1

Methodische aanpak bij ontwerpgericht onderzoek voor 4e jaars

opleiding Technische Bedrijfskunde Rotterdam
Deze uitwerking januari 2020, Bart van Hasselt

Bronnen:
Leen & Mertens, Praktijkgericht onderzoek in bedrijf; 2017
Van Aken Problem solving in organizations; 2012
Kempen en Keizer, Competent afstuderen en stagelopen, een ontwerpgerichte benadering
Ineke de Rooij, Verslag TB werkgroep ontwerpgericht onderzoek; 2017
2

stappen onderdelen Doel / Resultaat Methodische aanpak / specificaties (‘programma van

(‘ontwerp’) Toepassing theorie eisen’)
Organisatie- Beschrijving van de Beschrijving en verantwoording Beschrijving èn typeringen van:
beschrijving organisatie en de van dataverzameling: organisatiestructuur,
afdeling/dienst o interviews, (sociotechniek) productie- en
Helder inzicht in de o documenten van bedrijf en besturingsstructuur
actuele situatie van de branche KOOP
De specificaties (zie organisatie Product/dienst-marktcombinaties,
kolom 5) gelden voor verantwoording van typeringen Klanten
zowel organisatie- als m.b.v. relevante vakliteratuur
afdelingsprofiel Beschrijving actuele situatie van:
omzet, bedrijfsresultaat, aantal
medewerkers, locaties.
Helder inzicht in de kort historisch overzicht.
actuele situatie van de visie, missie, strategie.
afdeling/dienst Branche.
Trends en ontwikkelingen in de
branche in relatie tot de opdracht.
Verschillende 1. Managementvraag is basis Beschrijving van de management-
benamingen Beschrijving van de voor de probleemanalyse Vergelijking van relevante vraag in de vorm van voorlopige
voor deze stap: managementvraag theoretische modellen voor probleem- en doelstelling.
Overzicht van stakeholderanalyse
probleem- stakeholders a.d.h.v. Verantwoording van de keuze 2 modellen voor
analyse stakeholdersanalyse voor van model stakeholdersanalyse stakeholderanalyse en criteria op
de probleemanalysefase basis waarvan 1 model is gekozen.
‘the perceived 2. probleemkluwen is Voorbereiding van en uitvoering Verantwoording van interviews:
problem’; Beschrijving van beschreven en van oriënterende interviews: a. dataverzameling:
dataverzameling en - geanalyseerd, leidend tot o aantal interviews o typering gesprek en
‘het waargeno- analyse van de een voorlopig oorzaak- o Soort vragen o soort vragen
men probleem’ probleemanalysefase gevolgoverzicht met een Beschrijving en verantwoording o gespreksverslagen in bijlage
‘probleem-analytisch van dataverzameling:
verhaal’ o interviews,
o bedrijfsdocumenten
3

b. data-analyse:
verantwoording van o stapelen
methodische aanpak van de o overeenkomsten / verschillen
probleem- data-analyse om te komen tot o open en axiaal coderen
identificatie; een voorlopig oorzaak- o relatiediagram
gevolgoverzicht (preliminary o voorlopig oorzaak-
probleem- cause and effect tree) gevolgoverzicht (preliminary
oriëntatie cause and effect tree)
samenvatting met 6 W-formule o hele data-analyse in bijlage
3. Bewijs van de validatie Voorstel van student over keuze
terugkoppelingssessie met door belanghebbenden welke kernproblemen in
stakeholders van probleemanalyse en diagnosefase worden onderzocht.
kernproblemen en opzet en uitvoering van een
Keuze welke -oorzaken. terugkoppelings-/spiegelsessie terugkoppelings-/spiegelsessie:
kernproblemen/ voorbereiding, uitvoering,
- oorzaken onderzocht Besluit van de evaluatie en verslaglegging
worden in de diagnosefase opdrachtgever welke (notulen in bijlage) en
kernproblemen in de verantwoording van aanpassingen
Bepalen wie de diagnosefase worden aan probleemanalyse.
stakeholders voor de onderzocht. Voorstel over doel, medium en
diagnosefase zijn. frequentie van communicatie Communicatieplan voor overleg
Bepalen hoe je met met belanghebbenden met stakeholders in de volgende
belanghebbenden gaat fase
communiceren in de
ontwerpfase. voorlopige onderzoeksvraag en -
doelstelling.
4. Onderzoeksopzet voor Onderzoeksopzet onderzoeksopzet in de vorm van onderzoeksopzet in de vorm van
diagnose, (her)ontwerp, garandeert een gerichte een oriëntatieschema een oriëntatieschema met
implementatie en borging, aanpak van ontwerpgericht deelvragen, dataverzameling en –
en evaluatie onderzoek analyse, subdoelen en
deelproducten en planning
4

stappen onderdelen Doel / Resultaat Methodische aanpak / specificaties (‘programma van

(‘ontwerp’) Toepassing theorie eisen’)
Probleem- 1. Beschrijving en verantwoording Procesbeschrijving met
diagnose Procesgeoriënteerde van dataverzameling voor knelpunten/incidenten/zwakke
analyse met overzicht procesgeoriënteerde en plekken
‘the real sterke en zwakke punten empirische analyse:
problem’ o bedrijfsdocumenten Feiten uit de praktijk over
Empirische analyse met o interviews en observaties oorzaken/gevolgen van het
nulmeting o theoriekeuze en -toepassing probleem, kwantitatieve data-
verzameling en –analyse over kpi,
Theoretische analyse met relevante theorieën selecteren en kosten, doorlooptijden, order-
overeenkomsten en toepassen op kernproblemen en stromen, afwijkingen van normen
verschillen tussen theorie -oorzaken door te vergelijken etc.
(‘best practices’) en Bevestigen of wat overeenkomsten en Nulmeting: bepaal de prestatie van
praktijk. tegenspreken van verschillen tussen theorie (‘best het huidige proces a.d.h.v.
kernproblemen en practices’) en praktijk zijn. prestatie-indicatoren
Van een voorlopig -oorzaken uit vorige fase.
oorzaakgevolg-overzicht Vaststellen wat de èchte aanpak van de data-analyse bij Bepalen van oorzaak-
naar een definitief problemen en oorzaken procesgeoriënteerde, empirische gevolgrelaties in diagnosefase en
oorzaak-gevolgoverzicht zijn en theoretische analyse vergelijking met die van de
verantwoorden om te komen tot probleemanalysefase.
een definitief oorzaak- Overeenkomsten en verschillen
gevolgoverzicht identificeren.

Definitief oorzaakgevolgoverzicht
2. Bewijs van de validatie Voorstel over keuze welke
Terugkoppelingssessie door belanghebbenden opzet en uitvoering van een kernproblemen in ontwerpfase
met belanghebbenden van probleemdiagnose en terugkoppelings-/spiegelsessie worden opgelost in de vorm van
kernproblemen en - een voorstel voor een definitieve
keuze welke kernpro- oorzaken. ontwerpgerichte vraag en -
blemen en -oorzaken doelstelling
opgelost worden in de
ontwerpfase
5

bepalen wie de Besluit van de terugkoppelings-/spiegelsessie:

belanghebbenden zijn opdrachtgever welke voorbereiding, uitvoering,
voor de ontwerpfase kernproblemen en - evaluatie en verslaglegging
oorzaken in de (notulen in bijlage) en
ontwerpfase worden Voorstel over doel, medium en verantwoording van aanpassing
opgelost. frequentie van communicatie aan probleemdiagnose.
met belanghebbenden Communicatieplan voor overleg
Bepalen hoe je met met stakeholders in volgende fase
belanghebbenden gaat
communiceren in de definitieve ontwerpgerichte vraag
ontwerpfase. en -doelstelling.
3. inventarisatie van Opties voor herontwerp Dataverzameling: Opties voor herontwerpen en
alternatieve herontwerpen genereren o Interviews met relevante inschatting van de kosten die met
belanghebbenden elke optie gemoeid zijn
o tijdens terugkoppelingssessie

Verantwoording van data-

analyse
4. Inzicht in hoe in deze vergelijkend onderzoek naar
Onderzoek organisatie/afdeling/dienst relevante modellen uit theorie
naar de (her)ontwerpen in de regel over draagvlak en weerstand en
veranderbereidheid en - tot stand komen keuze daaruit.
mogelijkheid binnen de a. Dataverzameling: Testen uit vakliteratuur
organisatie/ afdeling, de conclusie / inschatting Interviews / een test
‘verkenning van het over veranderbereidheid/- b. Data-analyse
veranderplan’. mogelijkheid van c. Conclusie is de typering van Verantwoording van het belang
belanghebbenden. weerstand en draagvlak bij van belanghebbenden.
belanghebbenden.
5. huidige borging- inzicht van de Onderzoek naar op algemeen Borging:
systematiek in de borgingsystemen zodat bedrijfskundig- en o Algemeen bedrijfskundig (bv
organisatie en de bekend is waarop de afdelingsniveau, èn domein- managementcyclus)
afdeling/dienst borging van het heront- specifiek o Domeinspecifiek (bv inkoop)
werp moet aansluiten. o afdelingsspecifiek
6
onderdelen
(Her)ontwerp 1. Opstellen van het
programma van eisen
2. morfologische kaart /
theoretisch kader /
conceptueel model
3. alternatieve opties voor
herontwerp
Doel / Resultaat Methodische aanpak /
(‘ontwerp’) Toepassing theorie
Programma van eisen: Dataverzameling uit:
ontwerpeisen die leidend o Definitief oorzaak-
zijn voor het maken van gevolgschema
(alternatieve) o diepte-interviews met
herontwerpen. belanghebbenden
o relevante wet- en regelgeving
o bedrijfsdocumenten
o nulmeting
Data-analyse:
Bewijs van validatie van prioritering/weging van wensen
het p.v.e. door en eisen.
belanghebbenden
Opzet en uitvoering van een
terugkoppelings-/spiegelsessie
relevante theorieën kiezen Vergelijking van theorieën en
om (alternatieven voor) verantwoording van de keuze
herontwerp te maken daaruit
Globale uitwerking van Dataverzameling uit:
alternatieve opties voor o huidige
herontwerp. procesbeschrijving(en)
o morfologische kaart /
conceptueel model
o mogelijke oplossingen
Verantwoording van de volgens belanghebbenden
keuze van het alternatief Data-analyse:
voor gedetailleerd Keuze welk alternatief meest
herontwerp en validatie geschikt is voor gedetailleerd
door belanghebbenden herontwerp.
opzet en uitvoering van een
terugkoppelings-/spiegelsessie
specificaties (‘programma van
eisen’)
Functionele eisen
Gebruikerseisen
Randvoorwaarden
Ontwerpbeperkingen
terugkoppelings-/spiegelsessie:
voorbereiding, uitvoering,
evaluatie en verslaglegging
(notulen) en verantwoording van
het programma van eisen
Criteria voor de vergelijking om
relevantie te bepalen voor theore-
tisch kader / morfologische kaart/
conceptueel model
Toetsing in welke mate de
alternatieven voor herontwerp
voldoen aan:
o het p.v.e.
o gewenste prestatieverbetering
o mogelijkheid tot
implementatie
terugkoppelings-/spiegelsessie:
voorbereiding, uitvoering,
evaluatie en verslaglegging
(notulen) en verantwoording van
keuze voor definitief herontwerp.
7

onderdelen Doel / Resultaat Methodische aanpak / specificaties (‘programma van

(‘ontwerp’) Toepassing theorie eisen’)
4. Opstellen van Verantwoording van de Gedetailleerde fysiek ontwerp:
gedetailleerd mate waarin het fysieke Uitwerking en toepassing van o herziening bedrijfsproces(sen)
(her)ontwerp: herontwerp bijdraagt aan morfologische kaart / het o informatiesysteem om herzien
het oplossen van de conceptueel model bedrijfsproces te ondersteunen
Twee benamingen oorzaken van o organisatiestructuur
hiervoor: kernproblemen. Dataverzameling per specificatie o Kosten- en batenanalyse
- fysieke (her)ontwerp (zie hiernaast) verantwoorden o productie- en
- structuurinterventie Bewijs van besturingsstructuur
belanghebbenden over de Data-analyse: per specificatie (sociotechniek)
validatie van het verantwoorden waarvoor o Communicatiestructuur
gedetailleerde herontwerp. gekozen is o Personeelsplan
o Prestaties van het herontwerp
toetsing van het Toetsing van het gedetailleerde èn vergelijking met nulmeting
gedetailleerde herontwerp herontwerp aan het Programma o Borgingsysteem
aan PvE en de nulmeting van Eisen en de nulmeting door terugkoppelings-/spiegelsessie:
Besluitvorming over het te vergelijken voorbereiding, uitvoering,
testen van het evaluatie en verslaglegging
(her)ontwerp opzet en uitvoering van een (notulen) en verantwoording van
terugkoppelings-/spiegelsessie het gedetailleerde herontwerp.
5. Test / pilot ontwerpen inzicht in welke mate (een Dataverzameling: Prestatie-indicatoren vaststellen,
deel van) het herontwerp - Monitoren van prestatie van evaluatiecriteria bepalen,
tot prestatieverbetering (een deel van) het evaluatiemomenten bepalen
leidt herontworpen proces Doorlooptijd van de test
- Evaluatie met gebruikers
Implementatie: integraal implemen- Inzicht welke interventies Dataverzameling voor de fysieke Overzicht van interventies bij
deze stap loopt tatieplan als één van de het fysieke herontwerp implementatie: fysieke implementatie gebaseerd
parallel aan twee delen van de nodig heeft. Praktisch invulling van het op gedetailleerd fysiek
borging (zie overdrachtsrapportage aan gedetailleerd fysiek herontwerp herontwerp.
stap hieronder) opdrachtgever
8
1. Impactanalyse van
structuurinterventies in de
organisatie met praktische
invulling van het
gedetailleerde fysieke
herontwerp
2. Impactanalyse van
cultuurinterventies met
een praktische invulling
van het sociale
herontwerp
3. Impactanalyse met
overzicht van
cultuurinterventies met
een praktische uitwerking
van het mentale
herontwerp
Implementatieplan met Data-analyse:
overzicht van interventies de interventies bepalen inclusief
om de fysieke inbreuk op het dagelijkse werk
implementatie effectief te door implementatieplan.
laten verlopen.
Inzicht welke interventies Dataverzameling voor de sociale
het draagvlak bevorderen implementatie:
en de weerstand beperken. Stakeholderanalyse over fysieke
herontwerp
Data-analyse voor sociale
implementatie:
Implementatieplan met - mate van draagvlak/
overzicht van interventies weerstand (zie ‘diagnosefase
om de sociale stap 4’) die het functioneren
implementatie effectief te van het fysieke herontwerp
laten verlopen. bevordert/hindert.
- De interventies bepalen,
inclusief inbreuk op het
dagelijkse werk door
implementatieplan.
Inzicht welke interventies Dataverzameling voor de
het leidinggevenden en mentale implementatie:
uitvoerenden nodig - opleidings-,trainingsbehoefte
hebben wat betreft rol, - leiderschapsstijl voor
opleiding en training. implementatie
- rol van stakeholders en
Implementatieplan met student bij implementatie
overzicht van interventies data-analyse voor mentale
om de mentale implementatie:
implementatie effectief te de interventies bepalen, inclusief
laten verlopen. inbreuk op het dagelijkse werk
door implementatieplan.
Communicatieplan met actie-
punten (de interventies), fasering,
doorlooptijd, verantwoordelijken
en belanghebbenden.
Overzicht van interventies bij
sociale implementatie:
o Bevordering van
verandervermogen en -
bereidheid van organisatie
o Beïnvloeding van groeps-,
team- en individueel gedrag
o Kosten van de sociale
implementatie
Communicatieplan met
actiepunten (de interventies),
fasering, doorlooptijd,
verantwoordelijken en
belanghebbenden.
Overzicht van interventies
gebaseerd op:
o Ontwikkelen van
(management)vaardigheden
o Opleiden en trainen van
gebruikers
o Rol van student en
stakeholders bij implementatie
Communicatieplan met
actiepunten (de interventies), taak-
verdeling, fasering, doorlooptijd,
frequentie.
9

onderdelen Doel / Resultaat Methodische aanpak / specificaties (‘programma van

(‘ontwerp’) Toepassing theorie eisen’)
4. validatie Validatie van integraal De laatste terugkoppelingssessie! Dit is dezelfde bijeenkomst als die
implementatieplan met de voor de borging, de overdracht in
opdrachtgever en één keer
belanghebbenden
Borging: Integraal monitorings-en Dataverzameling voor
deze stap loopt borgingsplan als één van monitoring:
parallel aan de twee delen van de - Te behalen tussenresultaten
implementatie overdrachtsrapportage aan Inzicht in het effect van de - prestatie-indicatoren Overzicht van wat er specifiek
(zie hierboven) opdrachtgever interventies tijdens de - Evaluatiemomenten gemonitord moet worden tijdens
implementatiefase van het Data-analyse: de implementatie
1. Monitoring herontwerp Wat te doen bij afwijkingen?
2. borging Dataverzameling voor borging: Borging:
Inzicht in het effect van de o Analyse welk borgings- o Algemeen bedrijfskundig (bv
interventies tijdens de systeem het functioneren managementcyclus)
reguliere werking van het van het fysieke herontwerp o Domeinspecifiek
herontwerp in de waarborgt o Afdelingsspecifiek
organisatie o Keuze van het systeem om
de prestatie van het fysieke
herontwerp te meten
3. validatie Validatie van integraal De laatste terugkoppelingssessie! Dit is dezelfde bijeenkomst als die
borgingsplan met de voor de monitoring, de overdracht
opdrachtgever en in één keer
belanghebbenden.
evaluatie Evaluatie van proces, Inzicht in wat goed ging Dataverzameling: Evaluatie-opzet van:
methodiek, en uitkomsten en wat anders had - Interviews o fysieke herontwerp
van het onderzoek. gemoeten - bedrijfsdocumenten (productevaluatie)
dataverzameling: o sociale en mentale interventie
Evaluatie van mate waarin logboek (Procesevaluatie)
8 competenties zijn gedragsindicatoren in o Planevaluatie
behaald modulewijzer (onderzoeksopzet)