TRM102U-BAHÇE TARIMI-I
Ünite 1: Bahçe Bitkilerinin Tanımı ve Sınıflandırılması
Bahçe Bitkilerinin Tanımı
Tek veya çok yıllık, otsu veya odunsu ya da çalı veya ağaç
formunda olan meyve ağaçları, asma, sebze ve süs bitkileri
yetiştiriciliğiyle ilgilenen tarım dalına “Bahçe Bitkileri”
denir.
Türkiye’de Yetişen Bahçe Bitkileri Türleri ve
Anavatanları
Uygun ekolojik koşulları, göç yolları üzerinde bulunması,
ilk çağlardan beri birçok medeniyetin beşiği olması,
dünyadaki gen merkezleri (bitkilerin ilk ortaya çıktığı ve
evrimlerini tamamladıkları yerlere gen merkezi ya da
anavatan adı verilir) arasında hem Yakındoğu hem de
Akdeniz havzasını kapsaması sebebiyle Türkiye bahçe
bitkileri türleri açısından önemli bir yerdedir. Elmadan
antepfıstığına, şalgamdan karanfile kadar birçok meyve,
sebze ve süs bitkisi türü Anadolu’da oluşarak evrimlerini
tamamlamış ve yıllardan beri bu topraklarda
yetişmektedirler.
Toprak alanı olarak çok büyük bir kara parçası olmasa da
çeşitli iklim ve mikroklimanın (küçük alanda ve genelde
bölgenin özel koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan iklim
çeşidi) varlığı Türkiye’yi bahçe tarımı açısından önemli bir
yere koymaktadır. Bunu somutlaştırmak gerekirse,
Türkiye’de 70’in üzerinde meyve türü, 40’ın üzerinde
sebze türü vardır. Çeşit (aynı türden olan bitkilerin bazı
özelliklerle ayrılan öbeklerinden her biri) zenginliği
konusunda da elmalarda 500, armutlarda 600, eriklerde
200, şeftalilerde 200 ve üzümlerde 1200’ü bulan çeşit
bulmaktadır.
Türkiye’de yetişen birçok yabani ve kültür meyve türü
vardır.(S: 4 Çizelge 1.1) Bunları
 Sert Çekirdekli Meyve Türleri
 Yumuşak Çekirdekli Meyve Türleri
 Sert Kabuklu Meyve Türleri
 Turunçgiller
 Akdeniz Meyveleri, Tropik ve Subtropik Meyve
Türleri
 Üzümsü Meyveler
olmak üzere 6 başlıkta sınıflandırabiliriz.
Bahçe Bitkilerinin Sınıflandırılması
Bazı bahçe bitkilerinin belli ülkelerde meyve olarak kabul
edildiği, bazı meyvelerin de familyaları ve yetiştirme
teknikleri açısından sebze grubunda sınıflandırıldıkları
görülmekte, yine bazı bitkilerin de bazı ülkeler tarafından
tarla bitkisi bazıları tarafından da bahçe bitkileri olarak
kabul edildiğini görmekteyiz. Bu tür farklıların önüne
geçmek için belli kurallara dayanan sınıflandırmalar
yapılmalıdır ki bunların da en yaygını botanik
sınıflandırmadır. Bu sınıflandırmada bitkiler alemi sınıfa ve
alt sınıflara, sınıflar takımlara, takımlar familyalara,
familyalar cinslere, cinsler de türlere ve alt türlere
ayrılmakta ve tür isimleri Latince olarak verilmektedir.
Bunun haricinde bahçe bitkileri tek veya çok yıllık
olmalarına, iklim isteklerine, meyve özelliklerine, tüketilen
kısımlarına veya tüketim şekillerine göre
sınıflandırılmaktadır.
Sınıflandırmanın önemi bitkinin iklim, toprak ve kültürel
gereksinimlerinin bilinmesi ve çeşitli tarımsal
uygulamaların en akılcı şekilde gerçekleştirilebilmesi
hususlarında öne çıkmaktadır.
Meyve türlerinde yapı ve kültürel uygulamalardaki
benzerlikler nedeniyle sınıflandırmada cins esas
alınmaktadır. .(S: 10,11 Şekil 1.1)
Meyve türleri, sıcaklık istekleri ve düşük sıcaklıklara
dayanma yönünden dört grupta toplanırlar:
 Tropik iklim meyveleri: Hindistan cevizi, muz,
kakao, mango, avokado, papaya, ananas, vb. 0°C
veya buna yakın sıcaklıklarda zarar görürler.
 Subtropik iklim meyveleri: Turunçgiller, zeytin,
incir, çay, nar, hurma, kivi, vb. -2ve -3°C’ye, kış
dinlenmesi gibi süreçlerde de -10°C’ye
dayanabilirler.
 Sıcak ılıman iklim meyveleri: Badem, antepfıstığı,
asma (Vitis vinifera), böğürtlen, ayva, şeftali,
kayısı, kiraz, çilek, ahududu, fındık, ceviz,
kestane, vb. Çok şiddetli soğuklara
dayanıksızdırlar.
 Soğuk ılıman iklim meyveleri: Armut, erik, asma
(Vitis labrusca), elma, vb. Soğuklara çok
dayanıklıdırlar.
Meyve türleri meyve yapılarına göre de beş grupta
sınıflandırılırlar:
 Yumuşak çekirdekli meyve türleri: Elma, armut,
ayva, alıç, muşmula, ahlat.
 Sert çekirdekli meyve türleri: Erik, kayısı, şeftali,
vişne, kiraz, kızılcık, iğde.
 Sert kabuklu meyve türleri: Ceviz, antepfıstığı,
fındık, şam fıstığı, kestane, badem.
 Üzümsü meyveler: Ahududu, böğürtlen, frenk
üzümü, kivi, ağaç kavunu, altıntop, bergamot,
limon, portakal, mandalin, şadok, turunç, bektaşi
üzümü, çilek, üzüm.
 Bileşik meyveler: İncir, nar, dut, böğürtlen, vb.
Sebze türleri botanik olarak sınıflandırılırken sınıf, takım,
familya ve türlerine göre isimlendirilerek sınıflandırılırlar
(S: 12,13,14).
Sebze türleri kültür şekillerine göre 12 grupta
sınıflandırılırlar:
1
 TRM102U-BAHÇE TARIMI-I
Ünite 1: Bahçe Bitkilerinin Tanımı ve Sınıflandırılması

1. Grup: Sürekli sebzeler (Kuşkonmaz, ravent, yer
elması)
2. Grup: Yaprakları yenen sebzeler (Ispanak, pazı,
hindiba, hardal)
3. Grup: Salata olarak kullanılan sebzeler (Marul,
kıvırcık, göbekli salata, kereviz, tere, maydanoz,
hindiba)
4. Grup: Lahana grubu sebzeler (Brüksel lahanası,
karnabahar, alabaş, lahana)
5. Grup: Kökleri yenen sebzeler ( Pancar, havuç,
yabani havuç, şalgam, turplar)
6. Grup: Soğanlı sebzeler (Soğan, sarımsak, pırasa)
7. Grup: Yumrulu sebzeler (Tatlı patates)
8. Grup: Leguminosae grubu sebzeleri (Fasulye,
bezelye, bakla)
9. Grup: Solonaceae grubu sebzeleri (Domates,
patlıcan, biber, patates)
10. Grup: Cucurbitaceae grubu sebzeleri (Yaz ve kış
kabakları, kavun, karpuz, hıyar)
11. Grup: Malvaceae grubu sebzeleri (Bamya)
12. Grup: Baharlı sebzeler grubu (Nane, maydanoz)
Sebze türleri iklim isteklerine göre 2 grup altında
toplanmaktadırlar:
 Serin iklim sebzeleri(kışlık sebzeler): Lahana,
karnabahar, turp, şalgam, havuç, kereviz, ıspanak,
kırmızı pancar, salata, marul, pazı, soğan, pırasa,
sarımsak, maydanoz, nane, bezelye, bakla.
 Sıcak iklim sebzeleri(yazlık sebzeler): Domates,
biber, patlıcan, hıyar, kabak, kavun, karpuz,
fasulye, bamya.
 Meyveleri yenen sebzeler (domates, biber,
patlıcan, hıyar, kabak, kavun, karpuz, taze fasulye,
sultani bezelye, taze bakla).
 Kuru veya taze olarak tohumları yenen sebzeler
(kuru fasulye, iç bakla, iç bezelye, iç bamya, taze
iç lima fasulyesi)
 Çiçek veya çiçek tablası yenen sebzeler (enginar,
karnabahar, bamya)
 Kokulu otlar (maydanoz, dere otu, nane, tere,
roka)
Süs bitkileri de çok yıllık ve tek yıllık olmak üzere iki ana
grupta sınıflandırılırlar.
Çok yıllık süs bitkileri (ağaçlar ve çalılar) de açık
tohumlular (Gymnospermae) ve kapalı tohumlular
(Angiospermae) olarak iki grupta toplanır.
 Açık tohumlular, tohum taslakları karpel veya
karpeller tarafından örtülmemiş bitki grubudur.
 Kapalı tohumlular, tohum taslakları kapalı bir
odacık içinde gelişen taksonomik bitki grubudur.
Tek yıllık süs bitkileri (çiçekler ve yerörtücüler) ise
ortanca, ağaç minesi, adaçayı, kekik, sümbül, gelincik,Türk
gelinciği, kırmızı boynuzgelincik, kardelen, saksı güzeli,
devetabanı, difenbahya, tarla karanfili, orkide, siklamen,
safran, çiğdem, glayöl, Atatürk çiçeği, kroton, horozibiği,
süs lahanası, begonya, gülhatmi, matıni çiçeği, aster (yıldız
çiçeği), vapur dumanı, vb. gibi çiçeklerdir.

Sebze türleri yenilen kısımlarına göre 11 grup altında

toplanmaktadırlar:

 Yumruları yenen sebzeler (tatlı patates).

 Kökleri yenen sebzeler (havuç, turp, kırmızı
pancar, şalgam, kök kereviz).
 Soğan ve sürgünleri yenen sebzeler (pırasa, taze
soğan, taze sarımsak).
 Kuru halde başları(soğanları) yenen sebzeler (baş
soğan, baş sarımsak).
 Sürgünleri yenen sebzeler (kuşkonmaz).
 Yaprak sapları yenen sebzeler (ravent,
sap(yaprak) kerevizi).
 Yaprakları yenen sebzeler (brüksel lahanası,
yaprak kerevizi, çin lahanası, lahana, ıspanak,
pazı, semizotu, kıvırcık, marul, salata, ebegümeci,
su teresi).