Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα

Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας

Φυσική
Ενότητα 2: Ιδιότητες των ρευστών

Κωνσταντίνος Κουρκουτάς

Τμήμα Οδοντικής Τεχνολογίας


Το περιεχόμενο του μαθήματος
διατίθεται με άδεια Creative
Commons εκτός και αν αναφέρεται
διαφορετικά
Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού
Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και
συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό
Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

2.2 2 Ιδιότητες των ρευστών

2.1 Τα ρευστά
Ο όρος ρευστά περιλαμβάνει τα υγρά και τα αέρια. Στην παράγραφο
1.1 έγινε ήδη αναφορά στις διαφορές μεταξύ των τριών καταστάσεων της
ύλης, και γνωρίσαμε ότι σε αντίθεση με τα στερεά, όπου οι μέσες θέσεις των
δομικών στοιχείων (ατόμων, ή μορίων) παραμένουν αμετάβλητες, στα υγρά-
και πολύ περισσότερο στα αέρια- οι σχετικές θέσεις των δομικών στοιχείων
μεταβάλλονται. Αυτό οδηγεί στην εξής ιδιότητα

Τα ρευστά (υγρά και αέρια) λαμβάνουν το σχήμα του χώρου, στον οποίο

πε-ριέχονται.
Η διαφορά μεταξύ υγρών και αερίων συνίσταται στο ότι τα υγρά έχουν
πολύ μικρή συμπιεστότητα σε σύγκριση με εκείνη των αερίων. Η
10 1
συμπιεστότητα του νερού π.χ. είναι   5  10 Pa . Αυτό σημαίνει ότι αν
5
ασκήσουμε πίεση μιας επί πλέον ατμόσφαιρας στο νερό (  10 Pa ) η σχετική

μεταβολή του όγκου του θα είναι μόλις 0,005% . Αντίθετα στον ατμοσφαιρικό
αέρα η αντίστοιχη μεταβολή είναι 50% .
2.3 Τα ρευστά σε ισορροπία
2.2.1 Η αρχή του Pascal
Η πίεση είναι το βασικό μέγεθος, που υπεισέρχεται στις εξισώσεις της
Μηχανικής των ρευστών. Η πίεση είναι μονόμετρο μέγεθος και είναι ίση προς
το πηλίκο το μέτρου της δύναμης F, που ασκείται κάθετα σε επιφάνεια προς
το εμβαδόν S της επιφάνειας.

2
 F N
p Pa 
πίεση S σε m2
(21-1)
Η πίεση συμβολίζεται με το πεζό λατινικό p. Στο SI μονάδα πίεσης είναι
το Pascal (Pa). Πίεση 1Pa είναι ίση με εκείνη, που ασκείται από δύναμη 1Ν
2
σε επιφάνεια εμβαδού 1m . Σε σύγκριση με τις συνηθισμένες τιμές πίεσης της
καθημερινής πρακτικής η τιμή αυτή είναι πολύ μικρή και αντιστοιχεί στην
πίεση, που ασκεί με το βάρος του ένα πολύ λεπτό φύλλο Αλουμινίου πάχους
μόλις 0,04mm, ή το 1:100000 περίπου της τιμής της ατμοσφαιρικής πίεσης.
Για το λόγο αυτό οι τιμές των πιέσεων αποδίδονται σε πολλαπλάσια της
μονάδας Pascal.
Ένα συνηθισμένο πολλαπλάσιο της μονάδας Pascal είναι το bar.
Ισχύει:

1bar  10 5 Pa
(22.1)
Πίεση 1bar έχουμε στο νερό σε βάθος 10,2m περίπου. Η κανονική τιμή της

ατμοσφαιρικής πίεσης είναι ίση προς pn  1013

, bar . Συχνά χρησιμοποιείται

και το πολλαπλάσιο hectopascal (hPa):

1hPa  100Pa 1bar  1000 hPa 1mbar  1hPa
Η κανονική ατμοσφαιρική πίεση είναι επομένως 1013hPa, ή 1013mbar.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι:

Στις υπολογιστικές εξισώσεις, όπου εμπλέκονται περισσότερα φυσικά μεγέ-

θη, η πίεση πρέπει να εκφράζεται σε Pascal.
Κατά το παρελθόν γινόταν χρήση και άλλων μονάδων, οι οποίες
τείνουν να εγκαταλειφθούν σήμερα συμφωνα με τους διεθνείς κανονισμούς.
Οι μονάδες αυτές ήσαν είτε πρακτικές (Torr, mmHg, Atm), είτε σχετίζονταν με
άλλα συστήματα μονάδων (at, PSI). Επειδή αρκετά τεχνικά χαρακτηριστικά
αναφέρουν ακόμα τις μονάδες αυτές, παρατίθεται στον πίνακα 2.1 η
αντιστοιχία τους σε bar.
ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1
(Αντιστοιχία προγενεστέρων μονάδων πίεσης σε bar)

3
 Μονάδα Ορισμός Αντιστοιχία

mmHg πίεση προερχόμενη από στήλη Hg ύψους 1mm 760mmHg=1,013bar

Torr 1Torr=1mmHg όπως το mmHg
Atm (φυσική πίεση ίση με την κανονική ατμοσφαιρική στο
ατμόσφαιρα) υψόμετρο της θάλασσας 1Atm=1,013bar
at (τεχνική πίεση ασκούμενη από δύναμη 1kp (9,81Ν) σε 1at=0,981bar
2
ατμόσφαιρα) επιφάνεια 1cm
PSI πίεση ασκούμενη από το βάρος 1lbs (4,44N)σε 1PSI=0,0688bar
επιφάνεια 1in2 (1in=2,54cm) 14,5PSI=1bar

Μια βασική ιδιότητα των ρευστών που βρίσκονται σε ισορροπία είναι ότι αν
ασκήσουμε πίεση σε ένα σημείο τους, τότε η πίεση αυτή μεταφέρεται
ομοιόμορφα σε όλη την έκταση του ρευστού. Η πρόταση αυτή, που είναι
γνωστή ως αρχή του Pascal (Blaise Pascal, 1623-1662, Γάλλος Φιλόσοφος,
Μαθηματικός και Φυσικός) βρίσκει εφαρμογή στο υδραυλικό πιεστήριο, μια
διάταξη, που χρησιμοποιούμε για να ανυψώνουμε μεγάλα βάρη.
Η αρχή λειτουργίας του
υδραυλικού πιεστηρίου είναι η εξής:
Ο χώρος μετα-ξύ των δύο
εμβόλων 1 και 2 (Σχήμα 23-1) περιέχει
ένα υγρό συμπίεσης (συνήθως ένα

ειδικό έλαιο). Η επιφάνεια S1 του εμ-

23  1
βόλου 1 είναι μικρή συγκρινόμενη με

την επιφάνεια S2 του εμβόλου 2. Για να ισορ-ροπήσουμε τη δύναμη F2 , που

ασκείται στο έμβολο 2, πρέπει να ασκήσουμε στο έμ-βολο 1 μια δύναμη F1 ,

τέτοια ώστε οι πιέσεις p1 και p 2 να είναι ίσες. Οι πιέσεις αυτές είναι

F1
p1 
S1
(23-1)
F2
p2 
S2
(23-2)

4
 Στην κατάσταση ισορροπίας p1  p 2 ισχύει επομένως:
F1 S1

F2 S 2
(23-3)

Επειδή S1  S2 είναι και F1  F2

Αν λειτουργήσουμε το υδραυλικό πιεστήριο κατά την ανάστροφη φορά,
τότε θα πρέπει να ασκήσουμε πολύ μεγάλη δύναμη για να αντισταθμίσουμε
μια μικρή. Το φαινόμενο αυτό το παρατηρούμε, όταν θέλουμε να
προωθήσουμε ένα παχύρευστο υγρό μέσα σε μια στένωση.
2.2.2 Υδροστατική πίεση
Το δοχείο του σχήματος 24-1 είναι πλήρες με υγρό πυκνότητας  .

Μέσω του εμβόλου ασκείται στο υγρό η πίεση

p  . Η πίεση αυτή λέγεται

στατική πίεση και μεταφέρεται σύμφωνα με την αρχή του Pascal σε όλη την
έκταση του υγρού.
Σε βάθος h από την ελεύθερη επιφάνεια ασκείται πέραν της στατικής

p 
πίεσης και μια επί πλέον πίεση λόγω του βάρους του υπερκείμενου
υγρού. Η πίεση αυτή είναι η υψομετρική πίεση. Η υψομετρική πίεση
υπολογίζεται ως εξής:

Θεωρούμε την οριζόντια επιφάνεια S και την

υπερκείμενη στήλη του υγρού. (Στο σχήμα 24-1 αυτή
η στήλη αντιστοιχεί στη βαθύτερα χρωματισμένη

περιοχή). Το βάρος FB , που δέχεται η επιφάνεια S

είναι τότε:
FB  h  S    g (24-1)
οπότε η υψομετρική πίεση είναι:
24  1
F hSg
p   B 
S S
δηλαδή:

5
 p   h  S    g
υψομετρική πίεση
(24-2)
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι:

Η υψομετρική πίεση σε ένα σημείο του υγρού είναι ανάλογη του ύψους της
υπερκείμενης στήλης και ανάλογη της πυκνότητας του υγρού

p 
Η ολική πίεση είναι ίση προς το άθροισμα των δύο μερικών

p  και της υψομετρικής πίεσης p  ,

πιέσεων, δη-λαδή της στατικής πίεσης
και λέγεται υδροστα-τική πίεση. Δηλαδή:
p   p     g  h
υδροστατική πίεση
(24-3)
Σε υγρά με ελεύθερη επιφάνεια η στατική πίεση είναι ίση με την

p 
ατμοσφαιρική . Σε βάθος h η υδροστατική πίεση είναι επομένως:
p  p     g  h

(24-4)
Η ολική πίεση, που ασκείται στα τοιχώματα του δοχείου, όπου
περιέχεται το υγρό, είναι ίση προς τη διαφορά της εξωτερικής από την
εσωτερική (υδροστατική) πίεση, επομένως η ολική πίεση, που ασκείται στα
τοιχώματα του δοχείου, είναι ίση προς την υψομετρική πίεση. Έτσι η πίεση
στα τοιχώματα του δοχείου σε βάθος h από την ελεύθερη επιφάνεια του
υγρού είναι:

πίεση στα τοιχώματα δοχείου p    gh

(24-5)
Στα κατακόρυφα τοιχώματα
των δεξαμενών, ή των φραγμάτων η
υδρο-στατική πίεση αυξάνει γραμμική
συναρ-τήσει του βάθους. Στο σχήμα
25-1 εικονί-ζεται η κατανομή των
δυνάμεων, δηλα-δή η δύναμη που
ασκείται ανά μονάδα επιφάνειας στο
25  1
κατακόρυφο τοίχωμα μιας δεξαμενής.

6
Παρατηρούμε ότι στα μεγαλύτερα βάθη ασκούνται αναλογικά μεγαλύτερες
δυνάμεις. Αυτός είναι ο λόγος, που έχουν τα φράγματα μεγαλύτερο πάχος στη
βάση τους.
Η συνισταμένη δύναμη F διέρχεται από το κέντρο βάρους Κ του
σχηματιζόμενου τριγώνου. Όπως γνωρίζουμε από τη Γεωμετρία, το σημείο
αυτό βρίσκεται στα 2/3 των διαμέσων του τριγώνου, επομένως στην
προκειμένη περίπτωση βρίσκεται σε βάθος ίσο προς τα 2/3 του ύψους της
ελεύθερης επιφάνειας.
2.2.3 Ατμοσφαιρική πίεση. Το πείραμα του Torricelli
Η Γη περιβάλλεται από αέρα, ο οποίος αποτελείται κατά κύριο λόγο
από Άζωτο και Οξυγόνο σε αναλογία 4:1. Τα υπόλοιπα συστατικά του
ατμοσφαιρικού αέρα περιέχονται συνολικά σε ποσοστό περίπου 1%.
Ο ατμοσφαιρικός αέρας ασκεί με το βάρος του μια πίεση, η οποία είναι
γνωστή ως ατμοσφαιρική πίεση. Η τιμή της ατμοσφαιρικής πίεσης δεν είναι
σταθερή, αλλά μεταβάλλεται σύμφωνα με τις μετεωρολογικές συνθήκες. Στην
o
επιφάνεια της θάλασσας και σε κανονικές συνθήκες θερμοκρασίας ( 0 C ) η
συνήθης τιμή της ατμοσφαιρικής πίεσης είναι

κανονική πίεση pn  1013

, bar  1013
,  10 5 Pa

(25-1)
Πειραματικά η ύπαρξη ατμοσφαιρικής
πίεσης αποδείχθηκε από τον Evangelista
Torricelli (1608-1647, Ιταλός Φυσικός και
Μαθηματικός, εφευρέτης του βαρομέτρου). Ο
Torricelli βύθισε ανεστραμμένο σωλήνα με
υδράργυρο σε δοχείο, που περιείχε υδράργυρο
επίσης (Σχήμα 25-1). Στο σωλήνα παρ-έμεινε
τότε στήλη υδραργύρου ύψους 0,76 cm. Αυτό
25  1
οφείλεται στην ατμοσφαιρική πίεση, που ασκείται
στην ελεύθερη επιφάνεια του υγρού του δοχείου. Επειδή υπεράνω της στήλης
υδραργύρου στο σωλήνα πρακτικά υπάρχει κενό (p=0) στην κατάσταση
ισορροπίας ισχύει:
ατμοσφαιρική πίεση = υψομετρική πίεση στήλης

7
 επομένως:
p     g  h

(26.1)
Θέτουμε στην εξίσωση 26.1 τις τιμές:

  13,59  10 3 kg / m 3  πυκνότητα του υδραργύρου σε θερμοκρασία 0 οC

g  9,81m / s 2  επιτάχυνση της βαρύτητας

h  0,76 m  ύψος υδραργυρικής στήλης

και λαμβάνουμε την τιμή της κανονικής ατμοσφαιρικής πίεσης:

kg m
pn  13,6  10 3 3
 9,81 2
 0 ,76 m  1013
,  10 5 Pa  1,013 bar
m s
Επειδή ο ατμοσφαιρικός αέρας είναι συμπιεστό ρευστό και οι υπερκείμενες
μάζες ασκούν πίεση στις υποκείμενες, οι οποίες συμπιέζονται έτσι
περισσότερο, η πυκνότητα  του ατμοσφαιρικού αέρα μειώνεται συναρτήσει
του ύψους.
Ο υπολογισμός της ατμοσφαιρικής πίεσης συναρτήσει του υψομέτρου γίνεται
με τη βοήθεια του ολοκληρωτικού λογισμού και καταλήγει στο συμπέρασμα
ότι:

Η ατμοσφαιρική πίεση μειώνεται εκθετικά συναρτήσει του υψομέτρου.

Η εξίσωση, που μας δίνει την ατμοσφαιρική πίεση συναρτήσει του

υψομέτρου λέγεται βαρομετρικός τύπος και είναι:
h

8083
βαρομετρικός τύπος p(h)  1013
, e

(26-2)
όπου: h  υψόμετρο σε m.
p(h)  ατμοσφαιρική πίεση σε υψόμετρο h σε bar

Από το βαρομετρικό τύπο μπορούμε να βρούμε λύνοντας ως προς το

υψόμετρο h, ότι η ατμοσφαιρική πίεση υποδιπλασιάζεται σε ύψος 5,6 km από
την επιφάνεια της θάλασσας.

2.3 Τα ρευστά σε κίνηση

8
2.3.1 Ροή. Ο νόμος της συνεχείας
Η ροή είναι πρωταρχική έννοια και σημαίνει την αδιάκοπη κίνηση ενός
ρευστού προς μια κατεύθυνση. Η ροή σχηματίζει μια κατά το μάλλον, ή ήττον
μόνιμη εικόνα. Αυτή την αίσθηση της μόνιμης κατάστασης την έχουμε όταν
ατενίζουμε π.χ. ένα ποτάμι. Η εικόνα μπροστά μας παραμένει σχεδόν η ίδια,
όμως γνωρίζουμε στην πραγματικότητα ότι νέες ποσότητες νερού
αντικαθιστούν συνεχώς τις προηγούμενες, οι οποίες προωθούνται προς τα
εμπρός.
Η μελέτη των νόμων της ροής είναι αντικείμενο της Υδροδυναμικής
και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε πολλές τεχνολογικές κατευθύνσεις. Η
Υδραυλική είναι η πιο προφανής, όμως πρέπει να σημειώσουμε ότι η γνώση
των βασικών νόμων ροής μέσα στους σωλήνες οφείλεται στο Γάλλο Ιατρό M.
Poiseille (1799-1869), ο οποίος μελέτησε τη ροή του αίματος στις αρτηρίες.
Ποσοτικά η ροή εκφράζεται από την παροχή. Η παροχή μας δίνει την
ποσότητα του ρευστού, που διέρχεται στη μονάδα του χρόνου μέσω ενός
αγωγού, π.χ. ενός σωλήνα, ενός αεραγωγού κ.λ.π.
Αν η μετρούμενη ποσότητα είναι όγκος, τότε λαμβάνουμε την

  dV m3 l
V
παροχή σε όγκο dt σε s , ή s
(27-1)
Αν η μετρούμενη ποσότητα είναι μάζα, τότε λαμβάνουμε την
dm kg
 
m
παροχή σε μάζα dt σε s
(27-2)
dm dV
m   V   
Επειδή dt dt βρίσκουμε ότι:

   V
m 

(27-3)
Συνήθως η παροχή εκφράζεται συναρτήσει της ταχύτητας u του ρευστού και
της διατομής S του αγωγού μέσα στον οποίο γίνεται η ροή. Βρίσκουμε τον
όγκο dV του ρευστού, που διέρχεται από τη διατομή εμβαδού S στο
στοιχειώδες χρονικό διάστημα dt. Στο σχήμα 28-1 ο όγκος αυτός
εκπροσωπείται από το γραμμοσκιασμένο κύλινδρο ύψους:

9
 dx  u  dt (27-4)
Επομένως:
dV
dV  S  dx  S  u  dt   Su
dt (28-
1)
Λαμβάνουμε έτσι την παροχή σε όγκο
συναρτήσει της ταχύτητας ροής και της διατομής:
  Su
V
παροχή σε όγκο (28-2)
και την αντίστοιχη σχέση για την παροχή σε μάζα:
28  1
  Su
m
παροχή σε μάζα (28-3)
Στο σχήμα 28-2 εικονίζεται ένας
αγωγός μεταβλητής διατομής, μέσα
στον οποίο πραγματοποιείται η ροή
ενός ρευστού. Θεωρούμε ότι δεν
υπάρχουν σημεία από τα οποία να
εισρέει, ή να εκρέει ρευστό, οπότε
όση ποσότητα ρευστού εισέρχεται
28  2
από τη διατομή 1, πρέπει να
εξέρχεται από τη διατομή 2 σχήμα 28-2). Η παροχή σε μάζα είναι επομένως
σταθερή. Η πρόταση αυτή εκφράζει το νόμο της συνεχείας, ο οποίος
σύμφωνα με την εξίσωση 28-3 διατυπώνεται ως εξής:

νόμος συνεχείας 1  u1  S1   2  u 2  S2

(28-4)

Αν το ρευστό είναι επί πλέον ασυμπίεστο (1   2 ) , τότε ο νόμος της

συνεχείας απλουστεύεται στη μορφή

νόμος της συνεχείας στα ασυμπίεστα ρευστά u1  S1  u 2  S 2

(28-5)
Επομένως:

Στα ασυμπίεστα ρευστά οι ταχύτητες ροής είναι αντιστρόφως ανάλογες των

διατομών του αγωγού εντός του οποίου γίνεται η ροή.

10
Παράδειγμα 2-1
Στο σημείο σύνδεσης δύο σωλήνων ποτίσματος με διάμετρο (εσωτερική)

d1  3 cm σχηματίζεται στένωση διαμέτρου d2  1, 5 cm . Η παροχή σε όγκο

είναι V  22 l / min . Να υπολογιστούν οι ταχύτητες ροής: α) στους σωλήνες, β)



στη στένωση.
Λύση:
Υπολογίζουμε τα εμβαδά των δύο διατομών

  d12    3 cm    0 , 03 m
2 2
S1     7 , 069  10  4 m 2
2 4 4

  d2 2    1, 5 cm    0 , 015 m
2 2
S2     1, 767  10  4 m 2
2 4 4
α)

l 10 3 m 3 4 m
3
 22 22 3 , 667  10
  u S  u  V 
V
min

60 s

s
1 1 1
S1 7 , 069  10  4 m 2 7 , 069  10  4 m 2 7 , 069  10  4 m 2

m
u1  0,519
s
β) Το νερό είναι πρακτικά ασυμπίεστο, επομένως (εξίσωση 29.2):

S1 7,069  10 4 m 2 m
u1  S1  u 2  S 2  u 2   u1   0,519
S2 1,767  10  4 m 2 s

m
u1  2,075
s

2.3.2 Πεδίο ροής. Ρευματικές γραμμές

Για να περιγράψουμε τη ροή
ενός ρευστού σημειώνουμε συνήθως
την ταχύτητά του σε διάφορα σημεία
του χώρου. Το μέγεθος, που
λαμβάνουμε υπ’ όψη στη μελέτη της
κίνησης των ρευστών είναι επομένως
η ταχύτητα u(r) σε κάθε σημείο r του 29  1

11
 χώρου. Εισάγουμε έτσι ένα διανυσματικό πεδίο ταχυτήτων, που είναι το
πεδίο ροής του ρευστού. Το πεδίο ροής απεικονίζεται με τις ρευματικές
γραμμές. Οι ρευματικές γραμμές είναι συνεχείς καμπύλες, οι οποίες σε κάθε
σημείο του πεδίου ροής είναι εφαπτόμενες στο διάνυσμα της ταχύτητας όπως
στο σχήμα 29-1. Παρατηρούμε ότι στα στενότερα σημεία του αγωγού οι
ρευματικές γραμμές είναι πυκνότερες. Όπως γνωρίσαμε όμως ήδη από το
νόμο της συνεχείας, η ταχύτητα ροής είναι αντιστρόφως ανάλογη της διατομής
του αγωγού. Επομένως:

Οι ρευματικές γραμμές απεικονίζουν το πεδίο ροής. Οι ρευματικές γραμμές

είναι συνεχείς καμπύλες εφαπτόμενες στο διάνυσμα της ταχύτητας του ρευ-
στού. Όσο μεγαλύτερη είναι η πυκνότητα των ρευματικών γραμμών, τόσο
μεγαλύτερη είναι και η ταχύτητα ροής.

2.3.3 Στρωτή και τυρβώδης ροή

Διακρίνουμε δύο είδη ροής. Στο πρώτο η ταχύτητα σε κάθε σημείο του
πεδίου ροής είναι χρονικά αμετάβλητη, επομένως και οι ρευματικές γραμμές
έχουν σταθερό σχήμα και διατρέχουν το πεδίο ροής ομαλά η μία δίπλα στην
άλλη. Αυτή είναι η στρωτή ροή. Κατά κανόνα η στρωτή ροή χαρακτηρίζεται
από χαμηλές ταχύτητες.
Όταν αυξηθεί η ταχύτητα του ρευστού, τότε η ροή παύει να είναι
μόνιμη. Η ταχύτητα μεταβάλλεται χρονικά γύρω από μια μέση τιμή σε ένα
σημείο του πεδίου, και όταν υπερβεί ένα όριο, τότε μεταπίπτει σε τυρβώδη.
Στην τυρβώδη ροή δημιουργούνται στρόβιλοι, δηλαδή το ρευστό κυκλοφορεί
σε κλειστές τροχιές. Χαρακτηριστικό της τυρβώδους ροής είναι οι δίνες.
Η ποιοτική διαφορά μεταξύ της στρωτής και της τυρβώδους ροής
συνίσταται στους διαφορετικούς νόμους, που ακολουθούν οι αντιστάσεις στη
ροή, όταν μεταβαίνουμε από το ένα είδος ροής στο άλλο και σημειώνουμε ότι:

Στη στρωτή ροή οι απώλειες είναι ανάλογες της ταχύτητας, ενώ στην
τυρβώ-δη ανάλογες του τετραγώνου της ταχύτητας.

2.3.4 Νόμος Bernoulli. Η βασική εξίσωση της ροής

12
 Εξετάζουμε ως προς την ενέργεια τη ροή ενός ιδανικού ρευστού,
δηλαδή ενός ρευστού χωρίς εσωτερικές τριβές, ή τριβές με τα τοιχώματα του
αγωγού εντός του οποίου γίνεται η ροή. Θεωρούμε την ποσότητα του ρευστού
μεταξύ δύο επιφανειών κάθετων στη ροή στα σημεία 1 και 2 (Σχήμα 31-1).
Μετά ένα στοιχειώδες χρονικό διάστημα οι δύο τερματικές επιφάνειες

μετατοπίζονται εξ αιτίας της ροής κατά dx1 και dx 2 στα σημεία 1΄ και 2΄. Αν οι

στατικές πιέσεις ένθεν και ένθεν της θεωρούμενης ποσότητας είναι οι p1 και

p 2 , τότε στις δύο τερματικές επιφάνειες ασκούνται οι δυνάμεις F1  p1  S1 και

F2  p 2  S2 αντίστοιχα. Οι δυνάμεις αυτές παράγουν μηχανικό έργο ίσο

προς:
dW  F1  dx1  F2  dx 2  p1  S1  dx1  p 2  S2  dx 2  p1  dV1  p 2  dV2
(31-1)

Η εξίσωση (31-1) ισχύει και για συμπιεστά ρευστά ( dV1  dV2 ). Αν το

ρευστό είναι ασυμπίεστο, τότε dV1  dV2 .

Το έργο dW είναι ίσο προς τη μεταβολή dE της μηχανικής ενέργειας της
θεωρούμενης ποσότητας του ρευστού. Επειδή η ενέργεια της ποσότητας του
ρευστού μεταξύ των σημείων 1΄ και 2 παραμένει αμετάβλητη, η ολική
μεταβολή dE είναι ίση προς τη διαφορά της ενέργειας της ποσότητας στην
περιοχή μεταξύ των σημείων 2 και 2΄ μείον την ενέργεια της ποσότητας στην
περιοχή μεταξύ των σημείων 1 και 1΄. Δηλαδή:
1 1
dE  dm  g  h 2  dm  g  h1   dm  u 2 2   dm  u12
2 2
(31-2)
όπου dm είναι η μάζα, που περιέχεται σε κάθε μια από τις δύο περιοχές.
(Προφανώς οι δύο περιοχές περιέχουν ίσες μάζες ρευστού).

13
 31  1
Επειδή dW  dE ,
1 1
p1  dV1  dm  g  h1   dm  u12  p1  dV2  dm  g  h 2   dm  u 2 2
2 2
(31-3)
Η εξίσωση αυτή ισχύει για δύο τυχόντα σημεία, επομένως ισχύει και γα
κάθε στοιχειώδη ποσότητα του ρευστού. Προκύπτει έτσι ο
1
p  dV  dm  g  h   dm  u 2  
νόμος Bernoulli για τις ενέργειες 2
(32-1)
Διαιρούμε την εξίσωση (32-1) με το στοιχειώδη όγκο dV . Οι όροι της
νέας εξίσωσης έχουν τότε διαστάσεις πίεσης. Προκύπτει έτσι ο
1
p    gh     u 2  
νόμος Bernoulli για τις πιέσεις 2
(32-2)
Στην εξίσωση (32-2) ο πρώτος όρος είναι η στατική πίεση και ο
δεύτερος η υψομετρική πίεση (παράγραφος 2.2.2). Ο τρίτος όρος λέγεται
δυναμική πίεση.

14
 Έχουμε λοιπόν:

Στα ρευστά το άθροισμα της στατικής της υψομετρικής και της δυναμικής
πίεσης είναι σταθερό.

Ο νόμος του Bernoulli (Daniel Bernoulli, 1700-1782, Ελβετός

Μαθηματικός και Φυσικός) είναι ο βασικός νόμος της Υδροδυναμικής και της
Αεροδυναμικής και στις τρεις διατυπώσεις του. Αν και είναι διατυπωμένος για
ιδανικά ρευστά, εν τούτοις έχει μεγάλη πρακτική σημασία στις τεχνικές
εφαρμογές.
Εφαρμογή 1: (Μέτρηση ταχύτητας εκροής από οπή)
Θεωρούμε ότι η στάθμη κατέρχεται πολύ αργά (.
Εφαρμό-ζουμε το νόμο του Bernoulli για τις πιέσεις
(εξίσωση 32-3, σχήμα 33-1) στα σημεία (1) και (2):
1
p     g  h  0  p   0     u2
2
όπου οι όροι στο αριστερό αφορούν το σημείο (1) και
στο δεξιό το σημείο (2). Λύνουμε ως προς u και 32  1
βρίσκουμε

ταχύτητα εκροής από οπή

u  2  gh

(32-3)

Παράδειγμα 2-2

Βυτίο περιέχει νερό σε ύψος h  0,6 m . Να υπολογιστεί η ταχύτητα εκροής u

 σε l/s. Να θεωρήσετε ότι η στάθμη
από την οπή του πυθμένα και η παροχή V
της επιφάνειας του νερού κατέρχεται πολύ αργά. Δίνονται: Εμβαδόν οπής

S  3 cm 2 , επιτάχυνση βαρύτητας g  9,81m / s 2 .

Λύση:

m m2 m
u  2  9,81 2
 0,6 m  11772
, 2 u  3,431
Εξίσωση 32-3: s s s

V  S  u  3 cm 2  3,431m  3  10  4 m 2  3,431m  1093 m3   1093 l

, V ,
s s s s

15
Σημείωση: Παρατηρούμε ότι ο τύπος, που μας δίνει την ταχύτητα εκροής
είναι ίδιος με εκείνον της ταχύτητας για την ελεύθερη πτώση. Η ταχύτητα, που
υπολογίσαμε αναφέρεται σε ένα ιδανικό υγρό, δηλαδή σε ένα υγρό χωρίς
εσωτερικές τριβές, ή τριβές με τα τοιχώματα του δοχείου. Στα πραγματικά
υγρά η ταχύτητα εκροής είναι μικρότερη και εξαρτάται εκτός από το
συντελεστή εσωτερικών τριβών και από το σχήμα της οπής εκροής. Η
πραγματική ταχύτητα εκροής υπολογίζεται μέσω του αριθμού εκροής  από
την εξίσωση:
u    2  gh
Ο αριθμός εκροής είναι αδιάστατος και υπολογίζεται πειραματικά.

Παράδειγμα: για κυκλική οπή με λεία στρογγυλεμένα χείλη είναι   0,98 . Για

μια απλή κυκλική οπή είναι   0,75 .

Εφαρμογή 2: (Μέτρηση παροχής με το
μετρητή Venturi). Στο σχήμα 33-1 εικονίζεται
ένας σωλήνας με στένωση. Στο στενότερο
μέρος η ταχύτητα ροής- επομένως και η
δυναμική πίεση- είναι μεγαλύτερη, των
αντίστοιχών τους στο ευρύτερο. Επειδή η
υψομετρικές πιέσεις στα δύο μέρη είναι ίσες,
από την εξίσωση του Bernoulli για τις πιέσεις 33  1
(εξίσωση 32-3) προκύπτει ότι η στατική
πίεση στο ευρύτερο τμήμα είναι μεγαλύτερη εκείνης στο αριστερό. Από την
ένδειξη του μανομέτρου, που μετράει τη διαφορά των στατικών πιέσεων
βρίσκουμε την παροχή ως εξής: Εφαρμόζουμε το νόμο του Bernoulli για τις
πιέσεις στα σημεία 1 και 2
1 1
p1     u12  p1     u12
2 2
Από το νόμο της συνεχείας έχουμε:
V V
  S u  S u u1  u2 
V 1 1 2 2  S1 και S2 

1  1 1 
1 2
 2
p  p1  p 2     u 2  u1  2
2

    2  2   V
 S2 S1 

16
Επομένως:

  2
V  p
 1 1
   2  2 
 S 2 S1 
τύπος μετρητή Venturi
(34-1)
Παράδειγμα 2-3

Για τον οριζόντιο σωλήνα του σχήματος 33-1 δίνονται: S1  0,04 m 2 ,

S 2  0,0025 m 2 . Η ένδειξη του μανομέτρου είναι p  0,43 bar . Το ρευστό είναι

νερό. Να υπολογιστεί η παροχή σε όγκο.

Λύση:
Από την εξίσωση 34-1 βρίσκουμε:

  2
V  0,43bar 
 
kg  1 1 
1000 3    

m  0,0025m 2
 2  2
0,04m 2  
1/ 2 1/ 2

4  1   7
4  m kg
 1120
,  10   43000Pa  1120
,  10  kg   43000 
 kg / m7    2
s m
1/ 2 1/ 2
 7
4  m  kg   m6  m3
 1120
,  10  kg   207,4 2 
 s  m
 0,0232 2   0,0232
s
  s 

  23,2 l
V
s
Εφαρμογή 3: (Μέτρηση παροχής με το σωλήνα Pitot) O σωλήνας Pitot
αποτε-λείται από έναν οριζόντιο και δύο κατακόρυφους σωλήνες όπως στο
σχήμα 35-1. Στο σημείο (1) η ταχύτητα ροής είναι ίση με εκείνη του ρευστού
(u). Αντίθετα στο σημείο (2) η ροή ανακόπτεται εξ αιτίας του
παρεμβαλλόμενου σωλήνα επομένως u  0 . Εφαρμόζουμε το νόμο του
Bernoulli στα σημεία (1) και (2) για τα ύψη:

p1 u2 p p2 p u2
  2 0   1 
g 2g g g g 2g

17
Η διαφορά του στατικού ύψους μεταξύ των
σημείων (1) και (2) είναι ίση με τη διαφορά του
υψομετρικού ύψους h στους δύο σωλήνες,
επομένως:

u2
h 
2g και
u  2  g  h

Από το εμβαδόν S του οριζόντιου σωλήνα και την

ταχύτητα u βρίσκουμε την παροχή σε όγκο:
35  1
τύπος παροχής με το σωλήνα Pitot


V  S  2  g  h (35-1)

2-1 Να υπολογίσετε σε bar την πίεση, που απαιτείται για να συμπιέσουμε

10 1
το νερό κατά 10%. Η συμπιεστότητα του νερού είναι   5  10 Pa .
2-2 Στις προδιαγραφές ενός υλικού αναφέρεται ότι η πίεση με την οποία
πρέπει να το συμπιέσουμε για να διαμορφωθεί είναι 100 PSI. Πόσα bar
αντιστοιχούν;
2-3 Τι είναι η υδροστατική πίεση;
2-4 Τι είναι η κανονική ατμοσφαιρική πίεση;

2-5 Το υψόμετρο στην κορυφή του Ολύμπου είναι h  2914 m . Πόση είναι
η ατμοσφαιρική πίεση εκεί;

2-6 Η ταχύτητα ροής σε ένα σωλήνα είναι u  0,83 m / s . Η διάμετρος του

σωλήνα είναι d  14 mm . Να βρεθεί η παροχή σε l / s .

2-7 Για ποια ρευστά ισχύει ο νόμος του Bernoulli;
2-8 Σε ποια αρχή βασίζεται ο νόμος του Bernoulli;
2-9 Η παροχή σε όγκο του ατμοσφαιρικού αέρα

, kg / m 3 ) μέσα στο σωλήνα του

(πυκνότητα    12
  7l / s
V
σχήματος είναι . Οι διαστάσεις είναι:

d1  5 cm και d2  3 cm . Να υπολογίσετε τη

18
διαφορά στάθμης του νερού στο σωλήνα. Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας

g  9,81m / s 2 .

2-10 Η διάταξη του σχήματος χρησιμοποιείται για την αναρρόφηση και

απομάκρυνση ακαθάρτων υδάτων. α) Να εξηγήσετε, πώς επιτυγχάνεται. β)

Το νερό εισέρχεται στο σωλήνα από το σημείο 1 με πίεση p1  16

, bar . Η

παροχή σε όγκο είναι V  0,030 m 3 / s . Οι

διάμετροι είναι: d1  0,2 m και d2  0,05 m . Να

υπολογίσετε το μέγιστο βάθος h, από το οποίο
μπορούμε να αντλήσουμε νερό. Δίνεται η
2
επιτάχυνση της βαρύτητας g  9,81m / s .

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα

Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας

19
 Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού
έργου του διδάσκοντα.
• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας» έχει χρηματοδοτήσει
μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.
• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση
και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση
(Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημειώματα

Σημείωμα Αναφοράς

20
Copyright ΤΕΙ Αθήνας, Κωνσταντίνος Κουρκουτάς, 2015. Κωνσταντίνος Κουρκουτάς.
«Φυσική. Ενότητα 2: Ιδιότητες των ρευστών». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2015. Διαθέσιμο από τη
δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr.

Σημείωμα Αδειοδότησης

Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά,
Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση.
Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία
εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια
«Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων».

Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων
Τρίτων».

[1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/
Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση:
• που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του
έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο
• που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή
πρόσβαση στο έργο
• που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο
οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε
διαδικτυακό τόπο
Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο
για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

21
Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων

Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν

© ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό.
διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία
CC-BY παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού.
διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του
CC-BY-SA δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την
ίδια άδεια.
διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του
CC-BY-ND δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου.
διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του
CC-BY-NC δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου.
διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του
CC-BY-NC-SA δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την
ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου.
διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του
CC-BY-NC-ND δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η
δημιουργία παραγώγων του.
διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία
CC0 Public Domain παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του
δημιουργού.
διαθέσιμο ως κοινό Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία
κτήμα παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του
δημιουργού.
χωρίς σήμανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων

 Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να

συμπεριλαμβάνει:
 Το Σημείωμα Αναφοράς
 Το Σημείωμα Αδειοδότησης
 Τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων
 Το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους
συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

22