Redaktor

Bolesław M onkiewicz

R edaktor techniczny
K ry s t y n a W ysocka

Wydanie piąte

P rin te d in P o lan d

NAKŁADEM WYDAWNICTWA „POLONIA'

 ALFABET I WYMOWA

Esperancki alfabet składa się z 28 liter: a, b, c, 6, d, e, f, g,

g, h, H, i, j, j, k, l, m, n, o, p, r, s, s,t, u,u,v, z.
Litery występujące również w alfabecie polskim wymawiają
się tak samo jak w języku polskim. Pozostałe litery wymawiają
się następująco:
ć jak cz — ćapo czapka
g jak dż — gardeno ogród,
fi jak ch — fioro chór,
§ jak sz — śnuro sznur,
u jak krótkie u w słowie pauza pauzo,
v jak w — valizo waliza.
Litera h wymawia się jak w języku niemieckim. Nie należy
wymawiać jej jak ch. Trzeba odróżniać w wymowie horo (go­
dzina) od Horo (chór).
Każda litera posiada zawsze jedno i to samo brzmienie i czy­
tać należy zawsze w szystkie litery; tzw. liter niem ych nie ma.
Litery podwójne spotyka się tylko w słowach złożonych np.
eks-soldato były żołnierz, m al-lum a ciemny, m ar-rego król morza.
Akcent pada zawsze na przedostatnią sylabę, np. słowo: auto-
mato składa się z 4-ch sylab: au-to-ma-to. Ponieważ przedostat­
nią sylabą w tym słowie jest ma, zatem ma jest akcentowane.
Każde słowo składa się w języku esperanto z tylu sylab, ile ma sa­
mogłosek. Samogłoskami w esperancie są: a, e, i, o, u. Litera u nie jest
samogłoską.
Samogłoski (a, e, i, o, u) nie w ym aw iają się ani zbyt długo ani zbyt
krótko, lecz średnio. Samogłoska i nigdy jednak nie zmiękcza poprzedza-

3
 jących spółgłosek: ci nie czyta się miękko, jak w polskim języku, lecz
tak jak gdybyśm y m ieli dwa odrębne dźwięki: c oraz i. Zatem czyta się
cigano mniej więcej jak cygano, tylko naturalnie, że zam iast y w ym a-
iPo&a, wiamy i. Podobnie będziemy w ym aw iać si jak s oraz i (porównaj syrop —
siropo). Tak samo zi w ym aw iam y jakby zy z tą różnicą, że zam iast y
jest tu i.

Ćwiczenia w wymowie
Ciu (czytaj: ci-u) homo devas 1erni. Alie (ali-e) li ne povas.
Nenio (neni-o) ho ma estas al mi jVemda. Tial (ti-al) mi ankaü
lernos. Mi lernos la belan intem acian (internaci-an) lingvon
Esperanto.
Cénalo (koń), printem po (wiosna), mia (mi-a nie m ja — mój),
ankaü (także), patroj (ojcowie), nació (naci-o, nie nacjo — naród),
ekzameno (nie: egzameno — egzamin), — ekzemplero (nie
egzemplero — egzemplarz).

LEKCJA PIERWSZA
Patro ojciec, táblo stół, forto siła, m ulto wielka ilość, mnóstwo.
Wszystkie rzeczowniki kończą się na o.
Patra ojcowski, tabla stołowy, forta silny, m ulta mnogi, liczny,
bona dobry. Wszystkie przym iotniki kończą się na a.
Patre po ojcowsku, forte silnie, m ulte licznie, wiele, bone —
dobrze; Przysłówki zatem kończą się na e.
Am i kochać, vidi widzieć, esperi spodziewać się, trinki pić,
vivi żyć*. Czasowniki w trybie bezokolicznym kończą się na i.
W języku esperanckim, jak w idzim y z tych przykładów, można z jed­
nego słowa tworzyć inne przez usunięcie jednej końcówki, np. o, a za­
stąpienie jej inną, np. a lub e. Można działać i odwrotnie, np v iv i (żyć)
kończy się jako bezokolicznik na i. Zastąpiwszy końcówkę i przez koń­
cówkę o otrzymujemy rzeczownik: vivo życie; kładąc w m iejsce o koń­
ców kę a otrzymujemy przymiotnik: v iv a żywy; wreszcie zastępując koń­
cówkę a przez e otrzymujemy przysłówek: v ive żywo.
Co znaczy: teatro, teatra; doktoro, doktora, doktore; energio (wym a­
wiaj: energi-o), energia, energie; metodo, metoda, metode; erari (błą­
dzić, m ylić się), eraro, erara, erare?

* W szystkich słówek, znajdujących się w części gram atycznej, należy się nauczyć
nie m ich w spisie alfabetycznym .
.4 r
Ą V tU l - MC
V I V io
\n\no
V *i
 Patroj ojcowie, tabloj stoły, fortoj siły.
Patraj ojcowscy, -skie; tablaj stołowe; fortaj silni, -e; m ultaj
mnodzy, -gie, liczni, -e; bonaj dobrzy, dobre. Bonaj teatroj dobre
teatry.
Z powyższego widzimy, że liczba mnoga rzeczowników i przy­
miotników kończy się na j.
Co znaczy: bonaj patroj, bonaj tablo’. multaj patroj, multaj tabloj.
Multe trinki, bone vivi, forte esperi, patre amł, bone vidi, m ulte esperí.
Bona vivo, patra amo, forta espero (nadzieja). Bonaj vivoj, patraj tabloj,
fortaj esperoj. Erara metodo, energiaj doktoroj, publika ekzameno, p u ­
blike ekzameni.
Przedim ek la, w języku polskim nieznany, ma to samo zna­
czenie co niemieckie der, die, das; francuskie le, la; angielskie %
the. Na podobieństwo tego ostatniego (tj. the) la oznacza osobę
lub rzecz z n a n ą , w i a d o m ą .
Czas t e r a ź n i e j s z y czasowników tw orzy się za pomocą
końcówki as dla wszystkich osób obu liczb: m i ludas (ja) gram,
la aktoroj ludas aktorzy grają, la bildoj pendas obrazy wiszą.
aktoro aktor k vin pięć
aktorino aktorka lud i grać
alia inny, -a, -e malbona zły, zła, złe
artisti.no artystka m i ja
bela piękny mia mój, moja, m oje
bildo obraz muro mur, ściana
6u czy ne nie
dum podczas, podczas gdy ni my
en w nta nasz, -a, -e
esti być ofte często
estas jest, są pa no chleb
granda w ielki, -a ,-e, duży, paroli pri m ówić o
interesa zajmujący, -a, -e pendi w isieć
je s tak, tak jest precipe zwłaszcza
k aj i, a sed lecz, ale
kelkaj kilka, niektórzy, -re sur na
kie (wym. ki-e) gdzie tre bardzo
kio (wym ki-o) co tu te całkiem, zupełnie
kiom (wym. ki-om) ile unu jeden
kosti kosztować urbo m iasto
krom prócz, oprócz v iziti odwiedzać, bywać.
kun z

5
 NXAJ TEATROJ

Bonaj teatroj estas en nía urbo. La teatroj ne estas tre gran­

da j, sed la aktoroj kaj aktorinoj ludas tre bone. Precipe interesa
estas la Urba Teatro, kiun mi tre ofte vizitas. La biletoj ne kos-
tas tre multe.
Krom la Urba Teatro estas en la urbo kvin aliaj teatroj kun
tre bonaj artistoj kaj artistinoj. En unu teatro sur la muroj pen­
das kelkaj grandaj bildoj, en alia teatro la bildoj estas ne gran-
daj, sed tre m ultaj kaj interesaj.
Dum la paüzoj en la teatroj ludas orkestro. Ofte la muziko
estas bela, kaj la teatra ludo tute malbona. Sed m i ne parolas
, pri nia urba teatro!
Odpowiedz na pytania ustnie i pisemnie:
Cu en nia urbo estas multaj teatroj? Cu la teatroj estas bonaj? Cu la
teatroj estas grandaj? Cu la aktoroj kaj aktorinoj ludas bone? Cu la
Urba Teatro estas bela? Cu v i ofte vizitas teatron? Cu la biletoj estas tre
m ultekostaj? Kiom da teatroj (ile teatrów) estas en nia urbo krom la
Urba? Kio pendas sur la muroj en unu teatro? Kaj kio pendas en alia
teatro? Cu en la teatroj estas orkestro? Cu vi ofte parolas pri muziko?

LEKCJA DRUGA
Patrino m atka, sinjorino pani powstały z patro ojciec, sinjoro
pan. Podobnie bovo wół, bovino krowa; koko kogut, kokino kura.
Przyrostek -in- oznacza płeć ż e ń s k ą .
Malbona zły, m albela brzydki, m algranda mały, malmulte
mało, malviva m artw y, malamo nienawiść.
Przedrostek mai- nadaje słowu znaczenie p r z e c i w n e .
Bovido cielę, kokido kurczę — powstały z bovo wół, koko
kogut. Podobnie cevalo koń, cevalido źrebię; leono lew, leonido
lw iątko'a naw et sinjoro pan, sinjorido panicz.
Przyrostek -id- zatem oznacza p o t o m k a , m ł o d e (u zwie­
rząt).
Co znaczy: leonino, cevalino, m alinteresa, malespero, malforte,
kokido, leonido, malami, malesperi, malbona.

0
 Deklinacja
Liczba pojedyncza
1. Bona libro dobra książka
2. de bona libro dobrej książki
3. al bona libro dobrej książce
4. bonan libron dobrą książkę

Liczba mnoga
1. Bonaj libroj dobre książki,
2. de bonaj libroj dobrych książek
3. al bonaj libroj dobrym książkom
4. bonajn librojn dobre książki

Pozostałe polskie przypadki gramatyczne oddaje się za pomocą

przyimków, np. per tram o — tram wajem , en teatro — w teatrze,
sur tablo — na stole.
Podobnie odmieniają się wszystkie inne przym iotniki i rze­
czowniki a także i zaimki, liczebniki itd. Np. zaimek mi ja:
mi — ja; de mi — mnie; al mi — mnie (mi); min — mnie (mię);
vi — ty, pan, pani, wy; de vi — ciebie, pana, pani, was; al
vi — tobie, panu, pani, wam; vin — ciebie, pana, panią, was.
Jak z powyższych wzorów widzim y, w yraz pozostaje przez całą od­
mianę niezm ienny z w yjątkiem końcówki -n w 4-tym przypadku (oibu
liczb). Reszta przypadków tworzy się przy pomocy odpowiednich przyim ­
ków: de — od, al — do, ku, p e r — za pomocą, przez, en — w.
Dla w prawy odmień: nia bela cevalo.
Li estas tiel bona kiel śi. On jest taki dobry jak ona. Mi estas
tiel granda kiel vi. Ja jestem taki wielki jak ty (pan, pani, wy).
Ni kantas tiel bele kiel iii. My śpiewamy tak ładnie jak oni
(one). Tiel — kiel oznacza s t o p i e ń r ó w n y .
Pli bona ol ćio. Lepszy niż wszystko. Pli dolca ol mielo. Słod­
szy od miodu. Li estas pli bona ol êi. On jest lepszy niż ona. Mi
•kribas pli rapide ol vi. Ja piszę prędzej od ciebie (pana, pani,
was). Pli — ol oznacza s t o p i e ń w y ż s z y .

7
 Piej facila cl m ultaj lingvoj. N ajłatw iejszy z wielu języków
Si estas piej diligenta el ni ćiuj. Piej — el oznacza s t o p i e r
najwyższy.
aero powietrze korto podwórze
akra ostrzy li on
besto zwierzę lia jego
biblio biblia lingvo język
birdo ptak m ielo miód
ćio (wym. fii-o) w szystko nek — nek ani — ani
ćiu każdy, -a, -e nomo im ię
ćiuj wszyscy, -tkie ol niż, aniżeli
dento ząb p li bardziej, więcej
diligenta pilny p iej najbardziej
dolća słodki rapida prędki, szybki
domo dom rejjo król
el z (czego) scii wiedzieć, umieć
elefanto słoń skribi pisać
facila łatw y śati cenić, lubić
flugi latać śi ona
iii oni, one Sia jej
ilia ich tam en jednak
ju — des im — tym tiel tak, w ten sposób
kanti śpiewać vi ty, pan, pani, w y
kiel jak, jako via twój, pański, wasz
kolibro kolibr viando m ięso

LA LEONO

La leono estas tre forta besto. La leono estas la rego de bestoj.

La dentoj de la leono estas akraj. Cu vi vidas la leonon? La
leono estas pli granda ol la leonino kaj la leonido. El ćiuj bestoj
la piej granda ne estas la leono, sed la elefanto; tam en la leono
estas la piej bela. „Kio estas pli dolia ol mielo kaj kio estas pli
forta ol leono?” — tiel skribas la Biblio.

BESTOJ

Mi tre śatas la viandon de bovo, sed mi pli satas la viandon

de kokino. La bovo estas doma besto kaj la kokino estas korta
birdo. Bovoj estas pli fortaj ol birdoj, sed iii ne scias kanti kiel

8
birdoj nek flugi en la aero. Ne ćiuj birdoj kantas. K ortaj birdoj
ne scias kanti.
Ju pli m algrandaj la birdoj estas, des pli bele iii kantas. Cu
vi scias la nomon de la piej m algrąnda birdo? Jes, mi scias. La
kolibro estas la piej malgranda el ciuj birdoj.
Odpowiedz ustnie i pisemnie:
Kion v i scias pri la leono? Cu leonido estas pli granda ol leono? Cu
la elefanto estas granda besto?
Cu v i śatas la viandon de kokido? Cu bestoj scias flugi? Cu ciuj birdoj
scias kanti? Kion v i scias pri la kolibro?

LEKCJA TRZECIA
ZAIMKI
Poznaliśmy już niektóre zaimki osobowe, które obecnie poda­
jemy w całości.
1. m i povas ja mogę 3. li povas on może
2. vi ,, ty możesz śi „ ona „
gi „ ono „
1. ni povas m y możemy 3. iii povas oni, one mogą
2. vi „ wy możecie oni „ można
W koniugacji czasownika zaimek osobowy jest niezbędny, nigdy
też czasownika bez zaimka osobowego kłaść nie można, na co przy
tłumaczeniu na esperanto trzeba zwracać specjalną uwagę.
Vi jest formą grzecznościową stale w esperancie używaną za­
miast rzadkiego ci — ty. Odpowiada ono francuskiemu v o u s
(niem. Sie, ang. you).
L i on oraz śi ona odnosi się tylko do osób (rzadziej do zwie­
rząt) określonej płci męskiej lub żeńskiej. Np. la paitro: li, la
patrino: śi.
Zaim ek gi
Donu al mi la leteron Donu gin al mi.
Daj mi list. Daj go mi.
P renu la koverton. Prenu gin.
Weź kopertę. Weź ją.
 Legu la vorton pli laüte. Legu gin pli laüte.
Czytaj słowo głośniej. Czytaj je głośniej.
Zaimek gi odnosi się do r z e c z y (letero, koverto, vorto), do
zwierząt, jeżeli nie podkreślam y ich płci (besto — zwierzę — gi,
hundo — pies — gi) i do wyrazu infano — dziecko.
Ili znaczy oni lub one i odnosi się do wszystkich rzeczy i stwo­
rzeń. (Por. ang. he — li, she — śi, it — gi, th e y — iii).
Oni jest zaimkiem n i e o s o b o w y m , odpowiadającym nie­
mieckiemu m a n , francuskiem u o n , angielskiemu o n e , they,
people, np. oni diris mówią (man sagt, on dit, they say). Oni
diras mówi się, oni devas należy, powinno się, trzeba. (W sło­
wie oni nie wymawiać n miękko jak po polsku, lecz tw ardo jak
w „ony”. Por. wymowę str. 3).

Zaim ek zw rotny si
1. mi lavas min ja m yję się
2. vi lavas vin ty myjesz się
3. li lavas sin on m yje się
si lavas sin ona „ „
gi lavas sin ono „ „
1. ni lavas nin m y m yjem y się
2. vi lavas vin wy myjecie się
3. iii lavas sin oni, one m yją się

Si używa się zatem tylko dla trzeciej osoby liczby pojedynczej

i mnogiej.
Li lavas lin znaczy bowiem: on m yje jego, a nie siebie.
Zaimki dzierżawcze powstają przez dodanie końcówki przy­
miotnikowej -a: mia mój, via twój, lia jego, Sia jej, gia jego,
nia nasz, via wasz, ilia ich. Sia swój używa się tylko dla trzeciej
osoby.
Czas przeszły -is, czas przyszły -os
Mi skribis hieraü, vi skribas hodiaü, kaj li skribos morgaü.
Ja pisałem wczoraj, ty piszesz dzisiaj, a on będzie pisał jutro.

10
 Tryb rozkazujący -u
Diru al mi viąn nomon. Powiedz m i swoje imię. Li skribu.
Niech on pisze. Ni esperu. Spodziewajmy się. Ili ridu. Niech oni
się śmieją.
Druga osoba trybu rozkazującego używa się bez zaimka vi.
Skribu pisz, parolu mów, diru powiedz, nie: vi skribu, vi parolu,
vi diru.
am iko przyjaciel lerni uczyć się
ankau także, również lem an to uczyń
ankorau jeszcze longa długi
audi słyszeć nun teraz
certa pewny nur tylko
ćar ponieważ, gdyż, bo okazo sposobność
će u, przy parolado przem ówienie
fin i kończyć pensi m yśleć
franca francuski perdi tracić, gubić
havi mieć peti prosić
inform i informować kunę razem
jam już lando kraj
jen oto laüdi chwalić
k a p ti chwytać, łapać plezuro przyjemność
kara drogi por aby, dla
ke że, (a)by propra w łasny
kial dlaczego ricevi odbierać, otrzymywać
kiu kto, który, -a, -e ricevilo odbiornik
k o m en d zaczynać sinjoro pan
kom preni rozumieć sufi&e dosyć, dostatecznie
koni znać tem po czas
konstrui budować uzi używać
koro serce vera prawdziwy
kun z

LETERO PRI ESPERANTO KAJ RADIO

W arszaw a, la 5-an de septem bro 1957.

K ara Amiko!
Mian leteron vi certe ricevis. En gi (la letero) mi laüdis min,
K«' mi konstruis vere bonan radioaparaton: gi (la aparato) kaptas
<Iwjn grandajn staciojn de Eùropo. Ankaü vi laüdis vin pri via
i !<ovilo, per kiu vi povas aüdi tu tan Eüropon.

il
 Sed ću ni komprenas ćion? Ciu lando uzas sian propran ling-
von. La lingvoj estas m ultaj kaj oni ne povas lerni ilin ćiujn.
Ili (la lingvoj) estas malfacilaj. Ciu lingvo havas sian gramati-
kon, sufiée malfacilan. Ni ne havas tempon, por lerni m ultajn
lingvojn.
Sinjoro Long lernas Esperanton per sia aparato. Ankaü mi ler-
nos la lingvon Esperanto per mia radioaparato. Mi estis hieraü
ce s-ro Long kaj mi aüdis per lia aparato esperantan paroladon
el Vieno (Wiedeń). Mi komprenis tre multe.
Lernu ankaü vi per via aparato. Morgaü vi povos aüdi kurson
de Esperanto el Genevo (Genewa). Ni ne perdu nian karan tem ­
pon. Ni kaptu la okazon.
Kore via
Rudolfo.

Odpowiedz ustnie i pisemnie:

Kiu skribis la leteron? Al kiu li skribis gin? Pri kio laüdis sin Ru­
dolfo? Cu ankaü la amiko de Rudolfo laüdis sin pri sia radioaparato?
Cu vi havas radioricevilon? Kion vi kaptas per |i?
Kial ni ne povas ćion kompreni per radio? Cu v i konas multajn ling­
vojn? Cu vi bone komprenas france? Kaj angle?
Cu Esperanto estas facila? Kiu lernas Esperanton per radio? Kaj Ru­
dolfo?
Kiel oni finas leteron al amiko? Kiel oni komencas gin (leteron al
amiko)?

LEKCJA CZWARTA
Ami ćiujn. Kochać wszystkich. — Danku Dion (lub al Dio).
Dziękuj Bogu. — Ni helpos niajn bonajn kolegojn (lub al niaj
bonaj kolegoj). Pomożemy naszym dobrym kolegom. — Donu al
mi cigaredott. Daj mi papierosa. — Mi ekzamenis lin pri Espe­
ranto. Egzaminowałem go z esperanta.
Kie mi povos vin trovi? Gdzie będę mógł pana znaleźć? —
Kiel mi nomu lin? Jak m am nazwać go? — Kion vi diras? Co
pan mówi? — Kion oni rakontas? Co opowiadają? — Kiun
renkontis lia kolego? Sian amikon. Kogo spotkał jego kolega? Swo­
jego przyjaciela. — K iun kolegon vi piej m ulte satas? Którego
kolegę najwięcej lubisz?

12
 Powyższe przykłady pouczają nas o używaniu 4-go przypadku,
którego cechą jest końcówka -n. Czwarty przypadek używany jest
często i wtedy, gdy w języku polskim kładziemy przypadek trzeci,
np. po czasownikach danki, helpi.
Przym iotnik przydany rzeczownikowi stojącemu w 4 przypadku
również przybiera jego końcówkę -n : niajn bonajn kolegojn.
Dzięki 4-mu przypadkowi możemy nie zmieniając szyku wy­
razów, zmienić znaczenie zdania: Kiu renkontis lian kolegon? na­
tomiast: K iun renkontis lia kolego?
K iu stojące oddzielnie bez rzeczownika, tłumaczy się: kto. W połą­
czeniu z rzeczownikiem: który. Np.
Kiu venis? Kto przyszedł?
Kiu kolego venis? Który kolega przyszedł?
Czwarty przypadek przybiera także rodzaj nijaki (polski, gdyż
w esperancie nie istnieje): Mi prenos tion, kion vi donos al mi.
Wezmę to, co mi dasz (dacie).

Przyim ek da
Glaso da akvo — szklanka wody, ale glaso de akvo — szklan­
ka od wody (bez wody).
Botelo da vino — flaszka wina, ale botelo de vino — flaszka
od wina (bez wina).
Skatolo da cigaroj — pudełko cygar.
M ulte da tempo —3 dużo czasu, iom da mono — trochę pienię­
dzy, sufi&e da tempo — dość czasu.
Metro da śtofo — m etr m ateriału, kilogramo da viando —
kilogram mięsa.
Przyim ek da kładzie się po słowach oznaczających miarę, w a­
gę, w ogóle ilość, wielkość. (Po polsku używa się wówczas dru­
giego przypadku).

Przedrostek re-
oznacza powtórzenie czynności, powrót.
Komenci zacząć, rekomenci zacząć na nowo; veni przyjść,
reveni przyjść znów, wrócić; sono dźwięk, resono oddźwięk; doni
dać, redoni oddać z powrotem.
Co znaczy: rerakonti, reskribi, revidi, reparolł, rea (ponowny), ree.

13
 Przyrostek -ad-
u,iini/,i trw anie lub powtarzanie czynności.
SU lilii pisać, skribadi pisywać; esti być, estadi bywać; legi
czytnć, legadi czytywać; danco taniec, dancado tańczenie; paf(
Ntr/.rluć, ]>a[ado strzelanie (pafo strzał).
Co ziuiczy: vivadi, iradi, eraradi, helpo, helpado, kantado, kanto laudo,|
lnüdudo.

Przedrostek ek-
oznucza krótkie trw anie lub początek czynności.
Vidi widzieć, ekvidi ujrzeć; krii krzyczeć, ekkrii krzyknąć; iri
iść, ekiri pójść; kanti śpiewać, ekkanti zaśpiewać; m arśi maszero­
wać, ekmarśi ruszyć w pochód; esti być, ekesti zacząć być, po­
wstać, zaistnieć.
Co znaczy: ekskribi, eklegi, ekpafi, ekdanci, ekpensi, ekaüdi, ekkoni,]
ekscii (dowiedzieć się).

Tryb warunkowy -us

Se mi estus rića, m i estus pli kontenta ol mi estas nun. Gdy-I
bym był bogatym, byłbym bardziej zadowolonym, aniżeli jestem
obecnie. Se ne pluvus, ni ne sidus ći tie en la ćambro. Gdyby I
deszcz nie padał, nie, siedzielibyśmy tu w pokoju. Ni irus iom
promeni. Poszlibyśmy trochę pospacerować.
abelo pszczoła forgesi zapominać
aSeti kupić frua wczesny
antau przed fum i palić, dymić
bezoni potrzebować ho! o!
blanka biały insekto owad
ćirkau (na)około interparolo rozmowa
de od iri iść
dem andi pytać kafo kawa
donaci darować kauzi powodować
drinki pić (wódkę) kia jaki, -a, -ie
dum podczas kulo komar
eć nawet, aż lakto mleko
far i robić, czynić m em ori pamiętać
floro kwiat mono pieniądze
florl kwitnąć mondo świat

14
 \

muśo mucha sana zdrowy

nomi nazywać, wym ieniać se jeżeli, gdyby
nova nowy skarabo chrabąszcz
nu! no! sufići starczyć
odori pachnąć śuldi być dłużnym
onklo wuj, stryj taso filiżanka
por dla, aby tasko zadanie
produ kti w ytwarzać tio to
pru nti pożyczać tiom tyle
respondí odpowiadać tiu ten, tamten
rigardi patrzeć utila pożyteczny
rozo róża vetu ri jechać
ru§a czerwony voja§i podróżować

LA ROZO
Kiu scias, kiu floro estas piej bela el ciuj (floroj)? Mi scias;
piej bela estas la rozo. Cu vi scias, kiel oni nomas tiun floron?
Jes, oni nomas gin la regino de floroj. Kial? Car gi estas tre
bela kaj gi odoras tre bone. Cu vi satas gin? Jes, mi gin tre
§atas. Cu vi scias, kiun koloron gi havas? Jes, gi estas ruga au.
blanka, aü alia.
INSEKTOJ
Kiu scias, kiu insekto estas tre utila? Mi scias; la abelo estas
tre utila insekto. Kion gi produktas? Gi produktas mielon. Kaj
la muso, ęu ankaü gi estas tre utila? Ho ne, gi estas ne nur
neutila, sed eć malutila! Kial? Car gi ofte kaüzas malsanojn. No­
mu alian insekton! La skarabo. Ankoraü unu (insekton)! La kulo.
Cu la kulo estas utila besto? Gi tute ne estas besto, sed insekto?
Ne, tute ne. Cu vi tre satas gin?Kion, la kulon?! Kia demando?!
INTERPAROLO EN PARKO
Johano: Kion vi farus, Karlo, se vi havus m ulte da mono?
Karlo: Se mi estus rica, mi farus vojagon cirkaú la mondo. Mi
acetus aütomobilon kaj veturadus per gi. Sed, antaü ció, mi
redonus al vi la monon, kiun mi suidas al vi... Mi pruntis gin
de vi por ace ti skatolon da cigaroj...
Johano: Jes, mi forgesis vin demandi hieraü, kial vi bezonis
tiom da mono. Cu vi fumas cigarojn?

15
 f
Karlo: Ne, ću vi ne scias, ke mi tute ne fumas? Mi nek fumas,
nek drinkas. Por mi glaso da akvo sufićas. Mi satas legadon de
bonaj libroj kaj dancadon. Hieraü mi renkontis nian malnovan
profesoron Cigarovic kaj ekpensis, ke bone estus donaci al li iom
da cigaroj. Vi memoras, li fumadis tiom da cigaroj dum la paüzoj.j
Johano: Sed, rigardu iom la naturon! Cu vi vidas? La rozoj
jam ekfloris.
Karlo: Jes, mi vidas. Sed ankoraü ne ćiuj. Ni revenu, estas jam
m alfrue. Ni trinkos će mia onklino tason da kafo kun lakto. Nu,
ekiru jam.
Respondu:
Kion vi scias pri la rozo? Kiun koloron gi havas? Cu gi estas blanka?
Kion vi scias pri la abelo? Pri la muśo?
Kion farus Karlo, se li estus rica?
Ću vi Satas skribadi taskojn?

LEKCJA PIĄTA
SŁOWA ZŁOŻONE

W esperancie słowa złożone tworzą się przez zestawienie wy­

razów, przy czym słowo główne stawia się na końcu, a określa­
jące na początku. Np. vaporo para, sipo okręt, statek: vaporsipo
parostatek; tago dzień, mezo środek: tagmezo południe; skribi
pisać, tablo stół: skribotablo biurko.
Co znaczy: lernolibro, legolibro, tempperdo?
Końcówkę -o pierwszego wyrazu, jak widzimy, można czasem
opuścić (vaporsipo zamiast vaporosipo).
Przyrostek -ig-
oznacza czynić kogoś lub coś jakimś, powodować wykonanie czyn­
ności.
Przyrostek -ig-
oznaeza stawać się jakimś, czymś.
Pura czysty, purigi czyścić, purigi stać się czystym; forta silny,
fortigi wzmocnić, fortigi wzmocnić się; bela piękny, beligi upięk­
szyć, be ligi wypięknieć.

16
 i‘nwyższe czasowniki utworzone są z przymiotników: pura, forta, bela.
' 'ci znaczy: rićigi, rićigi, rapidigi, rapidigi, sanigi, sanigi, kontentigi,
i lontigi, laütigi, laütigi, longigi, longigi, plirapidigi, plirapidigi.
Ilów n eż rzeczowniki otrzymują przyrostek -ig - w zględnie -ig - : vaporo
i'«ni (wodna), vaporigi zamienić w parę, ulotnić, vaporigi zamienić się
w parę, ulotnić się.
Co znaczy: bestigi, amikigi, akvigi, akvigi, fratigi, fratigi?
Ilzeczowniki przyjmują -ig - w zględnie -ig - najchętniej z przyimkiem:
«■n poś-igi w łożyć do kieszeni, el-p oś-igi wydobyć z kieszeni.
Co znaczy: enkovertigi, enkovertigi, envagonigi, envagonigi, enmemorigi
i memoro pamięć)?
I’rzy czasownikach należy odróżnić przechodnie od nieprzechodnich.
Słowo utworzone z -ig-, o ile jest przechodnie, tłum aczy się: czynić, by
ktoś czynił. Np] skribigi czynić, by ktoś pisał, kazać pisać, pensigi czynić,
by ktoś m yślał, pobudzić do m yślenia, zastanowić, kredigi czynić by ktoś
>vlerzył, wmówić, vidigi czynić by ktoś wiedział, pokazać.
Co znaczy: farigi, trinkigi, paroligi, komprenigi, aüdigi, havigi, konigi,
»cligi?
Co prawda, również słow o nieprzechodnie tłumaczy się podobnie: czy­
nić by ktoś coś czynił, względnie, by ktoś był (znalazł się) w jakimś sta­
nie, np. irigi czynić by ktoś szedł, kurigi czynić by ktoś biegł, sidigi
czynić by ktoś siedział (usiadł), posadzić, erarigi czynić by ktoś błądził
(popadł w błąd), wprowadzić w błąd, zmylić.
Co znaczy: estigi, veturigi, pendigi, promenigi, flugigi, florigi?
Słowo przechodnie z -ig - może odnosić się do osoby lub do rzeczy albo
też równocześnie do jednej i drugiej. Np. havigi monon al arniko (uży­
czyć przyjacielow i pieniędzy). Słowo nieprzechodnie z -ig - oczywiście
może się odnosić jedynie do jednej lub drugiej. Np. estigi pluvon (w y­
wołać deszcz), veturigi sinjoron (wozić pana).
Słowo utworzone z -ig -, o ile jest przechodnie, staje się nieprzechod-
nim, np. farigi stać się, robić się, turnigi obracać się, m ovigi ruszać się,
Aangigi zm ieniać się, trovigi znajdować się.
Co znaczy: komencigi, fśriigi, montrigi, prezentigi, vidigi, perdigi, no-
migi, sciigi?
Słowa te odróżnić należy z jednej strony od tzw. strony biernej, gdzie
chodzi o czynność z zewnątrz pochodzącą, z drugiej zaś strony od tzw.
czasown'ków zwrotnych: mi nomigas (nazywam się) nie jest jednoznaczne
/. „mi estas nomata” nazywają m nie (patrz lekcja dziewiąta), ani z „mi
nomas m in” nazywam siebie.
Słowo nieprzechodnie z -ig - tłumaczy się: w ejść w dany stan, np.
estigi powstać, zaistnieć, pendigi zawisnąć, sidigi usiąść, starigi stanąć.
Co znaczy: kuśigi?
Zamiast -ig - używają w tych wypadkach ek-: ekesti, ekpemdi, eksidi.

2 Podręcznik jęz. esp eran to 17

Często jednak słuszniej użyć czasownika zwrotnego, np. sidigi sin, starigi
sin, gdy czynność tę w ykonujem y świadomie jako zwrotną. Uwidacznia
się ta różnica w takich wypadkach jak przy mortigi, mortigi sin, mortigi
(zabić, popełnić samobójstwo, zabić się przypadkowo).
W reszcie i inne części mowy, przybierają -ig - oraz -ig -: unuigi jedno­
czyć, subigi podbić, subigi poddać się, troigi przesadzać itp.

aspekti wyglądać nur tylko, dopiero

ći tie, tie ći tutaj okazi zdarzyć się
dika gruby pala blady
do w ięc persono osoba
esplori badać po .io kieszeń
fa rti m ieć się preskaü prawie, niemal
frato brat p rezen ti przedstawiać,
fripono łotr, szelma rim arki zauważyć
ha! ach! sen ti czuć
kaśi chować, kryć stari stać
kaüzo przyczyna st wdi studiować
kelka pewien, niejaki sub pod
k elkaj kilka, niektórzy sufikso przyrostek
kiam kiedy, gdy śajni zdawać się
klar a jasny śajna pozorny
konvinki przekonać śangi zmieniać
kredi wierzyć tial dlatego
kuri biegać tim i bać się
kuraci leczyć 1 tran kvila spokojny
kuracisto lekarz tro za, zbyt, zanadto
ktiśi leżeć turni obracać, kręcić
mero sam vagono wagon
m ontri pokazać veni przychodzić
m orti umierać viza@o twarz
m oví poruszać volonte chętnie
nome m ianowicie voli chcieć

INTER AMIKOJ

Antono: Bonan tagon, Leono, kion vi faras öi tie? Sed, antaü

6io, kiel vi fartas?
Leono: Dankon, tre bone. Sed kio farigis al vi? Vi ne aspektas
sana?
Antono: Jes, m i sentas min malbone...
Leono: Kiam tio komencigis? Kial vi ne venigis doktoron?

18
 Antono: Mi mem ne scias. Vere, mi m em ne povas klarigi al
mi, kial mi ne esplorigis m in de kuracisto.
Leono: Kio do okazis al vi? Parolu! Mi ne bezonas certigi vin,
Ite mi forte interesigas pri via persono.
Antono: Jes, mi kredas. Tial do eksciu, ke m i tu te ne estas
malsana!...
Leono: Ha, fripono, vi timigis m in tiel forte. Tarnen, mi ri-
markis, ke vi maldikigis iom kaj via vizago paligis.
Antono: Nu, ne m altrankviligu, kara. N ur nun mi konvinkigis,
kian amikon mi havas en vi. Tio devigas m in malkasi al vi la
kaüzon de mia sajna malsano. Nome, mi volas rememorigi vin,
Ice antaü kelka (albo: kelke da) tempo m i komencis studi Espe­
rantom Nun mi lernas la sufiksojn ig kaj ig. La lingvo Esperanto
üujnas tre facila, tarnen tiuj du sufiksoj preskaü malsanigis min...
Leono: Tie! malfacilaj ili estas?! Nu, ne troigu, kara. Sidigu,
mi petas, mi volonte faciligos al vi la studon de tiuj sufiksoj.

RESPONDU:

Cu Antono aspektis sana? K ial li ne venigis doktoron? Cu li vere m al-

»iinigis? Kto estis la kaüzo de lia áajna malsano? Kiam Antono komencis
lerni Esperanton? Kion li studas nun? Kiu volas faciligi al Antono la
•tudon de ig kaj ig?

LEKCJA SZÓSTA
LICZEBNIKI

1 unu, 2 du, 3 tri, 4 kvar, 5 kvin, 6 ses, 7 sep, 8 ok, 9 naü,

10 dek, 11 dékunu, 12 dekdu itd.
20 dudek, 21 dudek unu itd.
30 tridek, 40 kvardek, 50 kvindek itd.
100 cent, 101 cent unu, 102 cent du itd.
200 ducent, 300 tricent itd. — 215 ducent dekkvin. — 1000
■nil. — 1958 mil naücent kvindek ok. — 1 000 000 miliono.
Unuo jedynka, jednostka, duo dwójka itd.
Unua pierwszy, dua drugi... deka dziesiąty itd.
Unue po pierwsze, due po drugie, trie po trzecie itd.

i* 19
 Unuobla pojedynczy, duobla podwójny, triobla potrójny itd
2 X 3 = 6 duoble tri estas ses (albo: du/oje tri estas ses)
1 1 2 = 3 unu plus du estas tri (albo: unu kaj du estas tri)
8 — 5 = 3 ok m inus kvin estas tri.
20 : 5 = 4 dudek dim dite per kvin estas kvar.
Kiom estas kvar plus (kaj) kvin? Kiom estas sep minus unu? Kioir
estas okoble nau? Kiom estas dekok dividite per tri?
Dodając do liczebników końcówki -ono, -ona, -one, otrzymu­
jem y ułamki: Duono połowa, duona połowiczny, duone połowicz­
nie, napoły; triono jedna trzecia (1/3), kvarono ćwierć (1/4), kva-
ronhoro kwadrans. Du trionoj (2/3), kvin sesonoj (5/6) itd.
Przyrostek -et-
oznacza zmniejszenie przedmiotu lub osłabienie cechy.
Przyrostek -eg-
oznacza zwiększenie przedm iotu lub wzmocnienie cechy.
Mano ręka, m aneto rączka, manego łapa; bela piękny, beleta
ładny, belega przepiękny; ridi śmiać się, rideti uśmiechać się
ridegi zanosić się od śmiechu; m uro m ur, ściana, m ureto ścianka,
cienki m ur, murego wielki, gruby mur.
Co znaczy: denteto, dentego, pordeto, pordego, Ibonega, m angegi, diketa:
donaceto, hometo, laudegi, korteto, kriegi, kuleto, librego, viveti?

au albo, lub kaleiidaro kalfendarz

autuno jesień kiom a który (z rzędu)
ciferplato cyferblat kon sisti el składać się z
dauri trwać labori pracować
di m an io niedziela leciono lekcja
d ivid i dzielić lerni uczyć się
enhaui zawierać lundo poniedziałek
form i tworzyć m ardo wtorek
0is aż, aż do m erkredo środa
horo godzina m onato m iesiąc
horlofio zegar m on trilo wskazówka
januaro styczeń nokto noc
jaro rok pordo drzwi
je o, na, za itp. ripozi odpoczywać
jaiido czwartek sabato sobota

20
 numajno tydzień tagnokto doba
■rzono pora roku, sezon tia taki
komero lato vendredo piątek
r.uperjaro rok przestępny vin tro zima

LA JARO
Trlcent sesdek kvin tagoj formas la jaron. La jaro divididas
mk.iü je 52 semajnoj kaj je 12 monatoj.
Lu semajno konsistas el 7 tagoj, kiuj nomigas: lundo, mardo,
morkredo, jaüdo, vendredo, sabato kaj dimanćo. Dum 6 tagoj
ni laboras, dum la sepa ni ripozas. Dimanćo estas ripoza tago.
I <u monatoj estas: januaro, februaro, marto, aprilo, majo, junio,
Ialio, aügusto, septembro, obtobro, novembro, decembro.
li’ebruaro havas 28 tagojn. Kiam gi havas 29 tagojn, tiam la
Jaro nomigas super jaro.
La piej bela sezono de la jaro estas printempo. Poste venas
nmero, aütuno kaj vintro, kiu daüras gis l a '21-a de marto.
Se ni volas scii, kiun tagon de la semajno ni havas, aü kioman
Iagon de la monato, ni rigardas kalendaron.

LA HORO
Se ni volas scii, kioma horo estas, ni rigardas horlogon. Jen mia
horlogo. Gi havas du m ontrilojn sur la ciferplato: unu grandan
kaj unu m algrandan. La m algranda m ontras horojn, la granda m i-
nutojn. Ciu horo enhavas sesdek m inutojn kaj ćiu minuto konsi-
sta s el sesdek sekundoj. Dudek kvar horoj formas tagnokton.
Kioma horo estas? Nun estas la sepa kaj duono. Nia leciono ko-
mencigas je la 7-a kaj finigas je la 8-a; gi daüras unu horon.

RESPONDU:
El kiom da monatoj konsistas la jaro? Kiom da tagoj gi enhavas?
Kiel nomigas la jaro, en kiu estas 366 tagoj? Kiu monato enhavas 28 ad
29 tagojn? K iel nomigas la tagoj de la monato? (Unua, dua itd.). Nomu
la monatojn. Nomu la sezonojn de la jaro. Kioma horo estas? Je kioma
horo komencigas kaj finigas niaj lecionoj? En kiuj tagoj de la semajno
111 okazas? Kiom da lecionoj ni jam lernis? Cu v i scias, kiom da lecionoj
ni lernos ankorau?

21
 LEKCJA SIÓDMA
WYRAŻANIE ŻYCZENIA I CELU

Mi diras, ke ni iru znaczy: mówię, żebyśmy poszli. Podobne

zdanie, jednak bez końcówki u, a mianowicie: m i diras, ke ni
iros znaczy: mówię, że pójdziemy
Pierwsze z powyższych zdań wyraża życzenie, względnie
rozkaz, drugie — twierdzenie.
Podobnie: m i volas, ke v i ridu chcę, byście się śmiali; la patro deziras,
ke la filo m an |u ojciec pragnie, by syn jadł; v i skribas, ke ni venu
piszecie, byśmy przyjechali (przybyli); ni respondis, ke iii pagu odpo­
w iedzieliśm y, żeby zapłacili (że mają zapłacić) itp.
Często nie wystarczy ke -u, lecz trzeba dodać „por”. Np. La
instruisto ripetis sian demandon, por ke ćiuj gin kom prenu na­
uczyciel powtórzył swoje pytanie, aby je wszyscy zrozumieli.
Podobnie: la patro laboras, por ke lia fam ilio povu v iv i ojciec pracuje,
aby rodzina jego mogła żyć; la profesoroj verkis la historion, por ke la
rego legu gin profesorzy napisali historię, aby król ją czytał itp.
Zdania pierwsze (ke -u) mają charakter przedm iotowo-życzeniowy,
drugie (por ke -u) celowy. O przedmiotowe bowiem pytamy: co, czego?,
o celowe: naco? poco? w jakim celu?
La rego deziris, ke la profesoroj verku por li historion.
La profesoroj verkis la historion, por ke la regó povu gin legi.
O pierwsze zdanie pytamy: Czego król sobie życzył? Kion la rego
deziris? Ke... itd.
O drugie pytamy: Naco profesorowie napisali dzieło? Por kio la pro­
fesoroj verkis la historion? Por ke... itd.
Ci tiu, ći tio, ći tie
Tiu ten, tam ten, ći tiu ten (nigdy: tamten); itio to, tamto, ći tio
to (nigdy: tamto); tie tam, ći tie tutaj. Ci jest partykułą bliskości.
Można też powiedzieć: tiu ći, tio Si, tie ći.
Podobnie: ćifoje tym razem ( = ći tiufoje).
akadem iano członek akademii filo syn
baldau, wkrótce, zaraz fojo raz, foje pewnego razu
buśo usta haro w łos
deziri życzyć homaro ludzkość
estim ata szanowny instruí nauczać
fam ilio rodzina juna m łody

22
 kam elo wielbłąd porti nosić, alporti przynosić
kunvoki zwołać post po, za
laca zmęczony poste potem
m alpli mniej regi rządzić
nacio naród resum o streszczenie
obei być posłusznym rip eti powtarzać
pagi płacić tie tam, tie ći tu
palaco pałac u nw ersala powszechny
peni usiłować, w ysilać się unue najpierw, po pierwsze
P ersujo Persja verki tworzyć
por ke aby verko dzieło

LA HISTORIO DE LA HOMARO
Kiam la m aljuna rego de Persujo mortis, lia filo, la juna
Itrinco Zemir, eksidis sur la rega trono. Post kelkaj tagoj li
kunvokis ćiujn profesorojn kaj akademianojn de sia lando kaj
diris al iii: „Estimataj sinjoroj, mia p atro ofte instruis min, ke
lu regoj pli bone regus la naciojn, se iii pli bone konus la histo-
ilon de la homoj. Mi do petas vin, ke vi verku por mi universa-
lan historion de la homoj, por ke mi gin povu legi kej ekkoni”.
La profesoroj obéis, kaj post 15 jaroj ili revenis al la palaco
li un 50 kameloj, kiuj portis 5 000 librojn. La rego estis m alkon­
tenta; li diris: „Sinjoroj, mi vin tre dankas por via granda la­
boro, sed mi havas grandan penon pro la regado de la lando,
kaj mi ne havos tempon por legi tiom da libroj. Mi petas vin,
ke vi rekomencu kaj faru m ulte m alpli longan historion”.
Post dek jaroj la profesoroj revenis kun kvin kameloj kaj
kvincent libroj. La rego estis ankoraü ne kontenta. Li diris: „Mi
vin dankas, sinjoroj, sed mi ne legos vian historion. Ankoraü
tro longa gi estas. Mi estas jam m aljuna kaj havas blankajn
harojn; mi igas facile laca. Mi petas vin, verku tre mallongan
resumon de via historio, por ke mi povu gin legi antaü mia morto,
kiu eble venos baldaü. Rapidu, sinjoroj, mi ne havos m ultajn
jarojn por legi vian verkon”!

RESPONDU PAROLE, POSTE ANKAÜ SKRIBE:

Cu la princo estis juna? (Jes, li estis juna).
Cu| li konis la historion de la homaro? (Ne, li ne konis |in ). Cu li

23
volis gin ekkoni? Kiam li kunvokis la profesorojn kaj la akademianojn?
Kion li deziris ekkoni? Kion li petis de la profesoroj?
Kial la princo eksidis sur la trono? (... ó a r ...) K ial li kunvokis la
profesorojn? (car li deziris, ke iii verku...) Kial li deziris legi historion?
(car... instruís lin, ke...).
Cu la profesoroj obeis? Kiam iii revenís al la palaco? Kun kiom da
kameloj iii venis? Kion portis la kameloj? K ial la rego ne estis konten-
ta? Cu li havis tempon por legi m ulte da libroj? Kion li petis?
Cu vi scias, kiom da libroj alporits ćiu kamelo?
Cu la historio, kiun verkis la profesoroj, estis tre longa? (... ec tro
longa).
Post kiom da jaroj la profesoroj revenís duan fojon (albo: duafoje)?
Kion diris la rego? Kiu estis jam m aljuna kaj facile lacigis? Kial la rego
ne povis legi la verkon de la profesoroj? Kial la profesoroj kaj la aka-
demianoj laboris tiel longe? K ial iii revenís kun tiel m ultaj kameloj?
Kial la rego havis blankajn harojn? Kion li petis nun de la profesoroj?

LEKCJA OSMA
IMIESŁÓW CZYNNY: -A N T -, -IN T -. -ONT-
Sidanta — siedzący
Mi estas sidanta — mi sidas (nun) — siedzę (teraz).
Mi estis sidanta — mi sidis (tiam) — siedziałem (właśnie wów­
czas).
Mi estos sidanta — mi sidos (tiam) — będę siedział (właśnie
wówczas).
Podobnie: amanta kochający, rigardanta patrzący, aüdanta słyszący,
dancanta tańczący, daüranta trwający itp.
Donacinta — ten, który podarował
Co znaczy: dankanta, diranta, dividanta?
Mi stas donacinta — mi donacis (jam) — podarowałem.
Mi estis donacinta — mi donacis (pli frue ol tiam) — podaro­
wałem był.
Mi estos donacinta — mi donacos (pli frue ol tiam) — podaruję
(przedtem).
Podobnie: devinta który był obowiązany, (który musiał, który w inien
był...), dezirinta który pragnął, doninta który dał itp.
Co znaczy: drinkinta, erarinta, estinta, havinta, istruinta, sidinta.

24
 Dironta — mający powiedzieć
Mi estas dironta — m i volas (devas) diri — mam (chcę względnie
muszę) powiedzieć.
Mi estis dironta — mi volis (devis) diri — miałem (chciałem
względnie musiałem) powiedzieć.
Mi estos dironta — mi volos (devos) diri — będę m iał (chciał
względnie musiał) powiedzieć.
Podobnie: komenconta m ający rozpocząć, konstruonta mający (z)budo-
wać itp.
Co znaczy: estonta, konsistonta, kostonta, krionta, laboronta, donaconta,
«ldonta?
Są to im iesłow y czynne przym iotnikowe, jak świadczy końcówka -a.
Porównaj: daüra trwały, danca taneczny, danka wdzięczny, erara
błędny, komenca początkowy itp.
Końcówka -e urabia przysłówki imiesłowowe: estante będąc,
vojagante podróżując, vidante widząc, vintrante zimując itp. Po­
dobnie: estinte by wszy, unuiginte zjednoczywszy, śanginte zmie­
niwszy; śtelonte m ając (u)kraść, vaporigonte m ając się ulotnić,
vendonte mając sprzedać itp.
Co znaczy: vivante, volante, verkante; vidinte, aüdinte, sidiginte, ve-
nonte, vaporigonte, uzonte.

Końcówka o- tworzy rzeczowniki: am anto — homo, kiu amas

(kochanek), laborante — homo, kiu laboras (pracownik), pagan-
to — homo, kiu pagas (płatnik, płacący), p eta n to — homo, kiu pe­
tas (petent), lernanto — homo, kiu lernas (uczeń) itp.
Co znaczy: portanto, promenanto, pasanto, éuldanto, vojaganto, skri-
banto, komencanto?
Używają też: śtelinto — homo, kiu stelis, paginto — homo, kiu
pagis, prezidinto — homo, kiu prezidis; instruonto — homo, kiu
instruos itp.
Przyrostek -ist-
różni się tym od -ant-, że oznacza człowieka o stałym zawodzie
lub zajęciu: instruanto człowiek, który udziela nauki (nie zawo­
dowo), instruiste nauczyciel; skribanto piszący, skribisto pisarz;

25
vendanto ten, który sprzedaje daną rzecz, vendisto sprzedawcć
(zawodowy); laboranto pracownik, laboristo robotnik itp.
Co znaczy: dancanto, dancisto, dancistino, esploranto, esplorinto, esplo-
risto; fluganto, flugonto, fumanto, fumantino; helpinto, helpisto; verkinto
verkonto, verkisto; socłalisto, fizikisto, esperantisto?

Eks- były
Eksprefesoro były profesor, eksadmiralo były admirał.
Co znaczy: ekssoldato, eksvojagisto, eksdancisto, eksredaktoro, eks'
socialisto, ekstajloro, eksoficiro?

am pleksa obszerny resti zostawać

azeno osioł sek vi następować
gaja w esoły servi służyć
kunpreni zabrać z sobą soldato żołnierz
k vieta spokojny, łagodny suferi cierpieć
łasi zostawiać supre u góry
lipo warga supren do góry
lito łóżko steli kraść
m iliti wojować tajloro kraw iec
nas/ci rodzić ven d i sprzedawać
pasi m ijać, przechodzić via rega m ośto wasza
prezidi przewodniczyć królewska mość

LA HISTORIO DE LA HOMARO
(Dürigo kaj fino)
Dum la kvin sekvintaj jaroj, m ultaj profesoroj jam mortis, kaj
post ses jaroj, restis n u r la m aljuna prezidanto de la akademio.
Li venis al la palaco de la rego kun juna azeno, portanta unu
grandan dikan libron. En la granda korto de la palaco li trovis
serviston, kiu diris al li: „Ha, sinjoro, la regó estas malsana jam
de m ultaj semajnoj, kaj nun li estas m ortanta. Se vi lin volas
vidi, rapidu, rapidu al lia fiambro”.
Lasinte la azenon kaj la libron en la korto, la m aljuna ak
miano supreniris al la rega fiambro. S ur la lito la rego ku§is,
tute pala; preskaü tute ne movante la lipojn, li párolis: „Kara
profesora — vi venas — tro malfrue. Mi do m orías — kaj m i
ne konas la historion — de la hom oj”.

26
 Aüdante tion, la profesora tre malgajigis, sed li diris: „Ne, via
rega mosto, vi konos la historion de la homoj, car mi estas gin
dironta al vi per tri vortoj:
„Ili naskigis, ili suferadis, ili m ortis”.
Oni diras, ke la regó m ortis kviete, car li estis kontenta koni
tiun historion, eć tiel malfrue.
RESPONDU PAROLE KAJ SKRIBE:

Cu la historio, kiun alportis la prezidanto de la akademio, estis am-

pleksa? Cu la regó povis gin legi? Kial li ne povis legi gin? K iu alpor­
tis la libregon? Kiun la prezidanto trovis en la korto? Kie li lasis la
itzenon? Kien (dokąd) li ekrapidis? Cu li kunprenis la libregon? Kiu
kuśis sur la lito? K iel párolis la regó? Kion diris la mortanto? Kion diris
la prezidanto? Per kiom da vortoj li diris la tutan historion de la homoj?
Kiuj estas tiuj vortoj? Kial la regó mortis kontenta?

LEKCJA DZIEWIĄTA
IMIESŁÓW BIERNY: -A T -, -IT -, -O T-
Farata — robiony
K ontrakto estas farata — oni faras kontraktem.
K ontrakto estis farata — oni faris (tiam) kontrakton.
K ontrakto estos farata — oni faros (tiam) kontrakton.
Podobnie: skribata pisany, aüdata słyszany, dancata tańczony, donata
dawany Co znaczy: komencata, konstruata, dividata, bezonata?
Pagita — zapłacony
La fakturo estas pagita — oni (jam) pagis la fakturon.
La fakturo estis pagita — oni pagis la fakturon (pli frue ol
tiam).
La fakturo estos pagita — oni pagos la fakturon (pli frue ol
tiam).
Podobnie: skribita napisany, kom encita rozpoczęty, dancita odtańczony.
Co znaczy: śtelita, verkita, vendita, farita?

Vendota — do sprzedania, m ający być sprzedany

Domo estas vendota — oni volas aü devas vendi domon.

27
 Domo estis vendota — oni volis (devis) vendi domon.
Domo estos vendota — oni volos (devos) vendi domon.
Podobnie: konstruota m ający być wybudowanym , lernota do w yucze­
nia, skribota do napisania. Co znaczy: uzota, dancota, respondota?
Jak świadczy końcówka -a, są to imiesłowy bierne przym iotni­
kowe. Końcówka -e, urabia przysłówki imiesłowowe: vidate będąc
widzianym, verkate będąc układanym, kritikate będąc krytyko'
wanym. Podobnie: vidite zostawszy ujrzanym, unuigite zostawszy
zjednoczonym (po zjednoczeniu), dem andite zostawszy zapyta­
nym. Podobnie: uzote m ając być używanym (przed użyciem)
trinkote m ając być pitym (przed wypiciem) itp.
Co znaczy: demándate, pagate, uzate; vendite, verkite, kritikite; ven ­
dóte, m angote, kritikote?

Podobnie jak imiesłowy czynne, tak i bierne mogą przybrać

i rzeczownikowe znaczenie dzięki końcówce -o: adresato adresat,
arestito aresztowany (aresztant), ekzamenoto m ający być egza^
minowanym (kandydat przed egzaminem).
Co znaczy: ekzamenato, ekzamenito, demandato, demandito, demandoto,
sendato, savito, konato, konatino, amato, amatino?

„Przez” po imiesłowie biernym tłum aczy się: de: La tasko

estas skribita de la lernanto zadanie zostało napisane przez ucz­
nia. Przez kogo? De kiu? De la lernanto. Czym? P er kio? P er
inko (atramentem).
adreso adres d ekstre po prawej stronie
adresi adresować dorso grzbiet
antaua przedni, poprzedni ekzam eni egzaminować
antaue na przedzie, przedtem elspiri wydychać
aparteni należeć enspiri wdychać
barbo broda fakturo rachunek
brako ramię fingro palec
bruna brunatny fla ri wąchać
brusto pierś fla va żółty
cerbo mózg frunto czoło
&efa główny gusto smak
dirkaui otaczać gustum i kosztować
dekstra prawy haüto skóra

28
 inko atrament nigra czarny
interne w ewnątrz nuntem pe obecnie
kapo głowa okuło oko
kolo szyja orelo ucho
korpo ciało om am i zdobić
ungo paznokieć palpi macać
vango policzek parto część
vangharoj bokobrody piedo noga, stopa
kranio czaszka po po (z liczebn.)
kreski rosnąć p ro vizi zaopatrzyć
k ruro goleń pulm o płuco
kunligi związ(yw)ać savi ratować
lango język sendi posyłać
ligi w iązać sp in oddychać
lipharoj w ąsy subteni podtrzymać, poprzeć
loko m iejsce śultro plecy
loki umieszczać teni trzymać
m em bro członek trunko tułów
m entono podbródek ventro brzuch
nazo nos viro m ężczyzna
nepre koniecznie

LA HOMA KORPO

La homa korpo konsistas el kapo, trunko kaj membroj. Gi estas

kovrita de haüto, blanka (en Eüropo), nigra aü bruna (en Afriko),
flava (en Azio), ruga (en Ameriko).
L antaüa parto de la kapo estas la vizago, en kiu ni rim arkas
la frunton, la okulojn, la nazon, la orelojn, la mentonon kaj la
buson. En la buso estas la lango kaj la dentoj. La vizago de
multaj viroj estas om am ita de barbo kaj lipharoj. Vangharoj
estas nuntem pe malofte kreskigataj.
La cela parto de la kapo, la cerbo, estas lokita interne en la
Uranio. P er gi (per la cerbo) ni pensas.
La koro trovigas en la brusto. La brusto apartenas al la trunko.
Gi (la brusto) estas antaüe. M alantaüe estas la dorso.
La sultroj estas supre, la ventro— malsupre. La kapo trovigas
•ur la kolo. K un la śultroj estas kunligitaj la brakoj. Ce la fino de
la brakoj estas manoj; la kruroj estas finitaj per piedoj. La manoj

29
kaj piedoj havas će la fino po kvin fingroj. La fingroj havaa
ungojn.
Jen la kvin fingroj: la dika, la m ontra, la longa, la ringa ka;
la malgranda.
P er la oreloj ni aüdas, per la okuloj ni vidas, per la nazo ni
flaras, per la buâo ni gustumas kaj per la fingroj ni palpas.
La aero, kiun ni nepre bezonas por vivi, estas en- kaj e lsp l
rata per la pulmo, troviganta dekstre kaj m aldekstre en la brusto.
RESPONDU:
El kio konsistas la homa korpo? De kio f i estas kovrita? Kio kreskai
sur la kapo? Kie estas la barbo? Kiom da vangoj havas la homo? Per kio
ni audas? vidas? flaras? Kion ni faras per la buśo? la fingroj? Kio estas
en la brusto? Cu la koro estas dekstre aü maldekstre? Kaj la pulmo?
Kion substenas la kolo? Kio estas kunligita kun la sultroj? Kiom da
fingroj ni havas? Nomu ilin! Kion ni faras per la koro? la pulmo? la
manoj? la piedoj?

LEKCJA DZIESIĄTA
ZDANIA PYTAJĄCE

Zaczynają się one zwykle od ću czy, albo od słówka, którego

pierwszą literą jest k: kiu kto, który, -a, -e, kio co, kie gdzie, kiel
jak, kial dlaczego, kiam kiedy (gdy), kia jaki, kies czyj, -a, -e,
kiom ile.
4-ty przypadek czasu, ceny, wagi
La kongreso daüras 8 tagojn (dum ok tagoj). Kongres trw a
8 dni. D-ro Zamenhof, la kreinto de Esperanto, naskigis la dek-
kvinan de decembro. Dr Zamenhof, twórca esperanta, urodził się
piętnastego grudnia.
Tiu ci libreto kostas n u r 10 zlotojn. Ta książeczka kosztuje tylko
10 złotych. — La pomoj pezis 5 kilogramojn. Jabłka ważyły 5 kg.
Przyrostek -an-
oznacza mieszkańców miasta, wsi, kraju, zwolenników idei,, wy­
znawców religii: krakovano krakowianin, urbano mieszczanin,
vilagano wieśniak, kristano chrześcijanin.

30
 Ano — członek
Co znaczy: urbanino, kristanino?

Przyrostek -ul-
n/.iiacza osobę posiadającą daną cechę charakterystyczną: saga m ą­
dry, sagulo mędrzec; rića bogaty, rićulo bogacz; juna młody, ju­
tu ilo młodzieniec.
Ulo — osobnik.
Co znaczy: m aljunulo, belulo, grandkapulo, densbarbulo?

Przyrostek -estr-
o/.nacza zwierzchnika, kierownika; policestro naczelnik policji,
Al|jestro kapitan okrętu, urbestro burmistrz.
Co znaczy: landestro, vilagestro, fabrikestro?

amuzi bawić (kogo) pezi w ażyć (mieć wagę)

arlekeno błazen pin to szczyt, szpic
ćiam zawsze plaći podobać się
ćies należący do każdego plendi skarżyć się
deklari oświadczać polico policja
densa gęsty posedi posiadać
fojo raz postuli żądać
insigno odznaka preferí woleć
je (tu:) z proprajo w łasność
kies czyj rajto prawo
kom pleta kompletny rezigni rezygnować, zrzekać się
kortego dwór severa surowy, srogi
krei tworzyć speciala, odrębny
K risto Chrystus stelo gwiazda
m inaci grozić tu j natychm iast
nenies niczyj verda zielony
nev.tra.la neutralny vilano w ieś
parkere na pamięć

INTERPAROLO KUN LA INSTRUISTO

Instruisto: Kio estas Esperanto?
hernanto: Esperanto estas lingvo internacia.
Instruisto: Kiu kreis Esperanton?
hcrnanto: D-ro Zamenhof kreis gin.

31
Instruiste: Kie naskigis kaj kie m ortis la kreinto de Esperanto?
Lernanto: Li naskigis en Białystok kaj m ortis en Varsovio.
Instruiste: Kiam li naskigis kaj kiam li mortis?
Lernanto: Li naskigis la 15-an de decembro 1859 kaj m ortis la
14-an de aprilo 1917.
Instruisto: Kial vi lernas Esperanton?
Lernanto: Gi m ulte placas al mi.
Instruisto: Kiel longe vi devos ankoraü lerni la lingvon?
Lernanto: Mi lernos gin ankoraü unu monaton.
Instruiste: Kia estas Esperanto?
Lernanto: Esperanto estas facila, belsona kaj neütrala.
Instruisto: Kies proprajo gi estas?
Lernanto: Nenies kaj cies, car d-ro Zamenhof rezignis pri sia
aütorrajto.
Instruisto: Kiom kostas lernolibro de Esperanto?
Lernanto: Gi kostas 10 zlotojn.
Instruisto: Cu esperantistoj posedas specialan insignon?
Lernanto: Jes, la verdan, kvinpintan stelon.
LA REGO KAJ LIA ARLEKENO
La kortega amuzisto (arlekeno) de franca regó plendis će sia
estro, ke unu el la korteganoj minacis m ortigi lin.
La regó, kiu estis konata kiel severulo, tuj deklaris:
— Se li faros tion, mi pendigos lin kvin m inutojn poste.
— Mi perferus, via rega mosto — respondis la arlekeno, —
se vi pendigus lin kvin m onutojn antaüe.
RESPONDU:
Pri kiu parolas nia anekdoto? Kio estas arlekeno? Kio estas severulo?
Kio estas kortegano? Kion la kortegano m inacis fari al la rega amuzisto?
Kion preferís la arlekeno?

LEKCJA JEDENASTA
PRZYSŁÓWKI
Przysłówki czasowe, tj. określenia ogólne wyrażające czas
w którym coś się odbywa, m ają podwójną formę: en nokto luł
nokte w nocy, en tago lub tage w dzień, en ćiu tago lub ciut age

32
codziennie, somere latem, aütune jesienią, sabate w sobotę, m a­
larie rano, vespere wieczorem, tagmeze w południe, intertem pe
w międzyczasie, jatide w czwartek, cifoje tym razem.
Przysłówki miejscowe: en la hejm o lub hejme w domu u sie­
bie, en la mezo lub m eze w środku, en la flanko lub flanke na
boku, interne w ew nątrz (ekstere zewnątrz), supre u góry, mal-
supre (albo sube) u dołu, dekstre po praw ej, m aldekstre po lewej
stronie, kelkloke gdzieniegdzie, surtere na ziemi. Przysłówki
miejscowe tak brzmiące odpowiadają na pytanie kie? gdzie?
Natomiast na pytanie kien? dokąd? czyli w tedy gdy określają
kierunek, przybierają jeszcze końcówkę czwartego przypadku -n:
hejmen do domu, m ezen do środka, flanken na bok, dekstren
na prawo, supren w górę itd. ti tien tu, do tego miejsca, tien
tam, do tam tego miejsca.
K ierunek albo cel zaznaczamy także przy pomocy niezmienio­
nych na przysłówki rzeczowników miejscowych: Mi iras K ra-
kovon. Idę (udaję się) do Krakowa. Venu Parizon! Przybywaj
do Paryża!
Przyrostek -aj-
oznacza konkretne pojęcie, rzecz, zwłaszcza coś zrobionego
/. pewnego m ateriału: malnovajo starzyzna, novajo nowina, ova-
)o jajecznica, bovidajo cielęcina, bonafo coś dobrego, trinkajo
napój, mangajo jadło, pokarm, presafo druk (coś drukowanego).
Ajo — rzecz, przedmiot.
Co znaczy: bela]o, porkajo, skribajo, vidajo, safajo, pentrajo, konstru-
ajo, fotografajo, fabrikajo, estajo.

aluno ałun bulko bułka

anaso kaczka butero masło
ansero gęś disigi rozdzielić
arangi urządzać efcster poza, zewnątrz
atendi czekać fabo bób, fasola
barbiro golarz fiśo ryba
biero piwo flanko strona
bifsteko befsztyk frizejo fryzjernia
brando wódka fromago ser
broso szczotka gasto gość

I P odręcznik jęz. esperanto 33

 glata gładki porno jabłko
grati drapać porko Świnia, wieprz
haringo śledź presi drukować
hejm o dom (rodzinny) p ręta gotowy
hirta najeżony pro z powodu
iu ktoś; pewien, któryś pruno śliwka
kelkfoje czasem razi golić
knaho chłopiec raziło brzytwa
kom bi czesać respekto szacunek
kom preneble rozumie się rosti smażyć
kuiri gotować sałato sałata
kutim o zwyczaj sapo mydło
ledo skóra sata syty
likvoro likier soifo pragnienie
maći żuć supo zupa
m ateno ranek Safo baran, owca
m eti kłaść teo herbata
mola miękki tero ziemia
nec esa konieczny terpom o kartofel
nuko kark tondi strzyc
oleo olej tranćilo nóż
opinii mniemać, sądzić varm a ciepły
ovo jajko véspero wieczór
partopreni brać udział vico szereg, kolej
pen tri malować vinagro ocet
piro gruszka zono pas
piando podeszwa

KION N i MANGAS KAJ TRINKAS?

Mangado kaj trinkado estas necesaj, por ke ni ne m ortu pro
malsato kaj soifo. Ni kutim e mangas kvarfoje ciutage: matene,
antaütagmeze, posttagmeze kaj vespere. Matene ni mangas bul-
kon kun butero kaj ni trinkas kafon kun lakto aü teon. Posttag­
meze ni tagmangas. Hodiaü la patrino kuiris supon kaj bovajon
kun verdaj faboj.
Je la oka ni vespermangos. Ni havos terpom ojn kun haringo.
Ni trinkos dum la mango glason da biero.
Morgaü ni havos ovajon kaj salaton kun oleo kaj vinagro, kaj
vespere panon kun fromago.
Dimance sur nia tablo preskaü ciam trovigas rostajo (bifsteko)
kaj kelkfoje fiso aü rostita birdajo.

34
 Hieraü m i ricevis malbone kuiritan viandon en iu restoracio.
Mi m etis gin flanken, car mi ne povis gin maéi. Gi estis tiel m al-
mola kiel leda piando!

RESPONDU:
Kio estas xiecesa? Kio okazus, se ni nek m angus nek trinkus? Kiom da
fojoj v i kutim e mangas ćiutage? Kiam? Kion v i mangas matene? Kion vi
trinkas dum la matenmango? Kion vi mangas hodiaü dum la tagmango?
Kion v i m angas kaj trinkas dum la vespermango? Cu vi satas kornpo-
ton? Kian? (el pomoj, piroj, prunoj?).
Kion vi trinkas, kiam vi estas solfa? (teon, kafon, lakton, bieron, bran-
don, likvoron?).
Kiam v i kutim e m angas fison? Kiam vi mangas birdajon? Kian?
(kokino, kokido, ansero, anaso?).

CE FRIZISTO

Kliento: Bonan tagon!

Frizisto: Bonan tagon, sinjoro, sidigu, mi petas.
Kliento: Cu mi devos longe atendi?
Frizisto: Estos baldaü via vico, sinjoro.
Kliento: Mi deziras esti razata. (Razu min, mi petas).
Frizisto: Cu la razilo estas bona (akra)?
Kliento: Ne, gi gratas.
Frizisto: Varm an aü m alvarm an akvon?
Kliento: Varman, mi petas.
Frizisto: Pudron, se placas al vi?
Kliento: Jes, sed antaüe uzu alunon.
Frizisto: Kompreneble, sinjoro. Cu vi deziras kolon jan akvon?
Gi estas sufiće forta. Cu vi deziras lavon de kapo?
Kliento: Ne, dankon. Nun brosu la harojn, mi petas, kaj kombu
ilin. Cu vi ne opinias, ke estas bone iom tondi ilin
(la harojn)?
Frizisto: Jes, sinjoro, sur la nuko, mi pensas. Mi arangos la ha­
rojn hirte, cu bone?
Kliento: Ne, disigu ilin m aldekstre (meze).
Frizisto: Preta, mi dankas. Vi pagas al la kasistino. Gis la revi-
do, sinjoro.

35

I
 RESPONDU:
Kiu partoprenas en nia dialogo? Kion oni diras enirante frizejon? Cu
la kliento devos longe atendi? Kiam estos lia vico? Kion li deziras? Cu li
volas esti frizata? hartondata? Cu la raziło estas akra? Kion devas fari la
frlzisto, por ke lia raziło estu akra? El kio estas farita lia akriga zono?
(ledo). K’-an hardisigon postulas la gasto?

LEKCJA DWUNASTA
PRZYIMKI

Po wszystkich przyimkach dajemy zawsze przypadek pierwszy:

dum la prezentado (nie: prezentadon), per la plumo (nie: plu­
món), por mia frato (nie: mian fraton) itd. Jednakże przyimki
miejscowe a więc en (w), sur (na), sub (pod), super (ponad), itd.
otrzym ują 1-szy przypadek tylko na pytanie kie? gdzie?, nato­
miast na pytanie kien? dokąd? przybierają przypadek 4-ty: koń­
cówkę -n.
Kie? Gdzie? En la urbo, sur la tablo, sub la lito.
Kien? Dokąd? En la urbon, sur la tablón, sub la liton.
La birdo flugas en la ćambro. Ptak lata po pokoju. La birdo
flugas en la cambrón. Ptak w latuje do pokoju.
Przyimki al i gis (do i aż do) 4-tym przypadkiem nie rządzą, gdyż same
przez się al i gis wyrażają , już kierunek: al la teatro do teatru, gis lą
pordo aż do drzwi.
Niektóre przyimki m iejscowe mają równocześnie znaczenie czasowych
np. en domo i en monato, antaü domo i antaü 3 monatoj, post la domo
i post unu jaro (po roku, za rok), de la pordo gis la fenestro i de la
naskigo gis la morto.
Każdy przyimek ma w esperancie jedno, ściśle określone zna­
czenie.
Jeżeli nie wiemy, jakiego przyim ka użyć, stawiamy je
(z pierwszym przypadkiem) albo dajem y czwarty przypadek bez
przyimka: mi sopiras je mia patrujo tęsknię za moją ojczyzną,
ni ridis je lia naiveco śmialiśmy się z jego naiwności, malsana
je la okułoj chory na oczy (albo też: ni ridis lian naivecon, sopiri
la patrujon), w wymienionych bowiem zdaniach żaden przyim ek
nie nadaje się.

3(5

\
 Przedrostek bo-
oznacza pokrewieństwo przez małżeństwo: bopatro teść, bofilo
zięć, bopatrino teściowa, bofilino synowa, bofrato szwagier itd.

Przedrostek ge-
oznacza połączenie osób obojga płci: gepatroj rodzice, gefiloj sy­
nowie i córki (albo syn i córka, synowie i córka, syn i córki),
geedzoj mąż i żona, gesamideanoj współideowcy i współideow-
czynie.
Traduku: gelernantoj, geamikoj, gemembroj (geanoj), genajbaroj, geon-
kloj, bofratino.

Przyrostki -ćj-, -nj-

Imię męskie staje się pieszczotliwym przez dodanie przyrostka
-ćj-, a imię żeńskie — przez dodanie przyrostka -nj-: Johano —
Joćjo, Frederiko — Frećjo, Mario — Manjo, Sifio — Son jo. Po­
dobnie: patro pacjo, patrino panjo, frato — fra&jo, onklino —
onklinjo itp.
Co znaczy: Adoćjo, Anjo. Lenjo?
Uwara: Przyrostek -ćj- w zględnie -n j- dodaje się do pierwszych 1—5
liter imienia; resztę liter odrzuca się.

ago w iek (człow.) modelo wzór

antaünomo imię najbaro sąsiad ,
avo dziad(ek) ne pli frue ol dopiero
ćia w szelki nenio nic
de kiam od kiedy nepo wnuk
domo dom nevo siostrzeniec
dorloti rozpieszczać paro para (dwa)
edzo mąż plenum i spełnić
efek tiva rzeczywisty plu raj w ięcej niż jeden
fenestro okno rilati odnosić' się, dotyczyć
infano dziecko sama ten sam
kuzo kuzyn strato ulica
logi m ieszkać super nad
tem i pri chodzić o coś v iziti odwiedzać
titolo tytu ł zorgi troszczyć się

37
 LA FAMILIO
Andreo: Cu vi konas s-rinon Malnov?
Petro: Mi scias, ke lia domo trovigas će Sevska-strato, sec
mi ne povas remomerigi al mi la numeron.
Andreo: Cu vi konas s-rinon Malnov?
Petro: Jes, tre bone, car mi estis ce si plurajn fojojn.
Andreo: Kiom da infanoj havas ges-roj Malnov?
Petro: Kvin, du knabojn: Joójon kaj Mićjon, kaj tri knabinojn:
Manjon, Grenjon kaj Elinjon.
Andreo: Cu Joójo estas la piej aga?
Petro: Jes, li estas dekkvinjara.
Andreo: Kaj kiom jara estas Mifijo?
Petro: Li estas dekjara; lia fratino Manjo estas pli aga ol li.
Andreo: Cu Elinjo estas la plej juna?
Petro: Jes, ái estas ankoraü m algranda infaneto, ne pli ol
dujara.
Andreo: Ili estas bona paro da geedzoj, la ges-roj Malnov, cu ne?
Petro: Jes, efektive, s-ro Malnov estas bonega patro kaj
s-rino Malnov modela patrino. Ili zorgas pri nenio alia ol pri la
infanoj kaj ci tiuj vere amas siajn k arajn gepatrojn.
Andreo: De kiam vi konas la familion Malnov?
Petro: Mi konatigis kun la edzo entaü tre longa tempo, sec
kun lia edzino mi konatigis ne pli frue ol post ilia reveno a
Kraków.
Andreo: Cu la gepatroj de s-rino Malnov logas ankaü en la
sama urbo?
Petro: Jes, eć en la sama strato en kiu logas la bofilo; il
logas kun la plej aga frato de s-rino Malnov. La infanoj amegas
la avon, la avinon kaj la onklon, kiu ofte ec tro dorlotas ilin,
plenum ante cian ilian deziron.

RESPONDU:

Cu vi scias la titolon de ći supra legajo? Pri kiu fam ilio temas? Kic
Iotas gesinjoroj Malnov? Cu Petro ofte vizitis ilin? Kiom da knaboj ha-
vas ges-roj Malnov? Kaj kiom da knabinoj? Diru iliajn antaünomojn

38
Kiu el la geknaboj estas piej aga? Kiomjara li estas? Kiomjara estas la
piej juna infano de ges-roj Malnov? Kiom da tempo konas Petro la fa -
milion Malnov? Cu li konas ankau la bogepatrojn de s-ro Malnov? Kun
Idu logas la gepatroj de s-rino Malnov? Kio estas por la infanoj la frato
de s-rino Malnov? Kaj siaj gepatroj?

LEKCJA TRZYNASTA
PRZYSŁÓWEK
Tworzy on się zwykle z przymiotnika, np. bone, bele, forte,
agrable itp. Często jednak i z innych wyrazów, zwłaszcza z przy-
imka:
Kun z — kunę razem, łącznie.
Per za pomocą — pere pośrednio (senpere bezpośrednio).
Ekster poza — ekstere zewnątrz.
Krom oprócz — kromę ponadto, prócz tego.
Sub pod — sube na dole (suben na dół).
Dum podczas (jest też spójnikiem np. dum ni iras podczas gdy
idziemy) — durne tymczasem.
Anstatau zamiast (jako spójnik ze słówkiem ke np. anstatau
ke ni iru zamiast byśmy mieli iść; zresztą łączy się też z bezoko­
licznikiem: anstatau iri zamiast iść) — anstataue w zastępstwie,
zamiast tego.
Malgrau mimo (jako spójnik: m algrau ke vi promesis, m algrau
via promeso) — nie tworzy przysłówka.
Antau przed (jako spójnik: antau ol ni iros (antau ol iri) zanim
pójdziemy) — antaue przedtem; na przodzie (antauen naprzód).
Post po, za (jako spójnik: post kiam ni mangos, kiam ni estos
mangintaj, gdy ukończymy jedzenie, po zjedzeniu) — poste po­
tem, później.
Por dla (jako spójnik: por iri aby pójść względnie: por ke ni
iru abyśmy poszli, patrz lekcja szósta).
Kontrau (na)przeciw(ko) — kontraue przeciwnie, po przeciwnej
t tronie.
Ce u, przy — nie tworzy przysłówka.
Od wyrazu jor (precz) tw orzy się: fore gdzieś daleko (foren
w dal). Od przedrostka mai- tw orzy się male przeciwnie, od­

39
wrotnie; od jes tworzy się jese twierdząco; od ne tw orzy się nee
przecząco itp.

Przyrostek -ebl-
oznacza możliwość. Ebla — możliwy.
Videbla widzialny, audebla słyszalny, memorebla możliw;
do zapamiętania, kredebla możliwy do uwierzenia.
Co znaczy: komprenebla, pardonebla, mangebla, trinkebla, trinkota

Przyrostek -il-
oznacza narzędzie: tondi strzyc, tondilo nożyce; pafi strzelać,
pafilo strzelba; kudri szyć, kudrilo igła; tranći krajać tran&ilo nóż
Ilo — narzędzie, środek.
Co znaczy: kombilo, veturilo, skribilo, instruilo, kaptilo, portilo, sani-
gilo (kuracilo, medikamento), ludilo

Przyrostek -ar-
oznacza zbiór przedmiotów itp. Arbo drzewo, arbaro las; stup
stopień, śtuparo schody (śtupetaro drabina); bruto bydlę, brutaro
stado bydła; vorto słowo, vortaro słownik.
Co znaczy: adresaro, skribilaro, mangilaro, vagonaro, personaro, me
blaro, arbareto, arbetaro, urbanaro.

Przyrostek -er-
oznacza część jakiejś całości, oddzielną jednostkę, np. sablo piasek,
sablero ziarnko piasku; fajro ogień, fajrero iskra; mono pieniądze,
monero moneta.
Ero — cząsteczka.
%
Co znaczy: hajlero, grenero, akvero, negero.

agrabla przyjemny drapo sukno

bobeno szpulka eluzita zużyty, w ytarty
butono guzik fadeno nić
butoni zapinać na guziki figuro figura
cetera pozostały, dalszy fingringo naparstek
tapo czapka fortika mocny, trw ały
ćapelo kapelusz ganto rękawiczka

40
 greno zboże p antalono spodnie
hajlo grad pardoni przebaczać
ideo m yśl, idea plu dalej
jako marynarka preciza dokładny, ścisły
kotono bawełna prom esi przyrzekać
lano w ełna ripari naprawiać
lau podług, w edług skui trząść
laum oda modny stranga dziwny
m alhavi nie mieć, nie dysponować śuo trzewik
maniko rękaw vagono wagon
meblo sprzęt vasta obszerny
m ezuri mierzyć ve sti ubierać
modo moda vesto ubranie
ne plu już więcej nie vesto kamizelka

LA VESTARO
La sinjoro portas ćapelon sur la kapo. Lia jako havas tri po-
Sojn ekstere kaj du interne. Gi estas pli vasta ol la vesto, sed
malpli longa ol la pantalono.
La jako havas du manikojn, kiuj estas kunkudritaj supre, sub
la sultroj, kun la cetera parto de la jako. La vesto ne havas m a­
nikojn, sed gi havas kvar pośetojn kaj kelkajn butonojn. Se la
jako estas tro malvasta, gi ne estas butonebla. Bona taj loro faras
la sinjoran vestaron precize laü la figuro de la kliento, nek tro
vastan nek tro malvastan.
La taj loro (kaj la kudristino, kiu faras la sinjorinan vestaron)
uzas kudrilon kaj kudromasinon, fadenbobenon, tondilon, fingrin-
gon, mezurilon ktp. (kaj tiel plu).
RESPONDU:
Kion portas la sinjoro? Cu vi portas capon aü ćapelon? Kiom da m a-
nikoj havas via jako? Kaj via vesto? Kio estas piej longa, la vesto, la
jako aü la pantalono? Kiom da butonoj havas via jako? Kaj kiom da
posoj? Cu la jako havas nur grandajn pośojn? Kie estas la pośeto supre
aü malsupre? dekstre aü maldekstre? Kion bezonas la tajloro por kudri
kompletan veston?

MIAJ SUOJ ESTAS ELUZITAJ!

Jes, iii estas tiaj. Kaj iii estas ne plu ripareblaj. Ili estis riparataj
ne m alpli ol kvar fojojn! Mi nepre devas aceti novan paron.

41
 Krome, mi bezonas v intrajn gantojn, car ekstere estas jam tre
malvarme.
— Sed mi acetos unue la suojn. Mi ne povas ilin malhavi. Jes, ne
skuu vian kapon. Ec kontraüe, via devo ja estas helpi al mi.
— Mia devo?! Cu vi ne troigas?
— Kompreneble, via devo. Car vi estas samideano...
— Ha, estas strange, nekredeble!

RESPONDU:
Cu v i havas bonan paron da śuoj? Kion vi faras, kiam viaj śuoj estas
eluzitaj? Kiom kostas paro da fortikaj §uoj? Cu viaj śuoj estas laümodaj?
El kio ili estas faritaj? Kaj el kio estas farataj la gantoj? (ledo, lano,
kotono, drapo).

LEKCJA CZTERNASTA
Kiel eble piej
Zwrot: możliwie jak naj... tłumaczy się: kiel eble piej. Kiel eble
piej rapide jak najprędzej.

Przeczenie
W esperancie wolno używać tylko jednego przeczenia: Nigdy;
nie wiem — Mi neniam scias, nie: mi neniam ne scias. Nikogo
nie ma w pokoju — N eniu estas en la tambro, nie: neniu ne estasj
en la ćambro. Mi vidis nek lin, nek sin — Nie widziałem ani jego,
ani jej.

Przedrostek dis-
odpowiada polskiemu roz-. Dissendi rozsyłać, dissemi rozsiewać,
disdoni rozdawać, disvendi rozsprzedać.

Przyrostek -em-
oznacza skłonność do czegokolwiek. Babilema skłonny do gadania,
gadatliwy; laborema pracowity, mang(eg)ema żarłoczny, śparema
oszczędny.
Ema — skłonny, chętny.
 Przyrostek -ind-
oznacza, że ktoś czy coś jest godny czy w art czegoś. Admirinda
godny podziwu, honorinda czcigodny, leginda w art czytania, de-
zirinda pożądany.
Inda — godny, w art.
Co znaczy: silentem a, dankema, kolerema; aminda, kredinda, laüdinda,
vidinda; helpema, helpinda; disiri, disigi, disigi.

Przyrostek -ec-
oznacza przymiot, właściwość, cechę jakiejś osoby lub rzeczy
w znaczeniu oderwanym: boneco dobroć, sageco mądrość, inja-
neco dzieciństwo, patreco ojcostwo, patrineco macierzyństwo.
Należy dobrze odróżniać eco od ajo.
Eco — przymiot, cecha.
Co znaczy: beleco, vereco, amikeco, certeco, juneco, moleco, facileco,
legebleco.

Przyrostek -ej-
oznacza miejsce, w którym się coś odbywa lub znajduje: pręgi
modlić się, pregejo świątynia, kościół; lerni uczyć się, lernejo
szkoła; ofici urzędować, oficejo urząd, biuro; libro książka, librejo
księgarnia.
Ejo — miejsce.
Co znaczy: logejo, kuirejo, m alsanulejo, presejo, bierejo, herbejo,
kafejo, jugejo, vendejo.

adm iri podziwiać herbo trawa

akurata punktualny, dokładny h onoro zaszczyt
babili gwarzyć hundo pies
blovi w iać hurli w yć
cielo niebo imagi wyobrażać sobie
ekskurso wycieczka ja wszak, przecież
fali padać jugi sądzić
ferm i zamykać koleri gniewać się
floko płatek kom forto wygoda
forlasi opuszczać konsenti zgadza się
griza szary kovri zakrywać
guto kropla m iksi mieszać

43
 ■

m iri dziwić się sen bez

m irinda cudowny silen ti milczeć
mugi ryczeć, huczeć societo towarzystwo
neniam nigdy supervesto narzutka
neniu nikt śpart oszczędzać
nu no taksi szacować, ocenić
nubo chmura tu śi dotykać
o mb rei o parasol vento w iatr
piłko piłka vetero pogoda
propagandi propagować vitro szkło, szyba
seka suchy

LA VETERO
La ćielo estas griza; gi estas kovrita de nuboj. Ekpluvas; gran-
daj gutoj de akvo falas sur la teron. M alfermu la ombrelon. Ni
iru hejmen; la vetero estas tiel malagrabla!
Ni sidas komforte en la ćambro. Ni dismetis niajn supervestojn,
por ke iii sekigu.
Rigardu! Jam negas. Flokoj de nego miksitaj kun pluvgutoj
falas kaj tusas la fenestrajn vitrojn. Nu, jes, estas ja novembro;
estas tre malvarme. Kia vento blovas ekstere! Cu vi aüdas? Gi
mugas kaj hurlas kiel mil hundoj!
Ni volis fari ekskurson hodiaü. Belega ekskurso! Estas bone, ke
ni havis kun ni ombrelojn. Neniam oni povas m arsi sen ombrelo
en aüfuno.
RESPONDU:
Kia estas la ćielo? De kio gi estas kovrita? Kio falas sur la teron? Cu
la vetero estas bala?
Cu vi portas kun v i ombrelon dum m albela vetero? En kiuv sezono;
pluvas? Kiam negas? Kiam hajlas? Cu vi satas la blovadon de la vento?
Cu vi estas ekskursema? Cu vi satas ekskursi en vintro? Cu vi satas
ekskursi al Zakopane ćijare (en ći tiu jaro)?
LA MIRINDA ESPERANTO
Aügusto: Via diligenteco estas vere adm irinda hodiaü. Kio
okazis al vi? Vi sidas ći tie kaj studas? La parko ja ne estas
lernejo! De kiam vi farigis tiel lernema?
Ernesto: Ho, kara, se vi scius! Se vi konus Esperanton! Vi ne
povas eć imagi, kiel bela, kiel m irinda estas tiu lingvo!

44
 Aügusto: Sed, mia kara, lasu nun la studadon kaj iru kun mi
al la ludejo. Cu vi konsentas?
Ernesto: Nu, bone. Sed, komprenu: tiu lingvo (mi komencis
lerni gin antaü nelonge) pro siaj ne tro takseblaj ecoj, estas vere
inda, ke ni konu gin. Mi estas ema forlasi por gi eć la pilkon.
Mi volas de nun propagandi gin kiel eble piej ofte kaj energie.
Aügusto: Nu, bone; disvastigu Esperanton, se tio faras al vi
plezuron, sed nun rapidu, car ni vidos nenion, se ni ne estos
akurataj.

RESPONDU:
Kion faras Ernesto en la parko? Kion diras al li Aügusto? Kial Er­
nesto lernas Esperanton? Kion proponas Aügusto? Kion estas ema fari
Ernesto por Esperanto? Kial li volas propagandi la lingvon? Kial la du
amikoj devas rapidi? Cu vi satas la piedpilkon?

LEKCJA PIĘTNASTA

W yrażenia nieosobowe
odznaczają się brakiem zaimka mi, vi, li, śi itd. np.: okazas, ke
zdarza się, że; śajnas, ke zdaje się, że; estas bone, ke dobrze, że;
pluvas deszcz pada, fulm as błyska się, tondras grzmi itp.
Przyrostek -ing-
oznacza przedmiot, w który się wkłada jakiś inny przedmiot po­
jedynczy, np. kandelo świeca, kandelingo lichtarz; cigaredo pa­
pieros, cigaredingo cygarniczka; sabro szabla, sabringo pochwa.
Przyrostek -uj­
ma trzy znaczenia:
a) przedmiot, w którym się przechowuje pewną ilość rzeczy
tego samego rodzaju, np. papierosów, ołówków, piór, monet itp.
Zatem cigaredujo papierośnica, plum ujo piórnik, monujo portmo­
netka, inkujo kałamarz, buterujo maselniczka.
b) drzewo owocowe, którego nazwę tw orzy się od nazwy owo­
cu, np. pomujo (także pomarbo) jabłoń, pirujo (pirarbo) grusza,
prunujo (prunarbo) śliwa.
45
 c) kraj, biorący nazwę swą od zamieszkującej go narodowości,
np. Turkujo Turcja, Polujo Polska, Francujo Francja.
Dla tworzenia nazw krajów używa się także słowa lando
(kraj): Pollando (Polska), Svedlando (Szwecja) oraz końcówki io:
Jugoslavio (Jugosławia), Bolivio (Boliwia).
Co znaczy: cigarujo, cigaringo, plumujo, plumingo, krajonujo, kra-
joningo, nuksarbo, Germanujo, Bulgarujo, Anglujo, Cinujo, Japonujo,
Finnlando, piprujo, salujo, sukerujo, paperujo.
Przyrostek -ać-
obniża wartość zewnętrzną danej rzeczy (osoby, zwierzęcia), czyn­
ności, własności itd. domaćo rudera, tevalaćo szkapa, lingvaćo
żargon, skribadi bazgrać.
Co znaczy: kantaći, hundaćo, homaćo, mortaći.
Przyrostek -um -
jest natury nieokreślonej, słówek z nim utworzonych należy
nauczyć się na pamięć:
plena pełny, plenumi spełnić (plenigi napełnić coś czymś), kal-
kano pięta, kalkanumo obcas; buśumo kaganiec, kolumo kołnierz,
manumo mankiet, m alvarm um i zaziębić się, amindumi umizgać
się, ventum i wachlować (ventumilo wachlarz), kom unum o gmina.
Przyrostków i przedrostków używa się również samodzielnie:
disa rozproszony, m ałe przeciwnie, ree znowu, ajo rzecz, ano czło­
nek, aro gromada, zbiór, eco właściwość, emi skłaniać się ku cze­
mu, estri zarządzać, igi powodować, kazać. Połączenie przedrost­
ków i przyrostków może dać nowe wyrazy: diseco rozproszoność,
re-an-igi stać się znów członkem, al-igi przyłączyć, al-igi przyłą­
czyć się, al-ig-ilo środek, sposób na przyłączenie się (zwykle de­
klaracja do wypełnienia: w celu wpisania się na członka), estra-aro
zarząd, estrarano członek zarządu.
Liczebniki zbiorowe -op-
Duope we dwoje, triope we troje, sesope w sześcioro itd.
ajn -kolwiek, -bądź
Iu ajn ktokolwiek, ia ajn jakikolwiek. Ajn pisze się osobno
i nie odmienia się.

46
 TABELA ZAIMKÓW .1 PRZYSŁÓWKÓW

k-
nieokre­ pytające, t- ro­ nen-
— wskazujące przeczące
ślone względne zbiorowe

iu kiu neniu
-u ktoś, tiu ciit
kto, nikt,
osoba ten każdy
któryś który żaden
Z A I M K I

-a ia kia tia da nenia

jakość jakiś jaki taki wszelki nijaki

-o io kio tio ci 0 nenio

rzecz coś co to wszystko nic

-es
i es kies ties cies nenies
przyna­
czyjś czyj tego każdego niczyj
leżność

-e ie kie tie de nenie

m iejsce gdzieś gdzie tam wszędzie nigdzie

- al tal kial tial dal nenial

P R Z Y S Ł Ó W K I

przy­ d la- dla­ dla­ z każdej z żadnej

czyna czegoś czego tego przyczyny przyczyny

- am iam kiam tiam dam neniam

czas kiedyś kiedy w tedy zawsze nigdy

ki el ciel neniel
-el iel tiel w żaden
jak, tak w każdy
sposób jakoś sposób
jako sposób

dom neniom
-om i om kiom tiom żadna
ilość trochę ile tyle wszelka
ilość ilość

47
 ajero sprawa m aniero sposób
anglo Anglik nukso orzech
aperi ukazywać się obstina uparty
apud obok, koło paco pokój
bari zagradzać papo papież
batalt walczyć p apero papier
bati bić pipro pieprz
beni błogosławić plum o pióro
celo cel polo Polak
centro środek, ośrodek proverbo przysłow ie
Sino Chińczyk reguło prawidło
eterna wieczny Romo Rzym
fervoro gorliwość rondo koło, krąg
frem da obcy salo sól
fundam ento podstawa salti skakać
germano Niem iec sankta św ięty
glavo miecz sonfjo sen
himno hymn oazo naczynie
kies którego, -ej, których sango krew
kolego kolega sublim a w zniosły
k olekti zbierać signo znak
kom una wspólny śovi suwać
kon sideń zastanawiać się sviso Szwajcar
krajono ołówek tiri ciągnąć
kunveno zebranie trąbo belka
kvankam chociaż tra (po)przez
ligno drewno voki w ołać
lumi świecić

KELKAJ ESPERANTAJ PROVERBOJ

de d-ro L. Zamenhof
En fremda okuło ni vidas lingeron, en nia ni trabón ne vidas.
Ne sovu nazon en fremdan vazon.
Ne iru al fremda anaro kun via regularo.
Juneco ne scias, m aljuneco ne povas.
Malpli esperu, pli konsideru.
Ne povas ćiu homo esti pap’ en Romo.
Nur tiu ne eraras, kiu neniam ion faras.

EL LA HISTORIO DE ESPERANTO
La unua lernolibro de Esperanto aperis en la jaro 1887, sub-
skribita de „D-ro Esperanto”, pseudónimo de d-ro Ludoviko

48
Zamenhof, naskiginta en la jaro 1859 en Białystok. Zamenhof
jam de sia knabeco komencis studi kaj prilabori internacian
lingvon. Kvankam li farigis okulisto, lia ćefa vivcelo estis ćiam
helpi al interkom preno de ćiuj nacioj per internacia lingvo
neütrala.
La unua tutm onda kongreso de esperantistoj okazis en la jaro
1905 en Bulogne-sur-m er (Francujo). Ce tiu kaj la aliaj grandaj
internaciaj kunvenoj inter la esperantistoj kreigis m irinda frat-
eco de sentoj, unueco de celoj, forta espero pri venonta pli bona,
pli luma homaro.
La esperantisoj, organizitaj en Universala Esperanto-Asocio,
kies sidejo estas en Rotterdam (Nederlando), fervore interhelpas
unu la alian, ćlumaniere penante efektivigi la belan ideon de la
esperantismo, tiel nom atan internan ideon de Esperanto. Tiun
subliman ideon homaran prikamtas la esperantista himno, ver-
kita de d-ro Zamenhof mem, nomita „La Espero”.

RESPONDU BUSE KAJ SKRIBE:

Kiam aperis la unua lernolibro de Esperanto? Kiu verkis gin? Kiam

kaj kie naskigis la verkinto de Esperanto? Kio estis la vivcelo de Zamen­
hof? Kiam kaj kie okazis la unua universala kongreso? Kie estas la
sidejo de centra esperanta organizajo? K iel gi estas oficiale nomata?
Kion prikantas la esperantista himno „La Espero”?

LA ESPERO
En la mondon venis nova sentó,
Tra la mondo iras forta voko,
P er flugiloj de facila vento
Nun de loko flugu gi al loko.
Ne al glavo sangon soifanta
Gi la homan tiras familion:
Al la mond’ etem e m ilitanta
Gi promesas sanktan harmonion.
Sub la sankta signo de 1’ espero
Kolektigas pacaj batalantoj,

é P odręcznik jęz. esp eran to 49

Kaj rapide kreskas la afero
P er laboro de la esperanto].
Forte staras muroj de miljaroj
Inter la popoloj dividitaj;
Sed dissaltos la obstinaj baroj,
P er la sankta amo disbatitaj.
Sur neütrala lingva fundamento,
Komprenante unu la alian,
La popoloj faros en konsento
Unu grandan rondon familian.
Nia diligenta kolegaro
En laboro paca ne lacigos,
Gis la bela songo de 1’ homaro
Por eterna ben’ efektivigos.

L. Zamenhof
 SPIS TREŚCI

Str.
A lfabet i w y m o w a ...................................................3
Lekcja p i e r w s z a ..........................................................4
Lekcja druga ..........................................................6
Lekcja trzecia ......................................................9
Lekcja c z w a r t a ........................................................12
Lekcja piąta ........................................................ 16
Lekcja s z ó s t a ............................................................... 19
Lekcja s i ó d m a ........................................................22
Lekcja ó s m a ............................................................... 24
Lekcja dziewiąta .................................................27
Lekcja dziesiąta .................................................30
Lekcja j e d e n a s t a ........................................................ 32
Lekcja d w u n a s t a ........................................................36
Lekcja t r z y n a s t a ........................................................ 39
Lekcja czternasta .................................................42
Lekcja p i ę t n a s t a ........................................................ 45
La E s p e r o ........................................................ . 49