[zatvori]

Odnedavno informacije vezane uz srpskohrvatsku Wikipediju možete pratiti putem Discord

grupe.

Propeler
Iz Wikipedije, slobodne enciklopedije
Idi na navigaciju Idi na pretragu
Propeler
Propeller

Princip rada propelera

Propeler (od engleskog: propeller, iz latinske sintagme propellere pro=prije+pellere=tjerati -

tjerati naprijed[1]) je uređaj sa radijalno uglavljenim krakovima spiralnog oblika. Oni svojom
rotacijom u vodi ili zraku, stvaraju potisak zahvaljujući aerodinamičkim ili hidrodinamičkim
silama koje djeluju na krakove i tako pokreću avion ili brod.[2]

U brodogradnji se terminom propeler zove svaki brodski propulzor, iako se koriste i drugi nazivi
vijčani propeler ili brodski vijak.[3] U Britaniji propeler aviona ili rotor helikoptera obično se
zove zračno vitlo (airscrew).[2]

Propeler stvara potisak proporcionalan količini (masi) vode ili zraka na koje djeluje i stupnju
vlastite brzine rotacije. Najefikasniji bi bio, kada bi masa na koju djeluje bila velika odnosno
brzina vlastite rotacije mala.[2]

Sadržaj/Садржај
  1 Karakteristike i primjena
 2 Historija
 3 Izvori
 4 Vanjske veze

Karakteristike i primjena
Propeler se sastoji od dva ili više zrakasto postavljenih krakova (lopatica, krila) usađenih u
središnji dio – glavčinu s ležajem za pogonsko vratilo.[3]

Propeler cepelina Enrica Dandola

Propeler aviona (kao i broda) direktno je ili preko reduktora vezan na koljenasto vratilo klipnoga
motora ili vratilo turbine mlaznog motora. Propeler svojom rotacijim (vrtnjom) razvija
aerodinamičku silu, koja pokreće avion naprijed.[3] U slučaju kad je propeler smješten naprijed,
sila koju proizvodi propeler je vučna, a kad je smješten otraga, kao kod broda onda se radi o
potisnoj sili.[3] Ali istovremeno djeluje još jedna komponenta aerodinamičke sile, i to tako da
skreće avion u smjeru suprotnom od smjera vrtnje propelera (torzijski moment).[3] Propeleri
imaju brojna ograničenja, koja se javljaju kod velikih brzina, naročito na vrhovima krakova. Jer
kad se ta brzina približava nadzvučnoj, javljaju se veliki gubitci zbog pojave udarnih valova –
zvučnog zida, koji može izazvati lom krakova.[3] Danas se to pokušava izbjeći korištenjem
većega broja sabljasto oblikovanih, vrlo tankih, a često i kontarotirajućih krakova. Takvi
propeleri mogu se koristiti pri većim brzinama (blizu nadzvučnih), no osnovna je mana njihovoj
primjeni jako velika buka.[3]

Historija
Prve propelere su krajem 1830-ih konstruirali i patentirali švedsko-američki inženjer John
Ericsson i engleski izumitelj Francis P. Smith, nezavisno jedan od drugog.[4] Brodski propeleri
(brodski vijci) su vrlo brzo gotovo u potpunosti zamijenili kola s lopaticama i razne druge
uređaje projektirane za pogon brodova.

Kad je brod imao samo jedan propeler, on se montirao na kraju broda odmah ispred kormila.
Njegova osovina je spojena na prijenos ili direktno na motor, koji se okreće i propeler. Brodovi
sa dva propelera prvi put su uvedeni u promet oko 1860. u Engleskoj.[4] Oni se montiraju s obje
strane kormila, da ih se može se koristiti kao pomoć kod upravljanja; a od koristi su i u slučaju
kvara jednog od njih, tad preostali još uvijek može pokrenuti brod. Od kad se počelo koristiti
parne turbine počelo sa sa ugradnjom četiri propelera, na velikim brodovima.[4]

Brodski propeleri izrađuju se od lijevanog željeza, lijevanog čelika, mangana ili bronce, a
posljednji su poznati po svojoj otpornosti na koroziju.[4]

Avionski propeleri uobičajeno imaju dva do šest krakova. Radili su se od drva, aluminijskih
legura, čelika a danas i od kompozitnih materijala.[4]Krakovi se često izvode od više slojeva
raznih materijala (sendvič konstrukcija), tako da se lagana jezgra prekriva kompozitnim
vanjskim slojevima.[3]

Ipočetka su svi propeleri imali fiksno uglavljene krakove, kod kojih se kut rotiranja nije mogao
mjenjati. Kasnije kako se povećavala snaga motora i rasla brzina letenja, razvijeni su propeleri
koji su mogli mjenjati nagib svojih krakova. Kod njih su krakovi postavljeni u utore u glavčini sa
zupčanicima, tako da mogu mijenjati nagib tokom leta.[4]

Razvojem opreme za automatizirano letenje, pojavio se zahtjev za povećanjem nagiba kako bi se

mogla konstantno održavati točno određena brzina. Tako je razvijen propeler sa varijabilnim
nagibom, nazvan tako po uređaju koji kontrolira nagib. Ti uređaji su ili hidraulički, mehanički,
automatski ili električni, oni uz male modifikacije mogu služiti kao zračne kočnice.[4]
Zakretanjem se postiže optimalna efikasnost propelera, jer se tako održava optimalna brzina
rotacije, bez obzira na uvjete leta, a kad se položi u vrlo mali kut nagiba kraka, propeler može
djelovati i kao kočnica.[3]

Kako je rastao broj krakova, od dva na tri, pa zatim od tri na šest, da se postigne veća snaga
propulzije (potiska), uz zahtjev da krakovi zadrže svoj položaj prema dolje, narasli su brojni novi
problemi. Jer krakovi propelera svojom rotacijom, griju okolni zrak, i tako stvaraju rotaciono
polje iza sebe koje interferira sa avionom.[3] Oni su riješeni razvojem kontrarotacionog propelera,
kod kojeg su krakovi ugrađeni u dvije odvojene gupe sa po tri kraka koji rotiraju u suprotnim
smjerovima.[4] Oni se postavljaju jedan iza drugoga, ali se vrte u suprotnim snjerovima, na taj
način se smanjuje potreban raspon propelera, omogućuje veći broj krakova i neutralizira torzijski
moment, ali takvi motori imaju puno kompliciraniju konstrukciju.[3]

Iz avionskog propelera kasnije su se razvili rotori helikoptera kao i lopatice ventilatora,

kompresora a i turbina mlaznih motora.[3]

Izvori
1.

 "Propel" (engleski). Merriam Webster. Pristupljeno 19 09. 2014.

  "Propeller" (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 19 09. 2014.
  "Propeler" (hrvatski). LZMK. Pristupljeno 19 09. 2014.
 4.  "Propeller" (engleski). The Columbia Electronic Encyclopedia. Pristupljeno 19 09.
2014.

Vanjske veze

Propeler na Wikimedijinoj ostavi

 Propeller na portalu Encyclopædia Britannica ((en))

Kategorija:

 Dijelovi vozila

Navigacijski meni
 Niste prijavljeni
 Razgovor sa IP adresom
 Doprinosi
 Izradi račun
 Prijava

 Stranica
 Razgovor

 Čitaj
 Uredi
 Uredi izvor
 Historija/Историја

Traži-Тражи

 Glavna stranica
 Izabrani članci
 Nedavne izmene
 Slučajna strana

interakcija - интеракција

 Pomoć/Помоћ
 Pijaca/Пијаца
 Portal zajednice

Na drugim projektima
  Wikimedia Commons

Ispis/izvoz

 Napravi knjigu
 Preuzmi kao PDF
 Verzija za ispis

Alatke-Алатке

 Što vodi ovdje/Шта води овде?

 Vezane izmjene
 Posebno/Посебно
 Verzije članka/Верзије чланка
 Informacije o stranici
 Stavka na Wikipodacima
 Citiraj ovaj članak

Na drugim jezicima

 ‫العربية‬
 English
 Español
 हिन्दी
 Română
 Русский
 Српски / srpski
 Українська
 中文

Uredi veze

 Ova stranica je zadnji put izmijenjena 13:01, 18 rujan-септембар 2018.

 Tekst je dostupan pod Creative Commons Attribution/Share-Alike licencom; dodatni
uslovi se mogu primijeniti. Za detalje pogledajte uslove korištenja.

 Politika privatnosti - Политика приватности

 O Wikipediji - О Википедији
 Odricanje od odgovornosti
 Razvijači
 Statistika
 Izjava o kolačićima
 Mobilni prikaz


