Historia ustroju państwa

IV w p.n.e. - rozpoczęcie genezy państwa

państwo – polis (Grecja, państwa- miasta )
civitas ( Rzym )
regnum, terra ( Średniowiecze )

G. Jelinek: ludność, terytorium, władza → definicja państwa

• Państwo jest organizacją polityczną społeczeństwa, zamieszkującego określone granicami terytorium,
dysponującą aparatem przymusu.

Ustrój – całokształt zasad dotyczących organizacji politycznej państwa

Ustrój określają doktryny, tradycje, ideologie.

Państwa antyczne
Grecja

W Grecji panował ustrój nazwany demokracją ateńską ( męską ).

Na ustrój miał wpływ ukształtowanie terenu.

↓
tereny górzyste
↓
powstawanie polis, czyli miast – państw, było ich ok. 700, każde o powierzchni ok 100 km2

Ateny ( ok. 2500 km2 )

Ustrój panujący pierwotnie, to monarchia, którą pokojowo zastąpiły rządy arystokracji.

Archont – najwyższy urzędnik, wybierany spośród i przez eupatrydów

↓
ludzie dobrze urodzeni

Władzę w Atenach przed ustrojem demokratycznym sprawowało dziewięciu archontów.

Od imienia każdego z nich nazywano kolejny rok.

Kolegium przewodniczące ( 48 mężczyzn )

Prawo było zapamiętywane, nie zapisywane. W sprawach prawa zwracano się do osób wykształconych,
głównie arystokracji.
621 r. p.n.e. - początek spisywania prawa

6 – 7 r. p.n.e. - napięcia społeczne o wply w państwie

→ doprowadziły do reform, które przeobraziły panujący ustrój w demokrację.

Reformy Solona ( archont 594/593 )

– zniesienie niewoli za długi
– ogłoszenie amnestii
– reforma sądownictwa
– sąd ludowy ( prawo do obrony dla obu stron, możliwość odwołania od wyroku )
– kodyfikacja prawa
– podzielenie społeczeństwa na 4 klasy ( podział majątkowy )
– rada 400
Reformy Klejstenesa
– zwiększenie liczby osób mogących decydować o losach państwa
– rada 500
– kalendarz oparty na roku słonecznym
– wprowadzenie ostracyzmu ( sądu skorupkowego )
– 487 r. p.n.e. - I sąd skorupkowy
– 417/415 r. p.n.e. - koniec ostracyzmu
– reformy terytorialne

Dem – (demos – lud ) najmniejsza jednostka terytorialna, osada wiejska z okolicznym terenem, było ok. 130
demów
Dem posiadał własne zgromadzenie i urzędnika ( demarchos )
– na listę demu wpisywani byli obywatele, którzy ukończyli 18 rok życia ( mężczyźni )
– najmniejszy dem zamieszkiwało ok. 50 obywateli

Trittyes - kilka zorganizowanych demów, było ich ok. 30 na terenie Aten

Fyla – trzy okręgi, w skład których wchodziły miasta położone w różnych częściach Aten

Arystoteles „Woda w rzece ciągle się zmienia, a rzeka wciąż ta sama”

Rządy jednego: dyktatura, tyrania, monarchia

Rządy niewielu: oligarchia, arystokracja
Rządy wielu: politea ( oligarchia + demokracja ), demokracja

Rządy właściwe: monarchia, arystokracja

Rządy niewłaściwe: tyrania, oligarchia, demokracja

SPOŁECZEŃSTWO

obywatele metojkowie niewolnicy

- pełnia praw politycznych – 30 lat (cudzoziemcy)

Zasady demokracji

i s e g o r i a – równość głosu, prawo obywatela do przemawiania i zgłaszania wniosków na

zgromadzeniach politycznych
i s o n o m i a – równość wszystkich wobec prawa
i s o t i m i a – równość wszystkich w dostępie do godności państwowej

W Atenach obywatele mieli obowiązek uczestniczenia w życiu publicznym.

Agora
Wzgórze Pnyks miejsca odbywania się Zgromadzeń Ludowych
Teatr Dioznizosa

Zgromadzenie Ludowe (Eklezja)

- rozpoczynał przewodniczący
– przemawianie na mównicy
– mężczyźni po 20 roku życia składali przysięgę, podczas pierwszego uczestnictwa w Zgromadzeniu
Poza i na terenie odbywania się Zgromadzeń Ludowych funkcjonowały Siły Porządkowe.

Agyrhios wymyślił wypłacanie diet uczestnikom Zgromadzeń Ludowych; dietę otrzymywało tylko 6000
pierwszych mężczyzn, płacono im w obolach

Spotkania odbywały się 4 razy w miesiącu, trwały jeden dzień.

I rozdawnictwo zboża, wybór urzędników, ocena odchodzących urzędników, rozpatrywanie spraw

dot. Obronności, decyzje dot. sądu skorupkowego ( którego posiedzenia także były opłacane dietami )
II sprawy publiczne i osobiste obywateli
III i IV sprawy świeckie, sprawy dot. religijności

- przyjmowano ok. 10 uchwał jednego dnia zgromadzeń

- każdy dokument prawny był kończony słowami ‘’edoxe to demo’’
- głosowanie jawne, przez podniesienie ręki, stosowano zasadę ‘’optycznej większości’’
- glosowanie tajne dot. wyboru urzędników, głosy były liczone

E I N S A N G E L I A – czyli donoszenie, sposób usuwania urzędników

- donos musiał być potwierdzony przez dwie osoby
- rozstrzygnięcie na sądzie ludowym, który liczył 100 osób
- grzywna lub kara śmierci, wygnanie

Rada 500 ( Bule )

- organ wykonawczy Zgromadzenia Ludowego
- wyłącznie mężczyźni, wybrani mężczyźni to prytanie
- spotykali się 4 razy w miesiącu, aby zatwierdzić plan Zgromadzenia Ludowego ( wszyscy )
- losowali miejsca na obradach

dokimazja - proces przez który musieli przejść kandydaci; ocena kandydata pod względem moralności,
płacenia podatków, wojny, prostytucji, czczenia matki i ojca

- organ pracujący 24 h
- spotykali się w budynkach o nazwach Tholos i Skios
- 50 osób sprawowało władzę w imieniu całej Rady 500, wymiennie co ok 1 dzień ?, otrzymywali za to
diety, 1/3 z tych 50 osób zostawała w budynku na 24 h, wybierali oni jednego przewodniczącego
( codziennie), miał on klucze do skarbca, archiwum, miał on pierwszeństwo w decyzjach, ta osoba była
też przewodniczącym na Zgromadzeniu Ludowym, jeśli był to dzień Zgromadzenia Ludowego

Funkcje Rady 500:

- przygotowywanie programu obrad Zgromadzenia Ludowego
- reprezentowanie Zgromadzenia Ludowego, gdy ono nie obraduje
- wcielanie w życie uchwał podjętych na Zgromadzeniu Ludowym
- zajmowanie się polityką zagraniczną
- kontrola nad administracją, szczególnie nad urzędnikami, którzy mają dostęp do skarbca
- wymierzanie kar
- dokimazja urzędników
- kontrolowanie budowy świątyń
- nadzór nad budową okrętów
- kontrolowanie koni
- nadzorowanie ludzi niezdolnych do pracy

Sąd Ludowy
- osoby niekompetentne, w żaden sposób nieprzygotowane do pełnienia funkcji sędziów
- równorzędność z Radą 500 i Zgromadzeniem Ludowym
- mężczyźni od 30 roku życia, wybierani losowo z 6000 obywateli przez Zgromadzenie Ludowe, z
 każdej fyli po 600 osób

Uprawnienia:
- rozstrzyganie sporów między osobami prywatnymi
- zasądzanie sprawami karnymi
- zajmowanie się kontrolowaniem administracji
- eisangelia 355 r. p.n.e ?

- sędziowie mieli obowiązek złożenia przysięgi

- musieli wyrokować zgodnie z własnym poczuciem sprawiedliwości
- posiedzenia nie mogły się odbywać w dniu posiedzenia Zgromadzenia Ludowego oraz dni zakazane,
doroczne święta
- sądy były zwoływane najczęściej w dniu świąt miesięcznych
- odbywało się od 150 – 240 procesów w roku ?
- jeśli sprawa nie przekraczała 1000 drachm, to sędziowało 201 osób, jeśli przekraczała to 401 ?

Rada Areopagu
– najważniejszy organ do VI w p.n.e.
– nazwa pochodzi od miejsca spotkań, wzgórze Ares
– pełnił funkcję wymiaru sprawiedliwości
– 150 mężczyzn
– 462 - 404 r. p.n.e sprawy o zabójstwo obywateli
– 403 r. p.n.e. nadzór nad prawem, urzędnikami ( pod względem zgodności ich pracy z prawem )-
– kwestie dotyczące moralności i obyczajów
– nadzorowanie świąt w Atenach i w A ?
– był to organ pierwszej instancji w sprawie oskarżenia publicznego
– korupcja, zdrada państwa

Urzędnicy ( Archonci )
– mężczyźni powyżej 30 roku życia
→ przechodzili przez ocenę Rady Areopagu i Sądu Ludowego
– urzędników wybierano losowo
– wybierani byli na zgromadzeniu, głosowanie poprzez podniesienie ręki
– nosili wianek na głowie
– przechodzili dokimazę
– składali przysięgę
– kadencja trwała 1 rok ( ponowne wybranie musiał poprzedzić rok przerwy )
– zajmowali się szkoleniem wojskowym, skarbem państwa, sprawami kultu, zaopatrzeniem w wodę
– wydawali polecenia obywatelom

Do 411 r. p.n.e. każdy urzędnik otrzymywał wynagrodzenie, potem czerpali pieniądze z przyjmowania
darów ( korupcja )

Arystoteles podzielił urzędników na 6 kategorii:

I. Urzędnicy religijni.
II. Dowódcy wojsk i floty
III. Urzędnicy finansowi
IV. Urzędnicy sądowi
V. Nadzorcy rynków, budowli, dróg, okrętów
VI. Urzędnicy kierujący i odpowiedzialni za Zgromadzenia Ludowe

10 aktywności urzędników
– kontrola handlu,
– nadzór nad okręgami, budowlami publicznymi i drogami
 – wykonywanie wyroków
– dowództwo nad siłami zbrojnymi
– administrowanie sprawami kultu i świątyniami
– przygotowywanie procesów i przewodnictwo sądowe ?
– sprawowanie kontroli nad urzędnikami
– przewodzenie zgromadzeniom politycznym
– ?
– ?

11 zasad piastowania urzędów:

1. Wszyscy obywatele mają prawo wybierać urzędników i sami sprawować urzędy.
2. Wszyscy urzędnicy powinni być wybierani w drodze losowania.
3. Krótka kadencja.
4. Wszystkie decyzje miały być podejmowane na Zgromadzeniach, a urzędnicy winni je wykonywać.
5. Zapłata.
6. Urzędnicy nie powinni wykonywać swoich czynności w pojedynkę, urzędy powinny być kolegialne.
7. Urzędnik podlega kontroli i jest rozliczany ze swojej działalności.
8. Nieograniczenie obejmowania urzędów jest związane z wymogami majątkowymi.
9. Uprawnienia urzędników dożywotnich są ograniczone.
10. Urzędnicy podlegali kontroli przed Zgromadzeniem, poza urzędnikami wojskowymi.
11. ?

Efeb - był każdy młodzieniec którzy przechodził szkolenie wojskowe. wybierano również osoby które
zajmowały się sprawami kultu

322/321 kres demokracji, wprowadzenie cenzusu majątkowego przez Macedończyka

ochlokracja – zwyrodniała forma demokracji