Marie Louise von Franz

Puer aeternus

Εκδόσεις Αμέθυστος
http://amethystosebooks.blogspot.com/
 Marie Louise von Franz-Puer aeternus

Ewiger Jüngling und kreativer Genius

Αιώνιος έφηβος και δημιουργικός Genius (Αιώνια νεότητα και

δημιουργική μεγαλοφυΐα)

ΠΕΡΙ ΛΟΓΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΕΩΝ - Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΛΟΓΙΣΜΟΥΣ

Η ΡΙΖΑ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΟΣ (Σύγχρονη θεολογική

κατηγορία).

Πρώτη έκδοση: 1987 Kösel, München

Μετάφραση από τα αγγλικά Waltraut Körner.

Το πρωτότυπο, που προέρχεται από την μαγνητοφώνηση μιας σειράς

μαθημάτων στο Ινστιτούτο C. G. Jung στη Ζυρίχη, κατά την διάρκεια του
χειμερινού εξαμήνου του ακαδημαϊκού έτους 1959-60, εκδόθηκε το 1970
με τον τίτλο The Problem of the Puer aeternus, Spring Publications,
Zürich/New York.

Τελευταίως εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Inner City Books, Toronto,
Canada 2000.

Την προκειμένη έκδοση επιμελήθηκε η Irene Gerber-Münch, η οποία

συνέταξε επίσης την βιβλιογραφία και το ευρετήριο.

2002 Verlag Stiftung für Jung'sche Psychologie, Küsnacht

Μετάφραση για τις Εκδόσεις Αμέθυστος: Πέτρος Χαραλάμπους

2
 Marie Louise von Franz-Puer aeternus

Ewiger Jüngling und kreativer Genius

Αιώνιος έφηβος και δημιουργικός Genius (Αιώνια νεότητα και

δημιουργική μεγαλοφυΐα)

ΠΕΡΙ ΛΟΓΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΕΩΝ - Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΛΟΓΙΣΜΟΥΣ

Η ΡΙΖΑ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΟΣ (Σύγχρονη θεολογική

κατηγορία).

Περιεχόμενα

Πρόλογος της Marie-Louise von Franz στην γερμανική έκδοση του

1987

Εισαγωγή

Μέρος πρώτο: “Ο μικρός πρίγκηπας”(Saint-Exupery)

1. Η τραγική έναρξη
2. Η συνάντηση στην έρημο
3. Ο αποχαιρετισμός

Μέρος δεύτερο: Μια πρακτική περίπτωση

4. Η ζωή
5. Το μεγάλο όνειρο

Μέρος τρίτο: “Το βασίλειο χωρίς χώρο” (Bruno Goetz)

6. Τα αγόρια
7. Η μεγάλη γιορτή
8. Σύγκρουση και τρέλα

Επίμετρο

Βιβλιογραφία

Ευρετήριο

Προτεινόμενες εκδόσεις

3
Περιεχόμενα
Πρόλογος της Marie-Louise von Franz στην γερμανική έκδοση του 1987 .............................. 5
Εισαγωγή ................................................................................................................................... 7
Μέρος πρώτο: “Ο μικρός πρίγκηπας”(Saint-Exupery) ........................................................... 13
1. Η τραγική έναρξη ................................................................................................................ 13
2. Η συνάντηση στην έρημο .................................................................................................... 62
3. Ο αποχαιρετισμός .............................................................................................................. 118

4
Πρόλογος της Marie-Louise von Franz στην γερμανική έκδοση του
1987

Ο “αιώνιος έφηβος” και το θεϊκό παιδί ως μυθολογική μορφή, έχουν

τέτοια εξάπλωση, ώστε δέκα τόμοι δεν θα έφταναν για να περιγραφούν.
Ως εικόνα του εαυτού και του δημιουργικού Genius, και ως εικόνα
θρησκευτικής ανανέωσης, όπως το περιέγραψε ο Jung, παίζουν στην
λογοτεχνία ένα τεράστιο ρόλο. Έτσι για παράδειγμα ο Πήτερ Παν, ο
γλάρος Τζόναθαν, ή το κορίτσι Μόμο, και ο νεαρός ήρωας στα βιβλία
του Michael Ende, δίνουν εντυπωσιακές εικόνες αυτουνού που το
αρχέτυπο μπορεί να σημαίνει, και είναι επίσης αγαπημένες μορφές. Σε
μια “κοινωνία χωρίς πατέρα” 1 , δηλαδή σε μια κοινωνία όπου
αμφισβητούνται οι παραδοσιακές αξίες, αυτό το αρχέτυπο εμφανίζεται με
ιδιαίτερη ένταση στο προσκήνιο. Οι παλιοί αλχημιστές ονόμασαν την
φιλοσοφική λίθο που αναζητούσαν “senex et puer” -γέρος και αγόρι-,
κάτι που δείχνει πως πρόκειται για ζευγάρι αντιθέτων, που στην
πραγματικότητα είναι συνδεδεμένα: η ηλικίας αιώνων σοφία του
ασυνειδήτου και η αιωνίως νέα δύναμη του (του ασυνειδήτου) της
αυτοανανέωσης.

Στο βιβλίο αυτό θα τονιστεί μόνο μια πτυχή, δηλαδή η πρακτική

περιγραφή, πως αυτό το αρχέτυπο βιώνεται από συγκεκριμένους
ανθρώπους, πως μπορεί να είναι πηγή ανανέωσης, αλλά και αιτία
πρόωρου θανάτου. Η διπλή φύση της δημιουργικότητας και η λεπτότητα
με την οποία απαιτεί ο χειρισμός αυτού του αρχετύπου, θα πρέπει να
φωτιστούν.

Το πρώτο μέρος τονίζει την προβληματική του μητρικού συμπλέγματος,

το οποίο είναι πάντα συνδεδεμένο με το πρόβλημα του Puer aeternus.

Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται το ερώτημα, γιατί ο Puer aeternus δεν

αφήνεται να δεθεί στη γη μέσω της γυναίκας.

Το τρίτο μέρος φωτίζει ιδιαίτερα το πρόβλημα των γενεών και το

πρόβλημα της πολιτικής και θρησκευτικής ανανέωσης.

1 Alexander Mitscherlich, Auf dem Weg zur vaterlosen Gesellschaft (Στο δρόμο προς την
ορφανή κοινωνία), München (Μόναχο) 1968

5
Φυσικά υπάρχει και η θηλυκή πτυχή του προβλήματος. Η κόρη που είναι
δεμένη με τον πατέρα έχει συνήθως ένα πρόβλημα πνευματικό
δημιουργικότητας, και ο Puer aeternus ενσαρκώνει την δημιουργική της
δύναμη, και ο οποίος, όπως και ο αρσενικός Puer aeternus, πρέπει να
περάσει από μια διαδικασία ωρίμασης, για να υπερβεί τα επικίνδυνα
παρεπόμενα του.

Με το βιβλίο αυτό, που προήλθε από μια σειρά διαλέξεων στο Ινστιτούτο
C. G. Jung, απελευθερώθηκα πριν από σχεδόν 30 χρόνια από το δικό μου
πρόβλημα του Puer aeternus. Όταν αυτή την Άνοιξη επεξεργάστηκα με
λεπτομέρεια το κείμενο για την γερμανική έκδοση, κοίταξα αυτή την
εργασία, από την μεγάλη χρονική απόσταση, κάπως παραξενεμένη: στο
μεταξύ αισθάνθηκαν πολλοί νέοι άνθρωποι πως το βιβλίο αναφέρεται σε
αυτούς, κάτι που δείχνει πως αγγίζει πράγματι ένα πρόβλημα της εποχής.
Όσο περισσότερο ο Senex ξεπέφτει, δηλαδή το παραδοσιακό πνεύμα
στον πολιτισμό μας, τόσο πιο σημαντικός γίνεται ο Puer για το πρόβλημα
της δημιουργικής ανανέωσης.

Küsnacht, Mai 1987, Marie-Louise von Franz.

6
Εισαγωγή

Puer aeternus είναι το όνομα ενός αρχαίου θεού. Προέρχεται από το έργο
του Οβίδιου “Μεταμορφώσεις”2 και προσδίδεται εκεί στο παιδί-θεό των
Ελευσινίων μυστηρίων. Ο Οβίδιος ονομάζει τον θεό Ιάκχο ως “Puer
aeternus”3. Αργότερα εξισώθηκε αυτό το παιδί-θεός με τον Διόνυσο και
τον θεό Έρωτα. Είναι ο θεϊκός έφηβος, που γεννιέται ως σωτήρας στην
άγια νύχτα των ελευσίνιων μυστηρίων, που είναι αφιερωμένα στην
λατρεία της μητέρας. Είναι ένας θεός της ζωής, του θανάτου και της
ανάστασης - ο θεϊκός έφηβος που αντιστοιχεί στους ανατολικούς θεούς
όπως οι Ταμμούζ, Άττις και Άδωνις. Ο τίτλος “Puer aeternus” σημαίνει
“αιώνιος έφηβος”. Σήμερα τον χρησιμοποιούμε και για να
χαρακτηρίσουμε ένα συγκεκριμένο τύπο νεαρών ανδρών, που έχουν ένα
έντονο μητρικό σύμπλεγμα, και επιδεικνύουν μια τυπική συμπεριφορά,
την οποία θα περιγράψω στα επόμενα κεφάλαια.

Γενικά, ένας τέτοιος άνδρας, που ταυτίζεται με το αρχέτυπο του Puer

aeternus, παραμένει στην εφηβική ψυχολογία για διάστημα μεγαλύτερο
του κανονικού. Δηλαδή προσλαμβάνει στην ενήλικη ζωή του όλα τα
χαρακτηριστικά που είναι κανονικά για νεαρούς 17 με 18 χρονών, και
αυτό συνδέεται συνήθως με μια μεγάλη εξάρτηση από την μάνα. Οι δυο
τυπικές διαταραχές του άνδρα που έχει ένα έντονο μητρικό σύμπλεγμα
είναι κατά τον Jung η ομοφυλοφιλία και ο δονχουανισμός 4 . Στην
τελευταία περίπτωση αναζητεί σε κάθε γυναίκα την εικόνα της μάνας -
την εικόνα της τέλειας, αλάνθαστης γυναίκας, που δίνει τα πάντα στον
άνδρα. Εκείνος αναζητεί μια θεά, και κάθε φορά στη σχέση με μια
γυναίκα αναγκάζεται να ανακαλύψει, πως είναι απλά ένα συνηθισμένο
ανθρώπινο πλάσμα. Μετά την πρώτη σεξουαλική επαφή μαζί της
εξαφανίζεται όλη η συναρπαστικότης, και αποστρέφεται απογοητευ-
μένος, για να προβάλει την ιδεατή του εικόνα σε μια άλλη γυναίκα.
Επιθυμεί την μητρική γυναίκα, που κλείνει στην αγκαλιά της και
ικανοποιεί όλες του τις ανάγκες. Το όλο συνοδεύεται συνήθως από μια
ρομαντική, εφηβική συμπεριφορά.

2 Ovid, Metamorphosen (Μεταμορφώσεις), Zürich 1958

3 Ovid, Metamorphosen, IV,18.
4 C. G. Jung, Die Archetypen und das kollektive Unbewußte (Τα αρχέτυπα και το συλλογικό
ασυνείδητο), Gesammelte Werke (GW) Bd.9/I, §162.

7
Ένας τέτοιος άνδρας έχει μεγάλες δυσκολίες να προσαρμοστεί στην
κοινωνία. Μερικές φορές εμφανίζεται ένα είδος αντικοινωνικού
ατομικισμού: επειδή θεωρεί τον εαυτό του ως κάτι ιδιαίτερο, πιστεύει
πως δεν πρέπει να προσαρμοστεί, γιατί αυτό θα ήταν υπερβολική
απαίτηση από μια μεγαλοφυΐα! Η με αυτά συνδεδεμένη υπεροψία
βασίζεται σε λανθασμένα αισθήματα υπεροχής και ταυτόχρονα σε ένα
σύμπλεγμα κατωτερότητος. Τέτοιοι άνθρωποι συνήθως δυσκολεύονται
να βρουν το κατάλληλο επάγγελμα, γιατί ό,τι τους προσφέρεται δεν είναι
ποτέ εντελώς το σωστό, ποτέ ακριβώς αυτό που φαντάστηκαν. Πάντα
υπάρχει μια τρίχα στην σούπα. Και η γυναίκα επίσης, δεν είναι ποτέ
ακριβώς η σωστή. Είναι μια καλή φίλη, αλλά... Πάντα υπάρχει ένα αλλά,
το οποίο βρίσκεται πριν από τον γάμο ή οποιαδήποτε άλλη υποχρέωση.

Όλα αυτά οδηγούν σε μια μορφή νεύρωσης, που έχει περιγραφεί ως

“πρόχειρη ζωή” 5 . Πρόκειται για μια περίεργη τοποθέτηση ή
φαντασία, πως κάποτε στο μέλλον θα έρθει το σωστό, πχ η σωστή
γυναίκα, ή η εκπλήρωση εκείνου που κανείς πραγματικά θέλει. Αυτή
η στάση είναι μια συνεχής εσωτερική άρνηση, να αφιερωθεί κανείς στην
στιγμή (το παρόν). Συχνά συνοδεύεται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο
βαθμό από το σύμπλεγμα του σωτήρα ή του μεσσία, γυροφέρνει
στους μυστικούς λογισμούς, πως μια μέρα θα μπορέσει να σώσει τον
κόσμο ή να πει την τελευταία λέξη στην φιλοσοφία, θρησκεία,
πολιτική τέχνη ή κάπου αλλού. Αυτό μπορεί να οδηγήσει μέχρι την
παθολογική μεγαλομανία. Ένα ίχνος της μεγαλομανίας βρίσκεται και
στον λογισμό πως “δεν ήρθε ακόμη η ώρα του”. Ένας τέτοιος άνδρας
φοβάται περισσότερο απ' όλα να είναι με κάτι συνδεδεμένος. Έχει
τεράστιο φόβο να είναι δεσμευμένος, να μπει πλήρως στον χώρο και
στον χρόνο, και να είναι το ανθρώπινο πλάσμα που ο ίδιος είναι.
Πάντα είναι παρόν ο φόβος να φυλακιστεί σε μια κατάσταση, από την
οποία δεν θα μπορούσε να διαφύγει. Γι' αυτό κάθε παρούσα
κατάσταση είναι κόλαση. Αυτή η μη-δέσμευση και η απόσταση από την
πραγματικότητα του Puer aeternus, εκφράζεται συμβολικά στον
θαυμασμό για επικίνδυνα αθλήματα όπως η πτήση και η ορειβασία: θέλει
να πάει όσο πιο ψηλά γίνεται, ώστε να είναι μακριά από την μητέρα, την
γη, και την συνηθισμένη ζωή. Όταν αυτό το σύμπλεγμα είναι πολύ
έντονο, πεθαίνουν συχνά αυτοί οι νεαροί άνδρες σε πτώσεις αεροπλάνων

5 Πρβλ. H. G. Baynes, Analytical psychology and the English Mind, London 1950.

8
ή σε ατυχήματα στα όρη. Πρόκειται για μια πνευματική επιθυμία που
έχει μετατοπιστεί προς τα έξω, και παίρνει αυτή την μορφή.

Μια δραματική αναπαράσταση του τι πράγματι σημαίνει η πτήση για τον

Puer, βρίσκεται σε ένα ποίημα του John Magee 6 , ο οποίος
παρεμπιπτόντως, λίγο καιρό αφού έγραψε αυτό το ποίημα, πέθανε σε ένα
αεροπορικό ατύχημα.

Υψηλή πτήση

Ξέφυγα απ' τα σκληρά δεσμά της γης

στους ουρανούς χόρεψα πάνω σε αργυρά γελαστά φτερά
προς τον ήλιο ανέβηκα μες στον χορό των φωτεινών νεφών
εκατό πράματα έκανα, που κανείς να ονειρευτεί δεν τολμά:
ταλαντώθηκα, στροβιλίστηκα, στην ηλιόλουστη σιωπή έστρεψα προς τα
πάνω.
Έτσι αιωρούμενος κυνήγησα τον άνεμο που ουρλιάζει και το ακόρεστο
όχημά μου έπεσε διαμέσου άπειρα αέρινων χώρων.
Ψηλά, ψηλά στο πλατύ, εκστατικά καιόμενο γαλάζιο
όπου δεν είχε ποτέ κορυδαλλός ούτ' αετός πετάξει
εύκολα κατέκτησα τα ύψη.
Κι ενώ ανέβαινα με πνεύμα σιωπηλό
και μετρούσα το απάτητο του σύμπαντος ιερό
άπλωσα το χέρι μου και άγγιξα του θεού το πρόσωπο.

Οι ούτω καλούμενοι Pueri δεν προτιμούν αθλήματα που απαιτούν

υπομονή και μακρά προπόνηση, γιατί ο Puer aeternus με την
αρνητική έννοια της λέξης, είναι από την φύση του πολύ ανυπόμονος.
Γνώριζα ένα νεαρό ορειβάτη που ήταν κλασσικό παράδειγμα του Puer
aeternus. Προκειμένου να μην φοράει σακίδιο, προτιμούσε να
σκληραγωγηθεί, ώστε να μπορεί να κοιμάται έξω στη βροχή και το χιόνι.
Για τον σκοπό αυτό ανέπτυξε μάλιστα ένα ιδιαίτερο είδος αναπνοής
γιόγκα, και έτσι επέζησε νύχτες με παγετό μέσα σε τρύπες στο χιόνι,
περιτυλιγμένος μόνο με ένα μεταξωτό ύφασμα. Για να μην κουβαλάει

6 John Gillespie Magee, “High Flight”, in P. Edward Ernest (Εκδότης), The Family Album of
Favorite Poems, New York 1959.

9
κανένα βάρος, προπονήθηκε ώστε να κάνει τις εξορμήσεις του χωρίς να
τρώει. Για χρόνια όργωνε όλα τα όρη της Ευρώπης και άλλων ηπείρων,
χωρίς εξοπλισμό. Από μια άποψη ζούσε μια ηρωική ζωή, ώστε μην
αναγκάζεται να κοιμάται σε καλύβες ή να κουβαλάει σακίδιο. Συμβολικά
εκφράζεται με αυτά ο σκοπός αυτού του νεαρού άνδρα, να μην
συναντήσει την πραγματική ζωή και να μην επιβαρυνθεί από κάποιο
βάρος. Αυτό είναι μια απόλυτη άρνηση να αναλάβει την ευθύνη για
οτιδήποτε, ή να επωμιστεί το βάρος μιας συγκεκριμένης καταστάσεως.

Η θετική ιδιότητα τέτοιων νεαρών ανδρών, είναι ένα είδος

πνευματικότητος, που προέρχεται από μια σχετικά στενή σχέση τους με
το συλλογικό ασυνείδητο. Διαθέτουν την χάρη της νεότητος και τις
ερεθιστικές ιδιότητες ενός ποτηριού σαμπάνιας. Οι Pueri aeterni είναι
συνήθως πολύ άνετοι συνομιλητές, γιατί ξυπνούν τους ακροατές τους με
ενδιαφέροντα θέματα και ζωτικότητα. Θέτουν ασύμβατες, βαθιές
ερωτήσεις, και κατευθύνονται άμεσα προς την αλήθεια, αναζητώντας
πάντα την αληθινή θρησκευτικότητα, κάτι που είναι τυπικό για την
ύστερη φάση της εφηβείας. Στον Puer aeternus όμως, εκτείνονται οι
ιδιότητες αυτές μέχρι το μέσο της ζωής, και μερικές φορές πιο πέρα
ακόμα.

Υπάρχει όμως και ένας άλλος τύπος Puer aeternus, που ούτε την χάρη
του αιώνιου έφηβου εκπτύσσει, ούτε αφήνει να φανεί το αρχέτυπο του
θεϊκού παιδιού. Αντιθέτως ζει σε μια συνεχή νωχέλεια, που είναι
επίσης χαρακτηριστικό όσων μεγαλώνουν, όπως το παρατηρούμε σε
κοιμισμένους, απείθαρχους, μακροπόδαρους νεαρούς άνδρες, που
απλά χάσκουν, με άκριτους λογισμούς που τριγυρίζουν, ώστε να θέλει
κανείς να τους ρίξει ένα κουβά κρύο νερό στο κεφάλι. Η νωχέλεια
αυτή όμως είναι μόνο εξωτερική, γιατί αν μπορεί κανείς να τους
διεισδύσει, βρίσκει μια πλούσια ζωή της φαντασίας.

Με αυτή την περιγραφή συγκέντρωσα τα κύρια χαρακτηριστικά νεαρών

ανδρών, που είναι φυλακισμένοι στο μητρικό αρχέτυπο και λόγω αυτού
είναι ταυτισμένοι με τον Puer aeternus. Όταν τους παρατηρεί κανείς
επιφανειακά εμφανίζονται κυρίως ως αρνητικοί. Έχουμε όμως να
διαφωτίσουμε τι κρύβεται από πίσω. Πάνω απ' όλα θέλω να ασχοληθώ
με το ερώτημα, γιατί αυτός ο τύπος του νεαρού άνδρα που είναι
δεμένος με την μητέρα εκδηλώνεται στην εποχή μας τόσο συχνά.

10
Όπως είναι γνωστό, η ομοφυλοφιλία αυξάνεται -ενώ ο δονχουανισμός
μου φαίνεται πως είναι λιγότερο διαδεδομένος- και για τον λόγο
αυτό, γίνεται το πρόβλημα του Puer aeternus όλο και πιο επίκαιρο.
Αναμφίβολα, οι μητέρες προσπαθούσαν πάντα να κρατήσουν τους γιους
τους, και μερικοί από αυτούς είχαν πάντα δυσκολίες να αποδεσμευτούν,
και προτιμούσαν να μείνουν στην ζεστή φωλιά, με όλες τις ανέσεις. Δεν
είναι όμως ξεκάθαρο, γιατί αυτό το φυσικό πρόβλημα απειλεί σήμερα
να γίνει ένα σοβαρό πρόβλημα της εποχής. Εννοώ πως αυτό είναι το
ουσιαστικό και βαθύτερο ερώτημα που πρέπει να θέσουμε στους εαυτούς
μας. Οι υπόλοιπες ψυχολογικές συνάφειες είναι λίγο πολύ προφανείς.
Ένας άντρας που έχει ένα μητρικό σύμπλεγμα, θα έχει πάντα να παλεύει
με την τάση του να μείνει ένας Puer aeternus. Ποιο φάρμακο υπάρχει; Τί
μπορεί να κάνει ένας άντρας που ανακαλύπτει πως έχει μητρικό
σύμπλεγμα; Δεν το έχει μόνος του προκαλέσει, είναι κάτι που του
συνέβη. Στο έργο του “Σύμβολα της Μεταμόρφωσης”7, ο Jung μιλά για
την εργασία ως φάρμακο, διστάζει όμως και διερωτάται: «Είναι πράγματι
τόσο απλό; Είναι το μοναδικό φάρμακο; Μπορεί να το πει κανείς αυτό;».
Και όμως η “εργασία” είναι η δυσάρεστη λέξη που κανένας Puer aeternus
δεν ακούει με ευχαρίστηση, και ο Jung έφτασε στο συμπέρασμα πως, η
εργασία είναι η σωστή απάντηση. Από την πείρα μου ξέρω πως ένας
άντρας μπορεί με την εργασία να βγει από αυτήν την παιδική
νεύρωση. Δεν πρέπει όμως να παρεξηγήσουμε το πρόβλημα, γιατί ο
Puer aeternus μπορεί να δουλέψει όταν η εργασία τον συναρπάζει και
είναι γεμάτος ενθουσιασμό. Τότε είναι σε θέση να δουλέψει 24 ή και
περισσότερες συνεχείς ώρες, μέχρι να καταρρεύσει. Αυτό που δεν
μπορεί να κάνει είναι να σηκωθεί ένα συννεφιασμένο, βροχερό
πρωινό να πάει σε μια βαρετή δουλειά. Ο Puer aeternus δεν μπορεί να
το αντέξει αυτό, και χρειάζεται κάθε είδους δικαιολογία, για να αποφύγει
την εργασία. Η ανάλυση ενός Puer aeternus, αργά ή γρήγορα θα φτάσει
στο πρόβλημα αυτό. Μόνο όταν το εγώ του είναι αρκετά δυναμωμένο,
μπορεί να το ξεπεράσει, και τότε έχει την δυνατότητα να παραμείνει στην
εργασία. Προσωπικά, δεν το έβρισκα ποτέ καλό, να κάνω απλά κήρυγμα
στους ανθρώπους, πως πρέπει να δουλεύουν, γιατί τότε θυμώνουν και
εγκαταλείπουν την ανάλυση.

7 C. G. Jung, Symbole der Wandlung (Σύμβολα της Μεταμόρφωσης), GW 5.

11
Απ' όσα είδα, το ασυνείδητο προσπαθεί να προτείνει ένα συμβιβασμό,
όπου δείχνει την κατεύθυνση, εκεί που ένας κάποιος ενθουσιασμός θα
μπορούσε να βρίσκεται, και όπου η ψυχική ενέργεια θα έρεε φυσικά -
γιατί φυσικά είναι ευκολότερο να κάνει κανείς μια εργασία που την
υποστηρίζει το ένστικτο. Αυτό δεν είναι τόσο σκληρό, όσο το να
δουλεύει κανείς εντελώς αντίθετα προς την ροή της ενέργειας του. Γι'
αυτό είναι σωστό, να περιμένει κανείς λίγο, μέχρι να βρει κανείς προς τα
που ρέουν τα ενδιαφέροντα και οι ενέργειες. Μπορεί τότε να
προσπαθήσει κανείς να κινητοποιήσει τον εν λόγω άνδρα προς εργασία.
Αλλά σε κάθε περιοχή εργασίας έρχεται με τον χρόνο μια πτυχή
ρουτίνας. Ακόμα και η δημιουργική εργασία φέρει ως ένα βαθμό μια
βαρετή επανάληψη, και αυτό ακριβώς θέλει να αποφύγει ο Puer aeternus.
Τότε καταλήγει στο συμπέρασμα, πως “ούτε αυτό είναι κάτι γι' αυτόν”.
Σε τέτοιες στιγμές δείχνουν συχνά τα όνειρα πως μπορεί κανείς να
σπάσει το εμπόδιο, και η τότε η σφαγή έχει κερδηθεί.

Σε μια επιστολή λέει ο Jung για τον Puer aeternus: «Θεωρώ την στάση
του Puer aeternus ως ένα αναγκαίο κακό. Η ταυτότητα με τον Puer
aeternus σημαίνει μια ψυχολογική εφηβικότητα, που δεν έχει κάτι
καλύτερο να κάνει, παρά να υπερβεί τον εαυτό της μεγαλώνοντας.
Οδηγεί τακτικά σε εξωτερικά χτυπήματα της μοίρας, που δείχνουν την
αναγκαιότητα μιας άλλης στάσης. Με την λογική όμως δεν μπορεί να
γίνει τίποτα, γιατί ο Puer aeternus έχει πάντα να κάνει με την μοίρα»8.

Για να διεισδύσουμε πιο βαθιά στο υπόβαθρο όλης αυτής της

προβληματικής, θέλω στο επόμενο πρώτο μέρος να ερμηνεύσω το έργο
του Antoine de Saint-Exupery, «Ο μικρός πρίγκηπας»9.

ΣΧΟΛΙΟ: Αυτό τό διάσημο κείμενο του Antoine de Saint-Exupery,

«Ο μικρός πρίγκηπας», θεωρείται από τούς νεο-ορθοδόξους -καί
ιδιαιτέρως από τόν Ζηζιούλα και τον Γιανναρά- πρότυπο θεολογίας.

Θά τό δούμε.

8 Γράμμα στον Oscar A. H. Schmitz, 23.11.1931, in C. G. Jung, Briefe, Τόμος 1, σελ. 113.
9 Η γαλλική έκδοση εμφανίστηκε με τον τίτλο Le Petit Prince, Paris 1945.

12
Μέρος πρώτο: “Ο μικρός πρίγκηπας”(Saint-Exupery)

1. Η τραγική έναρξη
Όπως ξέρουμε, ο Saint-Exupery πέθανε σε
μια αερομαχία κατά τον β' Παγκόσμιο
πόλεμο. Ακόμα και αν είχε όλα τα τυπικά
χαρακτηριστικά ενός Puer aeternus, ήταν
όμως ένας μεγάλος συγγραφέας και
ποιητής. Η εξωτερική του ζωή ήταν
δύσκολο να παρακολουθηθεί. Και αυτό
είναι τυπικό, γιατί ο Puer aeternus δεν
αγγίζει ποτέ πλήρως τη γη, γι' αυτό μπορεί κανείς να αρπάξει μόνο
μερικά στοιχεία της βιογραφίας του. Ο Puer δεν ασχολείται ποτέ
εξολοκλήρου με κοσμικές υποθέσεις. Πάντα υπερίπταται λίγο πάνω
από την γη, την αγγίζει πότε πότε, την φωτίζει εδώ κι' εκεί, και αυτά τα
λίγα ίχνη πρέπει να ακολουθήσει κανείς. Μόνο χρόνια μετά τον θάνατό
του ήταν διαθέσιμες επιπλέον πληροφορίες για τη ζωή του. Είναι πολύ
καλά εκτεθειμένες στην βιογραφία που έγραψε η Curtis Cates.

Ο Saint-Exupery (γεννηθείς το 1900) προέρχεται από

μια παλιά γαλλική οικογένεια ευγενών, και μεγάλωσε
σε ένα πανέμορφο σπίτι στην ύπαιθρο, μέσα στην
παραδοσιακή ατμόσφαιρά του. Αποφάσισε να γίνει
πιλότος, και δούλευε ένα καιρό για την Compagnie
aeropostale (Αεροποστάλ), που διατηρούσε μια γραμμή
μεταξύ Ευρώπης και Νότιας Αμερικής. Γύρω στο 1929 πετούσε στη
γραμμή Toulouse-Dakar-Buenos Aires, και συνεργάστηκε για τη
δημιουργία νέων γραμμών στην Νότια
Αμερική. Αργότερα ήταν υπεύθυνος για
ένα εντελώς απομονωμένο αεροδρόμιο
στην έρημο της Β. Αφρικής, κοντά στο
Cap Julie. Η κύρια αποστολή του εκεί
ήταν να σώζει από τον θάνατο πιλότους
των οποίων τα αεροπλάνα συντρίβονταν
στην έρημο, ή να φροντίζει να μην
πέσουν στα χέρια Αράβων επαναστατών.

13
Αυτή είναι η ζωή την οποία αγαπά ένας τέτοιος άνδρας, και ο Saint-
Exupery προτιμούσε αυτή την απομονωμένη θέση στην έρημο από
οποιαδήποτε άλλη.

Με την έναρξη του πολέμου το 1939, πολέμησε για

την Γαλλία ως αξιωματικός της αεροπορίας. Μετά την
κατάρρευση της Γαλλίας ήθελε να διαφύγει στην
Αίγυπτο, για τεχνικούς λόγους όμως έπρεπε να
εγκαταλείψει το σχέδιο. Τότε τον απέλυσαν και πήγε
στην Νέα Υόρκη, όπου τελείωσε το βιβλίο του
“Πτήση προς Αρράς”. Αργότερα, όταν οι σύμμαχοι
κατέφτασαν στην Αφρική ήθελε να επιστρέψει στην
πολεμική αεροπορία, και παρόλο που λόγω ηλικίας
απορρίφθηκε, χρησιμοποίησε με επιτυχία κάθε δυνατή
απάτη, για να μπορέσει ξανά να πετάξει.

Τον Ιούλιο του 1944 εξαφανίστηκε, σε μια εξερευνητική πτήση από την
Αλγερία προς την Γαλλία, χωρίς να αφήσει ίχνος από τον ίδιο ή το
αεροπλάνο του. Καιρό μετά το τέλος του πολέμου, ένας νεαρός Γερμανός
έδωσε την πληροφορία πως ο Saint-Exupery κατερρίφθη από ένα
γερμανικό Focke-Wulf αεροπλάνο. Όπως είπε, πάνω από την Μεσόγειο,
μέσα από μια ομάδα των εφτά, κατερρίφθη ένα γαλλικό αεροπλάνο.
Σύμφωνα με την περιγραφή, φαίνεται πως ήταν το αεροπλάνο του Saint-
Exupery.

14
 Ο γάμος του Saint-Exupery δεν
ήταν πολύ ευτυχισμένος. Η γυναίκα
του φαίνεται πως είχε ισχυρό
ταμπεραμέντο, και ήταν μερικές
φορές δύσκολη στην συμπεριφορά
της. Ο Saint-Exupery συνήθως δεν
έμενε μαζί της για περισσότερο από
μια ή δυο βδομάδες. Τότε έφευγε
πάλι για κάποιο λόγο. Όταν δεν
μπορούσε να πετάει ήταν σε κατάθλιψη, και από το πρωί μέχρι το βράδυ
πήγαινε μέσα στο διαμέρισμα του πάνω κάτω, απελπισμένος και
ανήσυχος. Μόνο όταν μπορούσε να πετάει ήταν πάλι ο εαυτός του, και
αισθανόταν καλά. Μόλις έπρεπε να μείνει στη γη και να είναι μαζί με την
γυναίκα του, ή ήταν μπλεγμένος με οποιαδήποτε άλλη κατάσταση, ή
έπεφτε πίσω σε αυτή την κακή διάθεση, δηλαδή προσπαθούσε πάντα να
βρει ευκαιρία να πετάξει.

Τα άλλα βιβλία του δείχνουν πόσο τον απασχολούσαν τα προβλήματα

της εποχής και η κοσμοθεωρία του καιρού μας. Όποιος τα διάβασε, θα
πρόσεξε πως η σκέψη του, όπως και αυτή πολλών, ιδίως ευγενών
Γάλλων, ήταν διαποτισμένη από το πνεύμα του ναζισμού. Οι ανώτερες
τάξεις της γαλλικής κοινωνίας είναι συχνά γερμανικής καταγωγής, και
είχαν μεταναστεύσει στην Γαλλία τελευταίως. Ιστορικά μιλώντας,
βλέπουμε να κυριαρχεί στους στρατιωτικούς κύκλους και στους ευγενείς
μια συνάφεια προς το πρωσικό πνεύμα. Αυτό φαίνεται αδιαμφισβήτητα
στους χαρακτήρες των μυθιστορημάτων του Saint-Exupery. Στο
πρόσωπο του Riviere (μυθιστόρημα “Νυχτερινή πτήση”), προσπαθεί να
σκιαγραφήσει ένα τύπο αρχηγού (Führer): τον ψυχρό άνδρα, που για ένα
ανώτερο σκοπό, στέλνει τους νεαρούς πιλότους του στον θάνατο. Αυτό
είναι μόνο ένα μέρος της αναπαράστασης του περιβάλλοντος του, και δεν
είναι ακριβώς σχετικό με το βαθύτερο πρόβλημα του, που είναι η
αναζήτησή του... αλλά τι ψάχνει; Αυτή την ερώτηση δεν θα την
απαντήσω τώρα αλλά θέλω να προσπαθήσω να βρω την απάντηση μαζί
σας.

Ένα από τα πιο διάσημα έργα του είναι ο “Μικρός Πρίγκηπας”. Αυτό
το βιβλίο ήταν μεγάλη επιτυχία, και πολλοί αναγνώστες το τιμούν σε
ύψιστο βαθμό. Όταν μιλάει κανείς μαζί τους περί αυτού, παίρνουν μια

15
ζόρικη στάση, με το να τονίζουν συνεχώς πόσο υπέροχο είναι το βιβλίο.
Συχνά διερωτήθηκα για την σιωπηλή αυτή υπεράσπιση της διήγησης
αυτής, και νομίζω πως και αυτοί που είναι τόσο ενθουσιασμένοι με το
βιβλίο, ώστε να μην επιτρέπουν να ειπωθεί κάτι εναντίον του, έχουν
ένα μικρό ερωτηματικό στο κεφάλι τους. Υπάρχει όμως μια ερώτηση,
την οποία νομίζω μπορεί να θέσει κανείς και στους θαυμαστές, και
αφορά το ελαφρώς συναισθηματικό στιλ, το συναισθηματικό αποτύπωμα
που αφήνει, που παρόλη δυσανασχέτηση που προκαλεί, δεν μειώνει την
αξία του βιβλίου. Όπου κυριαρχεί η συναισθηματικότης, εκεί είναι
συχνά και μια βιαιότητα. Ανάμεσα στους μεγάλους τών ναζί, υπάρχουν
κλασσικά παραδείγματα. Από τον Hermann Göring, που χωρίς καμιά
σκέψη έπαιρνε ωμές αποφάσεις, έκλαιγε όμως όταν πέθανε το καναρίνι
του, μέχρι τον φύλακα στρατοπέδου συγκεντρώσεως, που στην
“υπηρεσία” του σκότωνε αθώους ανθρώπους, και όταν σχολνούσε ήταν
ένας στοργικός πατέρας και κυνόφιλος.

Όταν θα έχουμε ερμηνεύσει το έργο “Ο Μικρός Πρίγκηπας”, θα

εξετάσουμε μερικές περιπτώσεις, όπου θα γίνει ξεκάθαρο το εξής:
πρόκειται για το πρόβλημα της σκιάς του Puer aeternus. Στο
παρασκήνιο βρίσκει κανείς συνήθως μια ψυχρή, ωμή μορφή, η οποία
εξισορροπεί την υπερβολικά εξιδανικευμένη συνειδητή στάση, και
την οποία ο Puer aeternus θεληματικά δεν μπορεί να αφομοιώσει.
Στον τύπο Don Juan (Δον Ζουάν) πχ, φαίνεται αυτή η ψυχρή ωμότητα
κάθε φορά όταν εγκαταλείπει μια γυναίκα. Μόλις περάσει το αίσθημα
του, έρχεται η ψυχρή ωμότητα, χωρίς κανένα αίσθημα, και όλος ο
συναισθηματικός του ενθουσιασμός προβάλλεται σε μια άλλη γυναίκα.
Αυτή η ωμότητα ή η ψυχρή ρεαλιστική στάση εμφανίζεται πολύ συχνά
σε υποθέσεις που έχουν να κάνουν με λεφτά. Επειδή ο Puer δεν θέλει να
προσαρμοστεί κοινωνικά ή να κάνει μια κανονική δουλειά, πρέπει όμως
να βρει λεφτά, επιτυγχάνει τον σκοπό του απ' τα αριστερά: παίρνει
λεφτά, ο Θεός ξέρει από που, και μάλιστα με τρόπο χαμηλού επιπέδου.
Όταν κανείς αγγίξει αυτό το ασυνείδητο πρόβλημα σκιάς, παίρνει μια
αντίδραση που χαρακτηρίζει ένα σύμπλεγμα.

Επιφανειακά μπορεί να δημιουργηθεί η εντύπωση πως τα αναφερθέντα

χαρακτηριστικά του Puer aeternus έχουν να κάνουν με ψυχοπάθεια.
Πρέπει όμως να γίνει μια διάκριση. Αυτό θα γίνει με μια περίπτωση που
θα αναφέρω αργότερα, και πρόκειται για ένα σχιζοειδή borderline τύπο,

16
που ανήκει σε άλλο είδος. Σύμφωνα με την εμπειρία μου, εκτός από
τον Puer aeternus, υπάρχει και ο τύπος άνδρα που είναι είτε
ψυχοπαθής είτε σχιζοειδής είτε υστερικός ή απλά ελαφρώς
νευρωτικός, κάτι που εξαρτάται από την κάθε περίπτωση και μορφή
που λαμβάνει το πρόβλημα του. Ας πούμε κάποιος έχει ένα
θρησκευτικό πρόβλημα. Αυτό από μόνο του είναι ένα πρόβλημα, το
πρόσωπο όμως το οποίο αφορά το πρόβλημα μπορεί να είναι ένας
κανονικός άνθρωπος ή ψυχοπαθής ή σχιζοειδής ή υστερικός και να
αντιδράσει ανάλογα. Το ίδιο ισχύει και για το πρόβλημα της
ομοφυλοφιλίας, που μπορεί να συνδυάζεται με νευρωτικά
χαρακτηριστικά ή να είναι ελεύθερο από αυτά, και να συνδέεται
περισσότερο με το πρόβλημα της εποχής. Μου φαίνεται πως είναι ένα
πιο εκτεταμένο πρόβλημα παρά μια αποκλειστική νεύρωση.

Σε ότι αφορά την ομοφυλοφιλία, ο Jung είχε την ιδέα πως μπορεί να είναι
μια ασυνείδητη αντιστάθμιση του υπερπληθυσμού. Η φύση θα λέγαμε
δυναμώνει την φυσική τάση προς ομοφυλοφιλία, για να κάνει κάτι
ενάντια στον υπερπληθυσμό, ώστε ένα μέρος των ανθρώπων να μείνει
χωρίς απογόνους. Είναι πιθανό πως η φύση χρησιμοποιεί ένα τέτοιο
κόλπο. Επειδή όμως δεν υπάρχουν στατιστικές παλαιότερων εποχών περί
του πράγματος, δεν μπορούμε να αποδείξουμε αυτή την εξέλιξη. Το μόνο
που ξέρουμε είναι πως η ομοφυλοφιλία είναι σήμερα υπερβολικά
διαδεδομένη, και σε αντίθεση με παλιότερα, αποτελεί ένα
πραγματικό πρόβλημα στον στρατό, και ιδιαιτέρως στην αεροπορία.

Με το πρόβλημα του Puer aeternus, που στην γυναίκα εμφανίζεται

ως η μορφή του άνιμους, ασχολούμαι πολύ σύντομα, επειδή πολλοί μέ
παρακάλεσαν, αν και το υλικό που έχω περιορίζεται σε λίγα όνειρα.
Μπορώ όμως να πω πως το πρόβλημα στην θεμελιώδη δομή του είναι το
ίδιο, βρίσκεται όμως σε ένα βαθύτερο επίπεδο στο ασυνείδητο. Ο
άνιμους της γυναίκας προδιαγράφει αυτό που αργότερα αυτή στην
πραγματικότητα θα κάνει. Επομένως το πρόβλημα του Puer
aeternus, ο οποίος πρέπει να επιστρέψει στη γη, είναι ανάλογο με
αυτό που το πνεύμα της γυναίκας πρέπει να πραγματοποιήσει στην
ζωή - όμως το πρόβλημα αυτό είναι στη γυναίκα πιο απομακρυσμένο
από το εγώ. Το πρόβλημα του Puer aeternus είναι πάντα συνδεδεμένο
με την δημιουργικότητα, και όταν η γυναίκα έχει έναν Puer-Animus,
τότε έχει τις περισσότερες φορές ένα πρόβλημα δημιουργικότητας.

17
Για τον λόγο αυτόν το φάρμακο για την γυναίκα είναι δυστυχώς το ίδιο
όπως και για τον άνδρα: δηλαδή η εργασία, που μπορεί να κινείται όμως
σε διάφορα επίπεδα, όπως είναι η περίπτωση με μια πραγματική
εγκυμοσύνη, που είναι
ναι και κάτι δημιουργικό.

Θυμάμαι την περίπτωση μιας γυναίκας που δεν ήθελε να κάνει παιδιά.
Συχνά έβλεπε στα όνειρα της μορφές του άνιμους που είχαν
χαρακτηριστικά του Puer, αλλά και όνειρα με την μητέρα φύση, που
ήθελε να την δέσει στην γη. Τα όνειρα προσπαθούσαν
σπαθούσαν να την
κινητοποιήσουν προς εγκυμοσύνη, γιατί ακριβώς μέσω της
εγκυμοσύνης έρχεται η γυναίκα στη γη. Τότε έχει μια βέβαιη
υπευθυνότητα, και δεν μπορεί να φλερτάρει με το ένα ή με το άλλο
πράγμα. Αυτό ισχύει περισσότερο για γυναίκες του τύπου της
εταίρας, που έχουν πολλές περιπέτειες με άντρες και δεν θέλουν να
είναι δεμένες. Το παιδί συγκεκριμενοποιεί το δέσιμο και γειώνει την
γυναίκα. Το να έχει κανείς παιδιά φέρνει ένα σωρό δουλειά - πολύ
επαναλαμβανόμενη και μερικές φορές βαρετή.

Τώρα θέλουμε να στραφούμε στην ερμηνεία του έργου “Ο Μικρός

Πρίγκηπας”. Η διήγηση αποτελείται από δυο ανεξάρτητα μέρη, και
ξεκινά με μια εισαγωγή, που ο Saint-Exupery την γράφει στο πρώτο
πρόσωπο, ως μέρος της αυτοβιογραφίας του.

Όταν ήμουν έξι χρονών, είδα σε ένα βιβλίο για την ζούγκλα, που
ονομαζόταν “Βιωμένες Ιστορίες”, μια πολύ εντυπωσιακή εικόνα. Έδειχνε
ένα τεράστιο φίδι που κατάπινε ένα άγριο ζώο. Εδώ μια κόπια της
ζωγραφιάς:

18
Στο βιβλίο έγραφε: ««Οι βόες καταπίνουν το θήραμά τους ολόκληρο,
χωρίς να το κατασπαράξου
κατασπαράξουν. Μετά από αυτό δεν μπορούν πια να
κινηθούν και κοιμούνται
νται έξι μήνες για να χωνέψουν.»

Τότε έκανα πολλές σκέψεις για τις περιπέτειες της ζούγκλας, και είχα
ολοκληρώσει την πρώτη μου ζωγραφιά με ένα χρωματιστό μολύβι. Εδώ
η ζωγραφιά νούμερο 1. Φαινόταν έτσι:

Έδειξα το αριστούργημά μου στους μεγάλους και τους ρώτησα αν η

ζωγραφιά τους φοβίζει.

Μου απάντησαν: «Γιατί

Γιατί να μας φοβίζει ένα καπέλο;»

Η ζωγραφιά μου όμως δεν έδειχνε καπέλο. Αλλά ένα τεράστιο φίδι που
χωνεύει ένα ελέφαντα. Τότε ζωγράφισα το εσωτερικό του βόα, για να το
κάνω ξεκάθαρο στους μεγάλους. Πάντα χρειάζονται μια εξήγηση. Εδώ
η ζωγραφιά μου νούμερο 2:

Οι μεγάλοι με συμβούλεψαν να σταματήσω τις ζωγραφιές των ανοικτών

ή κλειστών φιδιών, και να ενδιαφερθώ περισσότερο για την γεωγραφία,
ιστορία, αριθμητική και γραμματική. Έτσι έγινε και εγκατέλειψα μια
μεγάλη καριέρα, δηλαδή αυτή του ζωγράφου, ήδη στην ηλικία των έξι. Η

19
αποτυχία των σχεδίων μου νούμερο 1 και 2 μου αφαίρεσε την τόλμη. Οι
μεγάλοι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τίποτα από μόνοι τους, και για τα
παιδιά είναι πολύ κουραστικό να πρέπει να τους εξηγούν ξανά και ξανά.

Ήμουν αναγκασμένος να διαλέξω ένα άλλο επάγγελμα, και έμαθα να

πετάω. Τριγύρισα παντού στον κόσμο πετώντας, και η γεωγραφία με
βοήθησε πολύ. Μπορούσα με την πρώτη ματιά να ξεχωρίσω την Κίνα
από την Αριζόνα. Αυτό είναι πολύ πρακτικό, αν χαθεί κανείς την νύχτα.

Κατά την πορεία της ζωής μου, είχα να κάνω με ένα σωρό σοβαρούς
ανθρώπους. Έκανα πολλά πράγματα με τους ενήλικες, και είχα την
ευκαιρία να τους παρακολουθήσω από κοντά. Αυτό δεν έκανε καλό
στην γνώμη που έχω γι' αυτούς.

Όταν συναντούσα κάποιον που μου φαινόταν λίγο περισσότερο

έξυπνος, του έδειχνα την ζωγραφιά νούμερο 1, που είχα φυλάξει
καλά. Ήθελα να δω αν πράγματι άξιζε κάτι. Αλλά κάθε φορά λάμβανα
την απάντηση: «Αυτό είναι ένα καπέλο.» Τότε δεν μιλούσα μαζί του ούτε
για βόες ούτε για ζούγκλες ούτε για τα άστρα. Έμπαινα στη θέση του, και
μιλούσα για μπρίτζ (bridge), για γκολφ, για πολιτική και γραβάτες. Και ο
μεγάλος άνθρωπος ήταν άκρως ικανοποιημένος που συνάντησε ένα τόσο
συνετό άνδρα.

Έμεινα λοιπόν μόνος, χωρίς κάποιον με τον οποίο θα μπορούσα

πραγματικά να μιλήσω, μέχρι που πριν έξι χρόνια είχα ένα ατύχημα στην
έρημο της Σαχάρας. Κάτι είχε χαλάσει στην μηχανή μου. Και επειδή μαζί
μου δεν είχα ούτε μηχανικό ούτε επιβάτες, ξεκίνησα μόνος μου την
δύσκολη επιδιόρθωση. Ήταν για μένα ζήτημα ζωής και θανάτου. Είχα
νερό μόλις για οκτώ μέρες.

Το πρώτο βράδυ κοιμήθηκα στην άμμο, χίλια μίλια μακριά από κάθε
κατοικημένη περιοχή. Ήμουν πιο εγκαταλελειμμένος από ένα ναυαγό
πάνω σε σχεδία στο μέσο του ωκεανού. Μπορείτε λοιπόν να φανταστείτε
την έκπληξή μου, όταν κατά το ξημέρωμα με ξύπνησε μια παράξενη
μικρή φωνή:

“Σε παρακαλώ...ζωγράφισε μου ένα πρόβατο!”

“Παρακαλώ;”

20
Είχε συναντήσει τον μικρό πρίγκηπα. Πρέπει όμως να βγάλουμε τα
συμπεράσματα μας από αυτό το πρώτο μέρος. Σαν μέσα στο
καρυδότσουφλο περιέχει όλο το πρόβλημα.

Βλέπουμε πως δεν μπήκε ποτέ πραγματικά στον κόσμο των ενηλίκων.
Μιλά για το κενό, την ηλιθιότητα και ανοησία του. Εκεί υπάρχουν
συζητήσεις περί bridge και πολιτικής και γραβάτας, και είναι αυτό το
είδος του κόσμου των ενηλίκων που απορρίπτει - είναι ένα κενό με
μάσκα. Έτσι όμως απωθεί και άλλες πτυχές. Από τον τόνο των
αισθημάτων σε αυτό το πρώτο μέρος, βλέπουμε πως θεωρεί την παιδική
ηλικία ως μια χώρα της φαντασίας, ως ζωή ενός καλλιτέχνη. Πιστεύει
πως αυτή η παιδική ζωή είναι η αληθινή ζωή, και όλα τα υπόλοιπα κενό
προσωπείο, που συνίσταται στο να κυνηγά κανείς τα λεφτά, να κάνει
εντύπωση στους άλλους - δηλαδή έχει χάσει κανείς την αληθινή φύση
του. Έτσι βλέπει την ζωή των ενηλίκων, γιατί δεν έχει βρει καμιά
γέφυρα, πάνω από την οποία θα μπορούσε να μεταφέρει και να σώσει
την ούτω καλούμενη ζωή μέσα στην ενήλικη ζωή. Πιστεύω πως αυτό
είναι το μεγάλο πρόβλημα. Δηλαδή, πώς μπορεί κανείς να αναπτυχθεί
και να βγει από αυτή την νεανική, ιδεαλιστική ζωή της φαντασίας,
χωρίς να χάσει την αξία της; Πώς μπορεί να ενηλικιωθεί κανείς
χωρίς να χάσει το αίσθημα της ολότητος και της δημιουργικότητας
και το αίσθημα του να είσαι ζωντανός, που είχε στην νεότητα του!!;
Μπορεί να είναι κανείς κυνικός και να πει πως αυτό είναι αδύνατο, να
έχει κανείς και την πίτα σωστή και τον σκύλο χορτάτο, κάτι πρέπει να
θυσιαστεί - αλλά σύμφωνα με την εμπειρία μου αυτό δεν ισχύει εντελώς.
Είναι νόμιμο να μην θέλει κανείς να εγκαταλείψει τον κόσμο της
παιδικότητος. Το ερώτημα είναι πως μπορεί κανείς να ενηλικιωθεί
χωρίς να τον χάσει.

Φυσικά μπορεί κανείς να διώξει τους ανθρώπους από αυτό τον παιδικό
παράδεισο με την φανταστική ζωή του, όπου οι άνθρωποι βρίσκονται σε
επαφή με τον αληθινό εσώτερο εαυτό τους, αν και σε ένα παιδικό
επίπεδο, αλλά μετά από αυτό οι άνθρωποι έχουν χάσει κάθε
ψευδαίσθηση και γίνονται κυνικοί. Θυμάμαι κάποιον αναλυόμενο, που
ήταν ένας τυπικός Puer aeternus, και ήθελε να γίνει συγγραφέας, ζούσε
όμως πλήρως σε ένα φανταστικό κόσμο. Είχε έρθει με ένα φίλο από την
Αμερική, και είχαν αποφασίσει, ο ένας να κάνει φροϋδική και ο άλλος
γιουγκιανή ανάλυση. Μετά από ένα χρόνο ήθελαν να συναντηθούν και

21
να συγκρίνουν τις παρατηρήσεις τους. Πήγαν σε διαφορετικές χώρες και
συναντήθηκαν όπως το είχαν συμφωνήσει. Ο νεαρός που είχε κάνει την
φροϋδική ανάλυση είπε πως θεραπεύτηκε από τα προβλήματα του, και
πως ήθελε να πάει σπίτι του. Όλα ήταν εντάξει, είχε δει την νηπιακή του
στάση έναντι της ζωής, και είχε αποβάλει το μητρικό σύμπλεγμα και
άλλες ανοησίες. Ο δικός μου αναλυόμενος τον ρώτησε τι ήθελε τώρα να
κάνει, και εκείνος απάντησε πως δεν ήξερε, αλλά πως έπρεπε να κερδίσει
χρήματα και να βρει μια γυναίκα. Ο δικός μου αναλυόμενος είπε πως ο
ίδιος δεν ήταν καθόλου θεραπευμένος. Δεν ήξερε πως θα προχωρούσαν
τα πράγματα. Ήξερε πως ήθελε να γίνει συγγραφέας, και είχε ξεκινήσει
αυτόν τον δρόμο, αλλά δεν ήξερε που να εγκατασταθεί κτλ. Τότε είπε
αυτός που έκανε την φροϋδική ανάλυση: «Περίεργο, μου έδιωξαν τους
διαβόλους, αλλά με αυτούς και τους αγγέλους μου!»

Αυτό είναι το πρόβλημα! Μπορεί κανείς να διώξει μαζί τούς

διαβόλους και τούς αγγέλους, με το να πεί πως το πρόβλημα είναι
απλά νηπιακό και μέρος του μητρικού συμπλέγματος. Και κάνοντας
μια εντελώς αναγωγική ανάλυση, μπορεί κανείς να τα αναγάγει όλα
στην παιδική συναισθηματικότητα η οποία πρέπει να θυσιαστεί.
Υπάρχει κάτι που υποστηρίζει αυτή την στάση. Αυτός ο άνδρας ήταν από
μια άποψη πιο πολύ θεραπευμένος από τον δικό μου αναλυόμενο. Από
την άλλη μου φαίνεται πως μια τόσο τρομακτική απαλλαγή από τις
ψευδαισθήσεις, θέτει μπρος στο ερώτημα αν έχει νόημα η συνέχιση
της ζωής. Αξίζει για το υπόλοιπο της ζωής να κερδίζει κανείς
χρήματα και να ευχαριστιέται με μικρές αστικές απολαύσεις; Εμένα
δεν μου φαίνεται και πολύ ικανοποιητικό. Η λύπη με την οποία μιλούσε
ο “θεραπευμένος” άνδρας για τους διαβόλους και τους αγγέλους, που
ταυτόχρονα με εκείνους είχαν διωχθεί, μου ξύπνησαν το αίσθημα πως
δεν ήταν και πολύ ευτυχισμένος με την θεραπεία του. Η υπόκρουση
κυνικής απομυθοποίησης σημαίνει στα μάτια μου έλλειψη θεραπείας.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η ατμόσφαιρα του περιβάλλοντος του

Παρισιού όπου ο Saint-Exupery ζούσε, ήταν εν μέρει απο-γοητευμένη
και κυνική. Κινούνταν συνήθως σε κύκλους, όπου η ζωή έπαιρνε το
νόημα της από το bridge, τα λεφτά και παρόμοια πράγματα. Γι' αυτό
διαμαρτύρεται με το δίκιο, εμμένει στην καλλιτεχνική και ολιστική
άποψη της ζωή, και αμύνεται με θυμό ενάντια σε μια τέτοια ενήλικη ζωή.
Αισθάνεται κανείς πολύ καλά πως κοροϊδεύει με λεπτό τρόπο τους

22
ενήλικες, και πόσο ορθό είναι αυτό. Ταυτόχρονα όμως δεν γνωρίζει, πως
να ελευθερωθεί από αυτόν τον παιδικό κόσμο, χωρίς να πέσει στην απο-
γοήτευση, που θεωρεί ως το μοναδικό χαρακτηριστικό της ενήλικης
ζωής. Αν το συνδέσετε με τον συμβολισμό της εικόνας, το συμπέρασμα
είναι ακόμα χειρότερο: ο Boa constrictor (Βόας σφιγκτήρας) είναι
προφανώς μια εικόνα του ασυνειδήτου, που πνίγει την ζωή και
εμποδίζει τον άνθρωπο να αναπτυχθεί. Είναι η πτυχή του ασυνειδήτου
η οποία καταπίνει και οδηγεί προς τα πίσω, η τάση να κοιτάζει κανείς
πίσω, όταν κυριευθεί από το ασυνείδητο. Μπορεί να πει κανείς πως ο
βόας ενσαρκώνει την τάση προς θάνατο. Ο βόας είναι το τέρας που
εμφανίζεται την νύχτα στους ναυτικούς, αλλά αντίθετα με τις άλλες
παράλληλες μυθολογίες, ο ήρωας που έχει καταποθεί δεν ξαναβγαίνει.

Το ζώο που έχει καταποθεί από τον βόα είναι ο ελέφαντας. Πρέπει
επομένως να δούμε τον συμβολισμό του από κοντά. Επειδή ο ελέφαντας
ήταν στην Ευρώπη άγνωστος μέχρι την ύστερη αρχαιότητα, δεν έχουμε
πολύ μυθολογικό υλικό στη διάθεση μας. Στην ύστερη αρχαιότητα όμως
απέκτησε μεγάλη σημασία. Όταν ο μέγας Αλέξανδρος πήγε στις Ινδίες,
είδε ελέφαντες και τους πήγε στην Ευρώπη. Οι Ρωμαίοι τους
χρησιμοποίησαν αργότερα για τον ανεφοδιασμό. Όταν διαβάζουμε το τι
έχει γραφτεί γι' αυτούς, βλέπουμε πως τους καλύπτει ένα πλήθος
μυθολογικών φαντασιών. Λέγεται πως είναι «πολύ πιστοί, ζευγαρώνουν
μια φορά στη ζωή τους και αυτό πολύ μυστικά, και για τον λόγο αυτό»,
σύμφωνα με την μαρτυρία από τον μεσαίωνα, «είναι μια αλληγορία της
συζυγικής πίστης. Όπως ο μονόκερος, αγαπά και ο ελέφαντας μια
παρθένα, και μπορεί να δαμαστεί μόνο από αυτήν. Ένα μοτίβο που
υποδηλώνει την σάρκωση του Χριστού.» Ο ελέφαντας παριστάνει ακόμα
την ανίκητη γενναιότητα και μια εικόνα του Χριστού. «Στην αρχαιότητα
πίστευαν πως οι ελέφαντες ήταν άκρως φιλόδοξοι, και όταν δεν τους
αποδίδονταν η ανάλογη τιμή, πέθαιναν από απογοήτευση, γιατί η
αίσθηση τιμής που είχαν ήταν τόσο μεγάλη. Τα φίδια αγαπούν το κρύο
τους αίμα και το πίνουν. Και όταν ένας ελέφαντας ξαφνικά μαίνεται, το
κάνει γιατί είδε ένα φίδι και το καταδιώκει για να το καταπατήσει. Κατά
τον μεσαίωνα ο ελέφαντας συμβόλιζε ένα άνδρα που ήταν γενναιόδωρος
αλλά ασταθής και κυκλοθυμικός, γιατί ο ελέφαντας θεωρούνταν
γενναιόδωρος, ευφυής και γι' αυτό σιωπηλός, αλλά όταν μια φορά
θυμώσει, μόνο η μουσική μπορεί να τον ηρεμήσει. ...Οι ελέφαντες
πλένονται πολύ συχνά και χρησιμοποιούν λουλούδια για να μυριστούν.

23
Για τον λόγο αυτό παριστάνουν την καθαρότητα, την πιστότητα και την
ευσεβή λατρεία του Θεού.» Όλα αυτά προέρχονται από το βιβλίο
Polyhistor Symbolicus του Ιησουίτη Nicolas Caussin (1583-1651), ο
οποίος γράφει πολλές περίεργες ιστορίες για τους ελέφαντες, κάνοντας
μια συμπερίληψη των όσων η αρχαιότητα λέει γι' αυτούς, και προσθέτει
και λίγη μεσαιωνική φαντασία. Αυτό δείχνει πως στους Ευρωπαίους
συνέβη το ίδιο με του Αφρικανούς, όταν αντίκρισαν τον ελέφαντα για
πρώτη φορά: προέβαλαν πάνω του το αρχέτυπο του ήρωα. Στην
Αφρική είναι μεγάλη τιμή όταν ένας άνθρωπος λαμβάνει τον τίτλο του
λιονταριού, ο πιο μεγάλος όμως τίτλος που μπορεί να δοθεί, είναι αυτός
του ελέφαντα. Θεωρείται πολύ ανώτερος από το λιοντάρι, που
ενσαρκώνει την εικόνα του γενναίου αρχηγού, γιατί ο ελέφαντας είναι το
αρχέτυπο του γιατρού ή σοφού, που πέρα από το θάρρος έχει σοφία και
μυστική γνώση.

Από αυτή την άποψη, ο ελέφαντας αντιπροσωπεύει την εξατομικευμένη

προσωπικότητα. Κατά περίεργο τρόπο, οι Ευρωπαίοι προέβαλαν στον
ελέφαντα την ίδια αντίληψη, και τον πήραν ως εικόνα του θεϊκού ήρωα,
ως εικόνα του Χριστού, η οποία τονίζεται από την αρετή του ελέφαντα,
αν εξαιρέσει κανείς την κυκλοθυμικότητα του και την τάση του για
εξάρσεις θυμού. Είναι θαυμαστό, πως ακριβώς αυτές τις δυο κυρίαρχες
ιδιότητες είχε και ο Saint-Exupery. Μπορεί να πει κανείς πως ο
ελέφαντας είναι η ακριβής εικόνα του εαυτού του. Ο ίδιος ήταν πολύ
λεπτός στους τρόπους, πιστός, και ιδιαίτερα ευαίσθητος σε ότι είχε σχέση
με την τιμή του. Ήταν συνεχώς σε αναζήτηση κάποιου θρησκευτικού
νοήματος. Δεν προσευχόταν στον Θεό γιατί δεν τον είχε βρει, αλλά
ήταν συνεχώς στην αναζήτηση. Ήταν γενναιόδωρος, ευφυής και
σιωπηλός, ευερέθιστος και είχε τάσεις προς κατάθλιψη και εκρήξεις
θυμού. Στον ελέφαντα λοιπόν συνάντησε το πορτρέτο του εαυτού του,
και βλέπει κανείς πως το αρχετυπικό σχήμα παριστάνεται σε ένα άτομο
χωρίς μεγάλες αποκλίσεις.

Μπορούμε να πούμε πως ο ελέφαντας είναι η φαντασία-μοντέλο του

ενήλικου ήρωα. Αυτή τη φαντασία-μοντέλο —η ψυχική εικόνα αυτού
το οποίο ήθελε να γίνει— την καταπίνει ο βόας, η μάνα που
καταβροχθίζει, και αυτή η πρώτη ζωγραφιά δείχνει την όλη
τραγωδία. Τα παιδικά όνειρα και φαντασίες, δείχνουν συχνά την μοίρα
ενός ανθρώπου 20 και 30 χρόνια πριν. Η εικόνα αυτή δείχνει πως ο Saint-

24
Exupery έφερε μέσα του μια ηρωική πτυχή, ζωντανά
αποκρυσταλλωμένη, η οποία όμως δεν μπορούσε ποτέ να εμφανιστεί
ολόκληρη, αλλά καταπίνεται από τις οπισθοδρομικές τάσεις του
ασυνειδήτου, και όπως γνωρίζουμε, εκ των υστέρων από τον θάνατο.

Σχόλιο: [Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ, Ο ΑΙΩΝΙΟΣ ΕΦΗΒΟΣ Ή Η

ΚΟΡΗ, Η ΑΙΩΝΙΑ ΕΦΗΒΗ, ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΣΩΤΟΙ ΤΗΣ
ΠΑΡΑΒΟΛΗΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΔΕΝ ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΝ ΠΟΤΕ ΣΤΟΝ
ΠΑΤΕΡΑ. ΕΙΝΑΙ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ].

Τον μύθο της μάνας που καταβροχθίζει

τά παιδιά της πρέπει φυσικά να τον
συνδέσουμε με την μάνα του Saint-
Exupery. Επειδή όμως γνωρίζουμε γι'
αυτήν μόνο κάποια επιφανειακά, διστάζω
να πω πολλά περί αυτής. Ήταν σίγουρα μια
ισχυρή προσωπικότητα, μια ψηλή, στιβαρή
γυναίκα, για την οποία ακούμε πως ήταν
γεμάτη ενέργεια, με ενδιαφέρον σε κάθε
είδους δραστηριότητα, και η οποία δοκίμασε την τύχη της στο σχέδιο,
την ζωγραφική και το γράψιμο. Για ένα ευαίσθητο αγόρι πρέπει να ήταν
πολύ δύσκολο να ξεφύγει από την επίδραση μιας τέτοιας μάνας. Λέγεται
επίσης πως πάντα προέβλεπε τον θάνατο του γιου της. Μερικές φορές
νόμισε πως ήταν νεκρός και φορούσε μεγάλα μαύρα πέπλα, όπως το
κάνουν οι Γαλλίδες όταν μείνουν χήρες, και μετά έπρεπε να τα βγάζει
γιατί δεν ήταν νεκρός. Το αρχετυπικό σχήμα τής λεγόμενης μάνας-
θανάτου ήταν ζωντανό στην ψυχή της.

Το αρχέτυπο της μάνας-θανάτου

φαίνεται ανοικτά στην κοινωνία
μας. Έπαθα όμως το σοκ τής ζωής μου
όταν είχα την εξής εμπειρία. Έπρεπε
κάπου να συναντήσω κάποιον, και η
οικοδέσποινα είχε ένα γιο, που ήταν
Puer aeternus και ήταν πλήρως κάτω
από την επίδρασή της. Ήταν πολύ
απλοί άνθρωποι. Είχαν ένα φούρνο,
όμως ο γιος δεν εργαζόταν, αλλά

25
τριγύριζε φορώντας ρούχα ιππασίας. Ήταν ο τυπικός Don Juan (Δον
Ζουάν), πολύ κομψός, και κάθε τέσσερις μέρες είχε άλλο κορίτσι. Αυτός
ο νεαρός άνδρας πήγε μια μέρα για κολύμπι και πήρε μαζί του και την
φίλη του. Είχαν βγει πολύ έξω στην λίμνη της Ζυρίχης, και βρισκόμενοι
σε μια κλασσική περίπτωση, και οι δυο βυθίστηκαν. Το κορίτσι σώθηκε,
αλλά αυτός ήταν ήδη νεκρός όταν τον είχαν βγάλει στην στεριά. Αυτό το
είχα διαβάσει στην εφημερίδα. Όταν όμως ξαναπήγα στο σπίτι εκείνο,
συνάντησα την μάνα, που ήταν χήρα, και την συλλυπήθηκα, λέγοντας
της πόσο ήμουν σοκαρισμένη όταν άκουσα για το τρομερό ατύχημα. Με
προσκάλεσε στο σαλόνι, όπου μια τεράστια φωτογραφία του γιου της
βρισκόταν πάνω στο νεκροκρέβατο, περιβεβλημένη με λουλούδια σαν
τάφος ενός ήρωα, και είπε: «Κοιτάξτε τον! Πόσο όμορφος φαίνεται
στον θάνατο!» Συμφώνησα, και τότε αυτή χαμογέλασε και είπε: «Τον
προτιμώ έτσι παρά να τον χάσω λόγω άλλης γυναίκας.»

Σχόλιο: [Ίσως φανεί περίεργο αλλά στα Εκκλησιαστικά μας

πράγματα οι Οικουμενιστές&Αντι-Οικουμενιστές Αγιομάχοι έχουν
απορροφηθεί από την “Μητέρα Εκκλησία”. Από το αρχέτυπο της
Μάνας που καταβροχθίζει τα παιδιά της].

Η μεγάλη μητέρα κάνει από τον νεκρό γιο

της μια θρησκευτική λατρεία, και αυτός
γίνεται ο νεκρός Ταμμούζ, Άδωνις ή Άττις,
και μπαίνει στη θέση της εικόνας του Θεού.
Στην πραγματικότητα αυτός είναι επίσης ο
σταυρωμένος Χριστός και αυτή η Παρθένος
Μαρία που κλαίει στον σταυρό. Είναι
μεγάλη ικανοποίηση να έχει κανείς ένα τέτοιο
αρχετυπικό νόημα στη ζωή του. Δεν είναι
κανείς απλά η κυρία τάδε που έχασε σε
ατύχημα τον γιο της, αλλά η μεγάλη μητέρα,
Ό Άδωνης όπως και ο Ταμμούζ με
η Παρθένος Μαρία, που θρηνεί κάτω από
τον οποίο ταυτίζεται είναι θνητός τον σταυρό - αυτό υψώνει την μητέρα και
και εραστής της μεγάλης θεάς.
δίνει στο πένθος της μια βαθύτερη σημασία.
Αν ταυτιστεί με λάθος τρόπο με αυτό το γεγονός, τότε έχουμε την
κατάσταση όπως εδώ. Είχα σοκαριστεί πολύ από τα λόγια της γυναίκας,
αλλά τότε είπα στον εαυτό μου, πώς είχε απλά την αφέλεια να πει αυτό
που πολλές άλλες σκέφτονται. Ως απλή γυναίκα το είπε ευθέως:

26
«Καλύτερα έτσι παρά να τον παραδώσει σε άλλη γυναίκα.» Αυτή
ήταν η γυναίκα του! Μου φαίνεται πως τα πράγματα ήταν κάπως έτσι
και με την μάνα του Saint-Exupery. Αλλιώς γιατί να προϋποθέτει πάντα
τον θάνατο του και να φοράει μαύρα πέπλα; Είναι σαν νά ήξερε όλο τον
καιρό πως έτσι θα τελείωναν τα πράγματα. Το μόνο που ξέρουμε είναι
πως αυτό το τρομακτικό απρόσωπο σχήμα, φαίνεται πως είχε διεισδύσει
στην προσωπική της ζωή. Ο Saint-Exupery είχε σίγουρα ένα θετικό
μητρικό σύμπλεγμα, που όμως περικλείει πάντα τον κίνδυνο να φαγωθεί
από το ασυνείδητο.

Είναι ενδιαφέρον πως, ο Saint-Exupery λέει ότι τριγυρνούσε με την

ζωγραφιά και δοκίμαζε, αν μπορούσε να την κάνει κατανοητή στους
ανθρώπους. Φαίνεται πως δεν ήταν εντελώς καταδικασμένος, ότι στη
προσπάθεια του υπήρχε ακόμη ελπίδα να βρει κατανόηση. Αν έβρισκε
κάποιον που θα τον ρωτούσε, τι στο καλό ζωγραφίζει, και του έλεγε πως
είναι επικίνδυνο, γιατί σημαίνει αυτό και αυτό! Ήθελε κατανόηση αλλά
δεν την πήρε. Νομίζω πως αν ερχόταν σε επαφή με την γνώση της
ψυχολογίας -ίσως αυτό να είναι υπερβολικά αισιόδοξο- τότε θα
μπορούσε να γίνει κάτι γι' αυτόν και το πρόβλημά του, γιατί ο ίδιος ήταν
πολύ κοντά να βρει την λύση. Κατά τραγική συγκυρία όμως ζούσε σε
αυτό τό γαλλικό περιβάλλον όπου δεν υπήρχε καμιά ψυχολογική
κατανόηση, και σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι πολύ δύσκολο να
πλησιάσει κανείς το ασυνείδητο. Η μοντέρνα γαλλική κουλτούρα είναι
για λόγους τοπικούς και εθνικούς αποκομμένη από το ασυνείδητο, ώστε
ο Saint-Exupery δεν συνάντησε ποτέ κανένα, ο οποίος θα μπορούσε να
του δώσει μια ένδειξη για το τι παιζόταν στην ψυχή του.

Η ιστορία προχωρά στον Μικρό Πρίγκηπα. Έχουμε ήδη ακούσει το

μέρος με την βλάβη του αεροπλάνου στην Σαχάρα, όπου συναντά τον
μικρό πρίγκηπα. Προχωρώ με το κείμενο. Η φωνή λέει:

“Ζωγράφισε μου ένα πρόβατο...”

Πήδηξα στα πόδια μου σαν να με διαπέρασε κεραυνός. Έτριψα τα μάτια

μου και κοίταξα προσεκτικά. Τότε είδα ένα μικρό, άκρως ασυνήθιστο
ανθρωπάριο, που με παρατηρούσε με σοβαρότητα. Εδώ το καλύτερο
πορτρέτο του που κατάφερα να κάνω. (Τον ζωγράφισε σαν ένα μικρό
Ναπολέοντα. Μια ασυνήθιστη ιδέα και τυπικά γαλλικό μοτίβο! Σημαίνει
πως τον βλέπει ως ήρωα εν δυνάμει, ως μεγάλο κατακτητή, και όχι ως

27
παιδικό Genius, που στην πραγματικότητα θα έπρεπε να είναι.) Η εικόνα
όμως, σίγουρα δεν είναι τόσο γοητευτική όσο το μοντέλο. Δεν μπορώ να
κάνω τίποτα γι' αυτό. Στην ηλικία των έξι ετών, οι μεγάλοι με έριξαν έξω
από την σταδιοδρομία μου ως ζωγράφου...

Κοίταζα λοιπόν το φαινόμενο με ορθάνοιχτα

και γεμάτα θαυμασμό μάτια. Μην ξεχνάτε πως
βρισκόμουν χίλια μίλια πέρα από κάθε
κατοικημένη περιοχή. Και το ανθρωπάριο δεν
μου φαινόταν πως είχε χαθεί, και επίσης δεν
ήταν ημιθανής από κούραση, πείνα, δίψα ή
φόβο. Δεν έδινε την εντύπωση ενός παιδιού
που χάθηκε στην έρημο, χίλια μίλια από κάθε
κατοικημένη περιοχή. Όταν τελικά μπόρεσα να μιλήσω, του είπα:

“Μα... τι κάνεις εδώ;”

Τότε επανέλαβε πολύ απαλά, σαν κάτι πολύ σοβαρό: “Παρακαλώ...

ζωγράφισε μου ένα πρόβατο..”

Όταν ένα μυστήριο είναι πολύ εντυπωσιακό, δεν τολμά κανείς να

αντισταθεί. Όσο περίεργο και να μου φαινόταν -χίλια μίλια από κάθε
ανθρώπινη κατοικία και σε θανάσιμο κίνδυνο- έβγαλα από την τσέπη μου
ένα φύλλο χαρτί και μια πένα. Τότε όμως θυμήθηκα, πως πάνω απ' όλα
είχα σπουδάσει Γεωγραφία, Ιστορία, Αριθμητική και Γραμματική, και
απογοητευμένος είπα στο ανθρωπάριο πως δεν μπορούσα να ζωγραφίσω.
Αυτό απάντησε:

“Δεν πειράζει. Ζωγράφισε μου ένα πρόβατο.”

Επειδή ποτέ μου δεν είχα ζωγραφίσει πρόβατο, του έκανα ένα από τα δυο
σχέδια που κατάφερνα. Αυτό με το κλειστό φίδι. Και εντελώς
ξαφνιασμένος άκουσα το ανθρωπάριο να λέει:

“Όχι! Όχι! Δεν θέλω ελέφαντα μέσα σε ένα τεράστιο φίδι. Ένα τεράστιο
φίδι είναι πολύ επικίνδυνο, και ένας ελέφαντας χρειάζεται πολύ χώρο.
Εγώ χρειάζομαι ένα πρόβατο. Ζωγράφισε μου ένα πρόβατο.”

28
 Το ζωγράφισα λοιπόν. Το ανθρωπάριο κοίταξε πολύ
προσεκτικά
σεκτικά το σχέδιο και τότε είπε: “Όχι! Αυτό είναι
ήδη πολύ άρρωστο. Κάνε ένα άλλο.”

Εγώ ζωγράφισα. Ο φίλος μου γέλασε ευγενικά και με

νόημα. “Βλέπεις πως αυτό δεν είναι πρόβατο αλλά τράγος. Έχει
κέρατα...”

Ξανάκανα την ζωγραφιά. Αλλά απορρίφθηκε όπως και η προηγούμενη:

“Αυτό είναι πολύ γέρικο. Θέλω ένα πρόβατο που να ζήσει για πολύ
καιρό.”

Η υπομονή μου είχε εξαντληθεί και ήταν ώρα να αρχίσω με την

επιδιόρθωση της μηχανής μου, γι' αυτό ορνιθοσκάλισα αυτό το σχέδιο
και μουρμούρισα: “Αυτό είναι το κουτί (κασόνι). Το πρόβατο που θες
βρίσκεται εκεί μέσα.”

Και ήμουν πολύ ξαφνιασμένος όταν είδα το πρόσωπο του νεαρού

κριτικού μου να λάμπει: “Ακριβώς έτσι το είχα επιθυμήσει. Πιστεύεις ότι
αυτό το πρόβατο χρειάζεται πολύ χόρτο;”

“Γιατί;”

“Επειδή στο σπίτι μου (στον τόπο μου) είναι όλα πολύ μικρά...”

“Θα είναι αρκετά. Σου χάρισα ένα πολύ μικρό πρόβατο.”

Έγειρε το κεφάλι προς την ζωγραφιά: “Όχι τόσο μικρό όσο...Αλλά κοίτα!
Κοιμήθηκε...”

Έτσι γνώρισα τον μικρό πρίγκηπα.

Επειδή ο μικρός πρίγκηπας έκανε μόνο ερωτήσεις και δεν απαντούσε σε

καμιά, διάρκεσε πολύ, μέχρι να μάθει ο Saint-Exupery, πως ήρθε στη γη
από τον αστρικό κόσμο και πως ζούσε σε έναν πολύ μικρό πλανήτη.

29
 Αυτή η θαυμαστή συνάντηση στην
έρημο, είναι απόηχος μιας πραγματικής
εμπειρίας που είχε ο συγγραφέας.
Κάποτε κατέπεσε με το αεροπλάνο του
στην Σαχάρα, όμως δεν ήταν μόνος
όπως στο διήγημα, αλλά με τον
μηχανικό του André Prévot. Επειδή από
τον τόπο της πτώσης μέχρι την επόμενη
όαση, έπρεπε να περπατήσουν πολύ
μακριά, πέθαναν σχεδόν από δίψα, και είχαν ήδη ψευδαισθήσεις όταν
τους βρήκε ένας Άραβας και τους έδωσε νερό από το κολοκύθι του.
Αργότερα τους βρήκαν συνάδελφοι τους.

Στην διήγηση είναι ο Saint-Exupery μόνος,

χωρίς τον μηχανικό του, που θα ήταν μια
θετική μορφή της σκιάς. Και αντί της
πραγματικής σωτηρίας τον συναντά κάτι
υπερφυσικό. Στην μνήμη του πραγματικού
γεγονότος προστίθεται λοιπόν εδώ μια
αρχετυπική φαντασία, και δημιουργείται η απελπιστική αρχική
κατάσταση, με την οποία ξεκινούν οι περισσότεροι μύθοι και παραμύθια,
και που είναι το σημείο από όπου πηγάζει η εμφάνιση του υπερφυσικού
και μυστηριώδους. Στα παραμύθια ο ήρωας χάνεται συχνά στα δάση ή
στην ανοικτή θάλασσα. Με αυτό υπονοείται ψυχολογική κατάσταση,
στην οποία η συνειδητή προσωπικότητα με την σοφία της, βρίσκεται στο
τέλος της. Είναι ένα αίσθημα αποπροσανατολισμού, χωρίς σκοπό και
προοπτική στη ζωή. Σε τέτοιες στιγμές συσσωρεύεται η
μπλοκαρισμένη ενέργεια και αποκρυσταλλώνεται σε ασυνείδητα

30
περιεχόμενα, γιατί δεν μπορεί να ρεύσει στη ζωή, τα οποία μπορούν
να εκδηλωθούν ως υπερφυσ
υπερφυσικές εμφανίσεις. Όταν το μπλοκάρισμα
είναι προχωρημένο, μπορεί να εμφανιστούν ψευδαισθήσεις, αλλά
τουλάχιστον ενεργοποιείται ισχυρώς η ζωή των ονείρων. Σε αυτήν
πρέπει να δοθεί προσοχή, γιατί οι μυστηριώδεις εμφανίσεις συναντούνται
στα όνειρα. Αυτό συμβαίν
συμβαίνει συχνά όταν η μέχρι εκείνη την στιγμή μορφή
ζωής έχει καταρρεύσει, και η σύγκρουση μεταξύ τής συνειδητής στάσης
ζωής και των ασυνείδητων στόχων πρέπει να λυθεί.

Κατά την πραγματική πτώση του αεροπλάνου

του στην έρημο, ο Saint-Exupery
Exupery βρισκόταν
σε μια κρίση στη ζωή του. Είχε περάσει τα
τριάντα και το πέταγμα δεν τον ικανοποιούσε
πια πλήρως, δεν μπορούσε όμως να βρει
κάποια άλλη δραστηριότητα. Τότε είχε τις
φάσεις νευρικής ερεθιστικότητας,
τητας, τις οποίες
μπορούσε να διακόπτει μόνο με την αποδοχή
όλο και περισσότερων παραγγελιών πτήσης.
Στην αρχή ήταν η πτήση γι' αυτόν μια κλήση. Βαθμιαία όμως έγινε
φυγή από το νέο, το άγνωστο, στο οποίο δεν ήθελε να εκτεθεί.
εκτεθεί Αυτό
συμβαίνει συχνά στην ζωή. Η λίμπιντο θέλει να στραφεί προς ένα άλλο
σκοπό και τραβιέται από την παλιά δραστηριότητα, λόγω αμηχανίας
όμως παραμένει κανείς για πολύ καιρό στην παλιά κατάσταση. Αυτό
σημαίνει οπισθοδρόμηση και φυγή από εσωτερικό αίσθημα, που λέει
σε κάποιον πως θα έπρεπε να πάει σε κάτι καινούργιο. Όταν όμως
κανείς δεν ακολουθήσει αυτή την νέα ροή ενέργειας, τότε συμβαίνει κάτι
εξωτερικό, όπως η πτώση του αεροπλάνου του Saint-Exupery,
Exupery, ή μια
εσωτερική εμφάνιση, που δίνουν μια ξεκάθαρη υπόδειξη.

31
 Στην ισλαμική παράδοση υπάρχει μια ιστορία
παράλληλη με την ιστορία της συνάντησης με
τον πρίγκηπα από το άστρο. Ο Saint-Exupery
πιθανόν να την γνώριζε, γιατί έζησε πολύ καιρό
στην Σαχάρα, και είχε φιλίες με τους
βεδουίνους. Στην 18η σούρα του Κορανίου
γίνεται λόγος για τον Μωυσή και τον δούλο του
Ιωσία, o οποίος στην πορεία τους στην έρημο
κρατάει ένα καλάθι με ένα ψάρι, το οποίο θα
ήταν το γεύμα τους. Ξαφνικά το ψάρι
εξαφανίζεται και ο Μωυσής λέει πως θέλουν να
μείνουν σε εκείνο τον τόπο γιατί σύντομα θα
συμβεί κάτι. Ξαφνικά εμφανίζεται ο Κhidr (που θα πει “ο πράσινος”).
Θεωρείται ως ο πρώτος άγγελος του Θεού, ο πρώτος αγγελιαφόρος του
Αλλάχ. Ως αθάνατος σύντροφος των ηρώων συνοδεύει τον Μωυσή
στην πορεία του, λέγοντας του όμως πως αυτός δεν θα τον αντέξει και
θα αμφισβητήσει τις πράξεις του. Αυτό συμβαίνει αν και ο Μωυσής
τον διαβεβαιώνει πως του έχει πλήρη εμπιστοσύνη. Πολλοί ξέρουν την
ιστορία, όπου οι δυο τους έρχονται σε ένα χωριό, όπου ο Khidr βυθίζει
τις βάρκες, κάνοντας τρύπες πάνω σ' αυτές. Ο Μωυσής τον κατηγορεί
σφόδρα, αλλά ο Khidr απαντά, πως του είχε πει ότι δεν θα τον
καταλάβαινε. Αργότερα του εξήγησε πως τις βάρκες τίς είχαν κλέψει
ληστές, και πως οι ψαράδες, μετά από αυτό μικρό κακό, θα μπορούσαν
να τις πάρουν πάλι. Ο Khidr απλά τους βοήθησε, όμως ο Μωυσής μέσα
στην ανοησία του δεν μπορούσε φυσικά να το καταλάβει. Ο Μωυσής
υπόσχεται και πάλι πως δεν θα αμφισβητήσει ξανά και πως δεν θα
αντιδρά πια τόσο μονόπλευρα διανοητικά. Αργότερα συναντούν έναν
νεαρό άνδρα τον οποίο ο Khidr σκοτώνει. Ο Μωυσής ρωτά
αναστατωμένος, πως μπόρεσε να το κάνει. Ο Khidr χαμογελάει και λέει
πως ο νεαρός πήγαινε να σκοτώσει τους γονείς του, και πως ήταν
καλύτερα γι' αυτόν να πεθάνει και να σωθεί η ψυχή του, παρά να γίνει
εγκληματίας. Αυτή την φορά ο Μωυσής δείχνει την θέληση του να δεχθεί
την εξήγηση. Όταν όμως για τρίτη φορά συμβαίνει κάτι παρόμοιο, καθώς
ο Khidr γκρεμίζει ένα τοίχο για να αποκαλύψει τον θησαυρό που ανήκει
σε δυο ορφανά, ο Μωυσής επαναστατεί και πάλι. Εν τέλη, ο Khidr πρέπει
να τον αφήσει.

32
Αυτή η διήγηση, την οποία ερμήνευσε εκτενώς ο Γιουγκ, δείχνει το
ασύνδετο του διανοητικού εγώ και της εσωτερικής μορφής του
εαυτού με τους στόχους του. Το διανοητικό εγώ με τις καλώς
νοούμενες προθέσεις και σκέψεις του, πέφτει εντελώς έξω σε σχέση
με τον Khidr, την μεγαλύτερη εσωτερική προσωπικότητα. Φυσικά
αυτή η διάσημη ιστορία υπηρετεί τον σκοπό να λέει στους
στου ανθρώπους
πως πρέπει να είναι ικανοί να αμφισβητούν την συνειδητή τους στάση,
και πως πρέπει να αναμένουν το θαυμαστό γεγονός από το ασυνείδητο.
Εδώ έχουμε την ίδια κατάσταση, γιατί συμβαίνει κάτι που
αντιτίθεται πλήρως στις συνειδητές του αντιλήψεις, οι οποίες του
λένε πως πρέπει να επιδιορθώσει την μηχανή του και να μην χάνει
χρόνο. Θέλει με την παλιά μηχανή να γλιτώσει, και δεν είναι έτοιμος να
συνεχίσει το παιχνίδι με τον μικρό πρίγκηπα από το άστρο. Από την άλλη
είναι χαρακτηριστικό πως ο μικρός πρίγκηπας είναι ο μόνος που αμέσως
καταλαβαίνει την ζωγραφιά με τον βόα. Ο Saint-Exupery θα έπρεπε να
είναι πολύ χαρούμενος, και να δει πως είναι η άλλη του πλευρά, η
οποία πραγματικά τον καταλαβαίνει, ο πρώτος φίλος που ανήκει στον
κόσμο του, στον παιδικό κόσμο, που τόσο του λείπει. Αλλά είναι
ανυπόμονος, και το βρίσκει ανόητο γιατί πρέπει να φτιάξει την
μηχανή του. Συμβαίνει κάτι απόλυτα κλασσικό, η κίνηση της
ανυπομονησίας, που είναι για τον Puer τόσο τυπική. Όταν πρέπει να
πάρει κάτι στα σοβαρά, είτε στον εξωτερικό είτε στον εσωτερικό κόσμο,
κάνει κάποιες μικρόψυχες προσπάθειες, και μετά λόγω ανυπομονησίας
παραιτείται. Σύμφωνα με την εμπειρία μου, είναι αδιάφορο αν πιέσει
κανείς ένα τέτοιο άνδρα, στα πλαίσια της ανάλυσης, να πάρει στα
σοβαρά τον εξωτερικό ή τον εσωτερικό κόσμο. Είναι εντελώς ασήμαντο,
αν και εξαρτάται ίσως από τον τύπο. Το μόνο σημαντικό είναι να μείνει
και να επιμείνει σε κάτι. Αν πρόκειται για την ανάλυση, τότε πρέπει να
γίνει σοβαρή ανάλυση, να πάρει τα όνειρα στα σοβαρά, να στραφεί προς
τα μέσα. Ή πρέπει να πάρει την δουλειά στα σοβαρά και να ζήσει
πραγματικά την εξωτερική ζωή. Το σημαντικό είναι να κάνει κάτι
πλήρως, ότι και να είναι. Ο μεγάλος κίνδυνος και το νευρωτικό
πρόβλημα συνίσταται στο ότι ο Puer aeternus, που είναι φυλακισμένος
στο μητρικό σύμπλεγμα, συμπεριφέρεται σαν τον
Saint-Exupery: το βάζει απλά μέσα σε ένα κουτί και
με ένα μορφασμό ανυπομονησίας κλείνει το καπάκι.
Για τον λόγο αυτό, τέτοιοι άνθρωποι λένε ξαφνικά πως θέλουν να

33
κάνουν κάτι άλλο. Πως αυτό που κάνουν, δεν είναι ακριβώς αυτό που
ζητούσαν. Και το κάνουν πάντα την στιγμή που τα πράγματα είναι
δύσκολα. Δεν είναι επικίνδυνο αυτό το οποίο κάνουν, αλλά η συνεχής
διακοπή και αλλαγή. Δυστυχώς, αν και τυπικό, ο Saint-Exupery
Exupery αλλάζει
πορεία σε αυτή την αποφασιστική στιγμή.

Ο Saint-Exupery βρήκε λοιπόν στον μικρό πρίγκηπα κάποιον που

καταλαβαίνει τις ζωγραφιές του με τον βόα και τον ελέφαντα που έχει
καταπιεί. Επειδή όμως δεν υπάρχει η λύση τής σύγκρουσης, υποδεικνύει
αυτή η σύντομη εισαγωγή το τραγικό τέλος του βιβλίου όπως και το
τέλος της ζωής τού Saint
Saint-Exupery. Στον μύθο, ο ήρωας που τον έχει
καταπιεί ο δράκος ή το κήτος ή το φίδι, προσπαθεί να ελευθερωθεί.
Αν τώρα, η παρουσίαση των ζωγραφιών του Saint-Exupery
Exupery δεν έχει
κάποια λύση, αυτό είναι μια συμβολική υπόδειξη, πως μέσα του είναι
κάτι θεμελιωδώς αδύναμο, σπασμένο, και μάλιστα από την αρχή.
Υπάρχει μέσα του κάτι που δεν μπορεί να ξεφύγει από την μοιραία
πτυχή του ασυνειδήτου
ασυνειδήτου.

Ο Saint-Exupery μιλά με ελαφρά ειρωνικό ύφος για τον κόσμο των

ενηλίκων και τους ενήλι
ενήλικες, οι οποίοι παίρνουν τον εαυτό τους τόσο
πολύ στα σοβαρά και ασχολούνται με μικρότητες. Το ότι και ο ίδιος είχε
αυτές τις ιδιότητες φαίνεται ξεκάθαρα στις βιογραφίες του. Ο στρατηγός
Davet, ένας από τους προϊσταμένους του λέει γι' αυτόν: «Ήταν ένας

34
ολόκληρος άνδρας με μια τάση για παιδικές απολαύσεις, που μερικές
φορές ξάφνιαζαν, και είχε ανεξήγητες προσβολές ντροπής μπρος στην
ξεροκεφαλιά της υπηρεσίας. Το τελευταίο έμεινε για πάντα κάτι μισητό
γι' αυτόν.» Άλλοι βιογράφοι διαπιστώνουν πως απογοήτευε λίγο τους
ανθρώπους που τον συναντούσαν, γιατί ήταν κάπως επιδειξίας: έκανε
πάντα εντύπωση πως κάτι έπαιζε και δεν ήταν εντελώς αληθινός. Η τάση
να ξεγλιστρά κανείς στα ξαφνικά σε πράγματα που δίνουν χαρά στα
παιδιά, δεν είναι μόνο ένα σύμπτωμα του προβλήματος του Puer,
αλλά ανήκει στην δημιουργική προσωπικότητα.

Η δημιουργικότητα προϋποθέτει να είναι κανείς αληθινός και να

αφήνεται, γιατί αν δεν είναι κανείς αυθόρμητος, δεν μπορεί να είναι
και πραγματικά δημιουργικός. Για τον λόγο αυτό οι περισσότεροι
καλλιτέχνες και άλλοι δημιουργικοί άνθρωποι, έχουν μια κανονική
και ειλικρινή τάση να παιχνιδίζουν. Αυτό είναι μια μεγάλη ανάπαυση
και σημαίνει ξεκούραση από την δημιουργική προσπάθεια. Αυτό το
χαρακτηριστικό δεν μπορούμε να το αποδώσουμε μόνο στην Puer
aeternus-φύση του Saint-Exupery. Μπορεί να ανήκει και στην ουσία
του ως καλλιτέχνη.

Η περιγραφή της ανικανότητας του Saint-Exupery, από τον στρατηγό

Davet, να αντεπεξέλθει με τους υπαλλήλους, και ο τρόμος του μπρος
στους στρατιωτικούς προϊσταμένους, είναι μια σημαντική υπόδειξη
σχετικά με το μοτίβο του προβάτου, το οποίο θέλουμε να συζητήσουμε
τώρα. Για ένα άνθρωπο στο πόστο μιας υπηρεσίας οι άλλοι είναι
πρόβατα. Μόλις σταθούμε μπρος σε κάποιον σε μια επίσημη θέση,
γινόμαστε πρόβατα. Είμαστε γι' αυτόν απλά ένα νούμερο, και φυσικά
οι υπάλληλοι κάνουν τον άλλο να αισθάνεται έτσι. Είναι το μοντέρνο
πρόβλημα της τεράστιας δύναμης του κράτους και της υποβάθμισης
του ατόμου. Ο θυμός που οι περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται
όταν μειωθούν στο επίπεδο προβάτου μέσα σε μια αγέλη, δεν
περιορίζεται μόνο στον Puer aeternus, γιατί υπάρχει κάτι αληθινό
και δικαιολογημένο σ' αυτό. Ο καθένας που δεν έλυσε ακόμα μέσα
του αυτό το πρόβλημα -σε ποιο βαθμό πρέπει να αποδεχθεί πως
θεωρείται απλά ένα νούμερο, και σε ποιο βαθμό είναι ένα άτομο με
απαίτηση για ατομική αντιμετώπιση- βιώνει αυτή την σύνθετη
αντίδραση εναντίον αυτού που ο Davet περιγράφει ως στρατιωτική
ξεροκεφαλιά.

35
Αυτό επομένως δεν είναι μόνο το πρόβλημα του Saint-Exupery, αλλά
το μεγάλο πρόβλημα ολόκληρης της χριστιανικής μας κουλτούρας.
Στην Γαλλία όμως παίρνει μια ιδιαίτερη στροφή, γιατί οι Γάλλοι
έχουν την τάση προς ένα υπερβολικό ατομικισμό, ένα είδος
διαμαρτυρίας εναντίον κάθε υπηρεσίας. Μετά τον πρώτο παγκόσμιο
πόλεμο, αυξήθηκε στην Γαλλία η τάση για επανάσταση προς
οτιδήποτε έχει να κάνει με πίεση εξασκούμενη από το κράτος. Αυτό
πήγε τόσο μακριά, ώστε μερικοί έγιναν κομμουνιστές, όχι γιατί αυτή
ήταν η πεποίθησή τους, αλλά ως διαμαρτυρία εναντίον της ισχύουσας
τάξης. Από την άποψη της κοινωνικής και κοινής ευθύνης, η στάση
αυτή είναι βρεφική και θυμίζει νεαρούς διαδηλωτές, που γίνονται
βίαιοι, για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στην κοινωνία. Αυτό είναι
κατανοητό για πολύ νέους ανθρώπους, που εκρήγνυνται χωρίς λόγο.
Όταν όμως αυτό συμβαίνει με ενήλικες, όταν εκλέγουν ριζοσπαστικά
κόμματα γιατί δεν χωνεύουν τους ανθρώπους της κυβερνήσεως, τότε
η στάση αυτή είναι πολύ ανώριμη. Σήμερα όμως αυτό είναι ένα
γενικό σύμπλεγμα, που έχουμε όλοι σε κάποια μορφή, γιατί δεν
έχουμε ξεκαθαρίσει, σε ποιο βαθμό να πρέπει να αποδεχθούμε, πως
είμαστε πρόβατα κατευθυνόμενα από το κράτος, και σε ποιο βαθμό
πρέπει να απορρίψουμε αυτή την συλλογική πίεση. Ο Puer aeternus
έχει αυτό πρόβλημα ακόμα πιο έντονο.

Πριν προχωρήσουμε στον συμβολισμό του προβάτου, πρέπει να

διερωτηθούμε γιατί ο Saint-Exupery συναντά τον μικρό πρίγκηπα στην

36
έρημο. Στην ερμηνεία της ιστορίας πήραμε την πτώση τού αεροπλάνου
από την μια πλευρά ως απεικόνιση μιας κατάστασης στην προσωπική του
ζωή, από την άλλη ως συμβολική και αρχετυπική κατάσταση, με την
οποία ξεκινά κάθε συνάντηση με το ασυνείδητο: δηλαδή η πλήρης
συντριβή των μέχρι τότε δραστηριοτήτων, του σκοπού της ζωής και
σε κάποιο βαθμό και της ροής της ζωτικής ενέργειας. Ξαφνικά
σταματούν όλα. Είμαστε μπλοκαρισμένοι και μένουμε σε μια νευρωτική
κατάσταση, και την στιγμή αυτή συσσωρεύεται η ζωτική ενέργεια και
εκρήγνυται με την αποκάλυψη μιας αρχετυπικής εικόνας.

Δεν είναι αυτονόητο, πως μετά από μια τέτοια συντριβή της μέχρι τότε
στάσης ζωής στο ασυνείδητο αποκρυσταλλώνεται ένα παιδί. Κάθε άλλη
αρχετυπική εικόνα μπορεί να εμφανιστεί, όπως ο Khidr, όταν ο Μωυσής
είχε χάσει στην έρημο όλη την τροφή του. Για τον λόγο αυτό πρέπει να
ασχοληθούμε με το πρόβλημα του παιδιού-θεού. Την διερεύνηση αυτού
του μέγιστου συμβόλου, που συναντούμε στο βιβλίο, θα το εξετάσω
λεπτομερέστερα, όταν θα ξέρουμε πιο πολλά από την ιστορία, γιατί ένα
μέρος αυτού που ο μικρός πρίγκηπας πραγματικά ενσαρκώνει θα γίνει
τότε πιο ξεκάθαρο. Εδώ παρουσιάζουμε τι λέει ο Γιουνγκ για το παιδί-
θεό:

Το αρχέτυπο του “θεού παιδιού” έχει μέγιστη εξάπλωση και βρίσκεται σε

εσώτατη πρόσμιξη με όλες τις άλλες μυθολογικές πτυχές του μοτίβου του
παιδιού. Σχεδόν δεν είναι αναγκαίο να υποδείξουμε το ακόμα ζωντανό
“παιδί Ιησού”, που στον θρύλο του Χριστοφόρου δείχνει εκείνη την
τυπική πτυχή: “μικρότερος από μικρός και μεγαλύτερος από μεγάλος”.
Στην λαϊκή τέχνη το μοτίβο του παιδιού εμφανίζεται στην μορφή του
νάνου ή ξωτικού, ως αναπαράσταση κρυμμένων φυσικών δυνάμεων.
Στην κατηγορία αυτή ανήκει και το
ανθρωπάριο (ελληνικά στο κείμενο), το
μεταλλικό ανθρωπάριο, το οποίο μέχρι τον
ύστερο μεσαίωνα από την μια έδινε ζωή
στα ορυχεία, από την άλλη παρίστανε τα
αλχημιστικά μέταλλα και πάνω απ' όλα την
ολοκληρωμένη μορφή του ξαναγεννημένου Mercurius (ως ερμαφρόδιτος,
filius sapientiae ή infans noster). Χάριν στην θρησκευτική ερμηνεία του
“παιδιού” μας έμειναν μαρτυρίες από τον μεσαίωνα, οι οποίες δείχνουν
πως το “παιδί” δεν ήταν μόνο μια παραδοσιακή μορφή, αλλά και ένα

37
αυθόρμητα βιωμένο όραμα (η λεγόμενη “διείσδυση του ασυνειδήτου”).
Αναφέρω το όραμα του “γυμνού αγοριού” του Meister Eckhart, ή το
όνειρο του μοναχού Ευστάχιου. Ενδιαφέρουσες μαρτυρίες βρίσκονται
και στις αγγλικές ιστορίες με φαντάσματα, όπου
γίνεται λόγος για ένα “Radiant Boy”, το οποίο
υποτίθεται είδαν σε ένα τόπο όπου υπήρχαν
ρωμαϊκά ερείπια. Η μορφή αυτή παρουσιάζεται ως
κάτι κακό. Φαίνεται πως πρόκειται για μια μορφή
Puer aeternus, που με την “μεταβολή της μορφής”
έπεσε σε δυσμένεια, δηλαδή έχει την μοίρα των
αρχαίων και γερμανικών θεών, που στο σύνολό
τους έγιναν δαίμονες. Τον μυστικό χαρακτήρα του
βιώματος επιβεβαιώνει και ο “Φάουστ” του Γκαίτε, δεύτερο μέρος, όπου
ο ίδιος ο Φάουστ μεταμορφώνεται σε αγόρι και γίνεται δεκτός στον
“χορό των μακαρίων αγοριών”, και αυτό είναι το “νυμφικό στάδιο”
(έντομα) του Doktor Marianus...

Δεν ξέρω αν σε αυτή την περίεργη αντίληψη, ο Γκαίτε αναφέρεται στους

επιτύμβιους έρωτες. Δεν είναι αδύνατο. Η μορφή του Cucullatus
υποδεικνύει κάποιον περιτυλιγμένο, δηλαδή αόρατο, το Genius αυτού
που έχει αποτραβηχτεί, και που επανεμφανίζεται μόνο στον παιδικό χορό
μιας νέας ζωής, περιτριγυρισμένος από τις θαλάσσιες μορφές των
δελφινιών και των θεών της θάλασσας.

Cucullatus θα πει “κάποιος που φέρει κουκούλα”, που φοράει δηλαδή

ένα παλτό με κουκούλα, και το θεωρώ ιδιαίτερα συμβολικό πως ο Jean
Cocteau, που φορούσε ένα τέτοιο παλτό, δημιούργησε μια μόδα των
νεαρών, που φορούσαν παλτά με κουκούλα. Είναι ως επί τω πλείστον
Pueri aeterni και φορούν ακόμα και αυτή την στολή! Διερωτώμαι αν ο
Cocteau ήξερε κάτι περί αυτού.

Η θάλασσα είναι το αγαπημένο σύμβολο του ασυνειδήτου, η μητέρα

όλων των ζώντων. Όπως το “παιδί” κάτω από περιστάσεις (όπως στην
περίπτωση του Ερμή και των Δακτύλων) έχει στενότατη σχέση με τον
φαλλό ως σύμβολο του γονιμοποιούντος, έτσι παρουσιάζεται και στον
επιτύμβιο φαλλό ως σύμβολο μιας νέας γονιμοποίησης.

Το πρόβλημα με το οποίο ερχόμαστε αντιμέτωποι σε αυτή την γενική

περιγραφή του Γιουνγκ, είναι η διπλή όψη του αρχετύπου του παιδιού.

38
Αν το αρχέτυπο σημαίνει από την μια πλευρά την ανανέωση της ζωής,
τον αυθορμητισμό και την νέα δυνατότητα ύπαρξης, που εμφανίζεται
ξαφνικά εσωτερικά ή εξωτερικά, και αλλάζει θετικά όλη την ζωή, από
την άλλη το παιδί-θεός έχει και μια αρνητική πτυχή, κάτι καταστροφικό,
που φαίνεται εκεί που Γιουνγκ υποδεικνύει την εμφάνιση του “λαμπερού
αγοριού” (Radiant boy) και λέει, πως πρέπει να έχει σχέση με ένα
ειδωλολατρικό παιδί-θεό, που είναι καταραμένο να εμφανίζεται συνέχεια
με την αρνητική του μορφή. Το αρνητικό παιδί-θεός μας οδηγεί σε βαθιά
νερά, αλλά μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε πως όποτε εμφανίζεται το
μοτίβο του παιδιού, είμαστε κάθε φορά αντιμέτωποι με τό εξής
πρόβλημα:

το μοτίβο του παιδιού παριστάνει ένα κομμάτι αυθορμητισμού, και το

μεγάλο πρόβλημα -σε κάθε περίπτωση είναι ένα ατομικό ηθικό
πρόβλημα- συνίσταται στην απόφαση, εάν πρόκειται για απλά για μια
νηπιακή σκιά, που πρέπει να παιδαγωγηθεί, ή αν είναι κάτι δημιουργικό
που κινείται προς μια μελλοντική δυνατότητα ζωής. Το παιδί είναι
πάντα διπλό, πίσω μας και μπροστά μας. Πίσω μας είναι η νηπιακή
σκιά, την οποία αφήνουμε, και μια παιδικότητα που πρέπει να θυσιαστεί
- αυτό που μας τραβά πίσω στην νηπιακή κατάσταση και την εξάρτηση,
ώστε να είμαστε αδρανείς και να παιχνιδίζουμε, και να ξεφεύγουμε από
τα προβλήματα, την ευθύνη και την ζωή. Όταν από την άλλη το παιδί
είναι μπροστά μας, αυτό σημαίνει ανανέωση, την δυνατότητα αιώνιας
νεότητας, αυθορμητισμό, και νέα δυνατότητα ζωής, η ζωή κυλά προς ένα
δημιουργικό μέλλον. Το μεγάλο πρόβλημα είναι, πως σε κάθε
περίπτωση πρέπει να αποφασίζουμε, αν πρόκειται για νηπιακό παλμό
που μας τραβά πίσω, ή για ένα παλμό, που ναι μεν στην συνείδηση
φαίνεται νηπιακός, στην πραγματικότητα όμως πρέπει να τον
αποδεχθούμε και να τον ζήσουμε γιατί οδηγεί προς τα μπρος.

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι μερικές φορές ξεκάθαρη, γιατί τα

συμφραζόμενα του ονείρου δείχνουν ξεκάθαρα τι εννοείται. Ας πούμε
ένας άνδρας του τύπου Puer aeternus ονειρεύεται ένα μικρό αγόρι: από
την διήγηση του ονείρου μπορούμε να συμπεράνουμε αν πρόκειται για
παιδί με μοιραία επενέργεια, και στην περίπτωση αυτή το αντιμετωπίζω
ως νηπιακή σκιά. Αν όμως η μορφή εμφανίζεται θετική τότε μπορούμε
να πούμε πως είναι κάτι που φαίνεται μέν παιδικό και ανόητο, πρέπει
όμως να γίνει αποδεκτό γιατί εκεί μέσα βρίσκεται μια νέα δυνατότητα

39
ζωής. Αν τα πράγματα ήταν πάντα έτσι, η ανάλυση αυτού του
προβλήματος θα ήταν πολύ απλή. Δυστυχώς, οι καταστροφικές και
δημιουργικές πλευρές, το τράβηγμα προς τα πίσω και ορμή προς τα
μπρος, όπως και όλα τα περιεχόμενα του ασυνειδήτου, είναι πολύ
συνδεδεμένα και πλήρως περιπλεγμένα. Για τον λόγο αυτό είναι πολύ
δύσκολο, μερικές φορές πρακτικά αδύνατο, να αποφανθεί κανείς για το τι
πρόκειται όταν εμφανίζονται τέτοιες φιγούρες. Αυτό μου φαίνεται πως
είναι ένα μέρος της μοιραίας κατάστασης με την οποία ερχόμαστε
αντιμέτωποι στο βιβλίο και στον Saint-Exupery. Δεν μπορούμε να
αποφανθούμε (τουλάχιστον εγώ δεν μπορώ), αν την μορφή του μικρού
πρίγκηπα πρέπει να την αντιμετωπίσουμε ως την καταστροφική νηπιακή
σκιά, η εμφάνιση της οποίας είναι μοιραία και προαναγγέλλει τον θάνατο
του Saint-Exupery, ή αν πρόκειται για θεϊκή αχτίδα της δημιουργικής
του ευφυΐας.

Από ένα φοιτητή μας στο Ινστιτούτο C. G. Jung, εκφράστηκε πριν από
χρόνια η γνώμη πως ορισμένοι άνθρωποι με πολύ βαριά μοίρα, έχουν
κάτι σαν χαλασμένο εαυτό, που εμφανίζεται χαλασμένος και σε
συμβολική μορφή. Αυτό θα σήμαινε πως τέτοιοι άνθρωποι δεν έχουν
καμιά ελπίδα για τη ζωή τους, γιατί ο πυρήνας της ψυχής τους είναι
ατελής και χαλασμένος, και για τον λόγο αυτό η διαδικασία της
εξατομίκευσης δεν μπορεί να εκπτυχθεί σε κάτι ολοκληρωμένο από
αυτόν τον πυρήνα. Δεν συμφωνώ με την ιδέα, γιατί δεν είδα ποτέ τέτοια
σύμβολα ενός χαλασμένου εαυτού χωρίς μια χαλασμένη στάση του εγώ.
Όπου και να βρίσκει κανείς ένα τέτοιο χαλασμένο σύμβολο του εαυτού,
που είναι διφορούμενο, ατελές και αρρωστημένο, βρίσκει ταυτόχρονα
και μια ατελή και αρρωστημένη στάση του εγώ. Για τον λόγο αυτό δεν
μπορεί να ισχυριστεί κανείς επιστημονικά πως η αιτία του όλου
προβλήματος βρίσκεται σε ένα χαλασμένο εαυτό. Με τον ίδιο τρόπο
μπορεί να πει κανείς πως το εγώ έχει μια τόσο λανθασμένη στάση, ώστε
ο εαυτός δεν μπορεί να μπει με ένα θετικό τρόπο στο παιχνίδι. Όταν φάτε
εντελώς λανθασμένα, και το στομάχι σας κατά συνέπεια δεν αντιδρά
ορθά, υπάρχουν δυο θεωρήσεις: είτε υποθέτετε πως το στομάχι σας δεν
είναι εντάξει. Στην περίπτωση αυτή όσους γιατρούς και να
συμβουλευθείτε, χωρίς να τους πείτε πως τρώτε εντελώς λάθος, με λύπη
θα διαπιστώνουν πως το στομάχι σας είναι χαλασμένο, αλλά δεν θα
βρουν την αιτία. Είτε λέτε από την αρχή πως τρώτε λανθασμένα,
καθόλου ή ακανόνιστα, και τότε θα σας εξηγήσουν πως ενοχλήσεις σας

40
προέρχονται από μια λανθασμένη διατροφή, το στομάχι σας όμως δεν
είναι χαλασμένο. Ο “χαλασμένος” εαυτός συνδυάζεται πάντα με ένα
εγώ, το οποίο δεν λειτουργεί καλά, και για τον λόγο αυτόν ούτε ο
εαυτός μπορεί να λειτουργήσει όπως πρέπει. Όταν το εγώ είναι
αδρανές, φουσκωμένο και δεν εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του
συμπλέγματος του εγώ, τότε είναι ξεκάθαρο πως ούτε ο εαυτός
μπορεί να εμφανιστεί θετικά…

Τώρα μπορεί κάποιος να αντιτείνει πως το εγώ δεν μπορεί να

λειτουργήσει σωστά όταν ο εαυτός είναι χαλασμένος. Εδώ βρισκόμαστε
μπροστά στο παμπάλαιο φιλοσοφικό πρόβλημα της ελεύθερης
θελήσεως: Μπορώ να θέλω το ορθό; Αυτό είναι το πρόβλημα το οποίο
σας παρουσιάζει συνήθως ο άνδρας-Puer aeternus. Θα σας πει πως ξέρει
πως όλα πάνε στραβά επειδή είναι τεμπέλης, αλλά δεν μπορεί να θέλει να
μην είναι! Θα πει πως αυτή είναι ίσως η νεύρωση του: η ανικανότητα να
καταπολεμήσει την αδράνειά του. Για τον λόγο αυτό είναι ανούσιο να
τον αντιμετωπίζει κανείς ως κάθαρμα, γιατί θα ήταν όλα εντάξει αν δεν
ήταν τόσο αδρανής. Αυτό είναι ένα επιχείρημα που το άκουσα ποιος
ξέρει πόσες φορές! Αυτό είναι μέχρι ενός βαθμού ορθό, γιατί ο άνδρας-
Puer aeternus δεν μπορεί να το πάρει απόφαση να δουλέψει, ώστε μπορεί
να πει κανείς, πως είναι ο χαλασμένος εαυτός. Κάτι είναι λανθασμένο
στην όλη δομή, και δεν μπορεί να λυτρωθεί.

Αυτό είναι ένα πρόβλημα που παρουσιάζεται σε πολλές νευρώσεις, όχι

μόνο στον Puer aeternus. Πάει πολύ βαθιά και η τοποθέτηση μου στο
θέμα είναι παράδοξη: όσο μπορώ συμπεριφέρομαι έτσι, σαν να μπορούσε
το εν λόγω πρόσωπο να αποφασίσει ελεύθερα, γιατί αυτό θα ήταν η μόνη
σωτηρία. Αν διαπιστωθεί πως αυτό δεν είναι δυνατό, κάνω μια στροφή
και λέω, πως δεν ήταν δυνατό γιατί τα πράγματα εξελίχθηκαν αλλιώς.
Αλλιώς πέφτει κανείς σε μια λανθασμένη ψυχολογική θέση υπεροχής: θα
μπορούσε να συμπεράνει κανείς, αν κάποιος πάρει λάθος κατεύθυνση ή
πεθάνει από μια αρρώστια ή ατύχημα, πως αυτό έγινε γιατί δεν
συνειδητοποίησε το πρόβλημα του, και για τον λόγο αυτό φταίει ο ίδιος
για την μοίρα του. Κάτι τέτοιο το βρίσκω άνοστο. Δεν έχει κανείς το
δικαίωμα να το αποφανθεί αυτό. Αν ένα άτομο δεν μπορεί να λύσει τα
προβλήματα του, συνήθως θα τιμωρηθεί σκληρά με τρομερές αρρώστιες
και ατυχήματα. Αλλά δεν είναι δουλειά των άλλων να το υποδεικνύουν
αυτό και να κάνουν ηθική υπόθεση το πράγμα. Εδώ νομίζω πρέπει

41
σταματήσει κανείς και να χρησιμοποιήσει την άλλη υπόθεση, πως
δηλαδή το εν λόγω πρόσωπο δεν μπόρεσε να το κάνει, πως η δομή ήταν
ελαττωματική και η λύση ήταν αδύνατη. Για όσο η καταστροφή δεν
έλαβε χώρα, είναι καλύτερο να έχει κανείς την αισιόδοξη στάση: να
δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα γεμάτη ελπίδα και να πιστεύει στην
δυνατότητα, μέχρι ενός βαθμού, της ελεύθερης θέλησης. Σύμφωνα με
την εμπειρία, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις, όπου οι άνθρωποι ξαφνικά
μπορούν να αποφασίσουν να καταπολεμήσουν την νεύρωση τους και να
βγουν από αυτήν. Τότε μπορείτε να το ονομάσετε θαύμα ή μια καλή
πράξη αυτού του προσώπου, όπως σας αρέσει, αλλά είναι και αυτό που η
θεολογία ονομάζει πράξη της χάριτος του Θεού. Είναι τα καλά μας έργα
που οδηγούν στην λύτρωση, ή είναι η χάρις του Θεού; Σύμφωνα με την
εμπειρία μου το μόνο που μπορούμε είναι να μείνουμε σε αυτή την
αντίθεση και αποδεχθούμε το παράδοξον. Εδώ είμαστε αντιμέτωποι με
το πρόβλημα με ένα ιδιαίτερο τρόπο, γιατί σε όλη την διήγηση έχουμε
ενώπιον μας αυτό το τραγικό ερώτημα. Κάτι ανάποδο τρέχει μέσα στο
βιβλίο, και δεν ξέρουμε αν είναι φταίξιμο του Saint-Exupery, ή αν απλά
δεν μπορούσε αλλιώς. Υπήρχε από την αρχή κάποιος λόγος που τον
εμπόδιζε να λύσει το πρόβλημά του;

Εδώ καταπιάνομαι ξανά με ένα ερώτημα που μου έχει τεθεί πολλές
φορές, αν δηλαδή ο εαυτός, που είναι ένα αρχέτυπο, μπορεί να είναι
ελαττωματικός. Ορθώς γίνεται εδώ υπόδειξη στον Γιουνγκ, που τόνισε
πως μέσα στο συλλογικό ασυνείδητο δεν υπάρχει τίποτα αρρωστημένο.
Συμφωνώ πλήρως. Γι' αυτό νομίζω, πως όταν ο εαυτός φαίνεται
ελαττωματικός, αυτό συμβαίνει λόγω της λανθασμένης στάσης του
εγώ. Αντικειμενικά δεν μπορεί να είναι ελαττωματικός, για τον λόγο
αυτό δεν μπορώ να αποδεχθώ την ιδέα ενός ελαττωματικού εαυτού. Αν
το εγώ είναι ικανό να αλλάξει, αλλάζει και το άλλο. Αν αλλάξει η στάση
του εγώ, τότε τα σύμβολα του εαυτού γίνονται θετικά. Αυτό είναι κάτι
που συχνά βιώνουμε: όταν το εν λόγω πρόσωπο μπορέσει σε ένα βαθμό
να δει τα πράγματα με σύνεση, τότε αλλάζει όλη η δομή του
ασυνειδήτου. Αλλά οι φιλοσοφικοί μου αντίπαλοι θα έλεγαν, πως το
γεγονός ότι το ένα μπορεί να αλλάξει και το άλλο όχι, εξαρτάται από τον
εαυτό - και έτσι κινούμαστε πάλι σε ένα κύκλο.

42
Για τον λόγο αυτό θα προσπαθήσω στην ιδιαίτερη αυτή ιστορία να
ερμηνεύσω με διπλό τρόπο την μορφή του παιδιού - ως νηπιακή σκιά και
ως εαυτό. Μετά θέλουμε να κάνουμε την προσπάθεια να ανακαλύψουμε
τι είναι τι, και αυτό σημαίνει πως θα ερμηνεύσουμε το υλικό και από τις
δυο όψεις του, για να βρούμε περισσότερα στοιχεία για το πρόβλημα. Η
θέση πως το παιδί από τα άστρα, που συναντά τον Saint-Exupery είναι η
νηπιακή του σκιά, μπορεί εύκολα να αποδειχθεί, γιατί είναι το μοναδικό
ον που καταλαβαίνει την ιστορία του βόα και του ελέφαντα. Είναι κάτι
που ξέμεινε από την παιδική ηλικία. Έχουμε ακόμα ένα γράμμα που ο
Saint-Exupery έστειλε το 1935 στην μάνα του, όπου λέει
πως η μοναδική πηγή αναψυχής είναι κάποιες
αναμνήσεις από την παιδική ηλικία, όπως η μυρωδιά
των χριστουγεννιάτικων κεριών. Η ψυχή του λοιπόν
είναι σήμερα εντελώς στεγνή και πεθαίνει της δίψας.
Για τον λόγο αυτό έρχεται η νοσταλγία για την παιδική
ηλικία, και μπορούμε να πούμε, πως ο μικρός πρίγκηπας αντιπροσωπεύει
αυτόν τον παιδικό κόσμο και γι' αυτό είναι η νηπιακή σκιά. Είναι τυπικό
πως γράφει στην μάνα του κάτι τέτοιο, και βλέπει κανείς, πως πράγματι
βρίσκεται ακόμη μέσα στο μητρικό του σύμπλεγμα.

Από την άλλη μπορούμε να πούμε, πως το γεγονός ότι αυτό το παιδί
εμφανίζεται στη γη, δεν είναι μόνο αρνητικό. Δεν είναι απλά η εμφάνιση
της νηπιακής σκιάς, γιατί όπως μαθαίνουμε από το βιβλίο, ο μικρός
πρίγκηπας κατεβαίνει στη γη από ένα αστέρι. Εδώ έχουμε μια
ενδιαφέρουσα παράλληλη κατάσταση με την πτώση του αεροπλάνου του
Saint-Exupery, μέσω της οποίας ο ίδιος ήρθε στη γη. Για πρώτη φορά
συναντούνται στη γη δυο πράγματα που προηγουμένως ήταν στον αέρα:

43
ο πρίγκηπας από το άστρο, που ζούσε κάπου μακριά στο διάστημα, και ο
Saint-Exupery, που κινούνταν συνεχώς στους αιθέρες. Από την στιγμή
που ο μικρός πρίγκηπας προσγειώθηκε, έπαψε να είναι μόνο η
νηπιακή σκιά, γιατί κάτι από αυτόν άγγιξε την πραγματικότητα. Για
τον λόγο αυτό βρίσκεται τώρα σε μια διφορούμενη θέση. Αν μπορούσε
αυτό να κατανοηθεί, θα γινόταν μέρος του μέλλοντος, αντί να τραβά
προς τα πίσω. Τότε δεν θά είναι πια απλώς η νηπιακή σκιά, αλλά μια
μορφή αυτοπραγμάτωσης, που συνεχώς προχωράει. Το να γίνει
κανείς πιο συνειδητός σημαίνει πρακτικά, να ζυμωθεί όλο και
περισσότερο με την πραγματικότητα - αλλά αυτό σημαίνει επίσης
απομυθοποίηση.

Η μεγαλύτερη δυσκολία που κουβαλάμε από την παιδική μας ηλικία,

είναι ο γεμάτος ψευδαισθήσεις σάκος, τον οποίο μεταφέρουμε και στην
ενήλικη ζωή μας. Το λεπτό πρόβλημα συνίσταται στο να πετάξουμε
τις ψευδαισθήσεις χωρίς να γίνουμε κυνικοί. Υπάρχουν άνθρωποι που
πολύ νωρίς στη ζωή τους χάνουν τις ψευδαισθήσεις. Το βλέπει κανείς
στην ανάλυση των λεγόμενων παραμελημένων παιδιών, ανθρώπων
δηλαδή που είτε μεγάλωσαν ως φτωχά παιδιά στα slums (στις
φτωχογειτονιές), και είχαν μια τρομακτική οικογενειακή ζωή, είτε
προέρχονται από πλούσια σπίτια και έζησαν την ίδια μιζέρια, χωρίς
υλικές στερήσεις όμως, αλλά με χωρισμένους γονείς, σε ένα ψυχρό και
τεταμένο κλίμα. Και στις δυο περιπτώσεις είχε παραμεληθεί η
συναισθηματική ατμόσφαιρα. Τέτοιοι άνθρωποι ενηλικιώνονται συχνά
πολύ πιο νωρίς από άλλους, γιατί γίνονται πολύ ρεαλιστές, χάνουν τις
ψευδαισθήσεις, κλείνονται και ανεξαρτητοποιούνται, και αυτό σε πρώιμη
παιδική ηλικία. Η σκληρότητα της ζωής τούς εξαναγκάζει, αλλά από την
πικραμένη και κάλπικα ώριμη έκφρασή τους, καταλαβαίνει συχνά κανείς
πως κάτι πήγε στραβά. Πολύ νωρίς διώχτηκαν από την παιδική ηλικία
και ρίχτηκαν στην πραγματικότητα.

Όταν αναλύετε τέτοιους ανθρώπους, τότε βλέπετε πως δεν

επεξεργάσθηκαν το πρόβλημα των παιδικών ψευδαισθήσεων, αλλά απλά
το απέκοψαν. Είπαν στον εαυτό τους πως ο πόθος τους για αγάπη και
τα ιδανικά τους, τους εμποδίζουν σαν σάκος γεμάτος πάνω στην ράχη
τους. Πιστεύουν πως πρέπει να απαλλαγούν από αυτά. Αλλά αυτή
είναι μια απόφαση του εγώ, και η βαθύτερη ανάλυση δείχνει πως
έχουν μείνει φυλακισμένοι στις παιδικές ψευδαισθήσεις: ο παιδικός

44
πόθος για μια στοργική μητέρα και για ευτυχία είναι παρόλα αυτά
εκεί, σε μια καταπιεσμένη κατάσταση. Στην πραγματικότητα είναι
πολύ λιγότερο ενήλικες από άλλους ανθρώπους, επειδή το πρόβλημα το
απώθησαν απλά σε μια γωνιά. Και κάποιος έχει την αηδιαστική
αποστολή να ξαναζωντανέψει τις ψευδαισθήσεις, γιατί η ζωή έχει
κολλήσει εκεί. Το εν λόγω πρόσωπο πρέπει να σπρωχθεί εκεί μέσα, και
τότε προσπαθεί κανείς να το βγάλει από εκεί. Η δυσκολία βρίσκεται
στους ανθρώπους, που ισχυρίζονται πως δεν αγαπούν κανένα και πως
δεν μπορούν να εμπιστευθούν κανένα. Για όποιον βρίσκεται στην
κατάσταση αυτή, η ζωή δεν έχει κανένα νόημα. Μέσω προβολής
αρχίζει πάλι να ελπίζει, πως ίσως μπορέσει να αγαπήσει και να
εμπιστευθεί. Αλλά μπορείτε να είστε σίγουροι πως αγάπη που
πρωτοεμφανίζεται είναι εντελώς παιδική. Ο αναλυόμενος γνωρίζει συχνά
τι θα συμβεί - πως θα απογοητευθεί ξανά. Και έτσι είναι γιατί τέτοιοι
άνθρωποι έχουν κάτι τόσο παιδικό πάνω τους, ώστε είτε ο αναλυτής είτε
η ζωή θα πρέπει να το δείξουν ξεκάθαρα. Είναι τόσο νηπιώδεις, ώστε το
βιώνουν ως προσωπική προσβολή και τρομερή εγκατάλειψη και
απογοήτευση, αν ο αναλυτής μείνει μια φορά στο κρεββάτι λόγω γρίπης.
Από τις άλλες απόψεις ενήλικοι άνθρωποι, λένε πως αυτό είναι εντελώς
ανόητο και ηλίθιο, αλλά έτσι αισθάνονται, και με το δίκιο τους
διερωτώνται, τι να κάνουν με την αδιόρθωτη νηπιακότητα τους. Ένα
ηθικό κήρυγμα θα είχε το ίδιο πενιχρό αποτέλεσμα όσο και σε ένα ζόρικο
μικρό παιδί.

Πως πρέπει να αντιμετωπίσει κανείς αυτό το πρόβλημα; Όταν ένα

τέτοιος άνθρωπος θεωρεί ως δεδομένο πως κάτι τού είναι εμπόδιο, και
αυτό είναι πηγή ψευδαισθήσεων και προβλημάτων, τότε δεν είναι πια
αυθόρμητος, αλλά εσφαλμένως ρεαλιστής και “ενήλικας”. Όταν όμως
ζει, τότε είναι απλά αδιανόητα αυτά που κάνει, και η ζωή τον διορθώνει
συνεχώς. Αυτό είναι το πρόβλημα. Άνθρωποι που έβαλαν τα
αισθήματα τους στην άκρη ή τις απαιτήσεις τους από τους άλλους ή
την ικανότητα τους να εμπιστεύονται, δεν αισθάνονται ποτέ εντελώς
αληθινοί, ποτέ εντελώς αυθόρμητοι ή ο εαυτός τους. Το να απωθήσει
κανείς το θεϊκό παιδί σημαίνει να μην πάρει στα σοβαρά τον εαυτό
του. Τότε ο άλλος το παίζει! Είναι δυνατόν να προσαρμόσει κανείς την
ζωή του, αλλά αν είναι ειλικρινής με τον εαυτό του ξέρει ότι παίζει κάτι
μπροστά στους άλλους. Από την άλλη θα συμπεριφερόταν τόσο παιδικά
που κανένας δεν θα τον άντεχε. Τί μπορεί λοιπόν να κάνει;

45
Αυτό είναι το πρόβλημα του θεϊκού παιδιού, όταν εμφανίζεται στην
κατάσταση μεταξύ πραγματικής προσωπικότητος και νηπιακότητος,
ώστε να μην ξέρει κανείς τι να κάνει. Θεωρητικά το πράγμα είναι απλό:
θα πρέπει να είναι κανείς ικανός να αποκόψει το παιδικό και να αφήσει
την αληθινή προσωπικότητα. Θα πρέπει κανείς να μπορεί να διαχωρίσει
τα δυο, και όταν η ανάλυση γίνεται σωστά, τότε αυτό γίνεται βαθμιαία.
Επιτυγχάνεται να αφαιρεθεί ότι είναι πράγματι παιδικό και να τελειώνει
μια για πάντα, και να σωθεί η δημιουργικότητα και η μελλοντική ζωή.
Πρακτικά όμως, αυτό είναι κάτι λεπτό και επιτυγχάνεται πολύ δύσκολα.

Το θεϊκό παιδί ή ο πρίγκηπας από τα άστρα, τον οποίο ο Saint-

Exupery συναντά στην έρημο, ζητά ένα πρόβατο, και όπως
μαθαίνουμε, κατέβηκε για να πάρει μαζί του ένα πρόβατο. Η ιστορία
λέει αργότερα, πως στο άστρο του κυριαρχούν τα baobab (μπαομπάμπ)
δέντρα, που συνεχώς δίνουν νέους βλαστούς. Ο πρίγκηπας από το άστρο
θέλει ένα πρόβατο που να τρώει τα βλαστάρια μόλις βγαίνουν, ώστε να
μην χρειάζεται να τα κόβει συνέχεια. Αλλά αυτό δεν το λέει στον Saint-
Exupery, και αυτός ο αληθινός λόγος διαπιστώνεται αργότερα.

Κατ' αρχάς πρέπει να εξετάσουμε τον συμβολισμό του προβάτου στην

προσωπική ζωή του Saint-Exupery, και μετά στην μυθολογία γενικότερα.
Ο Saint-Exupery λέει στα βιβλία του: «Δεν υπάρχει καμιά εξωτερική
κακή μοίρα, μόνο εσωτερική. Έρχεται η στιγμή όπου είναι κανείς τρωτός
και καταλαμβάνεται από τα σφάλματά του και κάτι σαν σίφωνας τον
τραβά προς τα κάτω. (Πιθανό να μιλά εδώ για το πέταγμα. Εννοεί πως
δεν υπάρχει η τυχαία πτώση: ένα ατύχημα είναι το αποτέλεσμα μιας
ολόκληρης εσωτερικής και εξωτερικής διαδικασίας.) Δεν έχουν σημασία
τα μεγάλα αλλά τα μικρά εμπόδια: τρεις πορτοκαλιές στην άκρη της
πίστας ή τριάντα πρόβατα που δεν τα βλέπει κανείς μέσα στα χόρτα, και
που ξαφνικά βρίσκονται μεταξύ των τροχών του αεροπλάνου.» Ένα
καιρό χρησιμοποιούνταν πρόβατα για να κρατούν χαμηλό το χορτάρι στα
πεδία που χρησιμοποιούνταν για προσγείωση και απογείωση. Και έτσι
μπορούσε να συμβεί, ένα αεροπλάνο να προσγειωθεί ανάμεσα τους.
Μπορούμε να πούμε πως ο Saint-Exupery προέβαλε στα πρόβατα τον
μοιραίο παράγοντα που μια μέρα θα σκότωνε τον Puer aeternus. Αυτά
είναι ο μοιραίος αντίπαλος.

46
Η λέξη πρόβατο έχει μια πολύ χαρακτηριστική σημασία. Προέρχεται
από το ρήμα προβαίνω, που σημαίνει «πηγαίνω μπροστά ή προς τα
μπρος». Αυτό είναι ένα θαυμάσιο όνομα: αυτό το ζώο δεν έχει καμιά
άλλη επιλογή και καμιά άλλη λειτουργία, παρά την ικανότητα να
πηγαίνει μπροστά! Αυτό είναι όλα όσα μπορεί να κάνει. Οι Έλληνες
είναι ακόμα πιο αστείοι, γιατί το έκαναν ουδέτερο και το ονόμασαν
“το πράγμα που πάει μπροστά”. Αυτό εξεικονίζει την άκρως
αρνητική πτυχή του προβάτου, που ακολουθεί πάντα τον κριό όπου
πάει. Διαβάζουμε επανειλημμένως στις εφημερίδες, πως διακόσια
τριακόσια πρόβατα πηδάνε στον γκρεμό πίσω από τον αρχηγό κριό,
όταν τον κυνηγάει κανένας λύκος ή σκύλος. Αυτό συνέβη πριν περίπου
δέκα χρόνια σε ένα βοσκότοπο κοντά στο Lenzerheide. Μετά έπρεπε να
πάνε άνδρες με όπλα και μαχαίρια, για να σκοτώσουν πάνω από διακόσια
πρόβατα, που τραυματισμένα κείτονταν το ένα πάνω στο άλλο. Γι' αυτό
ονομάζουμε κάποιον “ηλίθιο πρόβατο”. Το ένστικτο του “να πηγαίνει
μέσα στην αγέλη” και “να μένει μέσα στην αγέλη” είναι στο πρόβατο
τόσο ισχυρά ανεπτυγμένο, ώστε δεν μπορεί να βγει από αυτό ούτε για
να σώσει την ζωή του. Στην ταινία του Walt Disney “White
Wilderness” μπορούμε να δούμε να συμβαίνει το ίδιο με τα lemming,
που μεταναστεύουν στην θάλασσα (όπου τελικά λόγω εξάντλησης
πεθαίνουν). Αν ένα ζώο εγκλωβιστεί σε μια τέτοια ενστικτώδη κίνηση,
δεν μπορεί πια να ξεφύγει.

Το πρόβατο έχει μια παρόμοια τάση προς ενστικτώδη συμπεριφορά

και για τον λόγω αυτό συμβολίζει -όταν εμφανιστεί στο όνειρο σε μια
αρνητική συνάφεια- την μαζική ψυχολογία μέσα μας, την τάση μας
να επιτρέπουμε στις μαζικές κινήσεις να μας μολύνουν, και να μην
εμμένουμε στην δική μας κρίση και ώθηση. Το πρόβατο είναι το
καθαυτό ζώο της μάζας. Έτσι υπάρχει και ο άνθρωπος της μάζας
στον καθένα μας. Ακούτε για παράδειγμα πως πολλοί πάνε σε μια ομιλία
και λέτε: «πρέπει να είναι καλή λοιπόν.» Ή ακούτε για μια έκθεση στην
πινακοθήκη, και πάτε εκεί, αλλά δεν έχετε την τόλμη να πείτε πως
βρίσκετε τις ζωγραφιές απαίσιες. Στην αρχή κοιτάτε εδώ και εκεί, και
συναντάτε ανθρώπους που γνωρίζετε και οι οποίοι θαυμάζουν τους
πινάκες, και δεν τολμάτε πια να εκφράσετε την γνώμη σας. Πολλοί
βλέπουν πρώτα το όνομα το καλλιτέχνη πριν λάβουν θέση. Τέτοιοι
άνθρωποι είναι πρόβατα.

47
Στην μυθολογία, το πρόβατο έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τον κόσμο του
θεϊκού παιδιού. Σίγουρα θα θυμάστε παραστάσεις με την Παρθένο
Μαρία, το βρέφος Ιησού και τον Ιωάννη τον Πρόδρομο που παίζουν με
ένα αρνί. Φυσικά είναι το αρνί μια ενσάρκωση του Χριστού, όμως
στην τέχνη εκφράζεται ως κάτι ξεχωριστό από Αυτόν. Αυτός ο ίδιος
είναι ο αμνός που θυσιάζεται, ο agnus Dei. Στην τέχνη, το πρόβατο είναι
φίλος του Χριστού, που φυσικά σημαίνει (όπως πάντα, όταν ένας Θεός
απεικονίζεται μαζί με ένα ζώο) πως είναι το τοτέμ του, μια ζωική μορφή
εμφάνισής του. Στην γερμανική παράδοση υπάρχει η πίστη πως οι
ψυχές των αγέννητων παιδιών ζουν ως πρόβατα στο βασίλειο της
Frau Holle, ένα είδος θεάς-μητέρας γης, και αυτές οι ψυχές
ταυτίζονται με “τα νέφη των αμνών”. Οι αγρότες θεωρούσαν αυτά τα
μικρά νέφη-αμνούς ως ψυχές αθώων παιδιών. Όταν την “ημέρα του
Ιννοκέντιου” εμφανίζονται πολλά τέτοια μικρά νέφη, πίστευαν πως είναι
προαναγγελία για τον θάνατο πολλών παιδιών. Αν ερευνήσουμε
περαιτέρω τις παραδεδομένες αντιλήψεις για τα πρόβατα, θα δούμε πως
φέρουν σύμβολα της αθωότητας, και πως μπορούν πολύ εύκολα να
επηρεαστούν από το κακό μάτι και την μαγεία. Πιο εύκολα από κάθε
άλλο ζώο μπορούν να μαγευθούν και το κακό μάτι μπορεί μάλιστα να τα
σκοτώσει. Στα πρόβατα αποδίδεται επίσης η έκτη αίσθηση, γιατί η
συμπεριφορά τους αφήνει να εννοηθεί πως έχουν πρόγνωση. Αυτή η
αίσθηση προβάλλεται σε πολλά κατοικίδια. Τα άλογα και οι μέλισσες
πρέπει επίσης να έχουν την αίσθηση. Η πρόγνωση δεν περιορίζεται στα
πρόβατα. Σύμφωνα όμως με την λαϊκή παράδοση, η ευαισθησία προς
μάγεμα είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των προβάτων.

Λόγω του άσπρου χρώματος, είναι το γάλα όπως και το πρόβατο

σύμβολο αθωότητος και καθαρότητος, και μπορεί εύκολα να μαγευθεί.
Μια από τις κύριες ενασχολήσεις των μάγων και μαγισσών στις
αγροτικές περιοχές, είναι να χαλάνε το γάλα των γειτόνων τους. Για τον
λόγο αυτό πρέπει να λαμβάνουν άπειρα μέτρα προστασίας: μετά τις εφτά
το βράδυ, δεν επιτρέπεται η μεταφορά του γάλακτος στους δρόμους, ο
κουβάς πρέπει να αναποδογυριστεί πριν αρμεχθεί η αγελάδα, πρέπει να
πει κανείς τρία άβε Μαρία κτλ. Οι κανόνες υγιεινής που ακολουθούμε
δεν μπορούν να συγκριθούν με τα μέτρα εναντίον της μαγείας
παλαιότερων εποχών, που ήταν πολύ πιο σύνθετα: αν πχ μια μάγισσα
απλώς περάσει από το δρόμο το γάλα θα ξινίσει ή θα γίνει κατευθείαν
μπλε. Αν ρίξει κάποιος βασκανία στον στάβλο, το γάλα θα είναι από

48
εκείνη την στιγμή γαλάζιο, και πρέπει να έρθει ο εξορκιστής. Είναι
ενδιαφέρον πως τα σύμβολα του ιδιαίτερα καθαρού και αθώου, είναι
τόσο εκτεθειμένα στην μόλυνση και επίθεση από το κακό. Αυτό
συμβαίνει γιατί τα αντίθετα έλκονται, και η αθωότητα είναι μια
πρόκληση για τις δυνάμεις του σκότους.

Στην πρακτική ζωή του Puer aeternus, δηλαδή του άνδρα που δεν έχει
ακόμα ξεχωρίσει από το αρχέτυπο του αιώνιου εφήβου, παρατηρούμε
επίσης την τάση να είναι εύπιστος, αφελής και ιδεαλιστής. Γι' αυτό
προσελκύει αυτόματα ανθρώπους που τον απογοητεύουν και εξαπατούν.
Παρατήρησα συχνά κατά την διάρκεια της ανάλυσης τέτοιων ανδρών,
πως προσελκύονται μοιραίως από αμφιβόλου ποιότητος γυναίκες, ή
διαλέγουν φίλους, για τους οποίους δεν έχεις καλή αίσθηση. Είναι σαν να
προσκαλούσε η άπειρη (χωρίς πείρα) αφέλεια τους και ο λανθασμένος
τους ιδεαλισμός αυτομάτως το αντίθετο. Δεν έχει όμως νόημα να τους
προειδοποιήσει κανείς για τέτοιες σχέσεις. Γιατί αυτός που συμβουλεύει
θα γίνει ύποπτος για ζήλια και δεν θα εισακουσθεί. Τέτοια αφέλεια και
παιδική αθωότητα μπορεί να θεραπευθεί από τις ψευδαισθήσεις της μόνο
με τις απογοητεύσεις και τίς κακές εμπειρίες. Οι προειδοποιήσεις είναι
άσκοπες. Τέτοιοι άνδρες πρέπει να μάθουν από την εμπειρία, αλλιώς δε
θα βγουν ποτέ από την “αθωότητά” τους. Είναι σαν νά βλέπουν οι λύκοι-
απατεώνες και άλλοι καταστροφικοί άνθρωποι - σε τέτοια πρόβατα, την
νόμιμη λεία τους. Αυτό μας οδηγεί βέβαια ακόμα πιο βαθιά στο όλο
πρόβλημα της θρησκευτικής μας παράδοσης.

Όπως είναι γνωστό ο Χριστός είναι ο καλός ποιμήν, και εμείς τα

πρόβατα του. Αυτή είναι μια ιδιαίτερα σημαντική εικόνα μέσα στην
θρησκεία μας, η οποία είχε αρνητική επίδραση, γιατί εμείς ως
πρόβατα του Χριστού διδαχθήκαμε από την Εκκλησία, πως δεν μας
επιτρέπεται να σκεφτόμαστε ή να έχουμε δική μας γνώμη, αλλά απλά
να πιστεύουμε. Όλη μας η θρησκευτική παράδοση δρούσε προς αυτή
την κατεύθυνση, με το αποτέλεσμα, μόλις εμφανιστεί ένα άλλο σύστημα,
ας πούμε φασισμός ή κομμουνισμός, όντας τόσο συνηθισμένοι να
κλείνουμε τα μάτια και να μην σκεφτόμαστε, να πιστεύουμε τον Φύρερ ή
το Κρεμλίνο. Είμαστε πράγματι προπονημένοι να είμαστε πρόβατα!
Όσο η ηγετική προσωπικότης έχει ένα αίσθημα ευθύνης ή το ιδανικό
είναι καλό, είναι όλα εντάξει. Η εκδίκηση αυτής της θρησκευτικής
ανατροφής δείχνεται στον πολιτισμό μας πολύ αρνητικά, γιατί ο

49
άνθρωπος του δυτικού χριστιανικού πολιτισμού είναι πολύ πιο επιρρεπής
στις μαζικές επιδημίες από τον ανατολικό άνθρωπο. Τείνει να πιστεύει
συνθήματα, γιατί πάντα του έλεγαν πως υπάρχουν πολλά που δεν μπορεί
να καταλάβει, αλλά απλά πρέπει να τα πιστεύει, και τότε θα σωθεί.
Έχουμε ανατραφεί στην ψυχολογία του προβάτου, και αυτή είναι μια
τρομερή σκιώδης πλευρά της χριστιανικής ανατροφής, την οποία
τώρα πληρώνουμε.

Σχόλιο: [ΜΗΤΡΙΑΡΧΙΑ ΜΙΑ ΠΙΘΑΝΗ ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΗΣ

ΠΑΘΗΤΙΚΟΤΗΤΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ]

Το έργο του Saint-Exupery δείχνει πως ήταν κατηλειμμένος από αυτή

την ιδέα. Στο έργο του το Κάστρο (Citadelle): «το να κτιστεί η ειρήνη
σημαίνει να κτιστεί ένας στάβλος αρκετά μεγάλος ώστε να χωρέσει όλο
το κοπάδι, και όλο το κοπάδι να μπορεί να κοιμηθεί εκεί μέσα. (Τι
ιδανικό! Να βάλει την ανθρωπότητα να κοιμηθεί!) Το να κτιστεί η ειρήνη
σημαίνει να δανειστούμε από τον Θεό τον ποιμενικό χιτώνα, ώστε όλοι οι
άνθρωποι να μπορούν μπουν κάτω από αυτόν, τον θεϊκό χιτώνα.»
Βλέπουμε πως ταυτίζεται με τον Θεό. Αυτός είναι η θεότητα, που
δέχεται την ανθρωπότητα κάτω από τον χιτώνα της - η θρησκευτική
μεγαλομανία του Puer aeternus.

Και τώρα έρχεται ένα άλλο σύμπλεγμα: «Αυτός είναι σαν μια μάνα
που αγαπά τους γιους της, και ο ένας γιος είναι φοβιτσιάρης και
ευαίσθητος, ένας άλλος καίγεται για ζωή, και άλλος είναι ίσως
καμπούρης, ένας άλλος κακομαθημένος, αλλά όλοι με την
διαφορετικότητά τους κινούν την καρδιά τής μητέρας, και όλοι με
την διαφορετικότητα τής αγάπης της υπηρετούν την φήμη της.»

Εδώ βλέπουμε πως η θρησκευτική εικόνα του θεϊκού ποιμένα και

των προβάτων αναμειγνύεται με επικίνδυνο τρόπο με την
συναισθηματικότητα του μητρικού συμπλέγματος. Ξαφνικά ποιμένας
είναι η μητέρα, και τα παιδιά τα πρόβατα. Και τότε έρχεται ο λύκος,
τρώει τον ποιμένα και παίρνει τον χιτώνα, και τότε δέστε τι
παθαίνουν τα πρόβατα! Αυτή είναι απλά η ευκαιρία για τον λύκο!
Στην θρησκευτική ή την κοινωνική κατάσταση, λύκοι μπορεί να είναι οι
μεγάλοι δικτάτορες και ηγέτες, που έχουμε σήμερα, ή οποιοδήποτε
πρόσωπο που στην δημόσια ζωή ψεύδεται και εξαπατά. Στην ιδιωτική
ζωή είναι ο άνιμους της μάνας που καταβροχθίζει, ο οποίος

50
αναλαμβάνει τα ινία του προβάτου-γιου. Και υπάρχουν ευγενείς,
αφοσιωμένοι γιοι, που πιστεύουν πως την μητέρα τους, την γριά κυρία,
πρέπει να τιμούν, και πως πρέπει να είναι και καβαλιέρος της. Δεν
βλέπουν πως ο άνιμους της μάνας τούς έχει καταβροχθίσει και πως
τρέφεται από την αθωότητά τους. Ο καταβροχθίζων άνιμους της μάνας
τρέφεται μερικές φορές από την αθωότητα και τα καλύτερα και πιο
αφοσιωμένα συναισθήματα του γιου. Και εδώ ο βοσκός έφαγε το
πρόβατο.

Σχολιο: [Εδώ βρίσκονται οι ρίζες τού ΕΓΩ. Οι αρχαίοι είχαν τήν

Γνώμη από τήν οποία προσπάθησαν νά ελευθερώσουν οι φιλόσοφοι
χωρίς νά τό κατορθώσουν. Ο πολιτισμός τού ''Βυζαντίου'' τά
κατάφερε καλύτερα μέ τήν βοήθεια τής εκκλησίας. Ο σημερινός
άνθρωπος ταυτίζει τό Εγώ μέ τόν εαυτό, όπως ο αρχαίος ταύτιζε τήν
γή μέ τόν ουρανό. Αυτή η σύγχρονη ταύτιση, αυτός ο ανίερος γάμος
γεννά τό ΥΠΕΡ-ΕΓΩ, τό Πρόσωπο καί τήν αυτοθέωση, πού οδηγούν
στό οριστικό τέλος τού ανθρώπου. Αλλά άς μήν ανησυχούμε, ένας
νέος κατασκευάζεται, χωρίς τά περιττά βάρη τού εαυτού, τής
κατασκευής τού Θεού. Η νέα Καινή Διαθήκη πού αντικαθιστά ήδη
τόν Λόγο τού Κυρίου, λέει πιά μέ θάρρος. ΙΔΟΥ ΜΗΔΕΝ ΠΟΙΩ
ΠΑΝΤΑ].

Το μικρό αγόρι από τα άστρα στην ιστορία μας, θέλει λοιπόν ένα
πρόβατο. Ακούμε πως το χρειάζεται για να τρώει τα υπερβολικής
ανάπτυξης δένδρα, που είναι προφανώς εικόνα της μητέρας που
καταβροχθίζει. Με την πρώτη ματιά λοιπόν, η επιθυμία για ένα
πρόβατο φαίνεται θετική, αφού το άστρο απειλείται από την
υπερβολική ανάπτυξη των δένδρων, δηλαδή από το μητρικό
σύμπλεγμα. Παρουσίασα μέχρι τώρα την όλη ιστορία ανάποδα, δηλαδή
το πρόβατο ως μέρος του μητρικού συμπλέγματος, που το ενδυναμώνει
και δεν είναι το κατάλληλο φάρμακο για την υπερβολική ανάπτυξη.
Όπως μου φαίνεται βρισκόμαστε πάλι μπρος σε κάτι με διπλή σημασία.
Με ποιο τρόπο βοηθά το πρόβατο την καταπολέμηση του μητρικού
συμπλέγματος; Η ιστορία λέει ότι τρώει τα νέα βλαστάρια που
συμβολίζουν την υπερβολική ανάπτυξη του μητρικού συμπλέγματος. Σε
ποιο βαθμό μπορεί ο άνθρωπος της μάζας μέσα μας να βοηθήσει
εναντίον του μητρικού συμπλέγματος; Θα τόν καταβρόχθιζε η μάνα
λιγότερο αν της δινόταν; Θα' ταν ο λύκος λιγότερο επικίνδυνος γιατί θα

51
ήταν χορτάτος, αν το πρόβατο βάδιζε εθελοντικά μέσα στον λάρυγγά
του; Δεν πιστεύω πως ένας γιος, που παραδίνεται στις καταβροχθιστικές
επιθυμίες της μάνας του, μπορεί να βελτιώσει τα πράγματα. Αυτό δεν
αντιστοιχεί στην εμπειρία μου, γιατί το καταβροχθίζον σύμπλεγμα
γίνεται με κάθε μπουκιά που παίρνει μεγαλύτερο και χοντρότερο.

Τι μπορεί να βοηθήσει ένα άνδρα να ξεφύγει από την μάνα του; Αν

ακολουθεί το σχήμα ζωής που είναι ήδη δεδομένο -δηλαδή να
ελευθερωθεί από την μάνα του- τότε κάνει το σωστό. Ας υποθέσουμε
πως ακούει μια βασική ψυχολογική τοποθέτηση πως ο καθένας
πρέπει να ελευθερωθεί από την μάνα του. Αν το κάνει, ακολουθεί
πράγματι μια νοοτροπία προβάτου. Το κάνει “επειδή το λένε”, και
έτσι ξεφεύγει από την μάνα του. Αυτό είναι εντελώς ορθό. Πολύ λίγοι
νεαροί άνδρες έχουν μια πραγματική ατομικότητα, που είναι αρκετά
δυνατή για να μπορέσουν με δική τους ορμή να αποσπαστούν από την
μητέρα. Το κάνουν μέσω της κοινότητας. Στην χώρα μας πχ είναι η
στρατιωτική υπηρεσία που βοηθά τους νεαρούς άνδρες να ξεπεράσουν το
μητρικό σύμπλεγμα. Η σύνδεση με την μητέρα σε πολλούς βελτιώνεται ή
και θεραπεύεται μέσω της στρατιωτικής υπηρεσίας. Είναι η νοοτροπία
του προβάτου, ο άνθρωπος της μάζας, που τους κάνει να πάνε στον
στρατό, αλλά η προσαρμογή στην κοινότητα μπορεί να τους βοηθήσει -
τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα- να αποσπαστούν από την
μητέρα. Η στρατιωτική υπηρεσία λειτουργεί για τους νεαρούς άνδρες
από απλούστερα (κατώτερα) κοινωνικά στρώματα όπως οι ανδρικές
τελετές μύησης στις πρωτόγονες φυλές.

Μπορούμε να πούμε πως κάθε είδος ταπείνωσης, κάθε τι που δεν

είναι ατομικό και κάθε προσαρμογή στο κοινό βοηθούν εναντίον του
μητρικού συμπλέγματος. Δηλαδή όπως ήδη αναφέραμε: το να κάνει
κανείς την δουλειά του, να πάει στρατό, να προσπαθεί να
συμπεριφέρεται όπως όλοι οι άλλοι, πράγματα που κάνουν τον άνδρα
με το μητρικό σύμπλεγμα να αποβάλει την τόσο τυπική γι' αυτόν
αντίληψη, πως αυτός είναι κάτι ιδιαίτερο και δεν χρειάζεται να κάνει
όλες αυτές τις κατώτερες προσπάθειες προσαρμογής. Για τον λόγο
αυτό είναι -μέχρι ενός σημείου, και για κάποιο χρονικό διάστημα και όχι
ολοκληρωμένο- ένα φάρμακο το να είναι κανείς απλά κάποιος ή και
κανένας μέσα στην μάζα. Αυτό είναι οπωσδήποτε το πρώτο βήμα να
ξεφύγει κανείς από την προσωπική μητέρα.

52
Βλέπετε λοιπόν - similia similibus curantur (το ίδιο θεραπεύει το ίδιο,
όμοια ομοίων εισίν ιάματα, τα όμοια θεραπεύονται με τα όμοια). Το να
γίνει κανείς άνθρωπος της μάζας είναι από ψυχολογικής άποψης πολύ
επικίνδυνο, βοηθά όμως ενάντια στον κίνδυνο μιάς λανθασμένης
ατομικότητος την οποία ο άνδρας αναπτύσσει εντός του μητρικού
συμπλέγματος. Βλέπει τότε τον εαυτό του εκτεθειμένο σε ένα άλλο
κίνδυνο, και το φάρμακο που στην περίπτωση αυτή χρειάζεται είναι
επομένως επικίνδυνο. Παρόλα αυτά μπορούμε να αξιολογήσουμε θετικά
το γεγονός πως ο πρίγκηπας από τα άστρα θέλει ένα πρόβατο. Μέσα
στην ιδανική, θεϊκή απομόνωσή του θέλει την συντροφιά της μαζικής
ψυχής. Αυτό θα μεγάλωνε τον κόσμο τού μικρού του άστρου. Στον
αστρικό κόσμο του δεν υπάρχουν ζώα. Αν λοιπόν πάρει κάποιο, αυτό
είναι ένα κομμάτι γήινου ενστίκτου και φαίνεται πολύ θετικό. Μπορεί
όμως να ερμηνευθεί και αρνητικά, γιατί δεν είναι μια συνειδητή
πραγμάτωση, αλλά αντάλλαγμα ενός ενστίκτου για ένα άλλο. Γι' αυτό
νομίζω, μπορούμε να βγάλουμε ένα τελικό συμπέρασμα και να πούμε
πως το πρόβατο είναι μάλλον αρνητικό.

Σε αυτά προστίθεται ότι το πρόβατο είναι μέσα στο κιβώτιο. Εννοώ πως
προτιμά να πάρει το πρόβατο μαζί του πάνω, παρά να έρθει αυτός κάτω
στο πρόβατο. Θέλει να το τραβήξει πάνω στα άστρα. Ένα πρόβατο όμως
είναι κάτι που έχει την θέση του στην γη. Αν λοιπόν για να το αποκτήσει
έμενε στην γη, τότε αυτό θα ήταν κάτι που θα μπορούσε να τον φέρει
στην πραγματικότητα. Με τον ίδιο τρόπο τραβιέται προς την γη ένας
άνδρας που εκτελεί την στρατιωτική του υπηρεσία ή κάνει άλλες
επώδυνες προσαρμογές. Αν όμως πάρετε το πρόβατο στον κόσμο της
φαντασίας της παιδικής ηλικίας, τότε αυτό δεν είναι προσαρμογή
στην πραγματικότητα, αλλά μάλλον μια ψευδοπροσαρμογή. Αυτό
είναι στον Saint-Exupery κάτι πολύ ιδιαίτερο και λεπτό. Για τον ίδιο
εγκυμονεί ένας ιδιαίτερος κίνδυνος εκεί, στον οποίο αντιδρά πολύ
περίεργα. Επαινεί την προσκόλληση στη γη, την κοινωνική προσαρμογή,
την υποταγή στην γήινη αρχή, την αποδοχή των όρων της αγάπης
(έρωτα) κτλ, αλλά στην πραγματικότητα δεν τα πολυπιστεύει.
Αφομοιώνει όλον αυτόν τον πραγματικό κόσμο διανοητικά, με το να
τον προσλαμβάνει στον δικό του φανταστικό κόσμο. Αυτό είναι ένα
τρικ που εφαρμόζουν πολλοί Pueri aeterni: όταν αντιληφθούν πως πρέπει

53
να προσαρμοστούν στην πραγματικότητα, αυτό είναι γι' αυτούς μια
διανοητική ιδέα, την οποία προσπαθούν να πραγματοποιήσουν στην
φαντασία και όχι στην πραγματικότητα. Αυτή η ιδέα πραγματοποιείται
μόνο στην σκέψη και σε ένα φιλοσοφικό επίπεδο, και όχι στο επίπεδο της
πράξης. Φαίνεται σαν να έχουν καταλάβει πολύ καλά, σαν να έχουν την
σωστή στάση, σαν να γνωρίζουν ακριβώς τι είναι σημαντικό και ορθό.
Αλλά δεν το κάνουν. Αν διαβάσετε τα έργα του Saint-Exupery θα
μπορούσατε να μου αντιτείνετε πως δεν είναι Puer aeternus: πάρτε τον
σεΐχη από έργο Citadelle, ένας ώριμος άνδρας που έχει αναλάβει ευθύνη
πάνω στη γη. Δέστε τον Riviere στην Νυχτερινή πτήση: δεν είναι Puer
aeternus, αλλά ένας άνδρας που αποδέχεται τις υποχρεώσεις του. Είναι
ένας ενήλικος άνδρας, αρρενωπός άνδρας, και όχι ένα αγόρι με μητρικό
σύμπλεγμα. Στην φαντασία του είναι όλα παρόντα, αλλά ο Saint-Exupery
δεν ζούσε ούτε τον σεΐχη ούτε τον Riviere. Φανταζόταν μόνο, και η ιδέα
του ενήλικου άνδρα που κατέβηκε στη γη υπήρχε μόνο στην φαντασία
του, αλλά ποτέ δεν την βίωσε. Αυτό είναι νομίζω ένα από τα πιο
πολύπλοκα προβλήματα αυτού του νευρωτικού συμπλέγματος. Ο Puer
aeternus τείνει να καταπιάνεται με όλα που θα ήταν ορθά γι' αυτόν,
για να πάρει πίσω την απόφαση στον φανταστικό και θεωρητικό
κόσμο του. Δεν μπορεί να περάσει το όριο και να πάει από την
φαντασία στην πράξη. Αυτή είναι και η επικίνδυνη στροφή στην
ανάλυση τέτοιων ανθρώπων, γιατί αν ο αναλυτής δεν έχει τα μάτια του
στο πρόβλημα αυτό σαν ξύπνια αλεπού, η ανάλυση μπορεί φαινομενικά
να προχωρά θαυμάσια, ο Puer aeternus θα τα καταλαβαίνει όλα, θα
αφομοιώσει την σκιά και τα πράγματα, ότι πρέπει να δουλέψει και να
κατεβεί στη γη, αλλά όλα αυτά είναι μόνο φαινομενικά, αν δεν τον
τρέχετε από πίσω. Όλη η αφομοίωση λαμβάνει χώρα στον ουρανό και όχι
στη γη, στην πραγματικότητα. Συχνά είναι τα πράγματα τόσο
προχωρημένα, ώστε πρέπει κανείς να παίζει την γκουβερνάντα και να
ρωτάει τι ώρα σηκώνεται το πρωί, πόσες ώρες έχει δουλέψει κτλ. Είναι
μια πολύ κουραστική εργασία, αλλά έτσι είναι τα πράγματα, γιατί αλλιώς
η αυταπάτη της φαντασίας προχωράει, και εκεί μέσα μπορεί και ο
αναλυτής πολύ εύκολα να εγκλωβιστεί.

Πρέπει τώρα να εξετάσουμε το πρόβατο μέσα στο κιβώτιο. Όταν

αφομοιώνετε κάτι διανοητικά το βάζετε σε ένα κιβώτιο. Μια έννοια
είναι ένα κιβώτιο. Όταν ο Saint-Exupery βάζει με ανυπομονησία το
πρόβατο μέσα στο κιβώτιο, τότε αποδέχεται την ιδέα, μόνο ως ιδέα.

54
Υπάρχει αλλά μόνο μέσα στο κιβώτιο των σκέψεων του. Ο μικρός
πρίγκηπας βρίσκει την ζωγραφιά το ίδιο καλή όσο και ένα πραγματικό
πρόβατο. Όλα όμως μένουν στον κόσμο της σκέψης.

Κάποιος με ρώτησε αν ο Saint-Exupery θα παρέμενε καλλιτέχνης εάν

είχε θεραπευθεί από την Puer aeternus προσωπικότητα του. Το να είναι
κανείς “θεραπευμένος” από την νεύρωση του Puer, δεν σημαίνει
“θεραπευμένος από το να είναι καλλιτέχνης”. Σε ότι αφορά τον Γκαίτε,
μπορούμε να δούμε μαρτυρίες ενός μητρικού συμπλέγματος στα πρώιμα
γραπτά του, και ο ίδιος φοβόταν πως τίποτα δε θα του έμενε αν
εγκατέλειπε εντελώς την Puer-νοοτροπία του. Αλλά πέρασε μέσα από
την κρίση, και παρόλο που ο Puer στο βιβλίο του “Τα πάθη του νεαρού
Βέρθερου” αυτοπυροβολήθηκε, ο Γκαίτε επέζησε.

Στους πραγματικά πολύ μεγάλους καλλιτέχνες υπάρχει στην αρχή πάντα

ένας Puer, αλλά μπορεί να αναπτυχθεί. Αν ένας άνδρας πάψει να είναι
καλλιτέχνης αφού έχει αποβάλει τον Puer, δεν ήταν στην
πραγματικότητα ποτέ καλλιτέχνης. Αν η ανάλυση αποτρέπει τέτοιους
ψευδοκαλλιτέχνες από το να είναι καλλιτέχνες, ακόμη καλύτερα. Δεν
πρέπει όμως να ξεχνούμε πως ο Saint-Exupery δεν εκφράζει μόνο ένα
προσωπικό του πρόβλημα. Περιγράφει μια συλλογική νεύρωση. Έχει
αναπτύξει στην λογοτεχνία τόσο όμορφα την κατάσταση του Puer. Έθεσε
το ερώτημα. Υπάρχει ένας τύπος καλλιτέχνη, που δεν μπορεί όπως ο
Γκαίτε να τοποθετήσει αλλού τον πήχη, και για τον λόγο αυτό δεν επιζεί
ως καλλιτέχνης. Δεν μπορούμε να πούμε πως δεν είναι καλλιτέχνες, αλλά
δεν μεγαλώνουν. Στο έργο “Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου”, ο Γκαίτε
δεν είχε τελειώσει με το πρόβλημα του Puer. Είχε συνεχιστεί και στα
άλλα του έργα. Στο Torquato Tasso (Τορκουάτο Τάσσο) τοποθέτησε το
πρόβλημα ένα βήμα πιο μπροστά. Με το να αντικειμενοποιεί τον Puer
στον Tasso και τον ενήλικα στον Αντώνιο, τον άνδρα που ήθελε να ζήσει
πάνω στη γη, είχε αποκοπεί από το πρόβλημα. Μετά το πρόβλημα έγινε
μια σύγκρουση που συνεχίστηκε στον Φάουστ. Το αίσθημα λέει αν ο
ποιητής αναπτύσσεται και βγαίνει από το πρόβλημα ή όχι. Το να
αντικειμενοποιήσει κανείς τον Puer είναι μόνο το πρώτο βήμα.

Διαπίστωσα πως ακόμα ένα χαρακτηριστικό τού Puer aeternus είναι η

τεμπελιά. Όμως όπως είναι γνωστό, ο Exupery αλλά και ο Γκαίτε
δούλεψαν σκληρά. Εδώ πρέπει να πούμε: ο Puer aeternus πρέπει να

55
μάθει να συνεχίζει την δουλειά η οποία δεν του αρέσει, αντί να κάνει
μόνο την δουλειά την οποία ωθεί ο ενθουσιασμός του, γιατί αυτό
μπορεί να το κάνει ο καθένας. Ακόμα και οι πρωτόγονοι, που είναι
γνωστοί ως τεμπέληδες, μπορούν να το κάνουν. Μόλις τους
καταλάβει κάτι δουλεύουν μέχρι εξαντλήσεως, αλλά αυτό δεν θα το
ονόμαζα δουλειά, αλλά φόρα την οποία τους δίνει η γιορτή της
δουλειάς. Η εργασία η οποία θεραπεύει τον Puer aeternus είναι αυτή
για την οποία πρέπει να βγάλει τον εαυτό του από το κρεβάτι, για να
αναλάβει με την καθαρή δύναμη της θελήσεως του την βαρετή
εργασία ξανά και ξανά, ακόμα και ένα μουντό πρωινό. Ο Γκαίτε είχε
αναλάβει μια πολιτική θέση και υπηρετούσε στην Βαϊμάρη. Καθόταν στο
γραφείο του για να διαβάζει αιτήσεις που είχαν σχέση με την φορολογία.
Αυτό ήταν που στο έργο του βίωσε ως τον Αντώνιο, ακόμα και αυτό
ανήκε στην ζωή του. Ο Γκαίτε ζούσε ότι έγραφε. Έμενε στο γραφείο του
και αφιέρωνε το πνεύμα του σε άκρως βαρετά προβλήματα, ακόμα και αν
προτιμούσε να πάει οπουδήποτε αλλού. Κατά κάποιο τρόπο κατείχε μια
βαθιά κατανόηση για την ανάγκη αυτής της πτυχής της ζωής. Ως
συναισθηματικός τύπος, ανέπτυξε την χαμηλού επιπέδου σκέψη του, που
φαίνεται ξεκάθαρα στις βαρετές σελίδες των αποφθεγμάτων του (οι
συνομιλίες του με τον Eckermann είναι άκρως απογοητευτικές).

Ο Ρουσσώ φέρεται να είπε για τον εαυτό του, πως το μεγαλύτερο σφάλμα
στον χαρακτήρα του ήταν η αδράνεια του, αν και είναι γνωστό, πως
εργαζόταν από το πρωί μέχρι το βράδυ και διάβαζε πολλά βιβλία. Ναι,
αλλά από κάποιο είδος εργασίας πρέπει να είχε διαφύγει. Οι άνθρωποι
μπορούν να εξαπατούν τον εαυτό τους με το να δουλεύουν μέχρι
θανάτου, για να αποφύγουν την εργασία την οποία στην
πραγματικότητα έπρεπε να κάνουν. Ο Ρουσσώ έπρεπε να βάζει τα
πόδια σε ένα κουβά γεμάτο βραστό νερό για να ξεκινήσει να δουλεύει.
Με τα μπάνια ποδιών δούλευε σαν σε ένα είδος τρανς. Οι Εξομολογήσεις
του θα ήταν ίσως πιο πραγματιστικές και λιγότερο συναισθηματικές
χωρίς αυτά τα μπάνια.

Σε αυτήν την συνάφεια ρωτήθηκα, αν ο συγγραφέας μπορεί να

θεραπευθεί γράφοντας την νεύρωση του. Αν παραβλέψει κανείς πως
αυτό δεν χρειάζεται να έχει σχέση με το ταλέντο - αυτό είναι κάτι το
οποίο όλοι μας θα θέλαμε να μπορούμε. Εγώ πάντως πολύ θα' θελα να
κάνω λεφτά από τις νευρωτικές γωνιές μου. Αλλά νομίζω πως το

56
πρόβλημα έρχεται αφού έχει γραφτεί όλο το πακέτο. Ότι γράφει κανείς
αφορά το προσωπικό του πρόβλημα - αλλιώς στεγνώνει το γράψιμο.
Αλλά όταν έχετε γράψει το πρόβλημα ή ενώ το γράφετε, πρέπει να το
ζείτε. Κάθε φορά που έκανα διάλεξη για κάποιο πρόβλημα, αυτό ερχόταν
πίσω σε μένα. Παρατήρησα πως στους αντιληπτικούς τύπους το πράγμα
είναι αντίστροφο: πρώτα το ζουν και μετά το γράφουν. Όταν γράφετε για
ένα πρόβλημα συναντάτε συχνά συγχρονικά γεγονότα, ώστε πρέπει
ταυτόχρονα να το βιώσετε. Ο Γιουνγκ μου διηγήθηκε, πως όταν έγραφε
για κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα, λάμβανε επιστολές από κάθε πιθανή
γωνιά της γης, από την Αυστραλία πχ, όπου παρουσιαζόταν το ερώτημα
με το οποίο ασχολιόταν. Όταν κάποιος συναντά στον εαυτό του ένα
σημαντικό και ζωτικό πρόβλημα, τα πράγματα έρχονται έτσι, και αυτή
είναι η διαφορά μεταξύ του απλού γραψίματος για την προσωπική
νεύρωση και της ανάπτυξης. Το πρόβλημα θα συνδέεται πάντα μαζί σας,
και αν ταυτόχρονα το ζείτε, τότε το επόμενο που θα γράφετε θα οδηγεί
ένα βήμα μπροστά. Μερικοί συγγραφείς βάζουν πάντα τον ίδιο δίσκο να
παίζει, ενώ αν ζει κανείς το πρόβλημα, το επόμενο έργο δείχνει μια
πρόοδο. Ο Γκαίτε ζούσε ότι έγραφε, και το επόμενο που έγραφε ήταν
πάντα ένα βήμα μπροστά. Οι ρομαντικοί ποιητές επαναλαμβάνονταν
πολύ πιο συχνά, γιατί έκαναν κύκλο, επειδή δεν ζούσαν ή δεν μπορούσαν
να ζήσουν ταυτόχρονα. Δεν θέλω να κατηγορήσω κανένα, αλλά πρέπει
να είναι κανείς προετοιμασμένος, πως αυτό πού έχει γραφεί
αποκρυσταλλώνεται έξω. Πολλοί καλλιτέχνες δεν θέλουν να αναλυθεί το
έργο τους, γιατί φοβούνται πως τότε θα πρέπει να το ζήσουν. Αυτή είναι
η αντίσταση την οποία πολλοί από αυτούς έχουν έναντι της ψυχανάλυσης
- λένε πως η ανάλυση θα τους αφαιρούσε την δημιουργικότητα. Η
αληθινή δημιουργικότητα όμως είναι τόσο δυνατή, που ούτε ο πιο
χαρισματικός αναλυτής του κόσμου δε θα μπορούσε να την σβήσει.
Για τον λόγο αυτό, η αντίσταση αυτή στο να υποβάλουν το έργο τους σε
ανάλυση, είναι πολύ ύποπτη.

Μπορεί να δημιουργήθηκε η εντύπωση πως ήμουν πολύ σκληρή με τον

Saint-Exupery, ο οποίος έχει αποδείξει θάρρος και ικανότητα για
πραγματικές αντιδράσεις στη ζωή, και να εκφράζεται η γνώμη πως δεν
μπορεί κανείς να τον κατηγορήσει πως ήταν εκτός πραγματικότητος.

Το ότι ο Saint-Exupery βάζει το πρόβατο σε ένα κιβώτιο, δεν είναι μια

κίνηση φυγής. Μάλλον προέρχεται από αυτό που θα μπορούσε να

57
ονομαστεί ζωτική αδυναμία, ώστε να αντέξει μια σύγκρουση. Ο
Saint-Exupery θέλει να επιστρέψει στη δουλειά πάνω στην μηχανή του.
Αντί να τον αφήσει να ζωγραφίσει γρήγορα ένα πρόβατο, ο πρίγκηπας
από το άστρο τον βασανίζει λέγοντας του πως στην ζωγραφιά το ένα και
το άλλο είναι λάθος, έτσι ώστε ο Saint-Exupery ταλαντεύεται μεταξύ της
μηχανής και του παιδιού, η σημασία του οποίου του είναι συνειδητή, και
το οποίο του την σπάει με τυπικά παιδικό τρόπο. Είναι σίγουρος πως και
το επόμενο πρόβατο δε θα είναι σωστό, και πως θα υπάρξουν πάλι ένα
σωρό ερωτήσεις, και στην πραγματικότητα πρέπει να αντιμετωπίσει μια
επείγουσα κατάσταση, δηλαδή να επιδιορθώσει την μηχανή του. Αν το
πάρετε συμβολικά, σημαίνει μια σύγκρουση μεταξύ των απαιτήσεων
της εξωτερικής και της εσωτερικής ζωής, πράγμα που επιφέρει μια
μεγάλη ένταση. Πώς μπορείτε να εκπληρώνετε τις απαιτήσεις της
εξωτερικής πραγματικότητας, που θα ήταν σώφρον και ορθό, και
ταυτόχρονα αυτές της εσωτερικής ζωής; Η δυσκολία βρίσκεται στο ότι οι
απαιτήσεις της εσωτερικής ζωής απαιτούν χρόνο. Δεν μπορείτε να κάνετε
για πέντε λεπτά μια ενεργητική φαντασία και μετά να πάτε να κάνετε
κάτι άλλο! Όταν κάποιος βρίσκεται σε ανάλυση, τα όνειρα πρέπει να
γράφονται, που είναι η αρχή, γιατί μέχρι εκείνη την στιγμή, ο άνθρωπος
δεν έχει κάνει τίποτα. Θα' πρεπε να διαλογιστεί κανείς πάνω σ' αυτά.
Είναι “full time job”, αλλά πολύ συχνά είναι και οι ανάγκες της
εξωτερικής ζωής παρούσες. Αυτή είναι μια από τις χειρότερες και
δυσκολότερες εντάσεις, που πρέπει να αντέξει κανείς - να είναι ικανός να
ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της κάθε κατάστασης. Η αδύναμη
προσωπικότητα - και δεν εννοώ με “αδύναμη” μια ηθική κριτική -
αντιδρά με μια συντετμημένη απάντηση, με το νά φέρει μια τελική
απόφαση, να κάνει το ένα και να αφήσει το άλλο. Εδώ έχουμε την
ανικανότητα να αντέξει κανείς την ένταση μέχρι ενός συγκεκριμένου
σημείου. Μια αδύναμη προσωπικότητα αντιδρά ανυπόμονα, ενώ η
ισχυρή μπορεί να παραμείνει για περισσότερο χρόνο μέσα στην ένταση.
Στην περίπτωση μας βλέπουμε πως μετά την τρίτη προσπάθεια να
ζωγραφίσει το πρόβατο, ο Saint-Exupery παραιτείται και ζητά μια
συντετμημένη λύση, για να μπορέσει να επιστρέψει στην μηχανή του.
Αυτό είναι ένδειξη αδυναμίας που φαίνεται και σε άλλα χαρακτηριστικά:
ο πλανήτης του πρίγκηπα πχ είναι πολύ μικρός, ο ίδιος είναι πολύ
ευαίσθητος, ή για να πάρουμε την πρώτη ζωγραφιά, ο ήρωας δεν βγαίνει
από το φίδι που καταβροχθίζει, την μάνα δηλαδή. Θα δείτε επίσης, αν

58
κοιτάξετε φωτογραφίες του Saint-Exupery, πως έχει ένα περίεργα
“χωρισμένο” πρόσωπο: το κάτω μέρος είναι σαν σε ένα εφτάχρονο αγόρι,
η έκφραση του στόματος είναι εντελώς ανώριμη - ένα μικρό αφελές
παιδικό στόμα, το πιγούνι λεπτό και μικρό, ενώ το πάνω μέρος δίνει την
εντύπωση ενός πολύ ευφυούς και ώριμου άνδρα. Κάτι είναι αδύναμο και
απλά παιδικό. Γι' αυτό υπάρχουν κάποιες εντάσεις που δεν μπορεί να
αντέξει. Αυτό το σχόλιο δεν το εννοώ ως κριτική αλλά ως διαπίστωση,
όπως την κάνει ο γιατρός, που λέει, πως ο ασθενής δεν είναι δυνατός και
μάλλον δε θα επιζήσει την πνευμονία. Πρόκειται δηλαδή για την
διαπίστωση μιας τραγικής πραγματικότητος.

Υπάρχουν και άλλοι άνδρες, που είναι βουτηγμένοι στο πρόβλημα του
Puer aeternus, και οι οποίοι έχουν την δύναμη, να αντέξουν περισσότερο
την σύγκρουση, και οι οποίοι αντιδρούν περισσότερο λόγω καθαρής
ανυπομονησίας, παρά από τραγική αδυναμία. Αυτός που υποφέρει από το
μητρικό σύμπλεγμα δεν θέλει να αντέχει (αντιμετωπίζει) πολύ συχνά την
ίδια κατάσταση. Στο βιβλίο Αιών για παράδειγμα λέει ο Γιουνγκ:

Η ανεκπλήρωτη επιθυμία του γιου για την ζωή και τον κόσμο πρέπει
να παρθεί στα σοβαρά. Θέλει να αγγίξει το πραγματικό, να αγκαλιάσει
την γη, να γονιμοποιήσει τον αγρό του κόσμου. Κάνει όμως ανυπόμονες
προσπάθειες, γιατί η μυστική ενθύμηση, πως τον κόσμο και την
ευτυχία μπορεί να τα πάρει δωρεάν -δηλαδή από την μητέρα-
παραλύει την ορμή και την αντοχή του. Το κομμάτι τού κόσμου που
κάθε τόσο συναντά, όπως και κάθε άνθρωπος, δεν είναι ποτέ το
ακριβώς σωστό, γιατί δεν δίνεται, δεν του έρχεται, συμπεριφέρεται
άτεγκτα, θέλει να κατακτηθεί και υποτάσσεται μόνο στη δύναμη...

59
για όλα αυτά χρειάζεται ένα άπιστο έρωτα, ένα που μπορεί να ξεχάσει
την μητέρα...

Βλέπουμε λοιπόν πως η ανυπομονησία είναι μερικές φορές συνέπεια του

μητρικού συμπλέγματος. Νομίζω πως και στον Saint-Exupery είναι έτσι.
Αλλά σε αυτά προστίθεται κάτι τραγικό, μια εκ γενετής αδυναμία, για
την οποία δεν μπορούμε να τον καταστήσουμε υπεύθυνο. Αυτό σημαίνει
πως η ζωτικότητά του είναι κατά κάποιο τρόπο μειωμένη, και αυτό είναι
μια τραγική μοίρα, ενάντια στην οποία δεν μπορεί να γίνει τίποτα.

Όταν ο Γιουνγκ στην συνάφεια αυτή μιλά για ένα “άπιστο έρωτα”, εννοεί
την ικανότητα, να μπορεί κανείς να απομακρύνεται, από καιρού εις
καιρόν, από μια σχέση. Αυτό οδηγεί σε ένα άλλο πρόβλημα: ο Puer
aeternus, με την αρνητική έννοια της λέξης τείνει πολύ συχνά, να είναι
στις σχέσεις του υπερβολικά ενθουσιασμένος, υπερβολικά αδύναμος και
υπερβολικά “καλό παιδί”, και έχει ανεπαρκείς γρήγορες κινήσεις
αυτοπροστασίας. Προσλαμβάνει για παράδειγμα υπερβολικά από τους
άνιμι των γυναικών που είναι γύρω του: αν μια από αυτές κάνει μια
σκηνή, γιατί θέλει να εκθέσει κάτι από αυτόν, απορροφά πολύ από το
γεγονός. Μια μέρα όμως θα έχει ξεχειλίσει, και απλά φεύγει όντας κρύος
και αδιάφορος. Μπορούμε να πούμε πως συνειδητά (στο συνειδητό
μέρος του) είναι πολύ αδύναμος και υποχωρητικός, και η ασυνείδητη
σκιά είναι πολύ βάρβαρη, αδιάφορη και άπιστη. Είδα μερικούς τέτοιους
άνδρες. Πήραν από τις φιλενάδες τους κυριολεκτικά τα πάντα (εκεί που
θα περίμενε κανείς πως η γυναίκα θα αντιδρούσε βίαια) και μετά έφυγαν
μια μέρα όπως ο τυπικός Puer aeternus, για να αφιερωθούν σε μια άλλη

60
γυναίκα, και χωρίς να απαντήσουν στην προηγούμενη ούτε μια ερώτηση.
Δεν υπήρξε μετάβαση. Το υποχωρητικό “καλό παιδί”, ο άνδρας ο
οποίος υποχωρεί πολύ, αντικαθίσταται ξαφνικά από μια ψυχρή σκιά
ενός εγκληματία, που δεν έχει καμιά ανθρώπινη σχέση. Το ίδιο
συμβαίνει και στην ανάλυση: τα παίρνουν όλα, δεν έρχονται ποτέ με τις
αντιστάσεις τους, και δεν αντιπροσωπεύουν ποτέ την θέση τους ενώπιον
τού αναλυτή. Ξαφνικά όμως, ως κεραυνός εν αιθρία, λένε πως πάνε σε
ένα άλλο αναλυτή, ή ότι θέλουν να παρατήσουν την ανάλυση, και εσείς
πέφτετε από τα σύννεφα, αν δεν είχατε κατά λάθος παρατηρήσει πως
κάτι τέτοιο ετοιμαζόταν. Κανένα ευχαριστώ, τίποτα. Έχει απλά
τελειώσει. Από την μια έχουμε μια ψυχρότητα και ανεξαρτησία ή
αρσενική βιαιότητα, και μετά εκφράζεται αυτό σε μια αρνητική,
απάνθρωπη και άσχετη (προς τα γεγονότα) μορφή. Αυτό είναι
χαρακτηριστικό για πολλούς Pueri aeterni. Θα κόστιζε πολύ περισσότερο
κόπο, να επεξεργαστεί κανείς το πρόβλημα πού έχει ενώπιον του, παρά
απλά να υποχωρήσει και αμέσως να φύγει.

ΤΕΛΟΣ ΠΡΩΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

61
2. Η συνάντηση στην έρημο

Στην ιστορία μας, ξεκινά ένας μακρύς διάλογος, όπου ο Saint Exupery
μαθαίνει περισσότερα για τον μικρό πρίγκηπα: ότι δηλαδή έπεσε από τον
ουρανό, από τον αστεροειδή Β-612, και ότι θέλει ένα πρόβατο για να
τρώει τα δέντρα baobab στον πλανήτη του. Δεν ανακάλυψα ποτέ με τι
σχετίζεται ο αριθμός του αστεροειδή. Με τον τρόπο που περιγράφεται,
μπορούμε να φανταστούμε πως ο Saint Exupery παίζει με τις
αστρονομικές και μαθηματικές του γνώσεις, και εκφράζει έτσι την ιδέα
ενός μικρού άστρου Χ-Ψ. Αν υπάρχει κάποια συμβολική σημασία, δεν
ξέρω, ή τουλάχιστο δεν μπορώ να δώσω κάποια τελική εξήγηση.

Ο μεγάλος κίνδυνος προέρχεται από τα φύτρα των baobab, τα οποία

γίνονται τεράστια δέντρα, οι ρίζες των οποίων θα θρυμμάτιζαν τον
πλανήτη, αν τα άφηνε κανείς να μεγαλώσουν. Ο μικρός πρίγκηπας
ασχολείται συνεχώς με το ξερίζωμα των φυτών, πριν γίνουν πολύ
μεγάλα. Αυτή είναι μια συνεχής ανησυχία του, και η ιδέα του είναι να
πάρει ένα πρόβατο από την γη, το οποίο θα έτρωγε τα φύτρα, και το
οποίο θα τον ελευθέρωνε από τον συνεχή αγώνα του με τα δέντρα που
παράγουν το ψωμί των πιθήκων, τα baobab.

Ο Saint-Exupery λέει, πως για να φαγωθούν τέτοια δέντρα χρειάζονται

πολλοί ελέφαντες. Ο μικρός πρίγκηπας απαντά πως αν είναι έτσι, τότε θα
πρέπει να τους στοιβάξει, αλλιώς δε θα έχουν τόπο πάνω στον πλανήτη.
Ο Saint-Exupery αναπαριστά την κατάσταση χρησιμοποιώντας αυτές τις
παρατηρήσεις. Κάνει μια ζωγραφιά, για να δείξει πως θα φαινόταν ο
πλανήτης με τους ελέφαντες να στέκονται ο ένας πάνω στον άλλο.

62
Η ζωγραφιά του δείχνει ελέφαντες στοιβαγμένους και στις τέσσερις
πλευρές του πλανήτη: στην μια πλευρά τρεις, και στις άλλες τρεις
πλευρές από δυο. Οι δυο τελευταίοι όμως παριστάνονται από πίσω και
όχι από το πλευρό όπως οι υπόλοιποι. Με τον τρόπο αυτό υπονοείται μια
τέταρτη λειτουργία, που κοιτάζει προς μια άλλη κατεύθυνση. Το
ενδιαφέρον είναι πως -χωρίς γνώσεις της ψυχολογίας του Γιουνγκ-
ζωγραφίζει τις τρεις ανεπτυγμένες λειτουργίες, και τους προσδίδει ένα
μεγαλύτερο βάρος, την τέταρτη όμως εμφανίζει ως κατώτερη, με το να
της δίδει μια άλλη κατεύθυνση. Ο Saint-Exupery λέει:

Και έτσι ζωγράφισα αυτόν τον πλανήτη σύμφωνα με τις πληροφορίες-

οδηγίες του μικρού πρίγκηπα. Δεν παίρνω ευχαρίστως τον τόνο ενός
ηθικολόγου. Αλλά οι κίνδυνοι από τα baobab είναι μάλλον άγνωστοι, και
οι κίνδυνοι που απειλούν κάποιον που χάνεται σε ένα αστεροειδή, είναι
τόσο αξιοσημείωτοι, που αυτή την φορά χαλαρώνω την συγκράτηση μου.
Λέω: Παιδιά προσοχή! Τα baobab! Για να επιστήσω την προσοχή των
φίλων μου σε ένα κίνδυνο, που εδώ και πολύ καιρό –χωρίς να το ξέρουν–
τους απειλεί όπως και εμένα, δούλεψα πολύ πάνω στην ζωγραφιά αυτή.
Η διδασκαλία την οποία προσφέρω αξίζει οπωσδήποτε τον κόπο. Ίσως
διερωτηθείτε: Γιατί αυτό το βιβλίο δεν περιέχει και άλλες τόσο
σπουδαίες ζωγραφιές, όπως αυτή με τα baobab;

Οι ζωγραφιές που υπάρχουν στο βιβλίο τού Saint-Exupery, είναι πολύ

εύκολο να γίνουν με μερικές γραμμές και χρώμα. Όμως εκείνη με τα
baobab έχει πιο βαθιά χρώματα και έχει γίνει με μεγαλύτερη φροντίδα. Ο

63
ίδιος λέει πως δούλεψε πάνω στην ζωγραφιά αυτή, και αυτό φαίνεται
αμέσως, γιατί όχι μόνο τα χρώματα είναι πιο έντονα, αλλά κοπίασε
μάλιστα πολύ για να αποδώσει τις λεπτομέρειες των δέντρων.

Η απάντηση είναι πολύ εύκολη: τόλμησα την προσπάθεια αλλά δεν

πέτυχα. Όταν ζωγράφιζα τα baobab, ήμουν γεμάτος από ένα αίσθημα
βιασύνης (με κινούσε η αίσθηση πως το πράγμα είναι “επείγον”).

Εδώ αγγίζουμε το κυρίως πρόβλημα. Ο Saint-Exupery λέει πως ένιωσε

τον τρομερό κίνδυνο καθώς ζωγράφιζε τα δέντρα. Είναι τρία τεράστια
δέντρα, αλλά υπάρχει και μια τέταρτη μορφή, δηλαδή ένα αγόρι ντυμένο
στα κόκκινα με ένα τσεκούρι στο χέρι. Ο μικρός πρίγκηπας διηγείται
στον Saint-Exupery, πως είχε ένα γείτονα σε ένα άλλο πλανήτη, και ο
οποίος ήταν πολύ τεμπέλης, και δεν έβγαζε τα μικρά φύτρα των baobab,
ώστε αυτά έγιναν τόσο μεγάλα όπως στην ζωγραφιά, και τότε ήταν πολύ
αργά. Στεκόμενος εκεί με το τσεκούρι, δεν μπορεί να κόψει τα δέντρα,
και ο αστεροειδής καταστρέφεται. Η ζωγραφιά δείχνει τα τεράστια
δέντρα και το αβοήθητο αγόρι, που με το μικρό τσεκούρι του δεν μπορεί
να κόψει δέντρα. Σε αυτό συνίσταται “το επείγον” της ζωγραφιάς που ο
Saint-Exupery έκανε με τόσο κόπο.

Επειδή το άστρο είναι πολύ μικρό, οι ελέφαντες πρέπει να στέκονται ο

ένας πάνω στον άλλον. Με αυτή την εικόνα εκφράζεται μια δυσκολία,

64
την οποία θέλω να επισημάνω. Γιατί το πρόβλημα δεν συνίσταται στο ότι
οι ελέφαντες είναι πολύ μεγάλοι, αλλά στο ότι η γη είναι μικρή και
αδύναμη για να τους σηκώσει. Δεν υπάρχει αρκετός χώρος γι' αυτούς. Τι
σημαίνει όμως αυτό; Δεν σημαίνει πως το εγώ δεν είναι αρκετά δυνατό.
Αυτό ίσως θα ήταν το αποτέλεσμα του προβλήματος. Λέμε συχνά για
ανθρώπους πως δεν έχουν αρκετό έδαφος, και διαισθητικά εκφράζουμε
με αυτό, είτε πως δεν έχουν καμία επαφή με την πραγματικότητα -που
σημαίνει πως έχουν έδαφος αλλά είναι υπερυψωμένοι- είτε έχουν επαφή
με την πραγματικότητα, και στην πραγματικότητα λίγο έδαφος, γιατί δεν
έχουν αρκετή ζωτικότητα. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το έδαφος ή
την γη ψυχική ουσία. Με αυτό ερχόμαστε σε ένα από τα πιο μεγάλα
προβλήματα της ψυχοθεραπείας, με το οποίο πρέπει να ασχοληθούμε:
Πόση ουσία έχει το εν λόγω πρόσωπο; Πόσα μπορεί να σηκώσει;
Αυτό μπορείτε να το μαντέψετε μόνο με το αίσθημά σας, να έχετε τήν
εντύπωση. Δεν μπορεί να μετρηθεί επιστημονικά, και μερικές φορές
εκτιμάται εσφαλμένως η κατάσταση. Μερικές φορές πιστεύετε πως
κάποιος δεν έχει πολλή ουσία, αλλά όταν έρθει η στιγμή να
αντιμετωπίσει κάτι ζωτικό, δείχνει ξαφνικά πως έχει ένα σωρό. Ή άλλες
φορές πιστεύετε ότι μερικοί άνθρωποι αντέχουν πάρα πολλά, και ξαφνικά
συντρίβονται. Δεν έχετε καμιά δύναμη και αυτό δείχνεται στην πορεία
της αναλυτικής εργασίας. Αλλά αν έχει κάποιος μερική γνώση των
ανθρώπων, τότε υπάρχουν δυνατότητες να μαντέψει, πόση ουσία έχει
κάποιος.

Στην θεωρία του περί σχιζοφρένιας, ο Γιουνγκ περιγράφει την διαφορά

μεταξύ αυτού που ονομάζει ασθενικό και δυνατό τύπο. Στον δυνατό τύπο
το πρόβλημα συνίσταται στο ότι έχει στο ασυνείδητο μια υπερβολική
δύναμη και φαντασία, που βρίσκεται μπρος σε ένα σχετικά αδύναμο εγώ.
Για τον λόγο αυτό μπορεί να σχιστεί το πρόσωπο. Στον δυνατό τύπο είναι
πράγματι κάτι το υπερβολικό που τον κάνει άρρωστο. Στον ασθενικό
τύπο είναι μια έλλειψη που κάνει το πρόσωπο άρρωστο. Κατά κάποιο
τρόπο ούτε το εγώ ούτε το ασυνείδητο έχουν αρκετή ορμή. Άνθρωποι σε
αυτή την κατάσταση δεν έχουν όνειρα. Εκεί που θα περίμενε κανείς μια
ζωτική αντίδραση από το ασυνείδητο κατά την διάρκεια της μεγαλύτερης
σύγκρουσης, τα όνειρα είναι λίγα ή λείπουν εντελώς. Είναι σαν να μην
αντιδρά η εσώτερη φύση. Είναι σημαντικό να το γνωρίζει κανείς αυτό,
ενώ στον δυνατό τύπο μπορεί κανείς να ρισκάρει και να κάνει ένα είδος
αμείλικτης θεραπείας. Μπορεί κανείς να φέρει το πρόσωπο αντιμέτωπο

65
με το πρόβλημα, και να ρισκάρει μια τρομερή κρίση -μια θεραπεύουσα
κρίση- και το εν λόγω πρόσωπο την περνάει.

Με τον ασθενικό τύπο δεν μπορείτε να το κάνετε. Στην περίπτωση αυτή

πρέπει να λάβει κανείς μια περιποιητική στάση, πρέπει να δίνει κατά
κάποιο τρόπο συνεχείς μεταγγίσεις αίματος. Δεν επιτρέπεται να τονίσει
το πρόβλημα ή να πιέσει το εν λόγω πρόσωπο, γιατί θα συντριβεί. Δεν το
αποφασίζει κανείς μόνος του. Το ασυνείδητο συνήθως το κάνει. Στον
ασθενικό τύπο τα όνειρα δεν προωθούν το πρόβλημα. Πολλές φορές
εθαύμασα, πως άνθρωποι αυτού του τύπου, με επείγοντα προβλήματα,
βλέπουν όνειρα που μιλούν για κάποια λεπτομέρεια, αλλά αφήνουν το
κύριο πρόβλημα απ' έξω. Τότε λέω: «μια άμεση αντιμετώπιση είναι
προφανώς αδύνατη. Το ασυνείδητο το ξέρει καλύτερα από μένα, και λέει
πως δεν μπορούμε να ασχοληθούμε με το πρόβλημα. Είναι υπερβολικά
θερμό. Θα ανατίναζε το πρόσωπο.» Πρέπει να προχωρήσει κανείς με τα
φαινομενικά μικρά όνειρα, και να αποδεχθεί την συμβουλή που δίνουν.

Στον δυνατό τύπο βλέπετε πως τα όνειρα κατευθύνονται προς τον πυρήνα
του προβλήματος με δραματικές αναπαραστάσεις. Τότε βλέπει κανείς
πως το όλο κινείται προς μια κορύφωση, μια θεραπεύουσα κρίση ή μια
τρομερή κατάσταση αγώνος, και τότε αποφασίζεται η έκβαση, προς το
καλό ή το κακό. Παρόμοια συμβαίνουν και στο σωματικό επίπεδο.
Μερικές φορές, πχ σε κάποια πνευμονία με μεγάλο πυρετό, γίνεται
αγώνας για ζωή, αλλά ο ασθενής αναρρώνει. Άλλοι, και αυτό είναι το
περίεργο, δεν έχουν πυρετό, αλλά δέκατα. Η ασθένεια περνά, αλλά δεν
επέρχεται καμιά κορύφωση, γιατί η ζωτική αντίδραση του σώματος δεν
είναι αρκετά δυνατή. Λείπει ζωτικότητα. Μερικές φορές είναι μικτές
περιπτώσεις. Έτσι υπάρχουν δυνατοί άνθρωποι που έχουν ένα αδύναμο
σημείο. Η κατάσταση λοιπόν είναι μικτή. Μπορεί κάποιος να δείχνει
δυνατός προς τα έξω και να ανήκει στον δυνατό τύπο, όπου μπορεί
κανείς να ρισκάρει, αλλά κάπου είναι μια ρωγμή στο make up. Εδώ η
κατάσταση είναι ακόμα πιο δύσκολη, γιατί πρέπει να ακολουθούνται δυο
γραμμές, και το βάρος να τοποθετείται στο σημείο που μπορεί να το
σηκώσει, αλλά έτσι ώστε να μην πιέζει το αδύνατο σημείο που χρειάζεται
άπειρη φροντίδα, περιποίηση και υπομονή. Αυτός ο συνδυασμός
συναντάται συχνά σε πολύ διαιρεμένες προσωπικότητες: από την μια
έχουν ασυνήθιστη ικανότητα για ζωή, από την άλλη είναι άκρως τρωτές.
Αυτή η πλευρά πρέπει να απομονωθεί και να ασχοληθεί κανείς

66
ιδιαιτέρως μαζί της. Αυτοί οι μικτοί τύποι δεν είναι στην πραγματικότητα
δύσκολοι, γιατί αν τους οδηγήσει κανείς να αντιληφθούν την κατάσταση
τους, μπορούν να φροντίσουν οι ίδιοι για τα αδύναμα τους σημεία.
Πρέπει απλά να τους φέρει κανείς στην θέση να αντιληφθούν ποιο μέρος
βρίσκεται σε κίνδυνο, και ο θεραπευτής πρέπει να το φροντίσει -χωρίς να
επιβάλει κάτι- και να δώσει στην αδυναμία συνεχή ζωντανή προσοχή,
ώστε να δυναμώσει σιγά σιγά το αδύναμο σημείο.

Νομίζω πως ο Saint-Exupery είναι ένας

τέτοιος μικτός τύπος, ούτε αδύναμος ούτε
δυνατός. Έχει μεγάλη δύναμη, θάρρος,
ζωτικότητα και την ικανότητα να
αντεπεξέρχεται σε δύσκολες καταστάσεις,
αλλά μια γωνιά τής προσωπικότητάς του είναι
πολύ αδύνατη και της λείπει ζωτικότητα. Αυτό
είναι που προσωποποιεί ο αστεροειδής.
Αυτή η γωνιά βέβαια είναι στην περίπτωσή
του το ουσιαστικό. Και η συμπτωματολογία
αυτή, να μην έχει καμιά ζωτική αντίδραση εκεί
που θα ήταν απαραίτητη, είναι παρούσα σε όλο το βιβλίο. Μπορούμε να
πούμε πως η θέληση για ζωή, σε σύγκριση με την ευφυΐα του και την
χαρισματικότητά του, είναι πολύ μικρή. Η γη συμβολίζει την θέληση
για ζωή και την κατάφαση της ζωής, και αυτό είναι ένα αδύνατο
σημείο. Το πρόβλημα είναι αυτή η δυσαναλογία στην προσωπικότητά
του. Δεν χαρακτηρίζει τόσο πολύ το γενικό πρόβλημα του Puer aeternus,
αλλά είναι ειδικό πρόβλημα του Saint-Exupery. Συχνά όμως βρίσκεται η
μια κατάσταση αναμεμιγμένη με την άλλη. Ενώ μπορεί να είναι κανείς
ικανός με λίγη γη να τα αφομοιώσει όλα ψυχικά, έχει ίσως μεγάλη
δυσκολία να τα εφαρμόσει στην πραγματικότητα. Τέτοιοι άνθρωποι
αποδέχονται όλα όσα προκύπτουν από την ανάλυση με ηρεμία και
ειλικρίνεια, αλλά όταν τους πιέσετε να κάνουν κάτι από αυτά στην
πραγματικότητα, επέρχεται μέσα τους ένας τρομακτικός πανικός. Την
στιγμή που η εσωτερική γνώση θα έπρεπε να έρθει στη ζωή,
καταρρέει η δύναμη, και βρίσκεστε ενώπιον ενός τρεμάμενου παιδιού
που φωνάζει: “Όχι, αυτό δεν το μπορώ!” Αυτή είναι μια
παρατραβηγμένη απεικόνιση τού εσωστρεφούς, η δύναμη του οποίου
βρίσκεται στο ότι μπορεί να αποδεχθεί την εσωτερική αλήθεια, ο οποίος
όμως αποτυγχάνει, όταν πρόκειται για την πραγματική ζωή.

67
Είδαμε τις δυο ζωγραφιές με τους ελέφαντες που υπάρχουν στο βιβλίο,
και είναι ενδιαφέρον να τις συγκρίνουμε. Παριστάνουν αντίθετες
καταστάσεις: στην πρώτη ζωγραφιά ο ελέφαντας κυριαρχείται από το
φίδι, στην άλλη είναι ο ελέφαντας το κυρίαρχο στοιχείο, για το οποίο δεν
υπάρχει αρκετή γη, πράγμα που δείχνει πως η κατάσταση μπορεί να
παρατηρηθεί από διαφορετικές οπτικές γωνίες: δηλαδή, είτε η
μεγαλύτερη προσωπικότητα μέσα στον Saint-Exupery, Exupery, ο ήρωας,
κυριαρχείται από το καταβροχθίζον ασυνείδητο -δηλαδή αδή το μητρικό
σύμπλεγμα-, είτε μπορούμε να πούμε πως η ηρωική προσωπικότητα
στον Saint-Exupery δεν έχει αρκετή βάση για να πραγματωθεί.
πραγματωθεί Αυτές
είναι οι δυο πτυχές αυτής τής τραγωδίας. Είναι ενδιαφέρον πως ο ίδιος ο
μικρός πρίγκηπας λέει: «Ένας Βόας σφιγκτήρας είναι πολύ επικίνδυνος
και ένας ελέφαντας πολύ βαρύς». Ο Saint-Exupery βρίσκεται μεταξύ
σκύλας και Χάρυβδης, γιατί δεν ξέρει πως να προσλάβει
προσλάβ ούτε το
μεγαλείο ούτε την αδυναμία του. Με κανένα από τα δυο δεν τα
καταφέρνει.

Τα baobab είναι τόσο μεγάλα στην

ζωγραφιά, και φαίνεται πως θα
μπορούσαν να κατακλύσουν ολόκληρο
τον πλανήτη, ώστε μπορούμε να πούμε
πως η μητέρα φύση κατακυριεύει την
ανθρώπινη περιοχή του πολιτισμού και
τής συνείδησης. Αν παρατηρήσετε από
κοντά την ζωγραφιά θα δείτε πως οι
ρίζες είναι ζωγραφισμένες σαν φίδια.
Νομίζω δεν είναι τυχαίο πως στην πρώτη
ζωγραφιά είχε έρθει ένας βόας (Boa), και
γι' αυτό τα δέντρα ονομάζονται baobab.

68
Πρέπει να είναι λογοπαίγνιο. Φαίνεται πως συσχέτισε αυτά τα δυο
πράγματα: τόσο ο βόας σφιγκτήρας όσο και τα δέντρα είναι υπερβολικά
μεγάλα (καταπιεστικά). Θα έπρεπε να δούμε την αρνητική πλευρά των
δέντρων. Πως θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε την παρουσία τους στην
ζωγραφιά αυτή;

Θα πρέπει να θυμηθούμε τον Γκιλγκαμές, ο οποίος έπρεπε να κόψει

κέδρους στο δάσος της Ίσταρ. Το δέντρο συμβολίζει εκεί την δύναμη της
Ίσταρ, η οποία είναι μεταξύ άλλων και η θεά των δέντρων, η οποία
ονόμασε τους Τσουμπούμπα κατοίκους των δέντρων. Το δέντρο στην
περίπτωση αυτή συνδέεται με την αρνητική μητέρα. Με την πρώτη
ματιά φαίνεται πως το δέντρο προσφέρεται να ερμηνευθεί ως σύμβολο
της ζωής. Αν διαβάσετε το δοκίμιο του Γιουνγκ “Το φιλοσοφικό δέντρο”,
θα δείτε πως το δέντρο ερμηνεύεται γενικά ως σύμβολο της ζωής, της
εσωτερικής αύξησης, της διαδικασίας εξατομίκευσης και της ωρίμανσης.
Αλλά αυτή η ερμηνεία δεν ταιριάζει εδώ. Το δέντρο συνδέεται συχνά με
τις μητρικές θεότητες, που τιμούνται ως δέντρα. Δεν είναι μόνο η Ίσταρ
αλλά και γερμανικές θεότητες όπως η Ιδούνα και ελληνικές όπως η
Δήμητρα και άλλες.

Αλλά υπάρχει ακόμα μια πιο στενή σχέση: πχ ο Άττις στο δέντρο ή ο
Όσιρις, που μέσα στο φέρετρο του κρέμμεται σε ένα δέντρο. Αυτό είναι
το δέντρο το οποίο στην μυθολογία λέγεται γενικά η μητέρα θάνατος.
Το φέρετρο στο δέντρο και ο νεκρός μέσα στο φέρετρο, σημαίνει πως
δόθηκαν πίσω στην μητέρα, στο δέντρο, την μητέρα θάνατο. Στην
γιορτή του Άττιδος στην Ρώμη περιέφεραν ένα έλατο με το άγαλμα του
στην άκρη του δέντρου. Συνήθως ήταν μόνο το ακρωτηριασμένο κορμί
του ως άγαλμα. Στα Σύμβολα της μεταμόρφωσης, ο Γιουνγκ αναφέρει
ένα παλιό ποίημα, όπου λέγεται πως ο χριστιανικός σταυρός θεωρείται
μια τρομερή μητριά, που σκότωσε τον Χριστό. Αυτός λοιπόν θα ήταν ο
πρώτος συνειρμός, το ότι δηλαδή το δέντρο, το φέρετρο, είναι η μάνα,
και έχει να κάνει με τον θάνατο του θεού Puer aeternus. Πως μπορεί αυτό
να ερμηνευθεί; Βρισκόμαστε μπροστά σε μια αντίφαση: σε πολλές
περιπτώσεις, το δέντρο συμβολίζει την διαδικασία εξατομίκευσης, και
εδώ το ίδιο σύμβολο εξισώνεται με τον θάνατο, με ένα καταστροφικό
στοιχείο.

69
Το δέντρο στην ζωγραφιά είναι τερατώδες, υπερβολικά μεγάλο για το
αστέρι, πράγμα που δείχνει πως το πρόβλημα με την μητέρα είναι
πολύ μεγάλο και πολύ καταστροφικό. Πως το συνδέουμε με την
διαδικασία εξατομίκευσης, μια διαδικασία εσωτερικής αύξησης, στην
οποία είναι κανείς δεσμευμένος και από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει.
Όταν πείτε όχι σ' αυτήν και δεν την αποδεχθείτε, μεγαλώνει εναντίον
σας, και είναι η ίδια σας η ανάπτυξη που σας σκοτώνει. Αν αρνηθείτε
την αύξηση, σας σκοτώνει, πράγμα που για ένα νηπιώδες πρόσωπο, που
δεν έχει μεγάλη δυνατότητα, σημαίνει πως δεν συμβαίνουν και πολλά
πράγματα. Αν όμως το εν λόγω πρόσωπο έχει μέσα του μια
μεγαλύτερη προσωπικότητα, δηλαδή την δυνατότητα αύξησης - τότε
επέρχεται μια ψυχική διαταραχή. Για τον λόγο αυτό λέμε πως μια
νεύρωση είναι κατά κάποιο τρόπο θετικό σύμπτωμα. Δείχνει πως
κάτι θέλει να αυξηθεί, πως το εν λόγω πρόσωπο δεν είναι εντάξει
στην προκείμενη κατάσταση. Αν η αύξηση δεν γίνει αποδεκτή, τότε
αυξάνεται εναντίον σας, με τό δικό σας κόστος, και τότε επέρχεται
αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε αρνητική εξατομίκευση. Η
διαδικασία εξατομίκευσης, η εσωτερική ωρίμαση και η εσωτερική
αύξηση, συνεχίζεται ασυνείδητα καταστρέφοντας την
προσωπικότητα, αντί να την θεραπεύει. Με αυτή την έννοια, το δέντρο
του θανάτου, η μητέρα-θάνατος και το δέντρο της ζωής, είναι ουσιαστικά
συνδεδεμένα. Η εσωτερική δυνατότητα αύξησης μιας προσωπικότητας
είναι επικίνδυνη, γιατί πρέπει κανείς να πεί σε αυτήν ναι και να πάει
μπροστά, αν δεν θέλει να θανατωθεί από αυτήν. Δεν υπάρχει άλλη
επιλογή. Είναι μια μοίρα την οποία πρέπει να αποδεχθεί κανείς.

Αν παρατηρείτε τον Puer aeternus από

την αρνητική του πλευρά, μπορείτε να
πείτε πως δε θέλει να μεγαλώσει για να
ξεφύγει από το μητρικό σύμπλεγμα.
Θέλει να παραμείνει στην νεότητά του ή
στην νεανική του κατάσταση, η αύξηση
όμως προχωράει παρόλα αυτά, μέχρι να
τον καταστρέψει. Και θα σκοτωθεί
ακριβώς από εκείνο το στοιχείο της ψυχής του, μέσω του οποίου θα
μπορούσε να μεγαλώσει και να ξεφύγει από το πρόβλημα. Αν έχετε να
παλέψετε στην πραγματική ζωή με ένα τέτοιο πρόβλημα, τότε βλέπετε
πως οι άνθρωποι αρνούνται να μεγαλώσουν, να ωριμάσουν και να

70
ασχοληθούν με το πρόβλημα. Βλέπετε επίσης πως οικοδομείται ένα
καταστροφικό ασυνείδητο. Τότε πρέπει να πείτε: «Για όνομα του Θεού,
κάνε κάτι, γιατί όλο αυτό στρέφεται εναντίον σου, και θα συντριβεί
πάνω στο κεφάλι σου!» Μπορεί όμως να έρθει η στιγμή, όπως το λέει
και ο πρίγκηπας από τα άστρα στο βιβλίο, όταν θα είναι πολύ αργά, γιατί
η καταστροφική αύξηση θα έχει απορροφήσει όλη την δύναμη.

Η πλούσια βλάστηση είναι επίσης μια εικόνα για την πλούσια φαντασία,
για εσωτερικό δημιουργικό πλούτο. Στον Puer aeternus βρίσκεται συχνά
μια τέτοια πλούσια φαντασία, αλλά αυτός ο πλούτος έχει απορροφηθεί
και δεν μπορεί να ρεύσει μέσα στη ζωή, γιατί ο Puer αρνείται να πάρει
την πραγματικότητα όπως είναι, και έτσι μπλοκάρει την ζωή.
Σκοτίζει την εσωτερική του ζωή. Σηκώνεται δέκα και μισή, κάθεται
μέχρι το μεσημέρι καπνίζοντας, και παραδίδεται στα συναισθήματα
και τις φαντασίες του. Το απόγευμα έχει σκοπό να κάνει κάτι
δουλειές, αλλά πρώτα θα βγει με φίλους, μετά με μια κοπέλα, και το
βράδυ θα περάσει με μακρές συζητήσεις για το νόημα της ζωής. Στις
μια μετά τα μεσάνυχτα θα πάει στο κρεβάτι, και την επόμενη μέρα θα
επαναληφθεί το ίδιο. Με τον τρόπο αυτό σπαταλάται η ικανότητα για
ζωή και ο εσωτερικός πλούτος. Και αυτό γιατί δεν μπορούν να
χρησιμοποιηθούν για κάτι που έχει νόημα, αλλά επικαλύπτουν
βαθμιαία την πραγματική προσωπικότητα. Ο εν λόγω άνθρωπος
περιφέρεται μέσα σε ένα σύννεφο φαντασιών, οι οποίες από μόνες
τους είναι ενδιαφέρουσες και περιέχουν πλούσιες δυνατότητες,
γεμάτες ζωή την οποία δεν έχει ζήσει. Αισθάνεται κανείς πως ένας
τέτοιος άνθρωπος κατέχει εσωτερικό πλούτο και ικανότητες, αλλά δεν
υπάρχει η δυνατότητα να βρει ένα μέσο για να τις πραγματοποιήσει. Τότε
το δέντρο, η εσωτερική αύξηση, γίνεται αρνητικό και σκοτώνει στο τέλος
την προσωπικότητα. Για τον λόγο αυτό, το δέντρο συνδέεται συχνά με το
αρνητικό σύμβολο της μητέρας, γιατί το μητρικό σύμπλεγμα φέρνει
αυτόν τον κίνδυνο μαζί του. Λόγω αυτού μπορεί η διαδικασία
εξατομίκευσης να γίνει αρνητική.

Στο φινλανδικό έπος Kalevala υπάρχει μια παράλληλη ιστορία που

περιγράφει τον αγώνα τού θεϊκού παιδιού με το δέντρο:

Τότε βγήκε ένας άνδρας από την θάλασσα, σηκώθηκε ένας ήρωας από το
σύννεφο

71
δεν ήταν ο πιο ψηλός, μα σε καμιά περίπτωση και ο πιο κοντός:

μακρύς σαν τον αντίχειρα του άνδρα, ψηλός σαν την ανοικτή γυναικεία
παλάμη.

Χάλκινο καπέλο είχε στους ώμους, χάλκινες μπότες στα ποδάρια,

χάλκινα γάντια στα χέρια, χάλκινο στόλισμα στα γάντια....

Ο Väinämöinen (Βάιναμουϊνεν) ρώτησε τον ήρωα από την θάλασσα τι

σκοπό είχε, και αυτός απάντησε:

“Λοιπόν, είμαι άνδρας, αν είμαι, μικρός ήρωας από τον λαό του νερού,

ήρθα να κόψω την βελανιδιά, το σάπιο δέντρο, να σ' το κομματιάσω.”

Ο Väinämöinen, γέρος και ειλικρινής, είπε αυτά τα λόγια:

“Μικροκαμωμένος μου φαίνεσαι, και σαν να μην είσαι προορισμένος και

πλασμένος,

να κόψεις την μεγάλη βελανιδιά, να χτυπήσεις αυτό το κακό δέντρο.”

Δεν πρόλαβε να τα πει, τον παρατήρησε ξανά-

και είδε ένα άνδρα αλλαγμένο, ένα ξαναπλασμένο ήρωα:..

και σηκώνει το τσεκούρι, με την γυαλισμένη κόψη το δέντρο χτυπά

Μια φορά το χτυπά, και άλλη μια, και για τρίτη φορά τον κόπο κάνει

και φωτιά βγήκε απ' το τσεκούρι, φλόγα από την βελανιδιά

Να πέσει ήθελε το δέντρο, είχε ρωγμή της κόλασης το δέντρο.

Με την τρίτη κατάφερε την βελανιδιά να ρίξει

να σπάσει αυτό της κόλασης το δέντρο, να ρίξει αυτό που εκατό κορφές
είχε.

Την ρίζα έσπρωξε προς την ανατολή, την κορφή βορειοδυτικά,

τα φύλλα προς τον νότο, και στον βορά τα μισά κλαδιά...

72
Και τώρα έρχεται το σημαντικότερο κομμάτι:

Σαν είχε κοπεί η βελανιδιά, και το κακό δέντρο είχε πέσει

μπόρεσε ο ήλιος να ξαναλάμψει, και το απαλό φεγγαρόφως να φωτίσει

τα σύννεφα μπόρεσαν να φύγουν μακριά και να σχηματιστεί το ουράνιο

τόξο

πάνω στο νεφελώδες υγρό προπέτασμα, στην άκρη τού ομιχλώδους

νησιού.

Εδώ βλέπουμε, πως μετά από το κόψιμο των εσωτερικών οργιαζόντων

φαντασιών, και την αποκάλυψη πως είναι το μητρικό σύμπλεγμα,
εμφανίζεται μια άλλη διάσταση της συνείδησης: ο ουρανός φαίνεται
πάλι, τα σύννεφα μπορούν να πλεύσουν μακριά, ο ήλιος και το
φεγγάρι λάμπουν πάλι. Δεν υπάρχει πια καμιά στένωση του ορίζοντα,
γιατί το ξερίζωμα αυτής της εσφαλμένης φύτρας της φαντασίας
σημαίνει την πλάτυνση του ορίζοντα της ανθρώπινης συνείδησης.
Νομίζω πως αυτό είναι ένα απολύτως σημαντικό κείμενο, γιατί μια από
τις αντιρρήσεις του Puer, την οποία πάντα φέρνει, όταν κάποιος
προσπαθεί να τον ενθαρρύνει να κόψει το δέντρο, είναι πως δε θέλει ένα
τέτοιο περιορισμό του ορίζοντα. Τι θα παρέμενε αν έπρεπε να
εγκαταλείψει τις φαντασίες του, την αυτοϊκανοποίηση του και τα
τοιαύτα; Θα ήταν απλά ένας μικροαστός, που πάει στο γραφείο του
κτλ. Ένα τέτοιο περιορισμό δε θα μπορούσε να αντέξει. Αλλά αυτό
δεν είναι αλήθεια! Αν κάποιος έχει το θάρρος να αποθέσει αυτό το
ψεύτικο εσωτερικό μεγαλείο, αυτό ξανάρχεται αλλά με καλύτερη μορφή
- ο ορίζοντας και η ζωή πλατύνθηκαν, δεν στένεψαν. Πιστεύω πως πρέπει
να διηγούμαστε πάντα αυτόν τον μύθο, γιατί λέει ακριβώς αυτά που ο
ήρωας, ο οποίος πρέπει να κόψει το δέντρο, δεν θέλει να αντιληφθεί ή να
πιστέψει. Μόνο να γνώριζε, πόσο πιο πολύχρωμη θα ήταν η ζωή, αν
μπορούσε να εγκαταλείψει αυτό το ψεύτικο είδος εσωτερικής ζωής,
τότε ίσως να το έκανε.

Το μικρό άστρο του μικρού πρίγκηπα δεν έχει ακόμα καταστραφεί από
baobab, τους νέους κλάδους των οποίων θα πρέπει να τρώει το πρόβατο.
Καταστράφηκε όμως ο αστεροειδής του γείτονά του. Πως μπορούμε να
το ερμηνεύσουμε αυτό; Η μοναδική ζωγραφιά, για την οποία ο Saint-
Exupery παραδέχεται πως βγήκε από τον εαυτό καθώς την έκανε, “επειδή

73
ήταν εμψυχωμένος από ένα αίσθημα καταπίεσης”, είναι εκείνη που
παριστάνει μια απελπιστική, χαμένη κατάσταση. Σε αυτή την ζωγραφιά
έβαλε όλη την αγάπη και την ενέργεια του. Το γεγονός ότι αναφέρεται σε
δυο αστεροειδείς, όπου στον ένα υπάρχει ελπίδα και ο άλλος έχει ήδη
χαθεί, μπορεί να ερμηνευθεί ψυχολογικά ως εξής: ο ένας είναι η σκιά
του άλλου. Ο αδρανής τυπάκος, που άφησε τα δέντρα του να
μεγαλώσουν υπερβολικά, είναι μια σκιά του μικρού μας πρίγκηπα, τον
οποίο ο ίδιος ονομάζει ως τεμπέλη γείτονα.

Αν τώρα το μοτίβο του θεϊκού παιδιού

διπλασιάζεται, και χωρίζεται σε ένα ναι και ένα
όχι, σε ένα θεϊκό παιδί και την σκιά του, αυτό
σημαίνει για τον Saint-Exupery πως κάτι που
ήταν ασυνείδητο αρχίζει να αγγίζει το κατώφλι
του συνειδητού. Γιατί όμως διασπάται σε
αντίθετα; Μπορεί να ειπωθεί πως η μορφή του
αστρικού πρίγκηπα είναι και τα δυο: μια
νηπιώδης σκιά και ένα σύμβολο του εαυτού.
Μέχρι τώρα όμως εμφανιζόταν η μορφή αυτή ως
διπλή, και γι' αυτό δεν ήταν ακριβώς γνωστό αν έπρεπε να θεωρηθεί
θετικά ή αρνητικά, αν πρόκειται για νηπιακότητα ή για την μελλοντική
ζωή. Ήταν και τα δυο, και σε αυτό συνίσταται και η μεγαλύτερη
δυσκολία. Στο άρθρο του “Η ψυχολογία του αρχετύπου του παιδιού” ο
Γιουνγκ γράφει:

Το “παιδί” είναι ...renatus in novam infantiam (ξαναγεννημένο σε μια

νέα παιδικότητα). Δεν είναι λοιπόν μόνο ένα πλάσμα της αρχής αλλά
και του τέλους. [ΤΟ ΑΡΧΕΤΥΠΟ ΤΟΥ ΝΕΟΥ]. Το πλάσμα της αρχής
ήταν πριν τον άνθρωπο και το πλάσμα του τέλους είναι μετά τον
άνθρωπο. Η δήλωση αυτή σημαίνει ψυχολογικά πως το “παιδί”
συμβολίζει την προσυνειδησιακή και την μετασυνειδησιακή ύπαρξη
του ανθρώπου. Η προσυνειδησιακή του ύπαρξη είναι η ασυνείδητη
κατάσταση της πιο πρώιμης παιδικής ηλικίας, η μετασυνειδησιακή
ύπαρξη είναι αναλογικά η αντίληψη που πάει πέρα από τον θάνατο.
Σε αυτή την αντίληψη εκφράζεται η ύπαρξη της ψυχικής ολότητας. Η
ολότης δεν συνίσταται ποτέ στα πλαίσια του συνειδητού, αλλά
περιλαμβάνει την απροσδιόριστη και μη προσδιορίσιμη έκταση του
ασυνείδητου...

74
Και τώρα έρχεται η πραγματικά σημαντική πρόταση:

Το “αιώνιο παιδί” μέσα στον άνθρωπο είναι μια απερίγραπτη

εμπειρία, μια κατάσταση μη προσαρμογής, μια δυσχέρεια και ένα
θεϊκό δικαίωμα (ο Γιουνγκ περιγράφει εδώ με καλύτερη γλώσσα και
ως δυνατότητα αυτό προς το οποίο οδηγούμαστε: το απροσάρμοστο ή
η δυσχέρεια είναι η παιδική σκιά, αλλά και ένα θεϊκό δικαίωμα).
Κάτι απρόβλεπτο (Imponderabile), που συνιστά την έσχατη αξία ή
την μη-αξία μιας προσωπικότητας.

Είναι εντελώς ξεκάθαρο πως αυτό το θεϊκό παιδί μέσα στον Saint-
Exupery, είναι ο genius του. Δεν θα ήταν τέτοια ιδιοφυΐα ή τέτοιος
καλλιτέχνης, αν δεν είχε την ικανότητα να είναι εντελώς αφελής και
αυθόρμητος. Αυτή είναι η πηγή της δημιουργικότητάς του, και όμως
πολύ κοντά στο να είναι εντελώς χωρίς αξία, κάτι μειώνει την
προσωπικότητα του. Για τον λόγο αυτό γλιστρώ στην ερμηνεία μου
μεταξύ μιας αρνητικής και μιας θετικής αξιολόγησης, γιατί είναι
συνδυασμένες, και δεν ξέρουμε ακριβώς πως να αξιολογήσουμε την
κατάσταση. Δεν μπορεί κανείς να αποφασίσει, αλλά πρέπει απλά να το
αποδεχθεί ως αντιφατικό, ως κάτι για το οποίο δεν μπορεί να
αποφανθεί. Μπορούμε να πούμε πως εδώ βλέπουμε την προσπάθεια του
ασυνειδήτου να ξεμπλέξει τα δυο μοτίβα. Το ένα θα ήταν ξεκάθαρα η
νηπιακή σκιά, ο τεμπέλης που αμελεί να καταπολεμά το μητρικό
σύμπλεγμα, μέχρι να είναι πολύ αργά. Το άλλο, ο πρίγκηπας από τα
άστρα, θα ήταν ο εαυτός που προσπαθεί να πλεύσει για να συναντήσει το
μέλλον, προς την δυνατότητα μιάς αναγέννησης, ώστε μετά από μια
κρίση να βρει μια νέα δυνατότητα ζωής και μια ανανέωση. Το
ασυνείδητο προσπαθεί εδώ να δείξει τις δυο πτυχές ξεχωριστά, ώστε η
συνείδηση να μπορεί να τις αντιληφθεί, γιατί δεν είναι ικανή να
καταλάβει ένα mixtum compositum. Συνήθως πρέπει κάτι πρώτα να
διαχωριστεί για να μπορεί μετά να ξανασυντεθεί, γιατί η συνείδηση
μας είναι έτσι φτιαγμένη, ώστε νά θέλει να χωρίζει να πράγματα.

Στο πρώτο κεφάλαιο μίλησα για την νεύρωση τής πρόχειρης ζωής, μέσα
στην οποία οι άνθρωποι ζουν με την προσμονή πως μια μέρα (όχι τώρα,
αλλά κάποτε) θα είναι δημιουργικοί. Αυτό είναι συχνά συνδεδεμένο με
ένα μεσσιανικό σύμπλεγμα. Στο δοκίμιο του “Περί του αισθήματος της

75
αδυναμίας (απελπισίας)” ο Fromm εξετάζει διεξοδικά αυτό το πρόβλημα.
Γράφει:

Αν κάποιος έχει πίστη στον χρόνο, τότε δεν έχει την δυνατότητα μιας
ξαφνικής αλλαγής. Τότε επικρατεί μια διαρκής αναμονή, “πως με τον
καιρό” όλα θα έρθουν (γίνουν). Αν κάποιος δεν είναι ικανός να λύσει
μια σύγκρουση, περιμένει πως οι συγκρούσεις θα λυθούν “με τον καιρό”
από μόνες τους, χωρίς να χρειαστεί να ρισκάρει μια απόφαση. Αυτό το
συναντάτε πολύ συχνά, ιδιαίτερα την πίστη στον χρόνο, εάν πρόκειται
για προσωπικές υποθέσεις. Οι άνθρωποι παρηγορούνται με αυτό όχι
μόνο επειδή δεν κάνουν κάτι, αλλά και για να μην χρειαστεί να
προετοιμαστούν γι' αυτό που έχουν να κάνουν, γιατί αυτά έχουν τον
χρόνο τους, και δεν χρειάζεται να βιάζονται. Ένας τέτοιος
μηχανισμός απεικονίζεται στην περίπτωση ενός πολύ χαρισματούχου
συγγραφέως, που ήθελε να γράψει ένα βιβλίο, για το οποίο πίστευε
ότι θα γινόταν το πιο σημαντικό της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Δεν
έκανε όμως τίποτα πέρα από το να μαζεύει κάποιες ιδέες για το τι θα
έγραφε, και χαιρόταν με την φαντασία, πόσο δυνατή θα ήταν η
επίδραση του βιβλίου, και έλεγε στους φίλους του ότι ακόμη δεν το
έχει ολοκληρώσει πλήρως. Όσο γηράσκουν αυτοί οι άνθρωποι, τόσο
πιο πολύ γαντζώνονται στην ψευδαίσθηση πως μια μέρα θα το
κάνουν. Σε μερικούς ανθρώπους, όταν φτάσουν σε κάποια ηλικία,
συνήθως γύρω στα σαράντα, συμβαίνει ένα ξύπνημα, ώστε αρχίζουν να
χρησιμοποιούν τις δικές τους δυνάμεις, ή έχουν μια νευρωτική
κατάρρευση, που οφείλεται στο γεγονός, πως δεν μπορούν να ζουν χωρίς
την παρηγορητική ψευδαίσθηση του χρόνου.

Αυτή είναι μια ζωντανή περιγραφή της κατάστασης που προσπάθησα να

εκφράσω, και για την οποία προ καιρού έχει γράψει ο H.G. Baynes, στο
δοκίμιο του περί της πρόχειρης ζωής. Το επόμενο κομμάτι της διήγησής
μας το μεταφέρω επί λέξει:

Αχ μικρέ πρίγκηπα, σιγά σιγά κατάλαβα την μικρή βαρύθυμη ζωή σου.
Για πολύ καιρό, δεν είχες κάτι άλλο για να διασκεδάσεις (την βαρυθυμία)
παρά την γλυκύτητα των ηλιοβασιλεμάτων. Αυτό το έμαθα το πρωί της
τέταρτης ημέρας όταν μου είπες:

“Αγαπώ πολύ τα ηλιοβασιλέματα. Έλα, ας δούμε ένα...”

76
“Πρέπει όμως να περιμένουμε..”

“Τι να περιμένουμε;”

“Να περιμένουμε μέχρι να πάει ο ήλιος κάτω. ”

Τότε στο πρόσωπο σου φάνηκε η έκπληξη και τότε γέλασες με τον εαυτό
σου. Και τότε μου είπες:

“Συνεχώς φαντάζομαι πως είμαι σπίτι!”

Πράγματι. Όταν στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι μεσημέρι, στην Γαλλία,

όπως το ξέρουν όλοι, ο ήλιος δύει. Για να δει κανείς εκεί την δύση του
ήλιου, θα έπρεπε να μπορεί να πετάξει σε ένα λεπτό στην Γαλλία.
Δυστυχώς η Γαλλία είναι πολύ μακρυά. Αλλά πάνω στον μικρό σου
πλανήτη θα ήταν αρκετό να μεταφέρει κανείς μερικά βήματα την
καρέκλα. Και θα μπορούσες να ζήσεις το βράδιασμα όσες φορές
επιθυμείς...

“Μια μέρα είδα το ηλιοβασίλεμα σαράντα τρεις φορές!”

Και λίγο αργότερα πρόσθεσες:

“Ξέρεις όμως, πως αν κανείς είναι λυπημένος, αγαπά τα

ηλιοβασιλέματα...”

“Την ημέρα με τα σαράντα τρία ηλιοβασιλέματα ήσουν ιδιαίτερα

λυπημένος;”

Αλλά ο μικρός πρίγκηπας δεν απάντησε.

Πρόκειται εδώ για την πρόβλεψη του δικού του πρόωρου θανάτου; Θα
μπορούσε να το πει κανείς-με τον συμβολισμό των 43 ηλιοβασιλεμάτων.
Είναι ρομαντικός ο τρόπος αυτός, να σκέφτεται κανείς τον θάνατο, που
τον προφτάνει στην πρώιμη νεότητα του. Η σχέση αυτής της κατάστασης
με το υπόλοιπο πρόβλημα είναι πως δεν έχει τίποτα το ρεαλιστικό. Το
πράγμα επαναλαμβάνεται συνεχώς: ξανά και ξανά σάν ηλιοβασίλεμα.
Είναι ένα είδος εγωισμού ή ναρκισσισμού, και αυτή είναι διάθεση στην
οποία καταλήγουν οι άνθρωποι, όταν η ζωή δεν κυλά, όταν ο χρόνος δεν
είναι γεμισμένος. Όταν βρίσκεστε σε μια εσωτερική ή εξωτερική
περιπέτεια, δεν έχετε χρόνο να δείτε το ηλιοβασίλεμα, αν και μπορεί να

77
είναι μια στιγμή γεμάτη ησυχία, μια ωραία εμπειρία μετά από μια γεμάτη
μέρα - η στιγμή όπου έρχεται σε σας η ειρήνη της νύχτας. Κανονικά
όμως δεν αισθάνεται κανείς λυπημένος, τότε είναι το ηλιοβασίλεμα κάτι
όμορφο και καθησυχαστικό. Αν σας κάνει λυπημένους, είναι γιατί δεν
προηγήθηκε αρκετή περιπέτεια.

Αυτό έχει να κάνει με το γεγονός πως οι νέοι

άνθρωποι υποφέρουν από ένα είδος βαρεμάρας.
Θυμάμαι πως μεταξύ 14 και 18 χρονών, πολλές
φορές βαριόμουνα. Αργότερα όμως όχι. Ο
εξωτερικός λόγος ήταν πως έπρεπε να κάθομαι στο
σχολείο για ώρες, αντί να κάνω αυτά που ήθελα.
Μόλις μπορούσα να κάνω αυτό που με ευχαρίστηση έκανα,
εξαφανιζόταν η βαρεμάρα. Παρατήρησα πως κατά παράδοξο τρόπο
βρίσκεται μια νεύρωση στους νέους, η οποία μειώνεται όσο μεγαλώνουν.
Αυτό έχει να κάνει με το γεγονός πως ακόμα δεν μπορούν να κάνουν
αυτό πού ευχαρίστως θα έκαναν, αλλά κάνουν ένα σωρό πράγματα που
δε θέλουν, και γι' αυτό δεν αισθάνονται ζωντανοί. Η βαρεμάρα είναι
απλά ένα υποκειμενικό αίσθημα, πως δεν λαμβάνεις μέρος στη ζωή.
Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει η βαρεμάρα. Στο πανεπιστήμιο έπρεπε
επίσης να παρακολουθώ βαρετές παραδόσεις, αλλά είχα μάθει πως να
διασκεδάζω ταυτόχρονα. Αν είναι κανείς αρκετά εφευρετικός, μπορεί
πάντα να αποφεύγει την βαρεμάρα, πρέπει όμως να ξέρει πως να
επαναφέρει τον εαυτό του στην πραγματικότητα. Παίρνει κανείς την δική
του αυθόρμητη φαντασία στην πραγματικότητα, και τότε φεύγει η
βαρεμάρα. Τότε η ζωή μπορεί να είναι άνετη ή άβολη, συναρπαστική ή
μη, αλλά όχι πια βαρετή. Η βαρεμάρα είναι λοιπόν ένα σύμπτωμα
στάσιμης ζωής. Δεν γνωρίζει αυτός που βαριέται πως να βάλει στην
πραγματικότητα αυτό που έχει μέσα του. Όταν μπορεί κανείς να
παίξει, φεύγει η βαρεμάρα. Υπάρχουν όμως παιδιά και ενήλικες, που
δεν ξέρουν τι θα έπρεπε να κάνουν ή πως μπορούν να πάνε στις
εσωτερικές τους πηγές. Κατά την νεότητα αυτό δεν είναι τόσο
αρνητικό σύμπτωμα. Είναι μέχρι ενός βαθμού μέρος της κατάστασης,
γιατί οι νέοι δεν μπορούν να γεμίσουν από μόνοι τους.

Το βάσανο των κανονικών νεαρών ανθρώπων συνίσταται εν μέρει στο

ότι εσωτερικά είναι πολύ ικανοί, ευφυείς και ενηλικιωμένοι, αλλά
εξωτερικά δεν τους δύνεται η δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν αυτές τις

78
ικανότητες. Η κοινωνία τους κρατάει πίσω με αποτέλεσμα να βαριούνται.
Και εγώ δίδαξα στο σχολείο, κυρίως μαθητές 14 με 18 χρονών, και συχνά
είδα πως πολλά από τα προβλήματα τους προέρχονταν από το γεγονός,
πως εσωτερικά ήταν ώριμοι, ευφυείς και ικανοί, σώφρονες για να
κρίνουν, στις εξωτερικές όμως περιστάσεις, στο σπίτι και στο σχολείο,
αντιμετωπίζονταν σαν παιδιά. Φυσικά τότε η ζωή μένει στάσιμη και
συμπιέζεται. Τότε δημιουργείται ένα είδος αντίδρασης διαποτισμένης
από βαρεμάρα προς όλα, με κακή διάθεση και λίγη προσπάθεια. Αν
γινόταν να φέρει κανείς τους μαθητές αυτούς σε ένα υψηλότερο επίπεδο,
με το να τους δοθούν πιο έξυπνα προβλήματα και περισσότερες ευθύνες,
το πρόβλημα θα έφευγε από μόνο του. Κρατούνταν όμως τεχνητά κάτω
από το επίπεδο τους, κάτι που οδηγούσε σε αντιδραστική βαρεμάρα. Θα
πρέπει λοιπόν πάντα να λέμε: “Ακριβώς επειδή βαριέσαι και επειδή είσαι
τόσο αδρανής, σου δίνω διπλάσια δουλειά, αλλά κάνε κάτι της
προκοπής!” Αυτό βάζει ένα τέλος στην βαρεμάρα.

Όπως είναι γνωστό, η αυτοκτονία είναι πολύ συχνή μεταξύ 16 και 20

ετών. Αργότερα είναι πιο σπάνια. Οι νεαροί αυτής της ηλικίας έχουν
συχνά αυτήν την περίεργη μελαγχολική λύπη πάνω τους. Αισθάνονται
γέροι, και έχουν μια τέτοια έκφραση στο πρόσωπο τους, σαν να ξέρουν
τα πάντα για την ζωή, και σαν να είναι πάρα πολύ γέροι. Σε τι χρησιμεύει
να παίζεις με τους άλλους, να χορεύεις με κορίτσια και αγόρια;
Αποτραβιούνται από την ζωή, με μια στάση που έχουν παππούδες και
γιαγιάδες. Αυτό είναι μόνο ένα σύμπτωμα, και σημαίνει απλά πως δεν
βρήκαν ακόμα το κλειδί για το ύδωρ της ζωής, όπου θα είχαν ένα
σημείο εκκίνησης για τον εαυτό τους, και έτσι αφήνονται και
παρασύρονται με αυτό τον τρόπο. Σε αυτή την ηλικία είναι δύσκολο για
ανθρώπους που είναι λίγο ιδιαίτεροι και λίγο διαφορετικοί από τους
άλλους, να βρουν τις δικές τους δυνατότητες ζωής, και τότε η ζωή
βαλτώνει. Στην περίπτωση του παιδιού που πάντα λυπημένο βλέπει τα
ηλιοβασιλέματα, έχουμε προφανώς την ίδια κατάσταση.

Το επόμενο που μαθαίνουμε είναι ότι η ζωή στον αστεροειδή Β-612 δεν
είναι και τόσο βαρετή, όσο το φανταστήκαμε. Ο Saint-Exupery ακούει
από τον μικρό πρίγκηπα πως στον πλανήτη υπάρχει μια τριανταφυλλιά,
πως μια μέρα είχε έρθει από το σύμπαν ένας σπόρος ο οποίος
προσγειώθηκε στο μικρό άστρο και μεγάλωσε σιγά σιγά, μέχρι που ένα
πανέμορφο ρόδο εξέπτυξε την ομορφιά του. Ο Saint-Exupery το

79
ανακαλύπτει γιατί ο μικρός πρίγκηπας είναι φοβερά ταραγμένος και
συνέχεια ρωτάει αν το πρόβατο τρώει τριαντάφυλλα. Αν το κάνει αυτό,
τότε δεν μπορεί να έχει το πρόβατο, γιατί πρέπει να τρώει μόνο τα
baobab και όχι τριαντάφυλλα. Έτσι ο μικρός πρίγκηπας προδίδει έμμεσα
δια του φόβου του πως έχει στον πλανήτη του μια τριανταφυλλιά. Τότε
συνεχίζεται η περιγραφή:

Σε λίγο θα γνώριζα καλύτερα εκείνο το λουλούδι. Πάντα υπήρχαν

λουλούδια στον πλανήτη του μικρού πρίγκηπα, πολύ απλά λουλούδια,
που αποτελούνταν από ένα απλά στεφάνι πέταλα....το πρωί έλαμπαν στο
χορτάρι και το βράδυ έσβηναν. Αλλά εκείνο το ένα έβγαλε μια μέρα
ρίζες, από ένα σπόρο, ο Θεός ξέρει από που, και ο μικρός πρίγκηπας
παρακολουθούσε προσεχτικά αυτό το φύτρο, που δεν έμοιαζε με τα
άλλα. Θα μπορούσε να είναι ένα είδος baobab. Αλλά ο θάμνος
σταμάτησε να μεγαλώνει και άρχισε να βγάζει ένα μπουμπούκι. Ο μικρός
πρίγκηπας που ήταν παρών κατά την ανάπτυξη αυτού του τεράστιου
μπουμπουκιού, ένιωθε πως από αυτό πρέπει να προέλθει κάτι θαυμάσιο,
όμως το άνθος αργούσε, προετοιμάζοντας την ομορφιά του μέσα στον
πράσινο θάλαμο του. Διάλεγε τα χρώματα του με φροντίδα, ντυνόταν
σιγά σιγά, τακτοποιούσε ένα ένα τα πέταλα. Δεν ήθελε να βγει
τσαλακωμένο σαν τις παπαρούνες. Δεν ήθελε να βγει πριν βρίσκεται
στην πλήρη ομορφιά του. Ναι! Ήθελε να αρέσει. Το μυστηριώδες
στόλισμα του διάρκεσε λοιπόν μέρες. Και ένα πρωί, ακριβώς την ώρα της
ανατολής, αποκαλύφθηκε.

Και αυτό το άνθος που με τόση ακρίβεια δούλεψε είπε με ένα

χασμουρητό:

“Αχ, δεν ξύπνησα ακόμη... συγγνώμη... είμαι ακόμα εντελώς

συγχυσμένο.”

Ο μικρός πρίγκηπας δεν μπορούσε να κρατήσει άλλο πια τον θαυμασμό

του:

“Πόσο όμορφο είστε!”

“Πως;” Απάντησε το λουλούδι. “Και γεννήθηκα την ίδια ώρα με τον

ήλιο...”

80
Ο μικρός πρίγκηπας κατάλαβε πως δεν ήταν και πολύ μετριοπαθές, αλλά
τόσο συγκινητικό!

“Πιστεύω πως είναι ώρα για πρόγευμα”, πρόσθεσε μετά από λίγο, “θα
είχατε την καλοσύνη να με σκεφτείτε και εμένα;”

Έτσι, πολύ σύντομα, άρχισε να τον βασανίζει με την ντροπαλή κενοδοξία

της. Μια μέρα για παράδειγμα, όταν μιλούσε για τα αγκάθια της, είπε
στον μικρό πρίγκηπα:

“Ας έρθουν οι τίγρεις με τα νύχια τους!”

“Στον πλανήτη μου δεν υπάρχουν τίγρεις” απάντησε ο μικρός πρίγκηπας,

“και οι τίγρεις δεν τρώνε χόρτα”

“Δεν είμαι χόρτο”, απάντησε απαλά το λουλούδι. “Με συγχωρείτε...”

“Δεν φοβάμαι τους τίγρεις, αλλά τρομάζω από τον άνεμο. Θα

μπορούσατε να μου προσφέρετε ένα προστατευτικό τείχος;”

Τρόμο από τον άνεμο;... Αυτή είναι μια άσχημη προοπτική για ένα
λουλούδι, διαπίστωσε ο μικρός πρίγκηπας. Αυτό το λουλούδι είναι
πραγματικά δύσκολο...

“Το βράδυ να με βάλετε κάτω από ένα γυάλινο δοχείο. Κάνει πολύ κρύο
εδώ σε σας. Είναι κακώς ρυθμισμένα τα πράγματα. Εκεί απ' όπου
έρχομαι εγώ...”

Αλλά διέκοψε τον εαυτό του. Είχε έρθει με την μορφή ενός σπόρου. Δεν
μπορούσε να ξέρει κάτι από άλλους κόσμους. Ντροπιασμένο που
πιάστηκε σε ένα τέτοιο απλοϊκό ψέμα, έβηξε δυο τρεις φορές, για να
ρίξει στον μικρό πρίγκηπα το άδικο:

“Το τείχος...;”

“Ήθελε να τον φέρω αλλά μιλούσατε μαζί μου!”

Τότε πιέστηκε να βήξει πάλι, για να του αυξήσει τις τύψεις.

Και έτσι ο μικρός πρίγκηπας, παρόλη την καλή θέληση της αγαπημένης
του, άρχισε γρήγορα να την αμφισβητεί, να παίρνει με πίκρα τα
αδιάφορα λόγια της και έγινε πολύ δυστυχισμένος.

81
“Δεν έπρεπε να την ακούω” μου το παραδέχτηκε μια μέρα. “Δεν πρέπει
να ακούει κανείς τα λουλούδια, πρέπει να τα βλέπει και να τα μυρίζει. Το
δικό μου γέμισε τον πλανήτη μυρωδιά αλλά δεν μπορούσα να την χαρώ.
Αυτή η ιστορία με τα νύχια που με ερέθισε, έπρεπε να με συγκινήσει.”

Ακόμα μου εμπιστεύτηκε: “Τότε δεν μπορούσα να το καταλάβω! Έπρεπε

να την κρίνω σύμφωνα με τις πράξεις και όχι σύμφωνα με τα λόγια της.
Μύριζε και έλαμπε για μένα. Δεν έπρεπε ποτέ να φύγω! Έπρεπε να
μαντέψω την στοργή της πίσω από τις μικρόψυχες κουτοπονηριές. Τα
λουλούδια είναι απαιτητικά! Αλλά εγώ ήμουν πολύ νέος για να μπορώ να
την αγαπήσω.”

Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα πως υπονοεί

τις εμπειρίες του με τις γυναίκες, την
πρώτη προβολή τής άνιμα, και πόσο
δύσκολο ήταν γι' αυτόν. Παραδέχεται
πως για την κενοδοξία και τις
διαθέσεις τής γυναίκας ήταν τόσο
ανώριμος όσο και για την γοητεία και
ομορφιά μιας τριανταφυλλιάς. Ένα
από τα ονόματα της γυναίκας του ήταν
Ρόζα (τριανταφυλλιά), και κατά τον
γάμο του ήταν σε πολύ ρομαντική
διάθεση. Επειδή ο μικρός πρίγκηπας
υπέφερε από την κυκλοθυμικότητα τής
τριανταφυλλιάς, αποφάσισε να εγκαταλείψει τον πλανήτη. Και όταν είδε
ένα κοπάδι πουλιά, πιάστηκε από ένα και αφέθηκε να τόν παρασύρει.
Έτσι ήρθε στη γη. Ξαφνικά μαθαίνουμε πως ήρθε στη γη γιατί δεν
μπορούσε να υποφέρει την τριανταφυλλιά. Η κυκλοθυμικότητα και όλες
οι δυσκολίες με την ψηλομύτα πριγκίπισσα, που συγκεντρώνονταν στην
τριανταφυλλιά, τον έδιωξαν από τον πλανήτη του. Η τριανταφυλλιά είναι
λίγο λυπημένη όταν την αφήνει αλλά δεν το δείχνει. Στο βιβλίο λέει:

Το πρωί της ημέρας που θα έφευγε τακτοποίησε τον πλανήτη του.

Σκούπισε με φροντίδα τα ενεργά ηφαίστεια. Είχε δυο ενεργά ηφαίστεια.
Αυτό ήταν πολύ πρακτικό για να φτιάχνει το πρωινό του. Είχε και ένα
σβησμένο ηφαίστειο. Αλλά είπε στον εαυτό του: ποτέ δεν ξέρεις!,
σκούπισε και το σβησμένο ηφαίστειο. Όταν είναι καλά καθαρισμένα, τα

82
ηφαίστεια καίνε ήρεμα και με μια κανονικότητα, χωρίς εκρήξεις. Οι
εκρήξεις των ηφαιστείων δεν είναι τίποτε άλλο παρά φωτιά στο τζάκι.
Είναι σαφές: Εμείς στη γη είμαστε πολύ μικροί για να καθαρίζουμε τα
ηφαίστεια μας. Γι' αυτό μας κάνουν τόση φασαρία.

Ο μικρός πρίγκηπας τράβηξε απρόθυμα και μερικά τελευταία φύτρα από

τα baobab. Δεν πίστευε ότι θα έπρεπε κάποτε να επιστρέψει. Αλλά όλες
αυτές οι συνήθεις δουλειές τού φάνηκαν εκείνο το πρωί απίστευτα
γλυκιές. Και όταν πότισε για τελευταία φορά την τριανταφυλλιά, και
πήγε να την σκεπάσει με το γυάλινο δοχείο, ανακάλυψε μέσα του την
ανάγκη να κλάψει.

“Αντίο”, είπε στο λουλούδι. Αλλά αυτό δεν απαντούσε. “Αντίο”,

επανέλαβε.

Το λουλούδι έβηξε. Αλλά αυτό δεν προερχόταν από το κρυολόγημα.

“Ήμουν ηλίθια”, του είπε επιτέλους. “Σου ζητώ συγγνώμη. Προσπάθησε

να είσαι ευτυχισμένος.”

Τον εξέπληξε που δεν τον κατηγόρησε. Στεκόταν άφωνος με το γυάλινο

δοχείο στο χέρι. Δεν καταλάβαινε αυτή την σιωπηρή στοργή.

“Αλλά ξέρεις, σε αγαπώ”, είπε το λουλούδι. “Δεν ήξερες τίποτα γι' αυτό.
Είναι δικό μου το φταίξιμο. Είναι εντελώς ασήμαντο. Αλλά και εσύ

83
ήσουν το ίδιο βλάκας όπως εγώ. Προσπάθησε να είσαι ευτυχισμένος...
άσε το γυάλινο δοχείο κάτω! Δεν το χρειάζομαι πια...”

“Αλλά ο άνεμος...”

“Δεν είμαι δα τόσο κρυολογημένη ώστε... Ο φρέσκος νυχτερινός αέρας

θα μου κάνει καλό. Είμαι ένα λουλούδι.”

“Και τα ζώα...”

“Πρέπει να αντέξω δυο τρεις κάμπιες, αν θέλω να γνωρίσω τις

πεταλούδες. Και αυτό φαίνεται να είναι πολύ όμορφο. Ποιος άλλος θα
με επισκέπτεται; Εσύ θα είσαι μακριά. Όσον αφορά στα μεγάλα ζώα, δεν
φοβάμαι. Έχω τα νύχια μου.”

Και έδειξε λυπημένη τα τέσσερα αγκάθια της. Τότε πρόσθεσε: “Μην το

παρατραβάς, είναι εκνευριστικό. Αποφάσισες να ταξιδέψεις. Τότε φύγε!”

Γιατί δεν ήθελε να την δει πως κλαίει. Ήταν μια περήφανη
τριανταφυλλιά.

Αυτή είναι μια τέλεια περιγραφή ερωτικής σχέσης, όπου ο ένας

βασανίζει τον άλλο. Και οι δυο υποφέρουν από τα βάθη της καρδιάς
τους, αλλά είναι υπερβολικά περήφανοι, για να κάνουν μια κίνηση
συμφιλίωσης, ή δεν ξέρουν πως - ο άνιμους και η άνιμα βρίσκονται σε
αντίθεση, με την αρνητική έννοια. Λόγω έλλειψης ανθρώπινων
αισθημάτων και εμπειρίας, οι νέοι άνθρωποι συχνά δεν ξέρουν πως να
γεφυρώσουν μια στιγμιαία δυσκολία, και χωρίζουν λόγω ενός καυγά.
Αυτή είναι η μοίρα πολλών ερώτων των νεαρών. Εδώ έχουμε επίσης μια
μεγαλειώδη περιγραφή της κενοδοξίας και κυκλοθυμικότητας της
τυπικής άνιμα. Η γυναίκα-άνιμα έχει γενικώς κάτι από αυτή την νηπιακή
κυκλοθυμικότητα, αυτό το είδος άλογης συμπεριφοράς. Και προπάντων
σε αρρενωπούς άνδρες αρέσει αυτός ο τύπος γυναίκας. Είναι μια
εξισορρόπηση για την λογική συνέχεια της συνειδητής ζωής τους, αλλά
σε μια τέτοια συμπεριφορά βρίσκεται κάτι ανυπόφορα παιδικό. Η
τριανταφυλλιά είναι με τον τρόπο της το ίδιο νηπιακή όπως ο μικρός
πρίγκηπας, και γι' αυτό πρέπει να χωρίσουν.

Το τριαντάφυλλο κατά την αρχαιότητα ανήκε στην λατρεία της θεάς

Αφροδίτης και του θεϊκού παιδιού της του Έρωτα. Χρησιμοποιούνταν

84
επίσης και στα διονυσιακά μυστήρια, γιατί και ο Διόνυσος είναι φυσικά
εικόνα ενός νέου που πεθαίνει νωρίς. Και στην λατρεία της Ίσιδος,
παίζουν τα τριαντάφυλλα επίσης ένα ρόλο. Στον Χριστιανισμό, το
σύμβολο του ρόδου χωρίστηκε σε δυο πτυχές: έγινε το σύμβολο της
Παρθένου Μαρίας και της ουράνιας αγάπης από την μια, και από την
άλλη σύμβολο εγκόσμιας επιθυμίας - ένα χαρακτηριστικό της Αφροδίτης.
Κάποιος ποιητής του μεσαίωνα λέει για τα αγκάθια: “Έτσι δεν λείπουν
ποτέ από τις χαρές του έρωτα τα πικρά αγκάθια.” Η χριστιανική
αφομοίωση του αρχαίου συμβολισμού έχει γενικώς την εξής πορεία: το
σύμβολο διχοτομείται, όπου το ένα μέρος αποδίδεται στον διάβολο, την
αρνητική πτυχή, και το άλλο αποδίδεται στην θετική πτυχή. Όπου οι
θετικές και οι αρνητικές πτυχές ήταν στενότερα συνδεδεμένες, όπως στην
αρχαιότητα και τον πρώιμο Χριστιανισμό, χωρίστηκαν κάτω από το
φως της χριστιανικής συνείδησης. Για τον λόγο αυτό, τα περισσότερα
σύμβολα στα μεσαιωνικά βιβλία είναι αντιφατικά: το λιοντάρι είναι ένα
σύμβολο του διαβόλου και ένα σύμβολο του Χριστού. Το ρόδο είναι ένα
σύμβολο της Παρθένου Μαρίας και σύμβολο γήινης επιθυμίας. Το
περιστέρι είναι ένα σύμβολο του Αγίου Πνεύματος αλλά και επιθυμίας,
κτλ. Μπορούμε να εξετάσουμε ολόκληρη την λίστα των συμβόλων, και
σε όλα θα βρούμε το αντίθετο τους.

Η τριανταφυλλιά έχει τέσσερα αγκάθια και μορφή μαντάλας. Για τον

λόγο αυτό είναι και ένα σύμβολο του εαυτού, και στον μυθολογικό
συμβολισμό συχνά τόπος μιας εσωτερικής μυστικής μεταμόρφωσης. Εδώ
όμως, το τριαντάφυλλο παριστάνει, όπως και το παιδί από τα άστρα, μια
πολύ υπανάπτυκτη και πολύ παιδική πτυχή της άνιμα. Γι' αυτό πρέπει οι
δυο τους να χωρίσουν για να ωριμάσουν. Τώρα είναι μόνο μια πρόγευση
της εσωτερικής ολότητος, αλλά όχι ακόμη η πραγματοποίηση της.

Υπάρχουν πολλά παραμύθια, στα οποία ένα ζευγάρι παιδιών, που

συνήθως ονομάζονται αδελφούλης και αδελφούλα, καταδιώκονται από
μια μητριά. Συνήθως το ένα παιδί σκοτώνεται ή μαγεύεται και το άλλο το
σώζει. Αυτός ο τύπος του μυθικού παιδιού παρουσιάζεται και στην
ελληνική μυθολογία, όπως στην ιστορία των δυο παιδιών της Νεφέλης. Η
κυρία Νεφέλη έχει δυο παιδιά, τον Φρίξο και την Έλλη. Τα παιδιά της
Νεφέλης καταδιώκονται από την μητριά τους, και πετούν πάνω σε ένα
χρυσό κριάρι, αλλά η Έλλη πέφτει στη θάλασσα και πεθαίνει. Ο αδελφός
της Φρίξος γλυτώνει, και θυσιάζει αργότερα το κριάρι, το δέρμα του

85
οποίου το στερεώνει σε ένα δέντρο. Αυτός είναι ο αρχικός μύθος του
χρυσόμαλλου δέρατος. Τα σημερινά μέλη της τάξης του χρυσόμαλλου
δέρατος, το φοράνε στον λαιμό σαν χρυσή καδένα. Το χρυσό κριάρι, το
δέρμα του οποίου καρφώθηκε στο δέντρο, παρομοιάζεται με τον
θυσιασμένο Χριστό, που καρφώθηκε πάνω στον σταυρό. Γι' αυτό το
χρυσόμαλλο δέρας θεωρήθηκε ως σύμβολο του Χριστού, και έπαιξε ένα
σπουδαίο ρόλο στο Τάγμα της Μάλτας. Μπορούμε να πούμε πως όλα
αυτά τα μοτίβα των δυο παιδιών, ενός αδελφού και μιας αδελφής, από τα
οποία το ένα σκοτώνεται και επαναφέρεται στη ζωή, είναι εικόνες της
εσωτερικής ολότητος του ανθρώπου, που στην παιδική της προ-μορφή
πρέπει να αποκοπεί, ώστε η συνείδηση του εγώ να ωριμάσει. Αργότερα
θα επανενωθούν σε μια ανώτερη μορφή. Για τον λόγο αυτό διώχνει η
τριανταφυλλιά τον μικρό πρίγκηπα από τον πλανήτη του. Αν το
παρατηρούμε από την σκοπιά του Saint-Exupery, μπορούμε να πούμε,
πως ο εσωτερικός του Genius (ο μικρός πρίγκηπας), βασανίζεται από τις
διαθέσεις της άνιμα, και πως ο στόχος αυτού του βασάνου είναι να
επιστρέψει στον υπερβολικά νηπιώδη πυρήνα της προσωπικότητας του
να ωριμάσει. Θα μπορούσαμε να το εκφράσουμε ακόμα πιο απλά: αν
είναι κάποιος νηπιώδης, θα υποφέρει από τρομερές συναισθηματικές
μεταβολές -ύψη και βάθη- και θά είναι συνέχεια πληγωμένος. Αυτό είναι
εντελώς ορθό, γιατί όσο είναι κανείς νηπιώδης, υπάρχει μόνο ένα
φάρμακο - το βάσανο. Όταν έχει κανείς υποφέρει αρκετά,
αναπτύσσεται. Κανένας δρόμος δεν το παρακάμπτει αυτό. Ο
νηπιώδης πυρήνας της προσωπικότητας θα βασανιστεί
αναπόφευκτα.

Όταν η νηπιώδης πτυχή αποσπαστεί τελείως,

τότε εμφανίζεται κάτι ακόμα πιο επικίνδυνο.
Τέτοιοι άνθρωποι δεν δείχνουν την νηπιώδη
πλευρά, αλλά όταν είναι κανείς μαζί τους έχει
συνεχώς την εντύπωση πως πάνω τους κάτι δεν
είναι εντελώς αληθινό. Όταν έχετε αποκτήσει
αρκετή επαφή μαζί τους, και μπορείτε να τους
πείτε πως ποτέ δεν είναι εντελώς ο εαυτός τους,
πως έχουν κάτι που δεν είναι εντελώς αληθινό,
τότε έρχονται τα δάκρυα. Τότε δεν ξέρουν τι να κάνουν, γιατί μόνο
όταν κλαίνε είναι αληθινοί, και φυσικά δε θέλουν να κλαίνε. Αυτή
είναι μια μορφή με την οποία δείχνεται η νηπιακότητα, ή η νηπιακή σκιά.

86
Έχει υπερβολικές συναισθηματικές απαιτήσεις από τον σύντροφο. Η
απώθηση δεν λύνει το πρόβλημα, γιατί το καταπιεσμένο παιδί
συνεχίζει να κλαίει ή κάθεται θυμωμένο στην γωνιά του, δηλαδή
πρέπει να αποκοπεί. Πρέπει να μείνει όμως κανείς σε στενή επαφή με
ένα τέτοιο άνθρωπο, γιατί αλλιώς χάνει την επαφή με την αληθινή
προσωπικότητά του, την οποία βέβαια δεν μπορεί έτσι απλά να
εκδηλώσει. Κατά την εμπειρία μου πρέπει να βασανιστεί, συνεχώς να
υποφέρει μέχρι ξαφνικά να ενηλικιωθεί. Εάν κανείς έχει νηπιακή
άνιμα, πρέπει να περάσει από ένα τεράστιο αριθμό συναισθηματικών
προβλημάτων και απογοητεύσεων. Όταν τα έχει περάσει αρχίζει να
γνωρίζει τις γυναίκες και τον εαυτό του, και τότε είναι
συναισθηματικά ενήλικας. Αν όμως προσποιείται πως είναι σώφρων,
και καταπιέζει τα παιδικά του αισθήματα, τότε δεν υπάρχει καμιά
ανάπτυξη. Γι' αυτό είναι καλύτερα να συμπεριφέρεται κανείς σαν παιδί
και να βασανιστεί από το περιβάλλον στο οποίο συνεχώς βρίσκεται, γιατί
τότε υποφέρει και η prima materia μεταμορφώνεται σιγά σιγά. Αυτό είναι
το μεγάλο πρόβλημα που βάζει σε ένα άνθρωπο η νηπιώδης σκιά - το
θεϊκό παιδί.

Στο έργο του Visions (Οράματα) ο Γιουνγκ εκφράζει το ίδιο όταν λέει,
πως έχουν δυσκολίες να έρθουν σε επαφή με το κέντρο τους, έχουν
πραγματική εμπειρία του εαυτού τους όταν υποφέρουν, και υποφέροντας
έρχονται στον αληθινό τους εαυτό, και πως φαίνεται ότι γι' αυτούς δεν
υπάρχει άλλος δρόμος. Για τον λόγο αυτό θα έλεγα πως το παιδί μέσα
στον ενήλικα είναι η πηγή των βασάνων. Το παιδί είναι που υποφέρει,
γιατί με το ενήλικο μέρος μπορεί κανείς να δεχθεί την ζωή όπως είναι,
και δεν υποφέρει τόσο πολύ. Τα βάσανα της παιδικής ηλικίας είναι τα
χειρότερα -είναι τα αληθινά βάσανα- ακόμα και αν προέρχονται από
μικροπράματα, όπως το ότι πρέπει να πάει στο κρεβάτι ενώ θέλει να
παίξει κι' άλλο. Κοιτώντας πίσω φαίνονται μικροπράματα, αλλά κατά την
παιδική ηλικία -την στιγμή εκείνη- είναι βασανιστικός ο πόνος. Και αυτό
γιατί το παιδί είναι ακόμα ολόκληρο και ολόκληρο στις αντιδράσεις
του, και για τον λόγο αυτό είναι σαν να καταρρέει ένας κόσμος αν του
πάρουν έστω και ένα παιχνίδι. Δόξα τω Θεώ υπάρχει μια
εξισορρόπηση, γιατί η προσοχή του παιδιού μπορεί να αποσπαστεί, και
πέντε λεπτά αργότερα γελά πάλι και τα έχει ξεχάσει όλα. Στην παιδική
ηλικία υπάρχουν τέτοιες τρομερές τραγωδίες, και αυτό δείχνει, πως το
παιδί μέσα μας είναι το αληθινό μέρος, το οποίο υποφέρει, που δεν

87
μπορεί να αποδεχθεί την πραγματικότητα και αντιδρά ακόμα σαν ένα
παιδί, αν και είμαστε ενήλικες, και λέει: “Τα θέλω όλα, και αν δεν τα
πάρω είναι το τέλος του κόσμου. Όλα είναι χαμένα.” Ο αληθινός
πυρήνας τής προσωπικότητας έμεινε όπως ήταν και είναι πηγή πόνου.
Μπορούμε να πούμε πως ό,τι σε ένα πρόσωπο είναι αληθινό και
αφελές σε ένα παιδί, είναι πηγή πόνου. Πολλοί ενήλικες αποκόπτουν
αυτό το μέρος και χάνουν την εξατομίκευση, γιατί μόνο όταν κανείς το
αποδεχθεί με τον πόνο που μας δίνει, μπορεί η διαδικασία της
εξατομίκευσης να προχωρήσει.

Σχόλια στο blog του Αμέθυστου:

[Ανώνυμος : Πολύ ενδιαφέρον πραγματικά... Θα ήθενα ρωτήσω με

αφορμή τη φράση "Πολλοί ενήλικες αποκόπτουν αυτό το μέρος και
χάνουν την εξατομίκευση, γιατί μόνο όταν κανείς το αποδεχθεί με τον πόνο
που μας δίνει, μπορεί η διαδικασία της εξατομίκευσης να προχωρήσει". Θα
ήθελα να ζητήσω μια επιπλέον διευκρίνιση της λέξης "εξατομίκευση"

amethystos : Σάν εξατομίκευση εννοείται η ωρίμανση. Άς πούμε,

βέβηλα, "η ενσάρκωση" ή η γείωση τής εν ημίν ελπίδος, τού πάθους γιά
αλήθεια καί δικαιοσύνη, στήν πραγματικότητά μας ή στήν ιστορική
πραγματικότητα. Διότι ούτε εμείς είμαστε δίκαιοι καί αληθινοί. Ο κόσμος
είναι πάντοτε πιό δυνατός από μάς καί προσαρμοζόμαστε, γινόμαστε
δούλοι. "Άλλα θέλω κι άλλα κάνω". Εξατομίκευση είναι η ακύρωση τής
φυγής από τόν εαυτό μας. Ελπίζουμε να μήν τα κάναμε χειρότερα τά
πράγματα. Σημειωτέον ότι γιά τόν Γιούγκ τό εγώ μας δέν είναι ο εαυτός
μας.]

Ένα μικρό intermezzo μας δίνει επιπλέον

πληροφορίες για τον αστεροειδή Β-612:
στον πλανήτη βρίσκονται δυο ενεργά
ηφαίστεια και ένα σβησμένο. Κάθε πρωί,
αφού σηκωθεί καθαρίζει ο μικρός πρίγκηπας
τα τρία ηφαίστεια, γιατί, όπως λέει “ποτέ δεν
ξέρεις”. Στην ζωγραφιά καθαρίζει ένα από
τα ηφαίστεια, ενώ σε κάποιο άλλο ετοιμάζει
το πρόγευμα του μέσα σε ένα τηγάνι.
Βλέπουμε το λουλούδι κάτω από το γυάλινο
δοχείο, και πάνω στο σβησμένο ηφαίστειο, ένα μικρό σκούφο. Έτσι

88
υπάρχουν τέσσερα σημεία προσανατολισμού πάνω στο άστρο: τρία
ηφαίστεια και ένα λουλούδι - αυτό είναι μια μαντάλα.

Πως θα μπορούσε να ερμηνευθεί το σβησμένο ηφαίστειο; Μερικές φορές

λέγεται για κάποιους ανθρώπους πως είναι ηφαίστειο. Με αυτό εννοείται
κάποιος που τείνει σε συναισθηματικά ξεσπάσματα, που έχει θερμό
ταμπεραμέντο και ένα σωρό συναισθήματα, που κάθε στιγμή μπορεί να
ξεσπάσουν. Τι σημαίνει τότε πως ένα ηφαίστειο είναι σβηστό; Πάντως
όχι ότι ξεπέρασε ένα μέρος των συναισθημάτων του, γιατί δε θα ήταν
αυτή η εικόνα. Όταν ένα ηφαίστειο σβήνει, μέσα του σχηματίζονται
κρούστες, ώστε ο πύρινος πυρήνας της γης είναι καλυμμένος από αυτό το
υλικό και το ηφαίστειο δεν είναι πια ενεργό. Φαίνεται λοιπόν σαν να
έκλεισε η δυνατότητα να δείξει την εσωτερική φωτιά, σαν να έσβησε
η φωτιά σε αυτή την γωνιά του αστεροειδή. Πρόκειται για μια εικόνα
καταστροφής, γιατί στην πραγματικότητα σημαίνει πως η ζωή έφυγε -
πως δεν υπάρχει πια δρόμος προς τα έξω για την ενέργεια, ούτε μέσω
μιας αρνητικής έκρηξης. Όταν σε ένα ουράνιο σώμα πεθαίνει το
ηφαίστειο, σημαίνει πως η εσωτερική φωτιά μειώνεται και σβήνει, πως η
γη βρίσκεται σε μια διαδικασία θανάτου και παγώματος, και πως η
διαδικασία μεταμόρφωσης τού εσωτερικού υλικού γίνεται πιο αργή και
συνεπώς λιγότερο έντονη. Πρέπει να το δούμε σε σύνδεση με το πόσο
μικρός είναι ο πλανήτης, με την μικρότητα αυτής της γης πάνω στην
οποία οι ελέφαντες δεν μπορούν να σταθούν. Πάλι έχουμε ένδειξη για
μια ζωτική αδυναμία: σε μια γωνιά εκλείπει η ζωτικότητα και
συνεπώς η ικανότητα για άμεσες συναισθηματικές αντιδράσεις.

Η εικόνα ενός σβησμένου ηφαιστείου εμφανίζεται πολύ συχνά στο υλικό

των ψυχιατρικών περιπτώσεων, και απεικονίζει αυτό που θα μπορούσε
να χαρακτηριστεί ως μεταψυχωτική κατάσταση. Οι άνθρωποι έχουν στην
ψύχωση τεράστια συναισθηματικά ξεσπάσματα, και ακολουθεί
ανακατασκευή της περσόνα όπου οι άνθρωποι είναι κυριολεκτικά σαν
καμένο ηφαίστειο. Είναι σώφρονες, προσαρμοσμένοι, ξανά στη ζωή,
αλλά η φωτιά έσβησε, κάτι κάηκε στην προηγούμενη καταστροφική
έκρηξη. Όταν παρακολουθεί κανείς θεραπευτικά τέτοιες μεταψυχωτικές
περιπτώσεις, παρατηρεί πως δεν υπάρχει καμιά αντίδραση όταν
αγγίζονται κάποια ουσιαστικά προβλήματα. Κανονικά τα πράγματα
γίνονται καυτά όταν πλησιάζει κανείς το ζωτικό πρόβλημα κάποιου. Οι
άνθρωποι γίνονται τότε νευρικοί και εξάπτονται, αρχίζουν να λένε

89
ψέματα, κοκκινίζουν, γίνονται βίαιοι - κάποιο είδος συναισθηματικής
αντίδρασης είναι παρόν. Στην μεταψυχωτική κατάσταση δεν είναι έτσι.
Ακριβώς εκεί που περιμένει κανείς πως θα γίνει καυτή η κατάσταση, ο
ασθενής λέει απλά: “ναι, ναι το ξέρω!” Τότε ακριβώς λοιπόν, όταν η
περίσταση απειλή να γίνει επώδυνη, δεν υπάρχει καμιά αντίδραση.
Αυτό μπορεί να εκφραστεί με την σβησμένη φωτιά. Η καταστροφή
έγινε τόσο μεγάλη που η φωτιά χάθηκε. Τα όνειρα μπορεί να δείξουν
την μεταψυχωτική κατάσταση με την εικόνα του σβησμένου ηφαιστείου.
Πιθανόν θα βιώσατε το τρομερό “κατέβασμα” μετά από μια ισχυρή
συναισθηματική έκρηξη: τότε αισθάνεται κανείς κούραση και αδιαφορία.
Κάθε αντίδραση έχει εξαντληθεί, και αισθάνεται κανείς σαν καμένος. Η
καταστροφή εδώ στην ζωγραφιά είναι μερική, γιατί μόνο ένα από τα
σημεία προσανατολισμού είναι σβησμένο. Αυτά τα τέσσερα μπορούμε να
τα παρομοιάσουμε με τις λειτουργίες, που θα σήμαινε, πως μια
λειτουργία εξέλειπε. Το λουλούδι αντιπροσωπεύει πιθανόν την αίσθηση,
και το ηφαίστειο απέναντι από το λουλούδι, που είναι και το πιο μεγάλο
και το καλύτερα ζωγραφισμένο, θα ήταν η σκέψη. Τώρα πρέπει να
βρούμε ποια λειτουργία κάηκε. Στον τύπο αυτό θα έλεγα πως πρόκειται
για την συναίσθηση και την σύνδεση με την πραγματικότητα. Δεν
πιστεύω όμως πως μια εξήγηση βάσει των λειτουργιών είναι στην
περίπτωση αυτή σχετική. Μάλλον υπονοείται ένα άλλο πρόβλημα.

Ο Saint-Exupery είχε έναν τρία χρόνια νεότερο αδελφό, τον οποίο

αγαπούσε πολύ και ο οποίος πέθανε στα 14. Ο θάνατος του αδελφού του
ήταν ένα μεγάλο σοκ γι’ αυτόν, από το οποίο ποτέ δεν συνήλθε. Αυτός ο
αδελφός καθρεφτίζεται στην όλη ιστορία με τον μικρό πρίγκηπα, και
νομίζω πως τον είχε συνειδητά υπ’ όψιν όταν έγραφε την ιστορία. Το
παιδί που ήρθε στην γη και την εγκατέλειψε πάλι, ήταν για τον Saint-
Exupery συνδεδεμένο με το τραύμα του θανάτου του μικρού αδελφού, με
τον οποίο είχε πολύ καλή σχέση. Νομίζω πως λόγω αυτού του σοκ κάηκε
ένα μέρος της προσωπικότητας του, και ποτέ δεν ανάρρωσε από αυτό.
Είναι σαν ένα μέρος της παιδικής του προσωπικότητας να πέθανε
ταυτόχρονα με τον πραγματικό αδελφό. Ο Saint-Exupery ήταν μετά
από αυτό μισός, έτσι ώστε ο νεκρός αδελφός ήταν ένα μέρος της
ουσίας του, της ικανότητας του για αντίδραση. Ο μικρός πρίγκηπας θα
ήταν λοιπόν μια εξωτερική εικόνα για κάτι που συνέβη μέσα του - μια
προβολή κάποιου πράγματος που μέσα στον ίδιο είναι νεκρό και
αποκομμένο.

90
Ο Saint-Exupery ήταν 17, όταν το 1917 ο αδελφός του Francois, πέθανε
στα 14 του. Ήταν λοιπόν ακόμα αγόρι, αλλά αρκετά μεγάλος για να
συνειδητοποιήσει πλήρως την καταστροφή που σήμαινε ο θάνατος αυτού
του παιδιού. Ο αδελφός πιθανόν δεν άντεξε την πίεση που προερχόταν
από την δυσμενή οικογενειακή κατάσταση. Από την σκοπιά του Saint-
Exupery ήταν εκείνος που δεν μπορούσε να αντέξει την ατμόσφαιρα, και
έπρεπε να αφήσει την γη, γιατί δεν μπορούσε να μπει σ’ αυτόν τον
κόσμο. Το ότι ο μικρός πρίγκηπας καθαρίζει το νεκρό ηφαίστειο, «γιατί
ποτέ δεν ξέρεις», δείχνει μια ασθενή ελπίδα, πως θα ξαναγίνει ενεργό.
Νομίζω πως αυτό υποστηρίζει την αντίληψη μας πως πρόκειται για μια
θεμελιώδη ζωτική αδυναμία η καταστροφή στα βαθιά στρώματα της
ψυχικής γης του Saint-Exupery, που στο τέλος της γραφής ήταν
υπεύθυνη για το ότι δεν μπόρεσε να επιζήσει την midlife κρίση. Αυτή
είναι μια τραγωδία συχνή για τον Puer aeternus.

Ο μικρός πρίγκηπας εγκαταλείπει τον αστεροειδή Β-612 και ταξιδεύει

στο διάστημα πιασμένος από ένα πουλί σε ένα κοπάδι πουλιών. Δεν
έρχεται κατευθείαν στη γη, αλλά επισκέπτεται και εξερευνά έξι άλλους
αστεροειδείς. Αυτό το μέρος φαίνεται πως δεν είναι πολύ σημαντικό, γι’
αυτό θα αναφερθώ σύντομα σ’ αυτό. Στο πρώτο αστέρι ζει ένας
βασιλιάς που δίνει ανόητες και πλήρως άσχετες εντολές, στον οποίο
δεν υπακούει κανείς. Για να σώσει την αξιοπρέπεια του, μαθαίνει τι
συμβαίνει όταν ο ήλιος δύει, και δίνει εντολή στον ήλιο, ακριβώς
εκείνη την ώρα να δύσει. (Και εγώ κάνω το ίδιο με τον σκύλο, που ποτέ
δεν με υπακούει. Όταν θέλω να δείξω πόσο υπάκουος είναι, του λέω να
κάνει κάτι που έτσι κι’ αλλιώς θα έκανε. Και τότε λέω «βλέπετε πόσο
καλά με υπακούει!»). Αυτός ο βασιλιάς είναι πολύ έξυπνος. Ο Saint-
Exupery πιθανόν αστειεύεται με την αναποτελεσματικότητα τού
συμπλέγματος της εξουσίας. Στον επόμενο πλανήτη ζει ένας άνδρας
που θέλει συνεχώς θαυμασμό - είναι η κενοδοξία προσωποποιημένη.
Στον τρίτο πλανήτη ζει ένας μεθύστακας, ο οποίος θέλει να πνίξει με το
ποτό την ντροπή του που τού προκαλεί το γεγονός πως είναι ένας
μεθύστακας. Στον τέταρτο πλανήτη ζει ένας έμπορας που δεν κάνει κάτι
άλλο από το να μετρά τα αστρικά του νομίσματα: τα άστρα είναι γι’
αυτόν νομίσματα, και μετράει όλη την νύχτα. Ο πέμπτος είναι κατά την
γνώμη μας ο πιο ενδιαφέρον. Είναι πολύ κοντός και πάνω του είναι ένας
αναπτήρας για την λάμπα. Κάθε βράδυ πρέπει να ανάβει και κάθε πρωί
να σβήνει την λάμπα του, όπως ήταν παλιά η συνήθεια στις πόλεις. Από

91
κάποια ατυχή συγκυρία, ο πλανήτης αυτός μίκρυνε πολύ, και για τον
λόγο αυτό γυρίζει πολύ πιο γρήγορα, ώστε ο άνδρας αυτός πρέπει κάθε
λεπτό να ανάβει και να σβήνει την λάμπα του. Στον έκτο πλανήτη είναι
ένας γεωγράφος που μιλά στον μικρό πρίγκηπα για την γη και του λέει
πως θα έπρεπε να επισκεφθεί την γη. Αυτές οι έξι μορφές που ο μικρός
πρίγκηπας συναντά κατά το ταξίδι του στο διάστημα, μπορεί να
ονομαστούν μορφές της σκιάς, αλλά και εσωτερικές δυνατότητες του
Saint-Exupery, με τις οποίες μπορεί να προσαρμοστεί στην
πραγματικότητα. Με αυτό όμως θα ασχοληθούμε αργότερα.

Η ιδέα πως ο μικρός πρίγκηπας επισκέπτεται κάποιους πλανήτες πριν

έρθει στη γη, είναι μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή ενός αρχετύπου. Σε
μερικά γνωστικά φιλοσοφικά συστήματα, που είχαν επηρεαστεί από τις
πλατωνικές ιδέες, διδάσκονταν πως η ψυχή είναι μια σπίθα, που ζούσε
στον ουρανό. Κατά την γέννηση κατεβαίνει δια μέσου όλων των
πλανητικών σφαιρών, και κάθε μια τού παρέχει κάποια ιδιότητα. Τότε η
ψυχή μπαίνει σε ένα ανθρώπινο σώμα, με το οποίο ζει την επίγεια ζωή
της, με τις ατυχείς και ευτυχείς απαρχές που έλαβε κατά την κάθοδό της.
Αυτή η αντίληψη συνδέεται με την αστρολογία: η σπίθα της ψυχής, όσο
ήταν στον ουρανό ήταν μακρυά από αυτή την περιοχή, και μόνο κατά την
διάρκεια τής καθόδου της στη γη έλαβε η ανθρώπινη ψυχή το ωροσκόπιο
της: ένα χαρακτηριστικό της Αφροδίτης σε μια συγκεκριμένη
συνάστρωση, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Άρη σε μια
συγκεκριμένη συνάστρωση κτλ. Ως αποτέλεσμα, κάθε άνθρωπος
λαμβάνει ένα ιδιαίτερο ωροσκόπιο όταν φτάσει στη γη. Όταν επιστρέφει
στον ουρανό, η ψυχή αυτού που πεθαίνει, δίνει πίσω στα άστρα τις
ιδιότητές τους (που μερικές φορές παριστάνονται ως ενδύματα), και
φτάνει γυμνή στην πύλη του ουρανού, για να επιστρέψει στο αιώνιο φως.
Μετά τον θάνατο, η ψυχή πρέπει να ελευθερωθεί από τις αστρικές
επιρροές. Μπορούμε να πούμε πως η σπίθα της ψυχής είναι σύμβολο του
Ταυτού. Οι διάφορες πλανητικές ιδιότητες είναι κληρονομημένες
ψυχικές και ενστικτώδεις απαρχές, με τις οποίες γεννιέται ο
άνθρωπος. Από τον Άρη έχει λάβει πχ βίαια ένστικτα και από την
Αφροδίτη σεξουαλικά ένστικτα, με όλες τους τις πτυχές και ψυχολογικές
ποιότητες. Αργότερα θα παρουσιάσω υλικό, που δείχνει τις ίδιες
αντιλήψεις στα όνειρα ενός Puer aeternus, ο οποίος πρέπει να κατέβει
στη γη, και πρώτα πάει μέσα από τον αστρικό κόσμο. Αυτό απεικονίζει
την σκέψη, πως ο Saint-Exupery δεν έχει ακόμα μπει στην απλή

92
ύπαρξη της γήινης μοίρας, αλλά κρατιέται μακρυά από το σώμα του
και την δική του εσωτερική γη. Με τον τρόπο αυτό δεν είναι στην
πραγματικότητα ο εαυτός του. Από μια άποψη είναι σαν μην έχει
πλήρως γεννηθεί.

Τον βασιλιά, τον κενόδοξο, τον μεθύστακα και τον έμπορο μπορούμε να
τους δούμε παράλληλα και να τους ονομάσουμε ως τις διάφορες
δυνατότητες του μελλοντικού ενήλικου άνδρα. Ο Saint-Exupery τους
περιγράφει όλους με ένα αρκετά ειρωνικό τρόπο, με το να αστειεύεται
για μια ακόμη φορά με την ενήλικη ζωή. Λέει πως ο ένας πιστεύει στα
λεφτά, ο άλλος στην μη υπάρχουσα εξουσία, και άλλος αφιερώνεται σε
δονκιχωτικές δραστηριότητες, με το να μένει πιστός σε αξίες που δεν
ισχύουν πια. Για τον βασιλιά μπορούμε να πούμε πως παριστάνει κάτι το
οποίο ο Saint-Exupery θα μπορούσε να είχε βιώσει. Το ίδιο ισχύει και για
τον κενόδοξο, κάτι που ο Saint-Exupery ήταν -το επιβεβαιώνουν
διάφοροι δημοσιογράφοι που τον συνάντησαν, και είπαν πως είχε κάτι
από ένα Poseur- δεν ήταν ελεύθερος από την αυτοκαθρεπτίζουσα
κενοδοξία. Επίσης μπορούσε να παρακινηθεί στο πιοτό. Τον έμπορα δεν
μπορώ ακριβώς να τον φανταστώ μέσα του, αλλά ίσως και αυτός να ήταν
μια δυνατότητα. Με εξαίρεση τον ανάπτη της λάμπας, οι άλλοι κάτοικοι
των πλανητών παριστάνουν τις συνηθισμένες δυνατότητες τής
λανθασμένης ενηλικίωσης, ή αντίστοιχα την προσπάθεια να βρεθεί ένα
ψεύτικο στιλ ενός ενήλικου τρόπου ζωής.

Νομίζω πως ο ανάπτης της λάμπας είναι ο πιο ενδιαφέρον, γιατί ο Saint-
Exupery θα ανέπτυσσε μια δονκιχωτική προσωπικότητα αν ακολουθούσε
την οικογενειακή παράδοση. Ανάμεσα στους Γάλλους ευγενείς υπάρχουν
τέτοιοι άνθρωποι. Ζουν από την παρελθούσα δόξα της Γαλλίας, έχουν
μείνει στον 18ο αιώνα με τα ιδανικά του, honnete homme και kavalier,
και έχουν ένα ισχυρό υπόβαθρο βασισμένο στον καθολικισμό. Όσον
αφορά την σχέση τους με το παρόν είναι εκτός χρόνου. Ο ποιητής
Lavarande, ένας σύγχρονος και συνάδελφος του Saint-Exupery,
ταυτιζόταν προφανώς με αυτήν την στάση ζωής. Έγραφε μυθιστορήματα
προς τιμήν «των παλιών καλών καιρών», του καιρού των καβαλιέρων και
των ευγενών. Αλλά ο Saint-Exupery ήταν υπερβολικά ευαίσθητος και
ευφυής, και με ένα τρόπο υπερβολικά μοντέρνος, για να αποδεχθεί μια
τέτοια οπισθοδρομική μορφή ζωής: όπως λέει για τον ανάπτη, ο
βηματισμός της ζωής επιταχύνθηκε τόσο, ώστε δεν επιτρέπει πια το

93
ιδανικό του κτηματία ή του ευγενούς αξιωματικού. Τέτοιοι ρόλοι έγιναν
γελοίοι και φανταστικοί. Αυτό δείχνει σε πόσο δύσκολη θέση
βρίσκεται ο ποιητής, γιατί δεν μπορεί να βρει μια δεδομένη μορφή
ζωής που θα του ταίριαζε, και ένα συλλογικό σχήμα που θα του
πρόσφερε πληρότητα.

Μόνο ο γεωγράφος είναι μια θετική μορφή. Ο Saint-Exupery αγαπούσε

πολύ την γεωγραφία, την οποία ένας πιλότος παλιά έπρεπε να κατέχει. Ο
γεωγράφος μπορεί να ερμηνευθεί ως η ψυχολογική μορφή
προσανατολισμού - ως η ικανότητα να μπορεί κανείς να βρει τον δρόμο
στην γη και να τον απεικονίσει. Εξουσία, λεφτά, δημόσιος έπαινος και
μεθύσι συμβολίζουν τέσσερα πράγματα τα οποία δεν μπορεί να τα κάνει
θεό του, και στα οποία δεν μπορεί να προσευχηθεί. Μένει ο ανάπτης για
τον οποίο λέει: «Είναι ο μόνος τον οποίο θα έκανα φίλο. Αλλά ο
πλανήτης του είναι πράγματι πολύ μικρός. Δεν υπάρχει τόπος για δυο...»
Για ένα λεπτό ήταν πειρασμός γι’ αυτόν, αλλά μετά το απέρριψε. Τότε
έρχεται η σχετικά θετική μορφή του γεωγράφου. Η διήγηση συνεχίζεται:

Ο έβδομος πλανήτης λοιπόν ήταν η γη.

Η γη δεν είναι ένας οποιοσδήποτε πλανήτης! Εκεί υπάρχουν 111

βασιλιάδες, αν δεν ξεχάσει κανείς τους νέγρους βασιλιάδες, εφτά
χιλιάδες γεωγράφοι, 900 χιλιάδες έμποροι, επτάμισι χιλιάδες μέθυσοι,
311 εκατομμύρια κενόδοξοι, εν συντομία, περίπου δυο δισεκατομμύρια
ενήλικες.

Εκθέτει ξεκάθαρα τι σκέφτεται ο μικρός πρίγκηπας για τους ενήλικες

πάνω στη γη, στην οποία έρχεται. Το πρώτο που συναντά εκεί είναι ένα
φίδι.

Ενώ ήταν στη γη, ο μικρός πρίγκηπας παραξενεύτηκε που δεν είδε
κανένα. Φοβήθηκε μήπως χάθηκε πάνω στον πλανήτη καθώς είδε ένα
δακτύλιο στο χρώμα του φεγγαριού να κινείται στην άμμο.

“Καλή νύχτα”, είπε ο μικρός πρίγκηπας. “Καλή νύχτα”, είπε το φίδι.

“Σε ποιον πλανήτη έπεσα;”, ρωτά ο μικρός πρίγκηπας.

“Στην γη, είσαι στην Αφρική”, απάντησε το φίδι.

94
“Αχ... δηλαδή δεν είναι κανείς πάνω στη γη;”

“Εδώ είναι έρημος. Στην έρημο δεν είναι κανείς. Η γη είναι μεγάλη”, είπε
το φίδι.

Ο μικρός πρίγκηπας κάθισε σε μια πέτρα και σήκωσε τα μάτια στον

ουρανό.

“Διερωτώμαι” είπε, “αν τα αστέρια λάμπουν, ώστε ο καθένας κάποια

μέρα να βρει το δικό του. Κοίτα τον πλανήτη μου. Περνά από πάνω μας...
αλλά πόσο μακριά είναι!”

“Είναι όμορφος” είπε το φίδι. “Τί θες να κάνεις εδώ;”

“Έχω δυσκολίες με το λουλούδι μου”, είπε ο μικρός πρίγκηπας. “Αχ”,

είπε το φίδι.

Και σιώπησαν.

“Που είναι οι άνθρωποι;”, συνέχισε επιτέλους ο μικρός πρίγκηπας, “εδώ

στην έρημο είναι μοναχικά...”

“Και με τους ανθρώπους είναι κανείς μόνος”, είπε το φίδι.

Ο μικρός πρίγκηπας το κοίταξε για ώρα: “είσαι περίεργο ζώο” είπε στο
τέλος, “λεπτό σαν δάχτυλο...”

“Αλλά είμαι πιο ισχυρό από το δάχτυλο του βασιλιά”, είπε το φίδι.

Ο μικρός πρίγκηπας έπρεπε να γελάσει: “Δεν είσαι και πολύ ισχυρό...δεν

έχεις καν πόδια... δεν μπορείς καν να ταξιδέψεις...”

“Μπορώ να σε πάρω πιο μακριά απ' ότι ένα πλοίο”, είπε το φίδι.
Κυλίστηκε και αγκάλιασε τον αστράγαλο του μικρού πρίγκηπα σαν
χρυσό βραχιόλι.

“Όποιον αγγίζω τον δίνω πίσω στη γη από την οποία προήλθε”, είπε.
“Αλλά εσύ είσαι καθαρός, έρχεσαι από ένα αστέρι...”

Ο μικρός πρίγκηπας δεν απάντησε.

95
“Σε λυπάμαι σε αυτή την γη από γρανίτη, εσένα που είσαι τόσο
αδύναμος. Μια μέρα μπορώ να σε βοηθήσω, όταν θα πεθυμήσεις πολύ
τον πλανήτη σου. Εγώ μπορώ..”

“Ωχ, σε καταλαβαίνω πολύ καλά”, είπε ο μικρός πρίγκηπας, “αλλά γιατί

μιλάς πάντα με αινίγματα;”

“Τα λύνω όλα”, είπε το φίδι.

Και σιώπησαν.

Κατ' αρχάς θέλουμε να ερμηνεύσουμε το

χρυσοκίτρινο φίδι. Προσφέρει στον μικρό πρίγκηπα
βοήθεια, και μάλιστα η βοήθεια συνίσταται στο να
αυτοκτονήσει: ο πειρασμός του να πεθάνει. Το φίδι
είπε πως μπορεί να πάει τους ανθρώπους στον τόπο
από τον οποίο προήλθαν. Με αυτό εννοεί πως η γη
είναι πολύ σκληρή για τον μικρό πρίγκηπα, ότι δε θα μπορέσει να την
αντέξει, αλλά αυτό μπορεί να τον βοηθήσει, με το να τον πάρει πίσω. Το
φίδι λέει επίσης ότι λύνει όλα τα αινίγματα, γιατί ο θάνατος λύνει όλα
τα προβλήματα. Είναι ο πειρασμός του θανάτου, η προσφορά μιας
διεξόδου από την ζωή, ως η έσχατη λύση ενός άλυτου προβλήματος:
το φίδι θα τον σκότωνε με το δηλητήριό του, κάτι που στο τέλος του
βιβλίου και συμβαίνει. Πριν δούμε την εξειδικευμένη ιδιότητα που έχει
το φίδι εδώ -δηλαδή ως πειρασμός ή βοήθεια προς θάνατον- πρέπει να
δούμε τι ενσαρκώνει γενικά.

Όπως όλα τα ζώα, και το φίδι παριστάνει ένα μέρος της ενστικτώδους
ψυχής, αλλά είναι ένα ένστικτο πολύ απομακρυσμένο από το ασυνείδητο.
Ο Γιουνγκ λέει για το φίδι: «Τα κατώτερα σπονδυλωτά είναι από πολύ
παλιά αγαπημένα σύμβολα του συλλογικού ψυχικού θεμελίου, η
ανατομική εντόπιση του οποίου συμπίπτει με τα κέντρα που βρίσκονται
κάτω από τον φλοιό, την παρεγκεφαλίδα και τον νωτιαίο μυελό. Αυτά τα
όργανα σχηματίζουν το φίδι. Για τον λόγο αυτό, τα όνειρα που
περιέχουν το φίδι, λαμβάνουν χώρα κατά κανόνα, όταν υπάρχουν
παρεκτροπές τής συνείδησης από το ενστικτώδες θεμέλιο.»

Όταν εμφανίζεται το φίδι σε ένα όνειρο, είναι σημάδι, πως η

συνείδηση έχει απομακρυνθεί πολύ από το ένστικτο. Το όνειρο
δείχνει πως η συνειδητή στάση δεν είναι φυσική και η
προσωπικότητα είναι τεχνητά διηρημένη, γιατί κατά κάποιο τρόπο

96
είναι υπερβολικά προσαρμοσμένη και θαυμάζει υπερβολικά τον έξω
κόσμο, ταυτόχρονα όμως τείνει να αποτύχει στις αποφασιστικές
στιγμές. Στις περιπτώσεις αυτές, συνεχίζει ο Γιουνγκ, βρίσκουμε πως
υπάρχει πάντα ένα είδος μυστικής έλξης προς το εσωτερικό μισό το
οποίο λείπει, και αυτό το οποίο θα μπορούσε να κάνει κάποιον
ολόκληρο, το φοβάται και το αγαπά ταυτόχρονα. Για τον λόγο αυτό, και
το φίδι εμφανίζεται στην μυθολογία με διπλή φύση. Είναι εχθρός του
φωτός και ταυτόχρονα ένας σωτήρας με μορφή ζώου-σύμβολο του
Λόγου και του Χριστού. Όταν εμφανίζεται με αυτήν την μορφή, μας
δίνει την δυνατότητα να γίνουμε συνειδητοί και ολόκληροι. Στην
θέση της διανοητικής κατανόησης υπόσχεται γνώση, που γεννιέται
από την άμεση εσωτερική εμπειρία: κατανόηση του βάθους, μυστική
σοφία-γνώση.
Μπορούμε να δούμε, πως στην ιστορία μας το φίδι έχει τον ίδιο διπλό
ρόλο. Προσφέρει στον μικρό πρίγκηπα να τον σκοτώσει, να τον
ελευθερώσει από το βάρος της γης, αλλά η προσφορά μπορεί να
κατανοηθεί με διπλό τρόπο: ως αυτοκτονία ή ως ευτυχία-τύχη να φύγει
κανείς από την ζωή. Είναι αυτή η τελευταία φιλοσοφική στάση, που λέει
πως ο θάνατος δεν είναι καταστροφή και δυστυχία-ατυχία, αλλά σημαίνει
τουλάχιστο μια φυγή από μια αφόρητη κατάσταση, που ως κάτι εντελώς
ασήμαντο μας εμποδίζει την εσωτερική μας ύπαρξη.

Στην αρχαία μυθολογία, το φίδι εμφανίζεται πολύ συχνά συνδεδεμένο με

το μοτίβο του παιδιού. Ο μυθικός θεός των Αθηναίων πχ ήταν ο βασιλιάς
Ερεχθεύς, υιός της Αθηνάς, τον οποίο ως μικρό παιδί είχαν κρύψει σε ένα
καλάθι, στο οποίο δεν επιτρεπόταν να δει κανείς, γιατί θα έβλεπε ένα
παιδί που περιβάλλεται από φίδια. Δεν είναι εντελώς σίγουρο τι σημαίνει
αυτό, αλλά στην νότια Γαλλία βρέθηκαν coffrets mystiques (πιθανόν
προέρχονται από τον μεσαίωνα, όχι αρχαιότερα), όπου γυμνά παιδιά
παίζουν με φίδια. Το παιδί-θεός και το φίδι-θεός συνδυάζονται συχνά με
αυτόν τον τρόπο.

Όπως το φίδι, είναι και το παιδί-θεός αρχέτυπο αυτού που δηλητηριάζει.

Ο αρχαίος Cupido (Έρως) έχει ένα δηλητηριασμένο βέλος, με το οποίο -
όπως λένε οι ποιητές- μπορεί να υποτάξει και τον μεγάλο θεό Δία, γιατί
όταν ο Έρως ρίξει ένα βέλος στον Δία, αυτός πρέπει απελπισμένα να
κυνηγήσει μια γήινη γυναίκα, ακόμα και αν δεν το θέλει. Πολλά ερωτικά
ποιήματα της ύστερης αρχαιότητας, τα λεγόμενα Ανακρεοντικά,
αστειεύονται με αυτό το μικρό αγόρι, που με τα δηλητηριασμένα βέλη

97
του μπορεί να υποτάξει ολόκληρο τον κόσμο στην θέληση του. Όταν ο
Έρως σάς ρίξει ένα βέλος, σημαίνει πως ακούσια ερωτεύεστε, και ως ένα
βαθμό εξαρτάται από την δική σας αντίδραση αν σας αρέσει ή όχι. Αν
σας αρέσει, τότε είστε ευτυχισμένοι και λέτε πως έχετε ερωτευθεί. Αν δεν
σας αρέσει θα πείτε πως δηλητηριαστήκατε: είστε αναγκασμένοι να
κάνετε κάτι που δεν θέλετε. Είστε σε μια κατάσταση πιεσμένοι, την
οποία το εγώ αισθάνεται ως υποταγή ή δηλητηρίαση.

Υφίσταται επομένως μια μυστική σύνδεση μεταξύ του φιδιού και του
αιώνιου παιδιού. Το φίδι είναι η σκιά του μικρού του πρίγκηπα, η
σκοτεινή του πλευρά. Όταν λοιπόν του προσφέρει το φίδι να τον
δηλητηριάσει, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει μια ένταξη της σκιάς.
Δυστυχώς αυτό λαμβάνει χώρα στον εαυτό και όχι στο εγώ του Saint-
Exupery, και αυτό σημαίνει πως όλο αυτό συμβαίνει στο ασυνείδητο, και
ο ψυχολογικός πυρήνας απομακρύνεται από την πραγματικότητα.
Πράγματι, ο Saint-Exupery θα έπρεπε
να είχε δηλητηριαστεί από την σκιά,
κάτι που θα τον αποσύνδεε από τον
μικρό πρίγκηπα. Όταν πέθανε ο αδελφός
του, πιθανόν να του είπανε, πως ο Francois
είναι τώρα ένας άγγελος, και πολύ
ευτυχισμένος για το γεγονός πως δεν
έπρεπε να ζει πια στη γη. Ο Saint-Exupery
το πίστευε αυτό ίσως πιο πολύ απ' ότι
άλλοι. Είχε συνειδητοποιήσει πως ο
θάνατος είναι εν μέρει μόνο δυστυχία,
πράγμα που ίσως προκάλεσε σ' αυτόν μια
χαλαρή και φιλοσοφική στάση απέναντι
στην ζωή.

Ο Puer aeternus κατέχει συχνά αυτή την ώριμη, χαλαρή στάση προς
την ζωή, που είναι κανονική για τους γέρους, αλλά αυτός την
προσέλαβε πρόωρα: η εντύπωση πως η ζωή δεν είναι το παν, πως η
άλλη πλευρά έχει την αξία της, και πως η ζωή είναι μόνο το ένα,
σχετικό μισό, της όλης ύπαρξης. Ο πειρασμός του θανάτου εμποδίζει
εδώ τον μικρό πρίγκηπα να έρθει εξολοκλήρου στη γη. Πριν ακόμα
την αγγίξει, είναι ήδη το φίδι εκεί και λέει: “αν δεν σου αρέσει (η γη),
ξέρω μια διέξοδο”. Πριν ακόμα έρθει στη γη έχει ήδη την προσφορά

98
να πεθάνει. Έχω συναντήσει πολλούς ανθρώπους με την ίδια δύσκολη
κατάσταση, που κάνουν το ίδιο: ζουν “κάτω από τη συνθήκη...”, - κρυφά
όμως φλερτάρουν με τον λογισμό της αυτοκτονίας. Σε κάθε τους βήμα
στη ζωή τους, σκέφτονται να δοκιμάσουν το ένα ή το άλλο, και αν δεν
πετυχαίνει, να αυτοκτονήσουν. Ο Puer aeternus έχει το περίστροφο του
στη τσέπη, και παίζει συνεχώς με τον λογισμό, να φύγει από την ζωή αν
τα πράγματα γίνουν πολύ δύσκολα. Το μειονέκτημα είναι πως δεν είναι
ποτέ εξολοκλήρου υπεύθυνος για την κατάσταση. Πάντα κρατά μια
πισινή (στο πνευματικό επίπεδο): «Θα ριχτώ σε αυτή την υπόθεση,
αλλά διατηρώ το δικαίωμα μου ως άνθρωπος να αυτοκτονήσω, αν δεν
αντέχω άλλο. Δε θα ζήσω την εμπειρία μέχρι το πικρό της τέλος, εάν
γίνει αβάσταχτη.» Όταν κάποιος αποκόβει την ολότητα μιας
εμπειρίας, τεμαχίζεται ο ίδιος και παραμένει σχισμένος. Μια
μεταμόρφωση λαμβάνει χώρα μόνο όταν δοθεί κανείς ολοκληρωτικά
σε μια κατάσταση.

Σε μικρότερο βαθμό το συναντά κανείς συχνά αυτό σε ανθρώπους που

για χρόνια έκαναν ανάλυση, αλλά ακόμα κρατάνε σε κάποια διανοητική
τσέπη ένα σωρό κρυμμένες πνευματικές πισινές, που δεν αναφέρθηκαν
ποτέ κατά την διάρκεια της ανάλυσης. Για τον λόγο αυτό είναι όλα
ελαφρώς σχετικά, και δεν είναι ποτέ “αυτό ακριβώς”. Όταν υπάρχει
ένας τέτοιος κρυμμένος χώρος, συνήθως φαίνεται σε πολύ σύντομο
διάστημα, πως στην γυναίκα καθορίζεται από την άνιμους και στον
άνδρα από τον άνιμα. Απλά λένε κάτι, και το προδίδουν. Πχ: “Εντάξει,
αυτή είναι η ανάλυση, αλλά η ζωή είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.” Ή:
“Αυτή είναι μια αναλυτική σχέση. Πρέπει κανείς να εμμείνει στην
προβολή του, αλλά αυτή η σχέση δεν μετράει, είναι κάτι εντελώς
διαφορετικό από μια κανονική σχέση”, κτλ. Τέτοιοι μυστικοί, ασύνδετοι
λογισμοί, εμποδίζουν την διαδικασία να γίνει πλήρης και ολοκληρωμένη.
Παίζει κανείς τον ρόλο του αναλυόμενου, και φαινομενικά υφίσταται την
διαδικασία με ειλικρίνεια. Δεν προδίδει όμως το μυστικό του, και σε
μερικούς ανθρώπους είναι ο λογισμός της αυτοκτονίας. Για όσο αυτή
η αντίληψη κατακρατείται από κάποια εσωτερική διεργασία, τίποτα δεν
είναι εντελώς πραγματικό. Όταν ζείτε με τον λογισμό, πως μια μέρα θα
εγκαταλείψετε την ζωή, τότε η δυνατότητα να ζήσετε πλήρως είναι
παραλυμένη, γιατί είναι αναγκαίο να αφήνεται κανείς πλήρως σε όλα
του τα αισθήματα.

99
Το φίδι είναι πολύ έξυπνο, γιατί μόλις ο μικρός πρίγκηπας έρχεται
στην γη και θα μπορούσε να εμπλακεί στην πραγματικότητα,
σέρνεται αθόρυβα κοντά του και λέει: “Αχ, η ζωή είναι σκληρή, και η
ζωή πάνω στη γη έχει μοναξιά. Εγώ κατέχω το μυστικό, μπορώ να σε
βοηθήσω να βγεις.” Αυτό είναι πολύ δισήμαντο. Νομίζω πως η πιο
δηλητηριώδης πτυχή του προβλήματος αυτού είναι πως το πρόσωπο δεν
παρατηρεί πως έχει μια τέτοια πνευματική στάση: την “έχει”, κατέχεται
από αυτήν. Μερικές φορές είναι δυνατόν να το παρατηρήσει κανείς
αυτό, μόνο όταν διερωτηθεί, γιατί δεν ζει πλήρως και ολόκληρος. “Γιατί
είμαι αποκομμένος από την ζωή; Γιατί τίποτα δεν είναι εντελώς
πραγματικό;” Τότε μπορείτε να είστε σίγουροι πως ο άνιμους ή η
άνιμα έβαλαν κάτι μεταξύ εσάς και της πραγματικότητας, και αυτό
με πολύ έξυπνο τρόπο. Στον άνδρα συμβαίνει γενικά μέσω του
μητρικού συμπλέγματος, που σαν πλαστικό περίβλημα τον
περιβάλλει, ώστε δεν έρχεται ποτέ σε πλήρη επαφή με την
πραγματικότητα. Αυτό το διαφανές περίβλημα τον χωρίζει πάντα
από την πραγματική ζωή. Τίποτα δεν μετράει πραγματικά στο παρόν.
Στην γυναίκα είναι ο άνιμους που στο υπόβαθρο του πνεύματός της,
της ψιθυρίζει κάτι, κάποια παρατήρηση τού τύπου “τίποτε άλλο
παρά”. Αν πχ, εσείς ως άνδρας συναντήσετε μια γυναίκα, για την οποία
τρέφετε θερμά αισθήματα, και στα οποία φαίνεται να ανταποκρίνεται,
τότε, αν ο άνιμους είναι στη μέση, δε θα σας αφήσει ποτέ το αίσθημα
πως δεν μπορείτε να την πλησιάσετε πλήρως. Μπορεί επίσης να συμβεί,
να έρθει μια γυναίκα σε μένα για ανάλυση, και η οποία φαίνεται να έχει
μια θετική στάση, δεν ψεύδεται, αλλά μου παραθέτει όλο της το υλικό
και με εμπιστεύεται. Αλλά έχω πάντα μια περίεργη εντύπωση, πως κάτι
δεν ταιριάζει. Αισθάνομαι, για να το πω συμβολικά, πως δεν είμαστε
στενά δεμένες σε περίπτωση μιας καταστροφής, αν πχ υπάρχει ο
κίνδυνος να τρελαθεί ή να αυτοκτονήσει. Μια τέτοια γυναίκα θα
μπορούσε ξαφνικά να μου γράψει πως θέλει να διακόψει την ανάλυση,
γιατί φεύγει από τον τόπο ή δεν έχει λεφτά ή για οποιοδήποτε άλλο λόγο,
μια αφορμή-δικαιολογία, και τότε μένετε απλά συγχυσμένος.

Το πατρικό σύμπλεγμα δημιουργεί την κατοχή από τον άνιμους.

Θυμάμαι την περίπτωση ενός κοριτσιού, με το οποίο είχα καλή επαφή,
αλλά σε κάποια στιγμή μου επιτέθηκε με πολύ τρομακτικό τρόπο. Όταν
ανταπέδωσα το χτύπημα κατέρρευσε, και βγήκε στην επιφάνεια πως είχε
σκοπό να αυτοκτονήσει, και αυτή της η πράξη θα ήταν ο τελευταίος της

100
τσακωμός. Ήθελε να σκοτώσει το συναίσθημα της για μένα, για να
μπορέσει να αυτοκτονήσει. Αυτό ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Η επαφή
μας την προηγούμενη ημέρα ήταν πολύ καλή, με την σχέση μας δεν είχε
συμβεί κάτι, αλλά για κάποιο άλλο λόγο δεν άντεχε άλλο τις δυσκολίες
τής ζωής της και αποφάσισε μυστικά να αυτοκτονήσει. όταν ένιωσε πως
τα αισθήματα της για μένα έμπαιναν ανάμεσα σε αυτή και την
αυτοκτονία της, αποφάσισε να μου συμπεριφερθεί άσχημα, ώστε να μην
την χωνεύω άλλο και να είναι επομένως ελεύθερη να φύγει. Αυτός ήταν
ένας λογισμός που την δάγκωσε ξαφνικά σαν φίδι. Την είχα
προειδοποιήσει. Είχε δει ένα όνειρο, όπου ένας γέρος είχε έρθει, και
εντελώς άσχετα-ασυνάρτητα, τριγύριζε πάνω σε ένα κόκκινο παιδικό
ποδήλατο. Αυτός ο γέρος ήταν ένας αυτοκτονικός μέθυσος. Ήξερα
λοιπόν ότι είχε ένα άνιμους που προερχόταν από τον πατέρα, που ήταν
συνδεδεμένος με παιδικά συναισθήματα -το κόκκινο παιδικό ποδήλατο-
και στο βάθος της ψυχής της έκανε ότι ήθελε, αυτόνομα. Αν και
ερμήνευσα το όνειρο και της είπα, πως μέσα της κάτι συμπεριφέρεται
έτσι, δεν μπορούσε να το καταλάβει. Με κοίταξε με απορία, και μια μέρα
ξέσπασε. Αυτό συμβαίνει συχνά όταν εμφανίζονται φιδίσια όνειρα.
Μπορεί να αναμένει κανείς τότε, πως οι άνθρωποι αυτοί θα κάνουν κάτι
απροσδόκητο, στα καλά καθούμενα.

Ένας άνδρας που είχε πολλά φιδίσια όνειρα, αποφάσισε ξαφνικά, μετά
από 15 χρόνια γάμου, από το ένα λεπτό στο άλλο, να χωρίσει, χωρίς
προηγουμένως να έχει μιλήσει με την γυναίκα του. Αυτό ίσως θα
μπορούσε να το κάνει μετά από ένα χρόνο γάμου, αλλά όχι 15! Τον είχα
δει μια εβδομάδα προηγουμένως, και ήταν όλα εν τάξει, και την επόμενη
εβδομάδα είχαν όλα συμβεί, και ο δικηγόρος διεκπεραίωνε την
διαδικασία! Έζησε μαζί με την γυναίκα του 15 χρόνια, και πέρα από τα
γνωστά προβλήματα μεταξύ άνιμους και άνιμα, που δεν ήταν χειρότερα
από αυτά πολλών άλλων, όλα ήταν εντάξει. Αλλά υπήρχε αυτό το φίδι
μέσα του! Τον προειδοποιούσα πάντα, πως πρέπει να προσέχει, μην
αυτοκτονήσει ή κάνει κάτι παρόμοιο, όταν θα κυριευόταν από τέτοιες
ξαφνικές αντιλήψεις. Το φίδι δείχνει την ικανότητα για ψυχρές
μεταβολές-προσαρμογές, που μπορούν να οδηγήσουν σε ενστικτώδεις
πράξεις. Νομίζω πως στην περίπτωση αυτή, ο χωρισμός δεν ήταν καθ'
εαυτώ εσφαλμένος, τουλάχιστον ήταν κάτι το οποίο μπορούσε να το
λάβει κανείς σοβαρά υπόψιν - αυτό που ήταν απολύτως απάνθρωπο ήταν
η ξαφνική ψυχρή αλλαγή. Ο λογισμός δεν του είχε έρθει

101
προηγουμένως, και μετά αποφάσισε αστραπιαία, και τα κανόνισε όλα με
τον δικηγόρο του εντός 24 ωρών! Η γυναίκα του φυσικά είχε δίκαιο πως
όλο αυτό ήταν απάνθρωπο. Θα μπορούσε να είχε μιλήσει μαζί της και να
της έλεγε, πως ο γάμος τους κατέληξε μια ανούσια συνήθεια, ή κάτι
τέτοιο, ώστε να την ετοιμάσει συναισθηματικά για το σοκ. Αλλά δεν
έκανε καν αυτό.

Το κορίτσι που ήθελε να αυτοκτονήσει έκανε κάτι παραπάνω, γιατί ήθελε

τουλάχιστον ένα αποχαιρετισμό. Ήταν πιο μπλεγμένη στην σχέση, γι'
αυτό δεν πήγε απλά να αυτοκτονήσει, αλλά προσπάθησε πρώτα να
διαλύσει την σχέση μας. Αυτό ήταν μια κίνηση που έδειχνε σχέση.
Ακόμα και όταν κάποιος τηλεφωνήσει και πει: “θέλω να αυτοκτονήσω,
αλλά θέλω πρώτα να αποχαιρετιστώ”, σημαίνει πως ένα κομμάτι της
προσωπικότητας βρίσκεται έξω από το φίδι. Στην πραγματικότητα ήταν
κατειλημμένη από τον γέρο πάνω στο ποδήλατο. Για τον λόγο αυτό λέω
πως στην γυναίκα το φίδι συνδέεται με τον άνιμους - στην περίπτωση
αυτή με την εικόνα του πατέρα, που ήταν πολύ αρνητική. Ο γέρος
έδειχνε την απουσία σχέσης. Έτρεχε αυτόνομα γύρω-γύρω, και από
αυτό πιάστηκε, γιατί τότε έκανε αυτή ακριβώς το ίδιο. Της είπα ότι
πίστευα πως μετά την αυτοκτονία της, το πνεύμα της θα περιφερόταν
πάνω από το πτώμα της και θα ήταν πολύ λυπημένο! Θα ήταν μια
αυτοκτονία που θα προκαλούσε και ένα συναίσθημα. Στην περίπτωση
αυτή, δεν είχε τεθεί η γυναίκα αυτή ενώπιον του προβλήματος ζωής και
θανάτου, και δεν είχε αποφασίσει συνειδητά. Και εγώ δεν της είπα να
μην αυτοκτονήσει, αλλά της είπα μόνο πως δεν έπρεπε να το κάνει τόσο
βιαστικά και υπό την επήρεια συναισθήματος. Δεν ήταν μια ώριμη
απόφαση. Έπρεπε να την ξανασκεφτεί, και αν πράγματι το είχε
αποφασίσει, τότε δεν θα την πείραζε αν περίμενε ακόμα μια βδομάδα, και
να το έκανε βάση μιας δικαιολογημένης απόφασης. Δεν έπρεπε όμως να
το κάνει εν βρασμώ, για να μην το μετανιώσει μετά - αν αυτό είναι
δυνατόν να γίνει. Η ανωριμότητα στην ξαφνική απόφαση για
αυτοκαταστροφή ήταν λανθασμένη, ενώ μια βδομάδα αναμονή θα την
έφερνε στο σημείο να αναρωτηθεί, αν ήθελε πράγματι να πεθάνει ή όχι.
Πολλοί άνθρωποι ζουν ασυνείδητα, και δεν έχουν ποτέ διερωτηθεί
περί ζωής και θανάτου. Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Όταν έρχεστε σε
επαφή με τέτοιους ανθρώπους, έχετε πάντα μια πνευματική επιφύλαξη.
Αν τους το πείτε δεν σας καταλαβαίνουν και κουνάνε το κεφάλι τους,
γιατί είναι εντελώς αυτόνομο μέσα τους. Το πρόσωπο φαίνεται πως δεν

102
είναι ποτέ εντελώς παρόν. Πάντα υπάρχει κάτι όπου διαφεύγει. Στην
περίπτωση του κοριτσιού, όταν πλησίασε η κρίση, είδαμε την
πραγματικότητα του άντρα πάνω στο ποδήλατο, πρώτα αυτή και μετά
εγώ. Πάντα δρούσε στο βάθος του πνεύματος της, με το να τα κάνει
όλα λίγο μη πραγματικά.

Στον άνδρα είναι το μητρικό

σύμπλεγμα, που έχει ακριβώς την
ίδια λειτουργία, εκτός από το γεγονός
ότι είναι ακόμα πιο δύσκολο να το
συλλάβει κανείς, γιατί στο πνεύμα
τού άνδρα δεν παίρνει την μορφή
μιας φαντασίας-εικόνας.
εικόνας. Το κορίτσι
είχε τον συγκεκριμένο λογισμό να
αυτοκτονήσει γιατί η ζωή της ήταν
ανυπόφορη. Ήταν ένα είδος σκέψης.
Αλλά το μητρικό σύμπλεγμα
εκδηλώνεται σε μια μορφή καταθλιπτικής αδιαθεσίας, μιας διάθεσης
του τύπου “τίποτε άλλο παρά...”, ως κάτι εντελώς απροσδιόριστο και
άπιαστο. Στους άνδρες με αρνητικό μητρικό σύμπλεγμα αντιθέτως, αυτό
είναι του τύπου, όπου θα περίμενε κανείς, πως σε ευτυχείς συγκυρίες θα
ήταν πιο χαρούμενοι (όταν πχ βρουν μια κοπέλα που τους ταιριάζει, ή
όταν έχουν επαγγελματικές επιτυχίες). Αντί αυτού φαίνονται χλωμοί και
λένε: “Ναι, αλλά...” και δεν μπορούν να εκφράσουν με λόγια την διάθεση
αυτή. Στη σχέση τους με τον εαυτό τους και όλη την πραγματικότητα,
υπάρχει μια παιδική δυσαρέσκεια. Είναι πολύ δύσκολο να το
καταλάβει κανείς και είναι πολύ κολλητικό. Όποιος έρχεται σε επαφή
μαζί τους καταθλίβεται και δεν μπορεί καν να αντιδράσει.

Ο Saint-Exupery είναι παράδειγμα αυτής τής διαταραγμένη κακής

διάθεσης. Την είχε όταν όλη την ημέρα πήγαινε πάνω κάτω μέσα στο
διαμέρισμα του, και κάπνιζε το ένα τσιγάρο μετά το άλλο, και
θύμωνε/δυσανασχετούσε
/δυσανασχετούσε - για με τον εαυτό του και όλον τον κόσμο.
Έτσι εμφανίζεται το μητρικό σύμπλεγμα στον άνδρα, με αυτή την
δυσάρεστη παραπονιάρικη διάθεση και μια ρηχή κατάθλιψη. Είναι
μια αντίδραση κατά τής ζωής και έχει να κάνει με την μάνα. Ο Saint-
Exupery είχε επίσης τάση προς τα ναρκωτικά. Μου επέστησαν την
προσοχή, πως όλη η ψυχολογία τών εξαρτώμενων από τα ναρκωτικά

103
συνδέεται με την αντίληψη πως φλερτάρουν με τον θάνατο, για να
ξεφύγουν από την ζωή με τις δυσκολίες της. Οι άνθρωποι που παίρνουν
ναρκωτικά έχουν γενικά ένα σωρό φιδίσια όνειρα. Τα δηλητηριώδη
φίδια μέσα στην ψυχή τους, τους κάνουν να δηλητηριάζουν τον εαυτό
τους, γιατί δεν ξέρουν ή δεν βλέπουν, πως αλλιώς θα μπορούσαν να
λύσουν τις συγκρούσεις. Μερικές φορές το αλκοόλ συνδέεται επίσης με
το πρόβλημα, γιατί και αυτό λειτουργεί σαν ναρκωτικό. Για τον Saint-
Exupery είναι το πέταγμα και τα ναρκωτικά οι δυο δυνατότητες για να
απαλλαγεί από αυτή την ενοχλητική, καταθλιπτική αδιαθεσία. Το
πρόβλημα ήταν ότι ποτέ δεν δούλεψε πάνω σε αυτή την κατάσταση.
Προσπαθούσε να την διακόψει με το πέταγμα, αλλά δεν έψαξε ποτέ
τον λόγο της δυσκολίας, που ήταν μια αυτοκτονική τάση, η οποία
βασιζόταν στην βαθιά αδυναμία του, την οποία δεν μπόρεσε ποτέ να
ξεπεράσει.

Καθώς ο μικρός πρίγκηπας προχωράει, συναντά εκπληκτικά πράγματα.

Η πρώτη ανακάλυψη που κάνει πάνω στη γη, είναι πως υπάρχουν
εκατοντάδες τριανταφυλλιές που φαίνονται ακριβώς όπως η δική του.

...και αισθάνθηκε πολύ ευτυχισμένος. Το λουλούδι τού είχε πει πως

ήταν το μοναδικό τού είδους του σε όλο τον κόσμο. Και να! Ήταν
εκεί πέντε χιλιάδες τέτοια, όλα ίδια, σε ένα και μόνο κήπο.

Είπε στον εαυτό του, πως το λουλούδι του θα είχε θυμώσει αν τα έβλεπε
αυτά...θα έβηχε τρομερά, και θα έκανε πως πέθαινε, για να ξεφύγει από
την γελοιότητα. Και εγώ θα έπρεπε να κάνω πως το φροντίζω, γιατί
αλλιώς θα αφηνόταν πράγματι να πεθάνει, για να με ντροπιάσει...

Μετά είπε ακόμα στον εαυτό του: πίστευα πως ήμουν πλούσιος έχοντας
ένα μοναδικό λουλούδι, ενώ κατέχω απλά μια συνηθισμένη
τριανταφυλλιά. Αυτή και τα τρία μου ηφαίστεια, που μου φτάνουν μέχρι

104
το γόνατο, και το ένα έχει πιθανόν σβήσει για πάντα, δεν με κάνουν
κανένα μεγάλο πρίγκηπα....

Και ρίχτηκε στα χορτάρια και έκλαιγε.

Γνωρίζετε ίσως κάποια παραδείγματα μεταξύ των ποιητών του

ρομαντισμού, όπως το διήγημα του E.T.A. Hoffmann «Der golden Topf»
(The Golden Pot – Το χρυσό δοχείο), το οποίο η Aniela Jaffe ερμήνευσε
πολύ καλά, ή το μυθιστόρημα Aurelia του Gerard de Nerval. Και τα δυο
δείχνουν τι μεγάλο πρόβλημα ήταν, ιδιαιτέρως για τους ρομαντικούς
συγγραφείς, να αποδεχτούν το παράδοξο, πως η άνιμα μπορεί να είναι
ταυτόχρονα θεά και “ένα συνηθισμένο πρόσωπο της εποχής μας”. Ο
Gerard de Nerval (Ζεράρ ντε Νερβάλ) είχε ερωτευθεί μια μικρή
παριζιάνα midinette (πωλήτρια). Ίσως να οφειλόταν στο ότι είχε
γερμανικό αίμα, το γεγονός ότι πλημμύρισε από βαθιά και βίαια
ρομαντικά συναισθήματα, όταν ερωτεύτηκε. Αυτό το κορίτσι του
φαινόταν σαν θεά και του σήμαινε τουλάχιστο όσο η Βεατρίκη στον
Δάντη. Το συναίσθημα τού ρομαντικού έρωτα τον είχε καταβάλει
εντελώς. Αλλά η κυνική γαλλική του πλευρά, ο Gaulois (έχει να κάνει με
την ειρωνεία εκφρασμένη στον λόγο) μέσα του δεν το άντεχε, και μίλαγε
γι' αυτήν ως μια “femme ordinaire de notre siecle”-μια συνηθισμένη
γυναίκα της εποχής μας! Το αποτέλεσμα ήταν να την εγκαταλείψει, και
μετά είχε ένα καταστροφικό όνειρο: ήρθε
σε ένα κήπο όπου κειτόταν το άγαλμα
μιας όμορφης γυναίκας, ή είχε πέσει από
το βάθρο της και είχε σπάσει στα δυο. Το
όνειρο λέει: αν την κρίνεις έτσι, σπάζεις
την εικόνα της ψυχής σου στα δυο - σε
ένα πάνω και ένα κάτω μέρος. Το πάνω
μέρος είναι η ρομαντική θεά και το κάτω
η συνηθισμένη γυναίκα -οποιοδήποτε
άλλο κορίτσι θα αρκούσε-, και λέει
επίσης πως είναι ένα άγαλμα και δεν είναι
πια ζωντανή. Μετά επήλθε όλη η
καταστροφική εξέλιξη της σχιζοφρένειας
του, που τέλειωσε με τον απαγχονισμό
του στα κανάλια του Παρισιού.

105
Η καταστροφή ήταν πως δεν μπορούσε να αντέξει το παράδοξο. Πως
αυτή η γυναίκα ήταν γι' αυτόν θεϊκή και μοναδική και η διάνοια του
του έλεγε, πως ήταν μια γλυκιά πωλήτρια μεταξύ εκατοντάδων στο
Παρίσι. Πως αυτός είναι ένας νεαρός άντρας που την ερωτεύτηκε,
και πως υπήρχαν εκατοντάδες σαν αυτόν.

Είναι το παράδοξο, να είσαι ένας συνηθισμένος άνθρωπος –ένας

ανάμεσα στα δισεκατομμύρια του ιδίου είδους!– και ταυτόχρονα το
γεγονός, πως ο καθένας μας είναι μοναδικός.

Το να σκέφτεται κανείς για τον εαυτό του με στατιστικό τρόπο, είναι

εντελώς καταστροφικό για την διαδικασία της εξατομίκευσης, όπως το
τονίζει ο Γιουνγκ, επειδή τα σχετικοποιεί όλα. Ο Γιουνγκ είχε πει πως ο
κομμουνισμός είναι λιγότερο επικίνδυνος από την συνήθεια μας να
βλέπουμε τον εαυτό μας στατιστικά. Πιστεύουμε στην επιστημονική
στατιστική, που λέει πχ πως στήν Ελβετία παντρεύονται τόσα ζευγάρια
τον χρόνο και δεν βρίσκουν σπίτι, ή ότι σε μια μεγαλούπολη ένα
ποσοστό X των ενηλίκων είναι ψυχικά διαταραγμένοι. Δεν παρατηρούμε
όμως, τι επίδραση έχει πάνω μας η ανάγνωση των στατιστικών. Είναι
ένα πολύ καταστροφικό δηλητήριο, και αυτό που κάνει τα πράγματα
ακόμη χειρότερα είναι πως οι στατιστικές δεν αποδίδουν την αλήθεια,
αλλά μια εσφαλμένη εικόνα της πραγματικότητας. Όταν αρχίσουμε να
σκεφτόμαστε στατιστικά, αρχίζουμε να σκεφτόμαστε ενάντια στην
μοναδικότητα μας. Και δεν είναι μόνο ένα είδος σκέψης, αλλά και
ένα είδος αίσθησης. Όταν περπατάτε πάνω κάτω στον κεντρικό δρόμο
της πόλης, βλέπετε όλα αυτά τα χαζά πρόσωπα, και μετά κοιτάτε ένα
παράθυρο, και βλέπετε πως και εσείς το ίδιο χαζός φαίνεστε όπως οι
άλλοι, αν όχι και χειρότερα! Και έρχεται πάντα ο λογισμός, αν μια
ατομική βόμβα τα κατέστρεφε όλα, ποιος θα λυπόταν; Δόξα τω Θεώ,
τότε όλες αυτές οι ζωές θα τελειώσουν, συμπεριλαμβανομένης και της
δικής μου! Μέσα στην διάθεση της στατιστικής, το κοινότοπο τής
ζωής είναι ανυπέρβλητο. Αυτό είναι λάθος, γιατί η στατιστική
βασίζεται στην πιθανότητα. Η πιθανότητα όμως είναι μόνο ένας
τρόπος να ερμηνευθεί η πραγματικότητα, και όπως ξέρουμε υπάρχει
εξίσου μεγάλη μερίδα ακανόνιστων και μοναδικών περιπτώσεων. Το
ότι αυτό το τραπέζι δεν αιωρείται αλλά μένει όπου είναι, βασίζεται μόνο
στο γεγονός πως τα δισεκατομμύρια των ηλεκτρονίων, που -στατιστικά-
αποτελούν το τραπέζι, τείνουν να συμπεριφερθούν έτσι. Αλλά κάθε

106
ηλεκτρόνιο ξεχωριστά θα μπορούσε να κάνει κάτι άλλο. Ή φανταστείτε,
βάζετε ένα άνθρωπο αντιμέτωπο με ένα λιοντάρι. Βάζετε το λιοντάρι σε
ένα δωμάτιο στο οποίο μετά φέρνετε ανθρώπους. Θα δείτε πως ο καθένας
θα συμπεριφερθεί διαφορετικά. Ένας θα παγώσει και θα πει: ωχ! Άλλος
θα τρέξει να βγει έξω. Ο τρίτος ίσως να μην φοβάται. Μπορεί να έχει μια
καθυστερημένη αντίδραση, και στην αρχή να γελάσει, και μετά να πει
πως δεν μπορεί να το πιστέψει. Κάθε αντίδραση θα ήταν μοναδική στο
είδος της. Ως τεστ θα ήταν αποκαλυπτικό, γιατί κάθε άνθρωπος θα
αντιδρούσε χαρακτηριστικά. Αν όμως αφήνατε ένα λιοντάρι σε ένα
γεμάτο αμφιθέατρο, βάζω στοίχημα, πως ο καθένας θα προσπαθούσε
να κρυφτεί στην πιο απομακρυσμένη γωνιά, γιατί στην περίπτωση
αυτή θα κυριαρχούσε η μαζική αντίδραση. Για τον λόγο αυτό, οι
στατιστικές είναι μόνο κατά το ήμισυ σωστές. Μεταφέρουν μια εντελώς
λανθασμένη εικόνα, γιατί αποδίδουν μόνο ένα μέσον όρο της
πιθανότητας. Όταν περπατούμε στο δάσος, πατάμε ένα συγκεκριμένο
αριθμό μυρμηγκιών και σαλιγκαριών και τα σκοτώνουμε. Αν γράφαμε
όμως την ιστορία της ζωής τους, θα βλέπαμε, πως ο θάνατος τους ήταν
ένα τέλος με νόημα, και έλαβε χώρα σε μια τυπική στιγμή της ζωής τους.

Αυτό ήταν το θεμελιώδες φιλοσοφικό πρόβλημα, το οποίο παρουσιάζει ο

Thorton Wilder στο μυθιστόρημα του “Η γέφυρα του San Luis Rey”. Η
γέφυρα κατέρρευσε σε μια συγκεκριμένη στιγμή, και μερικοί άνθρωποι
πνίγηκαν - κάτι τέτοιο μπορείτε να διαβάσετε κάθε μέρα στην εφημερίδα.
Αλλά ο Wilder διερωτάται αν αυτό ήταν κάτι τυχαίο, και προσπάθησε να
δείξει, πως αυτοί οι πέντε άνθρωποι είχαν περάσει από μια συγκεκριμένη
εσωτερική ανάπτυξη στην ζωή τους, και πως ο πνιγμός κατά την
κατάρρευση της γέφυρας έβαλε τέλος σε μια πολύ σημαντική στιγμή στη
ζωή τού καθενός από τους πέντε. Ο στατιστικολόγος θα έλεγε, πως αυτό
ήταν πιθανόν. Πως κάθε μέρα 200 άνθρωποι περνούν την γέφυρα, ώστε
την στιγμή που κατέρρευσε, ήταν πολύ πιθανόν να βρίσκονται πάνω της
πέντε άνθρωποι, που πνίγηκαν. Και πως ήταν εντελώς τυχαίο το ότι
πέτυχε αυτούς τους πέντε. Αυτή είναι μια εντελώς λανθασμένη όψη της
πραγματικότητας, αλλά όλοι μας είμαστε πλήρως διαποτισμένοι-
δηλητηριασμένοι από αυτήν. Ο Gerard de Nerval πχ, δεν μπορούσε να
σταθεί στο ύψος του προβλήματος, πως η γυναίκα την οποία
αγαπούσε, ήταν γι' αυτόν απολύτως μοναδική, γιατί η στατιστική του
κρίση του είχε πει, πως ήταν μια ανάμεσα σε χιλιάδες - κάτι που κατά
κάποιο τρόπο και ίσχυε. Αλλά ήταν μια μισή αλήθεια, που όπως λέει

107
ο Arnold Toynbee, είναι χειρότερη και από το ψέμα. Αυτό είναι που
προκαλεί τόσες δυσκολίες στον puer aeternus. Για τον λόγο αυτό, δε
θέλει να πάει σε κάποιο γραφείο και να κάνει κάποια συνηθισμένη
δουλειά ή να μείνει με μια γυναίκα. Εσωτερικά παίζει πάντα με χιλιάδες
δυνατότητες ζωής και δεν μπορεί να διαλέξει καμιά συγκεκριμένη, γιατί
αμύνεται από το να ανήκει σε μια ομάδα που μπορεί να περιγραφεί
στατιστικά, που έχει ένα στατιστικό μέσο όρο. Η γνώση πως ζει κανείς
ανάμεσα σε χιλιάδες, και πως αυτό δεν είναι τίποτα ιδιαίτερο, είναι
μια διανοητική αντίληψη, στην οποία αντιτίθεται το αίσθημά μας.

Ο εσωτερικός αγώνας μεταξύ του αισθήματος

τής μοναδικότητας και της στατιστικής σκέψης,
είναι συνήθως αγώνας μεταξύ “διανοητισμού”
και του δικαιώματος που διεκδικεί το αίσθημα
στη ζωή. Το αισθάνεσθαι αξιολογεί τι είναι
σημαντικό για μένα, και αυτό που έχει
σημασία για μένα, είναι το αντίβαρο στην
διάνοια. Αν έχετε αληθινό αίσθημα, μπορείτε
να πείτε πως αυτή είναι μια συνηθισμένη
γυναίκα (γιατί όταν την δείτε να περπατά στο
δρόμο, δεν είναι πολύ διαφορετική από άλλες γυναίκες), αλλά για μένα
έχει ύψιστη αξία. Αυτό θα σήμαινε, πως το εγώ αποφασίζει, να
υπερασπιστεί το αίσθημα του, χωρίς να αρνηθεί την άλλη πτυχή. Η λύση
θα ήταν να πούμε: «Στατιστικά ίσως ισχύει, αλλά στη ζωή μου υπάρχουν
συγκεκριμένα πολύτιμα πράγματα, και στην ζωή μου, αυτή η γυναίκα
έχει μια ιδιαίτερη αξία». Για να το πει κανείς αυτό, είναι αναγκαία μια
πράξη πίστεως ως προς το ίδιον αίσθημα. Αλλιώς είναι ο άνθρωπος
διχασμένος λόγω της στατιστικής σκέψης, και για τον λόγο αυτό τείνουν
πολλοί διανοούμενοι στον κομμουνισμό και άλλους -ισμούς.
Αποκόπτονται από την λειτουργία της αισθήσεως. Η λειτουργία της
αισθήσεως τους επιτρέπει να νιώσουν πως η ζωή τους και η σχέση
τους και οι πράξεις τους είναι μοναδικές. Τους δίνει μια
συγκεκριμένη αξία.

Όταν οι άνθρωποι καταληφθούν από την στατιστική σκέψη, αυτό

σημαίνει πάντα, πως είτε δεν έχουν αίσθημα, είτε έχουν ένα πολύ
αδύναμο, είτε τείνουν να το προδώσουν. Μπορούμε να πούμε πως ένας
άντρας που δεν υποστηρίζει το αίσθημα του, παρουσιάζει μια αδυναμία

108
στην περιοχή του έρωτα. Είναι ο διανοούμενος με τον αδύναμο έρωτα,
γιατί δεν μπορεί να αποδεχθεί τα αισθήματα του, δεν μπορεί να μείνει
πιστός σ' αυτά και να πει: “έτσι θέλω να ζήσω, γιατί αυτός είναι ο
τρόπος που αισθάνομαι”.

Παραδεχόμαστε πως για ένα άνδρα είναι πιο βαρύ, παρά για μια γυναίκα,
αυτό το οποίο εκφράζουμε όταν λέμε, πως έχει ένα αδύναμο έρωτα. Αν
πείτε πχ σε μια μάνα πως τα παιδιά της δεν είναι μοναδικά, και πως
τέτοιο σπόρο έχει παντού, θα σας απαντήσει, πως είναι μοναδικά γιατί
είναι δικά της. Μια γυναίκα τείνει προς μια πιο προσωπική τοποθέτηση.
Ο άντρας πρέπει να σκέφτεται απρόσωπα και αντικειμενικά, και αν
είναι μοντέρνος επίσης στατιστικά. Τότε όμως αυτή η στάση στρέφεται
εναντίον του σαν δηλητήριο. Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως για άνδρες που
έκαναν μια στρατιωτική καριέρα, και πρέπει να αποφασίζουν για την ζωή
και τον θάνατο πολλών ανθρώπων. Ένας υψηλόβαθμος αξιωματικός
πρέπει να πάρει αποφάσεις, για το που θα σταλεί ποια μονάδα, και ξέρει
πως αυτοί οι άνδρες πιθανόν δε θα γυρίσουν, αλλά μερικοί από αυτούς θα
πρέπει να θυσιαστούν. Πρέπει να βάλει το αίσθημα του κατά μέρος για
να μπορέσει να πράξει, γιατί αν σκεφτόταν προσωπικά και με αίσθημα,
δε θα μπορούσε να στείλει τους ανθρώπου αυτούς στον θάνατο. Το ίδιο
μπορούμε να πούμε και για ένα χειρουργό, στον οποίο δεν επιτρέπεται να
σκέφτεται την ώρα της εγχείρησης ότι πρόκειται για τον τάδε. Πρέπει να
εκτελέσει το καθαρά τεχνικό μέρος, που θα καταλήξει σε ζωή ή θάνατο.
Για τον λόγο αυτό οι περισσότεροι χειρουργοί δεν εγχειρίζουν μέλη της
οικογένειας τους. Η πείρα έχει δείξει πως έτσι είναι καλύτερα. Γνωρίζω
πολλά δυστυχήματα που συνέβησαν λόγω αδεξιότητας του χειρουργού,
που κατά κανόνα δεν κάνει λάθη (αλλά μπορεί να συμβεί αν χειρουργεί
την γυναίκα ή την κόρη του). Θα ήταν καλύτερο λοιπόν την εγχείρηση να
την κάνει ένας συνάδελφος της εμπιστοσύνης του. Η ικανότητα να
παίρνει απόσταση από τα αισθήματα του, είναι ουσιαστικό για την
ζωή ενός άνδρα, γιατί χρειάζεται συχνά μια ψυχρή, επιστημονική,
αντικειμενική στάση. Αλλά αν δεν έχει σχέση με την άνιμα του, και
δεν προσπαθεί να φροντίσει για τα προβλήματα του που σχετίζονται
με τον έρωτα, τότε διχοτομεί την ψυχή του. Για τον λόγο αυτό, οι
άνδρες δυσκολεύονται περισσότερο από τι γυναίκες, να αποδεχθούν
την ψυχολογία του Γιουνγκ. Επειδή επιμένουμε στην αποδοχή του
ασυνειδήτου, οι άντρες πρέπει να αποδεχθούν το αίσθημα και την
σχέση -τον έρωτα δηλαδή- και αυτό είναι που φοβίζει συχνά ένα

109
άντρα. Είναι να σαν πρέπει από 'δω και πέρα να φροντίζει βρέφη.
Έτσι το αισθάνεται, είναι ενάντια στη φύση του, αλλά αν οι άντρες
θέλουν να αναπτυχθούν -ακριβώς όπως οι γυναίκες που πρέπει να
μάθουν να λαμβάνουν μέρος στον κόσμο του άντρα, με περισσότερη
αντικειμενικότητα και λιγότερη προσωπική τοποθέτηση- πρέπει να
κάνουν την αντίθετη κίνηση και να λάβουν στα σοβαρά τα αισθήματά
τους και τα προβλήματα που σχετίζονται με τον έρωτα. Είναι ένα
αναπόφευκτο μέρος της ανθρώπινης ανάπτυξης, το ότι πρέπει να
εντάξουμε την άλλη, την μη αναπτυγμένη πλευρά, και αν δεν το
κάνουμε, θα βρεθούμε ενώπιον της και χωρίς την θέληση μας. Όσο πιο
πολύ στα σοβαρά παίρνει τα προβλήματα του έρωτα ο άντρας, τόσο
λιγότερο θα εκθηλυνθεί, αν και του φαίνεται πως το αντίθετο
συμβαίνει. Αν σκληρύνει όμως και δεν πάρει στα σοβαρά το
συναισθηματικό του πρόβλημα, θα γίνει ακούσια θηλυκός. Γενικά
μπορούμε να πούμε, πως ο puer που έχει μια τάση προς εκθήλυνση, έχει
καλύτερη δυνατότητα ανάπτυξης αν πάρει τα αισθήματα του στα
σοβαρά, και δεν πέσει στην παγίδα της στατιστικής σκέψης, αν δηλαδή
δεν σκεφτεί ξαφνικά: “Θεέ μου! Εκατοντάδες και χιλιάδες σαν εμένα!”

Η ιστορία συνεχίζεται λογικά.

Το επόμενο πλάσμα που ο
μικρός πρίγκηπας συναντά,
είναι μια αλεπού, που του λέει
ότι θέλει να ημερωθεί από
αυτόν.

Την στιγμή αυτή εμφανίζεται

η αλεπού:

“Καλημέρα”, είπε η αλεπού.

“Καλημέρα”, είπε ευγενικά ο μικρός πρίγκηπας που γύρισε αλλά δεν είδε
τίποτα.

“Είμαι εδώ” είπε η φωνή, “κάτω από την μηλιά...”

“Ποιος είσαι;” είπε ο μικρός πρίγκηπας. “Είσαι πολύ όμορφο...”

“Είμαι μια αλεπού”, είπε η αλεπού.

110
“Έλα παίξε μαζί μου”, πρότεινε ο μικρός πρίγκηπας. “Είμαι τόσο
λυπημένος...”

“Δεν μπορώ να παίξω μαζί σου”, είπε η αλεπού. “Δεν είμαι ακόμα
εξημερωμένη!”

“Αχ, συγγνώμη!”, είπε ο μικρός πρίγκηπας. Μετά από λίγη σκέψη όμως
πρόσθεσε: “τι σημαίνει 'εξημερώνω';”

“Δεν είσαι από 'δω” είπε η αλεπού, “τι ψάχνεις;”

“Ψάχνω τους ανθρώπους”, είπε ο μικρός πρίγκηπας. “Τι σημαίνει

'εξημερώνω';”

“Οι άνθρωποι”, είπε η αλεπού, “έχουν όπλα και πυροβολούν. Αυτό είναι
πολύ ενοχλητικό. Επίσης κρατάνε κότες. Αυτό είναι το μοναδικό τους
ενδιαφέρον. Ψάχνεις κότες;”

“Όχι”, είπε ο μικρός πρίγκηπας, “ψάχνω φίλους. (Εδώ βλέπει κανείς πως
ο Saint-Exupery ξέρει τι είναι οι προβολές!) Τι σημαίνει 'εξημερώνω';”

“Είναι ένα πράγμα που έχει ξεχαστεί”, είπε η αλεπού. “Σημαίνει: να

'εξοικειωθείς'”.

“Να εξοικειωθείς;”

“Φυσικά”, είπε η αλεπού. “Για μένα είσαι ακόμα απλά ένα αγόρι, που
είναι εντελώς ίδιο με εκατό χιλιάδες άλλα αγόρια. (Και τώρα θα εξηγήσει
πως ξεφεύγει κανείς από την στατιστική σκέψη). Δεν σε χρειάζομαι, και
εσύ το ίδιο ελάχιστα με χρειάζεσαι. Για σένα είμαι απλά μια αλεπού, που
είναι ίδια με εκατό χιλιάδες άλλες αλεπούδες. Αλλά αν με εξημερώσεις,
θα χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλο. Θα είσαι για μένα ο μοναδικός στον
κόσμο...”

“Αρχίζω να καταλαβαίνω”, είπε ο μικρός πρίγκηπας. “Υπάρχει ένα

λουλούδι... πιστεύω πως με έχει εξημερώσει...”

“Αυτό είναι πιθανό”, είπε η αλεπού. “Στη γη συναντά κανείς

οτιδήποτε...”

“Αχ, αυτό δεν είναι στην γη”, είπε ο μικρός πρίγκηπας.

111
Η αλεπού φάνηκε πολύ αναστατωμένη: “Σε ένα άλλο πλανήτη;”

“Ναι.”

“Υπάρχουν κυνηγοί στον πλανήτη αυτό;”

“Όχι.”

“Αυτό είναι ενδιαφέρον! Και κότες;”

“Όχι.”

“Τίποτα δεν είναι τέλειο!”, αναστέναξε η αλεπού. Αλλά επέστρεψε στην

ροή των σκέψεων της:

“Η ζωή μου είναι μονότονη. Εγώ κυνηγώ κότες, οι άνθρωποι εμένα. Όλες
οι κότες είναι ίδιες, όλοι οι άνθρωποι επίσης. Βαριέμαι λίγο λοιπόν. Αλλά
αν με εξημερώσεις, η ζωή μου θα γίνει σαν ηλιόλουστη. Θα γνωρίζω τον
ήχο των βημάτων σου, που διαφέρει από όλους τους άλλους. Τα άλλα
βήματα με κυνηγούν κάτω από την γη. Τα δικά σου θα με έλκουν από
την φωλιά μου, σαν μουσική. Και να δεις τότε! Βλέπεις εκεί τα χωράφια
με το σιτάρι; Εγώ δεν τρώω ψωμί. Για μένα είναι το σιτάρι άχρηστο. Τα
σπαρτά δεν μου θυμίζουν τίποτα. Και αυτό είναι λυπηρό. Αλλά εσύ έχεις
μαλλιά ξανθά σαν το σιτάρι. Αχ, θα είναι θαυμάσιο, αν με εξημερώσεις
κάποτε! Το χρυσαφί των σπαρτών θα μου θυμίζει εσένα. Και θα
αγαπήσω το θρόισμα του ανέμου μέσα από τα σπαρτά....”

Η αλεπού σιώπησε και κοίταζε τον πρίγκηπα για πολύ ώρα: “σε
παρακαλώ...εξημέρωσε με!” είπε.

“Το θέλω”, είπε ο μικρός πρίγκηπας, “αλλά δεν έχω πολύ χρόνο. Πρέπει
να βρω φίλους και να γνωρίσω πολλά πράγματα.”

“Γνωρίζει κανείς μόνο τα πράγματα που εξημερώνει”, είπε η αλεπού.

“Οι άνθρωποι δεν έχουν πια χρόνο, να γνωρίσουν οτιδήποτε. Τα
αγοράζουν όλα έτοιμα στα μαγαζιά. Επειδή όμως δεν υπάρχουν
καταστήματα για φίλους, οι άνθρωποι δεν έχουν φίλους πια. Αν θες
ένα φίλο, εξημέρωσε με!”

“Τι πρέπει να κάνω;” είπε ο μικρός πρίγκηπας.

112
“Πρέπει να είσαι πολύ υπομονετικός” απάντησε η αλεπού. “Κατ' αρχήν,
κάθισε λίγο μακριά από μένα, στο χορτάρι. Θα σε κοιτάζω κλεφτά, και
εσύ δε θα πεις τίποτα. Η γλώσσα είναι η πηγή των παρεξηγήσεων. Αλλά
κάθε μέρα θα μπορείς να κάθεσαι λίγο πιο κοντά...”

Θα γίνουν λοιπόν στενοί φίλοι. Όταν έρχεται η ώρα του αποχαιρετισμού

για τον μικρό πρίγκηπα, η αλεπού του λέει το μυστικό της, όπως το είχε
υποσχεθεί.

“Εδώ το μυστικό μου. Είναι πολύ απλό: μόνο με την καρδιά βλέπεις
καλά. Το ουσιαστικό είναι αόρατο για τα μάτια.”

“Το ουσιαστικό είναι αόρατο για τα μάτια”, επανέλαβε ο μικρός

πρίγκηπας, για να το θυμάται.

“Ο χρόνος που έχασες για την τριανταφυλλιά σου, την κάνει τόσο
σημαντική.”

“Ο χρόνος που έχασα για την τριανταφυλλιά μου...”, είπε ο μικρός

πρίγκηπας για να το θυμάται.

“Οι άνθρωποι ξέχασαν την αλήθεια”, είπε η αλεπού. “Αλλά εσύ δεν
πρέπει να την ξεχάσεις. Για όλη σου την ζωή είσαι υπεύθυνος γι' αυτό
με το οποίο εξοικειώθηκες. Είσαι υπεύθυνος για την τριανταφυλλιά
σου...”

“Είμαι υπεύθυνος για την τριανταφυλλιά μου...”, επανέλαβε ο μικρός

πρίγκηπας, για να το θυμάται.

Μπορούμε να πούμε πως η αλεπού διδάσκει στον μικρό πρίγκηπα την

ουσιαστική αξία τού εδώ και τώρα, και με τον τρόπο αυτό την αξία του
αισθήματος. Το αίσθημα δίνει στο παρόν μια αξία, γιατί χωρίς αυτό, ο
άνθρωπος δεν έχει σχέση με την κατάσταση στο εδώ και τώρα. Με το
αίσθημα προκύπτει και η ευθύνη, και μέσω αυτής της διαδικασίας και η
αντίληψη της ιδίας ατομικότητας.

Εδώ έχουμε πάλι το συχνό μοτίβο του ζώου-βοηθού, που διδάσκει τον
άνθρωπο, πως να γίνει ανθρώπινος - τον διδάσκει με άλλα λόγια την
διαδικασία της εξατομίκευσης.

113
Στο δοκίμιο του Das göttliche Kind (Το θεϊκό παιδί), ο Karl Kerenyi
παραθέτει το ακόλουθο ποίημα των Τατάρων:

Κάποτε, παλιά ζούσε

Ένα από τον Θεό πλασμένο

Από τον Παγιάνα πιασμένο

Ορφανό παιδί.

Χωρίς τροφή να φάει,

Χωρίς ενδύματα

Έτσι ζούσε.

Δεν είναι εκεί γυναίκα να τον παντρευτεί.

Μια αλεπού ήρθε κοντά του.

Η αλεπού μίλησε στο παιδί:

Πώς θα γίνεις άνθρωπος;

Τον ρώτησε.

Το αγόρι είπε:

Πώς θα γίνω άνθρωπος,

Ούτε ο ίδιος δεν ξέρω!

Και τότε η αλεπού διδάσκει το ορφανό

αγόρι, ακριβώς όπως και στην
διήγηση μας, πως θα γίνει άνθρωπος.
Όπως και το φίδι, η αλεπού
παριστάνει μια ενστικτώδη δύναμη
(λειτουργία) του ανθρώπου, η οποία
είναι στην ουσία ανθρώπινη, παρόλο
που παρουσιάζεται ως ζώο. Στην μυθολογία και στις μεσαιωνικές
αλληγορίες, η αλεπού παίζει ένα πολύ παράδοξο ρόλο. Για την αλεπού
λέει πχ ο Picinellus στο έργο του Mundus Symbolicus: «Η αλεπού

114
ενσαρκώνει μια ευφυή φρικαλεότητα. Είναι άσχημος κόλακας.
Παριστάνει την επιθυμία. Είναι εξαιρετικά προσεκτική και κινείται
σε στραβούς δρόμους.» Ο Γρηγόριος ο μέγας λέει: «Οι αλεπούδες είναι
πονηρά ζώα, χρησιμοποιούν πάντα στραβούς δρόμους, και για τον
λόγο αυτό παριστάνουν σκοτεινούς, πονηρούς (έξυπνους) δαίμονες».
Αυτό ταιριάζει με δεδομένο πως στην Νότιο Γερμανία, την Αυστρία και
την Ελβετία, οι αλεπούδες θεωρούνται ψυχές των μαγισσών. Στα τοπικά
μας παραμύθια παρουσιάζεται η πεποίθηση, πως όταν πεθαίνει μια
μάγισσα, το σώμα της κείτεται μισοπεθαμένο στο κρεβάτι, ενώ η ψυχή
της τριγυρίζει με την μορφή της αλεπούς και προκαλεί ζημιές. Υπάρχουν
ένα σωρό ιστορίες όπου κάποιος κυνηγός συναντά μια αλεπού, που
προκαλεί καταιγίδα, έτσι ώστε να σκορπίσει το σανό που μόλις είχε
μαζευτεί, ή να συμβεί κάτι παρόμοιο. Ή μια αλεπού θεάται κοντά σε μια
χιονοστιβάδα, και η χιονοστιβάδα κατρακυλάει. Ο κυνηγός πυροβολεί
την αλεπού, αλλά την τραυματίζει μόνο. Όταν το επόμενο πρωί
περνώντας μέσα από το χωριό βλέπει μια τραυματισμένη γριά,
σκέφτεται: «Αχά, αυτή ήταν η αλεπού!»

Κατά παράδοξο τρόπο, η ίδια πεποίθηση υπάρχει στην Κίνα και στην
Ιαπωνία, ότι δηλ η αλεπού είναι η ψυχή μιας μάγισσας, ή μάλλον μιας
υστερικής γυναίκας. Η αλεπού θεωρείται επίσης ως αιτία της υστερίας
και άλλων ψυχικών προβλημάτων στις γυναίκες. Ένας Γερμανός
ψυχίατρος, ονόματι Erwin Baelz, βρισκόταν το 1910 στο Τόκιο, και
περιέγραψε μια περίπτωση γυναίκας-αλεπούς, χωρίς να γνωρίζει την
μυθολογία την οποία μόλις ανέφερα. Του έφεραν μια Γιαπωνέζα
αγρότισσα που παρουσιάζε κρίσεις. Στην κανονική της κατάσταση ήταν
απολύτως ανόητη, μια χοντρή βλαξ. Είχε όμως τις λεγόμενες «κρίσης της
αλεπούς», και γινόταν εντελώς διαφορετική. Η ίδια είπε πως ένιωθε ένα
πόνο στο στήθος, και τότε είχε την νευρική ανάγκη να γαυγίσει, και
γαύγισε σαν αλεπού. Τότε έπεσε σε μια κατάσταση τρανς, και είχε
ξαφνικά διόραση. Σε όλους τους ψυχιάτρους της κλινικής είχε πει
δεδομένα από την προσωπική τους ζωή, για τα προβλήματα στον γάμο
τους και άλλα παρόμοια. Στις περιπτώσεις αυτές ήταν πνευματικά
παρούσα, πολύ ευφυής και πολύ περίεργη. Μετά από λίγο κουραζόταν
και γινόταν χλωμή, γαύγιζε λίγο και κοιμόταν. Όταν ξυπνούσε ήταν πάλι
η ανόητη με την οποία δεν μπορούσες να κάνεις τίποτε. Ήταν η τυπική
περίπτωση μιας διπλής προσωπικότητας: είτε ήταν η αλεπού-μάγισσα
είτε η ανόητη αγρότισσα.

115
Στον συμβολισμό του μεσαίωνα, η αλεπού δεν έχει μόνο αυτή την
αρνητική σημασία, αλλά είναι και το ζώο του Διόνυσου ο οποίος
μεταξύ άλλων, φέρει το όνομα Βασσαρέως, που είναι το αρχαίο
ελληνικό όνομα της αλεπούς. Αυτή η αντίληψη συνεχίστηκε στην
χριστιανική αλληγορία. Όπως λέει ο Picinellus, η αλεπού είναι «ένα
σύμβολο πίστεως και ετοιμότητας, γιατί εξετάζει τα πράγματα μέ την
ακοή της. Έτσι και ο Χριστιανός, μπορεί να συλλάβει τα θεία
μυστήρια μόνο με το αυτί του, και δεν μπορεί να διεισδύσει με τα
μάτια του.» Εδώ είναι πού η αλεπού γνωρίζει τα αόρατα. Αυτό είναι
ενδιαφέρον (εντελώς ανεξάρτητο, γιατί δεν πιστεύω πως ο Saint-Exupery
διάβασε κάτι τόσο περιθωριακό σαν τον Picinellus) γιατί στην ιστορία
μας η αλεπού λέει: «Μόνο τα πράγματα που εξωτερικά δεν φαίνονται,
και τα οποία η καρδιά βλέπει, είναι πραγματικά.» Η αλεπού πιστεύει
αυτό που δεν είναι προφανές, αλλά γνωρίζεται με το αίσθημα - κάτι
δηλαδή που αντιτίθεται στην στατιστική πραγματικότητα.

Αν ο μικρός πρίγκηπας είχε καταλάβει τι του είπε η αλεπού, αν το είχε

συλλάβει πραγματικά και δεν το επαναλάμβανε απλώς μηχανικά, χωρίς
να το ενστερνίζεται, τι θα συνέβαινε τότε με αυτόν; Ξαφνικά
καταλαβαίνει γιατί η τριανταφυλλιά στον πλανήτη του είναι τόσο
σημαντική, γιατί λέει: «Αχ, έχασα τόσο χρόνο. Γι΄αυτό είναι τόσο
σημαντική για μένα! Γι΄αυτό πρέπει να αναλάβω την ευθύνη της και δεν
πρέπει να την θεωρώ ως μια σαν όλες τις άλλες». Από αυτό το
συμπέρασμα φαίνεται σαν να κατάλαβε την αλεπού, αλλά κάτι λείπει.
Τον βοηθά βέβαια να επιστρέψει στην τριανταφυλλιά του, ίσως μάλιστα
να διαλέξει τον θάνατο. Αυτό όμως που δεν αντιλαμβάνεται είναι πως
έχει ένα φίλο στον πλανήτη του, την τριανταφυλλιά, και ένα εδώ
κάτω, την αλεπού! Αν το είχε αντιληφθεί δε θα αποφάσιζε να
επιστρέψει στην τριανταφυλλιά του. Θα έπρεπε να μπει στην
αντίφαση και να αποφασίσει τι θέλει να κάνει. Η αλεπού βρίσκεται
πάνω στην γη, και αυτή η φιλία πρέπει να κρατήσει, αλλιώς είναι χωρίς
νόημα. Η αλεπού όμως του κάνει ξεκάθαρο πως έχει μια υποχρέωση
απέναντι στην τριανταφυλλιά του. Πάλι έχουμε μια μοιραία συγκυρία.
Δεν έπρεπε να υποχωρήσει στον λογισμό πως πρέπει να επιστρέψει στην
τριανταφυλλιά του. Έπρεπε να μπει μέσα στην σύγκρουση, γιατί τώρα
έχει ένα φίλο και στους δύο πλανήτες. Αλλά ούτε που το διανοείται πως
μέσω της αλεπούς μπήκε σε μια σύγκρουση. Το μοναδικό του
συμπέρασμα είναι πως πρέπει να επιστρέψει στην τριανταφυλλιά του. Το

116
μάθημα της αλεπούς, που κάποιο αποτέλεσμα θα είχε, που θα τον έδενε
στην γη, έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα: τον απελευθερώνει από
την γη, και του επιτρέπει να αισθανθεί νοσταλγία για τον αστεροειδή του.
Αυτό δείχνει πόσο βαθιά και μοιραία είναι η προσκόλληση του Saint-
Exupery στον θάνατο.

Θα ξέσπαγε μια σύγκρουση, αν αντιλαμβανόταν πως έπρεπε να πει ναι,

εδώ στην αλεπού, και εκεί στην τριανταφυλλιά. Τότε θα ερχόταν σε μια
ενήλικη ψυχική κατάσταση, όπου κανείς ζει συνεχώς μέσα σε αυτή
την σύγκρουση. Γιατί αισθάνεται την ίδια υποχρέωση για τις μορφές
του επέκεινα -το ασυνείδητο- και για την ανθρώπινη
πραγματικότητα εδώ. Αν κάποιος άνδρας είναι υπόχρεος στην άνιμα
και στην γυναίκα, την οποία έχει φιλενάδα ή σύζυγο, τότε εισέρχεται
στην τυπική διπλή κατάσταση της ζωής. Εκεί έχει κανείς πάντα μια
πραγματική σύγκρουση και μια διπλή ορμή. Είναι διχασμένος δηλαδή
μεταξύ των υποχρεώσεων αυτής της πλευράς της ζωής όπως και της
άλλης, της εσωτερικής. Αυτή είναι η γνώση ή η σταύρωση - η
θεμελιώδης αλήθεια της ζωής: το ότι η ζωή είναι μια διπλή
υποχρέωση, και ότι η ζωή είναι μια σύγκρουση γιατί σημαίνει πάντα
την σύγκρουση δυο τάσεων. Αυτό το γεγονός αποτελεί την ζωή, αλλά
αυτή η γνώση διαφεύγει από τον μικρό πρίγκηπα, ή μάλλον αυτός φεύγει
τρέχοντας από αυτήν. Αυτή είναι μια από εκείνες τις μικρές αλλά
μοιραίες στροφές μέσα στην ιστορία, που υποδεικνύουν το τραγικό
τέλος.

ΤΕΛΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

117
3. Ο αποχαιρετισμός
Αφού η αλεπού είχε διδάξει στον μικρό
πρίγκηπα πως το αίσθημα είναι αυτό
που κάνει μοναδική μια σχέση, και πως
για τον λόγο αυτό είναι υπεύθυνος για
την τριανταφυλλιά του, ο μικρός
πρίγκηπας αποφασίζει κατευθείαν, να
επιστρέψει στον πλανήτη του. Δεν διανοείται όμως, ούτε για μια
στιγμή, πως τώρα έχει και ένα δεσμό με την αλεπού. Αργότερα θα πει
στον Saint-Exupery:

“Τώρα πρέπει να δουλέψεις. Πρέπει να επιστρέψεις στην μηχανή σου.

Θα σε περιμένω εδώ. Έλα πάλι αύριο βράδυ...”

Ήμουν όμως ανήσυχος. Θυμήθηκα την αλεπού. Κινδυνεύει κανείς να

κλάψει για λίγο, αν επιτρέψει να τον εξημερώσουν...

Εδώ βλέπουμε, πως αφήνοντας την αλεπού αισθάνεται μόνο μια μικρή
ανησυχία. Όπως είπα , δεν συνειδητοποιεί πως θα μπορούσε να μπει σε
μια σύγκρουση, την οποία θα έπρεπε να πάρει στα σοβαρά, θέτοντας
στον εαυτό του ερώτημα: Mε ποιον είναι συνδεδεμένος; Η απόφαση
είναι μονόπλευρη, και είναι υπέρ της επιστροφής, στην
τριανταφυλλιά και στο επέκεινα.

Τότε ακολουθεί ένα από τα πιο ποιητικά κομμάτια του βιβλίου. Ο

Saint-Exupery αρχίζει να υποφέρει από δίψα, και περπατά στην έρημο. Ο
μικρός πρίγκηπας πάει μαζί του. Ο Saint-Exupery βρίσκει μια
φανταστική πηγή, το νερό της οποίας τον δροσίζει και τον γεμίζει χαρά -
μια fata morgana. Πάνε και πάνε, και ο μικρός πρίγκηπας όλο
επαναλαμβάνει, πως κάπου είναι μια πηγή. Επιτέλους βλέπουν μια. Ο
Saint-Exupery αμφιβάλλει αν είναι πραγματική, γιατί ξέρει, πως δίπλα σε
μια πηγή στην έρημο, βρίσκεται πάντα και ένα χωριό. Στην πηγή αυτή
δεν υπάρχει κανένα χωριό. Ο μικρός πρίγκηπας όμως τρέχει προς την
πηγή, και προσπαθεί να θέσει σε λειτουργία την αντλία της, και οι δυο
τους πίνουν από αυτό το φανταστικό πηγάδι. Στο έργο του Terre des
Hommes, λέει ο Saint-Exupery για το νερό:

Ω ύδωρ, δεν έχεις χρώμα και γεύση. Δεν μπορεί να σε προσδιορίσει

κανείς. Σε γεύονται χωρίς να σε γνωρίζουν. Μας διαποτίζεις με μια

118
χαρά που δεν εξηγείται με τις αισθήσεις. Όλες οι ξεραμένες πηγές της
καρδιάς μας αρχίζουν με την ευλογία σου, και πάλι να ρέουν. Είσαι ο
πιο μεγάλος θησαυρός πάνω στην γη. Δεν είναι ανάγκη να υποφέρεις
μίξη ή να ανεχθείς αλλαγή. Είσαι μια σκοτεινή θεότητα, αλλά δίνεις
μια άπειρα απλή χαρά.

Το επεισόδιο αυτό αναφέρεται σε ένα παρελθόν γεγονός, όταν είχε χαθεί

στην έρημο με τον μηχανικό του, τον Prevost. Πήγαιναν και πήγαιναν, σε
κάποια στιγμή είχε την εμπειρία της fata morgana. Την τελευταία στιγμή
συνάντησαν ένα βεδουίνο, που που τους έδωσε να πιουν, και έτσι τους
έσωσε. Εκεί είχε προφανώς την εμπειρία, στην οποία αναφέρεται στο
έργο του Terre des Hommes, και που εδώ για ακόμα μια φορά
περιγράφει. Ήταν μια από τις πιο βαθιές εμπειρίες του, και για τον λόγο
αυτό εμφανίζεται επανειλημμένως στα βιβλία του.

Επειδή το θεϊκό παιδί, το οποίο ο μικρός πρίγκηπας ενσαρκώνει,

είναι σύμβολο του εαυτού, είναι επίσης πηγή της ζωής. Όπως πολλοί
μυθικοί σωτήρες ή παιδιά-θεοί, κατέχει την πηγή. Εδώ τίθεται το
ερώτημα, γιατί το μοτίβο τής πηγής τής ζωής, του ύδατος της ζωής,
συνδυάζεται τόσο συχνά με το μοτίβο του θεϊκού παιδιού, και ποια είναι
στην πράξη τα μέλη τα οποία συνδέονται. Το θεϊκό παιδί έχει τις
δυνάμεις τής ανανέωσης, είναι το σύμβολο του εαυτού, και η παιδική
πλευρά μάλιστα, ενσαρκώνει την ροή τής ζωής και την δυνατότητα
ανανέωσης, γιατί το παιδί έχει μια αφελή θεώρηση της ζωής. Αν
επαναφέρετε στην μνήμη την δική σας παιδική ηλικία, θα θυμηθείτε
πόσο έντονα ζούσατε. Το παιδί εφόσον δεν είναι νευρωτικό, έχει
πάντα το ενδιαφέρον του στραμμένο προς κάτι καινούργιο. Ότι και
να βασανίζει το παιδί, η απόσταση από την ζωή πάντως δεν είναι ο
λόγος. Εκτός και εάν έχει δηλητηριαστεί από την νεύρωση των
γονιών του. Αλλιώς είναι γεμάτο ζωή. Για τον λόγο αυτό, νοσταλγούν οι
άνθρωποι αυτή την αφελή ζωτικότητα, την οποία ενηλικιούμενοι έχασαν,
και θέλοντας να την αποκτήσουν πάλι, θυμούνται τα παιδικά τους χρόνια.
Το παιδί είναι μια εσωτερική δυνατότητα ανανέωσης. Το ερώτημα
είναι: Πώς μπαίνει στην πραγματική ζωή των ενηλίκων;! Όταν ένας
ενήλικας ονειρεύεται ένα κορίτσι ή ένα αγόρι, αυτό πρακτικά σημαίνει
πως ξεκινά μια καινούργια περιπέτεια ή μια νέα σχέση. Κατ' ακρίβειαν,
μια περιπέτεια στο επίπεδο των λειτουργιών που παρέμειναν παιδικές
(αφελείς). Αυτό έχει να κάνει με την υποβαθμισμένη λειτουργία, που

119
έχει παραμείνει παιδική και εντελώς αφελής, και που εμφανίζεται μέσω
της ανανέωσης. Για τον λόγο αυτό προσφέρει μια νέα ματιά και μια νέα
εμπειρία της ζωής, όταν η ξεφτισμένη πια κύρια λειτουργία φτάσει στο
τέλος της. Μας προσφέρει επίσης και όλες εκείνες τις αφελείς,
παιδιάστικες χαρές, τις οποίες χάσαμε. Για τον λόγο αυτό πρέπει να
μάθουμε εκ νέου να παίζουμε, ακολουθώντας όμως την γραμμή της
τέταρτης, υποβαθμισμένης λειτουργίας. Δεν έχει καμιά αξία και
χρησιμότητα, αν ένας διανοούμενος αρχίσει να κάνει διανοητικά
παιχνίδια. Αν ένας διανοούμενος αναφερθεί στο κομμάτι της Βίβλου
που λέει, ότι πρέπει να γίνουμε σαν τα παιδιά, αν θέλουμε να πάμε
στην Βασιλεία των Ουρανών, και μετά πάει να παίξει σκάκι, η
αναφορά αυτή δε θα τον βοηθήσει καθόλου, γιατί εξασκείται με την
κύρια λειτουργία. Ο πειρασμός είναι μεγάλος, να αποδεχθεί κανείς την
ιδέα του παιχνιδιού, να αφιερωθεί σε κάτι άλλο, όπου δεν δεσμεύεται,
αλλά και αυτό να το κάνει στα πλαίσια της κύριας λειτουργίας. Είδα
πολλούς αισθητικούς τύπους των οποίων η λειτουργία τής αισθήσεως
είχε φθίνει λόγω κατάχρησης. Τους λέω τότε πως πρέπει να κάνουν κάτι
που δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο σκοπό, κάτι παιχνιδιάρικο, και προτείνουν
να πάνε να δουλέψουν σε παιδικό σταθμό ή κάτι παρόμοιο. Αλλά αυτό
είναι ανόητο. Γιατί πάλι θα λειτουργούσε το αίσθημα. Θα ήταν μια
χλιαρή αποδοχή της πρότασης, και μια φυγή ταυτόχρονα. Το
πραγματικά δύσκολο είναι να αφιερωθεί κανείς κατευθείαν στην
υποβαθμισμένη λειτουργία, και να παίξει μαζί της. Για να γίνει αυτό,
το εγώ πρέπει να παραδώσει την κυριαρχία του, γιατί όταν έρχεστε
σε επαφή με την υποβαθμισμένη λειτουργία, αυτή αποφασίζει το
είδος του παιχνιδιού, και όχι εσείς. Η υποβαθμισμένη λειτουργία θα
επιμείνει, σαν ένα ατίθασο παιδί, να παίξει αυτό ή εκείνο, ακόμα και αν
εσείς λέτε πως δεν ταιριάζει και δεν θα λειτουργήσει. Σε ένα διαισθητικό,
η υποβαθμισμένη λειτουργία θέλει πιθανόν να παίξει με πηλό, αλλά
αυτός μένει στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου, και θα προτιμούσε κάτι πιο
καθαρό, γιατί ο πηλός στο δωμάτιο του ξενοδοχείου θα λέρωνε. Αλλά
δεν μπορείτε να κατευθύνετε την υποβαθμισμένη σας λειτουργία. Αν
είστε διαισθητικός και η υποβαθμισμένη σας λειτουργία θέλει να παίξει
με πέτρες ή με πηλό, πρέπει να κάνετε τον κόπο και να αναζητήσετε ένα
τόπο όπου αυτό είναι δυνατόν. Αυτή ακριβώς είναι η δυσκολία. Για τον
λόγο αυτό το εγώ προβάλλει χίλιες αντιρρήσεις ως προς την κατώτερη
πλευρά.

120
 Η υποβαθμισμένη λειτουργία είναι ένας
πραγματικός μπελάς, όπως ακριβώς είναι
και ένα παιδί, το οποίο δεν μπορείτε να
βάλετε μέσα στο κουτί ή να το βγάλετε,
όποτε σας βολεύει. Είναι ένα ζωντανό
πλάσμα με δικές της απαιτήσεις, και για
τον λόγο αυτό είναι τόσο ενοχλητική για το
εγώ, το οποίο θέλει να ακολουθήσει τον
δικό του δρόμο. Μια μισή, μερική
αφιέρωση, όπου δίνεις κάτι στον εχθρό για
να σε αφήσει στην ησυχία, πράγμα που οι
περισσότεροι άνθρωποι δοκιμάζουν να κάνουν, όταν δουν πως πρέπει να
στραφούν προς την υποβαθμισμένη λειτουργία, μου θυμίζει τους
Έλληνες που είχαν τις τσέπες γεμάτες από πίτα με μέλι: αν έριχνε κανείς
στις σκοτεινές δυνάμεις λίγη, τον άφηναν σε ησυχία. Ήταν ένας τρόπος
να εξαγοραστεί κανείς δια της θυσίας. Κατά την κάθοδο στον Άδη, οι
Έλληνες ήρωες είχαν πάντα μαζί τους αυτήν την πίτα, που έριχναν
στον Κέρβερο, ώστε να κοιμηθεί για να μπορέσουν αυτοί να
περάσουν. Μερικές φορές “δουλεύει”. Δεν έχει όμως καμιά ενέργεια
σε περίπτωση μεγάλης σύγκρουσης. Δεν μπορείτε να εξευμενίσετε
αυτές τις απαιτήσεις με μια μικρή θυσία. Αν αποδεχθείτε όμως την
ταπεινωτική εμπειρία, που κάνει το εγώ να υποταχθεί στις απαιτήσεις τής
κατώτερης ή παιδικής πλευράς τής προσωπικότητας, τότε το θεϊκό παιδί
γίνεται πηγή της ζωής. Τότε η ζωή αποκτά καινούριο πρόσωπο. Έχετε
νέες εμπειρίες και όλα είναι διαφορετικά.

Το παιδί είναι φυσικά και ένα σύμβολο που συνενώνει, με το να φέρνει

κοντά χωρισμένα ή σχισμένα μέρη της προσωπικότητας. Αυτό έχει να
κάνει με την αφέλεια. Όταν εμπιστεύομαι τις αφελείς μου αντιδράσεις,
είμαι ολόκληρος μέσα σε μια κατάσταση, είμαι πλήρως μέσα στην ζωή.
Αλλά οι περισσότεροι δεν το τολμούν, γιατί έτσι εκτίθεται κανείς πολύ.
Πρέπει να έχει κανείς τό θάρρος να το κάνει, αλλά να είναι και αρκετά
έξυπνος, ώστε να μην εκτεθεί μπροστά σε ανθρώπους που δε θα το
καταλάβαιναν. Πρέπει να είναι κανείς έξυπνος, και όχι απλά
παιδιάστικος.

121
Όταν αρχίσετε να παίζετε με την υποβαθμισμένη σας λειτουργία,
αγγίζετε την μοναδικότητά σας, που βρίσκεται στην βάση όλων των
ψυχολογικών τεστ. Στο Baumtest ή στο Rorschachtest, λέμε στους
ανθρώπους να κάνουν ότι τους περάσει από το μυαλό, και αμέσως
προδίδονται, γιατί το παιχνίδι είναι πραγματικό και γι' αυτό ιδιαίτερο. Για
τον λόγο αυτό παίζουν τα παιδιά. Μέσα σε δυο λεπτά αποκαλύπτουν
ολόκληρο το πρόβλημα τους, γιατί με αυτόν τον τρόπο είναι ο εαυτός
τους. Συχνά βοηθώ ένα συναισθηματικό τύπο με την προτροπή να πάρει
ένα ισχυρό ονειρικό μοτίβο, κάτι ιερό, και να προσπαθήσει να το
σκεφτεί, χωρίς να ανατρέξει στα βιβλία του Γιουνγκ. Αλλά μόνος του να
σκεφτεί περί των συμβόλων. Και πολλές φορές, αρχίζουν ξαφνικά να το
επεξεργάζονται παθιασμένα, και έχουν τις πιο εντυπωσιακές σκέψεις.
Αυτό φαίνεται μερικές φορές, σε ένα διανοητικό τύπο, πολύ αφελές.

Παρατηρώ συχνά, πως όταν ένας αισθητικός τύπος αρχίσει να

σκέφτεται, το κάνει ακριβώς όπως οι προσωκρατικοί, οι πρώιμοι
Έλληνες φιλόσοφοι. Οι σκέψεις του μοιάζουν με εκείνες του
Ηράκλειτου ή του Δημόκριτου, και όπως εκείνοι, πυρπολείται από αυτές.
Όταν διαβάζετε Εμπεδοκλή ή Ηράκλειτο, βρίσκετε στον τρόπο σκέψης
τους τον αιώνιο έφηβο. Γι' αυτό αγαπώ πολύ αυτούς τους φιλοσόφους.
Σήμερα φαίνεται η σκέψη αυτή μάλλον μυθολογική, δηλαδή μη
επιστημονική. Οι ατομικές θεωρίες του Δημόκριτου πχ, είναι τρομερά
αφελείς, αν τις συγκρίνει κανείς με τις μοντέρνες θεωρίες. Κρύβουν όμως
ένα είδος ολότητας και ενθουσιασμού, ζευγαρωμένα με την ιδέα, πως
τώρα έχουν την εικόνα ολόκληρη. Το υλικό αυτό είναι φυσικά γεμάτο
από προβολές του συμβόλου του εαυτού, ώστε διαβάζοντας το να
συνεπαίρνεται κανείς ολόκληρος. Είναι ένα είδος άνοιξης του πνεύματος.
Η πρώιμη ελληνική φιλοσοφία είναι σαν την ανθισμένη άνοιξη. Ένας
συναισθηματικός τύπος έχει συχνά αυτή την εμπειρία, όταν “κατεβαίνει”
προς την ίδια του την σκέψη. Και αν ένας διανοητικός τύπος είναι εκεί
παρών, πρέπει να σκεφτεί τον εαυτό του, και δεν πρέπει με κανένα τρόπο
να πει αυτά τα ξέρουμε εδώ και είκοσι χιλιάδες χρόνια!

Το ίδιο ισχύει και για τον διανοούμενο, όταν τον φέρνετε στην
κατάσταση να αφήσει το αληθινό, αφελές συναίσθημα του να ανέβει. Ο
διανοητικός τύπος είναι κατά κανόνα τόσο πολύ διανοούμενος, ώστε
οργανώνει ακόμα και τα συναισθήματα του, και επειδή δεν τα
καταφέρνει με τα πραγματικά του συναισθήματα, τα οποία είναι

122
απροσάρμοστα, έχει συνήθως μια ψευδοπροσαρμογή στο συναίσθημα
του. Θα έλεγα πως η βασική μέθοδος για να φτάσουμε στον
παιχνιδιάρικο τρόπο της υποβαθμισμένης λειτουργίας, είναι το να
αποξύσουμε την ψευδοπροσαρμογή, με την οποία καλύπτουμε, όλοι
εμείς, την υποβαθμισμένη μας λειτουργία.

Ο συναισθηματικός τύπος είναι συνήθως γεμάτος από σχολικές και

πανεπιστημιακές γνώσεις, και πιστεύει πως αυτές είναι δικές του
σκέψεις. Δεν είναι όμως. Είναι ψεύτικες προσαρμογές, που σκοπό
έχουν να κρύψουν την κατάσταση πως η πραγματική του σκέψη είναι
τρομερά εμβρυική και αφελής.

Το ίδιο ισχύει και για τον διανοητικό τύπο που έχει πολύ
υπανάπτυκτα συναισθήματα, του τύπου “σε αγαπώ, σε μισώ”. Αν
κυκλοφορούσε μιλώντας έτσι, ή λέγοντας “δεν σε αντέχω”, φαντάζεστε
τι πέτρα σκανδάλου θα ήταν. Ούτε για δυο λεπτά δε θα πηγαίναν καλά τα
πράγματα! Ακόμα και στο σχολείο δεν μπορούσατε να πείτε στον
δάσκαλό σας πως δεν τον χωνεύετε. Εγώ είμαι διανοητικός τύπος, και
μερικούς δασκάλους αγαπούσα, μερικούς μισούσα. Αλλά δεν μπορούσα
να κρύψω επαρκώς τα αισθήματα μου. Πάντα έδειχνα πως αισθανόμουν.
Ήξερα μεν πώς πως θα ήταν πιο διπλωματικό να μην δείξω ανοιχτά πόσο
πολύ απεχθανόμουν συγκεκριμένους δασκάλους, αλλά ήταν πάντα
σαφές. Όταν ενηλικιωθεί κανείς, κρύβει τέτοιες αντιδράσεις, και
προσλαμβάνει μια ψευδή προσαρμογή. Οι διανοητικοί τύποι είναι
συχνά πολύ αξιαγάπητοι και φαίνεται να έχουν πολύ ισορροπημένες,
συμπαθείς συναισθηματικές αντιδράσεις, αλλά μην τους
εμπιστεύεστε ποτέ! Είναι απλά μιας ψευδής προσαρμογή, γιατί το
άλλο είναι τόσο επώδυνο και αβοήθητο και παιδικό, ώστε δέν είναι
για να το δείξει κανείς. Αλλά αν θέλετε να το αγγίξετε, πρέπει να
ξεθάψετε την αφέλεια τής σκέψης ή του πραγματικού σας
συναισθήματος, και να απορρίψετε την κρούστα τής ψευδούς
προσαρμογής.

Οι διαισθητικοί πολύ συχνά δεν έχουν καμιά σχέση με το σώμα τους, και
τείνουν να ντύνονται απρόσεκτα ή να είναι ακάθαρτοι, επειδή όμως αυτό
δεν είναι εντάξει, μαθαίνουν να πλένονται και να φοράνε ωραία ρούχα.
Αλλά, ακόμα και αν είναι πολύ σωστά ντυμένοι, δεν έχουν προσωπικό
στιλ. Αν ξέθαβαν την αληθινή τους αίσθηση, το γούστο τους θα ήταν

123
καλλιτεχνικό, αλλά περίεργο και εκτός νόρμας.
Διαισθητικοί που βρίσκουν την αίσθηση τους, δεν
μπορούν να αγοράσουν ρούχα από το ράφι. Όλα
πρέπει να ετοιμάζονται ιδιαιτέρως γι' αυτούς. Δεν
μπορούν επίσης να φάνε φαγητό στο εστιατόριο. Είτε
πρέπει να έχουν μάγειρα, είτε να μαγειρεύουν μόνοι
τους, και το φαγητό πρέπει να είναι πολύ ιδιαίτερο.
Τους κοστίζει μεγάλο κόπο να το ανακαλύψουν (το αίσθημα), και το
χειρότερο, είναι ενοχλητικό και απαιτεί πολύ χρήμα και χρόνο. Μπορεί
να έχουν ένα μάγειρα και ένα ράφτη, αλλά αυτό δεν είναι ακόμα εντελώς
αληθινό. Μπορείτε όμως να πάτε στην υποβαθμισμένη σας
λειτουργία, αλλά ο δρόμος αυτός είναι ο πιο χρονοβόρος απ' όλους,
γιατί η υποβαθμισμένη λειτουργία είναι τόσο πρωτόγονη και αργή.

Είναι γνωστό πως στους πρωτόγονους πολιτισμούς είναι αδύνατο να

αναγκαστούν σε κάτι οι άνθρωποι. Αν βρίσκεστε στην Αίγυπτο, δεν
μπορείτε να περιμένετε πως στις δέκα θα είσθε στους βασιλικούς τάφους,
αν παραγγείλετε ταξί στις εννιά. Όποιος ταξιδεύει στην Ανατολή, ξέρει
πως πρέπει πάντα να υπολογίζει μια καθυστέρηση 2-3 ωρών. Δεν μπορεί
να φτάσει κάπου στην ώρα που προβλέπεται, όπως είναι συνηθισμένο
στην Ευρώπη. Μόλις όμως έχετε προσαρμοστεί, ή ζωή είναι πολύ πιο
άνετη, γιατί έχετε πολλές εμπειρίες: το αυτοκίνητο χαλάει, πράγμα που
φέρνει πολύ διασκεδαστικές καταστάσεις, και αντί να πάτε στους
βασιλικούς τάφους, βρίσκεστε στην έρημο, βρίζετε, κτλ. Αλλά και αυτό
είναι ζωή! Η υποβαθμισμένη λειτουργία δεν μπορεί να οργανωθεί.
Είναι πολύ ακριβή και απαιτεί πολύ χρόνο, και αυτός είναι ένας λόγος,
γιατί είναι ένας τέτοιος σταυρός στην ζωή μας: μας κάνει
αναποτελεσματικούς, όταν προσπαθούμε να την επεξεργαστούμε και να
ζήσουμε μαζί της. Πρέπει να θυσιάσουμε σ' αυτήν ολόκληρες Κυριακές
και απογεύματα τής ζωής μας, και ίσως να μην βγει και τίποτα - εκτός το
ότι η υποβαθμισμένη λειτουργία αρχίζει να ζει. Αλλά αυτό είναι ακριβώς
το ζητούμενο. Ένας συναισθηματικός τύπος θα βγάλει στην επιφάνεια
την σκέψη του, όταν αρχίσει να σκέφτεται για πράγματα, που δεν
μπορεί να τα χρησιμοποιήσει στον κόσμο αυτό, ούτε για τις σπουδές
ούτε για τις εξετάσεις. Ο δρόμος είναι να σκέφτεται περί πραγμάτων
που τον ενδιαφέρουν προσωπικά, γιατί δεν είναι δυνατόν να βγει η
παιχνιδιάρικη πλευρά μπρος σε πράγματα χρήσιμα. Η ουσία του
παιχνιδιού είναι να μην έχει κάποιο ορατό όφελος. Σε ένα

124
συναισθηματικό τύπο θα έλεγα να μάθει απ' έξω αυτά που έχει για τις
εξετάσεις, χωρίς να τα σκεφτεί, γιατί δε θα μπορούσε να σκεφτεί. Θα
πρέπει να κάνει ψευδοπροσαρμογές.

Και όταν ένας διανοητικός τύπος βρεθεί σε μια κατάσταση στην οποία
πρέπει να συμπεριφερθεί με προσοχή, πχ σε μια κηδεία, δεν πρέπει με
κανένα τρόπο να βγάλει τα συναισθήματα του, αλλά να κάνει απλά τα
συνηθισμένα, λουλούδια και συλλυπητήρια. Αυτό θα ήταν η ορθή
ψευδοπροσαρμογή γι' αυτόν. Για να έρθει στα πραγματικά του
αισθήματα, ο διανοητικός πρέπει να βρει μια τέτοια κατάσταση,
όπου μπορεί να παίξει με αυτά, και τότε τα πράγματα είναι εντελώς
διαφορετικά. Καταρχάς, η υποβαθμισμένη λειτουργία πρέπει να
αφαιρεθεί από το πεδίο όπου λαμβάνει χώρα η προσαρμογή, ώστε να
αρθεί η ψευδοπροσαρμογή, από εκεί που είναι αναγκαία. Δεν πιστεύω
πως μπορεί κανείς να αναπτύξει την υποβαθμισμένη λειτουργία,
χωρίς προηγουμένως να έχει φτιάξει ένα τέμενος, ένα ιερό λιβάδι, ένα
κρυφό μέρος, όπου μπορεί να παίξει. Πρέπει πρώτα να βρείτε ένα
παιχνιδότοπο για τον Ροβινσώνα, και όταν έχετε απαλλαγεί από όλους
τους θεατές, μπορείτε να αρχίσετε! Ως παιδί, χρειάζεται κανείς ένα
χώρο, χρόνο, και καμιά εμπλοκή από ενήλικες θεατές.

Ας επιστρέψουμε στο βιβλίο μας. Μετά από αυτό το αποκορύφωμα της

χαράς, αφού βρήκαν την πηγή, ακολουθεί πολύ γρήγορα το τραγικό
τέλος. Ο μικρός πρίγκηπας παρακαλεί τον Saint-Exupery να του
ζωγραφίσει ένα χαλινάρι για το πρόβατο, ώστε να μην μπορεί να τρώει
την τριανταφυλλιά πάνω στον πλανήτη του. Ο Saint-Exupery
συμπεραίνει από αυτό πως ο μικρός πρίγκηπας θέλει να εγκαταλείψει την
γη. Ο Saint-Exupery συνεχίζει την επιδιόρθωση του αεροπλάνου του. Το
επόμενο βράδυ, και ενώ έχει σχεδόν τελειώσει την επιδιόρθωση, ακούει
τον μικρό πρίγκηπα, και διαπιστώνει πως έχει νυχτερινό ραντεβού με
κάποιον. Τρέχει προς τα εκεί για να δει, με ποιον μιλά ο μικρός
πρίγκηπας.

Δίπλα στο πηγάδι βρισκόταν το ερείπιο ενός πέτρινου τοίχου. Καθώς το

επόμενο βράδυ ερχόμουν από την δουλειά μου, είδα τον μικρό μου
πρίγκηπα από μακριά, να κάθεται εκεί πάνω, και τα πόδια του
κρέμονταν. Και τον άκουσα να λέει:

“Ώστε δεν θυμάσαι πια;” είπε. “Δεν είναι ακριβώς εδώ!”

125
Κάποια φωνή αναμφίβολα του απαντούσε, γιατί είπε: “Ναι! Ναι! Η μέρα
είναι ορθή, αλλά δεν είναι ακριβώς ο ίδιος τόπος...”

Προχώρησα προς τον τοίχο. Δεν έβλεπα και δεν άκουγα κανένα. Αλλά ο
μικρός πρίγκηπας απάντησε εκ νέου:

“Σίγουρα. Θα δεις που αρχίζει το ίχνος μου στην άμμο. Απλά πρέπει να
με περιμένεις εκεί. Απόψε θα είμαι εκεί.”

Ήμουν σε απόσταση 20 μέτρων από τον τοίχο, και δεν έβλεπα τίποτα. Ο
μικρός πρίγκηπας είπε μετά από μια παύση:

“Έχεις καλό δηλητήριο; Είσαι σίγουρος(η) ότι δε θα με αφήσεις να

υποφέρω για πολύ ώρα;”

Έμεινα ακίνητος. Η καρδιά μου πιέστηκε, αλλά ακόμα δεν καταλάβαινα

τίποτα.

“Τώρα φύγε” είπε, “θέλω να πηδήξω!”

Τότε έριξα το βλέμμα μου στην βάση του τοίχου, και πάγωσα. Εκεί ήταν,
ανασηκωμένο προς τον μικρό πρίγκηπα ένα από εκείνα τα κίτρινα φίδια,
που σας αποτελειώνουν μέσα σε 30 δευτερόλεπτα... Έψαχνα μέσα στην
τσάντα μου να βρω το πιστόλι μου, και άρχισα να τρέχω. Από τον
θόρυβο όμως που έκανα, το φίδι γλίστρησε απαλά στην άμμο, όπως μια
φλέβα νερού που πεθαίνει, και χωρίς μεγάλη βιασύνη, τράβηξε, κάνοντας
έναν ελαφρώς μεταλλικό θόρυβο, ανάμεσα στις πέτρες.

Είχα έρθει ακριβώς πάνω στην ώρα για να πιάσω τον μικρό μου φίλο
στην αγκαλιά. Ήταν χλωμός σαν το χιόνι.

“Τι ιστορίες είναι τώρα αυτές! Τώρα μιλάς με τα φίδια;”

Του πήρα το κίτρινο μαντήλι του. Το έβαλα υγρό στους κροτάφους του
και του έδωσα να πιει. Και δεν τολμούσα να ρωτήσω άλλα. Με κοίταζε
με σοβαρό ύφος και τύλιξε τα χέρια του γύρω από τον λαιμό μου.
Ένιωσα την καρδιά του να χτυπά, σαν ενός πουλιού που το πέτυχε κανείς
με το όπλο του, και πεθαίνει. Μου είπε:

“Χαίρομαι που βρήκες την βλάβη στην μηχανή σου. Θα μπορέσεις να

επιστρέψεις σπίτι...”

126
“Πως το ξέρεις;”

Μόλις ήθελα να του πω πως ενάντια σε όλα τα δεδομένα, η δουλειά μου

πέτυχε!

Δεν απάντησε στην ερώτηση μου, αλλά συνέχισε: “και εγώ θα επιστρέψω
σήμερα στο σπίτι...”

Και μετά είπε με βαρύ τόνο: “Αυτό είναι πολύ πιο μακρυά... Πολύ πιο
δύσκολα....”

Ένιωθα πως συνέβαινε κάτι ιδιαίτερο. Τον έκλεισα σφιχτά στην αγκαλιά
μου σαν μικρό παιδί, και όμως μου φαινόταν πως έπεφτε στην άβυσσο,
χωρίς να μπορώ να τον συγκρατήσω...

Το βλέμμα του ήταν σοβαρό. Χανόταν στην απεραντοσύνη: “Έχω το

πρόβατο σου. Και έχω το κουτί για το πρόβατο. Και έχω το φίμωτρο....”
Και χαμογελούσε με πίκρα.

Περίμενα πολύ. Ένιωθα πως ζεσταινόταν:

“Ανθρωπάκο, φοβόσουν...”

Σίγουρα φοβόταν! Αλλά γέλασε απαλά: “Απόψε θα φοβηθώ ακόμα πιο

πολύ...”

Και πάλι με έλουσε κρύος ιδρώτας που προκλήθηκε από το αίσθημα του
αναπόφευκτου.

Ο μικρός πρίγκηπας τρέμει, ενώ ο Saint-Exupery τρέχει προς το μέρος

του, τον παίρνει στην αγκαλιά του και τον μαλώνει. Αισθάνεται όμως ότι
δεν μπορεί να τον συγκρατήσει, είναι πια αργά και τίποτα δεν μπορεί πια
να τον βοηθήσει. Ο θάνατος του αδελφού του (Saint-Exupery) τον είχε
σφραγίσει με την εμπειρία της αδυναμίας και ανικανότητας, να σώσεις
κάποιον από τον θάνατο. Όταν στα έργα του περιγράφει τον θάνατο
κάποιου, αναπαριστά πάντα αυτό το τρομερό αίσθημα απελπισίας (του
αβοήθητου). Έχει κανείς το αίσθημα πως το εν λόγω πρόσωπο σιγά σιγά
φεύγει, και ο άλλος που είναι δίπλα δεν μπορεί να βοηθήσει. Δεν μπορεί
πια να το συγκρατήσει. Εδώ έχει την ίδια εμπειρία, γιατί συνειδητοποιεί
πως ο μικρός πρίγκηπας είχε οργανώσει την συνάντηση με το φίδι, ώστε

127
αυτό να τον σκοτώσει. Αλλά ο Saint-Exupery αισθάνεται ότι δεν μπορεί
να κάνει τίποτα για να τον αποτρέψει.

Ο μικρός πρίγκηπας προσπαθεί τότε να παρηγορήσει τον Saint-

Exupery, αντί να αφεθεί να τον παρηγορήσει και να τον βοηθήσει
αυτός. Λέει:

“Οι άνθρωποι έχουν άστρα, αλλά δεν έχουν όλοι το ίδιο. Γι' αυτούς που
ταξιδεύουν, τα άστρα είναι οδηγοί. Για άλλους δεν είναι τίποτε άλλο
παρά μικρά φώτα. Για τους μορφωμένους είναι προβλήματα. Για τον
έμπορο μου ήταν χρυσάφι. Όμως όλα αυτά τα άστρα σιωπούν. Εσύ, εσύ
θα έχεις άστρα που κανείς άλλος παρόμοιο δεν έχει...”

“Τι θες να πεις;”

“Όταν θα κοιτάς τον ουρανό την νύχτα, θα είναι σαν να σου χαμογελούν
όλα τα άστρα, γιατί εγώ κατοικώ σε ένα από αυτά, γιατί πάνω σε ένα από
τα άστρα χαμογελώ εγώ. Μόνο εσύ θα έχεις άστρα που μπορούν να
χαμογελούν!”

Και γέλασε πάλι.

“Και όταν θα έχεις παρηγορηθεί (ο άνθρωπος πάντα παρηγορείται), θα

χαίρεσαι που με είχες γνωρίσει. Θα είσαι για πάντα φίλος μου. Θα σου
είναι διασκεδαστικό να γελάμε μαζί. Και μερικές φορές θα ανοίγεις το
παράθυρο σου, έτσι για απόλαυση...και οι φίλοι σου θα είναι πολύ
παραξενεμένοι βλέποντας σε να κοιτάς τον ουρανό και να γελάς. Τότε θα
τους πεις: ''Τα άστρα με κάνουν πάντα να γελώ!'' Και θα σε θεωρούν
τρελό. Θα σου έχω κάνει μεγάλη πλάκα...”

Και γέλασε πάλι.

“Θα είναι σαν να μην σου χάρισα άστρα αλλά ένα σωρό μικρά
δακτυλίδια που μπορούν να γελούν...”

Και γελούσε ακόμη. Τότε σοβαρεύτηκε: “Αυτό τό βράδυ ξέρεις....μην

έρθεις!”

“Δε θα σε εγκαταλείψω.”

128
“Θα φαίνεται σαν να είμαι άρρωστος... σαν να πεθαίνω κατά κάποιον
τρόπο. Έτσι είναι. Μην έρθεις να το δεις, δεν αξίζει τον κόπο...”

“Δε θα σε εγκαταλείψω.”

Αλλά ήταν πολύ ανήσυχος. “Σου το λέω αυτό...και λόγω του φιδιού. Δεν
πρέπει να σε δαγκώσει...τα φίδια είναι κακά. Μπορεί να δαγκώσουν έτσι
για απόλαυση...”

“Δε θα σε εγκαταλείψω.”

Αλλά κάτι τον ηρέμησε: “Είναι αλήθεια, για το δεύτερο δάγκωμα δεν
έχουν άλλο δηλητήριο...”

Αν και ο Saint-Exupery υπόσχεται στον μικρό πρίγκηπα πως δε θα τον

εγκαταλείψει, χάνει την ευκαιρία να πάει μαζί του.

Δεν τον είδα που έφευγε μέσα στην νύχτα. Ξέφυγε αθόρυβα. Όταν
κατάφερα να τον φτάσω, πήγαινε με γοργό και αποφασιστικό βήμα. Είπε
απλά: “Αχ, εσύ είσαι...”

Και με πήρε από το χέρι. Αλλά κάτι τον βασάνιζε: “Δεν έκανες καλά. Θα
πονέσεις. Θα φαίνεται πως είμαι νεκρός, αλλά αυτό δε θα είναι
αλήθεια...”

Σιωπούσα.

“Καταλαβαίνεις. Είναι πολύ μακριά. Δεν μπορώ να πάρω μαζί μου αυτό
το σώμα. Είναι πολύ βαρύ.

Σιωπούσα.

“Θα κείτεται εκεί σαν ένα παλιό, εγκαταλελειμμένο περίβλημα. Δεν

πρέπει να λυπάται κανείς για τέτοια παλιά περιβλήματα...”

Σιωπούσα.

Έχασε λίγο το θάρρος του. Αλλά προσπαθούσε ακόμη:

“Ξέρεις, θα είναι πολύ όμορφα. Και εγώ θα κοιτάω τα άστρα. Όλα τα

άστρα θα είναι πηγάδια με μια σκουριασμένη τροχαλία. Όλα τα άστρα θα
μου δίνουν να πιω...”

129
Σιωπούσα.

“Θα έχει πλάκα. Εσύ θα έχεις πεντακόσια εκατομμύρια δακτυλίδια, και

εγώ πεντακόσια εκατομμύρια πηγάδια...

Και εκείνος σιώπησε γιατί έκλαιγε...

“Αυτό ήταν. Άσε με να κάνω ένα βήμα εντελώς μόνος.”

Κάθισε γιατί φοβόταν.

Και είπε ακόμη:

“Ξέρεις... το λουλούδι μου... είμαι υπεύθυνος γι' αυτό! Και είναι τόσο
αδύναμο! Τόσο παιδικό. Έχει τέσσερα αγκάθια, που δεν είναι ικανά να το
προστατεύσουν από τον κόσμο...”

Κάθισα γιατί δεν μπορούσα πια να κρατηθώ όρθιος. Εκείνος είπε:

“Εδώ... αυτό είναι όλο...”

Δίστασε για λίγο, τότε όμως σηκώθηκε. Έκανε ένα βήμα. Εγώ δεν
μπορούσα να κουνηθώ.

Ο Saint-Exupery είχε καθίσει, και ο μικρός πρίγκηπας είχε ξαφνικά

σηκωθεί και είχε κάνει ένα βήμα. Και εδώ έρχεται η αποφασιστική
πρόταση:

“Εγώ δεν μπορούσα να κουνηθώ.”

Ο Saint-Exupery δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Μένει καθισμένος.

Δεν ήταν κάτι άλλο παρά μια κίτρινη αστραπή στον αστράγαλο του.
Παρέμεινε μια στιγμή ακίνητος. Δεν ούρλιαξε. Μετά σωριάστηκε, όπως
ένα φύλλο που πέφτει. Χωρίς κανένα θόρυβο έπεσε στην άμμο.

Μετά από λίγο, ο Saint-Exupery συνειδητοποιεί με τρόμο πως ξέχασε να

ζωγραφίσει το λουρί πάνω στο φίμωτρο για το πρόβατο. Έτσι ο μικρός
πρίγκηπας δε θα μπορεί να το στερεώσει πάνω στο πρόβατο. Κάθε φορά
λοιπόν που κοιτάει τα άστρα βασανίζεται από το ερώτημα, αν το
πρόβατο έφαγε την τριανταφυλλιά ή όχι. Ακολουθεί η τελευταία εικόνα.
Λέει λοιπόν:

130
Αυτό το τοπίο είναι για μένα το ωραιότερο και το λυπηρότερο στον
κόσμο... Εδώ εμφανίστηκε πάνω στην γη ο μικρός πρίγκηπας, και από
εδώ εξαφανίστηκε. Κοιτάξτε προσεκτικά αυτό τοπίο, για να μπορείτε με
βεβαιότητα να το αναγνωρίσετε πάλι, όταν μια μέρα θα διασχίζετε την
αφρικάνικη έρημο. Και άν τυχόν περάσετε από εκεί, μην βιαστείτε, σας
ικετεύω - περιμένετε λίγο, ακριβώς κάτω από το άστρο! Και αν έρθει
τότε προς το μέρος σας ένα παιδί, που γελά, αν έχει χρυσά μαλλιά, αν δεν
απαντά σ' αυτά που τον ρωτάτε, τότε δε θα είναι δύσκολο να μαντέψετε
ποιος είναι. Μη μ' αφήσετε τότε άλλο στην τόση λύπη μου: γράψτε μου
γρήγορα, πως είναι πάλι εδώ...

Αυτό το μέρος πρέπει νά τό συζητήσουμε

με μεγαλύτερη λεπτομέρεια, γιατί είναι
γεμάτο σύμβολα. Κατ' αρχάς να πούμε,
πως ο μικρός πρίγκηπας έπρεπε να
πεθάνει σαν άνθρωπος, για να μπορέσει
να επιστρέψει στο άστρο του. Λέει πως
το σώμα του είναι πολύ βαρύ για να
πάει μαζί μ' αυτό. Αυτό είναι ένα πολύ
περίεργο μοτίβο, γιατί αν δούμε τον μικρό
πρίγκηπα ως εσωτερική ψυχολογική
μορφή -ως σύμβολο τού εαυτού στον
Saint-Exupery- τότε δεν θα ήταν γι' αυτόν
αναγκαίο να αποθέσει το σώμα του. Θα
ήταν ήδη στην περιοχή τού ψυχικού, και θα μπορούσε να επιστρέψει
όποτε ήθελε, να ξανάρθει στη γη, να ξαναπάει. Είχε έρθει κάτω
συρόμενος από ένα σμήνος πουλιών. Είχε επομένως μια κάποια
σωματικότητα. Δεν μπορούσε να πετάξει ή απλά να πέσει στη γη, αλλά
χρειαζόταν την βοήθεια των πουλιών. Είναι περίεργο πως δεν του
ξανάρθε αυτή η ιδέα. Αυτό όμως που θέλω να τονίσω είναι πως
αποτελείται από ψυχή και σώμα. Δεν είναι ένα περιεχόμενο του
ασυνειδήτου που έμεινε στο επέκεινα, δηλαδή μέσα στο ασυνείδητο,
αλλά είχε ως ένα βαθμό ενσαρκωθεί στην περιοχή του ανθρώπινου.
Είχε γίνει πραγματικός, και αυτό δείχνει πως αυτό το σύμβολο είναι
ένα μείγμα παιδικής σκιάς και συμβόλου του εαυτού. Ο μικρός
πρίγκηπας είναι κατά κάποιο τρόπο ένα σύμβολο που δεν είναι ξεκάθαρο.
Εν μέρει είναι η παιδική σκιά που είναι ενσαρκωμένη, και εν μέρει
σύμβολο του εαυτού, που δεν είναι ενσαρκωμένο. Ως σύμβολο τού

131
εαυτού βρίσκεται στο επέκεινα και είναι αιώνιος, και δεν υπάρχει γι'
αυτόν θάνατος, αλλά μόνο η εμφάνιση και η εξαφάνιση από τον χώρο
αυτό. Όπως ακριβώς μια εμπειρία τού εαυτού μας έρχεται και μετά πάλι
χάνεται. Αν θεωρήσουμε πως το σύμβολο τού μικρού πρίγκηπα είναι ο
εαυτός, αυτό σημαίνει πως μερικές φορές αγγίζει την περιοχή τής
ανθρώπινης συνειδήσεως και μετά πάλι εξαφανίζεται. Εφόσον όμως έχει
σώμα, πάει να πει πως ενσαρκώθηκε μέσα μας, στο βασίλειο μας.
Έγινε ορατό και ακουστό (το σύμβολο) μέσω των πράξεων μας, έγινε ένα
μέρος από μας, και αυτό το γεγονός κάνει το πρόβλημα δύσκολο. Το
φίδι σκοτώνει την σκιά, γιατί μόνο αυτό το σώμα μπορεί να
δηλητηριάσει, και έτσι να ελευθερώσει το σύμβολο του εαυτού από
το σώμα στο οποίο κατοικούσε. Η άλλη δυνατότητα θα ήταν να
συνεχιζόταν η ενσάρκωση, και το σύμβολο τού μικρού πρίγκηπα να
εκπτυσσόταν σε ένα άλλο, ενήλικο επίπεδο. Στο ενδιάμεσο αυτό στάδιο
όμως, η ανάπτυξη διακόπτεται ξαφνικά, αφού το φίδι σκοτώνει τον μικρό
πρίγκηπα.

Ο Saint-Exupery περιγράφει
πολύ ποιητικά την συνάντηση
αυτή: την στιγμή ακριβώς που
ο ίδιος είναι σε θέση να
επιδιορθώσει την μηχανή του
και να επιστρέψει στον
ανθρώπινο κόσμο και τους
συναδέλφους του, ο μικρός
πρίγκηπας αποφασίζει να
εγκαταλείψει την γη. Ο Saint-
Exupery ταξιδεύει προς τον
ανθρώπινο κόσμο, και ο άλλος προς το επέκεινα. Επειδή η ιστορία αυτή
είναι από την αρχή κιόλας ένα μείγμα σωστού και μοιραίου
συμβολισμού, δεν ξέρουμε αυτή την στιγμή, αν το ταξίδι αυτό, των δυο
τους, είναι μια θετική εξέλιξη. Θα μπορούσαμε να πούμε πως τώρα,
μετά την εμπειρία του εαυτού και του επέκεινα, ο Saint-Exupery
μπορεί να επιστρέψει στην κανονική του προσαρμογή στον κόσμο.
Και το σύμβολο του εαυτού, το οποίο ήταν προορισμένο να τον
συναντήσει μόνο σε αυτή την αποφασιστική στιγμή, μπορεί να
επιστρέψει εκεί από που ήρθε. Αυτό θα ήταν μια θετική πτυχή αυτής
της τραγικής στιγμής. Γίνεται όμως ταυτόχρονα αισθητό πως το

132
γεγονός είναι αρνητικό, αφού ο Saint-Exupery δεν επιστρέφει στον
κόσμο προσαρμοσμένος, αλλά ακολουθεί, λίγο αργότερα, τον μικρό
πρίγκηπα στο επέκεινα. Μπορούμε να πούμε πως η αναχώρηση δεν
έλαβε χώρα στην πραγματικότητα, ή πως δεν ήταν ολοκληρωμένη.
Δεν χώρισαν πραγματικά. Το ανθρώπινο μέρος, ο Saint-Exupery
δηλαδή, ακολούθησε το άλλο μέρος, και για τον λόγο αυτό, η αναχώρηση
του μικρού πρίγκηπα είναι μια ένδειξη για τον επερχόμενο θάνατο τού
Saint-Exupery. Σ' αυτά να προστεθεί και το γεγονός πως ο Saint-Exupery
δεν αποδέχτηκε τον αποχαιρετισμό, όπως φαίνεται από τα λίγα λόγια στο
τέλος:

Και αν έρθει τότε προς το μέρος σας ένα παιδί, που γελά, αν έχει χρυσά
μαλλιά, αν δεν απαντά σ' αυτά που τον ρωτάτε, τότε δε θα είναι δύσκολο
να μαντέψετε ποιος είναι. Μη μ' αφήσετε τότε άλλο στην τόση λύπη μου:
γράψτε μου γρήγορα, πως είναι πάλι εδώ...

Ο Saint-Exupery δεν είχε παραδοθεί. Δεν μπορεί να αποδεχθεί τον

αποχαιρετισμό, αν και είναι σχεδόν απίθανο πως ο μικρός πρίγκηπας
θα ξανάρθει. Δεν θυσίασε την σχέση. Αυτό είναι μια άλλη μοιραία
ένδειξη. Γιατί όταν κανείς δεν θυσιάζει μια τέτοια εμπειρία, αφού την
έχει βιώσει, παραμένει μια συνεχής τάση προς τον θάνατο και μια
εμμονή για το επέκεινα του ασυνειδήτου, με την ελπίδα να βιώσει
πάλι αυτή την εμπειρία.

Αυτή είναι μια πολύ επικίνδυνη και χαρακτηριστική εμπειρία. Ανήκει

στην νεύρωση του Puer aeternus, ο οποίος είναι πολύ κοντά στο
ασυνείδητο, και για τον λόγο αυτό έχει βίαια βιώματα, που συχνά του
μεταδίδουν ένα θετικό αίσθημα ζωής. Δεν μπορεί όμως να τα αφήσει.
Κάθεται απλά και περιμένει την εμπειρία να ξανάρθει. Και όσο πιο πολύ
κάθεται κανείς και περιμένει, τόσο πιο δύσκολο γίνεται για την
εσωτερική εμπειρία να πλησιάσει την συνείδηση, γιατί η ουσία τής
εμπειρίας αυτής είναι να έρχεται με καινούργια μορφή. Η εμπειρία
του εαυτού δεν επαναλαμβάνεται, αλλά αναδύεται σε εκείνες τις στιγμές
απελπισίας, όταν δεν αντέχει κανείς πια να περιμένει. Έχει στραφεί προς
μια εντελώς άλλη κατεύθυνση, και στέκει μπροστά μας σε μια άλλη
μορφή. Επειδή είναι η ζωή και η ανανέωση τής ζωής και ο ποταμός
της ζωής, δεν μπορεί να επαναληφθεί. Θα ήταν μια αντίφαση προς
την αληθινή ουσία της. Έτσι λοιπόν, αν κάποιος είχε την εμπειρία του

133
εαυτού, ο μοναδικός δρόμος να μην δηλητηριαστεί κανείς μετά από
αυτό και να πάρει λάθος δρόμο, είναι να αφήσει την εμπειρία, να την
αποστραφεί, μάλιστα να την ξεχάσει - και να στραφεί προς την
επόμενη υποχρέωση (ευθύνη) του. Όσο πιο πολύ το εγώ τήν αναπολεί
και θέλει να την ξαναέχει, τόσο πιο πολύ την διώχνει με την εγωτική
του επιθυμία. Με τις θετικές ερωτικές και συναισθηματικές εμπειρίες
είναι το ίδιο: άνθρωποι που κάθε φορά που έχουν μια θετική εμπειρία,
έχουν από τους άλλους παιδιάστικες απαιτήσεις, θέλουν πάντα να
επαναλαμβάνουν, να πιέσουν τα πράγματα, ώστε να συμβούν όλα με
τον ίδιο τρόπο. Λένε: “Ας κάνουμε την ίδια βαρκάδα, γιατί ήταν
πανέμορφη, την μαγική εκείνη Κυριακή.” Μπορούμε να είμαστε
σίγουροι πως θα καταλήξει σε μια μεγάλη απογοήτευση. Μπορείτε να το
προσπαθήσετε, έτσι απλά για να δείτε ότι δεν γίνεται. Αποδεικνύεται
(από την επανάληψη) πάντα πως το εγώ δεν ήταν ικανό να
επεξεργαστεί την εμπειρία του εαυτού με ωριμότητα, αλλά
αποδεικνύεται πως ξυπνάει κάτι σαν παιδική απληστία. Η θετική
εμπειρία προκάλεσε αυτή την νηπιακή στάση-αυτός δηλ είναι ο
θησαυρός τον οποίο θέλει κανείς να κρατήσει. Όταν κανείς έχει μια
τέτοια αντίδραση, διώχνει τον θησαυρό για πάντα, και δε θα
ξανάρθει. Όσο πιο πολύ τον ποθεί και τον ζητά κανείς, τόσο πιο πολύ
βυθίζεται σε μια σπασμωδική, ακόρεστη κατάσταση συνειδήσεως,
και τόσο πιο απελπιστική γίνεται η κατάσταση.

Το ίδιο ισχύει και για το έργο του

καλλιτέχνη, που μέσω της έμπνευσης
από το ασυνείδητο δημιούργησε κάτι
εξαιρετικά όμορφο, και θέλει να
συνεχίσει να δημιουργεί με το ίδιο
στιλ. Το έργο ήταν μια επιτυχία,
γίνεται αντικείμενο θαυμασμού, και
ο καλλιτέχνης αισθάνεται πως πέτυχε
κάτι και πως δημιούργησε κάτι
πολύτιμο. Θέλει να το επαναλάβει, να το ζωγραφίσει ή να το γράψει
με τον ίδιο τρόπο, αλλά έχει φύγει! Η δεύτερη, τρίτη, τέταρτη
παραλλαγή είναι ένα τίποτα - η θεϊκή ουσία έχει εξαφανιστεί, το πνεύμα
έφυγε από το μπουκάλι, και αυτός δεν μπορεί να το ξαναβάλει μέσα.
Συχνά συμβαίνει, νέοι άνθρωποι να δημιουργούν κάτι που γίνεται μεγάλο
“χιτ”, και κατόπιν μένουν για πολύ καιρό άγονοι, γιατί δεν μπορούν να

134
επιστρέψουν στην πηγή. Μια εγωτική επιθυμία έχει εισχωρήσει
μυστικά. Αυτή είναι η πτώση των “παιδιών θαυμάτων”, των εξαιρετικά
χαρισματικών παιδιών, που μένουν σε κάποια στιγμή στείρα, γιατί δεν
μπορούν να βγουν από αυτή την δυσκολία. Η μοναδική λύση είναι
αποστρέψουν την προσοχή τους, και ούτε για μια στιγμή να μην
κοιτάξουν πίσω. Ο Saint-Exupery όμως κοιτάζει πίσω, -“γράψτε μου
αμέσως, αν είναι πάλι εκεί...”- σαν να έλπιζε συνεχώς να ξαναέχει
αυτή την εμπειρία. Αυτό είναι μοιραίο.

Το φίδι δαγκώνει τον μικρό πρίγκηπα στην φτέρνα, ένα σημείο όπου
κανονικά θα δάγκωνε ένα φίδι. Αλλά η φτέρνα είναι και ένα μυθολογικό
μοτίβο. Γνωρίζεται την αχίλλειο πτέρνα, το μοναδικό τρωτό σημείο του
Αχιλλέα. Πολλές άλλες θεότητες που λυτρώνουν, δέχτηκαν πληγές στα
πόδια τους. Ένα παράδειγμα είναι ο Φιλοκτήτης, περί του οποίου γράφει
ο Karl Kerenyi στο δοκίμιο του “Ήρως Ιατρός”. Εκεί μάζεψε όλο το
υλικό από την ελληνική γραμματεία περί θεραπευτών θεών και
δαιμόνων: Ασκληπιός, Χείρων κτλ, που όλοι τους είχαν πληγωθεί, και γι'
αυτό μπορούσαν να θεραπεύουν. Πρέπει κανείς να πληγωθεί για να
γίνει θεραπευτής. Αυτό είναι μια εικόνα ενός παγκόσμιου μυθολογικού
μοτίβου, που περιγράφεται στο βιβλίο του Mircea Eliade περί μύησης
των θεραπευτών και σαμάνων. Κανείς δεν μπορεί να γίνει κάτι από τα
δυο χωρίς προηγουμένως να έχει πληγωθεί: είτε ο μυητής θα κάνει μια
τομή και θα τοποθετήσει μαγικούς λίθους μέσα στο σώμα του, είτε θα
ριφθεί ένα ακόντιο στον λαιμό του, ή κάτι παρόμοιο. Τα βιώματα είναι
συνήθως εκστατικά - άστρα ή πνευματόμορφοι δαίμονες τους χτυπούν ή
τους κόβουν. Σε κάθε περίπτωση όμως πρέπει να τρυπηθούν ή να κοπούν
πριν γίνουν θεραπευτές, γιατί μόνο έτσι αποκτούν την ικανότητα να
θεραπεύουν άλλους.

Αν ο σκοπός ήταν μόνο να γνωρίσει κανείς την διαδικασία του πόνου,

της πληγής και της αποθεραπείας της, τότε θα μπορούσε ο καθένας από
μας να γίνει θεραπευτής ή σαμάνος, γιατί ο καθένας από μας έχει κάποτε
υποφέρει. Αυτό όμως που είναι σημαντικό, είναι το εν λόγω πρόσωπο
να καταφέρει να υπερβεί και τον πόνο, αφού έχει πληγωθεί. Οι
ιθαγενείς στις πολικές περιοχές εντοπίζουν την διαφορά μεταξύ ενός
συνηθισμένου ανθρώπου που υποφέρει και ενός θεραπευτή, στο γεγονός
ότι ο θεραπευτής βρίσκει τον δρόμο, χωρίς καμιά εξωτερική βοήθεια,
να ξεπεράσει τον πόνο και να βγει από την δυσκολία του. Μπορεί να

135
ξεπεράσει τον δικό του πόνο, βρίσκει ένα δημιουργικό δρόμο για να βγει,
και αυτό σημαίνει πως βρίσκει το δικό του μοναδικό φάρμακο. Ο Eliade
διηγείται την ιστορία ενός επιτυχημένου κυνηγού ταράνδων, ο οποίος
προμήθευε με φαγητό την φυλή του, και για τον λόγο αυτό τον
θεωρούσαν μεγάλο άνδρα. Αυτός ποτέ δεν είχε σκεφτεί να γίνει σαμάνος.
Σε κάποια στιγμή όμως παθαίνει μια νεύρωση, που τον εμποδίζει από το
κυνήγι. Τότε ανακαλύπτει πως η αρρώστεια εξαφανίστηκε μόλις έμαθε
να χτυπά το τύμπανο όπως το κάνουν οι σαμάνοι. Μόλις αρχίζει λοιπόν
να ασκεί την πράξη των σαμάνων, να καλεί τα πνεύματα και να
κατασκευάζει το φάρμακο, θεραπεύει τον εαυτό του. Αφού λοιπόν
θεράπευσε τον εαυτό του, δεν κάνει πια τον σαμάνο, και πάει πάλι για
κυνήγι. Τότε η αρρώστια επιστρέφει, και αυτός απρόθυμα αρχίζει να
ασχολείται πάλι μαζί της και γίνεται θεραπευτής, γιατί αυτός είναι
προφανώς ο μόνος τρόπος για να μείνει υγιής. Ενάντια στην επιθυμία και
την θέληση του, σταματά το κυνήγι για πάντα. Το παράδειγμα μας
δείχνει πολύ καλά πώς ένας άνθρωπος αναγκάζεται να βρει το δικό του
φάρμακο, αφού μια νεύρωση τον έχει προσβάλει, και τον έχει σπρώξει
στην πράξη της θεραπείας. Όταν ο κυνηγός αρρώστησε για πρώτη φορά,
αναζήτησε φυσικά την βοήθεια ενός σαμάνου που προσπάθησε να τον
θεραπεύσει. Κανένας σαμάνος όμως δεν μπόρεσε να τον θεραπεύσει.
Έπρεπε να θεραπεύσει τον εαυτό του, να εξασκήσει τις πράξεις των
σαμάνων, και μετά μπόρεσε να θεραπευθεί. Ο θεραπευτής ήρωας είναι
επομένως εκείνος, ο οποίος βρίσκει ένα δημιουργικό διέξοδο, ένα δρόμο
που δεν είναι ακόμα γνωστός και δεν ακολουθεί κανένα σχήμα.
Κανονικοί άρρωστοι άνθρωποι ακολουθούν ένα συνηθισμένο σχήμα,
αλλά ο σαμάνος δεν μπορεί να θεραπευθεί με τις κοινές μεθόδους.
Πρέπει να βρει τον ιδιαίτερο δρόμο, τον μοναδικό που του ταιριάζει.
Η δημιουργική προσωπικότης, που είναι ικανή γι' αυτό, γίνεται
θεραπευτής, και αναγνωρίζεται από τους συναδέλφους της.

Νομίζω πως αυτή είναι η πιο πειστική και η πιο απλή ερμηνεία του
μοτίβου. Μπορούμε όμως να το δούμε και αλλιώς. Και έτσι
παρουσιάζεται και στην ιστορία μας.

Όταν ο εαυτός και το εγώ συναντηθούν και έρθουν σε επαφή, ποιος

πληγώνεται; Με το που θα συναντηθούν θα πληγωθούν και οι δυο.
Γιατί η συνάντηση με το εγώ είναι μια πληγή για το σύμβολο του εαυτού,
και για το εγώ, η συνάντηση με τον εαυτό είναι μια πληγή. Αυτά τα δυο

136
δεν μπορεί να συναντηθούν χωρίς να προκαλέσουν ζημιά το ένα στο
άλλο. Ο τρόπος με τον οποίο ζημιώνεται ο εαυτός είναι να γίνει μια
μερική πραγματικότητα, αντί να είναι μια εν δυνάμει ολότητα. Στο
εξατομικευμένο πρόσωπο γίνεται εν μέρει πραγματικός, στις πράξεις και
τα λόγια τού προσώπου αυτού, που πραγματώνουν τον εαυτό. Αυτό είναι
βέβαια ένας περιορισμός για τον εαυτό και τις δυνατότητες του. Το εγώ
από την άλλη πληγώνεται, γιατί στη ζωή του αναδύεται κάτι μεγαλύτερο.
Για τον λόγο αυτό λέει ο Jung, πως σημαίνει μεγάλο πόνο η είσοδος στην
διαδικασία της εξατομίκευσης. Προκαλεί μια μεγάλη πληγή, γιατί, για
να το πούμε απλά, χάνουμε την ικανότητα να καθορίζουμε την ζωή
μας βάσει των θελημάτων μας.

Όταν παίρνουμε στα σοβαρά το ασυνείδητο και την διαδικασία

εξατομίκευσης, βιώνουμε περιορισμούς στην ελευθερία μας να
παίρνουμε αποφάσεις. Αν σκεφτόμαστε πχ να πάμε κάπου, και το όνειρο
λέει όχι, πρέπει να παραιτηθούμε από την σκέψη μας. Μερικές φορές
είναι εντάξει, αλλά μερικές φορές είναι πολύ εκνευριστικές τέτοιες
αποφάσεις. Το να μην βγει κανείς το βράδυ ή να μην πάει κάποιο ταξίδι,
δεν είναι και τόσο σπουδαίο. Υπάρχουν όμως πολύ πιο σοβαρές
υποθέσεις, όπου επιθυμούμε κάτι πάρα πολύ, αλλά το ασυνείδητο
εκδηλώνει ξαφνικά την διαφωνία του. Αισθανόμαστε συντετριμμένοι,
σαν σε μια παγίδα ή φυλακή κλεισμένοι, σαν πάνω στο σταυρό
καρφωμένοι. Με όλη μας την καρδιά και με όλες μας τις αισθήσεις
θέλουμε κάτι, και το ασυνείδητο είναι εναντίον.

Αυτές οι στιγμές είναι φυσικά μια εμπειρία έντονου πόνου, που

προέρχεται από την συνάντηση με τον εαυτό. Αλλά και ο εαυτός
υποφέρει, γιατί βρίσκεται ξαφνικά εγκλωβισμένος στην
πραγματικότητα μιας συνηθισμένης ανθρώπινης ζωής. Γι΄ αυτό
παραπέμπει ο Jung σε ένα λόγο του Χριστού από τις απόκρυφες Πράξεις
κατά Ιωάννη: ο Χριστός βρίσκεται στο μέσο των Αποστόλων που
χορεύουν και λέει: «Είναι τον ανθρώπινό σας πόνο που θέλω να
υποφέρω». Αυτός είναι ο πιο απλός τρόπος να το εκφράσει. Όταν η θεϊκή
μορφή δεν βρίσκεται σε επαφή με κάποιον άνθρωπο, δεν υποφέρει. Η
θεϊκή μορφή επιθυμεί να βιώσει τον ανθρώπινο πόνο - και όχι μόνο τον
επιθυμεί αλλά και τον προκαλεί. Ο άνθρωπος δε θα υπέφερε αν δεν
ήταν συνδεδεμένος με κάτι μεγαλύτερο. Ή θα υπέφερε σαν ζώο,
δηλαδή θα αποδεχόταν την μοίρα και θα πέθαινε. Όταν υποτάσσεται

137
κανείς σαν ζώο σε ό,τι συμβαίνει, τότε δεν υποφέρει έντονα, αλλά ο
πόνος του είναι αμβλύς. Τα αποδέχονται τα πράγματα όπως είναι: σε
κάποιο ατύχημα χάνεται ένα πόδι, και αυτά κουτσαίνουν με τα τρία.
Τυφλώνονται και προσπαθούν να συνεχίσουν χωρίς μάτια τη ζωή τους,
αλλά πιθανόν θα πεθάνουν. Αυτά συμβαίνουν συνεχώς στην φύση, αλλά
ο άνθρωπος αισθάνεται συνειδητά τι του συμβαίνει. Έχει μια μεγαλύτερη
ικανότητα για να υποφέρει, γιατί είναι πιο συνειδητός. Αν του
ακρωτηριάσουν τα πόδια ή αν τυφλωθεί, το αίσθημα είναι πιο βαθύ
και πιο έντονο, γιατί έχει πιο πολύ εγώ, και λόγω αυτού την
ικανότητα να επαναστατεί εναντίον της μοίρας. Αν έχετε δουλέψει με
ανθρώπους που είχαν δεχθεί τρομερά χτυπήματα της μοίρας, θα έχετε
βέβαια δει τι υπόβαθρο προσφέρει αυτό. Τέτοιοι άνθρωποι λένε: «Δεν
μπορώ να το αποδεχθώ! Δεν μπορώ! Γιατί να συμβεί σε μένα; Δεν
είναι δυνατόν να πάνε πίσω τα πράγματα, αλλά δεν μπορώ να το
αποδεχθώ!» Το ζώο δεν δείχνει μια τέτοια ένταση στον πόνο του.
Προσπαθεί να συνεχίσει την ζωή του μέχρι να πεθάνει. Προσπαθεί να
κινηθεί, ακόμα και όταν τα πίσω πόδια του είναι παραλυμένα, και
πεθαίνει γιατί κάποιο άλλο ζώο θα το φάει. Ένα γρήγορο και
ευπρόσδεκτο τέλος. Για μας είναι χειρότερα τα πράγματα, γιατί λόγω της
σύγχρονης ιατρικής, ο άνθρωπος δεν πεθαίνει τόσο γρήγορα. Μας
φροντίζουν στα νοσοκομεία, και τότε εμφανίζεται το πρόβλημα: Τι
σημαίνει αυτό; Γιατί πρέπει να συνεχίσω να ζω; Σε τέτοιες περιπτώσεις ο
πόνος γίνεται πιο έντονος και τρομερός. Γίνεται θρησκευτικό πρόβλημα.
Μπορούμε να πούμε πως ο άνθρωπος είναι πιο ανοικτός στον αληθινό
και έντονο πόνο, και ο λόγος είναι πως μέσα μας είναι κάτι που
σκέφτεται πως τα πράγματα δε θα΄ πρεπε να είναι έτσι. Αν όμως είναι
μέρος τής ζωής μου και μάλιστα αναπόφευκτο, τοτε πρέπει να ξέρω τι
σημαίνει. Αν γνωρίζω το νόημά του, μπορώ να αποδεχθώ τον πόνο,
αλλιώς όχι. Είδα ανθρώπους που αποδέχθηκαν ό,τι τους συνέβαινε, με
μια κατάφαση και ηρεμία, εφόσον έβλεπαν ένα νόημα στην κατάσταση.
Αν και ο πόνος δεν σταματούσε, είχαν ένα είδος ήσυχου νησιού μέσα
τους, γιατί τους ελάφρυνε το αίσθημα πως γνωρίζουν γιατί υποφέρουν.
Για να βρούμε όμως ένα λογο για τον πόνο αυτό, πρέπει να
ακολουθήσουμε τον δρόμο της εξατομίκευσης μας, γιατί ο λόγος για
τον καθένα είναι διαφορετικός και μοναδικός. Για τον λόγο αυτό
πρέπει να βρει κανείς αυτή την μοναδική σημασία. Γι΄ αυτό
διερευνώντας το ερώτημα περί του νοήματος του πόνου σας,

138
διερευνάτε και το νόημα της ζωής σας. Ψάχνετε να βρείτε ένα
μεγαλύτερο σχέδιο στη ζωή σας. Αυτό υποδεικνύει και το γιατί ο
πληγωμένος θεραπευτής είναι αρχέτυπο του εαυτού -μια από τις πιο
διαδεδομένες εικόνες του- και γιατί βρίσκεται στην βάση όλων των
αληθινών διαδικασιών θεραπείας.

Με έχουν ρωτήσει, αν το βάσανο που

γίνεται αποδεκτό, μπορεί να γίνει ένα
μέσο επικοινωνίας με τον εαυτό. Αυτό
εξαρτάται από το εάν η αποδοχή γίνεται
με τον σωστό τρόπο. Αν η αποδοχή είναι
αποτέλεσμα παραίτησης, τότε δεν
ενεργεί. Πολλοί άνθρωποι αποδέχονται
τα βάσανα τους, αλλά ωθούνται από
την παραίτηση. Τα βολεύουν λοιπόν
έτσι, και η αποδοχή είναι άχρηστη.
Πρέπει να είναι μια θετική αποδοχή. Το νόημα εμφανίζεται μόνο τότε
όταν η αποδοχή είναι πραγματική. Η γενική εικόνα της διαδικασίας
αυτής είναι αυτή ενός ατελείωτου αγώνος τον οποίο ακολουθεί η στιγμή
τής χάρης, κατά την οποία η αποδοχή καθίσταται ξαφνικά δυνατή και το
νόημα αποκαλύπτεται. Δεν μπορούμε να πούμε τι προηγείται. Κάποτε
προηγείται το νόημα και ακολουθεί η αποδοχή. Άλλοτε αποφασίζει
κανείς να το αποδεχθεί, και την στιγμή αυτή ξεκαθαρίζει το νόημα.

Αν και η αντίληψη πως η οδύνη είναι πολύτιμη, έχει στον

Χριστιανισμό μια μακρά και πλούσια παράδοση, μεταξύ των
Χριστιανών συναντά κανείς παρατημένους. Είναι εν τέλει θέμα
πίστης: άνθρωποι με ζωντανή πίστη αποδέχονται την οδύνη χωρίς
παραίτηση, γιατί την καταλαβαίνουν, και αυτό τους αρκεί. Όπου
όμως μια ξύλινη πίστη προσπαθεί να αποδεχθεί την οδύνη -έτσι όπως
κηρυσσόταν και κηρύττεται ακόμα-, “επειδή ο Χριστός έπαθε πάνω
στον σταυρό”, η αποδοχή δεν έχει καμιά χρησιμότητα, και ο εν λόγω
άνθρωπος (που υποφέρει) δεν έχει καταλάβει τίποτα, αφού κηρύττει
αναφερόμενος μόνο στην συνείδησή του, και πίσω από το κήρυγμα
δεν υπάρχει καμιά εμπειρία.

139
Ας στραφούμε τώρα στην τελευταία εικόνα του βιβλίου μας, την πιο
τραγική απ' όλες, που είναι χωρίς χρώμα, και που εκτός από το άστρο
περιέχει μόνο δυο γραμμές που υπονοούν το τοπίο. Είναι χωρίς ζωή και
χωρίς συναισθηματική συμμετοχή. Αυτή έχει αποτραβηχτεί. Από που
έχει αποτραβηχτεί; Στην αρχή υπήρχαν ακόμα πολύ χρωματιστές εικόνες.
Και ήταν πάνω απ' όλες εκείνη, που και ο Saint-Exupery ονόμασε
“διεισδυτική”, αυτή με τα Baobab (δέντρο που ο καρπός τους λέγεται και
ψωμί των πιθήκων), και για την οποία λέει πως την έχει ζωγραφίσει πολύ
καλύτερα και έχει πιο πολύ χρώμα. Και τώρα έχουμε μια ζωγραφιά χωρίς
καθόλου χρώμα. Είναι μια εικόνα τής μοναξιάς μετά τον αποχαιρετισμό.
Η εικόνα δείχνει το σημείο διασταύρωσης δυο αμμόλοφων, και το άστρο,
όπου υπονοείται πως γύρισε ο μικρός πρίγκηπας. Είναι μια εικόνα της
μοναξιάς η οποία έχει παραμείνει. Είναι φυσιολογικό να αισθάνεται
κανείς μόνος και χωρίς ζωτικότητα, μετά την φυγή του μικρού πρίγκηπα.
Δεν είναι κανένα άσχημο σύμπτωμα, αλλά κάτι φυσιολογικό: μια έρημος
χωρίς ζωή - αυτή είναι η αίσθηση που μένει όταν φύγει η θεότης! Θα
έλεγα πως η ζωγραφιά αυτή εκφράζει την απογοήτευσή του, και γι' αυτό
ορθώς μεταδίδει το κενό και την λύπη. Είναι μια λιτή και αταίριαστη
παράσταση τής απογοήτευσης και τής μοναξιάς. Πρέπει να το σκεφτεί
πρώτα κανείς, γιατί δεν βιώνει κατευθείαν τον τόνο του συναισθήματος.
Προσπαθήστε μια φορά να σχεδιάσετε το πως αισθάνεσθε, όταν σας
έχουν εγκαταλείψει οι θεοί, και θα δείτε -το ελπίζω για το καλό σας- πως
η φαντασία σας εκφράζεται με πιο πολύ ζωντάνια απ' ότι εδώ.
Απαιτείται μια καλλιτεχνική προσπάθεια -και ο Saint-Exupery ήταν
καλλιτέχνης- για να εκφρασθεί η μοναξιά τής ερήμου. Ζωγραφίστε μια
πλατιά πεδιάδα και βάλτε το αίσθημα της ατμόσφαιρας εκεί μέσα, το
τίποτα, και προσπαθήστε να εκφράσετε την λυπηρή ψύχρα του ουρανού,
απ' όπου μόνο ένα αστέρι κοιτάει την γη με το ψυχρό του φως. Όλοι σας
έχετε δει εικόνες χαμού και απογοήτευσης, που σας σφίγγουν την καρδιά,
όπου αισθανθήκατε την απώλεια, την απογοήτευση και το κενό, αλλά δεν
είναι έτσι. Εδώ πρέπει να βάλετε ολόκληρη την φαντασία σας σε
λειτουργία για να αισθανθείτε τι θέλει να εκφράσει. Σκέφτεστε πως
πρέπει να είναι η μοναξιά, αλλά δεν σας αγγίζει και δεν σφίγγεται η
καρδιά σας, γιατί η εικόνα δεν έχει χρώμα. Γιατί δεν την έκανε γκρίζα;
Αν είχε χρησιμοποιήσει ένα λυπηρό γκρίζο, ίσως θα σας έπιανε ένα
αίσθημα λύπης. Γιατί δεν έκανε τον ουρανό να φαίνεται σαν ένας άπειρος
χρωματιστός κύκλος, η θέα του οποίου σε παγώνει; Εδώ δεν αισθάνεσθε

140
ούτε παγωμένοι ούτε λυπημένοι. Πρέπει να αντικαταστήσετε την
αντίδραση αυτή με την σκέψη. Κάτι λείπει. Είναι απλά νεκρό - ούτε
καν μια απογοήτευση, ούτε λύπη! Η περιγραφή μέσα στο βιβλίο είναι
βέβαια γεμάτη νοσταλγία, αλλά όχι η ζωγραφιά. Αν και η ζωγραφιά
δείχνει μια λαχτάρα, είναι πολύ παιδιάστικη. Εκεί είναι απλά η ελπίδα ότι
θα πάρει πίσω αυτό που έχασε: “Σε παρακαλώ, γράψε μου το
γρηγορότερο δυνατό...” Μπορεί να φανταστεί κανείς πως κάποιος
χρησιμοποιεί μια κάρτα, το πιο φτηνό μέσο, παρακαλώντας να
πληροφορηθεί πχ από τήν αστυνομία για κάποιον που αγνοείται. Πέραν
όμως από την επιθυμία του παιδιού να ξαναπάρει πίσω το παιχνίδι του,
και την φτωχή έκφραση αυτού του αισθήματος, ο αποχαιρετισμός δεν
έχει καθόλου ένταση. Ίσως να μην είχε συνειδητοποιήσει πως ήταν θεός.
Αλλιώς δε θα παρακαλούσε να τον πληροφορήσουν με τον τρόπο αυτό.
Φανταζόμαστε μια έκκληση στον κόσμο, να με πληροφορήσει, “αν
βρείτε τον θεό μου”. Και πάλι ερχόμαστε αντιμέτωποι με το σβηστό
ηφαίστειο. Η συναισθηματική ένταση δεν είναι αρκετή, και αυτός είναι ο
κίνδυνος-μια κατάσταση χαρακτηριστική για ένα πρόσωπο, η αντίδραση
τού οποίου σε τέτοιες καταστάσεις είναι απλά να πει “ωχ, ναι, ναι”.
Μερικές φορές είναι απλά μια προσποίηση και υποτυπώδης αντίδραση.
Δείχνετε πως δεν έχετε κανένα συναίσθημα, από τα κρύα σας όμως χέρια
και άλλα συμπτώματα συμπεραίνεται πως το συναίσθημα είναι παρόν.
Αλλά δεν έχει κάποια ενέργεια, γιατί είναι προσποίηση. Αλλά αν
πράγματι δεν έχετε κανένα συναίσθημα -όταν το ηφαίστειο είναι καμένο-
τότε τα πράγματα είναι επικίνδυνα.

Θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς πως ο Saint-Exupery ήταν

διαισθητικός, και είχε θεωρήσει την εμπειρία αυτή ως ένα επεισόδιο που
έπρεπε να τελειώσει, όπως και η καταναγκαστική του προσγείωση στην
έρημο. Δεν διαποτίζει ολόκληρο το βιβλίο ένα αίσθημα πως η εμπειρία
θα διαρκέσει για λίγο και μετά θα τελειώσει; Δε θα μπορούσε η φτώχεια
της εικόνας μαζί με την εμπειρία, να αφήσει ένα αίσθημα, πως δεν
υπάρχει απογοήτευση, πως όλα έπρεπε να φτάσουν σε ένα τέλος και πως
ο ίδιος δεν μπορεί να κάνει τίποτα; Αυτή η υπόθεση όμως θα έδινε
μεγάλο βάρος στην διάνοια, και αυτό θα ήταν μια ανώμαλη αντίδραση
για τον Saint-Exupery. Φανταστείτε πως αγαπάτε κάποιον, και αυτός
πεθαίνει από μια ανίατη ασθένεια. Η διάνοια σας το ξέρει! Ξέρει πως η
εμπειρία αυτή πρέπει να τελειώσει. Η σχέση πρέπει να τελειώσει, ο
γιατρός σας είχε προειδοποιήσει πως ο ασθενής έχει μόνο τρεις βδομάδες

141
ζωή, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχετε καμιά συναισθηματική
αντίδραση. Ακόμα και όταν γνωρίζετε πως η σχέση σας αναπόφευκτα
τελειώνει, το συναίσθημα σας δεν παύει εξαιτίας αυτού. Αυτό είναι το
θέμα. Είναι σαφές πως, μια εμπειρία όπως αυτή που ο Saint-Exupery είχε
στην έρημο με τον μικρό πρίγκηπα, έπρεπε να τελειώσει. Η εμπειρία μας
διδάσκει πως τα πράγματα είναι έτσι. Αλλά αυτή ακριβώς είναι η
αδυναμία μιας προσωπικότητας όπως ήταν ο Saint-Exupery. Άνθρωποι
οι οποίοι αποκόπτονται από τα αισθήματα τους και το
συναισθηματικό τους επίπεδο, για να αποφύγουν τον πόνο, ή επειδή
είναι ανίκανοι να αισθανθούν και να πονέσουν, τα αντικαθιστούν όλα
αυτά με τον συλλογισμό. Λένε απλά: “εντάξει, έπρεπε να τελειώσει”.
Αυτό είναι ένα διανοητικό επιχείρημα, και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος
που λείπει η συναισθηματική ένταση. Το να είναι κανείς συνεχώς
διαποτισμένος από το αίσθημα τής προσκαιρότητος της ζωής, και για τον
λόγο αυτό να ετοιμάζεται διαρκώς για το τέλος , πριν αυτό πράγματι να
έχει φτάσει, είναι ένα χαρακτηριστικό του Puer aeternus. Όταν πιάνει πχ
φιλία με ένα κορίτσι, ο Puer γνωρίζει πως το τέλος θα είναι
απογοήτευση και αποχαιρετισμός. Έτσι λοιπόν δεν δίνεται με όλη του
την καρδιά στην εμπειρία. Αντί αυτού είναι πάντα έτοιμος να πει το
αντίο. Όσον αφορά την διάνοια, έχει δίκαιο, αλλά δεν ζει. Η διάνοια
έχει μεγάλη σημασία στην ζωή του, και δεν λαμβάνει υπόψη την μη
διανοητική πλευρά του ανθρώπου, η οποία δεν σκέφτεται συνεχώς
την οπισθοδρόμηση, απλά και μόνο γιατί αναμένεται μια
απογοήτευση. Γιατί δεν μπορούμε να πούμε: “Θα επέλθει φυσικά μια
απογοήτευση, γιατί όλες οι εμπειρίες τής ζωής είναι πρόσκαιρες, και
μπορούν να τελειώσουν με μια απογοήτευση, αλλά δε θέλουμε να το
προδικάσουμε. Θέλουμε να αφοσιωθούμε στην κατάσταση με όλη μας
την αγάπη, για όσο διαρκέσει.” Το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Δεν
χρειάζεται να είναι κανείς τρελός, και να πιστεύει μόνο στην τύχη, και να
πέφτει από τα σύννεφα όταν συμβεί κάτι, αλλά είναι μια τυπική και
αρρωστημένη αντίδραση, όταν κάποιος -με την προοπτική της οδύνης-
οπισθοδρομεί όντας στην αρχή ακόμα. Είναι κάτι που κάνουν πολλοί
νευρωτικοί. Προσπαθούν να προπονηθούν να μην υποφέρουν, με το να
υποθέτουν πως κάθε τι θα καταλήξει σε οδύνη. Το εν λόγω πρόσωπο
λέει: “Πάντα προ-βλέπω την οδύνη που έρχεται, και έτσι είμαι
εξοπλισμένος εναντίον της. Προσπαθώ να την παραστήσω στην
φαντασία μου.” Αυτό όμως κρατάει τον άνθρωπο μακριά από την ζωή.

142
Απαιτείται μια διπλή στάση: να γνωρίζει κανείς πως θα εξελιχθούν
τα πράγματα, και παρόλα αυτά να αφήνεται ολοκληρωτικά στην
εμπειρία. Αλλιώς δεν είναι ζωή αυτό το πράγμα. Η διάνοια τα
οργανώνει πριν συμβούν, ώστε να είναι κανείς προστατευμένος από την
οδύνη - ώστε να μην είναι απροετοίμαστος. Στην περίπτωση αυτή, η
διάνοια και η συνείδηση αφαίρεσαν πολλά από την ζωή. Αυτό ακριβώς
προσπαθεί να κάνει όλη την ώρα ο Puer aeternus. Δε θέλει να δοθεί
στη ζωή και προσπαθεί να την μπλοκάρει, με το να την
προγραμματίζει με την διάνοια του.

Μερικές φορές σκέφτομαι, πόσο πιο ζωντανοί θα ήταν αυτοί οι άνθρωποι

αν μπορούσαν να υποφέρουν! Αν δεν μπορούν να είναι ευτυχείς, ας είναι
τουλάχιστο δυστυχείς, πραγματικά δυστυχείς, και τότε θα ήταν
ανθρώπινοι. Αλλά πολλοί Pueri aeterni δεν μπορούν να είναι πραγματικά
δυστυχείς! Δεν έχουν την μεγαλοψυχία και το θάρρος, να εκτεθούν σε
μια κατάσταση, που θα μπορούσε να τους κάνει δυστυχείς. Σαν δειλοί
χτίζουν εκ των προτέρων γεφύρια, τα οποία θα χρησιμοποιήσουν για
να δραπετεύσουν. Υποψιάζονται την απογοήτευση για να μην
δεχθούν το χτύπημα, και αυτό είναι η άρνηση τους να ζήσουν.

Πως θα μπορούσε να εκφρασθεί το

περιτειχισμένο, απαρνημένο συναίσθημα; Αν
και το αρνείται κανείς, είναι όμως εκεί. Δεν το
βλέπω όμως, εκτός στον θερμό αυθορμητισμό
της τριανταφυλλιάς και στα ξεσπάσματα της,
στα οποία εγκαταλείπεται. Όταν επιδεικνύεται,
το κάνει έντονα, όταν θυμώνει επίσης, και όταν
υψηλοφρονεί, το κάνει μέχρι τα άκρα. Έχει μια κάποια
απολυτότητα στην έκφραση. Είναι ευθύς όσον αφορά
στην στιγμιαία διάθεση της, και αυτό είναι κάτι.
Προφανώς η γυναίκα του Saint-Exupery ήταν έτσι.
Ήταν εκπληκτικά αυθόρμητη, μέχρι σοκαρίσματος.
Στο βιβλίο βέβαια αυτό εκδηλώνεται αρνητικά ως
ελαφρά συναισθηματικότητα, η οποία υπονοεί πάντα
μια έλλειψη συναισθήματος, το οποίο δεν μπορεί να υποκαταστήσει.
Αυτή είναι μια άλλη πτυχή της ζωγραφιάς.

143
Πρέπει να διερωτηθούμε, τι σημαίνει το ότι ο μικρός πρίγκηπας θέλει ένα
φίμωτρο για το πρόβατο, ώστε να μην μπορεί να φάει την τριανταφυλλιά.
Βλέπετε πως πρέπει να λειτουργήσει όλη η ιστορία: θέλει ένα πρόβατο
που θα τρώει τις παραφυάδες των baobab. Αν όμως το αφήσει ελεύθερο
πάνω στο άστρο του δε θα μπορεί φυσικά να ξεχωρίσει μεταξύ της
τριανταφυλλιάς και των παραφυάδων, και θα τα φάει όλα. Ο μικρός
πρίγκηπας σχεδιάζει πιθανόν, να τοποθετήσει μια γυάλα πάνω από την
τριανταφυλλιά, και μετά να αφήσει το πρόβατο να φάει τις παραφυάδες.
Θα βάλει μετά στο πρόβατο ένα φίμωτρο, και θα μπορέσει να αφαιρέσει
την γυάλα από την τριανταφυλλιά. Με τον, πολύ αφελή, τρόπο αυτόν
μπορεί να κρατήσει το πρόβατο και την τριανταφυλλιά χωρισμένα.
Επειδή στον κόσμο του, το ζωγράφισμα είναι ένα είδος δημιουργίας,
ζητά από τον Saint-Exupery να του ζωγραφίσει ένα φίμωτρο, το οποίο θα
βάλει στο κουτί μαζί με την εικόνα του προβάτου, και με τον τρόπο αυτό
θέλει να προφυλάξει την τριανταφυλλιά. Στην αναταραχή του
αποχαιρετισμού, ξεχνά το λουρί, και όταν ο Saint-Exupery αργότερα το
θυμάται ξαφνικά, λέει: “Τι θα γίνει τώρα;” Και μετά σκέφτεται, πως
μέχρι το τέλος της ζωής του θα τον βασανίζει το ερώτημα, αν το πρόβατο
έφαγε την τριανταφυλλιά ή όχι. Στο ερώτημα αυτό δεν δέχεται καμιά
απάντηση, είναι ένας λογισμός που από δω και πέρα θα τον βασανίζει.

Όταν προηγουμένως είχα αρχίσει να ερμηνεύω το πρόβατο, είπα πως,

μπορεί να είναι ένα από τα πιθανά μικρά λάθη, που μπορεί να
προκαλέσουν θανάσιμα ατυχήματα. Αν πχ πρόβατα βόσκουν στον
διάδρομο προσγείωσης, και ένα αεροπλάνο που προσγειώνεται χτυπήσει
ένα από αυτά και ανατραπεί. Είπα επίσης πως το πρόβατο παριστάνει
τον μαζάνθρωπο, την ψυχή που ανήκει στο κοπάδι. Στην αρνητική
του πλευρά είναι η συλλογικότητα του ενστικτώδους στρώματος της
ψυχής. Παλιά έβαζαν μαζί με τα πρόβατα και μερικά γίδια, γιατί
αυτά δεν τα χάνουν αν επιτεθεί λύκος. Με τον τρόπο αυτό γλίτωναν
και τα πρόβατα. Με ένα κριάρι αρχηγό, όλο το κοπάδι θα έπεφτε
στον πανικό και θα τον ακολουθούσε. Για να ισοσταθμιστεί η
βλακεία των προβάτων έτρεφαν και μερικά γίδια μαζί. Οι λύκοι
όμως έμαθαν πως πρώτα πρέπει να φάνε τις γίδες για να μπορέσουν
να πανικοβάλουν τα πρόβατα. Αν το πρόβατο είναι το συλλογικό
στοιχείο που καταστρέφει την διαδικασία εξατομίκευσης λόγω της
συλλογικότητας του, δεν θα προκαλούσε απορία αν έτρωγε την
τριανταφυλλιά. Ως μαντάλα, η τριανταφυλλιά είναι ο πυρήνας της

144
διαδικασίας εξατομίκευσης, και το τρομακτικό στοιχείο του βιβλίου είναι
πως στην άλλη πλευρά, στο επέκεινα, η διαδικασία αυτή καταστρέφεται.
Πάνω στην γη το πρόβατο δεν είναι εντελώς αρνητικό, γιατί ο Puer
aeternus χρειάζεται μια προσαρμογή στο συλλογικό. Συνήθως πάσχει από
μια εσφαλμένη ατομικότητα, και δεν προσαρμόζεται επαρκώς στα
συλλογικά. Οι περισσότεροι Pueri αποφεύγουν την στρατιωτική
θητεία, γιατί δε θέλουν να είναι πρόβατα. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι
καλό να είναι κανείς πρόβατο, και να προσαρμοστεί στα κοινά. Αλλά
στην περίπτωση του Saint-Exupery, η συλλογικότητα εξαπλώνεται
μέχρι το άστρο, όπου κανονικά δεν θα έπρεπε να ζουν πρόβατα. Αυτός
είναι ένας τραγικός μηχανισμός: αν είναι κανείς ακραίος στην άρνηση
του να προσαρμοστεί στην συλλογικότητα, εξαναγκάζεται κατά κάποιο
τρόπο από πίσω και από μέσα να προσαρμοστεί. Αν το παίζετε πιο
εξατομικευμένοι απ' όσο είστε, αν αποφεύγετε την προσαρμογή, γιατί
νομίζετε πως είστε κάτι ιδιαίτερο, με όλη την νευρωτική ματαιοδοξία που
χαρακτηρίζει κάποιον που νομίζει πως είναι ιδιαίτερος και από όλους
παρεξηγημένος, ενώ έχει μια ευαίσθητη ψυχή - αν έχετε λοιπόν αυτές τις
εσφαλμένες απαιτήσεις και για τον λόγο αυτό δεν προσαρμόζεστε στην
ανθρωπότητα, τότε είστε ακριβώς ένα πρόσωπο που στην
πραγματικότητα δεν έχει τίποτα προσωπικό.

Έχω ήδη αναφέρει πως οι άνθρωποι έχουν πάντα την ίδια αντίδραση
όταν μιλώ για τον Puer aeternus: όλοι γνωρίζουν πολλούς τέτοιους
άνδρες και έχουν μπροστά στα μάτια τους ένα σωρό παραδείγματα, από
όπου γίνεται φανερό, πως ο Puer aeternus δεν είναι σε καμιά περίπτωση
αυθεντικός. Στην πραγματικότητα, ο Puer aeternus είναι ένας πολύ
κοινός τύπος, και τίποτε άλλο. Και όσο επιμένει να παίζει τον ρόλο
του πρίγκηπα, με την πίστη πως είναι κάτι ιδιαίτερο, τόσο πιο σαφές
είναι πως δεν είναι άλλο παρά ένας συνηθισμένος νευρωτικός. Ένας
τύπος που μπορεί να περιγραφεί κλινικά, και η προσωπικότητα του
οποίου μπορεί να οριστεί πλήρως, σχεδόν αποκλειστικά, με ιατρικούς
όρους. Επειδή ακριβώς ο Puer aeternus καλλιεργεί αυτές τις εσφαλμένες
απαιτήσεις, γίνεται μέσα του κοινότυπος - με αποτέλεσμα καμιά από τις
αντιδράσεις του να είναι πραγματικά προσωπική ή ιδιαίτερη. Γίνεται
κατά κάποιο τρόπο αρχέτυπο, και όταν γίνει κανείς αρχέτυπο, δεν
είναι αυθεντικός, ούτε ο εαυτός του, και για τον λόγο αυτό δεν είναι
ιδιαίτερος. Για τον λόγο αυτό, αν βρεθείτε με ένα Puer aeternus,
μπορείτε να του πείτε: “Δεν είναι αυτές και αυτές οι αντιλήψεις σας; Δεν

145
έχετε προβλήματα σε τούτα και κείνα τα σημεία; Και δεν αφορούν τα
κορίτσια; Δεν έχετε αυτές και αυτές τις εμπειρίες με τα κορίτσια;” Και θα
απαντήσει: “Πράγματι! Πως το ξέρετε; Πως με γνωρίζετε τόσο καλά;”
Αν ταυτίζεστε με ένα αρχέτυπο, μπορώ να περιγράψω όλες τις
αντιδράσεις σας, γιατί ένα αρχέτυπο έχει συγκεκριμένο σύνολο
αντιδράσεων. Μερικές φορές είναι δυνατόν να προβλεφθεί πως φαίνεται
και πως αισθάνεται ο Puer aeternus. Είναι απλά το αρχέτυπο του αιώνιου
έφηβου θεού, και για τον λόγο αυτό φέρει όλα τα χαρακτηριστικά του:
έχει μια νοσταλγική επιθυμία θανάτου, θεωρεί πως είναι κάτι ιδιαίτερο,
είναι το ένα ευαίσθητο μεταξύ όλων των αναίσθητων προβάτων. Θα έχει
προβλήματα με μια βίαιη, καταστροφική σκιά, την οποία δεν θέλει να
ζήσει, αλλά να προβάλει, κτλ. Αυτό δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο. Όσο πιο
δυνατή η ταύτιση με τον έφηβο θεό, τόσο λιγότερο προσωπικός είναι
ο εν λόγω άνθρωπος, αν και ο ίδιος θεωρεί πως είναι πολύ ιδιαίτερος.
Όταν σχιζοφρενείς άνθρωποι πιστεύουν πχ, πως είναι ο Ιησούς Χριστός,
όλοι τους λένε το ίδιο πράγμα. Ο Γιουνγκ είχε μια φορά στο νοσοκομείο
δυο Ιησούς, τους οποίους έφερε μια φορά σε επαφή και τους σύστησε
λέγοντας: “Εδώ ο κύριος Müller. Πιστεύει πως είναι ο Ιησούς Χριστός.
Και εδώ ο κύριος Meier, ο οποίος επίσης πιστεύει πως είναι ο Ιησούς
Χριστός.” Μετά βγήκε ο Γιουνγκ κι τους άφησε μόνους. Μετά από λίγο
βρήκε τον ένα καθήμενο σε μια γωνιά, και χτυπούσε με τα δάκτυλα το
τραπέζι. Ο άλλος στεκόταν στο παράθυρο και κτυπούσε με τα δάκτυλα
το τζάμι. Τους ρώτησε τότε αν αποφάσισαν ποιος είναι ο αληθινός
Ιησούς Χριστός. Και οι δυο τότε, κοιτώντας και δείχνοντας ο ένας τον
άλλο είπαν: “Αυτός είναι εντελώς μεγαλομανής!”. Και οι δυο τους το
έβλεπαν το πρόβλημα ξεκάθαρα στον άλλο. Η διάγνωση ήταν ορθή,
μόνο όταν αφορούσε τον άλλο.

ΤΕΛΟΣ ΤΡΙΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΤΟ ΕΡΓΟ «Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΗΠΑΣ»

Μετάφραση : Πέτρος

Αμέθυστος

146