Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 49

‫‪51‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫االنتخابات املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫(‪)2152- 5791‬‬
‫ﺍﻻﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺕ ﺍﻟﻤﺼﺮﻳﺔ ﻓﻲ ﻇﻞ ﺍﻟﺘﻌﺪﺩﻳﺔ ﺍﻟﺘﺴﻠﻄﻴﺔ ﻭﻣﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ ‪2012 - 1976 ،‬‬ ‫ﺍﻟﻌﻨﻮﺍﻥ‪:‬‬
‫ﻣﺠﻠﺔ ﺩﺭﺍﺳﺎﺕ ﺷﺮﻕ ﺃﻭﺳﻄﻴﺔ ‪ -‬ﺍﻷﺭﺩﻥ‬ ‫ﺍﻟﻤﺼﺪﺭ‪:‬‬
‫(*)‬
‫د‪ .‬أمين إبراهيم الدسوقي‬ ‫ﺍﻟﺪﺳﻮﻗﻲ‪ ،‬ﺃﻳﻤﻦ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ‬ ‫ﺍﻟﻤؤﻟﻒ ﺍﻟﺮﺋﻴﺴﻲ‪:‬‬
‫ﻣﺞ ‪ ,16‬ﻉ ‪60‬‬ ‫ﺍﻟﻤﺠﻠﺪ‪/‬ﺍﻟﻌﺪﺩ‪:‬‬
‫ﻧﻌﻢ‬ ‫ﻣﺤﻜﻤﺔ‪ :‬مقدمة‪:‬‬
‫‪2012‬‬ ‫ﺍﻟﺘﺎﺭﻳﺦ ﺍﻟﻤﻴﻼﺩﻱ‪:‬‬

‫ﺻﻴﻒدتردد يف م ديفترظر دددةرظر د رامددي ر‪،5795‬روددددورودددتجترب دةد ر ددةردد يف د ا ر‬


‫بددت جتربةبددتردديةتالد‬ ‫ﺍﻟﺸﻬﺮ‪:‬‬
‫‪15 - 60‬‬ ‫ﺍﻟﺼﻔﺤﺎﺕ‪:‬‬
‫‪ 414184‬جتر ددةردد ددةورد صدددة ‪،‬روهددترلددةبرظر د ر د رددي ةبددترت ددةتردخياب د جتر‬
‫ﺭﻗﻢ ‪:MD‬دد يف مديفت‪،‬رظر صيدددسردد ددتةيفصيف‬
‫ﻭﻣﻘﺎﻻﺕدصتر‪)1(5791‬روآخة د رمدصتر‪،2151‬روهدتر ا تدثررد ر‪21‬رراد خ ور‬
‫ﺑﺤﻮﺙور و د رم‬
‫ﺍﻟﻤﺤﺘﻮﻯ‪:‬يفترجمللسرددشدة‪،،‬راد‬
‫ﻧﻮﻉ تشةلة‬
‫‪EcoLink, HumanIndex‬‬ ‫ﻗﻮﺍﻋﺪ ﺍﻟﻤﻌﻠﻮﻣﺎﺕ‪:‬‬
‫ﺍﻟﺘﻌﺪﺩﻳﺔدر‬
‫دةدرخظ ‪ ،‬د رلتلددت‬
‫ﻣﻮﺍﺿﻴﻊ‪ :‬اثينربصظد ردم ددذرددد ر م د رامددي ر‪،5795‬رو وجلددثر دددةرظر ةتلددتردخي ديفددترهددترت د‬
‫ﺍﻟﻤﺸﺎﺭﻛﺔ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ ‪ ،‬ﺍﻻﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺕ ﺍﻟﺒﺮﻟﻤﺎﻧﻴﺔ ‪ ،‬ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ‬
‫ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ ‪ ،‬ﻣﺼﺮ ‪ ،‬ﺛﻮﺭﺓ ‪ 25‬ﻳﻨﺎﻳﺮ ‪ 2011‬ﻡ ‪ ،‬ﺍﻟﻤﻌﺎﺭﺿﺔ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ ‪ ،‬ﺍﻟﻤﺮﺃﺓ ﺍﻟﻤﺼﺮﻳﺔ ‪،‬‬
‫ﺍﻷٌﻗﺒﺎﻁ‬ ‫ظرع ر‪.2152‬رر ر‬
‫‪https://search.mandumah.com/Record/414184‬‬ ‫ﺭﺍﺑﻂ‪:‬‬
‫فم د ر ددئرداد د ة رد ةاتل ددتردد ددوردت ددمثر د ردخياب د جتر‪،2151‬رتيف ددارا د ور ددةر ددذر فةددد د ر‬
‫دخددت ثررد ر‪21‬رراد خ وراثينر‪2155‬رد ددم ر(رد رلصد لة)أرو د ر رددةر د رد خيابد جترظرتشد يف رددصظد ر‬
‫دمتيبأروايفدسردمدي عتثرددييفد دجتردد يف مديفترحلدبردمتبيفدت‪،‬روايفدسربلدثر د ة رد ةلد؟ رد دي ل أرو د در‬
‫تددتنرخد ديف‪،‬رد ددة روديفهت د ثرظردديم يف د ردد د ينأرو د ر ررددبرد د رو ل د رديفعم د رظرددةمليفددترد خياب بيفددتأر‬
‫وايفسرمي ةرت برضةسرد ش اترددشةتيفترظرد خياب جتردد خيفتأرظرت رع تجترظر د ر د رد ةتلدتر‬

‫(*)رر ت سرددةل ردد يف ميفترجب ةتردد ة ‪.‬ر ر‬


‫(‪)1‬ر ملرت ةر رد خيابد جترتةتالدتر ةدلرددي ليفدت درف دترار خشد رراردتر صد بةر ورتصظيفمد جترميف مديفترادخد رد د ار‬
‫د ل دكدائرب دةد ر ددةردد دةةيفسر خ د ردد د ادجت‪،‬رو ددئرتصظ ديفذردد مددالر(تددتار دددةرددةددةيبرد ل دكدائردد د رت د ر ل د ر‬
‫ت د د ردم ددتارددد د ا )‪،‬روتصظد ديفذردديفمد د ر(ت ددتارديفتد دةد رد لد دكدايف )‪،‬روتصظد ديفذردديف د د ر(ت ددتارددي مد د رددي ددت ئر‬
‫دد تتو )‪،‬روتص ف ثر رد ص بةرظرد خياب جت‪،‬ردخظة‪:‬ر ر‬
‫‪Larbi Sadiki, Rethinking Arab Democratization: Elections‬‬ ‫ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪.‬‬ ‫‪without‬‬ ‫‪Democracy‬‬
‫ﺟﻤﻴﻊ ﺍﻟﺤﻘﻮﻕ‬ ‫© ‪ 2018‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪.‬‬
‫ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻟﻼﺳﺘﺨﺪﺍﻡ‬ ‫ﻫﺬﻩ‬ ‫ﻃﺒﺎﻋﺔ‬ ‫ﺃﻭ‬ ‫ﺗﺤﻤﻴﻞ‬ ‫ﻳﻤﻜﻨﻚ‬ ‫ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪.‬‬ ‫ﺍﻟﻨﺸﺮ‬ ‫ﺣﻘﻮﻕ‬ ‫ﺟﻤﻴﻊ‬ ‫ﺃﻥ‬
‫‪(New York: Oxford University Press, 2008), p. 113, 139.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎ‬ ‫ﺍﻟﻨﺸﺮ‪،‬‬ ‫ﺣﻘﻮﻕ‬ ‫ﺃﺻﺤﺎﺏ‬ ‫ﻣﻊ‬ ‫ﺍﻟﻤﻮﻗﻊ‬ ‫ﺍﻹﺗﻔﺎﻕ‬ ‫ﻋﻠﻰ‬ ‫ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻣﺘﺎﺣﺔ ﺑﻨﺎﺀ‬
‫ﺍﻟﺸﺨﺼﻲ ﻓﻘﻂ‪ ،‬ﻭﻳﻤﻨﻊ ﺍﻟﻨﺴﺦ ﺃﻭ ﺍﻟﺘﺤﻮﻳﻞ ﺃﻭ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻋﺒﺮ ﺃﻱ ﻭﺳﻴﻠﺔ )ﻣﺜﻞ ﻣﻮﺍﻗﻊ ﺍﻻﻧﺘﺮﻧﺖ ﺃﻭ ﺍﻟﺒﺮﻳﺪ ﺍﻻﻟﻜﺘﺮﻭﻧﻲ( ﺩﻭﻥ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺧﻄﻲ ﻣﻦ ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﺃﻭ ﺩﺍﺭ‬
‫ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪.‬‬
‫‪51‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫االنتخابات املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫(‪)2152- 5791‬‬
‫(*)‬
‫د‪ .‬أمين إبراهيم الدسوقي‬

‫مقدمة‪:‬‬

‫بددت جتربةبددتردديةتالددتردد يف م ديفترظر دددةرظر د رامددي ر‪،5795‬روددددورودددتجترب دةد ر ددةردد يف د ا ر‬


‫دد يف مديفت‪،‬رظر صيدددسردد ددتةيفصيف جتر ددةردد ددةورد صدددة ‪،‬روهددترلددةبرظر د ر د رددي ةبددترت ددةتردخياب د جتر‬
‫تشةلةيفترجمللسرددشدة‪،،‬راد ور و د رمدصتر‪)1(5791‬روآخة د رمدصتر‪،2151‬روهدتر ا تدثررد ر‪21‬رراد خ ور‬
‫اثينربصظد ردم ددذرددد ر م د رامددي ر‪،5795‬رو وجلددثر دددةرظر ةتلددتردخي ديفددترهددترت ددةدرخظ د رلتلددتدر‬
‫ظرع ر‪.2152‬رر ر‬

‫فم د ر ددئرداد د ة رد ةاتل ددتردد ددوردت ددمثر د ردخياب د جتر‪،2151‬رتيف ددارا د ور ددةر ددذر فةددد د ر‬
‫دخددت ثررد ر‪21‬رراد خ وراثينر‪2155‬رد ددم ر(رد رلصد لة)أرو د ر رددةر د رد خيابد جترظرتشد يف رددصظد ر‬
‫دمتيبأروايفدسردمدي عتثرددييفد دجتردد يف مديفترحلدبردمتبيفدت‪،‬روايفدسربلدثر د ة رد ةلد؟ رد دي ل أرو د در‬
‫تددتنرخد ديف‪،‬رد ددة روديفهت د ثرظردديم يف د ردد د ينأرو د ر ررددبرد د رو ل د رديفعم د رظرددةمليفددترد خياب بيفددتأر‬
‫وايفسرمي ةرت برضةسرد ش اترددشةتيفترظرد خياب جتردد خيفتأرظرت رع تجترظر د ر د رد ةتلدتر‬

‫(*)رر ت سرددةل ردد يف ميفترجب ةتردد ة ‪.‬ر ر‬


‫(‪)1‬ر ملرت ةر رد خيابد جترتةتالدتر ةدلرددي ليفدت درف دترار خشد رراردتر صد بةر ورتصظيفمد جترميف مديفترادخد رد د ار‬
‫د ل دكدائرب دةد ر ددةردد دةةيفسر خ د ردد د ادجت‪،‬رو ددئرتصظ ديفذردد مددالر(تددتار دددةرددةددةيبرد ل دكدائردد د رت د ر ل د ر‬
‫ت د د ردم ددتارددد د ا )‪،‬روتصظد ديفذردديفمد د ر(ت ددتارديفتد دةد رد لد دكدايف )‪،‬روتصظد ديفذردديف د د ر(ت ددتارددي مد د رددي ددت ئر‬
‫دد تتو )‪،‬روتص ف ثر رد ص بةرظرد خياب جت‪،‬ردخظة‪:‬ر ر‬
‫‪Larbi Sadiki, Rethinking Arab Democratization: Elections without Democracy‬‬
‫‪(New York: Oxford University Press, 2008), p. 113, 139.‬‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 51‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫دخياب د جتر ل ددسرددش ددة‪،‬ر‪-2155‬ر‪2152‬رإلع دداورام ددي ر ره ددثرر ددت رظرآ د ر‪،2155‬رف ددأير ر‬
‫تبرتي رددتاارحن ربةبترميف ميفتر غ لة رظر و ردخياب جترتشةلةيفتر ربةتردد أر ر‬

‫منظور التعددية التسلطية‪:‬‬

‫ودإلل بد د ددترعد د ددةر د د د رددي د د د ب جترلصظد د ددةرددت تد د ددار يرددي ةبد د ددترد د د د دةلتر صظ د د د ردديةتالد د ددترددي د د ددل يفتر‬
‫‪،Pluralism Authoritarian‬رودد د رلشددبر يرخظ د رتديدتد رفيف د رددةمليفددتردد يف م ديفترب ةل ددترت ددل يفت‪،‬ر‬
‫ود ةر ربةضرد ةوخترددص تيفت(‪)1‬درفه رمنالردخي يلر دةرخظدذردم دذر دتردد د ربد رد ضدئرددي دل ئردلتوددتر‬
‫خيف د د ردلي؟د د ر يرمن د ةدالر ددةردديةتال ددترديفا ددةرامي ةدايف ددترظرد ددي ت (‪،)2‬رومي ددةرتةةل ددسر هد د ردديةتال ددتر‬ ‫و‬
‫ددي ل يفت(‪)3‬ر لةدةيف ربي؟تلتر رلةدت رد ابيل ترو مهه ‪:‬ر ر‬

‫‪(1) Robert A. Scalapino, “Current Trends and Future Prospects,” Journal of Democracy‬‬
‫‪9 (1), 1998: 35 - 40; Robert A. Scalapino, “The American Response to a Changing‬‬
‫”‪Asia,‬‬ ‫‪accessed‬‬ ‫‪October‬‬ ‫‪10,‬‬ ‫‪2011,‬‬
‫‪http://www.comw.org/cmp/fulltext/9903scalapino.html; Douglas A. Borer and Jason‬‬
‫”‪J. Morrissette, “Russian Authoritarian Pluralism: a Local and Global Trend?,‬‬
‫‪Cambridge Review of International Affairs, 19 (2006) : 57 1-4, accessed March 07,‬‬
‫‪2012, doi: 10.1080/09557570601003221.‬‬
‫‪(2) Borer and Morrissette, “Russian Authoritarian Pluralism,” 573 - 4.‬‬
‫ور‬
‫(‪)3‬رلاتد ر ور هد رلدديةتالددترددي دل يفتلر ا ددةر اةمدتر دةرخظب لدديةتالددترد يفدت لرظرا دمددترددي ةبدترد ددةلت‪،‬رو ر‬
‫اد وربةددضرددتد ت رل دديابت همرامكداف ‪.‬رفمددةردددد؟يف ر ور هد رلدديةتالددترد يفددت لرلشددبر يربةبددترتةتالددتر‬
‫ترل م ر رخظ ردم ذ‪،‬رود صهد ر د ثربي يفيفدتدجترتشدةلةيفترو اد لدتروت دلد رع تد جترميف مديفترو صيفدت‪،‬ر ر خد ر ر‬
‫حيدتارمد ر د رددي يفيفدتدجتر ورددة تد جت‪،‬ردخظددة‪:‬ر ميد ورت ددة‪،‬رل رددةردديةتالدترد يفددت رو ص د رددةخددترعلد رديفتدتدار‬
‫وددةم رديف لئل‪،‬رو هتر ت تر يرد رمتةردد ص رديفو رم دترددتمي ةدايفترظر دة‪:‬ر د دتردديصظديفذربد رددتوددترودجمليمد ‪،‬ر‬
‫خظمي د ردجلمةيفددترد د دةلتردلصه د تر ش د اتردجمليمةيفددت‪،‬ردد د ة ‪:‬ر‪22-25‬رخ د فم ر‪2117‬در مي د ورت ددة‪،‬رو د ةسر‬
‫ديفت دتداردد يف م ديف رظرخظ ددذردديةتال ددترد يف ددت ‪:‬را دم ددترت د ددترت ددتارددي م د رظر د ددةر‪5775-5791‬ر(دد د ة ‪:‬ر‬
‫مل لتراي ارديف د يل‪،‬ر ايد بةر‪،)5771‬رصر‪7-51‬درعلدئردددتلةر دا روخيف د ر دةت‪،‬ردددصظذردد يف مديفترددةةبيفدت‪:‬ر‬
‫هض د الرد م دديمةد رودديغ ددبر(ب ددبوجت‪:‬ر ةا ددترا دمد د جتردد ت ددت رددةةبيف ددت‪،‬ر‪،)2111‬رصر‪،57-51‬رفيفم د رحي ددتار هد د ر‬
‫لدديةتال د د ددترددي د د ددل يفترمد د د د ردلة تد د د د جتردد د د ددورت دلههد د د د ربةب د د ددتردديةتال د د ددتردد يف مد د د ديفترلد د د دةتتالر هد د د د رلددي د د ددل يفتلر‬
‫‪Authoritarianism‬ر دتد ‪،‬رامد ر ور هد ردديةتالددترددي دل يفتر ا ددةرلد ر ددةرلدديةتالدترد يفددت ل‪،‬ريفخد رلصظددةر ير‬
‫بةبتردديةتاردد يف مئرظر ا ر وم ر ةر ةارت يفيفتدجتروع ت جت‪،‬رو ر ا رخظ ردم ذرددي ل ئ‪ .‬ر‬
‫‪59‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫‪ -‬ولد د د ارام د ددي ةرل د ددصةردم د د د ارد تخيف د ددترودديةتال د ددتردد يف مد د ديفتروتةل د ددترد خيابد د د جترودد دد د د ربد د د ر‬
‫دد ل جت‪ .‬ر‬

‫ترظرمبرددةمليفترد خياب بيفتروخي ة ه ‪.‬ر‬ ‫‪ -‬تتخ ردم‬

‫‪ -‬ميف ة رخظ ردمتاردد دتترد هيفمةرعل ردم ذ‪.‬‬

‫ميفشر تتدارد ة ضتروددييف دجتردد يف ميفترحلبردمتبيفت‪.‬ر‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -‬تص ئر ة رد ي ل ردد لةرملرمت صهذرددي ةبتر ةرددي؟تا‪.‬ر‬

‫‪ -‬تتينرت ذردديم يف ردد ينردلمة روديفهليف جت‪.‬ر‬

‫‪ -‬دميشةد راو رد رو ل رديفعم رظرد خياب جت‪.‬‬

‫‪ -‬ضةسر ي برد ش اترددشةتيفترظرد خياب جت‪ .‬ر‬

‫وليل ددظرخظ د ردديةتال ددترددي ددل يفترا ددبدر ددةرد ي لت د جترديفم م ديفتردلتمي ةدايف ددتردإللةدةيف ددتر ورددشد د ليفتر‬
‫)‪،(Procedural Democracy‬رحلددبر خد ره رددةرعلد ر فدةددرخيد ةورامي ةدايفددتر ضد عيفت(‪،)1‬رفةلد ر‬
‫ددةحلذر ةرول ارامي ةرل ةردمةالجترودم اردد ةالترولضمةرختد ترددةمليفدترد خياب بيفدت‪،‬رلديذردخيهد ورت د ار‬
‫د د د داص روتد دةال ذ‪،‬روت ي ددةرددةمليف ددترد خياب بيف ددتر يرددشد د فيفتروددصتد ددتدرب ددت‪،‬رت ددتخ ردإلاد رظرددةمليف ددتر‬
‫د خياب بيفددت‪،‬رومديف ة ردمددتاردمد اذرعلد ر لهددت رد خيابد جترودميفد ردد يف مديفتر يفةد ‪،‬ر حلددذر ورادخد ر د در‬
‫ددصظد د رت ل ددتر رم د د جترلامي ةدايف ددتل‪،‬ر د د ردد د د و‪،‬ربيف ددتر ور ددةرحي ددذرل ددي؟ ذر د د رد رم د د جتروف د د ر‬
‫د د د م ‪،‬رو وردعد د يدكأر تد ددت ردد د د د رب د د ردد د ددل جترفل د ديفسر ص د د ورض د د دبالروت د د ددتجتر دجتر ة د ددلرب د د ر‬
‫دد ل جت‪،‬رب ر يفمةردد ل تردديص يف لترعل رخظب ردديشةلةيفترظرد م مترددةمليفت‪،‬رول م رب لد ار تدتدار‬
‫د د جترددض ددغالرعل د د ر ت د دتدارد ة ض ددتر‬ ‫ميف م د ديفتر ية ددتا ‪،‬رود صه د د ر يف ددت ره خ خيف د د روتةايف د د ‪،‬رومت د د سردم‬

‫‪(1) See: E. Comisso, “Is the Glass Half Full or Half Empty? Reflections on Five Years‬‬
‫‪of Competitive Politics in Eastern Europe,” Communist and Post-Communist‬‬
‫‪Studies, 30 (1997): 1–21‬‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 51‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫و ةلد د؟يفه رظرد خيابد د جتر م دديابتد ر اودجتردديشد دةل رودد هد دة‪،‬روتي ددذرخظ ددذرددية ددتاردد يف م ددئرددي ددل يفتر‬
‫ب ل ار يمد ر دتينرتلد ‪،‬رد صد رل دلد ر د رد خدةرع تد جتر دت‪،‬راصظد ردهيدد ا رقديلالر د رهيفد ردد د ثر‬
‫دا صربتوةرتيتدلدتر مهيفيد ر مديمةد ‪،‬رامد رتي دذرخظدذردديةتالدترددي دل يفتر ديتد اررددشدتلترظردبد رددي؟د ر‬
‫ددد ددتمي ةدائرصيفد ددارلدد ددت رددي؟ د د رودم د دتلارعص د د رحلد ددبر ر غد ددتبرت يف د ددئدرب د ددت‪،‬ردد فد ددترددي د ددل يفتر‬
‫دلتودت‪ )1(.‬ر‬

‫وتددت رداد رددةمليفددترعلد ر ورخظد ردديةتالددترددي ددل يفترمي ددةر ورلي د ر يرخظد رتةددتا رامي ةداددئر‬
‫ض عئر ورت يف ئ‪،‬رام رتتثرظراتل دوروا الردجلص بيفت‪،‬ر ورلي؟د ر يرمن ةدالر دةرددتمي ةدايفدترددشدم د ر‬
‫يفت‪،‬ر‬
‫‪Substantive‬‬ ‫ام د د د رتد د د د رظرم د د د ربلاخ روحلب د د د ‪،‬رولهد د دديذرخظ د د د رددتمي ةدايفد د ددترد ض د د د عيفتر‬
‫‪Democracy‬ر م م د ربصي د ةوردم ددذرددددتمي ةدائر ا ددةر ددةر ددةارد يم د ر ي لت ت د رديفم م ديفتر(بددةو ر‬
‫دد د خ ور ا ددةر ددةرخد ر د )‪،‬رولهددتأر ير د ارمت يف د رفةلددترعل د ر ددي برديفه د د روديففة د (‪،)2‬ر د رخظ د ر‬
‫ددتمي ةدايفترددشدم ديفترفهد رتةدتا رت دل ئرظرلد ة ‪،‬رود دةرظر د ر صد ارلدتلترد مدي ار لدتل د ليف ر‬
‫وردرصيف ر ورالصيف ‪،‬رتيفارل يابت رتتارديفحللتيفتر ت دجترددتودترد م رديفهليف جتر ورد اب د رظرددة ‪ )3(.‬ر‬

‫التجارب االنتخابية يف ظل التعددية التسلطية وخصائصها‪:‬‬

‫ظرددي ةبددترد د دةلترع د جتردديةتالددتردد يف م ديفتر ص د رخشدده روتددمره ليه د رعددةردد ددم جترديفم م ديفتر‬
‫د ددصمالردديةتال ددترددي ددل يفت‪،‬رف ددترارت صد د ر لد دةد دجترددتمي ةدايف ددترظرد رم د د جترود خياب د د جتروديفتد دتدار‬
‫ر(ام ددي ر‪،)5795‬روتشد دةلةئراوور ورتةد د رع ددةر ض ددم ور‬ ‫وعمليف ددتردديدد د ل‪،‬روحلب د د رظر اد د ةرام ددي‬
‫امي ةدائرل ة ‪.‬ر ر‬

‫‪Borer and Morrissette, "Russian Authoritarian Pluralism", 573-4.‬ر)‪(1‬‬


‫‪Ibid, 572 - 3.‬ر)‪(2‬‬
‫(‪)3‬ر ةي ددترعت ددتردد يد د ‪،‬رل د ددةرودد ددتمي ةدايف جتردد د د اث‪:‬ردإللةدةيف ددتروددش ددم ديفتروددليف دديف ددتل‪،‬ربيف ددثردم م ددتردلت دم د د جتر‬
‫دإلمكدتيف يفت‪،‬ر‪21‬رال م ر‪،2151‬ردال رعليفه رظر‪9‬ر سر‪،2152‬ر‪http://howfoundation.org‬‬
‫‪57‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫رددي ةبت‪،‬رلدةجترعدت ردخيابد جترتشدةلةيفترجمللدسرددشدة‪،‬ربدت ر خيابد جتر‪5791‬ر‬ ‫و ثر ظلتر‬


‫ودخيه ر خياب جتر‪،2151‬رفم ر دئردادد ة رودد دمدذرد شدكاتر د رد خيابد جتأروايفدسراد ورا لد تر‬
‫عةر درددصمالرددي ل ئر ةردديةتاردد يف مئأر ر‬
‫ً‬
‫أوال‪ :‬سيطرة نظام احلزب املهيمن‪:‬‬

‫فددةدجترد خياب د جترددة دترددددورلددهت ر دددةر ص د ر‪5791‬رخظ د رت ددتار ه ديفمة‪،‬رم د د رمت د رظر‬
‫تتار دةرددةةيبرد لكدائر(مت در‪5799‬ر‪-‬رآار‪)5791‬ر وردمتاردد ا ردددتمي ةدائر( صد ر رميف د ر‬
‫ظر‪.)5791‬روددغةل دد‪،‬ر ور ةتل ددتردديةتال ددتراةم ددثر د د دردد ددصمالرواعميد د ‪،‬روب دد‪،‬ردإللد د ر ير ور د ددةر‬
‫لددهتجترخددا رفددك رهدددب ر(خيف د ور‪5791‬ر‪-‬رمتد در‪)5799‬رمنددالرتتبيفد ر غد لةدر د رمنددالردمددتارد تددت‪،‬ر‬
‫ارد لكدائرا خ ر اد رتصظيفمدئرضدذرد صد بةردد اردتردددور رم دثرامصظمد جترفةعيفدترادخليفدت‪،‬ر‬ ‫مم ارظرد‬
‫و ددئرتصظديفذر دددةر(ومي د ردد مددال)روتصظديفذرديفتدةد رد لدكدايف ر(ومي د ردديفمد )روددي م د ردد د ا رددي ددت ئر‬
‫)‪ )1(.‬ر‬ ‫دد تتو ر(رومي ردديف‬

‫ول ل د ر دد ل ردمددتارد ه ديفمةر)‪(Dominant Party‬رعل د ردمددتاردد د رل ديف ةرم ديف ة ر‬


‫ات ددتر ورلددت رات ددترعلد ردميفد ردد يف مديفت‪،‬رود صد ر رحيي ة د ر د ليفددت‪،‬رو مند رلددكوردغددب ر ددةرديفتدتدارفةرددتر‬
‫دلي دل ددتراوور ورل د د ور د ردد ددت رعل د ر تلد د ‪،‬رفض ددارع ددةر ورمت د ر تل ددتدرد ديف ةت ‪،‬روليد ددصسردم ددتار‬
‫د هد ديفمةرعلد د ر خد د ر ددةر مند د ثردم ددتاردد دت ددت‪،‬رول د ديف ةرعلد د را ف ددتر له ددت ردم ددذر(دديص يف ل ددترودديشد دةلةيفتر‬
‫يفمد س)‪،‬ر د رل ددة ر تددت رفدد ردد ددل جتر ددةر ضددم خ ‪،‬روليةمددتر مديفشر تدتداروتةاد جترد ة ضددتر ددةر‬
‫خا رت يفسر اودجتردديشةل رودد هة‪ )2(.‬ر‬

‫ةةأردمتارد تترأبخ ر ا رتصظيفمئر م رديفتتدار وردديصظيفم جتردد يف ميفت‪،‬رودددورل د ور د ربدةت ور شدكو‪،‬ر‬ ‫(‪)1‬رولي َّ‬
‫ردتي ظرا ر صه رب يف خ رو ت اة روهيف ات ‪،‬ردخظة‪:‬رت لترت فيف ر ت‪،‬رخظ ردمتاردد دتدترظر فةل يفد ربد رددصظةلدتر‬
‫وددي تيف ر(دد ة ‪:‬ر يتترديفجنل رد دةلت‪،‬ر‪،)5799‬رصر‪ .21‬ر‬
‫(‪)5‬رتيضمةر من ثردمتاردد دتتراار ةردمتارديفوتتر(دد رحيي ةردميفد ردد يف مديفت‪،‬رو رلدكوردغدب رفةردتردليةد لشر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 21‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫ظردخياب جتر لسرددشة‪،‬ر‪،5791‬روام رلت رلتو ر(‪)5‬ربلغرخديف‪،‬رتدتار ددةرحند ر‪%15‬ر‬


‫د ددةر د د د يلرد ع د ددت(‪،)1‬روظرو ردم د دديةةدتردخيابد د د يبردد د د ‪،‬رتد د د دردم د ددتارددد د د ا رظرد خيابد د د جترددي ديف د ددتر‬
‫(‪،)5797‬روددورلهتجترم ثرا فدتر عضد رد ة ضدترت ةلتد رعلد ر‪%17‬ر دةر لدترد عدت‪،‬رو صد رتلد ر‬
‫د خيابد جت‪،‬رت د ارعددتار ةلدد؟ئردمددتاردد د ا رعل د رعددتار ةلدد؟ئرد ة ضددت‪،‬روب ةل ددتر ل يددتردلصظددةرظر‬
‫دخياب جتر‪5771‬درخظةدر اةترد خياب جتر ةرل خ‪،‬ر ةظذر تتدارد ة ضدترددةةيف ديفتر(دد فدتروديفتدةد ر‬
‫وددةم )‪،‬ر ض فتر ير عتردإلخ دورد لم ‪ )2(.‬ر‬

‫ورت تيف رخظ ردد دةذرددص دتيفترد تدتالربد رت ليفد رخدديف‪،‬ردمدتارددد ا رخ دتيف ر دةرد عدتر دةرعد ئر‬
‫‪5715‬رور‪5719‬درتيفد دداردص د ددضرخد د ديفت رص د د ديلر‪%2‬رور‪،%55‬رعل د د رددي د د ديل‪،‬رعم د د را د د ورعليف د د رظر‬
‫دخياب د جتر‪،5797‬رمثرع د اردم ددتارديفةددتدروضددة رددص ددظرظردخياب د جتر‪،5771‬رتيفدداربل ددغرخد ديفت ر ددةر‬
‫د عددتر ا ددةر ددةر‪%15‬ر ددةر مد ثرد عددت‪،‬رمثردداجتر د رددص ددتتربص؟د ر‪%51‬رديدد ر ير علد ر ةددت ر‬
‫ر(‪)%75‬رظردخياب جتر‪،5771‬روظردخيابد جتر‪2111‬ردمدي؟ ردمدتارددد ا رعلد ر ا دةرهلديفار دةر‬
‫‪%11‬ر ددةر لددترد عددت‪،‬ر د رظردخيابد جتر‪،2111‬رف ددتربلددغرخدديف‪،‬ردمددتارددد ا ر‪%92‬ر ددةر د يلر‬
‫د عت‪،‬ربةتر ورضذر ديفد ر‪511‬ر دةرد ةلد؟ رد دي ل ردد د ةتلةرظرد خيابد جت‪،‬رو دئر هد رخ دتترتدد ر‬

‫ة )‪،‬رودمدتارد تدت‪،‬رودمدتارد هديفمة‪،‬رتيضدمةر مند ثردمدتاردد دتدترادار دةردمدتارديفوتدتر(ددد رحيي دةردميفد ر‬


‫دد يف مديفت‪،‬رو رلدكوردغددب رفةردتردليةد لشر ةد )‪،‬رودمدتارد تددت‪،‬رودمدتارد هديفمة‪،‬ردخظددة‪:‬رد ددت ردد د ب ‪،‬رصر‪-7‬‬
‫‪،51‬رصر‪،51‬رصر‪،15-95‬رصر‪ .551‬ر‬
‫(‪)2‬رل د ددتر ع ددترظر د د ردد ه ددت‪،‬ر ع ددتر ل ددسرددش ددة‪،‬ر خيابد د ا‪،‬ر د د رملرليد د اةرحل ددبر دد د درتيف ددار ور ةد ديفسر‬
‫دجلمه لترلة رعشة ر عضد رظردجمللدس‪،‬روف د ردتمدي ر‪،5795‬رولاتد ر ورددص د‪،‬رد د ا ر ةبدتر ير هدةار هدذر‬
‫ر؟يف ‪.‬ر ر‬
‫(‪)1‬رمحت رعتدتردددةمحةرت دة‪،‬رلد ةلد؟ ورداخيابد جتردد خيفدترعد ر‪5771‬ل‪،‬رظ‪:‬رامد رد صد ظر( دة )‪،‬ردخيابد جتر‬
‫لد ددسرددشد ددة‪،‬ر‪5771‬ر(دد د د ة ‪:‬راليفد ددترد هيد د د اروددةل د د ردد يف م د ديفترجب ةد ددتردد د د ة رو رم د ددترا د د خةداردالص د د و ‪،‬ر‬
‫‪،)5771‬رصر‪ .75-71‬ر‬
‫‪25‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫عليفهد ردمددتار صد رد بد ر يردديةتالددت‪،‬رود ددةرمددةع ور د رعد اردمددتارددد ا رديفةددتدرمديف ةت رظردخيابد جتر‬


‫‪،2151‬رتيفارتدتر ا ةر ةر‪%11‬ر ةر لترد عت‪ .‬ر‬

‫د ترلةلثر يفمصتردمتاردد ا ر ةرددصظ ردمتيبرد دة ر هةار رل ور يرخظد ردمدتاردد دتدتر‬


‫د ار‬ ‫صد ر يردددصظذردديةتالددت(‪،)1‬ر د رعيددةأرعدةرديفوير ددةراد جترومم مد جترد تت ددثرعلد رحند رت ليفدت ر‬
‫دد د د فيفوردد د د ب روددد ددتو رد ل د دكدايفترظر و و رددشد ددةهيفترهت د د ر ودخد ددةردد م خيفصيف د د جت‪،‬روددد ددتو ردإلفةل يفد ددترظر‬
‫دد ييفصيف جتر ةردد ةورد صددة ‪،‬روظردم يف دترو ثردمدتارددد ا ردإل د تجترد الدترودديصظيفميفدتردصظد ردمدتار‬
‫دد دتدترددد رعةفيد ر ددةرهتد ر‪،5791‬روو ثراد د رهدت در ةيد در ددةرمم مد جترددةمد ردد يف مدئرودد فددتر‬
‫دد يف ميفترددي ل يفتر درددصظ ‪،‬روديف دذر دةر دد ر ورمديف ة ردمدتارددد ا رعلد ردميفد ردد يف مديفترظردد دك ر‬
‫د ميددت ر ددةر‪،2151-5791‬رلةلددثردد د ورحلددبرمم د رداب د جتردد يف مديفترد ابيل ددت‪،‬رواعمددثردد فددتر‬
‫ربةبتردديةتالتردد يف ميفتربة يه ‪ )2(.‬ر‬ ‫خيفترت‬ ‫ددي ل يفتردلتودت‪،‬رو رةجترملت رعل ر‬

‫‪)1(+‬ره د و‪:‬رت ددص رت فيف د ر ب دةد يفذ‪،‬رددي؟ د ردد ددتمي ةدائرودجمليم د رد ددتينرظر د ددة‪:‬رخ د ر ب د ره ددةورظرا دم ددترددصظ د ر‬
‫دد يف مئرد دة ر(دد ة ‪:‬ر ةاترددت؟ ثروددت دم جتردد يف ميفترجب ةتردد ة ‪،‬ر‪،)2111‬رصر‪515‬ر‪-‬ر‪ .511‬ر‬
‫(‪)2‬ر ه د و‪:‬ر محددتر صيف ددئ‪،‬رلاو ردد د ورظرددي د رددددتمي ةدائل‪،‬رظ‪:‬روتيفددترعتددتردجمليفددتر( ددة )‪،‬رددي د رددددتمي ةدائرظر‬
‫د ددة‪:‬ردد د د وروديفتد دتدارودجمليمد د رد ددتينرظرد يفد دتدور(دد د ة ‪:‬ر ةا ددترددت دمد د جتردد يف مد ديفترودإلمد دكدتيف يفتر يف د دةد ‪،‬ر‬
‫‪،)2111‬رصر‪512‬رو د ربةددت دروعلددئرددددتلةر ددا ‪،‬رددصظد ردد يف مددئرد دددة ربد ر ثرد ضددئروآفد ارد ددي ت ر‬
‫‪2151-5715‬ر(دد ة ‪:‬رددتد رد دةلترددلتص خيفت‪،‬ر‪،)2151‬رصر‪ .271‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 22‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬
‫(‪)1‬‬
‫جدول (‪)1‬‬

‫نتائج االنتخاابت التشريعية املصرية (‪)0616-1790‬‬

‫إمجايل‬
‫أحزاب‬
‫مالحظات‬ ‫املقاعد‬ ‫املستقلون‬ ‫اإلخوان‬ ‫االنتخاابت احلزب الوطين‬
‫املعارضة‬
‫املنتخبة‬

‫‪211‬ر(تتار‬
‫ر‬ ‫‪ 111‬ر‬ ‫‪ 11‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ 55‬ر‬ ‫‪ 5791‬ر‬
‫دة) ر‬

‫ر‬ ‫‪ 271‬ر‬ ‫‪ 15‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ 21‬ر‬ ‫‪ 159‬ر‬ ‫‪ 5797‬ر‬

‫رتلسر ر‬
‫ر‬ ‫‪ 551‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ 11‬ر‬ ‫‪ 171‬ر‬ ‫‪ 5715‬ر‬
‫دد فت ر‬

‫ضمةرددي؟ دسر‬
‫ر‬ ‫‪ 551‬ر‬ ‫‪ 1‬ر‬ ‫‪ 71‬ر‬ ‫‪ 151‬ر‬ ‫‪ 5719‬ر‬
‫دإلما ئ ر‬

‫(‪)1‬رد دد ا ‪:‬ردادةالر مددترعتددترن‪،‬ردد د ورد ددة ر(‪5791‬ر‪-‬ر‪،)5771‬را دمددتر ليفليفددتردكايفدد‪،‬رددةضد لت‪،‬ردد د ة ‪،‬ر‬
‫ةاددتردوةومددت‪،‬ر‪،5771‬رصر‪.51-51‬روعتددترددغ د ر ل د ارلدخياب د جتر لددسرددشددة‪،‬ر‪2111‬ل‪،‬ر ليف د ردإلا د ر‬
‫ددة ‪،‬ر د رعل ر( ة )‪،‬ردخياب جتر لسرددشة‪،‬ر‪،2111‬ردد ة ‪،‬رراليفدترد هيدد اروددةلد ردد يف مديفترجب ةدتر‬
‫دد د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ة رو رم د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ددترا د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د خةدار الص د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د د ‪،2111،‬صر‪17‬ر‪،511،‬ر‪591‬ر‪،‬رررررررررررررررررررررررررر‬
‫‪217‬ر‪ ،211،‬م د ددتر بد د د ر لت ‪،‬لددكايفت د ددتردد يف مد د ديفترود ليم عيف د ددتريفعضد د د ر ل د ددسرددش د ددة‪،‬ل‪،‬عمةور ل د ددذر بيفد د د ر‬
‫‪ (.‬ة )‪،‬دخياب جتر لسرددشة‪،‬ر‪،2111‬ردد ة ‪،‬ر ةاترددت دم جتردد يف ميفترودإلمكدتيف يفتر يف ةد ‪،‬ر‪،2111‬رصر‬
‫‪.575‬ر ةاترا خيف ئردلشةارديفومال‪،‬ردديم يف رظر لسرددشة‪،‬رد دة ر‪،2151-5791‬راردإلااثرعليفه رظر‬
‫‪51‬رخ فم ر‪.2155‬ر ر‬
‫‪http://http//egyptelections.carnegieendowment.org/wp-‬‬
‫‪content/themes/sandbox/swf/Rep_..‬‬
‫‪21‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫إمجايل‬
‫أحزاب‬
‫مالحظات‬ ‫املقاعد‬ ‫املستقلون‬ ‫اإلخوان‬ ‫االنتخاابت احلزب الوطين‬
‫املعارضة‬
‫املنتخبة‬

‫ر‬ ‫‪ 555‬ر‬ ‫‪ 91‬ر‬ ‫ا ر‬ ‫‪ 1‬ر‬ ‫‪ 111‬ر‬ ‫‪ 5771‬ر‬

‫ر‬ ‫‪ 555‬ر‬ ‫‪ 55‬ر‬ ‫‪ 5‬ر‬ ‫‪ 52‬ر‬ ‫‪ 559‬ر‬ ‫‪ 5771‬ر‬

‫ل لتر ةتدور‬
‫‪ 525‬ر‬ ‫‪ 21‬ر‬ ‫‪ 59‬ر‬ ‫‪ 59‬ر‬ ‫‪ 111‬ر‬ ‫‪ 2111‬ر‬
‫ل حلةدو ر‬

‫ل لتر‪52‬ر‬
‫‪ 512‬ر‬ ‫‪ 25‬ر‬ ‫‪ 11‬ر‬ ‫‪ 52‬ر‬ ‫‪155‬ر* ر‬ ‫‪ 2111‬ر‬
‫ةتدرل حلةد ر‬

‫دغئردد ت ار‬
‫‪ 115‬ر‬ ‫‪ 11‬ر‬ ‫‪ 5‬ر‬ ‫‪ 51‬ر‬ ‫‪ 521‬ر‬ ‫‪ 2151‬ر‬
‫عل ر‪5‬ر عت ر‬

‫(*)ربةترف دردمتاردد ا رأب بةتر عتر ضد فيفترظرل ديفد ر‪2111‬رظردخيابد جترادةدةت ر درللي ‪،‬رد ت د ر‬
‫خديف‪،‬ردمتار ير‪151‬ر ةتدر ةر لتر عتر لسرددشة‪،‬ر خياب ا‪ .‬ر‬
‫ً‬
‫ثانيا‪ :‬تهميش أحزاب املعارضة والتيارات السياسية غري احلزبية‪:‬‬

‫ملرتددراربةبددتردديةتالددترددي ددل يفتر يردالا رددصدديف‪،‬رددص ددظردلمة ضددترظردخيابد جتر لددسرددشددة‪،،‬ر‬


‫في د رددي ةبددتر صد ردخ اههد رد تددتالربيددت رخد ديف‪،‬رد ة ضددترظر عددترد يفلددتردديش دةلةيفت‪،‬رو ددةرمثر م ديفشر‬
‫او ردد ينرودد يف مئ‪،‬ر مي ص ردخياب جتردد م خيفص جت‪.‬ر ر‬

‫ف م رلت رلتو ر(‪،)5‬رفأورعتارد عترددورتدلثرعليفه رد ة ضترظردخيابد جتر‪5791‬رراد ور‬


‫‪55‬ر ة ددتدر ددةر د د يلرد ع ددت‪،‬ربص ددتتر‪،%5‬روض ددذر يف د د رد ة ض ددتر‪52‬رعضد د در ددةرت ددتارديفتد دةد ‪،‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 25‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫وعض د لةرعددةرتددتارددي م د ‪،‬روهددترلددهتجتر د رد خياب د جتر د د ردخياب د بيف رص ددذرديف ددةردد ده د رب د ر‬


‫هربرد ة ضت‪،‬رومه رددي؟ دسرب رهد بردديف د رظردديصظديفذردد تدتو رددي دت ئ‪،‬روددي؟د دسربد رهد بردديفمد ر‬
‫ظرتصظ ديفذرديفت دةد رد ل دكدايف ‪،‬روظردخياب د جتر‪5797‬رددارمت يف د رد ة ضددتر ةددت ر‪%5‬رتيفدداربلددغرعددتار‬
‫د ة ضد ر‪12‬رعضد د‪،‬روهددتردخيد جتر د رد خيابد جترتص ديف ر ايفد رحلددبر ددت ارظرات لدداردميفد ردد خيفددتر‬
‫د د دةلترب د ردمددتاردد د ا ردم د اذروتددتارددةم د درتيفدداره د رديفو ررخددا رعددتار ددةرددددتودةةرد خياب بيفددتر‬
‫دألخددب‪،‬رو ددةرمثرتد د رتددتارددةم د رودد د ر د رد ة ضددترددش دةل تر‪-‬وف د رتةتددبردد دةةيفسردد د ادجت‪-‬ر ور‬
‫د ة ضددترد يهخ ددتر‪-‬ام د ر ور ددةرمددل اه رادخ د ردد د و‪-‬رعل د ر‪%75‬ر ددةرخد ديف‪،‬رد ة ضددتردد د ين‪،‬ر‬
‫لي اةر ورتتاردد فتردجلتلترهد ا ر د رد خيابد جتربةدتر ورهد رصد رخ د ردتي لد رعلد رردتو رهد خ ور‬
‫ديفت دتداردد يف م ديفتردد د رتضددمةر م عددتر ددةردد يف د ارعل د رتةاددترت د لةرديفت دتدادر مهه د رعددت رتة د تر‬
‫جتردمتار ور ت اة ر ور تدف ر وربةد د ر ورميف مد ت ر د ر تد اثررد ورمتد در‪5712‬روآال ر‪،5795‬ر‬
‫و د د ردم د د ظرعلد د ردد ت ددت ردد اصيف ددت‪،‬رودد ددا رد ليمد د عئ‪،‬روددصظد د رد لد دكدائردد ددتمي ةدائ‪،‬رود م دد‪،‬ر‬
‫د لدكدايفت‪،‬روظردخيابد جتر‪،5715‬ربلددغر ةددت رمت يف د رد ة ضددترظر لددسرددشددة‪،‬ر‪،%51‬رت د د رتددتار‬
‫دد فددترددد رخد ترد خيابد جتر رتل د ر د ر عددتردإلخد دورد ددلم ‪،‬رولددهتجتر د رد خيابد جتردةيافد ر‬
‫دخياب بيفد رآخددةدربد رهد بردديف د رظر اد رتددتارددي مد ‪،‬رودمدديهتف ر د دورد ةيافد وردالا رخدديف‪،‬ردمدتب ر‬
‫د ا لةر ةرديفر دجت‪،‬رو ا ارددييف دجتردد يف ميفترحلدبردد د ا رعلد رتشد يف ر تتد د ‪،‬ر د ردإلمدا يف ر‬
‫وددشيف عيف روددص رةل ‪،‬رحل ر شةوع را ترد خياب جت‪ )1(.‬ر‬

‫وهددترورد رت ددذردإلجند درد خيابد يبردلمة ضددتر ير علد ر ددي بردد رظردخيابد جتر‪،5719‬رتيفددار‬
‫بلغر‪71‬ر ةدتدر دةر د يلرد عدتر(بص دتتر‪،)%2512‬ر ور‪511‬ر ةدت‪،‬ربص دتتر‪%2211‬رت د‪،‬ربةدضر‬
‫ددي ددتلةدجترول ددهتجتر د د رد خيابد د جترتتلد د رددي؟د د دسردإلم ددا ئربد د رتد دتيبرددةمد د روديفتد دةد رو ع ددتر‬

‫(‪)1‬ر ا د دةالر م ددترعت ددترن‪،‬ردد د د ورد د ددة ر(‪:)5771-5791‬را دم ددتر ليفليف ددتردكايف دد‪،‬رددةض د د لتر(دد د د ة ‪:‬ر ةا ددتر‬
‫دوةومت‪،‬ر‪،)5771‬رصر‪ .51‬ر‬
‫‪21‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫دإلخد دورد ددلم ‪،‬روهددترتشد ر يف د رد ة ضددتردد خيفددتر ددةر‪11‬رعضد در ددةرتددتارددةمد ‪،‬رو‪12‬رعضد در‬
‫ددةردد فددت‪،‬روعض د درودتددتدر ددةرديفت دةد (‪،)1‬رفيفم د ربلددغرت ددذرد ة ضددتر ات رظردخياب د جتر‪،5771‬رتيفددار‬
‫بل ددغر‪1‬ر ع ددترف ددالرت د د د رت ددتارددي مد د ربص ددتتر‪%515‬ررا خ ددثر تد دتدارد ة ض ددترددةةيف د ديفتر م ددي ص ر‬
‫ددي مد ‪،‬رو عددتردإلخد دورهددتره اةددثر د رد خيابد جتدردتي لد رعلد رحليفد اردإللدةدأردد ضد ةئرعلد رر‬
‫ا رددتودةةردد ةعيفت‪،‬روعت رتص يفتردجلتدو رد خياب بيفت‪،‬رودميمةد رددةم رب خ وردد د ث‪،‬رو دد رظرمد ب ترملر‬
‫تشددهت ر دددةر صد رديفخد ر ديةتالددتردد يف مديفترظر صيدددسرمددتةيفصيف جتردد ددةورددةشدةلةر(‪،)2‬ربيفددتر ورت ددذر‬
‫د ة ضددترظربة د ور‪5771‬رتض د عسرعم د را د ورعليف د رظردد د وردد د ب رد د ‪،‬رف ددتربلددغر‪52‬رعض د دربص ددتتر‬
‫‪%1‬ر ددةر عضد ردجمللددسرد صيابتد روتضددمةر يف د رد ة ضددتر‪1‬ر عضد ر ددةرتددتاردد فددترور‪1‬ر عضد ر ددةر‬
‫ددي م ‪،‬روعض رودتترعةرتتارديفتةد ‪ )3(.‬ر‬

‫روظربة د ور‪،2111‬ربلددغرت ددذرمت يفد ر تدتدارد ة ضددتر‪59‬رعضد د‪،‬ربص ددتتر‪%5‬ر ددةر د ثر عض د ر‬


‫دد د ورد صيابت د ‪،‬روتضددمةر يف د رد ة ضددتر‪9‬ر عض د ر ددةردد فددت‪،‬رو‪1‬ر عض د ر ددةرددي م د ‪،‬رو‪1‬ر عض د ر‬
‫مي ل د وردمددتارددص رددة ‪،‬روعض د رودتددترعددةرديفت دةد ‪،‬رولات د ر ورتددتارددةم د رهددترف د در ةددترودتددترظر‬
‫دخيابد جتر دد رددةد ‪،‬رد دةردمدتار ددترب دةد ر دةرجلصددترديفتدتدارهتيفد رد خيابد جت‪،‬روت دت رعضد ردمددتار‬
‫دكل د ر ددي ا‪،‬رو عل ددةرفيفم د ربة ددترع ددةردخيم ة د ر يرددييف د ردإلم ددا ئ‪،‬روظر د رد خياب د جت‪،‬رتش د لثر‬
‫دجلتهددتردد اصيفددتردليغيفددب‪،‬روضددمثر ت دتداردد فددتروددي م د روددص رددة ر إلض د فتر يربةددضردد د بردد يف م ديفتر‬
‫ديفخددةب‪،‬روت ددت ثرظرددتتدلددتربددر‪121‬ر ةلد ‪،‬رمثر د ردتددار ورتددترثر د رعددت ردخشد ه جترديفددي ل رعددتار‬

‫(‪)2‬رددي ةلةردإلمكدتيف ئرددةةيبر‪5719‬ر(دد ة ‪:‬ر ةاترددت دم جتردد يف ميفترودإلمكدتيف يفتر يف ةد ‪،‬ر‪،)5711‬رصرصر‬


‫‪121‬ر‪-‬ر‪ .29‬ر‬
‫(‪)1‬رت ددص ر ب دةد يفذ‪،‬رددي؟ د رددددتمي ةدائ‪،‬ر دددت رم د ب رصر‪515‬ر‪-‬ر‪1‬درعلددئرددددتلةر ددا رو م د ترددغ دتديلرتددةار‬
‫( لةدأ)‪،‬ردخياب جتر لسرددشة‪،‬ر‪5771‬ر(دد ة ‪:‬ر ةاترددت دم جتردد يف ميفترودإلمكدتيف يفتر يف ةد ‪،‬ر‪،)5772‬ر‬
‫صر‪11‬ر‪-‬ر‪ .91‬ر‬
‫(‪)5‬ر مل برلةةدو ر ةت‪:‬رل ليف رخيد ةورد خيابد جتل‪،‬رظ‪:‬رامد رد صد ظر( دة )‪،‬ردخيابد جتر لدسرددشدة‪،‬ر‪،5771‬ر‬
‫دت رم ب ‪،‬رص‪ .511-511‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 21‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫ةلد؟يفه ر ير‪211‬ر ةلد ‪،‬رامد رتشد لثرجلصددتردليص ديف ربد رديفتدتداردددددغب ‪،‬رو د راد ورتددتاردد فد ار‬
‫دد تيفددتردد د ره د ا رد خياب د جت‪،‬رب ددت‪،‬رددياعدد‪،‬ر جلددتدو رد خياب بيفددت‪،‬رو ص د ر ة ديفسردمدردتارووايفل د ر ددةر‬
‫تضد رعمليفد جترفددةدرديفرد دجت‪،‬رو د ر دد رلاتد ر ور عدداورد اةددترلد ربةددتر ور لد ر ةديفسردمددتار‬
‫روملرحي ردد د‪ )1(.‬ر‬ ‫خ‬

‫وظردخيابد د جتر‪،2111‬ربل ددغرت ددذردإلجند د درد خيابد د يبردلمة ض ددتر‪52‬ر ة ددتد‪،‬ربص ددتتر‪%1‬ر ددةر‬
‫د يلرد عددت‪:‬ر(‪1‬ر عددترمددتاردد فددت‪،‬رو ةددتدوردلي م د ‪،‬رو ةددتررودتددترد د ر ددةرتددتارددغددتروتددتار‬
‫ديفت د دةد رودمد ددتارددص رد ددة روتد ددتاردد ةد د ددتر( د ددثردديهم د ديفس)(‪،)2‬روملرليغد ددبردم د د را د ددبدرظردخياب د د جتر‬
‫‪2151‬درتيفددارملرت ددي رمدديتر ددةر تدتدارد ة ضددتر ر د ر ا ددةر ددةر‪51‬ر ةددتدر ةددت ر‪%1‬رت ةلتد ر ددةر‬
‫عتردد و‪،‬رو ئرتتاردد فتر‪1‬ر عدتر(‪)3‬روددي مد ر‪1‬ر عدت‪،‬رودجليفد ‪،‬روددغدت‪،‬رودد دا ردددتمي ةدائ‪،‬ر‬
‫وددةتدد د ددترد ليم عيف د ددت‪،‬ر ة د ددترودت د ددترد د د ر صه د د ‪،‬روه د ددتردخ د دد؟تثر ع د ددتردإلخ د د دوروت د ددتاردد ف د ددتر د ددةر‬
‫د خيابد د جت‪،‬روه ددة در اة ددترل ديهد د ردد خيف ددتر(‪)4‬ردتي لد د رعلد د رلعمليفد د جترتتول ددةرودم ددةتل‪،‬رو د د دردد د دةد ر‬
‫خ دد؟ ار ددةرددةمليفددترد خياب بيفددتربة ددتره دةد رد ش د اترفيفه د ر د رديفو ر ددةرخ ع د رظرات ل ددارد خياب د جتر‬

‫(‪)2‬رعت ددترددغ د د ر لد د ا‪:‬رلدخيابد د جتر ل ددسرددش ددة‪،‬ر‪:2111‬ر ليفد د ردإلاد د رددةد د ل‪،‬رظ‪:‬ر دد د رعلد د ر( ددة )‪،‬ر‬
‫دخياب جتر لسرددشة‪،‬ر‪2111‬ر (دد ة ‪:‬راليفترد هيد اروددةل ردد يف ميفترجب ةتردد ة رو رم ترا خةداردالص و ‪،‬ر‬
‫‪،)2111‬رصر‪ .21‬ر‬
‫(‪)5‬رعتددترددغ د ر ل د ا‪،‬ر ليف د رخي د ةوردخياب د جتر لددسرددشددة‪،‬ر‪،2111‬رظ‪:‬رام د رد ص د ظر( ددة )‪،‬ردخياب د جتر لددسر‬
‫ددشة‪،‬ر‪، 2111‬ر(دد ة ‪:‬راليفترد هيد اروددةل ردد يف ميفترجب ةتردد ة رو رم ترا خةدار الص و ‪،‬ر‪،)2111‬رصر‬
‫صر‪555‬ر‪-‬ر‪551‬درددي ةلةردإلمكدتيف ئرددةةيبر‪2111‬ر–ر‪،2111‬رصر‪ .521‬ر‬
‫(‪)2‬رود ةرد ي‪،‬ردديص يف رمتاردد فتر ترعض لتر بةدتر دصهذرجن؟د درظرل ددتردإلعد ا رودعيد ذر دي ل دريفهدذرملر‬
‫لليت درب ةد ردمتار اةتر د ردجل ددت‪.‬ردخظدة‪:‬ر ةادتراد خيف ئردلشدةارديفومدال‪،‬ردديم يفد رظر لدسرددشدة‪،‬رد ددة ر‬
‫‪،2151-5791‬راردإلااثرعليفه رظر‪51‬رخ فم ر‪،2155‬ر ر‬
‫‪http://http://egyptelections.carnegieendowment.org/wp-‬‬
‫‪content/themes/sandbox/swf/partyRep_...‬‬
‫(‪)1‬رت ةر ب را د‪،،‬رلدخياب جتر‪2151‬رو مللترد ي ت ل‪،‬رديف ةد ر‪52‬ر حل سر‪ .2151‬ر‬
‫‪29‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫د دةلت‪،‬روا ورتت رددغتر(لص ر ميةرخ )‪،‬رودجلتهترددتمي ةدايفت‪،‬روتةاي را لدترور‪1‬ردبةلد رودجلمةيفدتردد اصيفدتر‬


‫دليغيفبرهتراع بر ير اةترل لترداخياب جت‪ )1(.‬ر‬

‫ورضددةسر رم ديفتر تدتدارد ة ضددت‪،‬روعددت رد يااهد ر اددةدرتصظيفميفددترتصيشدةرظر بد ثرددددتاا‪،‬روعددت ر‬


‫هددت رعل د رل د ارد رل ددتلةر ‪،‬ر ض د فتر يردد يف د اردد خ خيفددترودد دهةيف ددترد ةوض ددترعل د رخش د اه ‪،‬روت ددتخ ر‬
‫دإلاد رظرد خياب جتردد حلردمتاردمد اذ(‪،)2‬رل دةرددضدةسرددتد دغردلمة ضدتردمتبيفدترعلد رت دت ربدتدة ر‬
‫دل يف مددترددة ددتدردت لددتر ورددددتةضرلددت ر ه د ر ت دتدار تلددتر ا ددةر صه د رفةليفددت‪،‬روت دض د ردد ددترددشددةتيفترظر‬
‫او ردد يف مئ‪،‬روظرض ر د ‪،‬ر ربجترددي هصد جتربةيفدتردخيابد جتر‪2151‬رعدةرعدت ردمدتارددد ا رعلد ر‬
‫لةد ربةددضر عضد ة رل د وربددتو رد ة ضددترعصددتر ص هشددتر شددةوع جتردد د دخ روحلب د ر ددةر عمد ردد د و‪،‬ر‬
‫رد ديتد رب ةد ردمتارعصتردديد لث‪ )3(.‬ر‬

‫وعل د ردد دةحلذر ددةر ورخظ د ردديةتالددترددي ددل يفترملرل ددي ردم دييفة ارا د رددييف د دجتردد يف م ديفت‪،‬رو ددئر‬
‫خ ر ديفتر د ددتر د درددددصمالر ددةردديةتالددت‪،‬ر ر ورددييف د دجتردد يف م ديفترد دديتةت ر وردوظ د ره د خ ترا م عددتر‬
‫دإلخد د دورد ددلم ‪،‬روددص رد دةل ر(ت ددمر رمد ديفسردم ددتارددص ر ددة رعد د ر‪،)5772‬رود ا د ديف ‪،‬روول ددتجتر‬
‫اةل ه ر يردد دربتةضرد عتردودتوا رظردخيابد جتر لدسرددشدة‪،،‬رمد د ر ةدياأر ور دي؟د دسر د ر‬
‫ديفتتداردد ةمت‪،‬ر ور دكل رام ي ل ‪ )4(.‬ر‬

‫ولترددشديف عيف وروددص ردةل ورظرتدتارددي مد ر ظلدترددتخ ردد دت ارد خيابد يب‪،‬ر صد ردخيظد هذرظر‬
‫تصظديفذردديف د رهتد ررددتو رهد خ ورديفتدتداردد يف مديفتر‪،5799‬رو دد رتد رملرلي ددم ردلم ددي ل ر دكلد ر‬

‫(‪)5‬ر لدخ ؟ اردد فترودإلخ دورحيىيرف رد اةترظردميف ردد يف ميفترد دةلتل‪،‬رددشةارديفومال‪،‬ر‪1‬رال م ر‪ .2151‬ر‬
‫(‪)1‬رعلئرددتلةر ا ‪،‬رددصظ ردد يف مئرد دة ‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رصر‪127‬ر‪-‬ر‪،155‬ر‪575‬ر‪-‬ر‪ .1‬ر‬
‫(‪)5‬ت ةر ب را د‪،،‬رلدخياب جتر‪2151‬ل‪،‬ر دت رم ب ‪ .‬ر‬
‫(‪)2‬ر علئرددتلةر ا رلد ش لتردد يف ميفترظر دةروددي؟ ر يرتةتارديفتتدال‪،‬رظ‪:‬رعلئرددتلةر ا روآخةوو‪،‬ربةبتر‬
‫ددتمي ةدايفترظر دةر‪5791‬ر‪-‬ر‪5715‬ر(دد ة ‪:‬رد ةاترددةةيبردلت؟اروددصشة‪،‬ر‪،)5712‬رصر‪ .51‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 21‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫ظردخياب د جتر‪،)1(5715‬روعصددت رارت تيف د رخظ د ردد د دةذردمتبيفددت‪،‬روظر ا د رميف مددئر ددتاو ‪،‬رحلددبر اددئر‬
‫راد را رخظ ر ت وردإلخ دور م مترددصش ثردد يف مئر دةرخدا ربةدضردد صد دجترددةايفدت‪،‬ر د ردإلب د ر‬
‫عل روض ردمظدةردد د خ ينردل م عدت‪،‬رف مدي عثردجلم عدترد شد اترظرد خيابد جتردديشدةلةيفترد ية هتدتر صد ر‬
‫‪،5715‬رودديم يفد رظر لدسرددشددة‪،‬رر ير ورفد ارت ددذرمت يفلهد ردد د ينرخظدب ريفتدتدارد ة ضدتر يمةددت‪،‬ر‬
‫فمةرخا رد ةياأر د رتدتاردد فدترمت صدثردجلم عدتر دةر ر د ر‪1‬ر عدترظردخيابد جتر‪،5715‬روعدةر‬
‫اةلد رددي؟د دسردإلمددا ئر د رتددتيبرددةمد روديفت دةد رظردخيابد جتر‪5719‬رتدددتجتر د رب د ر‪11-11‬ر‬
‫ةتد‪،‬رفهرت؟ثرعد‪،‬رددي؟ دس‪،‬رودد رد يف ة رادخ ردد و‪،‬رو ا ر ة ضدتربة خيفدت‪،‬روظردخيابد جتر‬
‫‪5771‬رور د رت ددذردديم يف د ردد د ينردل م ع ددتر انر ددي الت ر ص د رع د ر‪،5715‬رتيف دداردهيد ددةرعل د ر‬
‫عض د رودتددت‪،‬روظربة د ور‪2111‬ربلددغرعددتارخ د داردجلم عددتر‪59‬رعض د ددرو د رخ ددسرعددتار عددتر ت دتدار‬
‫د ة ضددتر يمةددت‪،‬روظردخياب د جتر‪،2111‬ربلددغرت ددذردديم يفد ردد د ينردإلخ د دور هد د رتيفدداردمددي عثر‬
‫دجلم عددتر ر د ر‪11‬ر ةددتد‪،‬ر د رلة د ا راددسر عددتردد د و‪،‬رو د رلتلددترعددةرمددتةتر د رت ددذردديم يف د ر‬
‫دد د ينريفت دتدارد ة ضددتر يفة د ‪،‬رو ددةرد ه د جترددد د ختر ورد خياب د جترددي ديفددترلددهتجتر هد د رلددت رر‬
‫ر د رمد برعضد رودتدتر ه ديد ردجلم عدترفيفمد ربةدتر‬ ‫ا رجلم عتردإلخ دور ةردديم يف ردد يندروددورملرلدص‬
‫اب د ي رهةد ر اةتردجل دتردد خيفت‪،‬رو علصثردعيت ر ي ا‪ )2(.‬ر‬

‫(‪)1‬رداةالرعتترن‪،‬ردد ورد دة ‪،‬رصر‪59‬رو ربةت ‪ .‬ر‬


‫(‪)5‬رت ددةر بد د را د دد‪،،‬رلدخيابد د جتر‪2151‬ل‪،‬ر د ددت رمد د ب در ةا ددتراد د خيف ئردلش ددةارديفوم ددال‪،‬ردديم يفد د رظر ل ددسر‬
‫ددشة‪،،‬ر دت رم ب ‪ .‬ر‬
‫‪27‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬
‫ً‬
‫ثالثا‪ :‬تنامي ظاهرة املستقلني يف انتخابات جملس الشعب‪:‬‬

‫لهتجترد خياب جتردديشةلةيفتر ص رددة ر‪5791‬رتص يف ر ددردظد ة رد ةلد؟ رد دي ل در مدي ص ر‬


‫دخيابد جتر‪5715‬رددددور لةلددثربصظد ردد ةمددتردمتبيفددترددص دتيفت‪،‬رتيفددارت هد درتةلدد؟ رو جند ددرظردخيابد جتر‬
‫‪2111‬رور‪2111‬رعل د ر يف د رديفت دتداردد يف م ديفت‪،‬ر د رظر د د ردم ددتاردد د ا ر ردم ددي؟ رد ةل دد؟ ور‬
‫د ددي ل ورعل د ر د رلص د تر‪%19‬ر ددةرد عددترد صيابتددترظردخياب د جتر‪،2111‬روظرد خياب د جترددي ديف د ر د ر‬
‫تيفددارف د درد ددي ل وربص؟ د ر‪%15‬ر ددةر د يلرد ةلدد؟ ردد د ةتلة‪،‬رام د رلات د ر خ د ر مددي ص ردخياب د جتر‬
‫‪،5715‬رت ارت ذرد ةل؟ رد ي ل رعل رخظةدةهذردمتبيف ‪.‬ر ر‬

‫د ة رد ددي ل رديف ددثرلتلددت ر ورا ةددترعل د ربةبددتردديةتالددترددي ددل يفت‪،‬رب د ر ددئراددتر ددةرا د ر‬
‫وخ ر ديفتر ددةرخ دردده رل ةضدده ر ص د ردديةددتاردد يف مددئردو د ‪،‬رف ددترلددهتجتر و ردخياب د جترتةتالددترظر‬
‫ددة ر‪5791‬رتضابذرعتارد ةل؟ رد ي ل ‪،‬رودد لةربلغرعتا ذرحن ر‪711‬ر ةل ‪،‬ربص تتر‪%15‬ر دةر‬
‫د د يلرد ةل دد؟ ‪،‬روظرت ددبر دد د ‪،‬ر ا ددةر وربة ددضر ددر رد ددي ل ر علصد د در فض ددهذردي ةب ددترد صد د بةر ور‬
‫ددت)‪،‬روبةضددهذر‬ ‫دديصظيفمد جتردد يف مديفت‪،‬روبةضددهذرد خددةرملرحيد د رعل د رتةل ديف رتصظ ديفذردد مددالر(تددتاردم‬
‫دد ددداراد ور ددةرد د دت رصد رت د لةرديفتدتداردد يف مديفتر‪...‬ردط‪،‬روهددتردمددي ثرد ةلدد؟ ورد ددي ل ورظر‬
‫د رد خياب د جتر ر د ر‪11‬ر ةددتد‪،‬ربص ددتتر‪%51‬ر ددةر د يلر عددتردد د و‪،‬روظردخياب د جتر‪،5797‬ر‬
‫بلغرعتاردد ةتلةرد ي ل رحن ر‪51‬رعض د‪،‬ربص تتر‪%1‬ر ةر م ثردد ةتلة‪ .‬ر‬

‫وه ددترور د د رت ددذرجن د د رد ددي ل رظرد خياب د د جتردد خيف ددت‪،‬رام د د رل ض د د رل ددتو ر(‪)5‬ر ير انر‬
‫ددي الت ر(‪%5‬ر ددةر د يلرد عددت)رظردخيابد جتر‪،)1(5719‬رو ير علد ر ددي الت ر(‪%51‬ر ددةر د يلر‬

‫رد خياب جت‪،‬راردجلم رب رخظ ردد دةذردمتبيفتروددكليف ردد ةا ردوتواردد رل ر‪51‬ر ةتدرف ال‪.‬ر ر‬ ‫(‪)1‬رظر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 11‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫د ع ددت)رظربة د د ور‪،5771‬روظرم د د ةةرد خياب د د جت‪،‬رتةدوت ددثر ة ددت جتردإلجن د د درد خياب د د يبردلمةل دد؟ ر‬
‫د ي ل ‪،‬ردد لةرت فظ درعل رر يهذرد خياب بيفتربةتراخ ردد ور(‪،)1‬ر رب ر‪ .%51-1‬ر‬

‫مي ددةرت ددبرتة د ذرد ددي ل رظرد خياب د جتردديش دةلةيفترد د دةلترت ددبدربص ةيف د رلةلةه د ر يررار ددتر‬
‫ع د د د ر يشد د ب ت‪،‬رتيدد د رب د د ة ر ددةرددصظد د ردد يف م ددئروددصظد د ردم ددتيبروددصظد د رد خيابد د يب‪،‬رفتصيف ددترددصظد د ر‬
‫دد يف مئرد دة ‪،‬رودد يف اردد رلةم رفيف ‪،‬رتشد ر د ة رد ةلد؟ رد دي ل ‪،‬روبد ارد ةلد؟ ربةيفدتدر‬
‫ددتر وردمددتار‬ ‫عددةرديفت دتداردد يف م ديفتردد ةمددت‪،‬رف خيم د ر ير ت دتدارد ة ضددترهددترلش د رظرخظددةردم‬
‫دم د اذر ددتالر دد‪،‬ردد ه د أرظروله د ‪،‬روحي ددة رد صيم د ر د رديفت دتدار ددةرت دهيفاجتروخ ددت جتر ي ت ددتر‬
‫دآلخةلة‪،‬روهترليت ردمتاردم اذرميف م جتر ةرلهه ردديضيفيف رعل رقيلدسر تدتدارد ة ضدترومدتردد دت ر‬
‫ه د ‪،‬رفيفم د رلة ددةأر تيف د تررت د ردد د د ارت د رد ة ض ددت‪،‬ر د د رل د ذرظردالا رد ةل دد؟ رد ددي ل ‪،‬ر‬
‫وتضد د ب رت ددذرد ةل دد؟ رد صيمد د ريفتد دتدارد ة ض ددت‪،‬راد د د رف ددأور د د را ددة رعلد د رداةل ددترد ليم عيف ددتر‬
‫ود هيدد د التر ددةر يغد دبدجتر صد د رت تيفد د رميف م ددتردإلر ددا رد هيدد د ا ر صد د رددةد د ر‪،5775‬رو هد د رفل ددتر‬
‫دهيد الترلتلت ر ةر ل رديفعم ‪،‬رم ذرظردالا رعتارد ةل؟ رد ي ل ر ةر ل رديفعم ‪.‬ر ر‬

‫ورضددةسرددصظ د ردمددتيبرظر دددةرل ددةردالا رعددتارد ةلدد؟ رد ددي ل ‪،‬رف ددتر رتيددثرددت دم د جتر‬
‫دد د ب تردليةتالددتردمتبيفددت(‪)2‬رف ددتدورديفتدتدارد ددةلتر ةد لبرد رم ديفت‪،‬رو ددئرددي يفددسروددي د رد دديمةرظر‬

‫(‪)2‬ر هليف ر ةرد ةل؟ رد ي ل رت ف رعل رر ي رد خياب بيفتربةترددص د رظرد خيابد جت‪.‬رف دئردخيابد جتر‪،5771‬ر‬
‫مت ةرد ي ل ور ةردد دربدر‪511‬ر ةتد‪،‬روملرليت ر صهذرم بر‪15‬ر ةتد‪،‬ربةتردخضم رحل دتيفيهذر يرد يفلتردد خيفتر‬
‫دل؟تاردد ا ‪،‬روت دة رخ دسردمد رظردخيابد جتر‪،2111‬رف دترمت دةرد دي ل ور دةردمدد رعلد ر‪211‬ر ةدتد‪،‬ر‬
‫تت د ر ددصهذر‪19‬ر ةددتد‪،‬ربةددتردخضددم ر ردد؟ ارد عددترديفخددةبر يردمددتاردد د ا ‪.‬روظردخياب د جتر‪2111‬رف د در‬
‫د ددي ل ورب ددر‪291‬ر ةددتد‪،‬رود ددةرت ل د ر د درددةددتار ير‪27‬ر ةددتدرف ددال‪،‬ربةددتر وردخضددذر ددصهذر‪511‬رعض د در ير‬
‫دمددتاردد د ا ربةددترد خياب د جت‪،‬روبةددترخدددذر‪11‬ر ةددتدرتدد ر ةلدد؟ ردإلخ د دورعليفه د ‪.‬ردخظددة‪:‬ر مددتر ب د ر لددت ‪،‬ر‬
‫لددكايفتددتردد يف مديفترود ليم عيفددتريفعضد ر لددسرددشددة‪،‬ل‪،‬رظ‪:‬رعمددةور لددذر بيفد ر( ددة )ردخيابد جتر لددسرددشددة‪،‬ر‬
‫‪2111‬ر(دد ة ‪:‬ر ةاترددت دم جتردد يف ميفتررودإلمكدتيف يفتر يف ةد ‪،‬ر‪،)2111‬رصر‪ .511-597‬ر‬
‫(‪)5‬ر م د ترددغ دتديلرتددةا‪،‬رلدديةددتاردمددتيبرظر دددةل‪،‬رو هددتر ت ددتر يرخددتو ‪:‬ردديةتالددتروددتمي ةدايفددترظردد د اةرددةددةيب‪،‬ر‬
‫خظميه د ردجلمةيف ددترددةةبيف ددتردلةل د ردد يف م ديفت‪،‬ربغ ددتدا‪:‬ر‪29‬رف دل ددةر‪-‬ر‪5‬ر د سر‪،5771‬روعل ددئردد ددتلةر ددا ‪،‬رددصظ د ر‬
‫‪15‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫دلهترددظةوأرد يغب ردددورمتدةر د ‪،‬رود مدي اديفتردددورليميد ر د ردمدتارظر دلهدترد رم د جتردد يف مديفتر‬
‫ود ليم عيفترديفخةب‪،‬روا لتردديشدة‪،‬رودديةدتاردديصظيفمدئروددد يف ئردل؟دتا‪،‬روا لدتردديم مد ردددورليميد ر‬
‫د ردمددتا‪،‬رخ رددترظرددل؟ظد جتردددددةتترددددورميددةر د ‪،‬رامد ر رتةد رديفتدتداردد ةمددترعددةراد رددي لهد جتر‬
‫دد يف ميفترود خيم دجترديفلتل د ليفترد ل ا رظردجمليم ر ورا ر ع جترد د حلرودد ل جتر دجترددص رعلد ر‬
‫د ي بردولئ‪،‬رفم ا‪،‬ر ابردص ترعتارد ةل؟ ر ةرديفهت ثرضمةرديفتتداردد يف ميفتر يرت دت رعدتار‬
‫د ددصهذردلكل د د رام د ددي ل ‪،‬را د د د رلي د ددذرددصظ د د ردمد ددتيبرظر دد ددةر خةد ددتد رول د د ارتد د د ريفلتل د ليف د ددتر‬
‫يم م ت‪،‬ر ور بلتر ي لترد ض الردجمليم ر دةرهتد رديفتدتداراووردمدتلارعدةرد شد اجترددتدخليفدتردددور‬
‫دةلت‪،‬روأيورظر ت يه ر د ترددي صيفتردد يف مئ‪،‬رو د ترددتمي ةدايفترددتدخليفت‪ )1(.‬ر‬
‫تة ينر صه رديفتتدارد ر‬

‫خبد‪،‬رليييف رخظ رد خياب اردد ةا ردد ةردترديصد ئر د ة رد ةلد؟ رد دي ل رف دئرددصظد ردد دةا ر‬
‫مي ةر ورل يغ رد ةل رعةرد خيم ريفتترديفتتداردد ةمدتر وراعمهد ‪،‬رخ ردتر درا خدثر د رديفتدتدار‬
‫ضةيف تردبيتد ‪،‬روخي ترد خياب جتردعيم ادرعل رعاه ت رد ت لة ر دص خت ر وردخيم رددة ةلئر وردد تلئ‪.‬ر ر‬

‫دد يف مئرد دة ‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رص‪127‬ر‪-‬ر‪ .17‬ر‬


‫(‪)1‬ر ر ددا رم د ملرد خ ه ددت‪،‬رلديفت دتداردد يف م ديفترظر د ددة‪:‬ردد ده د روض ددةو دجتردإلر ددا ل‪،‬رظ‪:‬ر م ع ددتر ددةرددتد د ت ‪،‬ر‬
‫ديفتتداردد يف ميفترظرددة ملرددةةيبر(ببوجت‪:‬رد ةاترددلتص ينردلت دم جت‪،‬ر‪،)2111‬رصر‪ .551-555‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 12‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬
‫ً‬
‫رابعا‪ :‬تدني حجم جناح املرأة واألقباط يف االنتخابات‪:‬‬

‫ردديةتالتردد يف ميفتردبتتالرظرتتوثرتغبرخ عئروتوالترددص د رد خيابد يبردلمدة رظر‬ ‫ملرل ةرت‬


‫د خياب جت‪،‬ر وردالا رخديف‪،‬رديفهت ثرظرد عترد صيابتترجمللسرددشة‪.،‬ر ر‬

‫حلذر ور دةرا خدثر دةربد ر ودةد راو ردجلصد اردددور ع دثرد دة رتد ردديدد ل‪،‬روددكلديف ر صد رعد ر‬
‫‪،5711‬ر ر ه د رت د ر ه د رخ دد‪،‬ر ش د اتردلمددة رظردجمل د دسرددصيف بيفددتر(‪،)1‬رف م د رليض د ر ددةرلددتو ر(‪)2‬ر‬
‫بلغرعدتاردد د ةتدجترظردخيابد جتر‪5791‬ر بةدترخ د رف دالربص دتتر‪%5‬ر دةر د يلر عدتردد د و‪،‬روهدتره دتر‬
‫عدتا ةرظردخيابد جتر‪5797‬ر ير‪11‬رفد ةت ربص ددتتر‪%1‬ر ددةر د يلرد عدت‪،‬روهددترودرد رت ددذرجند رد ددة ر‬
‫د خياب د يبرظرد داالارديفتلددغر وت د رظردخياب د جتر‪،5715‬رتيفدداربلددغرعددتارددص ل؟ د جتر‪19‬رم ديفت ‪،‬ربص ددتتر‬
‫‪%1‬ر ةر يلرد عت‪ .‬ر‬

‫(‪)2‬‬
‫جدول (‪)0‬‬

‫نصيب املرأة واألقباط من مقاعد جملس الشعب ابالنتخاب‬

‫‪579 579 571 571 577 577 211 211 215‬‬ ‫د خياب‬
‫‪ 1‬ر ‪ 1‬ر ‪ 1‬ر ‪ 1‬ر ‪ 1‬ر ‪ 9‬ر ‪ 5‬ر ‪ 7‬ر ‪ 1‬ر‬
‫ا ر‬

‫‪ 5‬ر‬ ‫‪ 55‬ر ‪ 19‬ر ‪ 11‬ر‬ ‫‪ 9‬ر‬ ‫‪ 1‬ر‬ ‫‪ 9‬ر‬ ‫‪ 5‬ر‬ ‫‪ 11‬ر‬ ‫دة ر‬

‫‪ -‬ر‬ ‫‪ 5‬ر‬ ‫‪ 1‬ر‬ ‫‪ 1‬ر‬ ‫‪ 2‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫‪ 1‬ر‬ ‫‪ 5‬ر‬ ‫‪ 1‬ر‬ ‫ديفهت ث ر‬

‫(‪)2‬ردجلمةيف ددترد دد دةلتردصش ددةروتصميف ددترددد د عئردد د د خ ين‪،‬رد ددة رظردخيابد د جترددي تل ددترددصدد د ئرجملل ددسرددشد د بر‪2119‬ر‬
‫(دد ة ‪:‬ردجلمةيفترد دةلتردصشةروتصميفتردد عئردد خ ين‪،‬ر‪،)2119‬رصر‪2‬ر‪-‬ر‪ .1‬ر‬
‫(‪)5‬رددتيف تجتر مةتر‪/‬رددت تا‪ .‬ر‬
‫‪11‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫ولات د د ر وردالا رت د ددذرمت يف د د رد د ددة رظردخياب د د جتر‪5797‬رور‪5715‬رل د د رخييف د دترديابد د ديف ر‬


‫عددتردلمددة (‪)1‬رظر لددسرددشددة‪،،‬ر ض د فتر ير تت د ثرخظ د ردد د دةذردمتبيفددترددص دتيفت‪،‬روظردم يف ددترفددأور د ر‬
‫تدلثرعليف رد ة ر ةر عت‪،‬رمد د راد ورظربة د ور‪،5797‬ر وربة د ور‪،5715‬رل د ار د رتددلثرعليفد ر‬
‫ظر يف د ردد د تجتردد د ب تردد ددورل د اثرفيفه د ر يمة ددتر ص د رددة د ر‪،)2(5719‬رود د د ربة ددتر ورار دغد د ر‬
‫دد د خ ورد يةل د ر ديابد ديف ‪،‬ردخة ددسر د در ت لددة رعل د رخ ددتتردديم يفد ردد د ينردلمددة ‪،‬رو د ر د رليض د رظر‬
‫دخياب جتر‪،5719‬رددوراردجلم رفيفهد ربد رددصظد ردد دةا رودد ةمدتردمتبيفدت‪،‬رتيفداردص دضرعدتاردد د ةتدجتر‬
‫ير‪55‬رمديفت ربص ددتتر‪%1‬ر ددةر مد ثرد عددت‪،‬روودرد رت ددذرددص د رد خيابد يبردلمددة رظرد ص د ترظر‬
‫دخياب د د جترع د د ئر‪5771‬رور‪5771‬درتيفد دداربلد ددغرعد ددتاردد د د ةتدجتر‪9‬رور‪1‬رم د ديفتدجترعل د د رددي د د ديل‪،‬روظر‬
‫رد خياب يبردلمة ر‪9‬رميفتدجت‪،‬ربص تتر‪%2‬ر ةر يلرعدتارد عدت‪،‬ر‬ ‫دخياب جتر‪،2111‬ربلغرت ذرددص‬
‫ود ت د رعددتاردد ديفتدجترد صيابت د جترظردجمللددسر ير‪7‬رم ديفتدجترتيفددارجن؟ددثرد ددة اتورظردد د در ةددتلةرظر‬
‫ددددتودةةرددددورخلددثرخددا ردد د د ردديش دةلةئر(‪،)3‬روظرد خياب د جترددي ديفددت‪،‬رمت صددثر‪5‬رم ديفتدجترف ددالر ددةر‬
‫رظرد ردخياب جت‪،‬روظردخياب جتر‪2151‬رمت صدثر‪11‬رمديفت ر دةرددص د رظرد خيابد جت‪،‬ر د ر د ر‬ ‫ددص‬
‫‪%51‬ر ددةر لددترد عددت‪،‬رودم يف ددتر وردالا رخدديف‪،‬رد ددة ر ددةرد عددترظر د رد خيابد جتراد ور يفمد سر‬
‫ب ت‪،‬رختد ر‪15‬ر ةتدردل يفتدجت‪،‬رفيفم رعيةأرب خ ورلدد اترددص ةيفتل(‪)4‬رددد ا رظرل خيف ر‪ .2117‬ر‬

‫(‪)2‬ر ل د د دد‪،‬ردد د د د د خ ور‪25‬ر‪/‬ر‪،5797‬رارختدد د د ديف ر‪11‬ر ة د د ددتدردلم د د ددة رظر ل د د ددسرددش د د ددة‪.،‬رو ل د د دد‪،‬ردد د د د د خ ور‬
‫‪،5711/555‬رار ض د فتر ة ددتردلم ع ددتردد ار د رد د د ا ‪،‬ردخظ ددة‪:‬رعم ددةور ل ددذر بيفد د ر( ددة )ردخيابد د جتر ل ددسر‬
‫ددشة‪،‬ر‪2111‬ر(دد ة ‪:‬ر ةاترددت دم جتردد يف ميفترودإلمكدتيف يفتر يف ةد ‪،‬ر‪،)2111‬رصر‪ .22-25‬ر‬
‫(‪)1‬ر دجلمةيفترد دةلتردصشةروتصميفتردد عئردد خ ين‪،‬رد ة رظردخياب جترددي تلترددصد ئ‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رصر‪ .1-2‬ر‬
‫(‪)5‬رد دت ردد ب ‪،‬رصر‪ .1‬ر‬
‫(‪)4‬رعلئرددتلةر ا ‪:‬رددصظ ردد يف مئرد دة ‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رصر‪577‬ر–ر‪.111‬روهترتابربةضردا د ربضةو ر‬
‫دغ را اترد ة دريفور رمتيفيفتريف رفلتر ر ةرحلبرامي ‪،‬ر خظة‪:‬رردا رمد ملرد خ هدت‪:‬رل دي ت ر ددةردد يف مدئر‬
‫وددصظ رد خياب يبردجلتلتل‪،‬رد دة ردديف ‪،‬ر‪7‬رل خيف ر‪ .2155‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 15‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫رد خيابد يبردلمدة رلةدتبر ير ة هد جترعتلدت رودلهدثرد دة رد ةلد؟تر‬ ‫ورمت‪،‬رتض ب رت ذرددص‬


‫دل و‪،‬ربةضه ر دت رددتيفلترد ليم عيفترودد فيفت‪،‬روبةضه رد خةر دت ربيفلترددصظد ردد يف مدئ‪،‬رامشد تر‬
‫ر ةردددةدثروددةصس‪ )1(.‬ر‬ ‫ر ير ل‬ ‫ددةمليفترد خياب بيفت‪،‬رودتيم جتر‬

‫و رخييلددسرت د ردديم يف د ردد د ينردألهت د ثرعددةرخظددب ردلم ددة درفلددذرل ددتارخد ديف‪،‬رديفهت د ثر ص د رع د ر‬
‫‪5791‬رع ددةر‪%511‬ر د ددةر م د د ثر عد ددتر لد ددسرددش د دة‪،،‬رفيفم د د رملرت د د رد خياب د د جترظر‪5791‬رور‬
‫‪5771‬رجند د رهت ددئرودت ددت‪،‬روظردخيابد د جتر‪،5797‬ره ددترع ددتارديفهتد د ثردد د د ةتلةر يرم دديترظراد د ر ددةر‬
‫دخيابد جتر‪5715‬رور‪،5719‬رديفةد ار يرد ص د ترظراد ردجملد دسرددات ددت‪،‬رتيفدداربلددغرددصد دارديفهتد ثر‬
‫د صيابت رظر لسر‪5771‬رتةت رف ال‪،‬روبلدغر ي مدالرعدتارديفهتد ثردد د ةتلةرظرد خيابد جترددد اثردددور‬
‫لدهت رددة دترديفخدبر دةرديفد يفدتردد خيفدتر‪211‬رعضد ‪،‬روتةلد رضد دتردديم يفد ردد د ينردألهتد ثر ير لدتر ددةر‬
‫ديفمددت ا‪،‬ر مهه د رعددت ر حلتددتربةددضرديفهت د ثر خ ددهذرظرد خغم د سرظردميف د ردد يف م ديفترب ددت‪،‬ر ةي ددتدجتر‬
‫الصيفدت‪،‬رودهيصد ثربةضدهذرد خددةربةدت رلددتوبرددكلد ريفهددذرددةرحيدددل درعلد ر رد دجترددصد خت رددد لةرمي لد ور‬
‫د ددلم ورحلد د دتيفيهذ‪،‬روه ددترلةد د ار دد د ر هيصد د ثرددصد د خت رأبور رد د د ذرد ددةرت د د ور دجتر رر ددبر در ع يف ددثر‬
‫دلمةلد د ردد ت ددئدريفور ةظ ددذرددصد د خت رد ددةرل ددتد درأبرد د د ذردد د ‪،‬ر وره ددترلةد د ار ير ف ددضربة ددضرددصد د خت ر‬
‫د لم رو لترحلبرد لم ‪ )2(.‬ر‬
‫ً‬
‫خامسا‪ :‬تصاعد ظاهرة رجال األعمال يف انتخابات جملس الشعب‪:‬‬

‫د تت ددثر د ة رخ د تر ل د رديفعم د رداخياب د جتردد خيفددتربي د ردد يف مددترد هيد د التردلتودددتر‬


‫خددا رع ددت ردد م خيفصيف د جتروددي دةيفصيف جتر ددةردد ددةوردد ةددث‪،‬روبد د ترخ رددتر ص د ربتدلددتربددةت وردإلرددا ر‬
‫د هيدد د ا رظرعد د ر‪5775‬رداد د صررعد د ا ر يف ل ددتردد د د ثرددةد د روت د د لةره د د ثرديفعمد د روددش ددةوثرظر‬

‫(‪)1‬ر مي وربيف س‪:‬رلد ش اتردد يف مديفتردلمدة ل‪،‬ر ةدترهد تروتصميفدترد دة ‪،‬راردإلاداثرعليفهد رظر‪22‬ر ايد بةر‪،2155‬ر‬
‫‪ http://www.adew.org/ar/?action=10001&sub=4‬ر‬
‫(‪)2‬رعتترددغ ر ل ا‪:‬ردخياب جتر لسرددشة‪،‬ر‪،2111‬ر دت رم ب رصر‪ .591‬ر‬
‫‪11‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫عمليف د جتردادابدددت‪،‬رفظ د ة ر ل د رديفعم د رد خياب بيفددتر ددئر د ة رتتل ددترخ دتيف ‪،‬روهددترخ د تر ل د ر‬
‫ديفعم د رد خياب د جت‪،‬ر د ربد د يهذر ددي ل ر ورا د هذر عض د رظردمددتاردد د ا ‪،‬رو د رديفحللدد‪،،‬ر ورظر‬
‫تدتدار خددةبدرتيفدداراد ورتددتاردد فددترلةلد رعددتادر ددصهذ‪،‬رمثرد يددتجترددظد ة ر يرتددتارددغددتروحلددب (‪،)1‬ر‬
‫ولددةبربةددضردوللد ر وردمددتارددد ا رظرت لهد ردجلتلددت‪،‬روخ رددتربةددترعد ر‪2111‬رتيفدداربتدلددتردديدتدو ر‬
‫ب د رد د رودد ددل ترادخ د ردمددتا‪،‬ر جترواهخ د رتددتار ل د رديفعم د ردد د لةرليتدلددترمت ديفلهذرعددةردمددتارظر‬
‫تربش ر ض ةا‪ )2(.‬ر‬ ‫دد ر ورودم‬

‫ظردخياب جتر‪،5771‬ربلغرعتارد ةل؟ ر ةر ل رديفعم ر‪511‬ر ةل ‪،‬رمت دةر‪91‬ر دصهذر دةر‬


‫رظرد خياب جتربص تتر‪%51‬ر ةر لترد عت‪،‬رو ئرخ تترع ديفترتت رد تدالردا ردتردددورليميد ر د ر‬ ‫ددص‬
‫لد رديفعمد رعصدترد شد اترظرد خيابد جت‪،‬روظر ددت يه ردد دت رعلد رت دت ردادت جترود د ‪،‬ر إلضد فتر‬
‫يردخيمد ر حللددتهذر يردمددتاردمد اذ‪،‬رو د رخد تر ددر رد خيابد جتر ددثررد تر خددةبرحلددبررد تر لد ر‬
‫ديفعم د دريفوربيف د تجتر ل ددسرددش ددة‪،‬ربيفص ددثر ورع ددتار ددةرا د ورلة ددةأرخ د رعل د ر خ د ر ل د ر عم د ر ور‬
‫ر ت‪،‬رلةاتر ور ةر ر؟ ارديفعم ردمة رملرلي د ودر‪11‬رعضد دربص دتتر‪%5111‬ر دةر د يلرد عدت‪،‬ر‬
‫وظردخياب جتر‪2111‬ر ل ر رل ةار ةرديفدسر ةر ل رديفعم ‪،‬رمت دةر‪99‬ر دصهذر دةراخد ر لدسر‬
‫ددشة‪،‬ربص تتر‪%59‬ر ةر يلرد عت‪،‬روظردخياب جتر‪2111‬رتةل ر ا دةر دةر‪2111‬ر لد ر عمد ‪،‬ر‬
‫مت دةر‪11‬ر دصهذر دةردد د دربص دتتر‪%57‬ر دةر د يلرد عدتر(‪،)3‬روهدترددارعددتار لد رديفعمد رد ةلدد؟ ر‬

‫(‪)2‬رلد ر‪...‬رالمتردد ةرظردخياب جتر‪2151‬ل‪،‬رد دة ردديف ر‪1‬رال م ر‪ .2151‬ر‬


‫(‪)1‬ر م ةرمليفم و‪،‬رد شد اتردد يف مديفترظرد خيابد جترددصيف بيفدت‪:‬رددة دةد رود ي لتد جتر(دد د ة ‪:‬ردجلمةيفدترد ددةلتردلصهد تر‬
‫ش اتردجمليمةيفت‪،‬ر‪،)2111‬رصرصر‪559‬ر‪-‬ر‪ .511‬ر‬
‫(‪)5‬رتت لصثرددي تلةدجتردا رتربةتار ل رديفعم ردد ةتلةرظرا ر ةردخياب جتر‪2111‬ر(تكدو ربد ر‪91‬ر‪-‬ر‪521‬ر‬
‫فد ةتد)رودخيابد جتر‪2111‬ر(‪11‬ر‪-‬ر‪11‬رتل؟د )‪،‬ردخظددة‪:‬رعتدترددغ د ر لد ارل ليفد رخيد ةوردخيابد جتر لدسرددشددة‪،‬ر‬
‫‪2111‬ل‪،‬ر دددت رم د ب ‪،‬رصر‪551-555‬دروعلددئرددددتلةر ددا ‪،‬رددصظ د ردد يف مددئرد دددة ‪،‬ر دددت رم د ب ‪،‬رصر‬
‫‪ .551‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 11‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫خددتر خياب د جتردد د ب ت‪،‬ردت لددتر خ د ر د رخلددثرادة ددة ردخياب بيفددتر ددةر‬ ‫ودد د ةتلةرظردخياب د جتر‪2151‬ر‬
‫ل رديفعم رود رودتترعل رديفه ‪)1(.‬ر ر‬

‫مي ةرت بر د ة رتصد ئراو ر لد رديفعمد رظردخيابد جتر لدسرددشدة‪،‬ر صد رددي دةيفصيف جتربةدت ر‬
‫ع د ‪،‬ر مهه ‪:‬ر ر‬

‫و ‪:‬ردديشةلة جترد هيد الترددوردميهتفثر تدتدثرتغيفدبرظر يف اد رددتوددترد هيدد التدر د رلد ر‬


‫عل رمن ر د ردد ت دترددت دحلدت‪،‬ردديفسرف دالرظرمد ارددةمد ‪،‬رو مند ر يربةدضر دذرهصد دجترردص ردد دةد ‪،‬روعلد ر‬
‫ت‪ .‬ر‬ ‫مه رجلصتردد يف م جتر متاردم اذرودد ورودم‬

‫اثخيفد ‪:‬رد خي د ر يرخظد رد خيابد اردد ددةا ‪:‬رفمصد ردخيابد جتر‪5771‬رلد ر لد رديفعمد رعلد ر‬
‫خ ترد خياب جت‪،‬رب رواف رديفتتدار يرتةليف رعتار صهذ‪.‬ر ر‬

‫ددترأبمهيفددترول د ار ل د رديفعم د رظرد رم ددتردديش دةلةيفترم دةيف ر يرت ص د رميف مددتر‬ ‫اثد د ‪:‬ردهيص د ثردم‬
‫دإلرد ددا رد هيد د د ا ‪،‬رود د د د رجن د ددت رهد ددترل د د ةثرتةل د ديف ر ل د د رديفعم د د رع د ددةردمد ددتاردد د د ا رظر‬
‫د خياب جت‪ .‬ر‬

‫دبة د د ‪:‬ردالا راو رد د د رظرددةمليفد ددترد خياب بيفد ددتر ص د د رددي د دةيفصيف جتدر دصظد ددةر يردالا رت ل د ددتردمملد ددتر‬
‫د خياب بيفددت‪،‬روهددترلض د أر ير د رددي ل ددتر شددةوع جترل د ر د رد ةل د رظرادةةت د رد خياب بيفددت‪،‬را يفعم د ر‬
‫دابلددتر ددةربص د ر يشد يف جترو ددتد س‪،‬ر ورت دل د رد ددتدال‪،‬ر وربميفد رددددتدةة ‪،‬ر ورتش دغيف رد د داص ‪....‬ردط‪،‬ر‬
‫ف ددتر ر ددت راو رد د د رودض دد؟ رظرت ددذرد ةةا ددترد خياب بيف ددت‪،‬ربد د روظردخييفد د رديفتد دتدار ةلد د؟يفه ‪،‬ر صد د ر‬
‫دخياب جتر‪ )2(.5771‬ر‬

‫(‪)2‬رلد ر‪...‬رالمتردد ةل‪،‬ر دت رم ب ‪ .‬ر‬


‫(‪)2‬ر ميةرددتم هئ‪،‬رل ل رديفعم رظر لسرددشة‪:،‬راشسرت ال‪،‬رلةلت رددتتل ‪،‬ر‪51‬ر حل سر‪ .2111‬ر‬
‫‪19‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫لات د ر وراو رد د ر رل يدددةرعل د رددتع لددترد خياب بيفددترف ددال‪،‬رو من د رليضددمةرددةل د رد خياب بيفددت‪،‬ر‬
‫و رلبرددتل يفت(‪،)1‬رودد ةلدسر ورددةلد رد خياب بيفدترهدتر رت ديابت ردليدد لثرددد حلر تدترد ةلد؟ (‪،)2‬ر‬
‫و من ردضم ورعت ردديدد لثردلمص ف د ‪،‬رامد رتدتثرظردخيابد جتر‪2151‬ر(‪،)3‬رو دةرمثردميشدةجتر د ة ر‬
‫للةد رديفر دجتلدر ر ر ةر رربرملظرعل رختد ترددةمليفترد خياب بيفت‪،‬رودديش يف رددصه ةئردل و‪ )4(.‬ر‬

‫ددت‪،‬رعددةر ف د ر‬ ‫و د ر د د ‪،‬رملرل د ةرتتدلددترتض د ر ل د رديفعم د رظر لددسرددشددة‪،،‬ر ورظردم‬


‫ي برديفاد رد هيد ا ‪،‬ر ورب ودرديفد ترد هيدد التردا خ دتردددورلدهتجتردمديمةد لترعد رفدكدجترا للدت‪،‬ر‬
‫ود ددةرمد د ذرولد د ار لد د رديفعمد د رظردجملل ددس‪،‬رظر يفد د ر حلةدض ددهذرد يم ل ددترظر ضد د رددش ددةعيفترعلد د ر‬
‫ددتر ددةر‬ ‫دد يف م د جترد هيد د الترد يتةددتر ورت صيفصه د ‪،‬رولصددت رظر د دردإلا د رت ص د رومح لددتر د ر جنتت د ردم‬
‫ش د ددةوع جترظرددتصيف د ددترديفم مد د ديفت‪،‬روافةهد د د ر يردختد د د ر تد د د ا دجترلتل د ددت ردلي؟د د د رد هيدد د د ا روتشد د د يف ر‬
‫د مددي م ‪،‬روع ددتردت ه د جتر د ر رم د جتردديم ل د رددتوديفددت‪،‬رام د رم د ذر ل د رديفعم د رظرتةميف د راو ر‬
‫دد ثردا صروتةتلترميف مد جتردادابددت‪،‬روديف دذر دةر دد ر د راو ر لد رديفعمد رددصد دارظرددضدتالر‬
‫د ليمد عئ‪،‬ر ر د را خدثردد يف مد جترد هيدد الترظر د ربدةت وردإلردا رد هيدد ا رتي لد‪،‬رتضد؟يف جتر‬
‫دتر يردمديابتد ردديشدةل رديهيفلدترد صد ارددشدةظرددةد رد تد ر‬ ‫دليم عيفت‪،‬رعمدتر لد رديفعمد ر يرافد ردم‬
‫ف ة ردإلرا رد هيد ا ‪،‬روإلهص ثرد داص ر د يف م جترد يتةت‪،‬ر ورعل رديفه رضتالرمل اهذرخ ردتر در‬
‫دداجترد ب د جترددةدفض ددتردلي ل ددترد ليم عيف ددترد يف م د جترددي؟د د رد هيد د ا ‪،‬روديفا ددةر مهيف ددتر د د راو ر‬
‫ل رديفعم رظر ع رددشةعيفتردامديتتدا‪،‬ر ورت دةلسرخظد رل د رعلد رددليف دديفدترد هيدد الترود مديتتدار‬

‫(‪)1‬رلد ر‪...‬رالمتردد ةل‪،‬ر دت رم ب ‪ .‬ر‬


‫(‪)1‬رم ةرمليفم و‪،‬رد ش اتردد يف ميفترظرد خياب جت‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رصرصر‪557‬ر‪-‬ر‪ .511‬ر‬
‫(‪)5‬رلد ر‪...‬رالمتردد ةل‪،‬ر دت رم ب ‪ .‬ر‬
‫(‪)1‬ردجلمةيفددترد د دةلتردصشددةروتصميفددتردد د عئردد د خ ين‪،‬رد ددة رظردخياب د جترددي تلددترددصد د ئ‪،‬رصر‪52‬درلد د ر‪...‬رالمددتر‬
‫دد ةل‪،‬ر دت رم ب ‪ .‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 11‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫دد يف مددئ(‪،)1‬رو د ر د د ‪،‬راددة ردد ددتةضرآاث ر بيفددترديص د ئرددددتو ردد د ينردةل د رديفعم د رعل د رددتودددتر‬
‫رددص رددة ‪،‬ر ةرهتيف راعذردجلمةيف جترديف ليفتروتص يف ر شةوع جترخبلتروتصم رلترع ت‪ )2(.‬ر‬ ‫ودجمليم رظر‬
‫ً‬
‫سادسا‪ :‬نزاهة العملية االنتخابية وشفافيتها حمل تساؤل‪:‬‬

‫لةي د ردد ةددةرظرختد ددترددةمليفددترد خياب بيفددترول د فيفيه ر ددةر ددذر د رخل ي د ربةبددتردديةتالددترددي ددل يفتر‬
‫د د دةلتر ددةرت دةدث‪،‬رول د ردد ددت رظر دددتدهيفترد خياب د جترجل دخدد‪،‬رعتلددت رظرددةمليفددترد خياب بيفددت‪،‬ربددت ر‬
‫رعتداردجلتدو رد خياب بيفترودخيه ر دي؟ ذرظرخي ة ه ‪ .‬ر‬

‫دتر دةرلهدت‪،‬رو تدتدار‬ ‫اث جتردجلتدو رد خياب بيفتر ةظذردجلت رد خياب يبرب ردمدتاردمد اذرودم‬
‫د ة ضددترود ددي ل ‪،‬رو صظمد جتردجمليمد رد ددتينر ددةرلهددتر خددةبدرعلد ر مد سر ور د ردجلددتدو ر يد ر ير‬
‫عمليفددترتص يفددترو تلددتر دديمةلةردي ردادد‪،‬ردديغ دبدجترددددورت ددة رعل د رد يفلددترددص ختددت(‪،)3‬رف ددترتت د ر وردد ةل ددتر‬
‫ددي ليفتلددترظر عددتداردجلددتدو ر فددةدجترلددتدو ر ليفلددتر يفخ د رودد غدةدجت‪،‬رو ورتص يفيهد ر‪-‬ددددورتدديذرعلد رع د ر‬
‫دترووهيد ر رليد دفةرهتد رد خيابد جت‪،‬رمثر خد ر‬ ‫هت ر لةد رد خيابد جتروتي دذر وتوالدت‪-‬رتي لد‪،‬رلهد ادر‬
‫دتر‬
‫رددبجترلد ورا ددب رتد رتاعدد‪،‬رق ددالرو دد ار ددةرل خدد‪،‬ردإلاد رظرعمليفد جتردد يفددتر جلددتدو ‪،‬روهد ر‬
‫ا خ ددثرعمليف ددترهيف ددترددصد د خت رو ع ددتدارمد د ا ذ‪،‬رهتد د رعد د ر‪،2111‬ر ددةردخيد رد د جترودد رددتدخليف ددت‪،‬ر‬
‫وددد د؟يف ر وردد د خ ور هددذر‪591‬رد ددصتر‪،2111‬رد ةددت رد د خ ور ت لددة ردم د اردد يف م ديفت‪،‬ر وا د ردل صددتر‬
‫ددةليف د رداخياب د جتر همددتروض د ره دعددترإلعددتدارلددتدو رد خياب د جترو ي ال د رواةل ددتر ةدلةيه د روتص يفيه د ر‬

‫(‪)5‬ر ميددةرددتم د هئ‪،‬رل ل د رديفعم د رظر لددسرددشددة‪:،‬راشددسرت د ال‪،‬ر دددت رم د ب دروعتددترددغ د ر ل د ارو ميددةر‬
‫ددتم د هئ‪،‬رل لددسرددشددة‪،‬رظر ةتلددتردديةتالددتردد يف م ديفترد يفددت ر(‪5791‬ر‪-‬ر‪:)2111‬رهض د الرددي د رود رم ديفتر‬
‫وديفاد ‪،‬رلو ه ددتر ت ددتر ير ش ددةوثرلبص د رددتود ددترد د دةلتل‪،‬رخظم د ره ددذرددةل د ردد يف م ديفترجب ة ددتردد د ة ‪،‬ردد د ة ‪،‬ر‬
‫‪ .2111‬ر‬
‫(‪)2‬رعلئرددتلةر ا ‪،‬رددصظ ردد يف مئرد دة ‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رصر‪555‬ر‪-‬ر‪ .1‬ر‬
‫(‪)5‬رعتترددغ ر ل ا‪:‬رلدخياب جتر لسرددشة‪،‬ر‪2111‬ل‪،‬ر دت رمد ب ‪،‬رصر‪12‬ر‪-‬ر‪19‬درفي؟دئرف دة ‪:‬رلدإلاد ر‬
‫ددتمددي رودد د خ ينرداخياب د جتردد خيف ددتل‪،‬رو هددتر ت ددتر يرو لددترددةم د رديفوي‪:‬رد خياب د جتردد خيف ددتر‪،2111‬ر‬
‫خظميه راليفترد هيد اروددةل ردد يف ميفت‪،‬ردد ة ‪:‬ر‪21‬رمتيم ر‪.2111‬ر ر‬
‫‪17‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫و تل ه ‪،‬رف تر لثرعمليفترهيفترددص خت رو عتدارم ا ذرعمليف ر ةردخيد رد جترودد رددتدخليفدت‪،‬ر ضدسر‬


‫ير دد د ر ورتشد د يف رددل ص ددت(‪)1‬رخضد د ربشد د را د د ‪،‬ر ددةرددص تيف ددتردد دهةيف ددت‪،‬ردل؟ ددتاردمد دراذرودد ددل تر‬
‫دترظرختد ددترد خيابد جتدرفددأور ددذردد ددل تر‬
‫دديص يف لددت‪،‬ر ر درا خددثرعمليفددتر عددتداردجلددتدو رد خياب بيفددتراددد ر‬
‫رددةمليفترل ت راديفارعل ردد ت رظر دتدهيفترد خياب جت‪ .‬ر‬ ‫دديص يف لترظر‬

‫تيدد د رختد ددترد خيابد د جتر لضد د رب ضد ديفترت د ديفذردد ددتودةةرد خياب بيف ددت(‪،)2‬رف ددترت د د رع ددتاردد ددتودةةر‬
‫ر‪،5791‬ر‪5797‬ر‬ ‫د خياب بيفترظر دةر‪-‬خا ردد ك ر رددت دمت‪،-‬ر ربلغرعدتا رظردخيابد جترددةد‬
‫حن ر‪591‬رادةة ر( تلتدر‪591‬رادةدة ر إلضد فتر يردخيابد ارعضد لةرعدةرمديفص )‪،‬رمثرتدتثرا دوردددتودةةر‬
‫ظردخيابد جتر‪5715‬رور‪5719‬رفتلددغرعددتا ر‪51‬رادةددة رف ددالدرخييف ددترديفخد ربصظد ردد د دةذردمتبيفددتدروظر‬
‫ع ر‪5771‬ر رت رعتارددتودةةرد خياب بيفدتر‪222‬رادةدة ‪،‬رو د ر د درددةدتاراثبيد رتدمردخيابد جتر‪،2111‬ر‬

‫(‪)2‬رات رد خ ورتصظيفذر ت لة ردم اردد يف ميفت‪،‬رد ةت ر د خ ور هذر‪591‬رد صتر‪،2111‬رف ترار ارددل صترددةليف ر‬
‫داخيابد جت‪.‬روهددترارتةددتل رددتد ارديفو ردا د صر دل صددترظر‪.2119‬روبدد ترع ددت‪،‬رختددي رددل صددترب ض د ره دعددتر‬
‫اد رد خياب د جترددة ددتر(دخياب د جتر ل ددئرددشددة‪،‬روددش د ب)رود خياب د جتردوليفددترود مددي ي دجت‪،‬روتي د ير همددتر‬
‫دإللةدأرعليفه ‪.‬روتيش رددل صتر‪-‬وفد رآخدةرتةدتل ردل د خ ورظر‪-2119‬ربةائمدتر ةديفسر مدتردمديلص أردد د ة ‪،‬ر‬
‫وعض لتر ةيفسر متردميلص أردإلم صت لت‪،‬رو تترخ دار ةيفسر مترددص ضرخيي ر لسردد ضد رديفعلد درو تدتر‬
‫خ دار ةيفسر لسرددتودت‪،‬رو‪9‬ر ةر عض رد يفل جتردد ض ةيفتردد ب درو‪5‬ر ةرددشابديف جترددة ترحلبرد صيمد ر ير‬
‫رتتارميف مئ‪،‬رخيي ذرا ر ةر ل ئرددشة‪،‬روددش ب‪،‬رعل ر ورل ور‪1‬ر صهذر ةر عض رد يفل جتردد ضد ةيفتر‬
‫دد د ب رعل د رديفه د ‪.‬رو ددت رددةض د لترردداثرمددص دجتردغددبرديفعض د ردم د ديف ر يفل د جتردد ض د ةيفت‪.‬رولدددت ربيش د يف ر‬
‫ددل صترهةد ر ةر ةيفسردجلمه لت‪.‬رو ةرتيفارد خيد ص‪،‬رتي يرددل صترددةليف رداخياب جترعمليف جتردإلعتدارودإلاد ر‬
‫ودإللةدأروددةه بترعل ر لةد رد خياب جترددة دترودوليفدترود مدي ي دجترظر ةدتلهد رد ابيل دتردبيدتد ر دةروضد ره دعدتر‬
‫ت يفذرددتودةةرد خياب بيفترو عتداروتص يفترلتدو رددص خت رودخيهد ررعداورددصييف دترددة دترداخيابد جت‪.‬ردخظدة‪:‬رلهد خ ور‬
‫هذر‪591‬رد صتر‪2111‬ربيةتل ربةدضر ت د ردد د خ ور هدذر‪91‬رد دصتر‪5711‬ربيصظديفذر ت لدة ردم د اردد يف مديفتل‪،‬ر‬
‫دجلةلددت رددةايفددترددةددتار‪21‬ر( ددة )‪،‬ر‪2‬رل ديف د ر‪2111‬درفي؟ددئرف ددة ‪،‬رلدإلا د رددتمددي رودد د خ ينرداخياب د جتر‬
‫دد خيفتل‪،‬ر دت رم ب ‪ .‬ر‬
‫(‪)5‬رعتترددغ د ر لد ا‪:‬رلدخيابد جتر لدسرددشدة‪،‬ر‪2111‬ل‪،‬ررصر‪11‬درو لهد ارمدا ‪،‬رلدإللدةدأردد ضد ةئروددةه بدتر‬
‫عل د رد خياب د جتل‪،‬رظ‪:‬رعمددةور ل ددذر بيف د ر( ددة )ردخياب د جتر لددسرددش ددة‪،‬ر‪2111‬ر(دد د ة ‪:‬ر ةا ددترددت دم د جتر‬
‫دد يف ميفترودإلمكدتيف يفتر يف ةد ‪،‬ر‪،)2111‬رصر‪ .51-51‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 51‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫حل ددذرت ددتوثربة ددضرددية ددتلاجترعلد د ر د د تجترو د دميف جترع ددتار ددةر د د ردد ددتودةةر(‪،)1‬روظردخيابد د جتر‬
‫‪،2151‬رددارعتارددتودةةرد خياب بيفترخييف ترختديف ر‪12‬رادةة رد اترد ة ‪.‬ر ر‬

‫د ردد دتةضرلص د ا ربضددةو ردد دةبالرب د رت ديفذرددددتودةةرد خياب بيفددتروعمليفددتر ع د ا رر ديف حلتردجلددتدو ر‬
‫د خياب بيفت‪،‬ر ةرخا ر تلدترت دذرددصد خت رظراد رادةدة ردخياب بيفدت‪،‬ر د رل د ردديم يفد رد ي د ف ردل د و‪،‬ر‬
‫و ددةرمث‪،‬راد ورديف ددةرلي لدد‪،‬ر عد ا رددصظددةرظربةددضرددددتودةةرد خياب بيفددتر دغددترد دات د ر ورديفخددةبر ددتوا ر‬
‫دم ذر(‪،)2‬ربيفتر وردمتاردد ا ردم اذرا ورلي؟ ذرظرت يفذرددتودةةدر رلتلترفدةصر ةلد؟يف رظردد د د‪،‬ر‬
‫ولض ددةسرف ددةصر ة ضد ديف رظرد ص ف ددت‪،‬روعلد د رددد دةحلذر ددةر ورتة ددتل رهد د خ ور ت ل ددة ردم د د اردد يف مد ديفترظر‬
‫‪2111‬ر وا ر يرددل صترددةليف رداخياب جتر همتر تلترددتودةةرد خياب بيفت‪،‬رفأور د رلةيفد‪،‬ر د درددي د ر ور‬
‫تش د د يف رددل صد ددترخض د د ربش د د را د د ردل؟د ددتاردم د د اذ‪،‬رام د د ر اد ددةجترآخ د د ‪،‬رو جلملد ددت‪،‬رملرتي د ددذراودةد ددةر‬
‫د خياب د جتربش د ر ي د ةورب د رد ةلدد؟ رظر ر ددةرد خياب د جترد د دةلتدر د رلة د ر ددت ره عددت ردديم يف د ر‬
‫د ي د ولت‪،‬روهددتردمدديابل ر تددترددتد ت ر ور صد وردخددياأرظرخ ددتتردديم يفد رتدكدو ربد ر‪21-5‬ر ددة ر ددةر‬
‫ادةة ردخياب بيفتر ير خةب‪ )3(.‬ر‬

‫د تددتالرت يف ديفذرختد ددترد خياب د جترظرددي ةبددترد د دةلتربت ددالردإلل دةدأردد ض د ةئرعل د رعمليفددتر ل دةد ر‬
‫د خياب جتر(‪،)4‬رف ئرد خياب جتردديشةلةيفتردد ب تر خياب جتر‪،2111‬ردهيدةردإللةدأردد ضد ةئرعلد ر‬
‫ددل د ورددة دتروعددتارهليف د ر ددةرددل د وردد ةعيف ددترظرددددتودةةرد خياب بيف ددترد ابيل ددتدرديف ددةردد د را د ورلي ديف ر‬
‫دددإلاد ردديددتخ رظرد خيابد جتروددياعدد‪،‬ربصي ة هد ‪،‬رول د فةر ادددترو رل دةدجترعل د ردد ددت رظرختد ددترددةمليفددتر‬

‫(‪)2‬رداةالر مترعتترن‪،‬ردد ورد دة ‪،‬رصر‪ .59‬ر‬


‫(‪)1‬رعتترددغ ر ل ا‪،‬ردخياب جتر لسرددشة‪،‬ر‪،2111‬ر دت رم ب ‪،‬رصر‪ .17‬ر‬
‫(‪)5‬رم ةرمليفم و‪،‬رد ش اتردد يف ميفترظرد خياب جت‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رصرصر‪559‬ر‪-‬ر‪ .511‬ر‬
‫(‪)2‬ر له د ارمددا ‪،‬رلدإلل دةدأردد ض د ةئروددةه بددترعل د رد خياب د جتلرظ‪:‬رعمددةور ل دذر بيف د ر( ددة )‪،‬ردخياب د جتر لددسر‬
‫ددشة‪،‬ر‪،2111‬ر دت رم ب ‪،‬رصرصر‪ .51-51‬ر‬
‫‪55‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫د خياب بيف ددترولد د فيفيه (‪،)1‬رمثرر ددت ردد د د خ ور‪،2111/519‬رودد د د رل ض ددئرأبورلةد د راد د ر ددةر بم د د ر‬
‫ددل ورددة تروددل د وردد ةعيفدتر دةر عضد رد يفلد جتردد ضد ةيفت‪،‬روخييد ر صد رددل د ور دةرددةد ل رظرددتوددتر‬
‫د‪،‬رارب الر ه بتر عضد رد يفلد جتردد ضد ةيفترو لدةدفهذرعلد رددةمليفدترد خياب بيفدت‪،‬رو د ر‬ ‫وردد ثرددة ‪،‬رو‬
‫د د ‪،‬رملرحي ددذردد د خ ورد د ا ر ددهدترد د د ار يفلددتردد ض د ةيفتراتا د ر ال د ردلةددةأردد د رم د جترعليف د ر‬
‫ددةمليفد جترد خياب بيفددتردد د ب ت‪،‬روددددورلةلددثردإللدةدأرجلميفد رد يفلد جتردد ضد ةيفترددد اثرددةةيف ديفت‪:‬ردو مددتر‬
‫ددتم ددي لترددةليف د د رودد ددل تردد ضد د ةيفترو ل ددسرددتود ددتر إلض د د فتر يرددصيف ب ددتردإلاد ل ددتر(‪)2‬رو ددةرمث‪،‬ر لةل ددثر‬
‫دخيابد جتر‪2111‬رور‪2111‬رظر د ر د درددي يفددسردإللدةدأردد ضد ةئ‪،‬رفيفمد رلددةجتردخيابد جتر‪2151‬ر‬
‫رظرعد ر‪،2119‬رهضد رأبورل دسر دةرليد ير اد ر‬ ‫دةراوور ر لدة ة‬
‫دأرهضد ةئر لد‪،‬رتةدتل رامدي‬
‫جل وردديد لث‪،‬ربيفصم رتي يرددل صترددةليف رداخيابد جتر همدتردإللدةدأرعليفهد ر(‪،)3‬رو دةرمث‪،‬رلد بثرددةمليفدتر‬
‫د خياب بيفترديفخب ر اع دجتر ترصتوثرتتولةرودم رددص ار(‪)4‬درو د ر د راد ور تدتر دذرع د د ررد ر‪21‬ر‬
‫لص لةر ةرددة رددي يل‪ .‬ر‬

‫وهدتر خددثرددي دةبي رد خيابد بيفي رديفخبتد ‪،‬ر ور لدةدأرددل صدترعلد رددةمليفدترد خياب بيفددترملرلشددم رر‬
‫ا د رل دخدد‪،‬رعمليفددترد ه دكدث‪،‬رفمددةرتيفددارهت د ر و دارددكل ديف ‪،‬رو عددتداردجلددتدو رد خياب بيف دت‪،‬ر د رد د دد ر‬
‫ددتدخليفترددتو رددت درظر د دردإلاد ‪،‬رو ددةحلذر دةرهيفد رددل صدترب ضد رد ةد لبردا ردتر دتع لدترد خياب بيفدت‪،‬ر‬
‫د صه د رملرت ددي ر دلهددترخددةارا د رد ةلدد؟ رت ةلت د ردل؟ددترديفهد د ردإلخ د ارعل د رددتع لددت‪،‬رودمدديغا ر‬
‫رم د د جترددتود ددتروله د د د ردإلاد رظرددتع ل ددت‪،‬رامد د رملرل ددةردل ص ددتر راو رظرعمليف ددتر ر د د ر د دةدجتر‬

‫(‪)1‬ر د رعل ‪،‬رل ت تلرظ‪:‬ر د رعل ر( ة )ردخياب جتر لسرددشة‪،،‬ر دت رم ب ‪،‬رصرصر‪5‬ر‪-‬ر‪ .1‬ر‬
‫(‪)5‬رددي ةلةردإلمكدتيف ئرددةةيبر‪،2115‬رصرصر‪521‬ر‪529-‬ردرعلئرددد و ‪،‬رلايفسرخ هذرددصظ رد خياب يبربةدتر‬
‫دديةتل أل‪،‬رهض الربة خيفت‪،‬رددةتار‪52‬ر(متيم ر‪،)2111‬رصرصر‪9‬ر‪-‬ر‪ .1‬ر‬
‫(‪)2‬رددي ةلةردإلمكدتيف ئرددةةيبر‪،2111‬رصرصر‪127‬ر‪-‬ر‪ .115‬ر‬
‫(‪)1‬ر ةاترا لص ئردلشةارديفومال‪،‬ردديم يف رظر لسرددشة‪،،‬ر دت رم ب ‪ .‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 52‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫د هد دكدث‪،‬رو مد ديفم رظر د ديفالر د د رد د د ‪،‬روددد د رل ددهتربد د وددجترعتل ددت رت د ددثراوورور د د رددص د د خت ر‬
‫ديفه ‪ )1(.‬ر‬

‫روداارددتر ورددةمليفددترد خياب بيفددترظر دددةرلددهتجترتددتخارودمددة رو يةمددتدر ددةرل خدد‪،‬ردإلاد (‪،)2‬ر‬


‫( ددةرلددةاترو د فظ رو لهددت ر اد ر ليفددت)‪،‬ربتدلددتر ددةرمد اجترددصد خت ‪،‬ر ير عدداورخيد ةورد خيابد جت‪،‬ر‬
‫و دد ر د ربددت رديفخد ر ديةتالددترظر صيدددسردد ددتةيفصيف جت‪،‬ربد رولددهتجترعمليفد جترلتتولددةرودمددةتلرورددلثر‬
‫ير و رظردخياب جتر‪ )3(.2151‬ر‬
‫ً‬
‫سابعا‪ :‬ضعف املشاركة الشعبية يف االنتخابات‪:‬‬

‫وف د ردلتيف د تجترددةايفددت‪،‬رجنددتر وردخياب د جتر‪5771‬رلددهتجتر عل د ر ةددت ردلمش د اترددشددةتيفتر(حن د ر‬


‫‪%11‬ر ددةرد د د ل رظرل ددتدو رد خياب د ا)‪،‬رو وردخيابد د جترعد د ئر‪2111‬رور‪2111‬رل ددهتجتر انر‬
‫ي بردلمش ات(‪)4‬ر(‪%21‬رت ةلت )‪،‬روعل رددةحلذر ةر ور ةت رد ش اتربلدغر انر دي الت رظردخيابد جتر‬
‫عد د ر‪،2111‬رف ددأور د د رد خيابد د جت‪،‬روب ددت‪،‬ردإللد دةدأردد ضد د ةئرعليفهد د ‪،‬را خ ددثرحل ددبر ددت هت‪،‬روه ددتر‬
‫تةدوتثرخ تترد ش اتر رب ر‪51‬ر‪-‬ر‪%51‬رخا رد ةدتد رددد اثردددور لةلدثرفيفهد رد خيابد جت‪،‬روبلدغر‬
‫د ي مالرددة ردص تترد ش اترظر يف رددتودةةر‪،)5(%2112‬رو دت رعلدئردددتلةر دا ر ورخ دتترد شد اترظر‬

‫(‪)5‬رددي ةلددةردإلمدكدتيف ئرددةددةيبر‪،2111‬رصر‪555‬درت ةلددةردجمللددسردد د ئرم د اردإلخ د ورعددةرد خيابد جتردد خيفددتر‬
‫خ فم ر‪/‬رال م ر‪2111‬ر(دد ة ‪:‬ردجمللسردد ئرم اردإلخ و‪،‬ر‪،)2111‬رصر‪ .22-55‬ر‬
‫(‪)5‬ر اةد ربت رددتلة‪،‬رلت رد رم جتردد يف ميفت‪:‬ردد ورودد دد ل‪،‬رظ‪:‬رعلئرددتلةر ا روآخةوو‪،‬ربةبترددتمي ةدايفدتر‬
‫ظر دددة‪،‬ر دددت رم د ب ‪،‬رصر‪515‬ر‪-‬ر‪511‬درخدددةر مددترع د أ‪،‬رل ادر رددةمليفددترد خياب بيفددتل‪،‬رظ‪:‬رام د رد ص د ظر‬
‫( ة )‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رص‪ .555-511‬ر‬
‫(‪)2‬رم ةرمليفم و‪،‬رد ش اتردد يف ميفترظرد خياب جت‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رصر‪ .521‬ر‬
‫(‪)1‬روف ردتةضرد د ا ‪،‬ربلغثرخ تترد ش اترظردخياب جتر‪2111‬رودخياب جتر‪2111‬رحن ر‪%21‬رور‪،%25‬رعل ر‬
‫ددي ديل‪.‬ردخظة‪:‬ر‪Sadiki, Rethinking Arab Democratization, op. cit., pp. 113, 139.‬‬
‫(‪)5‬ر ينر ماو‪:‬رلد ش اتردد يف ميفترظرد خياب جتردد خيفتردة ر‪2111‬ل‪،‬رظ‪:‬رعمةور لذر بيف ر( ة )‪،‬ردخياب جتر‬
‫لد ددسرددشد ددة‪،‬ر‪،21111‬ر دد ددت رم د د ب ‪،‬رصر‪251‬ر–ر‪251‬درعتد ددترددغ د د ر ل د د ا‪،‬ردخياب د د جتر لد ددسرددشد ددة‪،‬ر‬
‫‪،2111‬ر دت رم ب ‪،‬رصر‪ .595‬ر‬
‫‪51‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫د خياب د جتراله د ر رتي د ودر‪%21‬ر ددةرد د ل رظردجلددتدو رد خياب بيفددت‪،‬رودد د لةر رلي د ودوور‪%95‬ر‬
‫ممدةر ددذرتد ردديدد لث(‪،)1‬رود ددةر درهيف ددثرد شد اترددشددةتيفتر‪-‬رعلد ر مد سرخ ددتترد دد ت ر‪-‬ر ير لددتر‬
‫ةر ذرت ردديد لث‪،‬ر خيل ثرددد را دبددرتيفدارلدكدو ر ةدت رد شد اتربد ر‪21‬ر‪-‬ر‪15‬ر‪%‬رظراد ر‬
‫دخياب جت‪ .‬ر‬

‫(‪)2‬‬
‫جدول (‪)3‬‬

‫املشاركة الشعبية يف االنتخاابت‬

‫د خياب جت ر‪ 2151‬ر‪ 2111‬ر ‪ 2111‬ر ‪ 5771‬ر‪ 5771‬ر‪ 5719‬ر ‪ 5715‬ر ‪ 5797‬ر‪ 5791‬ر‬

‫خ تتر‬
‫د ش اتر ‪11‬ر‪ %‬ر ‪21‬ر‪ %‬ر‪ %2112‬ر‪11‬ر‪ %‬ر ‪51‬ر‪ %‬ر ‪11‬ر‪ %‬ر‪ %5111‬ر‪51‬ر‪ %‬ر ‪51‬ر‪ %‬ر‬
‫( ‪ )5‬ر‬

‫خ تتر‬
‫‪ -‬ر‬ ‫‪ -‬ر‬ ‫د ش اتر ‪21‬ر‪ %‬ر ‪21‬ر‪ %‬ر ‪25‬ر‪ %‬ر ‪29‬ر‪ %‬ر ‪15‬ر‪ %‬ر ‪21‬ر‪ %‬ر ‪21‬ر‪ %‬ر‬
‫( ‪ )2‬ر‬

‫(‪)1‬رعلئرددتلةر ا ‪،‬رددصظ ردد يف مئرد دة ‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رصر‪ .571‬ر‬


‫(‪)2‬ر م ةرمليفم و‪،‬رد شد اتردد يف مديفترظرد خيابد جترددصيف بيفدت‪:‬رددة دةد رود ي لتد جتر(دد د ة ‪:‬ردجلمةيفدترد ددةلتردلصهد تر‬
‫ش د اتردجمليمةيفددت‪،‬ر‪،)2111‬رصر‪511-559‬درعتددترددغ د ر ل د ا‪،‬رلدخياب د جتر لددسرددش دة‪،‬ر‪:2111‬ر ليف د ر‬
‫دإلا د رددة د ‪،‬رظ‪:‬ر د د رعل د ر( ددة )‪،‬ردخياب د جتر لددسرددشددة‪،‬ر‪2111‬ر(دد د ة ‪:‬راليفددترد هيد د اروددةل د ر‬
‫دد يف م ديفترجب ةددتردد د ة رو رم ددترا د خةداردالص د و ‪،‬ر‪،)2111‬رصرصر‪217‬ر‪-‬ر‪211‬در د ينر مدداو‪،‬رلد ش د اتر‬
‫دد يف مديفترظرد خيابد جتردد خيفدتردةد ر‪2111‬ل‪،‬رظ‪:‬رعمدةور لدذر بيفد ر( دة )ردخيابد جتر لدسرددشددة‪،‬ر‪2111‬ر‬
‫(دد ة ‪:‬ر ةاترددت دم جتردد يف ميفترودإلمكدتيف يفتر يف دةد ‪،‬ر‪،)2111‬رصر‪-251‬ر‪251‬درل ر لد جت‪...‬ر اد ر‬
‫دد د د ةتلةر ايفد د ر خيابد د جتر د ددةل‪،‬رل ددت تردإلع ددا رددةةبيف ددتر( د ديفال)‪،‬راردإلا دداثرعليفهد د رظر‪51‬ر ايد د بةر‪،2155‬ر‬
‫‪ http://old.moheet.com/newsPrint.aspx?nid=432961‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 55‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫ل رظرلتدو رد خياب ا‪ .‬ر‬ ‫خ تترد ش اتر(‪)5‬ر‪:‬ر يرد‬

‫خ تترد ش اتر(‪)2‬ر‪:‬ر ير ةر ذرت ردديد لث‪ .‬ر‬

‫د ددةردد دض د د ر ورخ د دد‪،‬رد د د د ت ‪،‬ر‪-‬رم د د د ردعيمد ددتترعل د د رد يف د د سرديفو ر ورد يف د د سردد د د ينر‪-‬ر‬
‫صاب ض ددتدر د د رلةد د ر ور صد د ور د ددترظرد شد د اتردد يف مد ديفتر(‪،)1‬رووف د د رد د د ةرمد دليفم ورف ددأورد شد د ا رظر‬
‫د خيابد جترل ددت ووربص؟د ر‪%21‬رممددةر ددذرتد ردديدد لث‪،‬ر ةددلر ورحل دتيفددترددشددة‪،‬رد دددة ‪،‬ر ور‪%11‬ر‬
‫ممةردتلهذرت ردديد لثر رلش ا ورظرد خياب جت‪ )2(.‬ر‬

‫وتيةتار مت ارضةسرد ش اتردد يف ميفترظر دة‪،‬رو مهه رددي ل دترددت ظدترود ابد اةرددشدتلت ردددور‬
‫ت يص ددسرعمليف ددتردديد د لثر ددةر ت ددتدثرددةص ددسروحلب د ‪،‬ر ورهص ع ددترحل ددبرد ش د ا ربة ددت رل ددتوبر رد د د ذر‬
‫د خياب بيف د ددت‪،‬رتيف د ددار ورجن د د د ردم د ددتاردم د د د اذرظرد خياب د د د جتر ض د ددم و‪،‬رام د د د ر ورض د ددةسرد ش د د د اترظر‬
‫د خياب د جترلة د ارظرلددت راتددبر ص د ر يرضددةسرديفت دتداردد يف م ديفتر ددةرتتيفددتربصيفيه د ردديصظيفميفددتروبةد ه د ‪،‬ر‬
‫وعتوأرايلتراتب ر ةردد ت تردد م رد يةلمدترعدةرد شد اتدرف دعدترد خيابد جترد ددةلتر د ر يد رعلد ر‬
‫ف د اروعصددسروحليف د اردلد د ور‪...‬ردط‪،‬رت د ورا د ا ر د ر د ردد ل د جترد يةلمددتر(‪،)3‬رو د رلة د ار د د ر ير‬
‫ةوأرديفد ترد هيد الت‪،‬رودخدةدأر حللتيفترد داص رعةرد ش اتردد يف ميفتر ير ر ر حليفسرداتت‪ )4(.‬ر‬
‫ً‬
‫ثامنا‪ :‬ظاهرة العنف االنتخابي‪:‬‬

‫تةتردخياب جتر‪5771‬رت دتر د رظرات لدارد خيابد جتردد خيفدترظر ددة‪،‬رمد د ر دةرتتيفدترا لدتر‬
‫ددةص ددسرد خيابد د يبروخ عد د ‪،‬ر ور ددةرتتيف ددتردخيشد د ردجلغ دةدظ‪،‬رف ددتردختد د رددةص ددسرظر د د رد خيابد د جترع ددت ر‬

‫‪،‬رلد خياب جتر دلهتر‬ ‫(‪)1‬رم ةرمليفم و‪،‬رد ش اتردد يف ميفترظرد خياب جت‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رصر‪521‬دردد يفترل‬
‫د ترد ش اتردد يف ميفتل‪،‬رديف ةد رد ةئ‪،‬ر‪29‬رخ فم ر‪،2151‬ر ر‬
‫‪http://digital.ahram.org.eg/articles.aspx?Serial=351241&eid=448‬‬
‫(‪)2‬رم ةرمليفم و‪،‬رد ش اتردد يف ميفترظرد خياب جت‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رصر‪ .511-559‬ر‬
‫(‪)3‬رد دت ردد ب ‪،‬رصر‪ .511-559‬ر‬
‫(‪)4‬رد دت ردد ب دروعلئرددتلةر ا ‪،‬رد دت ردد ب ‪،‬رصر‪571‬ر‪-‬ر‪ .111‬ر‬
‫‪51‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫ددتر ددةرهت د ر ا دةدأر يةددتا ‪،‬ربةضدده ره د رب د ر‬ ‫‪،‬ر صه د رمتتل د ر في د جترددتع لددترد خياب بيفددترب ةل ددتر‬ ‫لد‬
‫يفددتروديفلهددت رددشددةايفترضددتر ةلدد؟ئرد ة ضددت‪،‬ر‬ ‫د رلددتوور ةل د ر د ‪،‬رو ةظمه د رارب دم د تردجله د جتردم‬
‫و مديفم ر ةلد؟ئرددي؟د دسردإلمدا ئ‪،‬رامد رلدهتجتر د رد خيابد جترهيفد رهد دجترديف دةر مديابتد ردد د ر‬
‫ددتروتددت ر‬ ‫إلع هددترتةاددتر ةلدد؟ئرد ة ضددت‪،‬رو صد ر ورت ةلد ر درمتةد ذرو دبد ذ‪،‬روظردد دهد رملرتص ددةاردم‬
‫دي ثرظر د درددشد ر دةرددةصدس‪،‬رو مند رهد رد ةلد؟ ور خ دهذر صد ر ورت ةلد رفة ديفد جتربةضدهذردددتةض‪،‬ر‬
‫عدداو رعل د ر د د ‪،‬رلددهتجتر د رد خياب د جترت د جتر يةددتا ر ددةردتي د درودعي د ر ةلدد؟ئر ت دتدار‬
‫د ة ضددت‪،‬رخ رددتر ةلدد؟ئرددي؟ د دسردإلمددا ئ‪،‬رو صددتوبيفهذرواددةا ذر ددةر د رددل د ورد خياب بيفددت‪،‬رب د ر‬
‫لددهتجترد خياب د جتر دله د جتر ددل؟تر عيفددترب د ر ةلدد؟ئرد ة ضددترو لهددت رددشددةات‪،‬رو عم د رعصددسر‬
‫ل رب رد ةل؟ ربةضهذردددتةض‪،‬ر مد ةجترعدةرعدتار دةردد يلد رودجلةتد رحلدبر دت ارظرد خيابد جتر‬
‫دد ب تر ورددات ت‪،‬راووردمتلارعم رخل ي ر ةر ضةد ر الت‪ )1(.‬ر‬

‫وا خددثراثينردخيابد جترتشدةلةيفتربددة رظر د ردديةتالددتر(‪،)5797‬رهددترلددهتجتر رلدةدجتردل ددل ور‬


‫دد يف مئرددةصيفسرظربةضرد ص ا ‪،‬ر دغيفثرعل ر رة رد خياب جترظرادةةت ردخياب بيفي ‪،‬راد د ‪،‬رلدهتجتر‬
‫دخياب د جتر‪،5719‬ر‪5771‬رعددت ر ظ د ةردلةصددسرد خياب د يب‪،‬ر مهه د رمتتل د رددافي د جت‪،‬رودخي د أر صددتويبر‬
‫د ةلدد؟ ‪،‬رو ادداار عددب رت لددتر ددةراوور رد بت‪،‬ر مد ةجترعددةر يد ر د ربد رلدداب ر يرلابدد رظراد ة ر‬
‫صه د ‪،‬روه ددتردخي د جتردخياب د جتر‪2111‬ر لض د رع ددت ر ظ د ةرعص ددس‪،‬رخ ر ددترظر ةتلييفه د ردد خيف ددترودد د ددت‪،‬ر‬
‫وخي ‪،‬ر يرددشةاتر اث رددةصس‪،‬رودديتخ رظرددةمليفترد خياب بيفدترددد حلر ةلد؟ئردمدتارددد ا ‪،‬روظرت ددتر‬
‫تا ردد حلر تتر ةل؟ئرد ة ضت‪،‬روعل ر ه رت دتلة‪،‬ربلدغرعدتاردد يلد رعشدة ‪،‬روبلدغرعدتارد دد ب ر ا دةر‬
‫ةر‪211‬ر د ‪ )2(.‬ر‬

‫(‪)1‬رت ددص ر بدةد يفذ‪،‬رددي؟د رددددتمي ةدائ‪،‬ر دددت رمد ب ‪،‬رصر‪21‬درخدددةرعد أ‪،‬رل اد رددةمليفددترد خياب بيفددتل‪،‬ر دددت ر‬
‫م ب ‪،‬رصرصر‪ .555-519‬ر‬
‫(‪)2‬رخدد ددةرع د د أ‪،‬رل اد رددةمليفد ددترد خياب بيف د ددتل‪،‬ر دد ددت رم د د ب رصر‪555‬در ا د دةد رب د ددت رددد ددتلة‪،‬رلت د د رد رم د د جتر‬
‫دد يف م ديفتل‪،‬ر دددت رم د ب ‪،‬رصر‪551‬درت ددةر ب د را ددد‪،،‬رلددةصددسرظرد خياب د جتردد خيفددتر‪2111‬ل‪،‬رظ‪:‬رعمددةور‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 51‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫د ترل رددةصسر تتبرددظ د ةرددت د رظرد خياب جتردد خيفتردددورلدةجترعلد ررداثر ةدتد رظر‬
‫‪،2111‬رولد رد يددتدادر د رتددتثرظرد خيابد جتردد د ب ت‪،‬ر د رخدداأرظردمددت روددت لددترودمددي؟تدثر‬
‫بةددضرديفمد ديف‪،،‬رم د د ر ددةرهتد رد ةلدد؟ ر خ ددهذر ور ددةرهتد ربةددضردجلهد جترديف صيفددترودإلاد دجتردوليفددت‪،‬ر‬
‫وهددتراش د ثر د رد خياب د جترعددةر ور عم د رددةصددسرددشددتلترد يضددمةر ل د د رر ت لددةدردلابدددذر رددت؟ثر‬
‫دت‪،‬ر‬
‫ة ر اد ترداخياب جتردديشةلةيفت‪،‬رفضارعةر رلبرددتل يفتردليهربردد دلظرعلد ردممداجترد خياب بيف ر‬
‫ام راش ثرد خياب جتر ورتد عترددةصس‪،‬ر ةرتارد خيش روت ثر لهت رديف ةرفيف ‪،‬رد تدتالر يفمد سر‬
‫رحلبرد ي ه ردد رت ردإلخ دورد لم رظردجل دترديفويرروظردإلع ا در رافد ر لهدت رديف دةر ير‬ ‫دص‬
‫ت ددتر دةرد مديص رددشدتلت‪،‬رورد ر وتد رظردجل ددتردد د دت‪،‬رتيفدارار حلداارو ردة رهدةبرو تيفد روجلد ور‬
‫أباملهد ‪،‬ر ص د ردديد د لثروهدددة رعل د رد ر د ارف ديفهذروظر رليفددت ذردل؟ددتاردد د ا ‪،‬رامد رار ا دةد رددص د خت ر‬
‫علد ردديدد لثرظردبد ر ددتا(‪،)1‬روظردخيابد جتر‪،2151‬رار رددتر عم د رعصددسرودلدديت ا جتربةددتاراتددبر‬
‫ةرددتودةةر اجتر يرم ثرعتار ةردد يل (‪،)2‬راووردمتلارعةردمملترددورلصيه رديفلهت رديف صيفترعلد ر‬
‫يفددتررف د ار‬ ‫خدد ر ةلدد؟ئرديفخد دورهيتيفد ر عددترد خيابد جت‪،‬روددي د لةرد ةيد ا رتد رهيفد رديفلهددت ردم‬
‫دمماجترد خياب بيفتر ةل؟ئرد ة ضت‪،‬رودعي ر خد ذ‪،‬روتة يف‪،‬رددص خت ‪ )3(.‬ر‬

‫لذر بيف ر( ة )‪،‬ردخياب جتر لسرددشة‪،‬ر‪،2111‬رصر‪ .129‬ر‬


‫(‪)1‬رت ةر ب را دد‪،،‬رلددةصدسرظرد خيابد جتردد خيفدتر‪2111‬ل‪،‬ر ددت رمد ب ‪،‬رصر‪111‬در ةادتراد خيف ئردلشدةار‬
‫ديفومددال‪،‬ردديم يف د رظر لددسرددشددة‪،،‬ر دددت رم د ب درم د ةرم دليفم و‪،‬رد ش د اتردد يف م ديفترظرد خياب د جت‪،‬ر دددت ر‬
‫م ب ‪،‬رصرصر‪ .511-559‬ر‬
‫(‪)2‬رلت لة‪:‬رد ت ثرعتارهيلد ردخيابد جتردد د ورد ددة ر ير ا دةر دةر‪9‬روددي؟ يفد ر د رددةشدةدجتل‪،‬رددشدةارديفومدال‪،‬ر‬
‫‪11‬رخ فم ر‪ .2151‬ر‬
‫(‪)3‬رل ر لد جتر‪...‬ر اد ردد د ةتلةر ايفد ر خيابد جتر دددةل‪،‬رلددت تردإلعددا رددةةبيفددتر( ديفال)‪،‬راردإلادداثرعليفهد رظر‬
‫‪51‬ر اي بةر‪،2155‬ر‪ http://old.moheet.com/newsPrint.aspx?nid=432961‬ر‬
‫‪59‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫انتخابااات جملااس الشااعب ‪ 2152 – 2155‬وآفاااا اواارو ماان التعدديااة‬

‫التسلطية‪:‬‬

‫رودد د د د خ ينردلةمليف د ددتر‬ ‫ع د ددتجتر د د د رد خيابد د د جتربة د ددتر ورارتغيف د ددبردإلاد د د ردد يف م د ددئروددتم د ددي‬
‫د خياب بيفددت‪،‬رب ة د رجن د رر د رلص د لةر‪،2155‬رف ددترم د الرددصظ د ردد ددت ‪،‬رووجلددثرددددتاارظر ةتلددتردخي ديفددتر‬
‫ت ددي م ر دددددترآاث ر د درددصظد ‪،‬روهددترمتهددترديهمديفسرخظد رلتلددت‪،‬رامد رارتة يفد رددةم د رأبت د رامددي ر‬
‫ر رهددثرظر د سر‪،2155‬رو اخ د رتةددتلاجتر ةيف ددترعل د ره د دخ ر‬ ‫‪،)1(5795‬رو رددتد ر عدداورامددي‬
‫ديفت دتداردد يف م ديفترودم د اردد يف م ديفترو ل ددسرددش ددة‪،،‬رو اتت ددتردد ةر ددتردلمد دةل رد يفم د رظردا د ر‬
‫ديد لث‪،‬ريفو ر ة ‪،‬رظرات لارد خياب جت‪ )2(.‬ر‬

‫وهتر لةلثر و ردخياب جترتشةلةيفتربةتردد رعل رراثر ةدتد ‪،‬ردمديغةهثرلدهةدروخددسرددشدهةر‬


‫ت ةلتد ‪،‬ر(‪27‬رخ د فم ر‪2155‬ر‪-‬ر‪57‬رلصد لةر‪،)2152‬رظر د ر ل دةدأرهضد ةئرا د رتي د رددل صددترددةليفد ر‬
‫داخياب د جت(‪،)3‬رووف د رخظ د ردخياب د يبرلتلددترل د رعل د ردجلم د رب د رخظ د رد خياب د ار د د دةذردمتبيفددترعل د ر‬
‫م سردديم يف رددص ظرظرددتدةة رد خياب بيفتر(رل ئرد عت)‪،‬روخظد رد خيابد اردد دةا رعلد ر مد سرديفحللتيفدتر‬
‫د ل تر(رلارد عت)‪ )4(.‬ر‬

‫(‪)1‬ردجلةلت رددةايفت‪،‬رددةتار‪1‬ر( ة )‪،‬ر‪51‬رف دلةر‪ .2155‬ر‬


‫(‪)2‬ر ةاتردجلتلة ردلت دم جت‪،‬رلددتيفلتردد خ خيفترودديشةلةيفترداخياب جترد دةلتر‪2155‬ل‪،‬رت لة‪،‬ر‪59‬رال م ر‪،2155‬ر‬
‫اردإلااثرعليفه رظر‪9‬ر سر‪ 2152‬ر‬
‫‪http://studies.aljazeera.net/reports/2011/12/20111217131331737581.htm‬‬
‫(‪)3‬رعةرددل صتر روتش يفله رودخيد ر ‪،‬ردخظةرد ه ردإلد كوينر ‪:‬ر‪http://www.elections2011.eg‬‬
‫(‪)4‬ر ةاتردجلتلة ردلت دم جت‪،‬رلددتيفلتردد خ خيفترودديشةلةيفترداخياب جترد دةلتل‪ .‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 51‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬
‫(‪)1‬‬
‫جدول (‪)4‬‬

‫نتائج االنتخاابت التشريعية املصرية (‪)0610 - 0611‬‬

‫عدد‬ ‫النسبة‬
‫احلزب‬ ‫مالحظات‬
‫املقاعد‬ ‫املئوية‬

‫دمةلتروددةتددت ر‬ ‫‪ %5111‬ر ‪ 251‬ر‬ ‫‪+‬ر ةترودتتر ص رددي؟ دسرددتمي ةدائر ر‬

‫دمددي ر تددترخد دارددصد ر رددةرفضديف؟تربددا راد ار‬


‫ر‬ ‫ددص‬ ‫‪ %2211‬ر ‪ 555‬ر‬
‫ظر‪1‬ر س‪،‬رومتثر ه دي ر ةردمتا ر‬

‫دد فتردجلتلت ر‬ ‫‪9,1‬ر‪ %‬ر ‪ 11‬ر‬ ‫ر‬

‫اخد د د رد خيابد د د جتر د ددثره ةم د ددتردد يل د ددترد دد د دةلت‪.‬ر‬


‫د دةل رديفتةد ر‬ ‫‪112‬ر‪ %‬ر ‪ 51‬ر‬
‫دمي ر تتر عض ردمتارظر‪5‬ر س ر‬

‫د دة رددتمي ةدائر‬ ‫اخ رد خياب جتر ثره ةمتردد يلترد دةلت ر‬


‫‪1,1‬ر‪ %‬ر ‪ 51‬ر‬
‫د ليم عئ ر‬

‫ددتص رودديصميفت ر‬ ‫‪2,1‬ر‪ %‬ر ‪ 51‬ر‬ ‫ر‬ ‫اخ رد خياب جتر ثره ةمترتتارددص‬

‫دد مالردجلتلت ر‬ ‫‪2,1‬ر‪ %‬ر ‪ 51‬ر‬ ‫ر‬

‫دإلرا رودديصميفت ر‬ ‫‪5,1‬ر‪ %‬ر ‪ 7‬ر‬ ‫ر‬ ‫اخ رد خياب جتر ثره ةمترتتارددص‬

‫(‪)5‬ر ة د د د د د د د ددثرددتيف د د د د د د د د تجترب دم د د د د د د د د ترددت ت د د د د د د د ددار د د د د د د د ددةرد ه د د د د د د د د ردإلد د د د د د د د ددكوينردل ص د د د د د د د ددترددةليف د د د د د د د د رداخياب د د د د د د د د جتر‬
‫‪http://www.elections2011.eg‬رولةلددت رديف دةد ‪،‬رلددصي د ةورددصه ةيفددتر خياب د جتر لددسرددشددة‪،‬ل‪،‬ر‪22‬رلص د لةر‬
‫‪2152‬درلةلت رددشةوا‪،‬ر‪51‬ر س‪-‬ر‪51‬ر بةل ر‪ .2152‬ر‬
‫‪57‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫عدد‬ ‫النسبة‬
‫احلزب‬ ‫مالحظات‬
‫املقاعد‬ ‫املئوية‬

‫اخ رد خياب جتر ثره ةمتر دسردد ر يمة ر ‪5,5‬ر‪ %‬ر ‪ 9‬ر ددي؟ دسرددشةظرد لكدائ ر‬

‫دد ةد ت ر‬ ‫اخ رد خياب جتر ثره ةمترتتاردمةلتروددةتددت ر ‪512‬ر‪ %‬ر ‪ 1‬ر‬

‫دةردد ئ ر‬ ‫‪511‬ر‪ %‬ر ‪ 1‬ر‬ ‫ر‬

‫دمةلت ر‬ ‫‪ %111‬ر ‪ 5‬ر‬ ‫ر‬

‫د داةرد دة ر‬ ‫‪ %111‬ر ‪ 5‬ر‬ ‫ر‬

‫ديفر دت ر‬ ‫‪ %111‬ر ‪ 1‬ر‬ ‫ر‬

‫ددي م ر‬ ‫‪ %111‬ر ‪ 1‬ر‬ ‫دةلت ر‬


‫اخ رد خياب جتر ثره ةمتردد يلترد ر‬

‫اخد د د د رد خيابد د د د جتر د د ددثره ةم د د ددترت د د ددتاردمةل د د ددتر‬


‫وددةتدد د ددت‪.‬ردم د ددي رتةتد د د ردم د ددتادرب د ددت‪،‬رتةلد د ديف ر‬
‫ر‬ ‫دمض‬ ‫‪115‬ر‪ %‬ر ‪ 2‬ر‬
‫لدداب راتبد ردلمابد بةدجتر مددذردمددتارداخيابد جتر‬
‫ددةائميفت ر‬

‫ا ر‬ ‫د‬ ‫‪115‬ر‪ %‬ر ‪ 2‬ر‬ ‫ر‬

‫ارد دة رددةةيب ر‬ ‫د‬ ‫‪112‬ر‪ %‬ر ‪ 5‬ر‬ ‫ر‬

‫دد ا رددتمي ةدائ ر‬ ‫‪112‬ر‪ %‬ر ‪ 5‬ر‬ ‫ر‬

‫ددةم ر‬ ‫اخ رد خياب جتر ثره ةمترتتاردمةلتروددةتددت ر ‪112‬ر‪ %‬ر ‪ 5‬ر‬


‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 11‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫عدد‬ ‫النسبة‬
‫احلزب‬ ‫مالحظات‬
‫املقاعد‬ ‫املئوية‬

‫ددةت ر‬ ‫‪112‬ر‪ %‬ر ‪ 5‬ر‬ ‫ر‬

‫ر‬ ‫دو فظ‬ ‫‪112‬ر‪ %‬ر ‪ 5‬ر‬ ‫ر‬

‫د يلو ر‬ ‫‪ %112‬ر ‪ 21‬ر‬ ‫ر‬

‫يلرد عترد صيابتت ر‬ ‫‪ %511‬ر ‪ 571‬ر‬ ‫ر‬

‫ردد ددورع ددتجترظر د د رام ددي ر‬ ‫خ ددتر دد د ة رمد د ب‬ ‫فمد د ر ددئرخدد د ة ر د د رد خيابد د جت‪،‬ر‬
‫رد خياب جترعل ر ور ددةرتي د ر يرمندالر دةرددتمي ةدايفدترددشدم ديفت‪،‬ر ر يربةبدتر‬ ‫‪5795‬أرو رتت ر‬
‫رامي ةدائرت يف ئأر ر‬ ‫لتلت ر ةردديةتاردد يف مئرد ي رظر ا ر‬

‫ور و رو ددذرخد د د ة ردخياب د د جتر‪2155‬ر‪-‬ر‪2152‬ر د د رحليف د د ارخظ ددذردم ددتارد ه د ديفمةدرف ددتر‬
‫فددةدجتر د رد خياب د جت‪،‬رام د رل ضد رلددتو ر(‪،)5‬رخظ د رتةتالددترتتبيفددت‪،‬رلي د ور ددةر‪22‬رتددت رميف م ديف ر‬
‫مم ارظر لسرددشة‪،،‬رحي رددر‪51‬ر صه رت لةر يفل جتربة خيفدترادخد ردجمللدس‪،‬روديفتدتداردامدسرددةةيف دتر‬
‫ئرتتاردمةلتروددةتددت‪،‬رو رتتارديفحللتيفتر(‪%51,1‬ر ةرد عت)‪،‬روتتارددص ر(‪)%22,1‬رودد فدتر‬
‫(‪)%9,1‬رود دةل رديفتةد ر(‪،)%1,2‬رود دة رددتمي ةدائرد ليم عئر(‪ .)%1‬ر‬

‫لددهتجتر د رد خياب د جترردداثر د د جترتتبيفددتر ةيف ديفت‪،‬ر ددئرددي؟ د دسرددددتمي ةدائردد د ره د ا ر‬


‫تتاردمةلتروددةتددتر(‪%51,1‬ر دةرد عدت)‪،‬روددي؟د دسردإلمدا ئرب يفد ا رتدتارددصد ر(‪21,1‬ر‪%‬ر دةر‬
‫د عت)‪،‬ر إلضد فتر يردد يلدترد ددةلتر(‪1,1‬ر‪%‬ر دةردد عدت)‪،‬رو د دسردد د ر ديمة ر(‪،)1‬رول د ا رتدتار‬

‫(‪)1‬رتش رددي؟ دسرددتمي ةدائرظرل خيف ر‪،2155‬روا ورلضذرعتاراتبر ةرديفتتداردإلما يفتروددليف دديفدترودديف د لت‪،‬ر‬
‫ر خ رت ل ر يررارتر تتدار ةةوفت‪،‬ررو ئردمةلتروددةتددترودد ةد دتروددغدت‪،‬ر إلضد فتر يري خيفدتر تدتدارردغب ر دةر‬
‫‪15‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫ددي؟ أرددشةظرد لكدائر(‪9‬ر عترف ال)‪،‬ربيفدتر ور د رددي؟ د د جترملرت ديمةراد لاربةدترد خيابد جتدر‬
‫ددث‪،‬روااردادداأرب د ربةددضر اةدفه د ‪،‬رو د ردا ر ديفتر د د دجترمت د رد يددتدادردلاب د ر‬ ‫رمددةع ور د رت‬
‫د دةلترظردد ك ردد ب ترعل ردد ‪ )1(.‬ر‬

‫رمي ددةرتد دصيفسرديفت دتدارد م لددترظردد د وروف د ردليد دصيفسرددي ليفددت ر د رب د ر د د رو ة ضددتدر‬
‫دتر رهيدترتصيهدئر‬ ‫دت‪،‬ر مند ر دئرت‬ ‫ف له ر تتدار ة ضتربشد ة ر ورخخدة‪،‬رو رمي د رتدتارديفحللتيفدتردم‬
‫هميه ر ت لة ر ةيفسردجلمه لترد صياب‪،‬رمدل ت رظرتتلدةدور‪،2152‬رو د رديفخد رظرد عيتد رت يف دتر ور‬
‫دةر رتتد رمتةر ةتلتردخي ديفت‪،‬روملرت ي ةرفيفه رديفوض ثردد يف ميفتربشد رهد ةئ‪،‬رمي دةردد د ر وردددد ر‬
‫ظردد د ورعي ددثرمت د ‪،‬رفتةددترمددص دجترا للددتر ددةر يفمصددتردمددتاردد دتددترعلد ر عمد ردد د و‪،‬ر رددت؟ثر‬
‫د ة ضددترت ديف ةرمت د رعل د را فددترل دخدد‪،‬رددةمليفددتردديش دةلةيفت‪،‬رب د روارت د ردمددتارد ديف ةرو د د ا رفم د ر‬
‫ديفخد ر عيتد ر ور دددةرت يف ددتر رت دتد رمتددةر ةتلددتردخي ديفددت‪،‬روملرت ددي ةرفيفهد رديفوضد ثردد يف م ديفتربش د ر‬
‫هد ةئ‪،‬رمي ددةردد د ر وردددد رظردد د ورعي ددثرمت د ‪،‬رفتةددترمددص دجترا للددتر ددةر يفمصددتردمددتاردد دتددتر‬
‫علد ر عمد ردد د و‪،‬ر رددت؟ثرد ة ضددترت ديف ةرمت د رعلد را فددترل دخد‪،‬رددةمليفددتردديش دةلةيفت‪،‬رب د روارت د ر‬
‫دمتارد يف ةرو د ا رمميل ت ‪ )2(.‬ر‬

‫بيفصه د رتددتاردمض د ‪.‬رتش د رددي؟ د دسردإلمددا ئرظرمددتيم ر‪،2155‬رولي د ور ددةر ت دتدارددص د ردد ددل ئروددتص د ر‬
‫ودديصميفتردد دثردد يف مئردل م عتردإلما يفترظر دةروديفر دت‪.‬رتش لثردد يلترد دةلترظر‪21‬ر حل سر‪،2155‬ر‬
‫ولي د ور ددةر تدتدارد ددةل رديفتدةد رود دددة رددددتمي ةدائرد ليمد عئروددي مد ‪.‬رتشد ر د دسردد د ر دديمة رظر‬
‫ايد د بةر‪، 2155‬رولي د د ور ددةر ت د دتدارددي؟د د دسرددش ددةظرد ل د دكدائ‪،‬رودة ددياأرل ددت اردد د د ‪،‬روددييف د د رد د ددة ‪،‬ر‬
‫ود ل دكدائرد د ددة ‪،‬روددي؟ د دسرد د ددة ‪،‬رو د ددةردمةل ددت‪،‬رود د ود رودديصميف ددت‪،‬روددي؟ةل ددةرد د ددة رددد د ظ‪،‬روددصهض ددتر‬
‫وحلدب ذ‪،‬ردخظدة‪:‬ر ‪Carnegie Endowment for International Peace, "Parties and Alliances",‬‬
‫‪accessed‬‬ ‫‪on‬‬ ‫‪March‬‬ ‫‪10,‬‬ ‫‪2012,‬‬
‫‪http://egyptelections.carnegieendowment.org/category/political-parties.‬‬
‫(‪)1‬رعلئرددتلةر ا ‪،‬رددصظ ردد يف مئرد دة ‪،‬رصرصر‪121‬ر‪-‬ر‪ .1‬ر‬
‫(‪)2‬رارت د ردمددتاردد د ا رددددتمي ةدائرظر بةل د ر‪.2155‬رود ددةر د درملرميص د ر عض د رم د ب ورظردمددتاردد د ا ر ددةر‬
‫ددكلد رداخيابد جتر ددي ل ‪،‬ر ور ددةرخددا ربةددضرديفتدتدار د رتددتيبردد فددترودإلرددا رودديصميفددت‪،‬ر ور ددةرخددا ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 12‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫ويددتر د ددترلةاا د رخ ددةر ددةرددت د ت ر ا د ر ورددصظ د ردد يف م ددئرد د ددة ر ص د ر خش د رديفت دتدار‬
‫دد يف م ديفترع د ر‪5719‬رملرلةددةأرم د بر د ة ردمددتاردد تددبر وردمددتاردد دتددتربصم يف د ر(دمددتارديفوتددتر‬
‫را د رهت د ردمددةارددة يفددتر‬ ‫ودمددتارد ه ديفمة)‪،‬رول ددي رظر د د ردمددتاردد د ا ر(دد ددت )ربتع ددتر د د‬
‫ديفوي‪،‬روتددتاردد فددترظرددةهددتردد د ينر(‪،)5712-5721‬روددي د اردمتبيفددترد ابيل ددتر ص د رر د رمت د در‬
‫د د اردد د د ئ‪،‬رمثرد د د ارد لد دكدائر‪-‬ردد ددورتصيم ددئر يفةد د ر يرمن ددالردم ددتار‬ ‫‪5712‬ر( يفل ددترددي؟ةل ددة‪،‬رف‬
‫ديفوتددت‪،-‬روتددتار دددة‪،‬رمثردمددتارددد ا رددددتمي ةدائ)‪،‬رفه د ر د رحيددتثرظر دددةربةددتر(ر د رلصد لة)رمي د ر‬
‫ردا ر رد يتدار أر ر‬ ‫دخ ع رعةر‬

‫ر وربةبتردمتارددد ا ر(دد دت )ر رلي د سرعليفهد درف دتراد ورتدت راتدبدر‬ ‫اثر ربت ‪،‬رمي ةردد‬
‫ةرددص تيفتردد يف ميفت‪،‬رص ذر خ ره ا رددييف رددةةيف ئردل؟ةاتردد اصيفترضترد تديا ردإلجنليفدت رتدمردخدت ثر‬
‫دمةارددة يفترديفوي‪،‬رود ةردمدتارملرلصد فسرظرد خيابد جت‪،‬روملرل ديف ةرعلد ر لهدت ردم دذر(‪،)1‬رامد ر ور‬
‫بةبترمنالردمتارديفوتترحلبره بلدتردلي دةد رظر ددةدرجلملدتر دةرددة د د ردد يف مديفتروددتمدي لترودديشدةلةيفت‪،‬ر‬
‫لضيف ردجمل رعةرلةته درد ةرمهه ر ورددصظ ردد يف مئرل رعلد ردديةتالدتردد يف مديفت‪،‬رودديفسر دةردويمد ر‬
‫ورليغبر درد تت رظرددتمي ردجلتلت‪.‬ر ر‬

‫د د ر دص ددتترإل خيف ددترت د دةد ربةب ددتردم ددتارد ه د ديفمةرظر د ددةربة ددتر(ر د د رلص د د لة)ر‪،2155‬رفه ددئر‬
‫دديتةت ر لض د رظرد ددي ت رد صظ د ‪،‬رفمددةرددد د؟يف ر ور(ر د رلص د لة)ر م د ةجترعددةرتد د رتددتاردمةلددتر‬
‫وددةتدددترد صت د رعدةر عددتردإلخد دورد ددلم رعلد رديفحللتيفدترددص دتيفترظر عدتردد د و‪،‬رود دةرمديف ة ر د در‬

‫ رميفسر تتدارلتلت ‪.‬رولي ل رعل ر تتداردمةلترو دةردد ئرود داةرد دة رود ار عا يف ر تتداردد لد در‬
‫ورب د د الردم ددتارددد د ا رد ص؟د د ‪.‬رودم ددي عثر د د رديفتد دتداردمدد د رعلد د ر‪51‬ر ة ددتد‪.‬ردخظ ددة‪:‬ر ‪Carnegie‬‬
‫‪Endowment for International Peace, "Who are the non-Islamists in Egypt's New‬‬
‫‪People's‬‬ ‫‪Assembly",‬‬ ‫‪accessed‬‬ ‫‪on‬‬ ‫‪March‬‬ ‫‪10,‬‬ ‫‪2012,‬‬
‫‪http://egyptelections.carnegieendowment.org/2012/01/26/who-are-the-non-‬‬
‫‪ Islamists-in-egypts-new-Parliament.‬ر‬
‫(‪)5‬رعلددئرددددتلةر ددا ‪،‬رددةهددتردد د ينرظر دددةر ددةردددددة ار يرد هيفد ر‪5721‬ر‪-‬ر‪5712‬ر(دد د ة ‪:‬رددددتد رد ددةلتر‬
‫ددلتص خيفت‪،‬ر‪،)2155‬رصرصر‪517‬ر‪-‬ر‪ .555‬ر‬
‫‪11‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫دمتارعلد ردد د ور رتي د ورب ضد رتدتاردد فدتربةدتررد ر‪،5757‬رو رب ضد ردمدتارددد ا ردددتمي ةدائر‬
‫ع ‪،‬ر رميف رظر‪،5791‬ر ض فتردد د ‪،‬رملرت دةر عدتردإلخد دور‪-‬ررا؟ةادتر ة ضدتر‪-‬رضدترخظد رت دذر‬
‫ت ور ور دص تترد ر‪،2155‬رام را ورتتاردد فتر دص دتتردل؟ةادتردد اصيفدترد ددةلتربةدتردمدةارددة يفدتر‬
‫روفة دددت‪،‬رم د د رظرتةاددترد ة ضددترضددتر‬
‫ديفوي‪،‬ر ور دص ددتترد د ر‪،5757‬رد ددترا خددثردجلم عددتره د ر ددررة ك‬
‫دم ددذرددي ددل ئ‪،‬ر ورظر د دةالجتررد د ر‪،2155‬رود صه د د رملرت ددترد ة ض ددت‪،‬روملرت ددةردد د د ر ورت ا د د ‪،‬ر‬
‫يفتردد يف مئردل؟ةاتردد اصيفترد ددةلت‪،‬روهد اررد ر‪5757‬ر ديصتدر ير‬ ‫بة سرتتاردد فتردد را ورددي‬
‫تشد ةدترلددةظر ةد رملرلي د دفةردل م عددت‪،‬روهددترف د درتددتاردد فددترظر و ردخيابد جتربةددتردد د رأب ب د رمددص دجتر‬
‫(ع ر‪)5725‬ربص؟د ر‪%75‬ر دةر عدتر لدسرددصد دا‪،‬ربيفصمد رفد درتدتاردإلخد دورظر و ردخيابد جتربةدتر‬
‫ر لت)ربص؟ ر‪%55‬ر ةر عتر لسرددشة‪،،‬روا خدثر هد ر‬ ‫دد رأبه ر ةرمصترودتت ر( رظردخذرر‬
‫خ ددتترتدد رعليفهد ردد فددترظردخيابد جترتددة رختلهددتر ددئرحند ر‪%95‬ر ددةر عددتر لددسرددصد دا‪،‬رظرراد خ ور‬
‫اثينر‪،)1(5711‬رام ر ورد ي مالرددة ردصديف‪،‬ردمتاردد ا ر ةر عتردد وربلغر ا ةر ةر‪.%75‬ر ر‬

‫ورت د دجترد ةتلددترد خي ديفددت‪،‬رو د رتشددهت ر ددةرت دددتردمددي ارت د ارب د ردديصظيفم د جتردإلمددا يفتر‬
‫(مم لترظردإلخ دورودد ل يف رودد لةرل يف ةوورعل ر ا ةر ةررل ئر عتر لسرددشة‪)،‬رودد برددليف دديفدتر‬
‫ودديف لت‪،‬رو رمتابضرعصه ر ةردر أردد ةف رميف ميف ر(وديفسرتصظيفميفد )رظر دلهدتربةضدهم ردددتةض‪،‬ر‬
‫و ودددترتددتاردإلخ د دورد يفمصددترعل د ردجلمةيفددتردديهميف ديفترد ض د رددتمددي ردجلتلددت‪،‬روافةهددذر ةل د ردةائمددتر‬
‫دجلمه لت‪،‬راف ررلتر ةردولل ر يرددي؟ لةر ةر ه رلتتاروا رلتلتلرأبلتل د ليفدتر مدا يفت‪،‬ر يمد ار‬
‫ظرتددتاردمةلددتروددةتددددتر ي؟ د د رميف م ديف ر(و د رتصظيفميف د رظره ب د رديفال )ر د رتددتارددص د ‪،‬رله ديفمةرعل د ر‬
‫ددصظ ردد يف مئر ربةتر(ر رلص لة)‪.‬ر ر‬

‫(‪)1‬رد د ددت ردد د ب ‪،‬رصر‪511‬ر‪-‬ر‪،519‬ر‪595‬درا د ارددتش ددة ‪،‬رلدد ده د ردد يف م ددئردم ض ددةل‪،‬رددش ددةوا‪،‬ر‪1‬ر بةل د ر‬
‫‪ .2152‬ر‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 15‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫و د‪،‬رفأخ ر ةرد ي ه ر ورددصظ رد دة ردد ر ةردويم ر ورل د ورقيل د ر(بة د ين‪-‬ر ائمدئرلشدت ر‬
‫ب ةل تر ورأبخةبرددصظ ردد ةخ ئ)‪،‬رم أرلشهترظرد ي ت رد صظد رمن د ر دةردديةتالدتردد يف مديفت‪،‬رل د ا ر‬
‫تددتار حللتيفددتر ور ةلةيفددتر مددا يفتر(تددتاردمةلددتروددةتددددت)‪،‬رودديفسرمنددالرتددتار ديف ةرعلد رلد الترتددتار‬
‫دد فتربةدتررد ر‪،5757‬رو رمندالردمدتاردد دتدترددد رتتلد ربةدترعد ر‪،5791‬رو صد ور لدتر دةرددة د د ر‬
‫تددةل ر د دردد ديفص ل ‪،‬ر مههد ر ور(ر د رلص د لة)رخ دده ردخددتدةثرضددترخظ د رت ددل ئر ديفمةرفيف د رتددتارودتددتر‬
‫عل د ردميف د ردد يف م ديفتردةددت رع د ا‪،‬رويددترد تت د ثرظرددة د ردجلمةددئرد دددة رت ديف د رب د رددي ددل يفترودمددتار‬
‫د هديفمة‪،‬رامد ر ورد رم ددترددة د ةلت‪،‬رو ددئردد د رديفرويرد صظمددترظرددددتاا‪،‬رودددورمد أرتظد رتلةدد‪،‬راو در‬
‫هم رظردد يف مترد دةلتردةت رمدص دجتره ا دت‪،‬رددةرت دم ررعد ا ر خيد ردمدتارد هديفمةر دة ر خدةب‪،‬رفضدار‬
‫عةر ورل ور دردمتار ور ةلةيفتر ما يفت‪،‬رتمرد ردضد ةجتر يردديدتخ ر(‪،)1‬رعداو رعلد ر دد ‪،‬رفدأور‬
‫دد ردد د دتردددور فةد د ر(رد رلصد لة)‪،‬روتضدذرعدتادر دةرديفتدتدارودمةاد جتردد لدتروددليف دديفدترودديف د لتر(‪،)2‬ر‬
‫دةرت دي يف رد يفمصدترعلد رددصظد ردد يف مدئرتدمردد ر د دثر يفةد رظر اد ر د رلةدةأر دييفد رد دتين‪،‬رود دةر‬
‫رمي صهد ردميفل ددتراوورمديف ة رتدتار مدا ئرعلد ردميفد ردد يف مديفت‪،‬روظردد دهد ‪،‬رلي د را دبر دةرد دةدهت ر‬
‫دألتدتداردإلمددا يفترظربة د ور د ربةددتردد د رعلد ر ور اد د ر رددةرمددلت رظرلددةتيفيه ‪،‬رو ددةرمثرلضددغالرديفد ددتر‬
‫‪،‬رحييمد ر ورلكدلد ردإلجند درد خيابد يبر د رديفتدتدارظر لددتر‬
‫د هيدد الترد ي همددت‪،‬رورد رددي هةد جترد يتدلددت ي‬
‫دخياب جتره ا ت‪ .‬ر‬

‫دة د ا ر يرخد د ة رددي رةبددترد خياب بيفددترديفويربةددترر د ر‪،2152‬رجنددتر خ د رملرتةددتر ددهدترمت يف د ر‬


‫ددييفد دجتردد يف مديفترحلددبردمتبيفددترظردد د ور دجتر ةددلدرتيفدداراد ر د رددييفد دجترمد د را خددثر مددا يفتر ور‬
‫ديف دديفتر ورل لتر ورتمرر لتربيش يف ر تتد روخ ترد خياب جت‪،‬ربةتر اخد رتةدتلاجترل ةلدترعلد ر‬

‫(‪)1‬رلد د الترفي؟ ددئ‪،‬رلددتود ددترددتلصيف ددت‪:‬ردد د ديفص ل رديفهد د ردتيمد د روديفا ددةر رر ددبدرظر ددي ت ر د ددةل‪،‬ر ل؟د د ر د د جتر‬
‫مد د د دكدتيف يفت‪،‬ردد يف م د د ددترددتوديف د د ددت‪،‬رددة د د ددتار‪511‬ر(ل ديفد د د د ر‪،)2155‬راردإلا د د دداثرعليفهد د د د رظر‪51‬ر بةلد د د د ر‪،2152‬ر‬
‫‪http://www.siyassa.org.eg/Media/File/2011/7/20/2011-634467784006036652-‬‬
‫‪603.pdf‬‬
‫(‪)2‬را ارددتشة ‪،‬رد دت ردد ب ‪ .‬ر‬
‫‪11‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫ه خ ورديفتتداردد يف ميفتر ةمد رب د خ ور‪52‬ر‪/‬ر‪،2155‬روددد رتدتر دةردد يفد ارد ةوضدترعلد رتشد يف ر‬
‫ديفتتداردد يف ميفت‪،‬رآلتر د ر خ رتص فسرظرد خياب جترديفخب ر ا ةر ةر‪51‬رتدت رميف مديف ‪،‬ر رمدسر‪52‬ر‬
‫تددت ر صهد رهتد ردد د (‪.)1‬رولضددذردد د ور د ردخددياأرديفوددورددص دتيفتر د رددييفد دجتر يفةد ‪،‬ربيفددتر ورددييفد ر‬
‫دإلما ئربيصظيفم ت رديف ب در(دإلخ دورد لم رودد ل يف رودجلم عتردإلمدا يفتروتدتاردد مدالرد صشد رعدةر‬
‫دإلخ د دو)رل ديف ةرعل د ر د رلتلددترعددةر‪%95‬ر ددةر عددتر لددسرددشددة‪،،‬رفيفم د رتي مددذرددييف د دجترديفخددةبر‬
‫ددص ددتترد يت يف ددت‪،‬رل ددي؟ رددييفد د رددليفد د ديلرعلد د ر ا ة د د ‪،‬رحل ددبر خد د ‪،‬روامد د ردتضد د ر ددةرتشد د يف رددي؟ د د د جتر‬
‫ئر‬
‫وددتع لترود ص ف ترد خياب بيفت‪،‬رو ص هش جترلل جتردجمللسردددورع دتجتر يرد و‪،‬ر رمي د رددييفد ردإلمدا ر‬
‫ايلتر تت رادخد ردد د و‪،‬ربد ر د رت د ورد ص ف دتر دئردد عدت ردددورت دذرددةاهدتربد ر دذرفدد ةل ‪،‬رومهد ر‬
‫دإلخ دورودد ل يف (‪)2‬دردةحلتترديفخبلةرظراف ر ر حي ربيتةيفيهذردإلخ دوروظربص ر شةوثر ي ‪.‬ر ر‬

‫(‪)3‬‬
‫جدول (‪)5‬‬

‫نصيب املرأة واألقباط من مقاعد جملس الشعب ابالنتخاب ر‬

‫النسبة ‪%‬‬ ‫عدد املقاعد‬ ‫البيان‬

‫‪5,1‬ر‪ %‬ر‬ ‫‪ 7‬ر‬ ‫دة ر‬

‫‪5,1‬ر‪ %‬ر‬ ‫‪ 1‬ر‬ ‫ديفهت ث ر‬

‫(‪)1‬رراةميددترعتددترددغد ‪،‬رددل صددترددةليفد رتةلددةرددصيد ةورددصه ةيفددتر خيابد جتر لددسرددشددة‪،‬ر ةدتلهد رددد اثل‪،‬رب دبددترديف دةد ‪،‬ر‬
‫‪25‬رلص لةر‪،2155‬راردإلااثرعليفه رظر‪9‬ر سر‪،2152‬ر ر‬
‫‪http://gate.ahram.org.eg/News/162896.aspx‬‬
‫‪Nathan J. Brown, "When Victory Becomes an Option: Egypt's Muslim‬ر)‪(2‬‬
‫‪Brotherhood Confronts Success", Carnegie Paper, January 2012, accessed on‬‬
‫‪March 7, 2012, http://carnegie-mec.org/publications/?fa=show&id=46426‬‬
‫(‪)3‬ر ةثرددتيف تجترب دم ترددت تار ةرد ه ردإلد كوينردل صترددةليف رداخياب جت‪:‬ر ر‬
‫‪http://www.elections2011.org‬‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 11‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫خ ددترب د د ب يه ر‬ ‫وه ددترل ددهتجتر و ردخيابد د جتربة ددتردد د د رتةدل د ردإلجند د درد خيابد د يبردلم ددي ل ر‬

‫(‪.)2151‬رومي ددةرت ددبر د د ر دصظ د رد خياب د يبردد د رملرل ددي ردلم ددي ل رم د برد ص ف ددترعل د ررل ددار‬

‫عددتردد د و‪،‬روددمحدديهذرديفت دتداردد يف م ديفترظرد ص ف ددترعليف د ر لض د ‪،‬رام د ر ورتةددتارديفت دتداروتص عه د ر‬

‫رفةر د رديف خ د درت دتبيف ‪،‬رو د ر د د ‪،‬رت د ف ر‬


‫ديفلددتل د لئرهددتر ات ردص ددتتر ةي د ر ددةرد ددي ل ردويمل د ر‬

‫د دي ل ورعلد ر ةددت ر جند د ذرد خيابد يبر صد رعد ر‪،5791‬روددد رلدكدو ‪،‬راد رمددت ر اددة ‪،‬ر د ربد ر‪-1‬‬

‫‪51‬ر‪ .%‬ر‬

‫وملرلكتدد‪،‬رعل د ردد د رد د دةلتر ة جلددتر ددهدترتددتينرت ددذرجن د رد ددة ر(ملرتدديم ةرم د بر‪7‬رم ديفتدجتر ددةر‬

‫دد د در عددتربة خيفددت)‪،‬روديفهتد ثر(جند ر‪،)1‬رو حلددذر وردإلعدداورددتمددي ر لد در ورلدديذروضد رتددتر انر شد اتر‬

‫د ددة رظردد د و‪،‬رملرلدديذرختدديف راد اتردلص د ‪،‬رامد رظرآخددةربة د ورهتد ردد د (‪،)1‬روتةرددثرديفتدتداردد يف مديفتر‬

‫عل د روض د رددص د رظر ده د رحلددبرتص ف ديفترعل د ره دةمه د ر(‪،)2‬رولتددتور ور ددهدترتددتينردديم يف د ردد د ينردلص د ر‬

‫وديفهت ثرظردد ورتة ار يرع د ر يف ليفتر يمةيفترتي ودردإلا ردد يف مئرودد خ ينردلةمليفترد خياب بيفت‪ )3(.‬ر‬

‫(‪)1‬ر ةاتردجلتلة ردلت دم جت‪،‬رلددتيفلتردد خ خيفترودديشةلةيفترداخياب جترد دةلتل‪.‬ر ر‬


‫‪(2) The Carter Center, “Carter Center Election Witnessing Mission, Egypt 2011/ 2012‬‬
‫‪Parliamentary Elections, Preliminary Report on all Three Phases of the People’s‬‬
‫‪Assembly Elections,” Jan. 24, 2012, accessed on March 8, 2012, http:// www.‬‬
‫‪cartercenter. org/ resources/ pdfs/ news/ peace_ publications/ election n_ reports/‬‬
‫‪Egypt- Peoples- Assembly- Elections. pdf.‬‬
‫(‪)1‬ر لددةأر ددتب يل‪،‬رلبة د ورخ د ةئر د دد ر–رف ددة ر ددةلتر دلهددترضددةسرمت يفد رد ددة رددصيفد يبل‪،‬ريبريبرمددئ‪.‬راد ‪،‬ر‪2‬ر‬
‫‪19‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫د ددترتض د فةجترعددت رع د د رم د مهثرظرل د فيفتردخياب د جتر‪2152-2155‬روختد يه د ر د روظر‬

‫رحل ددبر ددت ا‪،‬رودإلل دةدأردد ض د ةئردد د رعل د رددةمليف ددتر‬ ‫ددت يه ‪:‬رد ةدهتددترددشددةتيفترظر د ر ص د ارر د‬

‫د خياب بيف ددتر‪-‬ر م ددي ص رتدد د لثراد د ة ر ددةرد دد دةل ر اد د رودوت مد د ردتييف ايفد د ‪،‬رمم ددةرملرتد ددت رض ددت ذر‬

‫ت د د ره ةيف ددت‪،‬رتيف ددارت د ددثردإللد دةدأرعلد د رعمليف ددترد خيابد د ارلهد د جتر خ ددةبر‪-‬ر(‪،)1‬رامد د راردد ددم ر‬

‫صظم د جتردجمليمد د رد ددتينرد دد دةلتروبة ددضرد صظمد د جترديفلصتيف ددتر ةدهت ددترد خيابد د جت‪،‬رو د د رت د د ور د د ر و ر‬

‫دخياب د جتر ص د ر ه دةد ردديةتالددتردد يف م ديفترظر دددةرتيمي د ر دددتدهيفتر ددةرل خدد‪،‬رد ش د ا رفيفه د رود دةدهت ر‬

‫عليفه ‪،‬رو در رلة رول اربةضرددي وددجتر ورد اب د جترددغبرل ةلترددورتيةل ر ممداجترد خياب بيفدت‪،‬ر‬

‫ور اد رد خياب جت‪،‬رود صه رملرتةار يردديهربرظرخي ةورد خياب جت‪ )2(.‬ر‬

‫د دترلددهتجتر د رد خيابد جترتتددت ر وضدثرد شد اتردد يف مديفت‪،‬ر رلددهتجتر ةدت جترتدد لثر ةت ةددترظر‬

‫د ردد د اث‪،‬ربل ددغر ي م د ه ر ا ددةر ددةر‪،%11‬روه ددتربلغ ددثردمم م ددتربد دةةيفسرددل ص ددترددةليف د ردإلل دةدأرعلد د ر‬ ‫ل‬

‫د خياب د جترمتتلددت ‪،‬رعصددت ردعددذر ورخ ددتتر ش د اترد د دةل رظر د رد خياب د جترت د ارخ ددتتر ش د ايهذرظر لددتر‬

‫لص لةر‪،2152‬ردال رعليفه رظر‪55‬ر سر‪،2152‬ر ر‬


‫‪http://‬‬ ‫‪www.‬‬ ‫‪bbc.co.uk/arabic/middleeast/2012/01/120102_egypt_womens_p‬‬
‫‪arliament.shtml‬‬
‫(‪)5‬ر لاع د برإلب د ر(ددشددة‪)،‬ردغيف د اردإلل دةدأردد ض د ةئرعل د ر(د د خ )روتد د لثردا د ل‪،‬رد دددة ردديف د ر‪25‬ر‬
‫لص لةر‪،2152‬ردال رعليفه رظر‪55‬ر سر‪،2152‬ر‪ http://sharek.almasryalyoum.com/node/3756‬ر‬
‫‪The Carter Center, "Carter Center Election Witnessing Mission".‬ر)‪(2‬‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 11‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫دخيابد جترلددهت رددددتاار صد رعهددتردد ةدعصددتر(‪،)1‬رودددد؟يف ر ورد ش د اترظرد خياب د جترا خددثرحلددبر ددت هتر ص د ر‬

‫ع د ر‪،5711‬رو د د رات ل ددارمد د اسردخياب د جتربة خيف ددتربة ددتررد د ر‪،5757‬رف ددترور ددلثرخ ددتترد شد د اتر د رحند د ر‬

‫‪%17‬ر ددةرع ددتارددص د د خت رد د د ل (‪،)2‬رع دداو رعل د د ر د د د ‪،‬رب ض د د ردخياب د د جتر‪2155‬ر‪-‬ر‪،2152‬رمي ددةر‬

‫دد ه د أرعل د رخ ددتترت يف يفددتردلمش د اترظرد خياب د جتريفو ر ددة ر ص د ربددت ربةبددتردديةتالددتردمتبيفددترظر د رامددي ر‬

‫‪،5791‬رو تلتردد رددشةتيفترددص تيفتردألتتدارودديصظيفم جتردد يف ميفترد ابيل ت‪ )3(.‬ر‬

‫لتو ر(‪)1‬ر(‪)4‬رد ش اترددشةتيفترظردخياب جتر‪2155‬ر–ر‪ 2152‬ر‬

‫ددص تتر‪ %‬ر‬ ‫ددتيف و ر‬

‫‪12‬ر‪ %‬ر‬ ‫د ةتلترديفوي ر‬

‫د ةتلتردد خيفت ر ‪11,71‬ر‪ %‬ر‬

‫‪12‬ر‪ %‬ر‬ ‫د ةتلتردد د ت ر‬

‫‪11,1‬ر‪ %‬ر‬ ‫د ي مال ر‬

‫(‪)1‬ر عل رخ تتر ش اترظرد خياب جتر ص رعهتردد ةدعصت‪:‬ر‪1,1‬ر ليف ور داةر اد درأبر د ذربص تتر‪%12‬ل‪،‬رديف دةد ر‬
‫‪1‬رال م ر‪ .2152‬ر‬
‫(‪)5‬رودم يف دتر ور ةددت جترد شد اتردد يف مديفترظردخيابد جترددةهددتردد د ينر(‪5721‬ر‪-‬ر‪)5712‬را خددثر ةت ةدت‪،‬روبلددغر‬
‫ي م ه رحن ر‪%91‬رخا ررد خياب جتردديشةلةيفترددةشة رددورلهت ردد دك ‪،‬روحند ر‪%19‬رظرد خيابد جتردد دثر‬
‫ددوردت رددتد م ورعل رختد يه ‪،‬ردخظة‪:‬رعلئرددتلةر ا ‪،‬رددةهتردد ينرظر دة‪،‬ر دت رم ب ‪،‬رصر‪ .115‬ر‬
‫(‪)5‬ره و‪:‬را ارددتشة ‪،‬ردد ده ردد يف مئردم ضة‪،‬ر دت رم ب ‪.‬ر ر‬
‫(‪)2‬رد ا ر مةتر ةةفتر ةربيف تجترددل صتردد ض ةيفترددةليف رد خياب بيفت‪ .‬ر‬
‫‪17‬‬ ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

‫حل ددذرت د ددترد خ دداجترديف د د ردد ت ددب ردد ددورتةدف ددثر د د ردهيفد د رددصظد د ردد د د ب ‪،‬روم ددت ثرد خيابد د جت‪،‬ر‬

‫تةدلةددثر ةددت جترددةصددسرد خياب د يبربترلددتراتددب ردلغ لددتدرب ض د ردل دكدوردد د دجترد ددل؟ترظر ر د رددةمليفددتر‬

‫د خياب بيفت‪،‬روملرتشهترم برعمليف جترعصدسر دتوا رظربةدضردددتودةة‪،‬ر د رد تي لد جترعلد رددصيد ةو‪،‬رملرتدررةر‬

‫علد ر لدةد رد خيابد جتر ورعلد رخي ة هد (‪،)1‬رود ددةر دد‪،‬ردديصتيفد رأبور تددتدثرددةصدسراتددب ردم دذرددددورلددهت ر‬

‫ددددتاارخددا رفددك رد خيابد جت‪،‬ر د ر تددتدثر لددسرددد د د ‪،‬رو يفددتدورددي؟ةلددةرظراد خ ور و ر‪2155‬رددددور اجتر‬

‫يرم د ثرع ددتار ددةردد يل د رو ل د جتردجلةت د روخ د ةةر ال ددترظرد ت د ينرودد ديف دجت‪،‬رملرت ددةر ةتت ددتر دةمليف ددتر‬

‫رودجمللسرددة ة رت ر اد رد ةتلترد خي ديفت‪ )2(.‬ر‬ ‫د خياب بيفت‪،‬رو من ر خياأرددةببرب ردوي‬

‫(‪)1‬ر ت وتددثرا لددترتددت رد تي ل د جترددةصيف ددترعل د رهليه د رظر فظ د جتردجلمه لددت‪،‬روتةدوت ددثرب د رددةصددسرددل ظ ددئر‬
‫(د ش ادجتردد ا يفت)روددةصسردجل ت ردد ر خ ررد رد شد ادجتر يفلدت روددكدلد ر م د ربد ر ادةدأرددةمليفدتر‬
‫د خياب بيفددت‪،‬روه د ردد ددةارودد د ردمتلتلددت‪،‬رو تدةدار اد دجتردد ديف دجترو ودددتردهي؟د ر تد ورت يفددتر ور ادداار‬
‫ع ددب رت ل ددترأبم ددل؟ترآديف ددترعلد د ر يفصد د ر‪...‬ردط‪.‬رليةدلد د رظر دد د ر ختد د رد خيابد د جترلد د ربيفد د رعلد د رد هد د ردديد د يل‪:‬ر‬
‫‪،http://sharek.almasryalyoum.com‬روا د د رت د لةرد صظم د جترددددور دهتددثرد خياب د جت‪،‬ر د رد ةددياأر‬
‫د ددي ر ةدهتددترد خياب د جت‪،‬ردجمللددسردد د ئرم د اردإلخ د و‪،‬رددي؟ د دسرد دددة ر ةدهتددترد خياب د جت‪،‬ر رم ددترع د ملر‬
‫ودتتردليصميفت‪،‬رودجلمةيفترد دةلتردتعذرددي رددتمي ةدائ‪،‬رو ةاترا تة‪ .‬ر‬
‫(‪)5‬ر لدةأر دتب يل‪،‬رل ددة‪:‬ردمدييف رودمدي جترعلد رخل يفدتر تدتدثر لدسرددد د د ‪،‬ريبريبرمدئر‪.‬راد ‪،‬ر‪51‬رال دم ر‬
‫‪،2155‬ردال رعليفه رظر‪55‬ر سر‪.2152‬ر ر‬
‫‪http://www.bbc.co.uk/arabic/middleeast/2011/12/111216_egypt_confrontations.shtml‬‬
‫ل د ا جترلتلت رب رد يظ ةلةرودد دجترد دةلتردليف ردد دالريبريبرمئر‪.‬را ‪،‬ر‪51‬رال م ر‪2155‬ردال رعليفهد ر‬
‫ظر‪55‬ر سر‪2152‬ر ر‬
‫‪http://www.bbc.co.uk/arabic/middleeast/2011/12/111218_cairo_protests.shtml‬‬
‫البحوث والدراسات‬ ‫‪ 11‬جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‪ -‬العدد (‪)06‬‬

‫خامتة‪:‬‬

‫ع د جترددي د ارد خياب بيفددترد د دةلت‪،‬رظر د رامددي ر‪،5795‬رعددةردد ددم جترديفم م ديفتردددصمالردديةتالددتر‬
‫ددي ددل يفت‪،‬ر رتد د دفةجتر ايفد د ر ي لتد د جترددتمي ةدايف ددتردإللةدةيف ددت‪،‬رود ددةراوور ض ددم ورامي ةدا ددئ‪،‬رف ددترل ددهتجتر‬
‫ددترظرددةمليفددترد خياب بيفددتروخي ة ه د ‪،‬رود في د ر‬ ‫ددةمليفددترد خياب بيفددترظردد ددك ر(‪،)2151-5791‬رتددتخ ردم‬
‫يرددصتد تروددش فيفت‪،‬روميف ة رخظد ردمدتارد هديفمةرعلد ردم دذ‪،‬رو مديفشر تدتدارد ة ضدتروددييفد دجتردد يف مديفتر‬
‫حلبردمتبيفت‪،‬روتص ئر ة رد ي ل ردد لةرملرمت دصهذرددي ةبدتر دةرددي؟دتا‪،‬روتدتينرت دذردديم يفد ردد د ينردلمدة ر‬
‫وديفهت ث‪،‬رودميشةد راو رد رو ل رديفعم رظرد خياب جت‪.‬ر ر‬

‫ملرتشهتربةبتردديةتالترددي ل يفترظر دةرت درخ عيف ر لم م ‪،‬رام ر ور د را دمترت رد خيابد جترظر‬


‫له د ‪،‬ر رملرت ددضر ير د رامي ةدا ددئرت يف ددئ‪،‬ر ر ه د ر د ر ور رخ د رظرددي د رتددمرتشددت ردإلاد ر وردد ف دتر‬
‫ددي ل يفتردلتودتر يردد د ر(‪،)1‬رو را ور در رل ةرددصه لترددت د تيف يفتر رددي ةبتدرتيفار ا تثر(ر رلص لة)ر‬
‫‪2155‬ربة يه د ‪،‬روب دعددت رددتمددي لتر(امددي ر‪،)5795‬رودديش دةلةيفتر( لةلددثرتةددتلاجتر م م ديفترعل د ردد د دخ ر‬
‫د صظمددتردألت دتداردد يف م ديفترودد د وربغةفييف د )‪،‬رود رم ديفتر( ل ددئرددش ددة‪،،‬روددش د بر‪،2151‬روددل ص ددترددةليف د ر‬
‫دإللةدأرعل رد خياب جت)‪،‬روخظ ه ردمتيبرديفهةار يرمنالردمتاردد دتتر(دمتاردد ا )‪ .‬ر‬

‫وخددا ر ةتلددترد خي د ر ددةرخظ د رهددت رلي د ر يرخظ د رلتلددترليهمددس‪،‬رلددةجتردخياب د جترتش دةلةيفتر‬


‫رددددوريلةلددثرظر د ردديةتالددتر‬ ‫(‪)2152-2155‬ردت ددمثرظر ةظمه د ر د د ة ر غ د لة رمت د رعددةرم د ب‬
‫ددي ددل يفت‪،‬روتددت رد رل دةدجترد ي د دفة ر ددةرا دمددتر و ردخياب د جتربة خيفددتربةددتردد د ‪،‬ر إلض د فتر يردم دةدوردد د ر‬
‫دد د رختي د رددددتاا‪،‬رعل د ر ور دددةر د رتي د رحن د ربةبددترلتلددت ر ددةردديةددتاردد يف مددئرد ي د رظر ا د رخظ د ر‬
‫قدديلالر(برة د ينر‪-‬ر ائمددئرلشددت رب ةل ددتر ورأبخددةبرددصظ د ردد ةخ ددئ)‪،‬رود ديفسر يرتةتالددترل ديفددترله ديفمةرتددتار‬
‫عليفه د ر ور د دسرتددتيبر مددا ئ‪،‬رو ور ددةرد دديتةتر ورتي ددة رب د اردمددتاردد تددب‪،‬ر وردمددتاردد دتددترددددور‬
‫م اجترددصظ رد دة ر ص ر ورعةأرددظ ة ردمتبيفترتمردخت ثرر رلص لةر‪.2155‬ر ر‬

‫(‪)2‬ر مي ور مترت ة‪،‬رل رةردديةتالترد يفت رو ص رددةخدترعل رديفتتدال‪،‬ر ةل رم ب ‪ .‬ر‬


15 ‫االنتخاابت املصرية يف ظل التعددية التسلطية وما بعدها‬

Research & Studies

Egyptian Elections under and after Authoritarian

Plurality (1976-2012)

Ayman Al Dosouky

Under the 1971 constitution, all Egyptian elections displayed

major features of authoritarian plurality, as formal but not

substantial democracy dominated the scene. In the period 1976-

2010, the elections have always witnessed governmental

intervention in the process and its results; lacked integrity and

transparency; almost full control of the ruling party;

marginalization of opposition parties and non-partisan groups;

growing numbers of independent political figures; low

parliamentary representation of women and Copts; increased role of

businessmen and political money; and little public participation.

Whenever this authoritarian plurality experience was about to

improve, the regime's totalitarian culture pulled it further back,

which perhaps accounts for its dramatic ending. The January 2011

uprising managed to bring it down entirely, along with its

constitutional, legislative, organizational and partisan rules. In the

transitional period of 2011-2012 from a dismantled to an arising


‫البحوث والدراسات‬ )06( ‫ العدد‬-‫ جملة حبوث ودراسات شرق أوسطية‬12

system, a general election took place but with characteristics totally

different from previous ones under authoritarian plurality. The

question raised now is: Does this election indicate that Cairo is

heading for a comprehensive democracy dominated by an Islamist

party or coalition, or for a new phase of open political plurality

within a genuine democratic transformation?

‫ر‬

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

You might also like