Batayang Kaalaman sa Panunuring
Pampanitikan
Ano ang Panitikan?
Ang salitang Tagalog na
“panitikan” ay nagmula sa unlaping
PANG (na nagiging PAN kapag ang
kasunod na salitang-ugat ay
nagsisimula sa d, l ,r, s, t) sa ugat na
TITIK (letra) na nawawalan ng
simulang T sa pagkakasunod sa PAN-;
at hulaping AN samakatuwid: pang-
titik-an. Ang salitang ito ay panumbas
ng Tagalog sa “literature” o literature
na kapwa batay sa ugat na Lating
litera na ang kahulugan ay letra o
titik.
Ano ang Panitikang filipino?
Ito ay pahayag na pasalita o
pasulat ng mga damdaming Pilipino
hinggil sa pamumuhay, pag-uugaling
panlipunan, paniniwalang pampulitika
at pananampalatayang niyakap at inari
ng mga Pilipino.
Dalawang Uri ng Panitikan
Ang dalawang uri ng panitikan
ay tuluyan (Prosa) at ang patula
(Poetry).
Tuluyan
ay ang malayang pagsasama-
sama ng mga salita sa karaniwang
takbo ng pangungusap. Ang kwento,
anekdota, sanaysay at dula ay ilan
lamang sa halimbawa ng tuluyan.
Patula
ay binubuo ng mga salitang
may sukat at tugma. Ang sukat ay ang
bilang ng pantig ng mga salita (6, 8,
12, 16) sa isang taludtod. Ang tugma
ay ang pagkakatulad ng mga tunog sa
huling pantig ng mga huling salita sa
bawat taludtod ng bawat saknong ng
tula. Ang karaniwang halimbawa nito
ay liriko, korido, soneto at iba pa.
Mga akdang tuluyan
1. Alamat
ay akdang hubad sa
katotohanan at kawili-wiling basahin.
Ang karaniwang paksa nito ay
tungkol sa pinanggalingan ng isang
bagay.
Halimbawa:
“Ang Alamat ng Lansones”
2. Anekdota
ang salaysaying ito ay kathang-
isip lamang na ang layunin ay
magbigay aral sa mga mambabasa.
Halimbawa:
“Ang Gamu-gamo at ang
Munting Ilawan”
3. Nobela
ito’y salaysaying mahaba na
nahahati sa mga kabanata. Ang mga
pangyayari ay hango sa tunay na
buhay ng tao.
Halimbawa:
“Noli Me Tangere at El
Filibusterismo”
4. Pabula
mga salaysaying likhang-isip
lamang na ang layunin ay hubugin
ang magandang pag-uugali at kilos ng
mga bata. Tungkol sa mga hayop ang “Talambuhay ni Dr. Jose Rizal”
akdang ito. 10. Talumpati
Halimbawa: ay isang mabisa at kalugud-
“Ang Unggoy at ang Pagong” lugod na paraan ng pagbigkas. Ang
5. Parabula layunin nito ay makaakit,
ito’y mga pahayag na hinango makapagbigay kasiyahan,
mula sa Bibliya. Ito’y nagbibigay aral makapagpaniwala, magbigay ng
sa mga tagapakinig o mambabasa. impormasyon at makapukaw ng
Halimbawa: damdamin ng mga nakikinig.
“Ang Mabuting Samaritano” Halimbawa:
6. Maikling Kuwento “Sa Dambana ng Lingkurang
ito’y salaysay na may ilang Bayan” ni Ponciano B.P.Pineda.
tauhan at isang pangyayari sa 11. Balita
kasukdulan. ito’y naglalaman ng mga
Halimbawa: pangyayaring nagaganap sa loob at
“Lupang Tinubuan” ni Narciso labas ng bansa. Ito’y nagbibigay ng
Reyes mahahalagang impormasyon tungkol
7. Dula sa edukasyon, lipunan, relihiyon,
ito’y nahahati sa ilang yugto na pulitika, agham, at iba pa.
ang bawat yugto ay maraming tagpo. Halimbawa:
Ito’y ginagawa sa ibabaw ng “Ang Bagyong Milenyo noong
entablado o tanghalan. Oktubre 2006”
Halimbawa:
“Sa Pula sa Puti” ni Francisco Mga akdang patula
Soc Rodrigo Ang mga akdang patula ay binubuo
8. Sanaysay ng apat na uri: tulang pasalaysay,
ito’y nagpapahayag ng opinyon tulang liriko o tula ng damdamin,
o kuru-kuro ng may akda sa isang tulang pandulaan o pantanghalan at
pangyayari o suliranin. Ang tulang patnigan.
magandang halimbawa nito ay ang
pangulong tudling o editoryal ng A. Tulang Pasalaysay
isang pahayagan. pinapaksa nito ang
Halimbawa: mahahalagang mga tagpo o
“Ang bawat wikain sa pangyayari sa buhay, ang kagitingan
Pilipinas” at kabayanihan ng tauhan.
9. Talambuhay
ito’y tala ng kasaysayan ng 1. Awit at Korido
buhay ng isang tao. Maaaring ay tumatalakay sa
pansarili o sa iba. pakikipagsapalaran ng mga taong
Halimbawa: nabibilang sa dugong bughaw tulad
ng hari, reyna, prinsipe, prinsesa,
duke at marami pang iba. Ang AWIT
ay may sukat na labindalawang (12)
pantig na inaawit nang mabagal sa
saliw ng bandurya o gitara. Ang
KORIDO ay may sukat na walong
(8) pantig at binibigkas sa kumpas ng
martsa.
2. Epiko
ay tumatalakay sa mga
kabayanihan at pakikipagtunggali sa
mga kaaway na halos hindi
mapaniwalaan dahil may mga
tagpong kababalaghan at di-kapani-
paniwala.
3. Balad
ay ginagawa noong unang
panahon. Ito’y may himig awit sa
dahilang ito’y inaawit habang may
nagsasayaw.
4. Balitao
isang debateng sayaw tungkol
sa pagmamahalan ng isang babae at
lalaki.
B. Tulang Liriko o Tula ng
Damdamin
ito ay karaniwang maikli, likas at
madaling maunawaan ng tao. Ito’y
tumatalakay sa damdamin ng tao.
1. Elehiya
tumatalakay sa damdamin,
panaghoy o panangis para sa ala-ala
ng isang yumao.
2. Dalit
ay awit na nagpupuri o
nagbibigay parangal sa Diyos o sa
Maykapal at nagtataglay ng
pilosopiya sa buhay.
3. Soneto
ay binubuo ng labing-apat na
taludtod at naghahatid ng aral sa mga
mambabasa.
4. Awit
ang pinapaksa nito ay pag-ibig,
pamimighati, kaligayahan, kabiguan,
pag-asa at kalungkutan.
5. Oda
ay nagsasaad ng papuri o iba
pangb masiglang damdamin. Ito’y
walang tiyak na bilang ng pantig at
taludtod sa isang saknong.
K. Tulang Pandulaan o
Pantanghalan
karaniwang ginagawa ito sa entablado
na may saliw o himig ayon sa tema o
diwa ng pinapaksa.
1. Melodrama
ang simula ng dulang ito ay
malungkot ngunit sa katapusan ay
nagiging masaya.
2. Komedya
ang snagkap nito ay piling-pili
at ang pangunahing tauhan ay may
layuning pasayahin ang mga
manonood. May tunggalian at
nagwawakas ito nang masaya.
3. Parsa
ang layunin ng dulang ito ay
magpasaya sa pamamagitan ng
pagkukwento ng mga pangyayaring
nakatatawa.
4. Trahedya
ito’y uri ng dula na may tunggalian
na nagwawakas sa pagkamatay ng
pangunahing tauhan o iyong
tinatawag na bida.
5. Saynete
 pinapaksa nito ang kaugalian
ng isang tgao o lahi.

D. Tulang Patnigan
karaniwang nagpapahayag ng
masidhing damdaming makabayan.
Ito ay walang sukat ngunit may
malayang taludturan.

1. Karagatan
ito’y isinasagawa bilang pang-
aliw sa mga naulila. Ginaganap sa
ikaw-araw ng pagkamatay at unang
taon ng kamatayan.
2. Duplo
ito ang pamalit sa karagatan.
Karaniwang nilalaro upang aliwin ang
mga namatayan. Ito’y pahusayan sa
pagbigkas ng tula.
3. Balagtasan
ito’y tagisan ng talino sa
pamamagitan ng pagpapalitan ng
kuru-kuro o katwiran sa
pamamaraang patua. Ang balagtasan
ay galling sa pangalan ni Francisco
Baltazar na kilala sa tawag na Kikong
Balagtas.