολίτευση και ο Βενιζέλος φεύγει για το εξωτερικό.
* Οι ενέργειες της νέας κυβέρνησης:
1. έκανε δημοψήφισμα για την επάνοδο του βασιλιά και το αποτέλεσμα ήταν
υπέρ αυτού.
2. δεν άλλαξε την εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου και συνέχισε την
μικρασιατική εκστρατεία. Όμως το μέτωπο κατέρρευσε και το ελληνικό
στράτευμα συντρίφτηκε.
3. θεωρήθηκε αναγκαίο να αλλάξει εξ ολοκλήρου το σύνταγμα.
Το Σοσιαλιστικό κόμμα
Οι κοινωνικές συνθήκες την εποχή που ιδρύθηκε το κόμμα – αίτια ίδρυσής του:
* υψηλοί δείκτες ανεργίας
* άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των εργατών
* οι φτωχοί γίνονταν φτωχότεροι και οι πλούσιοι πλουσιότεροι
Σ.Ε.Κ.Ε. – Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος: ιδρύθηκε το 1918 από συνέδριο
σοσιαλιστών. Βασικές του θέσεις:
1. δημοκρατία
2. εκλογικό δικαίωμα στις γυναίκες
3. αναλογικό εκλογικό σύστημα
4. εθνικοποίηση των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών
5. ειρήνη χωρίς εδαφικές προσαρτήσεις, με βάση το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των
λαών. Για τα εδάφη που υπήρχαν αμφιβολίες, το πρόβλημα να λυθεί με
δημοψήφισμα
Ήταν το πιο αυστηρά οργανωμένο κόμμα. Μέχρι το 1919 ήταν υπέρ της
κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Σιγά σιγά όμως άρχισε να υιοθετεί την αρχή της
δικτατορίας του προλεταριάτου.
Το 1924 μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος – Κ.Κ.Ε.
30
Η αποκατάσταση των προσφύγων
Κατά την περίοδο της μοναρχίας του Όθωνα το κράτος ασχολήθηκε σοβαρά με την
αποκατάσταση των προσφύγων: προβλεπόταν η ίδρυση προσφυγικών συνοικισμών.
Ο Όθωνας και η κυβέρνησή του θεωρούσαν πολύ σημαντικούς τους πρόσφυγες, γιατί
εκείνοι που προέρχονταν από Μικρά Ασία και Κωνσταντινούπολη ήταν μορφωμένοι
και κάλυπταν τις ανάγκες του κράτους.
Συγκεκριμένα:
Β. Εσωτερική μετανάστευση:
Οι Μανιάτες στο Πεταλίδι Μεσσηνίας
Οι Υδραίοι στον Πειραιά
Οι Καρύστιοι στην Οθωνούπολη Εύβοιας.
31
Η διαμάχη αυτοχθόνων και ετεροχθόνων
Μεταξύ ντόπιων και προσφύγων δημιουργήθηκε διαμάχη, η οποία περνά από τρεις
φάσεις:
Α. Φάση:
Λόγοι της έχθρας:
Οι μορφωμένοι πρόσφυγες είχαν διοριστεί στο δημόσιο και είχαν διακριθεί στην
πολιτική ζωή.
Οι ντόπιοι έλεγαν ότι ενώ αυτοί είχαν αγωνιστεί για να απελευθερωθεί η Ελλάδα,
παραγκωνίζονταν από τους νεοφερμένους.
Όλα αυτά έδειχναν ότι υπήρχε ένας βαθύτερος ανταγωνισμός μεταξύ ντόπιων, των
αυτοχθόνων και προσφύγων, των ετεροχθόνων. Η κοινή γνώμη διχάστηκε και η
διαμάχη μεταφέρθηκε και στη Βουλή όπου υπήρχαν θυελλώδεις συζητήσεις
Β. Φάση:
Εδώ έχουμε την κυριότερη και εντονότερη κρίση, τον Ιανουάριο του 1844, με αιτία
ένα άρθρο σχετικά με τις προϋποθέσεις που χρειάζονταν για να έχει κάποιος το
δικαίωμα του πολίτη. Συγκεκριμένα υπήρξε στη Βουλή μία πρόταση που ζητούσε να
απολυθούν από τις δημόσιες θέσεις όσοι είχαν εγκατασταθεί στην Ελλάδα μετά την
Επανάσταση και να διοριστούν σε αυτές οι αγωνιστές και οι οικογένειές τους..
Έτσι οι βουλευτές χωρίστηκαν σε δύο παρατάξεις:
1. οι αυτοχθονιστές: να απαγορευθεί με το Σύνταγμα να διορίζονται στο δημόσιο
οι πρόσφυγες κι όσοι είναι ήδη διορισμένοι να απολυθούν
2. οι ετεροχθονιστές: πίστευαν ότι κάτι τέτοιο θα καθιέρωνε μία πολιτική
διακρίσεων ανάμεσα στους Έλληνες.
Τελικά αποφασίστηκε ότι δημόσιοι υπάλληλοι μπορούν να είναι
α) οι ντόπιοι και όσοι αγωνίστηκαν στην Επανάσταση μέχρι το τέλος του 1827
β) όσοι εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα κατά την ίδια περίοδο
όσοι αποδεδειγμένα συμμετείχαν στα πολεμικά γεγονότα ως το 1829.
Γ. Φάση:
Το πρόβλημα σε αυτήν την περίοδο ήταν οι όροι εκλογής βουλευτών:
α) οι αυτοχθονιστές: ήθελαν οι εγκατεστημένοι πρόσφυγες στην Ελλάδα να έχουν
ξεχωριστούς αντιπροσώπους – βουλευτές
β) αυτοχθονιστές: οι πρόσφυγες να ενσωματωθούν εκλογικά στις επαρχίες που
ζούσαν και να μην υπάρχει διαχωρισμός
Τελικά επικράτησε συμβιβαστική λύση:
Οι πρόσφυγες είχαν το δικαίωμα ξεχωριστής αντιπροσώπευσης στη Βουλή, μόνο αν
είχαν ιδρύσει ξεχωριστό οικισμό.
32
ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1914 – 1922
33
1. έκτακτοι φόροι και επιτάξεις ειδών για τις ανάγκες του πολέμου.
2. εμπόδια στις εμπορικές δραστηριότητες
3. ολόκληροι πληθυσμοί από τα μικρασιατικά παράλια αναγκάστηκαν να
εκτοπιστούν στο εσωτερικό.
4. τάγματα εργασίας: σ’ αυτά εξαναγκάζονταν να πάνε αντί για στρατιωτική
θητεία άντρες άνω των 45 ετών, όπου πολλοί πέθαιναν από κακουχίες, πείνα
και αρρώστιες:
a. όσοι ήταν μεταξύ 20 – 45 μπορούσαν να εξαγοράσουν τη θητεία τους
στα τάγματα. Όσοι δεν πλήρωσαν κηρύχτηκαν λιποτάκτες.
b. Αφού καταργήθηκε η δυνατότητα εξαγοράς θητείας έγιναν χιλιάδες
λιποταξίες, αλλά όσοι πιάστηκαν εκτελέστηκαν.
1. 1916, πρόσφυγες από την Ανατολική Μακεδονία, που την είχαν καταλάβει οι
Βούλγαροι, σύμμαχοι Τούρκων και Γερμανών. Μετά το τέλος του πολέμου, το
1918, επέστρεψαν στις εστίες και την φροντίδα για να γίνει αυτό ανέλαβε η
«Υπηρεσία Ανοικοδομήσεως Ανατολικής Μακεδονίας».
2. Νοέμβριος 1919, υπογράφεται η Συνθήκη του Νεϊγύ, που προέβλεπε ότι η
Βουλγαρία θα απέδιδε στην Ελλάδα την Δυτική Θράκη. Παράλληλα με την
Συνθήκη αυτή είχε υπογραφεί και το «Σύμφωνο περί Αμοιβαίας μεταναστεύσεως
Ελλάδος και Βουλγαρίας. Σύμφωνα με αυτό, από την Ελλάδα έφυγαν 50.000
Βούλγαροι και από την Βουλγαρία 30.000 Έλληνες. Πριν ακόμη υπογραφεί το
παραπάνω σύμφωνο είχαν ήδη αναχωρήσει για την Ελλάδα ακόμη 20.000
Έλληνες.
3. 1919-1921: πρόσφυγες από Ρωσία: Έλληνες, Αρμένιοι, Ρώσοι: πρώτα φτάνουν
στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας και από εκεί διασκορπίζονται προς Ελλάδα.
Λόγοι της μετανάστευσης:
a. ρωσική επανάσταση
b. κατάληψη ρωσικών εδαφών από Τούρκους.
4. από Βόρειο Ήπειρο
5. από Ρουμανία: επειδή εκεί ήταν πεδία πολεμικών συγκρούσεων
6. από Νοτιοδυτική Μικρά Ασία: βρισκόταν υπό ιταλική κατοχή
7. από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας
8. από τα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα.
34
Η ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ
Μετά το 1917 η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο. Αλλά παρ’ όλα αυτά κατάφερε να
περιθάλψει 450.000 πρόσφυγες. Η μέριμνα περιλάμβανε:
1. χρηματική βοήθεια. Ιδιαίτερο επίδομα έπαιρναν ιερείς, δάσκαλοι κι επιμελείς
μαθητές
2. διανομή συσσιτίου καθημερινά
3. ιατρική περίθαλψη. Μάλιστα διορίστηκαν επιπλέον γιατροί, φαρμακοποιοί και
μαίες, λόγω των αυξημένων αναγκών.
4. φάρμακα και νοσηλεία
5. στέγαση σε προσωρινά καταλύματα (σκηνές, παράγκες), σε επιταγμένα ιδιωτικά
σπίτια και σε δημόσια κτήρια
6. ρούχα και κλινοσκεπάσματα
7. βοήθεια για εύρεση εργασίας
8. δωρεάν μετακίνηση
Η ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗ
Η επιστροφή των προσφύγων στις εστίες τους ξεκίνησε τους τελευταίους μήνες του
1918 και οργανώθηκε από:
α) Πατριαρχική Επιτροπή, Κων/πολη: συντόνισε τον επαναπατρισμό των προσφύγων
με τη βοήθεια του Πατριαρχείου και του Ελληνικού κράτους.
β) Υπουργείο Περιθάλψεως.
Ο επαναπατρισμός έγινε τμηματικά:
Αρχικά επέστρεψαν οι ευπορότεροι πρόσφυγες και όσοι προέρχονταν από ορισμένες
μόνο περιοχές της Δυτικής Μικρασίας.
Οι υπόλοιποι επέστρεψαν μετά την απόβαση του ελληνικού στην Σμύρνη, τον Μάιο
του 1919. ως το 1920 είχαν επιστρέψει οι περισσότεροι.
Οι συνθήκες που βρήκαν:
Άσχημες: σπίτια, εκκλησίες και σχολεία είχαν καταστραφεί από τον πόλεμο.
35
Κάποιοι άλλοι βρήκαν στα σπίτια τους να έχουν εγκατασταθεί μουσουλμάνοι
πρόσφυγες.
Γι’ αυτό το λόγο στην Σμύρνη ιδρύθηκε η «Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και
Περιθάλψεως.
Όμως οι ειρηνικές μέρες δεν θα κρατούσαν για πολύ, καθώς λίγους μήνες αργότερα,
τον Αύγουστο του 1922 θα ξανάπαιρναν τον δρόμο της προσφυγιάς.
Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
1. Η ΕΞΟΔΟΣ
Συνολικά στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 1922 έφτασαν 900.000 πρόσφυγες και
50.000 Αρμένιοι.
Στην Μικρασία ακόμη παρέμεναν 200.000 Έλληνες. Αυτοί ήρθαν αργότερα το 1924 –
25 με τη φροντίδα της Μικτής Επιτροπής.
Ένας αριθμός Ελλήνων από τον Πόντο κατέφυγαν στην Νότια Ρωσία.
36
2. ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ
Στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφεται η Συνθήκη της Λοζάννης μεταξύ Ελλάδας και
Τουρκίας. Λίγο πριν είχε υπογραφεί η ελληνοτουρκική συμφωνία ανταλλαγής
πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, 30 Ιανουαρίου 1923. Το περιεχόμενο
της:
1. Οι έλληνες ορθόδοξοι της Τουρκίας υποχρεωτικά θα πήγαιναν στην Ελλάδα,
ενώ οι Τούρκοι μουσουλμάνοι της Ελλάδας θα πήγαιναν στην Τουρκία
2. η συμφωνία αυτή θα ίσχυε και για εκείνους που παρέμεναν ακόμη στις εστίες
τους και γι’ αυτούς που είχαν φύγει από το 1912, Α΄ Βαλκανικός πόλεμος.
3. από την ανταλλαγή εξαιρούνταν και μπορούσαν να παραμείνουν:
a. οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου
b. οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης.
37
4. δικαιώματα και υποχρεώσεις των προσφύγων:
a. θα απέβαλλαν την παλιά τους ιθαγένεια και θα αποκτούσαν την
ιθαγένεια της νέας τους πατρίδας
b. θα μπορούσαν να μεταφέρουν την κινητή τους περιουσία
c. από το κράτος στο οποίο θα πήγαιναν μπορούσαν να πάρουν
αποζημίωση για την ακίνητη περιουσία που άφηναν
d. στην μετακίνησή τους θα διευκολύνονταν από την Μικτή Επιτροπή
Ανταλλαγής.
Αυτή η συμφωνία Ανταλλαγής των πληθυσμών διέφερε από όλες τις προηγούμενες,
γιατί ήταν υποχρεωτική, ενώ οι άλλες προέβλεπαν εθελοντική μετανάστευση.
* Η Ελληνική κυβέρνηση, για να βοηθήσει το έργο της ΕΑΠ, της διέθεσε τα εξής:
1. κτήματα: α) δημόσιες εκτάσεις, β) ιδιοκτησίες Τούρκων και Βουλγάρων που
είχαν φύγει από την Ελλάδα, γ) απαλλοτριωμένα κτήματα από την διανομή
των τσιφλικιών, δ) κτήματα μοναστηριών.
2. οικόπεδα: μέσα ή γύρω από τις πόλεις για να χτιστούν προσφυγικοί
συνοικισμοί
3. 2 δάνεια που είχε πάρει η ελληνική κυβέρνηση το 1924 και 1928 από το
εξωτερικό
4. προσωπικό των Υπουργείων Γεωργίας και Προνοίας – Περιθάλψεως.
38
* Για την αποκατάσταση των προσφύγων η ΕΑΠ έλαβε υπ’ όψιν της τις εξής
παραμέτρους:
1) την διάκριση σε αστούς και αγρότες: προσπάθησε δηλαδή οι πρόσφυγες να
ασχοληθούν με παρόμοια επαγγέλματα που ασκούσαν στον τόπο τους: όσοι
ήταν αγρότες να συνεχίσουν τις καλλιέργειες που ήδη γνώριζαν. Έτσι:
a) Μακεδονία και Θράκη: εγκαταστάθηκαν καλλιεργητές δημητριακών και
καπνοπαραγωγοί
b) Κρήτη: αμπελουργοί
c) Σουφλί και Έδεσσα: σηροτρόφοι
2) Τον τόπο προέλευσης – καταγωγή: οι πρόσφυγες που προέρχονταν από τις
ίδιες περιοχές να εγκατασταθούν στην Ελλάδα και πάλι μαζί. Αυτό φαίνεται
και από περιοχές που ακόμη και σήμερα ονομάζονται: Νέα Φιλαδέλφεια, Νέα
Μουδανιά, Νέα Σμύρνη κ.λ.π. Αλλά αυτό δεν ήταν πάντα εύκολο να γίνει κι
έτσι στους περισσότερους συνοικισμούς ήταν πρόσφυγες από διαφορετικές
περιοχές.
3) Τις αντικειμενικές συνθήκες:
a) η ΕΑΠ διέκρινε την αποκατάσταση των προσφύγων σε αγροτική –
παροχή στέγης και κτήματος στην ύπαιθρο – και αστική – παροχή στέγης
στις πόλεις. Αλλά παρ’ όλο που οι περισσότεροι πρόσφυγες ασκούσαν
αστικά επαγγέλματα – εμπόριο, βιοτεχνία, βιομηχανία, η ΕΑΠ έδωσε
περισσότερο βάρος στην αγροτική αποκατάσταση για τους εξής λόγους:
i) Υπήρχαν πάρα πολλά κτήματα κυρίως στη Μακεδονία, την Κρήτη, τη
Λέσβο και αλλού
ii) Η αγροτική αποκατάσταση ήταν πιο γρήγορα και απαιτούσε λιγότερα
χρήματα
iii) Η ελληνική οικονομία βασιζόταν στην αγροτική παραγωγή
iv) Αν οι πρόσφυγες γίνονταν εργάτες θα υπήρχαν κοινωνικές αναταραχές
b) Επίσης έδωσαν προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων στην
Μακεδονία και την Θράκη, γιατί:
i) Μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν τα μουσουλμανικά και βουλγαρικά
κτήματα, οπότε η αποκατάσταση των προσφύγων θα γινόταν πολύ πιο
γρήγορα και αύξανε η αγροτική παραγωγή
ii) Θα αποικίζονταν με Έλληνες παραμεθόριες περιοχές και θα
καλυπτόταν το δημογραφικό κενό που είχε δημιουργηθεί, λόγω της
αναχώρησης βουλγάρων και μουσουλμάνων.
Ανεξάρτητα από τις προσπάθειες της ΕΑΠ, στην πραγματικότητα:
* Η εγκατάσταση των προσφύγων δεν έγινε πάντα σύμφωνα με την παραπάνω
λογική και τους κρατικούς σχεδιασμούς.
* Κατά τα πρώτα χρόνια οι πρόσφυγες είχαν μεγάλη κινητικότητα: τριγύριζαν από
περιοχή σε περιοχή, για να βρουν τις καλύτερες δυνατές συνθήκες εγκατάστασης.
* Πολλοί, αν και δεν ήταν γεωργοί, είχαν ζητήσει να αποκατασταθούν ως αγρότες
για να πάρουν τα δάνεια και άλλες παροχές της ΕΑΠ, ενώ άλλοι αν και ήταν
αγρότες, δήλωναν αστοί για να πάρουν αποζημιώσεις.
Με την αποκατάσταση των προσφύγων, εκτός από την ΕΑΠ, ασχολήθηκαν και άλλοι
φορείς:
1) Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων
2) Υπουργείο Προνοίας και Αντιλήψεως
3) Υπουργείο Γεωργίας
39
Η ΕΑΠ λειτούργησε μέχρι το 1930, οπότε μεταβίβασε στο ελληνικό δημόσιο την
περιουσία της και τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει απέναντι στους πρόσφυγες.
Η ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Η ΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
40
Περιοχές προσφυγικών συνοικισμών:
1. Καισαριανή
2. Βύρωνας
3. Νέα Ιωνία
4. Κοκκινιά
Η ανέγερση:
Έγινε είτε με εργολαβία, από την ΕΑΠ, είτε με αυτεπιστασία από τους ίδιους τους
πρόσφυγες, αφού τους έδιναν τα απαραίτητα οικοδομικά υλικά και εργαλεία.
Σε ορισμένες περιπτώσεις ιδρύθηκαν προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και
δόθηκαν σε προσφυγικές οικογένειες δάνεια για την στέγασή τους.
Ο τύπος των κατοικιών:
Μικρές κατοικίες, μονώροφες ή διώροφες, με 1 ή 2 δωμάτια, κουζίνα και
βοηθητικούς χώρους.
Όμως δεν κατασκευάζονταν παράλληλα και έργα υποδομής, όπως υδρευτικό δίκτυο,
αποχετεύσεις, οδικό δίκτυο και χώροι πρασίνου.
Επίσης οι κατοικίες του ενός συνοικισμού από του άλλου διαφοροποιούνταν ως προς
το εμβαδόν, την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα των σπιτιών.
Οι εύποροι πρόσφυγες
1) Είχαν τη δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους την αποκατάστασή τους.
2) Στην αρχή νοίκιασαν ή αγόρασαν σπίτια στις πόλεις
3) Αργότερα ανέλαβαν πρωτοβουλίες να ιδρύσουν οι ίδιοι οικισμούς. Αυτό το
έκαναν με τον εξής τρόπο:
a) Ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό
b) Αγόραζαν μία έκταση γης σε προνομιούχο περιοχή
c) Εκεί οικοδομούσαν κατοικίες καλής ποιότητας.
d) Τέτοιες περιοχές ήταν η Νέα Σμύρνη και η Καλλίπολη.
Οι άποροι πρόσφυγες:
1) Δεν είχαν καταφέρει να αποκατασταθούν:
2) Ζούσαν σε καλύβες και πρόχειρα παραπήγματα, χαμόσπιτα:
a) Είτε στις παρυφές παλαιών οικισμών
b) Είτε δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από προσφυγικούς οικισμούς
3) Μέσα σε αυτές τις άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια.
41
Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ ΚΑΙ
Η ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Α. Η σύμβαση ανταλλαγής των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας όριζε πως
οι πρόσφυγες θα έπαιρναν αποζημίωση για τις περιουσίες που άφηναν πίσω τους, από
το νέο κράτος στο οποίο πια θα ανήκαν.
* Μικτή Επιτροπή: ανέλαβε το έργο της εκτίμησης των περιουσιών.
* 1924: ιδρύθηκε η Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών, για να βοηθήσει
στο δύσκολο αυτό έργο.
* Κατά τόπους γραφεία Ανταλλαγής: θα βοηθούσαν αποτελεσματικότερα για
τον ίδιο σκοπό.
Η ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
* Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάννης και την ανταλλαγή πληθυσμών,
οι ελληνοτουρκικές σχέσεις χαρακτηρίζονταν από αστάθεια. Από το 1925 όμως
και μετά αρχίζει μία περίοδος διαπραγματεύσεων, ώστε οι σχέσεις μεταξύ των
δύο κρατών να εξομαλυνθούν. Συγκεκριμένα:
1. 1925 υπογράφεται η Σύμβαση της Άγκυρας
2. 1926, υπογράφεται η Συμφωνία των Αθηνών.
Οι δύο παραπάνω συμφωνίες ρύθμιζαν επίμαχα θέματα – όπως η ανταλλαγή των
περιουσιών, αλλά δεν εφαρμόστηκαν ποτέ.
42
* Τον Αύγουστο του 1928 το κόμμα των Φιλελευθέρων κερδίζει τις εκλογές και ο
Βενιζέλος γίνεται πρωθυπουργός:
Κύριο μέλημά του ήταν να λυθούν οι οικονομικές διαφορές μεταξύ
Ελλάδας και Τουρκίας και να αναγνωριστούν τα σύνορα.
Παρ’ όλα αυτά η Τουρκία κρατούσε σταθερά αρνητική στάση.
43
Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
* Η αποκατάσταση των προσφύγων και η ένταξη τους στην ελληνική κοινωνία ήταν
ένα πολύ σημαντικό επίτευγμα για το ελληνικό κράτος, εφόσον υπήρχαν πολλές
αντίξοες συνθήκες:
1. κακή οικονομική κατάσταση
2. πολιτική αστάθεια κατά τις δεκαετίες του 1920 – 1930
3. έλλειψη κρατικής οργάνωσης
4. τεράστιος αριθμός προσφύγων.
* Πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η ΕΑΠ και αυτό οφείλεται στο ότι ήταν
ένας διεθνής και όχι κρατικός οργανισμός. Έτσι, δεν επηρεαζόταν από τα
προβλήματα του ελληνικού κράτους. Βέβαια σε κάποιες περιπτώσεις οι
πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν πρόχειρα και εμπειρικά, αλλά σε γενικές γραμμές
το έργο της ΕΑΠ υπήρξε τεράστιο.
44
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
1) εξωτερική πολιτική:
a) με την ανταλλαγή των πληθυσμών εξαφανίστηκε η κυριότερη αιτία
προστριβών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας:
b) έτσι, οι σχέσεις των δύο κρατών ήταν αδιατάρακτες για πολλά χρόνια.
2) Πληθυσμός – εθνολογική σύσταση:
a) Ο ελληνικός πληθυσμός αυξήθηκε κατά 20%
b) Προχώρησε η αστικοποίηση: ουσιαστικά το ενιαίο πολεοδομικό συγκρότημα
Αθήνας – Πειραιά οφείλεται στη δημιουργία προσφυγικών συνοικισμών.
c) Μειώθηκαν οι μη ελληνικές μειονότητες:
i) Αυξήθηκε ο ελληνικός πληθυσμός Θράκης και Ηπείρου
ii) Η Κρήτη εξελληνίστηκε πλήρως
iii) Μακεδονία: οι κυριότερες αλλαγές: ενώ το 1920 οι μη Έλληνες ήταν 48%,
το 1928 ήταν μόλις 12% αυτό ήταν σημαντικό για την εδαφική
ακεραιότητα της χώρας
iv) Αραιοκατοικημένες περιοχές, μερικές παραμεθόριες κατοικήθηκαν από
πρόσφυγες.
3) Οικονομία:
a) Αγροτική παραγωγή:
i) Αύξηση αγροτικής παραγωγής, επάρκεια σε σιτηρά
ii) Νέες καλλιεργητικές μέθοδοι – αμειψισπορά και πολυκαλλιέργεια
iii) Μεγάλα εγγειοβελτιωτικά έργα και αύξηση καλλιεργήσιμων εδαφών
b) Κτηνοτροφία, πτηνοτροφία
c) Δενδροκομία, σηροτροφία, αλιεία
d) Βιομηχανία:
i) Οι πρόσφυγες ήταν νέο ειδικευμένο και φτηνό εργατικό δυναμικό
ii) Μεγάλωσε η καταναλωτική αγορά
iii) Ανέπτυξαν ως κεφαλαιούχοι την κλωστοϋφαντουργία, την ταπητουργία,
μεταξουργία, αλευροβιομηχανία παραγωγή οικοδομικών υλικών
iv) Σπουδαίοι επιχειρηματίες, μεγαλέμποροι με εμπειρία και γνώσεις στον
χώρο αυτό
e) Ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας: οι γυναίκες πρόσφυγες
αναγκάστηκαν να δουλέψουν και αυτές, έτσι η θέση της γυναίκας άρχισε να
βελτιώνεται
4) Πολιτισμός:
a) Μετέφεραν την πολιτιστική τους κληρονομιά, π.χ. το ρεμπέτικο
b) Κυριάρχησαν στη λογοτεχνία, π.χ. Βενέζης, Θεοτοκάς
c) Κυριάρχησαν στην ζωγραφική, π.χ. Φώτης Κόντογλου
d) Στη μουσική, π.χ. Μανόλης Καλομοίρης
e) Έτσι συνέβαλαν στην διαμόρφωση του νεοελληνικού πολιτισμού
45
Σχεδιάγραμμα προσφυγικών ρευμάτων
ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ
ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ
Εθελοντές και επιτροπές του Υπουργείου Εσωτερικών Εθελοντές – ιδιώτες
Θεσ/νίκη: Ξένες φιλανθρωπικές οργανώσεις
1914: «Οργανισμός»: άμεση περίθαλψη και Υπουργείο Περιθάλψεως
προώθησή τους σε εγκατελειμμένα τουρκικά Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων
και βουλγαρικά χωριά
1916: «Ανωτάτη Διεύθυνσις Περιθάλψεως» Παραπήγματα και επιτάξεις
Αθήνα: 1917: «Υπουργείο Περιθάλψεως»
ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗ 1918
1) «Πατριαρχική Επιτροπή», Κων/πολη
2) «Υπουργείο Περιθάλψεως», Αθήνα
3) «Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως»,
Σμύρνη
ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
46
Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων - Ε.Α.Π.
47