AP KONSEPTO NG PAG-UNLAD

Konsepto at Palatandaan ng • Ang pag-unlad ay pagbabago mula sa

Pambansang Kaunlaran mababa tungo sa mataas na antas ng
pamumuhay. (Merriam-Webster)
Pinagtuunan sa nakaraang markahan
ang pambansang ekonomiya bilang • Ang pag-unlad ay isang progresibong
kabahagi sa pagpapabuti ng proseso ng pagpapabuti ng kondisyon
pamumuhay ng kapwa mamamayan ng tao, gaya ng pagpapababa ng antas
tungo sa pambansang kaunlaran. ng kahirapan, kawalan ng trabaho,
Lubhang mahalaga ang maayos na kamangmangan, di-pagkakapantay-
ugnayan ng lahat ng sektor ng pantay, at pananamantala.

ekonomiya upang ganap na matamo • Pag-unlad - isang progresibo at

ang pambansang kaunlaran. aktibong proseso

Mga sektor ng ekonomiya • Pagsulong - bunga ng prosesong ito

Dalawang magkabang Konsepto ng pag-

unlad
Paglilingkod

Impormal na • tradisyonal na pananaw

Industriya
Sektor • makabagong pananaw

Traditional na Pananaw - income per

capita (pagtaas ng kita)
Kalakalang
Agrikultura Kaunlaran
Panlabas
Makabagong Pananaw - ang pag-unlad
ay kumatawan sa malawakang
pagbabago sa buong sistemang
• May mahahalagang papel na panlipunan
ginagampanan ang mga sektor ng
Amartya Sen – May akdang
ekonomiya (agrikultura, industriya, at
“Development as Freedom”
paglilingkod), gayundin ng impormal na
sektor at kalakalang panlabas; upang Development as Freedom -
maisakatuparan ang pagkakamit ng mapauunlad ang yaman ng buhay ng
pambansang kaunlaran. Lahat ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya
mamamayang Pilipino ay may mga nito at mahalagang bigyang pansin ang
tungkuling dapat gampanan upang pagtanggal sa mga ugat ng kawalang
makamit ang pambansang kaunlaran. kalayaan.

• Primarya (agrikultura) – paglikha ng Mga Palatandaan ng Pag-unlad

pagkain at mga hilaw na materyales. at Pagsulong

• Sekundarya (industriya) – • Makatwiran at dinamikong

pagpoproseso sa mga hilaw na
materyales, konstruksyon, pagmimina,
at paggawa ng mga kalakal.
• Tersarya (paglilingkod) – umaalalay sa
buong yugto ng produksyon,
distribusyon, kalakalan at pagkonsumo
ng kalakal sa loob o labas ng bansa.
Kabilang dito ang transportasyon,
komunikasyon, pananalapi, kalakalan at
turismo.
kaayusang panlipunan
• Kasaganaan at Kasarinlan
• Kalayaan sa kahirapan, hanapbuhay
para sa lahat, umaangat na istandard ng
pamumuhay at mainam na uri ng buhay
para sa lahat.
• Sapat na mga lingkurang panlipunan
• Katarungang Panlipunan
Sukatan ng Kaunlaran ng Bansa ayon sa United
Nations (UN)
Human Development Index (HDI) -
pangkalahatang sukat ng kakayahan ng isang
bansa na matugunan ang mahahalagang
aspekto ng kaunlarang pantao: kalusugan,
edukasyon at antas ng pamumuhay
Antas ng Kaunlaran ng Bansa
• Maunlad na Bansa (Developed
Economies) – Ito ay mga bansang may
mataas na Gross Domestic Product
(GDP), income per capita at mataas na
HDI.
• Umuunlad na Bansa (Developing
Economies) – Ito ay mga bansang may
mga industriyang kasalukuyang
pinauunlad ngunit wala pang mataas na
antas ng industriyalisasyon. Hindi
pantay ang GDP at HDI.
• Papaunlad na Bansa (Under Developed
Economies) – Ito ay mga bansa na kung
ihahambing sa iba ay kulang sa
industriyalisasyon, mababang antas ng
agrikultura at mababang GDP, income
per capita at HDI.
Salik na maaaring makatulong sa
pagsulong ng ekonomiya
Likas na
Yamang Tao
yaman
Kapital
Teknolohiya
at Inobasyon
• Likas na Yaman. Malaki ang naitutulong
ng mga likas na yaman sa pagsulong ng
ekonomiya lalong-lalo na ang mga
yamang-lupa, tubig, kagubatan, at
mineral. Subalit hindi kasiguraduhan
ang mga likas na yaman sa mabilis na
pagsulong ng isang bansa.
• Yamang-Tao. Isa ring mahalagang salik
na tinitingnan sa pagsulong ng
ekonomiya ang lakas-paggawa. Mas
maraming output ang nalilikha sa isang
bansa kung maalam at may kakayahan
ng mga manggagawa nito.
• Kapital. Sinasabing lubhang mahalaga
ang kapital sa pagpapalago ng
ekonomiya ng isang bansa. Sa tulong
ng mga kapital tulad ng mga makina sa
mga pagawaan ay nakalilikha ng mas
maraming produkto at serbisyo.
• Teknolohiya at Inobasyon. Sa
pamamagitan ng mga salik na ito,
nagagamit nang mas episyente ang iba
pang pinagkukunang-yaman upang
mas maparami pa ang mga nalilikhang
produkto at serbisyo.
Sektor ng Agrikultura
• Sektor ng Agrikultura - Ang agrikultura
ay isang agham, sining at gawain ng
pagpoprodyus ng pagkain at hilaw na
mga produkto, na tumutugon sa
pangangailangan ng tao.
• Bansang Agrikultural - Ang Pilipinas ay
isang bansang agrikultural dahil
malaking bahagi nito ang ginagamit sa
mga gawaing pang-agrikultura.
Malaking bilang ng mga mamamayan
ang nasa sektor na ito ng ekonomiya .
Sub-sektor ng Agrikultura
• Paghahalaman - Maraming mga
pangunahing pananim ang bansa
tulad ng palay, mais, niyog, tubo,
saging, pinya, kape, mangga,
tabako, at abaka. Ang mga pananim
na ito ay karaniwang kinokonsumo
sa loob at labas ng bansa
• Paghahayupan - Layunin ng
paghahayupan ang pag-supply ng
ating mga pangangailangan sa
karne at iba pang pagkain. Ang
paghahayupan ay gawaing
pangkabuhayang kinabibilangan ng
ating mga tagapag-alaga ng hayop.
• Pangingisda - Itinuturing ang
Pilipinas bilang isa sa mga
 Kakulangan sa Iilan lamang ang may
pananaliksik at kakayahan sa makabagong
pinakamalaking tagatustos ng isda makabagong paraan at hindi pa nga
sa buong mundo. Samantala, ang teknolohiya halos inaabot ng
pangingisda ay nauuri sa tatlo - modernong kagamitan sa
komersiyal, munisipal at pagsasaka. Nagiging
aquaculture. dahilan ito ng mababang
 komersyal na pangingisda - produksyon at kalidad ng
tumutukoy sa uri ng produkto.
pangingisdang gumagamit
ng mga bangka na may Monopolyo sa Malaking bilang ng
kapasidad na hihigit sa Pagmamay-ari ng magsasaka ang walang
tatlong tonelada para sa Lupa sariling lupang
mga gawaing binubungkal at
tumatanggap lamang sila
Suliranin Epekto
ng maliit na suweldo.

Mataas na gastusin Nalulugi ang mga magsasaka

sapagkat napakalaki ng  Munisipal na Pangingisda -
kanilang gastusin kung nagaganap sa loob ng 15
ihahambing sa kanilang kilometro sakop ng
kinikita. munisipyo at gumagamit
ng bangka na may
Problema sa Bumababa ang halaga ng kapasidad na tatlong
imprastruktura produkto sa pamilihan sa tonelada o mas mababa pa
pagbaba ng kalidad nito. na hindi nangangailangan
na gumamit ng mga fishing
Problema sa kapital Nababaon ang mga vessel.
magsasaka sa pagkakautang  Aquaculture - tumutukoy
at hindi na tuluyang sa pag-aalaga at paglinang
nakaaahon. ng mga isda at iba pang uri
nito mula sa iba’t ibang uri
Masamang Panahon Nasisira ang produksyon ng
ng tubig
sektor ng agrikultura tuwing
 pangisdaan - fresh
may tag-tuyot, malakas ng
(tabang), brackish (maalat-
ulan at mga bagyo. Nagiging
alat) at marine (maalat).
dahilan ito ng mataas na
• Paggubat - isang pangunahing
presyo ng pagkain.
pang-ekonomikong gawain sa
sektor ng agrikultura.

Malawakang Pagkaabuso sa lupa at

Kahalagahan ng Agrikultura
pagpapalit-gamit ng pagkaubos ng sustansiya nito.
• Nagtutustos ng pagkain
lupa Pagbaba ng produksyon.
• Nagbibigay ng trabaho
• Pinagkukunan ng hilaw na
materyal
Pagdagsa ng mga Hindi patas na kompetisyon na
• Tagabili ng mga yaring produkto
dayuhang kalakal nagbubunga ng pagkalugi ng
• Nagpapasok ng dolyar sa bansa
maraming magsasaka.
Suliranin ng Sektor ng Agrikultura

pangkalakalan o
pagnenegosyo

Batas Republika Blg. 6657 ng 1988
• Kilala sa tawag na
Comprehensive Agrarian Reform
Law (CARL) na inaprobahan ni
dating Pangulong Corazon
Aquino noong ika-10 ng Hunyo,
1988. Ipinasailalim ng batas na
ito ang lahat ng publiko at
pribadong lupang agrikultural.
Ito ay nakapaloob sa
Comprehensive Agrarian Reform
Program (CARP).
• Ipinamamahagi ng batas ang
lahat ng lupang agrikultural
anuman ang tanim nito sa mga
walang lupang magsasaka.
Sangay ng Pamahalaan na Tumutulog sa
Sektor ng Agrikultura
• Department of Agriculture (DA)
– Gumagabay sa mga
magsasaka ukol sa makabagong
teknolohiya at wastong paraan
ng pagtatanim.
• Bureau of Fisheries and Aquatic
Resources (BFAR) – Sinisikap na
paunlarin ang larangan ng
pangingisda.
• Bureau of Animal Industry (BAI)
– Nangangasiwa sa larangan ng
paghahayupan.
• Ecosystem Research and
Development Bureau (ERDB) –
Nagsasagawa ng pananaliksik sa
ecosystem upang magbigay ng
siyentipikong batayan sa
pangangalaga ng kapaligiran at
yamang gubat.
Sektor ng Industriya
• Sektor ng Industriya - Pangunahing
layunin nito ay maiproseso ang mga
hilaw na materyal upang makabuo ng
mga produkto na ginagamit ng tao.
Sub-sektor ng Industriya
• Pagmimina - Ang sekondaryang sektor
kung saan ang mga metal, di-metal, at
enerhiyang mineral ay kinukuha at
dumadaan sa proseso upang gawing
tapos na produkto (halimabawa ay
hikaw na gawa sa ginto) o kabahagi ng
isang yaring kalakal (halimbawa ay
tornilyo para sa kotse). Ang mismong
produkto, hilaw man o naproseso ang
nagbibigay ng kita para sa bansa.
• Pagmamanupaktura - Ito ay tumutukoy
sa paggawa ng mga produkto sa
pamamagitan ng manual labor o ng
mga makina. Nagkakaroon ng pisikal o
kemikal na transpormasyon ang mga
materyal o bahagi nito sa pagbuo ng
mga bagong produkto.
• Konstruksiyon - Kabilang dito ang mga
gawaing tulad ng pagtatayo ng mga
gusali, estruktura at iba pang land
improvements halimbawa ay tulay,
kalsada at iba pa bilang bahagi ng
serbisyo publiko ng pamahalaan sa mga
mamamayan.
• Utilities - Ito ay binubuo ng mga
kompanyang ang pangunahing layunin
ay matugunan ang pangangailangan
ng mga mamamayan tulad ng tubig,
kuryente at gas
Uri ng mga Industriya ayon sa laki
• Cottage Industry – Napapaloob dito
ang mga produktong gawang kamay
(hand-made products). Hindi hihigit sa
100 mangagawa ang kabilang sa
industriya at maliit na lugar lamang ang
sakop ng operasyon nito.
• Small and Medium-scale Industry –
Binubuo ng 100-200 na mga
manggagawa at ginagamitan ng payak
na makinarya sa pagproproseso ng
mga produkto.
• Large-scale Industry – Binubuo ng higit
sa 200 na mga manggagawa,
ginagamitan ng malalaki at
kumplekadong makinarya sa
pagproproseso ng mga produkto at
kailangan ng malaking lugar para sa
produksyon tulad ng planta o pabrika.
Kahalagahan ng Industriya
 • Gumagawa ng mga produktong may Sub-sektor ng Paglilingkod
bagong anyo, hugis at halaga.
• Nagbibigay ng trabaho.
• Pamilihan ng mga tapos na produkto Kalakalan Pananalapi
• Nagpapasok ng dolyar sa bansa

Suliranin ng Sektor ng Industriya

Transportasyon, Paupahang
komunikasyon, bahay at Real
Sangay ng Pamahalaan na Tumutulog sa at mga Imbakan Estate
Sektor ng Industriya Sektor ng
Paglilingkod
• Department of Trade and Industry (DTI)
– Gumagabay sa mga mangangalakal
sa pagtatatag ng negosyo.
• Board of Investments (BOI) – Suliranin Epekto
Tinutulungan nito ang mga
Kawalan ng malaking Kakulangan ng
nagsisimulang industriya at humihikayat
kapital upang tustusan produkto at pagtaas
sa mga dayuhang mamumuhunan na
ang pangangailangan sa sa presyo nito.
magnegosyo sa bansa.
produksyon
• Philippine Economic Zone Authority
(PEZA) – Tumutulong sa mga Mga White-elephant Pinsala sa mga
mamumuhunan na maghanap ng lugar projects (Proyektong mamamayan at
upang pagtayuan ng negosyo. walang pakinabang) ng kapaligiran.
• Securities and Exchange Commission pamahalaan
(SEC) – Nagtatala at negrerehistro sa
Kakulangan sa hilaw na Pagbabawas sa
mga kompanya sa bansa.
materyales produksyon at
pagtaas sa presyo ng
produkto.

Malayang pagpasok ng Pagsasara ng mga

murang produkto mula lokal na industriya at
sa ibang bansa dahil sa pagkawala ng
Sektor ng Paglilingkod
import liberalization. hanapbuhay ng
• Ito ang sektor na gumagabay sa buong
maraming
yugto ng produksyon, distribusyon ,
mamamayan.
kalakalan at pagkonsumo ng mga
produkto sa loob o labas ng bansa. • Pananalapi – kabilang ang mga
• Ang sektor ng paglilingkod ay paglilingkod na binibigay ng iba’t ibang
nagkakaloob ng serbisyong institusyong pampinansiyal tulad ng
pampamayanan, panlipunan, o mga bangko, bahay-sanglaan,
personal. remittance agency, foreign exchange
• Sa pangkalahatan, ang paglilingkod ay dealers at iba pa.
ang pagbibigay ng paglilingkod sa halip • Paupahang bahay at Real Estate– mga
na bumuo ng produkto. paupahan tulad ng mga apartment,
mga developer ng subdivision, town
house, at condominium.
 • Transportasyon, komunikasyon, at mga • Nagpapataas ng GDP ng bansa.
Imbakan – binubuo ito ng mga • Nagpapasok ng dolyar sa bansa
paglilingkod na nagmumula sa
pagbibigay ng publikong sakayan, mga Suliranin Epekto
paglilingkod ng telepono, at mga
Kontraktuwalisasyon - ang Kawalan ng seguridad sa
pinapaupahang bodega.
isang manggagawa ay trabaho at pagkait sa
• Kalakalan – mga gawaing may
nakatali sa kontrata na mga benepisyo
kaugnayan sa pagpapalitan ng iba’t-
mayroon siyang trabaho sa
ibang produkto at paglilingkod.
loob ng 5 buwan lamang
Uri ng Paglilingkod Brain Drain – Pagkaubos ng Pagbaba sa produksyon
• Paglilingkod na Pampribado – lahat ng mga manggagawa ng ekonomiya.
mga paglilingkod na nagmumula sa patungo sa ibang bansa.
pribadong sektor.
Mababang pasahod at Pagbaba ng produksyon
• Paglilingkod na Pampubliko – lahat ng
pagkakait ng mga ng ekonomiya.
paglilingkod na ipinagkakaloob ng
benepisyo sa mga
pamahalaan.
manggagawa.

Suliranin ng Sektor ng Paglilingkod

Mga Ahensiyang Tumutulong sa Sektor ng
Paglilingkod

Kahalagahan ng Sektor ng Paglilingkod

• Tinitiyak na makakarating sa mga
mamimili ang mga produkto mula sa
mga sakahan o pagawaan.
• Tinitiyak ang maayos na pag-iimbak,
nagtitinda ng kalakal at iba pa.